2015 YILI YÜZEY ARAŞTIRMASI Türk Tarih Kurumu ve Cumhuriyet

1
2015 YILI YÜZEY ARAŞTIRMASI
Türk Tarih Kurumu ve Cumhuriyet Üniversitesi tarafından desteklenen "Sivas İli
Ortaçağ Kültür Varlıkları Yüzey Araştırması’nın 2015 yılı çalışmaları Hafik ilçesinde
yürütülmüştür. Yapılan çalışmalarda Hafik ilçesine bağlı tüm köyler ve mezralar taranmış,
tespit edilen kültür varlıkları belgelenmiştir.
Hafik Sivas ilinin 39 km doğusunda, Kızılırmak havzasında yer almaktadır. İlçenin
doğusunda Zara, kuzeybatısında Tokat, kuzeyinde Doğanşar, güneyinde Kangal ilçeleri
bulunmaktadır (Harita 1).
Harita 1. Sivas Haritası.
Hafik, Sivas merkez kazaya bağlı bir karye iken 1873 yılında Koçhisar adı ile ilçe
statüsüne getirilmiştir. İlçenin adı 1926 yılından itibaren Hafik olarak kullanılmaya
başlanmıştır. 2014 yılı verilerine göre ilçe nüfusu 2862 merkez, 6762 köy ve mezaralar olmak
üzere toplam 9624 kişidir. İlçeye bağlı 81 köy bulunmaktadır (Harita 2)1.
1
Hafik’e bağlı köyler: Acıpınar, Adamlı, Akkaya, Aktaş, Alanyurt, Alibeyli, Aşçıoren, Aylıoğlu, Bahçecik,
Bakımlı, Barcın, Bayramtepe, Bayıraltı, Benlikaya, Besinli, Beydili, Beykonağı, Beşpınar, Celalli, Çakmak,
Çaltılı, Çatmapınar, Çınarlı, Çimenyenice, Çömlekli, Çukurbelen, Demirci, Derince, Değirmenboğazı,
Değirmenseki, Dışkapı, Durulmuş, Dündar, Düzyayla, Düğer, Ekingölü, Emre, Esenli, Evci, Eymir, Gedikçayırı,
Gölcük, Göydüm, Gülpınar, Güneli, Günyamaç, Hacıali, İnandık, Kabalı, Kamışköy, Karayaprak, Karlı,
Kaytarmış, Keller, Kızılcaören, Koşutdere, Kurugöl, Küpecik, Madenköy, Mansurlu, Olukbaşı, Otmanalan,
Oymadere, Örencik, Öreğil, Özen, Pirhüseyin, Pusat, Sofular, Süleymaniye, Şahinköy, Tavşanlı, Topçuyeniköy,
Tuzhisar, Üzeyir, Yakaboyu, Yanlızağıl, Yalıncak, Yarhisar, Yeniköy.
2
Harita 1. Hafik Haritası.
3
I. HAFİK MERKEZ:
1. Hükümet Konağı (Kaymakamlık):
Yapı, Hafik ilçe merkezinde, Tepe Mahallesi, 5. Sokak’ta yer almaktadır. Dıştan
yaklaşık kare planlı, iki katlı ve kiremit çatılı olan yapı beden duvarları dışında tamamen
yenilenmiştir. Ana girişi kuzey cephe ekseninde yer alan yapının güneyinde ikinci bir kapısı
bulunmaktadır. Sonradan yapıldığı anlaşılan merdivenlerle çıkılan ana giriş kapısı basık
kemerli olup iki yanında oldukça dar tutulan yuvarlak kemerli birer pencere vardır. Beden
duvarlarında çift katlı olarak düzenlenmiş dikdörtgen pencereler yer almaktadır. İki katlı olan
yapıda kat ayrımı cepheleri dolaşan taş silme ile vurgulanmıştır. Yapının pencere söve ve
kemerleri ile beden duvarlarının köşelerinde kesme taş, diğer kısımlarda ise moloz taş
kullanılmış ve sıvanmıştır (Fotoğraf 1-3).
Yapının inşa kitabesi yoktur. Hafik’in 1873 yılında ilçe olması ve mimari özelliklerine
göre yapı 19. yüzyılın sonları veya 20. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olmalıdır.
Fotoğraf 1. Hükümet Konağı, kuzeybatıdan görünüm.
Fotoğraf 2. Hükümet Konağı, güney cephe.
4
Fotoğraf 3. Hükümet Konağı, kuzey cephe, ana giriş kapısı.
2. Hafik Rüştiyesi (İmam Hatip Ortaokulu):
Hafik ilçe merkezinde, Sivas caddesi üzerinde yer alan yapı doğu-batı doğrultusunda
U şeklinde bir plana sahiptir (Çizim 1).
Çizim 1. Hafik Rüştiyesi, plan.
Yapının kuzey-güney ekseninde doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı bir hol yer
almaktadır. Holün doğu ve batısında güneye doğru çıkıntı yapan kuzey-güney yönünde
dikdörtgen planlı birer bölüm yer alır. Yapıya girişler bu bölümlerin içe bakan duvarlarında
eksenin kuzeyinde yer alan açıklıklardan sağlanır. Kapı açıklıklarından kuzey-güney yönünde
dikdörtgen planlı birer koridora geçilir. Koridorların dışa ve güneye bakan yüzlerinde bitişik
olarak planlanmış üçer sınıf, kuzeye bakan yüzlerinde ise tuvalet olarak kullanılan mekânlar
bulunmaktadır. Bu iki blok arasındaki bağlantıyı sağlayan ana hole geçiş de koridorlardan
sağlanmaktadır. Hol kuzey ve güney, sınıflar ise dışa bakan yüzlerindeki duvarlara açılan sivri
5
kemerli pencerelerle aydınlanır. Yapının kapı ve pencere kemerleri ile beden duvarlarının
köşelerinde kesme taş, diğer kısımlarda ise moloz taş kullanılmış ve sıvanmıştır. Tavan
kirişleri alttan kaplama tekniğinde ve ahşaptır (Fotoğraf 4-9).
Yapının inşa kitabesi yoktur. Hafik’in 1873 yılında ilçe olması ve mimari özelliklerine
göre Rüştiye 19. yüzyılın sonları veya 20. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olmalıdır.
Fotoğraf 4. Hafik Rüştiyesi, güneybatıdan görünüm.
Fotoğraf 5. Hafik Rüştiyesi, güneyden görünüm.
Fotoğraf 6. Hafik Rüştiyesi, batı ve güney cephe.
6
Fotoğraf 7. Hafik Rüştiyesi, batı ve kuzey cephe.
Fotoğraf 8. Hafik Rüştiyesi, koridor.
Fotoğraf 9. Hafik Rüştiyesi, hol.
7
3. Osman Gazi Büstü:
Hafik ilçe merkezinde yer aldığı bilinen Osman Gazi büstü, Türkiye’de uygulanan ilk
heykel çalışmasıdır. Yaklaşık 91cm boyunda ve 50cm enindeki büst 1914-1918 yılları
arasında Sivas Valisi Muammer Bey’in direktifleriyle Hafik Kaymakamı Serezli Nebi Bey
tarafından yaptırılmış ve ilçenin Zara çıkışında, bugünkü Cumhuriyet İlkokulu’nun yaklaşık
300m yakınına dikilmiştir. Anıt bir sütun ile üzerine yerleştirilen büstten oluşmaktadır.
Sütunun 8 ile 10m arasında bir yükseklikte olduğu sanılmaktadır.
Anıt Sivas Valisi Nazmi Toker tarafından 1936 yılında yıktırılmıştır2. Osman Gazi’nin
büstü önce Hafik Belediyesi deposuna kaldırılmış, 1943 yılında buradan alınarak müze olarak
kullanılan Sivas Buruciye Medresesi’ne getirilmiş ve koruma altına alınmıştır (Fotoğraf 10).
Yıkılan sütunun başlık kısmı Hafik Hükümet Konağı önüne getirilerek üzerine bir
Atatürk büstü yerleştirilmiştir. Sütunun bir parçası Çınarlı Köyü’nde dikilen İsmet Paşa
büstünde kullanılmış, diğer parçası ise müezzinlerin ezan okuması için Hafik Çarşı
Camisi’nin önüne yerleştirmiştir. Büst günümüzde Sivas Müzesi’nde sergilenmektedir.
Fotoğraf 10. Sivas Müzesi, Osman Gazi Büstü.
2
Kıvanç Osma, Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri, Ankara 2003, s. 22.
8
II. KÖYLER:
1. AKTAŞ KÖYÜ:
2.1. Köy Mezarlığı:
Anonim Sanduka:
Köy mezarlığının doğu kısmında yer alan sanduka tek parça taştan dikdörtgen prizma
şeklinde bir gövde ile bunun üzerinde yer alan dışa çıkıntılı kapak taşından oluşur. Kapak
taşının kısa kenarları yukarı doğru hafif kademeli olarak biçimlenmiştir. Baş ve ayak taşı
yuvaları bu kısımlarda yer almaktadır. Sanduka gövdesi çizilerek kılıç, kama, tabanca,
barutluk, kahve tabağı, kahve fincanı, cezve ve ibrik motifleri işlenmiştir. Gövdenin üst
kısmında 5121 şeklinde ters olarak yazılan H. 1215/ M 1800-1801 tarihi yer almaktadır
(Çizim 2, Fotoğraf 11-13) .
Çizim 2. I. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimi.
Fotoğraf 11-12. Anonim sanduka, güney ve batı yüz.
9
Fotoğraf 13. Anonim sanduka, güney yüzdeki bezemeler.
1. ALÇIÖREN KÖYÜ:
1. 1. Osman Nuri Koçak Evi3:
Köy merkezinde yer alan yapının doğusunda bir konut, batısında ise ahır yer
almaktadır. Yaklaşık kare planlı yapıya güney cephede, eksenin doğusundaki açıklıktan
girilir. Girişin iki yanında kare planlı birer oda vardır. Konutun batısında eksende bir ocak,
iki yanında ise ambarlara yer verilmiştir.
