120-125 beyhan bag - Akademik Geriatri Dergisi

120-125 beyhan bag - Akademik Geriatri Dergisi

DERLEME/REVIEW
Akad Geriatri 2012; 4: 120-125
Gelifl Tarihi/Received: 21/09/2011 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 22/01/2012
Hospis ve Hospiste Ölüme Haz›rlanma
Hospice and Preparation for Death in Hospice
Beyhan Ba¤
Nam›k Kemal Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu, Tekirda¤, Türkiye
School of Health, Namik Kemal University, Tekirdag, Turkey
ÖZET
Yaflam›n›n son döneminde bulunan hastalar›n ya da terminal dönem kanser hastalar›n›n ölüm sürecini huzur ve yüksek bir
yaflam kalitesiyle yaflamalar› için bat› ülkelerinde ve Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde hospis merkezleri kurulmufltur. Bu
kurumlarda terminal dönem hastas›n›n yaflad›¤› fiziksel, psikososyal veya dinsel kökenli s›k›nt›lar›n giderilmesine yönelik bak›m verilir. Gözden geçirme niteli¤indeki bu çal›flmada hospiste ölüm ve bu merkezlerde sunulan palyatif bak›m hizmetleri
üzerinde durulmufltur. Ayr›ca, hospis merkezlerinin tarihsel geliflimine de k›saca de¤inilmifltir. Bu derlemeyle ülkemizde hedeflenen hospis ve evde bak›m gibi modellerinin oluflturulmas›nda yer alacak tüm sa¤l›k çal›flanlar›n›n bilgilendirilmesi, ayr›ca bu bilgilendirmenin beraberinde hasta ve hasta yak›nlar› için yaflam kalitesinin yükseltilmesine katk› sa¤lanmas› düflünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Palyatif bak›m, yaflam sonu bak›m, hospis, terminal dönem.
ABSTRACT
Hospices were established in Western countries and in the United States of America in order to provide care for the patients in
the last period of their lives and terminal cancer patients for a death in peace and dignity. Hospice is a type of care and a philosophy of care that focuses on the palliation of a terminally ill patient's symptoms. These symptoms can be physical, emotional,
spiritual or social in nature. In this review, historical development of the hospice centers and palliative care that is offered in the
hospice are discussed, as well as death in the hospice. It is expected that this study will make a contribution to health workers in
the process of developing new and important models like hospice and to palliative care team members and care givers who prepare the care plan to improve the quality of life of the patients and their relatives.
Key Words: Palliative care, end of life care, hospice, terminal stage.
Hospis, yaflam›n›n son döneminde bulunan hastalara, mevcut olan tüm tedavi yöntemlerinin denenmesine
karfl›n sonuç al›nmamas›ndan dolay› art›k aktif tedavi
uygulanmad›¤› ya da bir tedavi araman›n çoktan b›rak›ld›¤›, palyatif bak›m felsefesi eflli¤inde hastadaki rahats›z edici semptomlar›n kontrol edildi¤i ve yaflam ka-
120
litesinin mümkün olan en iyi seviyede tutularak, bu bireylere yaflamlar›n›n son dönemlerini geçirmeleri için
kurumsal bünye içinde sunulan bir sa¤l›k hizmetidir (1).
Hospiste sunulan palyatif tedavi ve bak›m yaklafl›mlar›yla ancak hastan›n hayat›n›n sonuna, ölüme, huzur ve
sayg›nl›k içinde ulaflabilece¤i belirtilir. Hospis ayn› za-
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence
Yrd. Doç. Dr. Beyhan Ba¤
Tekirda¤ Nam›k Kemal Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu, Tekirda¤/Türkiye
e-posta: [email protected]
Ba¤ B.
Hospis ve Hospiste Ölüme Haz›rlanma
manda, ev ortam›n›n ve koflullar›n›n sa¤lanabildi¤i kurumlar olarak terminal dönem hastalar›na palyatif bak›m felsefesi eflli¤inde sunulan hizmetlerdir (2,3). Bu
çal›flmada, hospis, hospise kabul edilme ölçütleri, palyatif bak›m›n bu ölçütler içindeki rolü ve hospiste yaflam ve ölüm tart›fl›lm›flt›r.