Çizim 3. Osman Nuri Koçak Evi, plan
3
Koordinatları: N 39 753 70/ O 37 022 26; N 39,753 70/ O 37 022 26
10
Evin orta kısmında kare bir plan oluşturacak şekilde dört daire planlı ahşap dikme yer
almaktadır. Dikmeler doğu-batı yönünde dikdörtgen biçimli ve kademeli başlıklara sahiptir.
Başlıklar üzerindeki doğu-batı ve kuzey-güney yönünde atılan kirişlerle tavan merkezdeki
kare, yanlardakiler ise dikdörtgen planlı dokuz bölüme ayrılmıştır. Merkezdeki kare bölün
kırlangıç kubbe, yanlardaki dikdörtgen birimler ise genişlikleri 10 ile 15cm arasında değişen
işlenmemiş ağaç gövdeleri veya dallarından yapılmış ahşap tavanla örtülmüştür.
Yapıda girişin iki yanındaki oda ve mutfak olarak kullanılan kısmın duvarlarında
kalem işi ve alçı, duvarların bazı bölümlerinde ise baskı tekniğinde alçı bezeme
bulunmaktadır. Girişin iki yanındaki odaların üzerinde oluşturulan katın korkulukları ile
dikmelerin başlıklarında ise ahşap bezeme vardır (Çizim 3, Fotoğraf 14-23).
Fotoğraf 14. Osman Nuri Koçak Evi, güney cephe ve giriş.
Fotoğraf 15. Osman Nuri Koçak Evi, güney bölümün içten görünümü.
11
Fotoğraf 16. Osman Nuri Koçak Evi, giriş üzerindeki ikinci kat ve kırlangıç kubbe.
Fotoğraf 17. Osman Nuri Koçak Evi, ahşap direk başlığı.
Fotoğraf 18. Osman Nuri Koçak Evi, kırlangıç kubbe.
12
Fotoğraf 19. Osman Nuri Koçak Evi, ahşap tavan.
Fotoğraf 20. Osman Nuri Koçak Evi, mutfak kısmı ve alçı bezeme.
Fotoğraf 21. Osman Nuri Koçak Evi, mutfak kısmı, alçı bezeme detayı.
13
Fotoğraf 22-23. Osman Nuri Koçak Evi, alçı bezeme.
1.2. Seten Taşı4:
Metin Koçak Evi’nin yakınında yer alan seten kırık vaziyettedir. Setenin alt taşı
310cm çapında, 60cm yüksekliğinde ve 17cm kalınlığındadır. Taşın ortasında satenin dikey
taşının döndürülmesini sağlayan yaklaşık 20cm çapında mekanizma bulunmaktadır. Dikey taş
yaklaşık 106cm çapında ve 29cm kalınlığındadır (Fotoğraf 24-25).
Fotoğraf 24-25. Seten taşı.
3. BAYIRALTI KÖYÜ:
3.1. Koçbaba Türbesi5:
Köyün yakınındaki bir tepenin eteğinde halkın Koçbaba Türbesi olarak adlandırdığı
kaya içerisinden çıkan bir su kaynağı bulunmaktadır. Su kaynağının önü tuğla ile örülerek
kapatılmıştır. Kaynağın yakınında bulunan bir ağacın üzeri çaput bağlanmakta olup, alan bir
adak yerine dönüştürülmüştür (Fotoğraf 26).
4
5
Koordinatları: N 39 798 47/ O37 484 28
Koordinatları: N 39. 887 97/ O 37 24968
14
Fotoğraf 26. Koçbaba Türbesi, genel görünüm.
4. BENLİKAYA KÖYÜ:
4.1. Köy Mezarlığı6:
Köy mezarlığında bir kısmı sanduka, diğerleri toprak veya çerçeveli mezar tipinde
olmak üzere çok sayıda mezar ile kırk halde baş ve ayak taşları tespit edilmiştir.
1. Sandukalar:
I. Anonim Sanduka
Mezarın kaidesi tahrip olmuş, 139x92x45cm ölçülerindeki dikdörtgen prizma
şeklindeki sandukası da devrilmiştir. Sandukanın kapak taşı kayıptır. Sandukanın güney
yüzünde dikdörtgen bir pano oluşturularak içine kahve tepsisi, kahve fincanı, cezve, kahve
soğutucusu, kirkit, kama, kılıç, leğen, ibrik, makas, fişeklik, elinde mızrak tutan süvari ve kuş
figürleri ile yıldız gibi geometrik motifler işlenmiştir. Taşın devrilmiş olması nedeniyle diğer
yüzde bezeme olup olmadığı anlaşılamamıştır (Çizim 4, Fotoğraf 27-29).
Çizim 4. I. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
6
Koordinatları: N 39 690 48/O 37 583 61; N 39 690 49/ O 37 583 60; N 39 690 46/ O 37 583 57; N 39 690 64/
O 37 583 47; N 39 693 46/ O 37 593 56.
15
Fotoğraf 27. I. Anonim sanduka, güneyden görünüm.
Fotoğraf 28. I. Anonim sanduka, güneyden görünüm.
Fotoğraf 29. I. Anonim sanduka, güney yüz.
16
II. Anonim Sanduka:
İki sıra kademeli bir kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma şeklindeki
sanduka16x59x52cm ölçülerindedir. Sandukanın üst yüzü kapak taşı şekilde işlenerek baş ve
ayak taşı yuvaları bu kısma açılmıştır. Taş üzerinde bezeme yoktur (Çizim 5, Fotoğraf 30).
Çizim 5. II. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 30. II. Anonim sanduka, güney ve doğu yüz.
III. Anonim Sanduka:
İki sıra kademeli bir kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma şeklindeki sanduka
168x80x61cm ölçülerindedir. Kapağı kaybolmuş olan sandukanın güney ve batı yüzlerinde
bezeme vardır. Güney yüzdeki bezemelerden sadece kahve tepsisi ve ibrik ile bazı geometrik
kompozisyonlar seçilebilmektedir. Batı yüzde ise daire içerisinde yerleştirilen altı yapraklı bir
çiçek motifi bulunmaktadır (Çizim 6, Fotoğraf 31-32).
17
Çizim 6. III. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 31. III. Anonim sanduka, güney yüz.
Fotoğraf 32. III. Anonim sanduka, batı yüz.
18
IV. Anonim Sanduka:
Düzgün olmayan dikdörtgen planlı sanduka yaklaşık 154cm uzunluğunda olup batı
kenarı 50, doğu kenarı ise 37 cm eninedir. Tek parça taştan yapılan sanduka iki parça halinde
kırılmıştır. Baş ve ayak taşları kayıptır (Çizim 7, Fotoğraf 33).
Çizim 7. IV. Anonim sanduka, plan.
Fotoğraf 33. IV. Anonim sanduka, güneyden görünüm.
V. Anonim Sanduka:
Dikdörtgen prizma şeklindeki sanduka 167x49x55cm ölçülerindedir. Sandukanın doğu
ve batı kenarlarında baş ve ayak taşı yuvaları açılmış, araların ise dikdörtgen planlı iki parça
halinde yağmur suyu oyukları yerleştirilmiştir. Sandukanın baş ve ayak taşları yoktur. Ancak
batıdaki yağmur oyuğunda bir baş taşı bulunmaktadır. Üzerinde tarih ve isim bulunmayan baş
taşının bu sandukaya ait olup olmadığı belirlenememiştir (Çizim 8, Fotoğraf 34).
Çizim 8. V. Anonim sanduka, plan.
19
Fotoğraf 34. IV. Anonim sanduka, güneyden görünüm.
VI. Anonim Sanduka:
Basamak şeklinde üç sıra kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın
gövdesi 120x62x54cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sanduka gövdesi üzerinde dışa
çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 37cm yüksekliğinde kapak taşı bulunur. Kapak taşının
doğu ve batı kısımları yukarı doğru çıkıntı oluşturacak şekilde yapılmış ve bu kısımlara baş ve
ayak taşı yuvaları açılmıştır. Sandukanın doğu yüzünde kahve tepsisi, kahve fincanı, ibrik,
fişeklik gibi motifler işlenmiştir. Sandukanın doğu yüzünde geometrik bir bezeme olmakla
birlikte tam olarak seçilememektedir (Çizim 9, Fotoğraf 35).
Çizim 9. VI. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
20
Fotoğraf 35. VI. Anonim sanduka, güneyden görünüm.
VII. Anonim Sanduka:
Basamak şeklinde üç sıra kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın
gövdesi 12062x54cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde
dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 46cm yüksekliğinde kapak taşı vardır. Kapak taşının
doğu ve batı kısımları yukarı doğru çıkıntı oluşturacak şekilde yapılmış ve bu kısımlara baş ve
ayak taşı yuvaları açılmıştır. Sanduka üzerinde bazı bezemelerin olduğu anlaşılmakla birlikte
tam olarak tespit edilememiştir (Çizim 10, Fotoğraf 36).
Çizim 10. VII. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
21
Fotoğraf 36. VII. Anonim sanduka güneyden görünüm.
VIII. Anonim Sanduka:
Basamak şeklinde iki sıra kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın
gövdesi 159x86x57cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın dışa çıkıntı
oluşturacak şekilde olduğu anlaşılan kapak taşı sandukanın yanına düşmüş vaziyettedir.
Sandukanın Güney yüzde kahve tepsisi, kavurma tavası gibi günlük kullanım eşyalarının
olduğu anlaşılmakla birlikte motifler tam olarak seçilememektedir. Batı yüzde ise bir daire
içerisinde yayların kesişmesiyle oluşan altı kollu çiçek motifi yer almaktadır (Çizim 11,
Fotoğraf 37-38).
Çizim 11. VIII. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
22
Fotoğraf 37. VII. Anonim sanduka güneybatıdan görünüm.
Fotoğraf 38. VIII. Anonim sanduka, güney yüz.
IX. Anonim Sanduka:
Basamak şeklinde üç sıra kaide üzerine oturan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın
gövdesi 130x60x52cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde
dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 43cm yüksekliğinde kapak taşı vardır. Kapak taşının
doğu ve batı kısımları ile orta bölümü yukarı doğru çıkıntı oluşturacak şekilde yapılmış, doğu
ve batı köşedeki çıkıntılar üzerine baş ve ayak taşı yuvaları açılmıştır (Çizim 12, Fotoğraf 39).
23
Çizim 12. IX. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 39. IX. Anonim sanduka, güneybatıdan görünüm.
2. Baş ve Ayak Taşları:
Mezarlıkta çok sayıda baş ve ayak taşı tespit edilmektedir. Bazıları kitabeli olan bu
taşların hangi mezarlara ait olduğu belirlenememiştir.
24
I. Anonim Baş Taşı:
Taşın başlığı kırıktır. 60cm yüksekliğinde ve 17cm kalınlığındaki taşın gövdesi altta
20, üste ise 23cm enindedir. Taşın gövdesinde üç satır yazı olmakla birlikte yazının tamamı
okunamamıştır. İlk satırda H 1205/ M. 1790-1791 tarihi yer almaktadır (Fotoğraf 40).
Fotoğraf 40. I. Anonim baş taşı.
II. Anonim Baş Taşı:
Taşın başlığı ve alt kısmı kırıktır. 45cm yüksekliğinde ve 13cm kalınlığındaki taşın
gövdesi altta 15, üste ise 21cm enindedir. Gövde üzerinde yazı olmakla birlikte tamamı
okunamamıştır. İlk satırdaki tarih kitabesinin ilk üç rakamı H. 132 olarak okunmaktadır. Son
rakam tahrip olmuştur. Bu rakamlardan yaşın 1900’lü yılların başına ait olduğu
anlaşılmaktadır (Fotoğraf 41).
Fotoğraf 41. II. Anonim baş taşı.
25
III. Anonim Baş Taşı:
52cm yüksekliğinde ve 11cm kalınlığındaki taşın başlığı kırıktır. Gövde altta 18, üste
ise 223 cm enindedir. Gövdenin üst kısmında H. 1291/ M. 1874-1875 tarihi yer almaktadır
(Fotoğraf 42).
Fotoğraf 42. III. Anonim baş taşı.
IV. Anonim Baş Taşı:
Gövdesinin üst kısmı kırık olan 18cm kalınlığındaki taşın günümüze ulaşan bölümü 44
cm uzunluğundadır. Taşın eni altta 19, üstte ise 22 cm’dir. Taşın üzerinde bir kitabe olmakla
birlikte tam olarak okunamamaktadır. Tarihin H. 1321 /M. 1903-1904 olması muhtemeldir
(Fotoğraf 43).
Fotoğraf 43. IV. Anonim baş taşı.
26
V. Anonim Baş Taşı:
81cm uzunluğunda ve 20cm genişliğindeki taşın kalpak şeklinde başlığı vardır. Taşın
gövdesi üzerinde iç içe iki daire içerisine yerleştirilmiş altı kollu yıldız motifi bulunmaktadır
(Fotoğraf 44).
Fotoğraf 44. V. Anonim baş taşı.
VI. Anonim Baş/Ayak Taşı:
Taşın başlık veya tepelik olabilecek üst kısmı kırıktır. 64cm uzunluğundaki taşın eni
altta 21, üstte 24cm’dir. Gövdede spiral şeklinde kıvrımlar oluşturarak uzayan kıvrım dal ve
yapraklardan oluşan bir bezeme vardır. Bezemeli olması nedeniyle kadın mezar taşı olduğu
değerlendirilmektedir (Fotoğraf 45).
Fotoğraf 45. VI. Anonim baş taşı.
27
5. BEYDİLİ KÖYÜ:
5.1. Köy Mezarlığı7:
Köy mezarlığında doğal kayaçlardan elde edilen taşların kabaca işlenmesiyle üretilmiş
çok sayıda farklı tip ve formda mezar taşı vardır. Mezarların çoğunluğu toprak mezarlardır.
Baş taşlarının ölçüleri 80 ile 100cm, ayak taşlarının ölçüleri ise 80 ile 90cm arasında
değişmektedir. Baş taşları balbal tarzında kabaca biçimlendirilmiştir. Ayak taşlarında ise taşın
bir tarafı yarım kemer formu, diğer tarafı ise testere dişi şeklindedir. Bu örneklerden birinde
göğüsleri işlenerek mezarın bir kadına ait olduğu belirtilmiştir (Fotoğraf 46-49).
Fotoğraf 46. I. Anonim mezar.
Fotoğraf 47. II. ve III. Anonim mezar.
7
Koordinatları: N 40 044 24/ O 37250 21; N 40 044 15/ O 37 250 20
28
Fotoğraf 48-49. II. Anonim mezarın baş ve ayak taşı.
5.2. Taş Anıt8:
Köyün yakınlarındaki kayalık alanda peri bacası şeklinde doğal bir kaya Taş Anıt
olarak adlandırılmakta ve halk tarafından ziyaret edilmektedir (Fotoğraf 50-51).
Fotoğraf 50-51. Taş Anıt.
6. ÇINARLI KÖYÜ:
6.1. Çınarlı Köyü Camisi9:
Köy merkezinde yer alan yapı son yıllarda yapılan onarım ve eklemelerle orijinal
özelliklerini kısman kaybetmiştir. Yapılan onarımlarda yapının beden duvarlarının elden
geçirilerek cam mozaikle kaplanmış, doğusuna bir ek bölüm ile minare ilave edilmiştir.
8
9
Koordinatları: N 40 147 16/ O 37 173 35
Koordinatları: N 39 925 32/ O 37 389 75; N 39 922 29/ O37 500 36; N 39 922 31/ O 37 500 53
29
Dikdörtgen planlı yapıya kuzey duvarın batısındaki kapı açıklığı ile girilmektedir.
Harim iki sıra halinde kare planlı üçer dikme ile mihrap duvarına dikey üç sahna ayrılmıştır.
Orta sahın diğerlerinden daha geniş tutulmuş ve güney duvarı eksenine yarım yuvarlak
mihrap nişi açılmıştır. Harimin kuzeyinde kadınlar mahfeli vardır. Mahfile çıkışlar giriş
kapısının batısındaki merdivenlerle sağlanmaktadır. Yapı kirişleri üstten kaplama tekniğinde
ahşap tavanla örtülüdür (Çizim 13, Fotoğraf 52-55).
Yapının inşa kitabesi yoktur. Malzeme ve teknik özelliklerinden yapının 19. yüzyılın
sonları veya 20. yüzyılın başlarında inşa edildiği anlaşılmaktadır.
Çizim 13. Çınarlı Köyü Camisi, plan.
Fotoğraf 52. Çınarlı Köyü Camisi, kuzeybatı kısım.
30
Fotoğraf 53. Çınarlı Köyü Camisi, harim güney kısım.
Fotoğraf 54. Çınarlı Köyü Camisi, harim kuzey kısım.
Fotoğraf 55. Çınarlı Köyü Camisi dikme başlığı ve tavan.
31
6.2. Çınarlı Köyü Mezarlığı10:
Köy mezarlığında bir kısmı 19. yüzyılın sonlarına, bir kısmı ise 20 yüzyıla ait çok
sayıda çerçeveli veya toprak mezar yer almaktadır. Çevresi yoğun bitkilerle kaplı olması
nedeniyle çok sayıda mezar incelenememiştir.
I. Anonim Mezar:
Toprak mezarın yuvarlak kemer tepelikli baş taşı 96cm boyunda, 40cm eninde ve
21cm kalınlığındadır. Gövde üzerinde sekiz satır sülüs yazı istiflenmiş ve alt satırda H. 1328/
M. 1910-1911 tarihi verilmiştir. 82cm boyunda, 18cm kalınlığındaki üçgen tepelikli ayak taşı
ise ortalama 37cm enindedir (Fotoğraf 56-57).
Hüve’l-Baki
….
….
…. ruhiçun
El-Fatiha
Sene 1328
Fotoğraf 56-57. Anonim mezar ve baş taşı
10
Koordinatları: N 39 922 42/ O37 500 20; N 39 927 83/ O 37 495 79
32
İsmail Ağa’nın Mezarı:
Çerçeveli mezarın külah şeklinde başlıklı baş taşı 80cm boyunda, eni altta 20, üstte
35cm ve kalınlığı 11 cm’dir. Gövde üzerinde beş satır sülüs yazı istiflenmiş ve alt satırda H.
1308/ M. 1890-1891 tarihi verilmiştir. Ortalama eni 26cm olan ayak taşı 43cm boyunda ve
11cm kalınlığında olup tepelik kısmı kırıktır (Çizim 14, Fotoğraf 58-59).
Şibab oğlu
İsmail Ağa
Ruhiçun
El-Fatiha
Sene 1308
Çizim 14. İsmail Ağa’nın mezarı ile baş taşının çizimi
Fotoğraf 58-59. İsmail Ağa’nın mezarı ve baş taşı.
33
Mehmed’in Mezarı:
Çerçeveli mezarın 40cm boyunda, 12cm kalınlığında ve ortalama 25cm genişliğindeki
baş taşının üst kısmı kırıktır. Gövde üzerinde üç satırı günümüze gelen sülüs yazı
bulunmaktadır. Son satırda H.1298/ M.1880-1881 tarihi verilmiştir. Ayak taşı 37cm
yüksekliğinde, ortalama 29cm eninde ve 15cm kalınlığında olup tepeliği kırılmıştır (Çizim 15,
Fotoğraf 60-61).
Mehmed
Ruhiçun
Sene 1298
Çizim 15. Mehmed’in mezarının planı ile baş ve ayak taşının çizimi.
.
Fotoğraf 60-61. Mehmed’in mezarı ve baş taşı.
34
II. Anonim Baş Taşı:
Mezarı belli olmayan baş taşının alt ve üst kısımları kırıktır. Gövde üzerinde beş satır
sülüs yazı yer almaktadır.