HOSP‹S ve TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹
Hospis (Latince’de hopes= “misafir”, “misafirperverlik”,”yabanc›” ve “otelci”) hospitium (“misafirperverlik”, “iyi a¤›rlama”, “misafirhane”) sözcü¤ünden gelir.
Bir dinlenme yeri olarak hospislere ise ilk kez Romal›lar
döneminde, H›ristiyanl›¤›n bafllang›c›nda rastlan›r. MS
IV. yüzy›la gelindi¤inde de bu yerler dini kurulufllara
devredilir (3,4). Ortaça¤’da bu gelenek yaflat›lmaya çal›fl›lm›flsa da Reform dönemiyle hospis merkezlerinin
birço¤u kapat›l›r ya da manast›rlara dönüfltürülür. Bu
durum XIX. yüzy›la kadar, Fransa’da 1842 y›l›nda Jeanne Garnier terminal dönemdeki hastalara adanm›fl ilk
hospis merkezini (Calvaire) açana kadar devam eder
(3,4). Hospis hareketinin oluflumunda büyük bir katk›
yapt›¤› bilinen Jeanne Garnier, hospisi bugünkü anlamda ilk kez “yaflam›n›n son dönemini yaflayan hastalar›n
bak›m› ve bu hastalara efllik etme” olarak tan›mlar.
Ölüm sürecinde olan hastalar›n bir birey olarak alg›lanmalar›n›n, yaflama ba¤l› kalarak yeterli bak›m ve tedavi ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›n›n gereklili¤ini vurgulayan Saunders (1918-2005) St. Christopher’s Hospisce
ad› alt›nda Londra’da ilk modern hospisi kurarak günümüzdeki hospis düflüncesinin temel prensiplerini tan›mlam›fl olur (5,6). Dr. Saunders, hemflire ve sosyal çal›flma uzman› olarak çal›flt›¤› klinikte ileri evrede kanser
hastalar›n›n a¤r› ve di¤er semptomlar›n› dindirme alan›ndaki yetersizlikleri gözlemleyerek bu alanda araflt›rma ve çal›flmalar›n gereklili¤ini öne sürer. T›p fakültesini bitirip bu alanda çal›flmalar›na devam eder. Dr. Saunders morfin ve afyon maddelerinin ba¤›ml›l›¤a neden olmas›, düzenli kullan›mda belirli bir etkiye ulaflmak için
dozaj›n art›r›lma olas›l›¤› korkusu ve bilinçte dalgalanmalara neden olmas› gibi sorunlara yeni bir yaklafl›m
getirir. Bu tür a¤r› kesiciler her dört saatte bir hastaya
düzenli verildi¤inde a¤r› korkusunu ve a¤r› zincirinin k›r›laca¤› yönündeki düflüncesi, Birleflmifl Milletler Dünya
Sa¤l›k Örgütü’nün a¤r› yönetimiyle ilgili getirmifl oldu¤u
standartlar›n ilk ad›mlar›ndan birini oluflturur (4.7). Saunders, ‹ngiltere’de ilk hospisi kurana kadar bu tip hastalar› kendi evinde tedavi eder (6).
Akad Geriatri 2012; 4: 120-125
Günümüzde ise hospisten terminal dönemdeki hastan›n yaflam›n›n son dönemlerini a¤r›s›z bir ortamda ve
aile üyelerinin de dahil edildi¤i bir çevrede geçirmesi
anlafl›l›r. Hospis, terminal dönemdeki hastan›n yaflam
kalitesine vurgu yaparak, yaflama ait yaflant›lardan
çok ölüme odaklan›r. Ömrün ne yo¤un tedavilerle (makinelere ba¤l› olarak) uzat›lmas› ne de aktif olarak k›salt›lmas› istenir. Ço¤unlu¤u ileri evredeki kanser hastas› olan terminal dönemdeki hastalara ölümüne kadar
bak›m verilip onlara efllik edilir. Bu arada, hastan›n
ölüm sürecinde yaln›z b›rak›lmamas›, aksine kendisini
güvende hissetti¤i bir ortamda, güvendi¤i ve sevdi¤i insanlar›n aras›nda ölmesi; ölüm sürecinde hiçbir flekilde
fiziksel flikayetlerinin olmamas› (a¤r› vb.); hasta bireyin
yaflam›ndaki tamamlanmam›fl ifllerin düzenlenmesi ve
yaflam›n anlam›na yönelik sorular›n irdelenmesi gibi
gereksinimleri de göz önünde bulundurulur (4).