Ah Mine’l-Mevt
Cennet mekân
Firdevs …
Enbiya … seyyid
….
Fotoğraf 62. Anonim baş taşı.
7. DEMİRCİ KÖYÜ:
7.1. Köy Mezarlığı11:
Köy mezarlığında biri muhtemelen 19 yüzyılın sonları veya 20 yüzyılın başlarına,
diğer ikisi ise 1970’li yıllara ait üç sanduka tespit edilmiştir. İlk sandukanın baş ve ayak
taşları mevcut olmakla birlikte üzerinde yazı yoktur. Bezemeler seçilememektedir. Diğer iki
sanduka yeni olmakla birlikte eski geleneği devam ettirmesi ve birinin üzerinde bölgede fazla
11
Koordinatları: N 39 647 51/O 37 499 38; N 39 650 00/O 37 476 01
35
görülmeyen bir koyun figürünün bulunması dikkat çekicidir. Mezarın sahibi olan Besile
Yılmaz’ın sürü sahibi olduğu ve hayvancılıkla uğraştığı sanılmaktadır (Çizim 16, Fotoğraf 6366).
Çizim 16. Anonim sandukanı plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 63-64. Demirci Köyü, anonim sanduka
36
Fotoğraf 65-66. Demirci Köyü, Anonim ve Besile Yılmaz’a ait sanduka .
8. DÜĞER KÖYÜ:
8.1. Köy Mezarlığı12:
Mezarlıkta kayaçlardan elde edilen taşlardan üretilen toprak mezarlar tespit edilmiştir.
Bu örneklerin baş ve ayak taşları mezarın kısa kenarlarını oluşturmaktadır. Baş taşları
dikdörtgen gövdeli olup, gövde üzerinde bir boyun ve yuvarlak şekilde biçimlenen baş
kısımları vardır. Ayak taşlarının ise üçgen şeklinde incelerek sivri tepelikle sona ermektedir.
Mezarların 20. yüzyılın ilk yarısı içerisine ait oldukları düşünülmektedir (Fotoğraf 67-68).
Fotoğraf 67-68. Demirci Köyü, balbal tipinde mezarlar.
12
Koordinatları: N 39 990 03/ O 37 226 36; N 39 988 28/ O 37 230 75; N 39 980 63/ O 37 230 83
37
7.2. Seten Taşı13:
360m çapındaki saten taşı 50cm yüksekliğinde ve 12cm kalınlığındadır. Değirmen taşı
ise 113cm çapında ve 33cm kalınlığındadır. Setenin döndürme mekanizması kırıktır.
Fotoğraf 69. Seten taşı.
8. DÜZYAYLA KÖYÜ:
8.1. Düzyayla Kilisesi14:
Köy merkezinde yer alan kilisenin duvar ve örtüsünde yıkık ve dökülmeler olsa da iyi
durumdadır. Yapı dıştan yaklaşık dikdörtgen planlı olup, apsisi dışa doğru yarım yuvarlak bir
çıkıntı oluşturur. Yapıya batı duvarı ekseninde yer alan kapı açıklığından girilir. Kuzey-güney
yönünde dikdörtgen planlı naos apsis hizasında ve kuzey-güney eksenin batısına yerleştirilen
iki serbest destek ve bunlara oturan kemerlerle üç nefe ayrılmıştır. Yapı örtü seviyesinde haç
planlıdır. Doğudaki yarım yuvarlak apsisin iki yanında doğu kısımları apsislerle sonuçlanan
yan odalar yer alır. Yan odalar iki katlı olup odalara çıkışlar apsisin kuzey ve batı duvarlarına
yerleştirilen merdivenlerle sağlanmaktadır. Moloz taştan dolgu duvar tekniğinde inşa edilen
yapının bazı payeleri ile lento, söve ve bazı duvar taşları üzerine haç motifleri işlenmiştir.
Yapı içerisinde devrilmiş vaziyette bir haçkar mevcuttur (Çizim 17, Fotoğraf 70-76).
Kilisede çok sayıda yazıt yer almaktadır. Bunlardan batı cephedeki giriş kapsının
kuzey sövesi üzerindeki kitabede H. 1175/ M. 1761-1762 tarihi bulunmaktadır. Ancak bu
13
Koordinatları: N 39 990 01/ O 37 226 36
Koordinatları: N 39 917 98/ O 37 307 96; N 39 917 70/ O 37 307 06; N 39 917 88/ O 37 307 90; N 39 917 97/
O 37 307 90
14
38
kitabe bir mezar kitabesidir.
Dolayısıyla yapının daha geç bir tarihte, muhtemelen 19.
yüzyılda inşa edilmiş olması uygun gözükmektedir.
Çizim 17. Düzyayla Kilisesi, plan.
Fotoğraf 70. Düzyayla Kilisesi, batı cephe.
Fotoğraf 71. Düzyayla Kilisesi, güney ve doğu cephe.
39
Fotoğraf 72. Düzyayla Kilisesi, apsis.
Fotoğraf 73. Düzyayla Kilisesi, nason batı kısmı.
40
Fotoğraf 74-75. Düzyayla Kilisesi, yan neflerin batısındaki tonozlar
Fotoğraf 76. Düzyayla Kilisesi, paye.
8.2. Seten Taşları:
I. Seten Taşı15:
Günümüzde halen kullanılan ünik örneklerden biri olan seten taşı 237cm çapında,
ortalama 23cm kalınlığında ve 67cm yüksekliğindedir. Setenin ortasındaki mile bağlı olan
değirmen taşı ise 128cm çapında ve 39cm kalınlığındadır. Seten mile bağlı olarak hareket
eden ve değirmen taşının döndüren uzun bir kolla hareket etmektedir. Bu kola bağlı olarak iki
15
Koordinatları: N 39 920 44/ O 37 309 06; N 39 919 24/ 37 308 28
41
yana doğru uzatılan demir profillere bağlı olarak buğdayın ters yüz edilerek karıştırılması
sağlayan karıştırıcı levhalar yer almaktadır (Çizim 18, Fotoğraf 77-79).
Setenin değirmen taşı üzerinde H 1181/ M 1767-1768 tarihi yer almaktadır. Üzerinde
tarih olması nedeniyle önemli bir örnektir.
Çizim 18. I. Seten taşı, plan.
Fotoğraf 77. I. Seten taşı.
42
Fotoğraf 78. I. Seten taşı.
Fotoğraf 79. I. Seten taşı, döndürme mekanizması.
II. Seten Taşı16:
Seten 212cm çapında, 17cm kalınlığında ve 58cm yüksekliğindedir. Setenin dışarısına
çıkarılmış olan değirmen taşı ise 134cm çapında ve 35cm kalınlığındadır (Çizim 19, Fotoğraf
80).
16
Koordinatları: N 39 920 86/ O 37 309 60; N 39 920 85/ O 37 309 56
43
Çizim 19. II. Seten taşı, plan.
Fotoğraf 80. II. Sten taşı, genel görünüm.
8.3. Devşirme Malzeme17:
Köy mezarlığının duvarında olasılıkla kiliseden getirilen haç motifli bir taş tespit
edilmiştir. Taş 68cm boyunda ve yaklaşık 50cm enindedir (Fotoğraf 81)
Fotoğraf 81. Devşirme parça.
17
Koordinatları: N 39 920 44/ O 37 309 06; N 39 919 24/ 37 308 28.
44
8.4. Konut18:
Köydeki kilisenin yakınlarında köyün eski sakinleri olan Ermenilerden kalma bir ev
tespit edilmişse de kilitli olması nedeniyle içerisine girilememiştir. Tavan ve duvarlarında
bezeme olduğu belirtilen tek katlı ev moloz taştan dolgu duvar tekniğinde yapılarak üzeri
sıvanmıştır (Fotoğraf 82-83).
Fotoğraf 82. Konut, güney ve doğu cephe.
Fotoğraf 83. Konut, güney cephe.
18
Koordinatları: N 39 917 81/ 37 307 69; N39 918 65/ O 37 308 22; N 39 917 81/ O 37 307 69; N 39 918 75/ O
37 308 18
45
9. EVCİ KÖYÜ
9.1. Evci Köyü Mezarlığı19:
I. Anonim Sanduka:
Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi
114x55x71cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde kemer
formunda ve dışa çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 45 cm yüksekliğinde kapak taşı
bulunmaktadır. Taşın güney yüzünde kazınarak yapılmış fincanlarıyla birlikte bir kahve
tepsisi ile biri ters yazılmış H. 1257/ M. 1841-1842 tarihli iki kitabe yer almaktadır. Taşın batı
yüzünde olasılıkla mezar sahibinin adının yer aldığı ikinci bir kitabe bulunmakla birlikte
yosun tutmuş olması nedeniyle okunamamıştır. Kitabenin altında H 1255/ M. 1839-1840
tarihi bulunmaktadır. Bu kitabenin mevtanın ölüm tarihi, diğer kitabenin ise sandukanın
mezar üzerine konulduğu tarih olması mümkündür (Çizim 20, Fotoğraf 84-87).
Çizim 20. I. Anonim Sanduka, plan ve cephe çizimleri.
19
Koordinatları: N 39 659 54/ O 37 502 57; N 39 659 52/ O 37 502 59; 39 559 66/ O 37 502 43
46
Fotoğraf 84-85. I. Anonim sanduka, batı ve güney yüz.
Fotoğraf 86-87. I. Anonim sanduka, güney yüz ve ayrıntısı.
II. Anonim Sanduka:
Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi
115x56X59cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde dışa
çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 38cm yüksekliğinde kapak taşı vardır. Kapak taşının baş
kısmını oluşturan batı kısmı yüksek tutulmuş ve giderek alçalarak doğu kısımla birleşmiştir.
Taşın güney yüzünde cezve, kahve fincanı, kahve kavurma tavası, kahve soğutma tablası ve
bir sini ve üzerinden geometrik bir form oluşturacak şekilde dağıtılmış tabak ve kaşıklardan
oluşan bir bezeme görülmektedir (Çizim 21, Fotoğraf 88-89).