HUZURLU B‹R ÖLÜM ve HOSP‹S
Hospis bir bina veya bir kurum olmaktan ziyade
terminal dönemdeki hasta ve yak›nlar› için t›bbi tedaviyi ve hemflirelik bak›m›n›, psikososyal ve inanç aç›lar›n› da içeren bir kavramd›r. Hospisteki temel amaç, kanser hastal›¤›n›n son evresini yaflayan, kemoterapinin
ya da herhangi bir cerrahi müdahalenin hastal›¤›n›n
iyileflmesine katk› sa¤lamayaca¤› belirlenen bireyi “yaflam›n›n son evresine kadar” yaflam kalitesi eflli¤inde
iyi bir a¤r› ve belirti kontrolüyle desteklemektir (4).
Hospiste hedeflenen yaflam kalitesinin sa¤lanmas›nda
kuflkusuz palyatif bak›m felsefesi büyük bir rol oynar.
Dünya Sa¤l›k Örgütü 2002 y›l›nda palyatif tedavi ve
bak›m felsefesini “a¤r› baflta olmak üzere, fiziksel, psikososyal ve tinsel sorunlar›n erken tan›, detayl› de¤erlendirme ve tedavisi yoluyla ac›n›n önlenmesi ya da
azalt›lmas›n› sa¤layarak, hayat› tehdit eden hastal›kla
karfl› karfl›ya gelen hasta ve hasta yak›nlar›n›n yaflam
kalitesini art›rmay› amaçlayan yaklafl›mlar›n tümü” diye tan›mlar (8,9). Latince kökenli olan “pallium” kelimesi “manto” anlam›yla bizleri hasta ve yak›nlar›n›n
korunmas› ve desteklenmesi için örtmek üzere kullan›lan manto gibi metafor anlam›yla pratikte kullan›m
alan›yla da bir bütünlük oluflturur. Genifl bir perspektifi kapsayan tedavi ve bak›m›n karfl›lanmas›nda hospis
çal›flanlar›ndan yaflam›n son dönemlerini yaflayan bireylerde ortaya ç›kabilecek problemleri önceden saptay›p zaman›nda müdahale için gerekli bilgi ve donan›ma
sahip olmalar› beklenir. Bu nedenle hospiste çal›flan
121
Ba¤ B.
Hospice and Preparation for Death in Hospice
ekip palyatif tedavi ve bak›m konusunda e¤itim alm›fl
olmal›d›r (9-11). Ekip; doktor, hemflire, fizyoterapist,
psikolog, müzik ve sanat terapistinden din görevlisine
kadar uzanan genifl bir meslek grubundan oluflur. Ayr›ca, k›sa süreli bir e¤itime tabi tutulmufl gönüllü çal›flanlar aile aras›ndaki küçük iletiflim sorunlar›nda, ödenmemifl olan bir faturan›n ödenmesi gibi küçük, ama o
durumdaki birey için s›k›nt› yaratacak olan sorunlar›n
çözümünde oldukça yararl› ve destekleyici olabilir.
Ölüm ve ölmek, hospis hareketinde somut bir problem olarak sorunsallaflt›r›larak ölmekte olan hastan›n
bak›m› bir görev olarak formüle edilir ve bu görevin pozitif bir bak›fl aç›s›yla baflar›lmas› hedeflenir. Sonuçta
yaflam›n›n son günlerini ve son aylar›n› yaflayan birey
için hedeflenenler ayn› zamanda bireyin kendi ölümünü
kabullenmesi sürecine de hizmet eder.
On dokuzuncu yüzy›ldaki aile içerisinde h›zl› ve huzurlu ölüm ideali günümüzdeki kronik hastal›ktan yavafl gerçekleflen ölüm gerçe¤iyle çeliflir. Hospiste ölüm
t›bb›n kontrolünde gerçekleflen bir süreçtir. Hospis aktif ötenazi ve ölüme yard›m etmenin her türlüsüne uzak
duran bir yap›land›rmad›r. Yaflamlar›n›n son dönemlerini yaflayan hasta, personelin sürekli gözetimi alt›ndad›r. Hastan›n gününü nas›l geçirece¤i, hastalar›n gözlenmesi, günlük tedavi ve bak›m planlar› vb. olabildi¤ince hastan›n özerkli¤i sa¤lanarak ya da yak›nlar›ndan yard›m al›narak birlikte planlanmas› beklenilir.
HOSP‹STE YAfiAM
Hospise kabulü, hastan›n hastal›¤›n›n seyri ve yaflam biyografisi belirler. Kabul koflulu ise iyileflme olas›l›¤› olmayan bir hastal›k ve bu hastal›ktan alt› ay içinde hastan›n yaflam›n› kaybetme veya tedavinin oluflturdu¤u riskin beklenen faydadan fazla oldu¤u kestirimidir (12). Hasta bu sürece gelinceye kadar tüm tedavi biçimlerinin denenmifl ve hastal›¤›nda art›k iyileflme olmayaca¤›, hatta hastal›¤›n›n daha kötüye gidece¤i t›bbi olarak aç›kl›¤a kavuflmufl olmal›d›r. ‹lgili di¤er bireyler de bu hastal›ktan mucizevi bir flekilde iyileflme olas›l›¤› olmad›¤›n›n bilincindedir. Bu ayn› zamanda hastalar için burada kalma sürelerinin ölümleriyle sonlanaca¤›, taburcu edilme ya da baflka bir kuruma tahliye
edilmenin söz konusu olmad›¤› anlam›na da gelir.
HOSP‹SE KABUL
Hastan›n hospise kabul süreci birkaç ad›mla gerçekleflir. Nöbet de¤iflimi s›ras›nda yeni bir hastan›n ge-
122
lece¤i bildirildi¤inde hastan›n hastal›k süreciyle ilgili
dosyas› çoktan haz›rd›r ve hastay› karfl›layacak hospis
çal›flan› böylece hastayla ilgili ön bilgilendirme sürecinde hastan›n karfl›lanmas› için gerekli bilgileri edinmifl olur. Hasta ve yak›n› için zor olan bu süreçte bu ön
bilgilendirme yararl› bir iflleve sahiptir. Hasta kap›da
karfl›lan›r ve kalaca¤› odaya kadar efllik edilir. Bu karfl›lamada rahat bir atmosferin sa¤lanabilmesi için sadece bir bak›m personeli görevlendirilir. Hasta birey
art›k hospis çal›flanlar› için y›llar önce hospisin bafllang›ç felsefesinde oldu¤u gibi burada kald›¤› sürece
“misafir” olarak adland›r›l›r. Misafirin kendini evindeymifl gibi hissetmesi için gerekli düzenlemeler, örne¤in detayl› anamnez gibi prosedürler uygun bir zamanda yerine getirilir (1). Yeni misafir ve yak›nlar›yla yaklafl›k bir saatlik bir görüflme sonunda her iki taraf da
karfl›l›kl› beklentiler, psikolojik ve fizyolojik gereksinimler, hospis ve iflleyifli gibi belirli konularda karfl›l›kl› bilgi al›flverifli gerçekleflir. Art›k misafir, bir hospis
sakini olmaya haz›rd›r. Uzun bir hastal›k ve hastane
yaflant›s›n› arkas›nda b›rakm›fl olan hasta ve yak›nlar›
buradaki günlük yaflam›n bireysel bazda belirlendi¤ini
ö¤rendiklerinde rahatlar. Ziyaretçi saati serbestli¤i ve
yemek saatlerinin ve yemek seçiminin arzuya göre
ayarlanabilmesi, bireyi hastane curcunas›ndan tamamen uzaklaflt›r›p hospisteki ev ortam›na haz›rlar. Kan
bas›nc›, atefl ve nab›z art›k gerekli olmad›kça düzenli
olarak ölçülmez. Yaln›zca kanser hastalar› hospiste
yaflam kalitesini yükseltecek olan semptom kontrolü
tedavilerine devam eder. Misafirlerin kendi yaflamlar›yla ilgili kararlar›n› olabildi¤ince kendilerinin almalar› sa¤lan›r (13). Hospis misafirlerinin özerk olduklar›
alanlar ise flunlard›r:
• Yeme içme,
• Hospisteki günlük yaflam›n›n flekillenmesi,
• Bak›m ve tedavi önlemleri,
• Temel bak›m,
• Ölüm ve ölmekle ilgili tart›flmalar›n içeri¤i ve zaman›,
• Kald›¤› odan›n biçimlendirilmesi,
• Yak›nlar›n›n kendisini ziyaret etme veya yan›nda
kalma istekleri (14).