47
Çizim 21. II. Anonim Sanduka, plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 88-89. II. Anonim sanduka, batı ve güney yüz.
48
10. GÖKDİN KÖYÜ:
10.1. Gökdin Kilisesi20:
Köy merkezinde yer alan yapı günümüzde iki şahsın ortak mülkü olması nedeniyle bir
duvarla ikiye bölünmüştür. Kilise doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı olup üç neflidir.
Doğuda üç apsisli bir düzenleme görülür. Günümüzde samanlık olarak kullanılan ve oldukça
tahrip olmuş olan yapının beden duvarları üzerine çok sayıda haç motifinin işlendiği
görülmektedir (Fotoğraf 90-93).
Fotoğraf 90. Gökdin Kilisesi, güneybatıdan görünüm.
Fotoğraf 91-93. Gökdin Kilisesi, haç motifleri.
10.2. Seten Taşı21:
Setenin alt taşı 218cm çapında, 15cm genişliğinde ve52 cm yüksekliğinde, değirmen
taşı ise 90cm çapında ve 36 cm kalınlığındadır. Setenin döndürme mekanizması yoktur
(Fotoğraf 94-95).
20
21
Koordinatları: N 39 801 22/ O 37 211 69; N 39 801 01/ 37 211 09
Koordinatları: N 39 801 03/ O 37 212 01
49
Fotoğraf 94. Seten taşı
Fotoğraf 95. Seten taşı.
11. GÜLPINAR KÖYÜ:
11.1. Kaya Yerleşimi22:
Köy yakınlarındaki kayalıkta iki katlı bir kaya yerleşimi yer almaktadır. Yerleşimi tek
bir mekândan oluşan alt katı kuzey-güney yönünde, 790x320m ölçülerinde yaklaşık
dikdörtgen planlıdır. Mekânın güneyinde yaklaşık 130cm derinliğinde düzgün olmayan yarım
daire planlı bir niş, doğusunda ise 60cm genişliğinde bir seki yer almaktadır. Mekânın
ortalama yüksekliği ise 217cm’dir.
22
Koordinatları: N 40 044 23/ = 37 250 05; N 46 149 05/ 37 20 371
50
İkinci kata, dıştan alt katın batısındaki merdivenlerle çıkılmaktadır. Üst kat doğu-batı
yönünde 560x180m ölçülerinde yaklaşık dikdörtgen planlıdır. Mekânın doğusunda 170m,
güneyinde ise biri doğu köşede 580m diğeri ise kuzey köşede yine yaklaşık 580m
genişliğinde iki niş ile genişletilmiştir. Mağaraların bir derenin kenarında yer alması ve
korunaklı olması nedeniyle Demir Çağı (MÖ.1200/100-330) yerleşimi olabileceği
düşünülmektedir (Fotoğraf 96-100).
Fotoğraf 96. Kaya yerleşimi, alt kat girişi.
Fotoğraf 97. Kaya yerleşimi, alt kat.
51
Fotoğraf 98. Kaya yerleşimi, üst kat girişi.
Fotoğraf 99-100. Kaya yerleşimi, üst kat.
12. GÜNYAMAÇ KÖYÜ:
12.1. Günyamaç Camisi23:
Köy merkezinde yer alan yapı dikdörtgen planlıdır. Yapıya girişler kuzey duvarı
eksenindeki kapı açıklığından sağlanmaktadır. Harim iki sıra halinde yerleştirilen dört serbest
destekle mihrap duvarına dikey üç sahna bölünmüştür. Orta sahın yan sahınlara göre daha
23
Koordinatları: N 39 905 61/ O 37 431 70
52
geniştir. Güney duvarı eksenine harime çıkıntılı mihrap ve iki yanında birer pencere
bulunmaktadır. Yapının doğu ve batı duvarlarında biri yaklaşık eksende diğeri ise eksenin
güneyinde yer alan ikişer pencere vardır. Harimin kuzeyinde giriş kapısının doğusundaki
merdivenlerle çıkılan mahfil katı bulunmaktadır. Yapı moloz taşla dolgu duvar tekniğinde
inşa edilmiş ve kirişleri üstten kaplama tekniğinde ahşap tavanla örtülmüştür. Yapıdaki tek
bezeme unsuru dikme başlıklarındaki kademelenmelerdir (Çizim 22, Fotoğraf 101-106).
Yapının üzerinde inşa tarihini veren bir kitabe bulunmamaktadır. Ancak Osmanlı
Arşivi’nde yer alan bir belgeye göre yapı 1895 yılında 8000 kuruş harcanarak onartılmıştır.
Belgeye göre köyün eski adı Pirebürd’dür. Dolayısıyla yapı 1895 yılından daha önce inşa
edilmiş olmalıdır. Elimizdeki verilere göre yapının inşasından sonra ilk olarak kuzeybatı
köşeye kare kaideli ve silindirik gövdeli bir minare eklenmiştir. Son yıllarda yapılan
onarımlarda ise beden duvarları elden geçirilmiş, giriş kapısının önüne bir giriş mekânı,
minareye bitişik olarak bir depo eklenmiş ve çevre duvarı yapılarak bugünkü halini almıştır.
Çizim 22. Günyamaç Camisi, plan.
53
Fotoğraf 101. Günyamaç Camisi, kuzeybatıdan görünüm.
Fotoğraf 102. Günyamaç Camisi, harimim güney kısmı.
54
Fotoğraf 103. Günyamaç Camisi, harimin kuzeyi.
Fotoğraf 104. Günyamaç Camisi, tavan.
Fotoğraf 105. Günyamaç Camisi, dikme başlığı.
55
Fotoğraf 106. Günyamaç Camisi, eski bir fotoğrafı.
12.1. Günyamaç Kilisesi24:
Köy caminin 100m doğusunda yer alan kilise dıştan dikdörtgen planlıdır. Yapıya giriş
güney duvarda eksenin batısındaki açıklıktan sağlanmaktadır. Naos iki sıra kare kesitli ahşap
dikme ile ortası daha geniş olan üç nefe ayrılmıştır. Doğuda eksende yarım yuvarlak apsis, iki
yanında ise kare planlı köşe odaları yer almaktadır (Çizim 23).
Çizim 23. Günyamaç Kilisesi, plan.
24
Koordinatları: N 39 801 03/ O 37 212 01; N 39 905 84/ O 37 402 33
56
Naos ahşap kirişleri üstten kaplama tekniğinde tavan, apsis yarım kubbe, köşe odaları
ise beşik tonozla örtülmüştür. Yapı moloz taşla dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiştir
(Fotoğraf 107-110).
Yapının mimari özellikleri, özellikle tavan düzenlemesi, 19. yüzyılın sonları veya 20.
yüzyılın başlarında inşa edildiğini göstermektedir
Fotoğraf 107. Günyamaç Kilisesi, güneybatıdan görünüm.
Fotoğraf 108. Günyamaç Kilisesi, güney cephe.
57
Fotoğraf 109. Günyamaç Kilisesi, apsis ve köşe odaları.
Fotoğraf 110. Günyamaç Kilisesi, naosun batı kısmı.
13. İNANDIK KÖYÜ:
13.1. Durmuş Ayaztaş Evi25:
Köy merkezinde yer alan evin kuzeybatısındaki oda mimsekili olarak düzenlenmiştir.
Doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı odaya batı duvarı eksenindeki açıklıktan girilmektedir.
Doğu duvarın 143cm batısında ve eşit aralıklarla yerleştirilen üç kare kaideli, yuvarlak
gövdeli dikme yer almaktadır. Bu dikmelerden güneydekilerin içe bakan yüzleri hizasında
25
Koordinatları: N 39 608 70/ O 37 528 06; N 39 608 75/ 37 528 08
58
odanın doğusunu U şeklinde çeviren sekiler oluşturulmuştur. Oda dikmelerin taşıdığı kirişleri
üstten kaplama tekniğinde ahşap tavanla örtülüdür (Çizim 24, Fotoğraf 111-113).
Yapıyı taşıyan sütunlardan birinin başlığı üzerinde yer alan kitabeye göre yapı H.
1291/ M. 1284-1285 yıllarında inşa ettirilmiştir.
Çizim 24. Durmuş Ayaztaş Evi, plan.
Fotoğraf 111. Durmuş Ayaztaş Evi, mimsekili oda, doğu kısım.
59
Fotoğraf 112. İnandık Köyü, Durmuş Ayaztaş Evi, mimsekili oda, batı kısım.
Fotoğraf 113. Durmuş Ayaztaş Evi, kitabe.
2.14. İNKÖY:
14. 1. Hakkı Erdoğan Evi26:
Köy merkezinde yer alan evin güneybatısındaki oda mimsekili olarak düzenlenmiştir.
Doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı odaya eve girişlerin sağlandığı holden geçilen doğu
duvarı eksenindeki kapı açıklığı ile girilmektedir. Odanın güneyinde, güney duvar boyunca
uzanan 135cm genişliğinde bir seki yer almaktadır. Sekinin kuzey kenarı boyunca eşit
aralıklarla yerleştirilmiş kare kaideli, yuvarlak gövdeli üç dikme yer almaktadır. Bu
dikmelerden doğudakinin hizasında kuzey-güney yönünde eşit aralıklarla yerleştirilmiş iki
dikme daha vardır. Bu dikmelerin kuzeye ve içe bakan yüzleri hizasından başlayan 105 cm
genişliğinde birer seki bulunmaktadır. Sekileri de oluşturan dikmelerin taşıdığı tavan, kirişleri
alttan kaplama tekniğinde yapılmıştır. Odanın ocağında alçı, tavanında ise ahşap bezeme yer
almaktadır (Çizim 25, Fotoğraf 114-115).