Araflt›rmalar hospis çal›flanlar›n›n hastan›n özerkli¤inin sürdürülmesine olabildi¤ince dikkat ettiklerini
gösteriyor (13). Birçok birey yak›nlar›n›n ve sevdikleri-
Akad Geriatri 2012; 4: 120-125
Ba¤ B.
Hospis ve Hospiste Ölüme Haz›rlanma
nin de yan›nda bulundu¤u bir ortamda/evde ölümü ye¤ler (14). Doktor, hemflire ve terapistlerden oluflan multidisipliner bir ekibin birlikte çal›flt›¤› hospislerde terminal dönemdeki hasta ve hasta yak›nlar›na palyatif
bak›m felsefesi temelinde sunulan bak›m ve tedavi
perspektifi sayesinde birçok insan›n dile getirdi¤i “evde
ölmek arzusunun” hospisle karfl›land›¤› söylenebilir
(4,12).
Tedaviye Yönelik Giriflimler
Kanada Hospis Palyatif Bak›m Birli¤i 1995 y›l›nda
DSÖ’nün (1990) aç›klamas›na koflut olarak palyatif bak›m›, aktif ve koruyucu amac›n› güden bir tedaviyle terminal dönemdeki hasta ve ailesinin yan›nda yer alarak
gerekli desteklerin sa¤lanmas› olarak tan›mlar (17).
Ayr›ca, hem hastal›k evresinde hem de palyatif tedavinin ard›ndan gelen ölüm süreciyle birlikte yas ve kay›p
sürecinde hasta yak›nlar›n›n bedensel, psikososyal ve
dinsel gereksinimlerini bireylerin kiflisel, kültürel özelliklerini ve dini de¤erlerini dikkate alarak bak›m› devam ettirmeyi hedefler.
Yatakl› tedavi ve bak›m kurumu olan hospislere terminal dönemdeki hastalar kabul edilir. Burada verilen
hemflirelik bak›m› palyatif bak›mla koflutluk gösterir.
Hospis, bir hastaneden veya yafll› bak›mevinden tamamen ba¤›ms›z, a¤›r hastal›¤› ve bu hastal›ktan yaflamlar›n› alt› ay veya daha k›sa bir sürede kaybedecekleri
ön görülen hastalar için oluflturulmufl bir sa¤l›k kurumudur. Bir hasta evde bak›m› olas› olmad›¤›nda veya
hastanede mevcut tedavilerden yarar sa¤lanamayaca¤› (özellikle bir hastanenin palyatif servisinde) durumlarda hospise kabul edilir (18). Hastalar›n hastal›k sü-
Akad Geriatri 2012; 4: 120-125
Geleneksel Model
Tedavi ve Bak›m
Koruyucu Palyatif Tedaviye
Yönelik Giriflimler
Ölüm
Hasta
HOSP‹STE ÖLÜM ve PALYAT‹F BAKIMIN ROLÜ
Palyatif bak›m, terminal dönemdeki hastaya bu yolculu¤unda somatik ve psikolojik belirtilerin hafifletilmesi ve psikososyal, varoluflçu ve ruhsal aç›lardan yaflam kalitesinin yükseltilmesi hedefleriyle efllik edilerek
onurlu ölüme haz›rlanmas›n›n desteklenmesi olarak görülür (15). Günümüzde geliflmifl ülkelerde palyatif tedavi ve bak›m bir yandan t›bb›n geliflmiflli¤iyle di¤er yandan hastalar›n psikososyal, varolufl ve ruhsal gereksinimleri aç›s›ndan flekillenmifltir ve flekillenmeye de devam etmektedir (8,13,16). Bu süreç de modern palyatif
bak›m anlay›fl› yaln›zca hastaya odaklanmakla kalmaz,
ayn› zamanda hastal›k sürecinde oldu¤u kadar kay›p
ve yas sürecinde de hasta yak›nlar›n›n desteklenmesini
hedefler (fiekil 1).