26
Koordinatları: N 39 640 74/ O 37 563 06
60
Ocakta davlumbazın iki yanına simetrik olarak yerleştirilen kıvrım dalların uçlarında
yaprak veya altı dilimli çiçek motifleri vardır. Davlumbazın üst kısmında ise iki gülbezek yer
almaktadır. Tavanın ortasında daire biçimli bir göbek bulunmaktadır. Göbeğin içi bir
merkezden dışa doğru açılı olarak yerleştirilen düz veya ters ve düz C şeklinde kıvrımları olan
çıtalarla bölümlenmiştir. Aralarına baklavalar yerleştirilen çıtaların uçlarına ters V harfi
şekline çıtalar eklenerek yıldız motifi oluşturulmuştur. Tavanın göbek dışındaki bölümleri
simetrik olarak düzenlenmiştir. Bu kısımlarda belirli aralıklar uzununa yerleştirilen çıtalar,
yine belirli aralıklarla ve çapraz olarak yerleştirilen çıtalarla kesişerek baklava motifleri
oluşturmuştur (Fotoğraf 116-118).
Tavanı taşıyan dikmelerden birinin üzerinde H 1322/ M. 1904-1905 tarihi yer
almaktadır. Bu tarih büyük bir olasılıkla evin inşa tarihidir.
Çizim 25. Hakkı Erdoğan Evi, plan
Fotoğraf 114. Hakkı Erdoğan Evi, giriş.
61
Fotoğraf 115. Hakkı Erdoğan Evi, mimsekili oda, doğudan bakış.
Fotoğraf 116. Hakkı Erdoğan Evi, mimsekili oda, ocak.
Fotoğraf 117. Hakkı Erdoğan Evi, mimsekili oda, tavan.
62
Fotoğraf 118. Hakkı Erdoğan Evi, mimsekili oda, tavan göbeği.
14. 2. Karşı Mezarlığı27:
Hati Hatun’un Sandukası:
Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi
113x47x64cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan sandukanın gövdesi üzerinde dışa
çıkıntı oluşturacak şekilde işlenmiş 32cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Gövdenin
güney yüzünde kıvrımdal ve yaprak, doğu yüzünde ise altı yapraklı çiçek ve altıgenlerden
oluşan bezemeler vardır. Sandukanın baş taşı 52cm yükseklikte olup yuvarlak biçimli bir
başlığı vardır. Baş taşının gövdesinde altı satır sülüs yazı olup alt satırda H 1216/ M. 18011802 tarihi bulunmaktadır. Sandukanın ayak taşı 19cm boyunda olup üst kısmı kırıktır (Çizim
26, Fotoğraf 119-120).
Mustafa Bey
Zadenin kerime
si Hatı
Hatun’un vefa
tı Bayram Ağa
nın zevcesi
1216
27
Koordinatları: N 39 641 11/ O 37 562 11; N39 754 56/ O 37 023 81
63
Çizim 26. Hati Hatun’un sandukası, plan ve cephe çizimleri.
Çizim 119-120. Hati Hatun’un sandukası ve baş taşı.
I. Anonim Sanduka:
Bir kaide üzerinde yer alan sanduka yandan dikdörtgen, önden ise yukarı doğru
incelen sivri kemer formundadır. Gövde üzerindeki testere dişi motifi ile sınırlanmış bir pano
içine ibrik, kahve tepsisi ve fincanları ile cezve motifi işlenmiştir (Fotoğraf 121-122).
64
Fotoğraf 121-122. I. Anonim sanduka, batı ve güney yüz.
II. Anonim Sanduka:
Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi
135x53x60cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövde üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak
şekilde işlenmiş 38cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Gövdenin güney yüzünde
kama, kın, fişeklik ve tam olarak tanımlanamayan bir motif yer almaktadır. Sandukanın baş
taşı 58 cm yükseklikte olup yuvarlak biçimli bir başlığı vardır. Baş taşının gövdesinde sekiz
satır sülüs yazı olup alt satırda H 1290/ M. 1873-1874 tarihi bulunmaktadır. (Çizim 27,
Fotoğraf 123-125).
… yir Efendi
nin vefa
t eyledi
… oğlu Du
rdur ...
usta ...
1290
65
Çizim 27. II. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 123-124. II. Anonim sanduka ve baş taşı.
66
Fotoğraf 125. II. Anonim sanduka, güney yüz.
III. Anonim Sanduka:
Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi
96x38x55cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövde üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak
şekilde işlenmiş 31cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Gövdenin güney yüzünün orta
bölümde içerisinde dilimli çiçek motifi bulunan bir madalyon, madalyonun çevresinde ise
kıvrımdal ve yapraklardan oluşan bitkisel bir bezeme yer almaktadır. Sandukanın kuzey
yüzünde ise çatılmış durumda bir tüfek ile bir kılıç motifi görülmektedir (Çizim 28, Fotoğraf
126-128).
Çizim 28. III. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
67
Fotoğraf 125-127. III. Anonim sanduka, batı ve güney yüz.
Fotoğraf 128. III. Anonim sanduka, kuzey yüz.
15. KABALI/KAYALI KÖYÜ:
15.1. Halil Demir Evi28:
Köy merkezinde yer alan iki katlı evin üst katında mimsekili bir oda bulunmaktadır.
Odaya evin kuzey duvarının doğusuna bitişik merdivenlerle çıkılan bir sahanlıktan girilir. Oda
28
Koordinatları:
68
iki bölümlüdür. Kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı ilk bölüm giriş niteliğinde olup doğu
duvarı ekseninde bir pencere açıklığı, güney duvarı ekseninde ise ocak nişi vardır.
Mimsekili odaya giriş bu bölümünün batı duvarındaki kapı açıklığından sağlanır.
Doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı oda kuzey duvarda, eksenin iki yanında yer alan
pencerelerle aydınlanır. Kuzeydoğu köşeye suluk, güneydoğu köşede ise bir yüklük
yerleştirilmiştir. Oda duvarından 145cm batıda tavanı taşıyan ve sekileri oluşturan kare kesitli
dikmeler yer alır. Dikmeler kuzey güney yönünde üç adet olup eşit aralıklarla
yerleştirilmişlerdir. Kuzeyden üçüncü dikme hizasında doğu-batı doğrultusunda ve eşit
aralıklarla yerleştirilmiş iki dikme daha bulunmaktadır. Dikmelerin arası kapatılarak doğubatı yönünde dikdörtgen biçimli sekiler oluşturulmuştur. Batı duvarda sekilerin önüne gelen
kısımda birer dolap nişi, orta bölümde ise ocak nişi yer almaktadır (Çizim 29. Fotoğraf 129131).
Odanın ocak nişi ile tavanı bezelidir. Ocak nişi davlumbazı alçıdan yapılarak üzeri ve
iki yanı kıvrım dallar, iri yaprak motifleri ve çiçek motifleriyle bezenmiştir. Tavanda çıtaların
birbirini kesişmesiyle oluşturulan baklavalarla bezenmiş, orta kısma ise içerisinde altı kollu
çiçek motifi bulunan bir göbek yerleştirilmiştir (Fotoğraf 132-133).
Odada tarih veren bir kitabe tespit edilememiştir. Ancak benzer örnekler ile özellikle
alçı ve tavan süslemeleri odanın 19. yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyılın başlarında inşa
edildiğini göstermektedir.
Çizim 29. Halil Demir Evi, mimsekili oda, plan.
69
Fotoğraf 129. Halil Demir Evi, kuzey cephe.
Fotoğraf 130. Halil Demir Evi, mimsekili oda, doğu kısım.
Fotoğraf 131. Halil Demir Evi, mimsekili oda, batı kısım.
70
Fotoğraf 132. Halil Demir Evi, mimsekili oda, ocak davlumbazı.
Fotoğraf 133. Halil Demir Evi, mimsekili oda, tavan.
15.2. Kabalı Köyü Mezarlığı29:
I. Anonim Sanduka:
Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 112x
58x74cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövdesi üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak
şekilde işlenmiş 30cm yüksekliğinde kapak taşı vardır. Sandukanın yaklaşık 30cm
yüksekliğindeki baş taşının üst kısmı kırıktır (Çizim 30, Fotoğraf 134) .
29
Koordinatları: N 39 64260/ O 37 476 29; N 39 642 85/ = 37 476 41
71
Çizim 30. I. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 134. I. Anonim sanduka, güneybatıdan bakış.
II. Anonim Sanduka:
Bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi 120x
60x69cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövde üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak
72
şekilde işlenmiş 38cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Sandukanın güney yüzünde
kahve tepsisi ve fincanlarının işlendiği bir bezeme vardır (Çizim 31, Fotoğraf 135).
Çizim 31. I. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 135. I. Anonim sanduka, güneybatıdan bakış.
73
16. KARLI KÖYÜ:
16.1. Yusuf Pınarı30:
Köy merkezine yakın bir konumda, halk arasında Yusuf Pınarı olarak adlandırılan ve
yeni yapıldığı anlaşılan bir çeşme üzerinde üst kısmı dilimli kemer formunda, yaklaşık
67x109cm ölçülerinde bir kitabe vardır. Tam olarak okunamayan kitabede H. 1310/ M. 18921893 tarihi verilmiştir (Fotoğraf 136).
… oğlu …
Sene 1310
Fotoğraf 136. Yusuf Pınarı adı verilen çeşme üzerindeki kitabe.
16.2. Karlı Köyü Çeşme Kitabesi31:
Köy merkezindeki yeni yapılmış olan bir çeşmenin yanında yer almaktadır. Yaklaşık
68x71cm ölçülerindeki kitabenin üst kısmı yuvarlak kemere benzer bir şekilde olup iki
yanında daire biçimli formlar vardır. Kitabenin üst kısmında daire içine alınmış bir çarkıfelek
motifi, bu motifin altındaki kare pano içinde ise dört tam olarak okunamayan satır halinde
sülüs yazı yer almaktadır. Yazının alt satırında H. 1277/ M. 1860-1861 tarihi verilmiştir
(Fotoğraf 137).
30
31
Koordinatları: N 39 889 11/ O 37 253 68
Koordinatları: N 39 887 32/ O 37 249 92
74
…
…
…
Sene 1277
Fotoğraf 137. Çeşme kitabesi.
16.3. Yerlikaya32:
Köy merkezinde halk tarafından Yerlikaya olarak adlandırılan bir kaya kutsal kabul
edilmekte ve üzerindeki bir oyukta mum yakılarak dilek dilenmektedir (Fotoğraf 138).
Fotoğraf 138. Yerlikaya.
32
Koordinatları: N 39 884 08/ O 37 246 40
75
16.4. Seten Taşı33:
Köy merkezinde yer alan setenin alt taşı 182cm çapında, 16cm kalınlığında ve 60cm
yüksekliğinde, değirmen taşı ise 108cm çapında ve 33cm genişliğindedir. Taşın döndürme
mekanizması sağlam durumdadır (Çizim 32, Fotoğraf 139).
Çizim 32. Seten taşı, plan.
Fotoğraf 139. Seten taşı.
33
Koordinatları: N 39 883 07/ O 37 249 63
76
16.5. Mezarlıklar:
Aydın Dede Mezarlığı34:
Aydın Dede Mezarlığı adı verilen mezarlıkta bir kısmı toprak, bir kısmı ise çerçeveli
mezar türünde çok sayıda mezar yer almaktadır. Doğal kayaçlardan elde edilen taş
levhalardan yapılan mezar taşlarının çok az işlenerek balbal formu verildiği görülmektedir.
Köy halkı mezarlığın 19. yüzyılın sonlarından itibaren kullanılmaya başlandığını ifade
etmektedirler. Mezar taşları köy halkı tarafından ziyaret edilerek yazma, kurdele veya bez
bağlanmaktadır (Fotoğraf 140-143).
Fotoğraf 140. Çerçeveli mezarlar.
Fotoğraf 141-143. Baş taşları.
34
Koordinatları: N 39 884 14/ N 37 246 51; N 39 883 99; 37 246 40
77
Aşağı Mezarlık35:
Mezarlıkta bir kısmı toprak, bir kısmı ise çerçeveli mezar türünde çok sayıda mezar
yer almaktadır. Doğal kayaçlardan elde edilen taş levhalardan üretilen mezar taşları çok az
işlenerek balbal formunda yapılmıştır. Mezarlıktaki bir taş üzerinde H. 1219 M. 1804-1805
tarihi tespit edilmiştir. Bu kitabe mezarlığın 19. yüzyıl başlarından itibaren kullanılmış
olduğunu göstermektedir (Fotoğraf 144-145).
Fotoğraf 144. Çerçeveli mezarlar.
Fotoğraf 145. 1804-1805 tarihli mezar taşı.
35
Koordinatları: N 39 887 05/ N 37 250 08; N 39 886 91/ O 37 250 52
78
17. KAYTARMIŞ KÖYÜ:
17.1. Kaya Mezarı:
Köyün yakınındaki tepelik alanda günümüze kısmen tahrip olmuş olan bir kaya mezarı
tespit edilmiştir. Yaklaşık kare planlı mezarın içerisinde 178x75cm boyutlarında bir mezar
çukuru yer almaktadır. Mezarın Roma dönemine ait olduğu değerlendirilmektedir (Fotoğraf
146-147).
Fotoğraf 146. Kaya mezarı, genel görünüm.
Fotoğraf 147. Kaya mezarı, mezar nişi.
79
18. KOŞUTDERE KÖYÜ:
18.1. Cami Kitabesi36:
Köy camisinin hariminde, güney duvarının batısında eski camiye ait olduğu söylenen
bir kitabe yer almaktadır. Üst kısmı kemer şeklinde dışa çıkıntılı olan kitabe yaklaşık
37x29cm ölçülerindedir. Beş satır halinde sülüs yazı yazılı olan kitabenin alt satırında H.
1173/ M. 1759-1760 tarihi verilmiştir (Fotoğraf 148).
Muhammed
Ebubekir Ömer Osman ve Ali
Sahibü'l-Hayrat Camii Şerif
Seyyid Molla Mustafa ibn Muhammed
Sene 1173 5 fi….
Fotoğraf 148. Cami kitabesi.
18.2. Duran Çataltaş Evi37:
Köy merkezinde yer alan mimsekili oda dıştan doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı ve
iki bölümlüdür. Odanın batısında doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı bir giriş mekânı yer
36
37
Koordinatları: N 39 923 44/ O 37 390 96; N 39 925 46/ O 37 393 56; N 39 924 98/ O 37 387 73
Koordinatları: N 39 923 58/ O 37 391 06; N 39 923 50/ O 37 391 06; N 39 923 50/ O 37 390 86
80
almaktadır. Giriş mekânına güney beden duvarının batısına bitişik olarak yapılan
merdivenlerle çıkılan bir sahanlıktan geçilmektedir. Giriş mekânının doğusunda, yaklaşık
eksendeki kapı ile mimsekili odaya girilir. Mimsekili oda doğu-batı yönünde dikdörtgen
planlı olup, güney duvardaki üç mazgal pencere ile aydınlanmaktadır. Mekânın doğu duvarı
eksenin ocak nişi vardır.
Girişin yaklaşık 146cm doğusundaki tavanı taşıyan ve sekileri oluşturan kare kesitli
dikmeler yer alır. Dikmekler kuzey-güney yönünde olup iki adettir ve eşit aralıklarla
yerleştirilmişlerdir. Dikmelerin içe bakan yüzleri hizasında 390cm uzunluğunda Ters U
şeklinde sekiler oluşturulmuştur (Çizim 33, Fotoğraf 149-150).
Çizim 33. Duran Çataltaş Evi, plan.
Fotoğraf 149. Duran Çataltaş Evi, mimsekili oda, doğu kısım.
81
Fotoğraf 150. Duran Çataltaş Evi, mimsekili oda, batı kısım.
18.3. Köy Mezarlığı38:
Köyün mezarlığında sağlam halde günümüze ulaşan bir mezar taşı tespit edilmiştir.
Yaklaşık 100cm boyunda ve 39cm enindeki mezar taşının sarık şeklinde başlığı vardır. Taşın
gövdesinde dört satır sülüs kitabe yer almaktadır. Alt satırda H. 1210/ M. 1795-1796 tarihi
bulunmaktadır. Yıpranması nedeniyle kitabe okunamamıştır. Mezarlıkta başka taşların da
olduğu köy camisinin duvarına yerleştirilen başlıklardan anlaşılmaktadır (Fotoğraf 151).
Fotoğraf 151. Anonim baş taşı.
38
Koordinatları: N 39 925 33/ O 37 389 37
82
19. KURUGÖL KÖYÜ:
19.1. Seten Taşı39:
Köy merkezinde yer alan setenin alt taşı 200cm çapında, 25cm kalınlığında ve 65cm
yüksekliğinde, değirmen taşı ise 120cm çapında ve 36cm genişliğindedir. Taşın döndürme
mekanizması sağlam durumdadır (Çizim 34, Fotoğraf 152).
Çizim 34. Seten taşı, plan.
Fotoğraf 152. Seten taşı.
19. OTMANALAN KÖYÜ:
19.1. Kaya Mezarı40:
Köyün güneydoğusundaki kayalık alanda çok sayıda kaya mezarı tespit edilmiştir. Mezar
kayalık alanın üst seviyesinde olması nedeniyle içine girilememiştir (Fotoğraf 153-154).
39
40
Koordinatları: N 39 727 48/ O 37 543 71
Koordinatları: N 40 108 27/ O 37 285 71
83
Fotoğraf 153. Kaya mezarının bulunduğu kayalık
Fotoğraf 154. Kaya mezarı, giriş.
20. PİR HÜSEYİN KÖYÜ
20.1. Yukarı Mezarlık41:
I. Anonim Sanduka:
İki kademeli bir kaide üzerinde yer alan dikdörtgen prizma biçimli sandukanın gövdesi
165x65x69cm ölçülerindedir. Tek parça taştan yapılan gövde üzerinde dışa çıkıntı oluşturacak
şekilde işlenmiş 47cm yüksekliğinde kapak taşı bulunmaktadır. Sandukanın dört yüzü de
bezemelidir. Güney yüzünde bir ağaç ile bu ağaca sarılı asma dalları ve üzüm salkımları
bulunmaktadır. Doğu yüzde bir kahve kavurma tavası resmedilmiştir. Kuzey yüzde bir süvari
figürü ile tüfek, ibrik, fişeklik ve top motifleri ile tam olarak seçilemeyen geometrik
bezemeler yer almaktadır. Batı yüzde ise bir ibrik ve tepsi ile bunların üzerinde iri yaprak
motifleri görülmektedir (Çizim 35, Fotoğraf 155-159).
41
Koordinatları: N 39 657 33/ O 37 590 18
84
Çizim 35. Anonim sanduka, plan ve cephe çizimleri.
Fotoğraf 155. Anonim sanduka, güneybatıdan görünüm.
85
Fotoğraf 156. Anonim sanduka, güney yüz.
Fotoğraf 157. Anonim sanduka, doğu yüz.
Fotoğraf 158. Anonim sanduka, kuzey yüz.
86
Fotoğraf 159. Anonim sanduka, batı yüz.
20.2. Kaya Mezarlığı42:
Köyün kuzeybatısındaki kayalık alanda kaya mezarları tespit edilmiştir. Kaya
mezarları doğu-batı yönünde uzanan kayalığın güney yüzünde belirli aralıklarla sıralı olarak
yer almaktadır. Mezarlardan bazıları tahrip olmuştur. Ancak günümüze ulaşan örneklerden
kareye yakın bir plana sahip oldukları anlaşılmaktadır. Mezarların girişleri kayalığın yönü
dikkate alınarak güneye açılmıştır. Giriş kapıları dikdörtgen biçimli olup fazla büyük değildir.
Kapıdan geçildikten sonra uzununa bir sahanlık yer almakta, sahanlığın iki yanında ve girişin
karşısında yaklaşık eş boyutlu ve dikdörtgen biçimli mezar nişleri bulunmaktadır. Mezarların
Roma dönemine ait olduğu değerlendirilmektedir (Çizim 36, Fotoğraf 160-162).