Teflhis
Ça¤dafl Model
Tan›
Palyatif Bak›m
Tan›
Koruyucu
Palyatif
Giriflimler
Tedaviye
Yönelik
Giriflimler
Ölüm
Hasta
Kay›p
Yas
Hasta
Yak›nlar›
fiekil 1. Palyatif bak›mda ça¤dafl ve geleneksel model
(1990 WHO’dan uyarlanm›flt›r).
reçleriyle ilgili bilgilendirilip yönlendirilmeleriyle yaflam›n son döneminde dahi tedavi ve bak›m süreçlerine
kat›l›mlar› sa¤lan›r. Birçok insan yaflam›n›n son döneminde çaresiz bir flekilde yeni denenmekte olan veya bilinmeyen tedavi tekniklerine maruz kalma korkusu yaflar. Yaflamlar›n›n son günleri ya da aylar›n› yaflayan
birey için, a¤r› ve rahats›zl›k verici belirtilerinin giderildi¤i, özerkli¤ini koruyabildi¤i, güvenilir ve yak›nlar›n›n
bulunabildi¤i bir ortamda ölebilmek oldukça önemlidir
(1,19,20).
Sa¤l›k sisteminden de ölmekte olan bireyin iste¤ine
sayg› gösterilip bu iste¤in yerine getirilmesi beklenir
(21). Sistemde bu görevi üstlenecek kurumlardan bir tanesi hospistir. Birey hastal›¤›n›n tedavisi için gerekli tedavi yöntemlerine baflvurmakta ne kadar özgürse planlanm›fl ya da çoktan bafllanm›fl tedaviyi reddetme hakk›na da o kadar sahiptir. ‹yileflmesi t›bben olas› olmayan bir hastal›¤› bulunan bireyin, bir tedavi giriflimiyle
beklenen yaflam süresinin de¤er vermedi¤i bir ölçüde
uzamas› bekleniyorsa, hiç kimsenin kendisini bu tedavi-
123
Ba¤ B.
Hospice and Preparation for Death in Hospice
nin uygulanmas› için zorlamaya hakk› yoktur. Tüm bu
süreçlerde tüm uygulamalar›n getirece¤i olumlu ya da
olumsuz sonuçlarla ilgili bilgilendirilmifl bireyin kendi
karar›n› özgürce almas›, baflka bir söylemle hastan›n
özerkli¤i sa¤lan›r. Ayn› flekilde hospis misafiri de tedavi, bak›m için hiçbir flekilde zorlanmaz. Ölmekte olan
hastan›n burada özerkli¤inin korunmas› daima ön planda tutulur.
Terminal dönemdeki kanser hastalar›nda bu durum
biraz farkl›d›r. Bunlar yaln›zca fiziksel a¤r›larla karfl›
karfl›ya kalmazlar. Yaflamlar›ndaki günlük al›flkanl›klar› ve iliflkileri gibi birçok unsurdan belki de beklenilenden daha önce vedalaflmak zorunda kalm›fllard›r. Bu da
onlar için ayr› bir ac› kayna¤›d›r. Bu tür kanser hastalar›na hospiste ölüme kadar efllik etme hospis personeli için “Nas›l yard›mc› olabilirim?” sorusunun eflli¤inde
bir yandan hasta arzusuna sayg› duyma, di¤er yandan
ise ölümüne kadar seyredecek süreçte yaflam kalitesini
en yüksek düzeyde tutma anlam›na gelir.
SONUÇ
1980´li y›llardan beri bat›daki hospis kurulufllar›
h›zl› bir geliflim içindedir (22). Yaflam›n son dönemiyle
ilgili olarak da toplumun bilinci de¤iflmifltir. Art›k toplu
iletiflim araçlar›yla palyatif bak›m, hatta kimseye ba¤›ml› olmadan son ana kadar kendi özerkli¤ini korumak
gibi konular toplum için yabanc› olmaktan ç›km›flt›r.
Hospis kurulufllar› da bu geliflimlere paralel olarak topluma karfl› olabildi¤ince kendini açmakta, ölüm kavram›na onurlu ve özerklik düflüncesiyle beraber çok çeflitli gruplar›n birlikte paylaflt›klar› genel bir tart›flma seviyesi getirmektedir. Soyut ölüm ideali hospisteki günlük çal›flmayla uygulamaya dönüflür. Hospisin ifllevi iyi
ve huzurlu bir ölüm sa¤layarak buna karfl›t olan uygulamalar›n sürekli kontrolünün sa¤lanmas›d›r. Buradaki
amaç ölümün kendisinin ortadan kald›r›lmas› de¤il, aksine onun dayan›lmaz ve istenilmeyen yans›malar›yla
mücadele edilmesidir. Cicely Saunders’›n sözü bu durumu daha da özetler: “Yaflam›n›za günleri de¤il, günlerinize yaflam kat›yoruz”. Bu söz, ayn› zamanda, hospise
hastan›n kabulüyle bafllay›p ölümüne kadar geçen süredeki hospis personeli taraf›ndan hastaya palyatif bak›mla efllik etme sürecinin de bir özetidir. Di¤er yandan
hospis kapsam›nda de¤erlendirilebilecek bireyler ülke
için çok önemli bir gider grubunu oluflturur. Hospis kurumlar› sayesinde bu harcamalarda belirgin azalma
sa¤lad›¤› vurgulanm›flt›r (19).
124
Ülkemizde palyatif bak›m hizmetleri bulunmas›yla
birlikte hospis merkezleri yoktur (23,24). Türkiye’de
hastalara uzun süreli palyatif bak›m verebilecek, hospis kavram›na yak›n ilk kurulufl Türk Onkoloji Vakf›n›n,
‹stanbul Yeflilköy’de “Kanser Bak›mevi” ad› ile 19931997 y›llar› aras›nda hizmete soktu¤u kurulufltur. Bu
tür kurulufllarda yatan hastalara sosyal güvenlik sistemlerimizce ödeme yap›lmamas›, ba¤›fl kaynaklar›n›n
yetersizli¤i, hasta ve yak›nlar›nca hospis kavram›n›n
yeterince anlafl›lmamas› bu öncü kuruluflun kapanmas›na yol açm›flt›r. Palyatif bak›m amaçl› ikinci “Hospis”
giriflimi ise Hacettepe Onkoloji Enstitüsü Vakf› taraf›ndan 2006 y›l›nda sonuçland›r›lm›fl ve Hacettepe Onkoloji Hastanesine çok yak›n, tarihi bir Ankara evi yeniden 12 odal› bir hospise dönüfltürülmüfltür. Ancak yasal düzenlemelerin olmay›fl› nedeniyle bu evin “Hacettepe Umut Evi” ad› ile kanserli hastalar›n tedavi ve
sonras›nda birkaç hafta gibi k›sa süreli konaklamalar›n› ve minimal ölçüde hemflire hizmetlerinden yararlanmalar›n› sa¤layacak flekilde hizmet vermesi öngörülmüfltür (25). Çal›flman›n ülkemizde güncel tart›flma konusunu oluflturan ve palyatif bak›m hizmetlerini içermesi hedeflenen hospis ve evde bak›m gibi modellerinin
oluflturma tart›flmalar›na katk›s› olmas› düflünülmektedir (26).
KAYNAKLAR
1.
Dresske S. Sterben im Hospiz. Der Alltag in einer alternativen
Pflegeeinrichtung. Campus Verlag GmbH 2005: 13.
2.
Isikhan V. Terminal dönemdeki kanser hastalar›n›n ölüm yeri
tercihler. Türk Onkoloji Dergisi 2008; 23: 34-44.
3.
Faguet BG. The War on Cancer: An Anatomy of Failure, A Blueprint for the future. Netherlands: Published by Springer, 2008:
140.
4.
Everding G . Hospizbewegung. Leben bis zuletzt-Sterben in Würde. Gynäkologe 2007: 40: 972-6.
5.
Doyle D, Hanks GWC, MacDonald N. Oxford Textbook of Palliative Medicine. Oxford: Oxford Univ Press Twycross R (1998)
Palliative Care. Encyclopedia Appl Ethics 1996: 419-33.
6.
Connor RS. Development of hospice and palliative care in the
United States. OMEGA 2007; 56: 89-99.