Çizim 36. Kaya Mezarlığı, plan.
42
Koordinatları: N 39 889 10/ O 37 253 70; N 39 662/ O 37 616 23
87
Fotoğraf 160. Kaya Mezarlığı, güneyden görünüm.
Fotoğraf 161. Kaya Mezarlığı, batıdan 1. kaya mezarı.
Fotoğraf 162. Kaya Mezarlığı, batıdan 2. kaya mezarı.
88
22. SOFULAR KÖYÜ:
22.1. Çeşme43:
Köy merkezinde üzerinde H 1327/ M. 1909-1910 tarihli bir çeşme tespit edilmiştir.
Günümüze sadece taşlarının ulaşabildiği çeşme, suyunun kesik olması nedeniyle
kullanılmamaktadır (Fotoğraf 163).
Fotoğraf 163. Sofular Köyü Çeşmesi, güneyden genel görünüm.
21. SÜLEYMANİYE KÖYÜ:
1. Çerkez Mezarlığı44:
Köyün kuzeydoğusundaki tepelik alanda çok sayıda toprak mezar yer almaktadır.
Mezarların kayaçlardan elde edilen ve çok az işlenmiş taşlardan yapılmış baş taşları
bulunmaktadır. Baş taşları üzerinde çoğunluğu 20. yüzyılın ilk çeyreğine ait kitabeler yer
almaktadır. Kitabelerde tarih kısımları genellikle ilk satıra yazılmış olması dikkat çekicidir.
Kitabelerin diğer kısımları taşların yıpranmış olması ve imla bozuklukları nedeniyle tam
olarak okunamamaktadır. Taş boyları 95-160cm, enleri ise 39 ile 58 cm, kalınlıkları ise 10 ile
23 cm arasında değişmektedir. Taşlar genellikle kemer tepelikli veya balbal şeklinde yuvarlak
yüzlere sahiptir (Fotoğraf 164-169).
43
44
Koordinatları: N 39 856 17/ 37 217 56
Koordinatları: N 39 640 80/ O 37 563 60; N 39 677 13/ O 37 480 76
89
Fotoğraf 164. Çerkez Mezarlığı, genel görünüm
Fotoğraf 165. Çerkez Mezarlığı, genel görünüm.
Fotoğraf 166-167. Baş taşları.
90
Fotoğraf 168-169. Baş taşları.
23. TUZHİSAR KÖYÜ:
23.1. Tuzhisar Kilisesi45:
Yapı dıştan düzgün olmayan dikdörtgen planlı ve beşik çatılıdır. Kuzeydoğusunda
bitişik bir mekân bulunan yapının ana apsisi doğu duvarından yarım daire şeklinde, güney
köşe odası ise dikdörtgen şeklinde bir çıkıntı oluşturmaktadır. Yapıya girişler batı duvarı
eksenindeki kapıdan sağlanmaktadır. Naos iki sıra halinde yerleştirilen üç serbest destek ve
daire kesitli duvar payelerine oturan kemerle ortadaki daha geniş olan üç nefe ayrılmıştır.
Nefler beşik tonoz örtülüdür. Yapının içi her bir kemer sırasına denk gelecek şekilde
ayarlanan üst seviyedeki mazgal pencerelerle aydınlanmaktadır. Apsis duvarında da mazgal
bir pencere mevcuttur. Naosun doğusunda yer alan apsis yarım yuvarlak olup güneyinde
apsisteki açıklıklardan geçilen kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı bir köşe odası yer
almaktadır. Bu köşe odası doğu duvarından dikdörtgen şeklinde çıkıntı oluşturmaktadır.
Kuzey nefin doğusundaki açıklıktan yapıya kuzeyden bitişik mekâna geçilmektedir. Mekân
doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı olup doğu ve kuzey duvarında birer derin niş vardır.
45
Koordinatları: N 39 754 33/ O 37 338 89; N 39 754 17/ O 37 338 99; N 39 754 22/ O 37 338 47.
91
Yapı keseme taştan dolgu duvar tekniğinde yapılmıştır. Yapının duvarlarında haç motifleri,
tonozların orta noktalarında ise bitkisel motifli alçı göbekler tespit edilmektedir.
Yapı üzerinde bir kitabe tespit edilememiştir. Ancak kilise yakınlarındaki bir evin
önünde 1896 tarihli bir kitabe bulunmaktadır. Bu kitabenin çok kesin olmasa da yapıya ait
olması mümkündür. Gerek kitabe, gerekse de yapının mimari özellikleri kilisenin 19. yüzyılın
sonlarında inşa edilmiş olabileceğini göstermektedir (Çizim 37, Fotoğraf 170-179).
Çizim 37. Tuzhisar Kilisesi, plan.
Fotoğraf 170. Tuzhisar Kilisesi, güneybatıdan görünüm.
92
Fotoğraf 171. Tuzhisar Kilisesi, batı cephe.
Fotoğraf 172. Tuzhisar Kilisesi, batı ve kuzey cephe.
Fotoğraf 173. Tuzhisar Kilisesi, doğu cephe.
93
Fotoğraf 174. Tuzhisar Kilisesi, doğu ve güney cephe.
Fotoğraf 175. Tuzhisar Kilisesi, batı cephe taçkapı.
Fotoğraf 176. Tuzhisar Kilisesi, naos, apsis.
94
Fotoğraf 177. Tuzhisar Kilisesi, naos, batı kısım.
Fotoğraf 178-179. Tuzhisar Kilisesi, alçı bezeme ve haçkar.
Fotoğraf 180. Ermenice kitabe.
95
23.2. Seten Taşı46:
Kilisenin güneybatı köşesinin önünde yer almaktadır. Setenin sadece 217cm çapında,
17cm genişliğinde ve 38cm yüksekliğindeki alt taşı günümüze gelebilmiştir (Fotoğraf 181).
Fotoğraf 181. Seten taşı.
24. ÜZEYİR KÖYÜ:
24.1. Seten Taşı47:
Köy merkezinde yer alan setenin alt taşı 210cm çapında, 12cm genişliğinde ve 49cm
yüksekliğinde, değirmen taşı ise 118cm çapında ve 35cm genişliğindedir. Setenin döndürme
mekanizması günümüze ulaşmamıştır (Fotoğraf 182).
Fotoğraf 182. Seten taşı.
46
47
Koordinatları: N 39 754 22/ O 37 331 84
Koordinatları: N 39 919 78/ O 37 271 92
96
24.2. Yatır48:
Köyün kuzeydoğusundaki tepelik bir alanda iki tane yatır ile biri kurumuş üç çınar
ağacı bulunmaktadır. Eski olduğu ifade edilen mezarlar yenilenmiştir. Bu alan halk tarafından
ziyaret edilerek kurban kesilmektedir (Fotoğraf 183).
Fotoğraf 183. Yatır ve kurban alanı.
25. YARHİSAR KÖYÜ:
25.1. BEKİRZADEGİL EVİ:
Köy merkezinde yer alan yapı yaklaşık kare planlı olup kuzeybatısında mimsekili bir
oda bulunmaktadır.
Evin batı cephesinin doğusunda bir eyvan yer almaktadır. Eyvanın
kuzeyinden mimsekili odaya, doğusundan ise evin ana yaşam birimine girilmektedir.
Mimsekili oda kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlıdır. Odanın güney duvarının 180cm
kuzeyinde eşit aralıklarla yerleştirilmiş kare kaideli ve yuvarlak gövdeli iki dikme
bulunmaktadır. Dikmelerden batıdakinin iç yüzü hizasında bir seki oluşturulmuş, seki 366cm
kuzeyde doğuya doğru kırılarak doğu duvarla birleşmiştir. Odanın batı duvarında yaklaşık eşit
aralıklarla yerleştirilmiş üç mazgal pencere bulunmaktadır. Evin doğusunda yer alan ana
yaşam birimi yaklaşık kare planlıdır. Evin içinde herhangi bir bölüntü yoktur. Kare mekân
orta bölümde bir kare oluşturan dört ayak ve bunlara oturan kirişlerle dokuz bölüme ayrılmış,
ortadaki kare birim kırlangıç kubbeyle, diğer birimler ise kirişleri üstten kaplanmış ahşap
tavanla örtülmüştür. Kesme ve moloz taştan dolgu duvar tekniğinde inşa edilen yapının
batıdaki eyvan kısmında H. 1326/ M. 1908-1909, mimsekili odanın kirişi üzerinde ise H.
48
Koordinatları: N 39 921 17/ 0 37 271 71
97
1327/ M. 19009-1910 tarihli birer kitabe bulunmaktadır. Ev sahibi yapının orijinalinde bir
ahır olduğunu, daha sonra eski evlerinin ahıra, bu binanın da eve dönüştürülerek mimsekili
odanın ilave edildiğini ifade etmektedir. Bu durumda yapı 19. yüzyılın sonları veya 20.
yüzyılın başlarında inşa edilmiş, 1909-1910 yıllarında ise misekili oda ilave edilmiştir (Çizim
38-39, Fotoğraf 184-191).
Çizim 38. Bekirzadeler Evi, plan.
Çizim 39. Bekirzadeler Evi, örtü planı.
98
Fotoğraf 184. Bekirzadeler Evi, batı cephe.
Fotoğraf 185. Bekirzadeler Evi, batı cephe, giriş eyvanı.
Fotoğraf 186. Bekirzadeler Evi, batı cephe, giriş eyvanı, kitabe.
99
Fotoğraf 187. Bekirzadeler Evi, mimsekili oda, kuzey kısım.
Fotoğraf 188. Bekirzadeler Evi, mimsekili oda, güney kısım.
100
Fotoğraf 189. Bekirzadeler Evi, mimsekili oda, kitabe.
Fotoğraf 190. Bekirzadeler Evi, ana yaşam birimi.
Fotoğraf 191. Bekirzadeler Evi, ana yaşam birimi, kırlangıç kubbe.