7.
World Health Organization (WHO) cancer pain relief and palliative care: report of a WHO Expert Committee (Technical Bulletin 804, Publication 1100804). WHO 1990, Geneva.
8.
World Health Organization. National cancer control programmes: policies and managerial guidelines, 2nd ed. WHO 2002: 8391, Geneva.
Akad Geriatri 2012; 4: 120-125
Ba¤ B.
Hospis ve Hospiste Ölüme Haz›rlanma
Zech D. Entwicklung der palliativmedizin in Deutschland. In:
Klaschik E, Nauck F (eds). Palliativmedizin heute. New York:
Springer, Berlin Heidelberg, 1994: 85-102.
18. Sabatowski R, Radbruch L, Nauck F, Loick G, Meuser T, Lehmann KA. Entwicklung und Stand der stationären palliativmedizinischen Einrichtungen in Deutschland 2000: 1112-3 Schmerz.
10. Fittkau-Tönnesmann B. Aus-, Fort- und Weiterbildung- die Herausforderung für palliativmedizin und hospizarbeit. Gynäkologe
2007; 40: 977-82.
19. van Oorschot B, Dreßel G, Erdmann B, et al. Sterben und Tod in
Thüringen. Ergebnisse einer sozialwissenschaftlichen Repraesentativbefragung. Z Palliativmed 2002; 3: 30-3.
11. Fraser S, Greenhalgh T. Coping with complexity: educating for
capability. Br Med J 2001: 323.
12. Richter KK . USA: care, not cure. Hospiz betont die Lebensqualität. Deutsches Arzteblatt 1997: 94Heft 15.
20. Meier DE. Increased access to palliative care and hospice services: opportunities to improve value in health care. Milbank Q.
2011 Sep;89(3):343-80. doi: 10.1111/j.1468-0009.2011.
00632.x.
13. Salloch S, Breitsameter C. Selbstbestimmung bis zuletzt - Möglichkeiten und Grenzen der Autonomieausübung im stationaeren Hospiz aus der Perspektive haupt- und ehrenamtlicher Mitarbeiter. Ethik Med 2011; 23: 217-30.
21. Anselm R. Gestützte Selbstbestimmung – Perspektive einer Ethik der Freiheit trotz körperlicher Abhängigkeit. In: Bartmann
P, Hübner I (Hrsg) „Patientenselbstbestimmung“. Neukirchener
Verlagshaus 2002: 71-81, Neukirchen-Vluyn.
14. Sandkühler E, Böttler W. Begleitung beim Sterben im Trauern.
Ein Beispiel aus dem Evangelischen Krankenhauskönigin Eizabeth Herzberge in Berlin. Psychosom Konsiliarpsychiatr 2008;
2: 259-60.
22. Beck L. Allative medizine und hospize. Gynäkologe 2001; 34:
1177-9.
9.
15. Singer PA, Martin DK, Kelner M. Quality end of life care: patients’ perspectives. JAMA 1999; 281: 163-8.
16. Breitbart W, Chochinov HM, Passik S. Psychiatric symptoms in
palliative medicine. In: Doyle D, Hanks G, MacDonalds N (eds).
Oxford Textbook of Palliative Medicine. 3rd ed. Oxford: Oxford
University Press, 2003: 746-74.
17. Canadian Hospice Palliative Care Association (CHPCA) (2011,
Eylül 20). Palliative care: towards a consensus in standardized
principles of practice. Canadian Hospice Palliative Care Association Ottawa 1995, http://www.chpca.net/home.htm
Akad Geriatri 2012; 4: 120-125
23. Sivis R, McCrae CS, Demir A. Availability of mental health services for older adults: a cross-cultural comparison of the United
States and Turkey. Aging Ment Health 2005; 9: 223-34.
24. Bingley A, Clark D. A comparative review of palliative care development in six countries represented by the Middle East Cancer Consortium (MECC). J Pain Symptom Manage 2009; 37:
287-96.
25. Bahar A. Ölüm sürecinde olan hasta: Terminal bak›m ve hospis.
F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi 2007: 2: 147-58.
26. Dere K, Uyar M. Kanser ve palyatif bak›m. Turkiye Klinikleri J
Surg Med Sci 2007; 3: 79.
125