Ceviz Yetiştiriciliği Dersi Sunumu-2

Cevizin çoğaltılması
• Generatif (tohumla) çoğaltma: Tohumla yapılan
çoğaltmalarda meydana gelen yavru bitkiler, ana
bitkinin hemen hemen hiçbir özelliğini taşımazlar
(genetik açılım gösterirler). Bu nedenle
cevizlerde tohumla çoğaltma, anaç veya çöğür
eldesi ve ıslah çalışmaları dışında, tercih
edilen bir çoğaltma yöntemi değildir.
• Tohumlarda aranacak özellikler: Tohum olarak
kullanılacak cevizler;
• Dolgun olmalı
• Gelişmeleri tam olmalı
• Sağlıklı ve iyi gelişmiş ağaçlardan alınmalıdır
Herhangi bir nedenle zarar görmüş meyveler
tohumluk olarak kullanılmamalıdır.
Ceviz anaçları
• Cevizlerde anaç olarak aşağıdaki türler
kullanılabilmektedir.
• 1- J. regia
• 2- J. hindsii
• 3- J. major
• 4- Paradox (J. hindsii X J. Regia)
• 5- Royal (J. nigra X J. hindsii).
gibi değişik anaçlar kullanılmaktaysa da en çok
kullanılan ve tercih edilen anaç Anadolu cevizinin
(J. regia) kendi anacıdır.
Ceviz anaçları
kullanılır.
J. Regia çöğürleri: En çok kullanılan anaç tipidir. Ülkemizde sadece bu anaç
Cevizin kültür çeşitleri ile aşı yerinde mükemmel bir kaynaşma sağlar. Bu
anaca aşılı cevizlerin gelişme kuvveti, ağaç büyüklüğü ve evrimi değişir.
Kök çürüklüğüne ve kök boğazı çürüklüğüne çok hassastır. Kök kanserine ve
kök ur nematoduna duyarlıdır.
Topraktaki tuzluluğa çok dayanıklı değildir.
Ceviz anaçları
Juglans hindsii: Kuzey Kaliforniya kara cevizi olarak adlandırılır. ABD’de ve
özellikle Kaliforniya’da en fazla kullanılan anaçtır.
Melez anaçlardan hariç olarak, diğer anaçlardan daha hızlı büyür ve erken
meyveye yatar.
Çöğürleri kuvvetli gelişir, aşı yerinde sağlam bir bağlantı oluşturur ve kötü
toprak koşullarına toleranslıdır.
Kök çürüklüğüne ve kök ur nematoduna dayanıklı; kök boğazı çürüklüğüne ve
kök yara nematoduna hassastır. Kök kanserine dayanımı yüksektir.
Ceviz anaçları
orjinlidir.
Juglans nigra: Doğu kara cevizi olarak adlandırılmıştır. Doğu ABD ve Kanada
Soğuğa dayanıklı bir anaçtır.
Genç ağaçları yavaş büyüdüğünden verime geç yatar.
Fidanları uzun bir kazık kök oluşturduğu için şaşırtılması zordur.
Ceviz anaçlar
Paradox anacı: J. hindsii x J. regia melezidir.
Kök çürüklüğüne, kök boğazı çürüklüğüne, kök yara nematoduna ve neme
dayanıklıdır. Kök kanserine hassastır.
Gelişme kuvveti bakımından Paradox anacına aşılı olanlar kuvvetli, J.
hindsii’ye aşılı olanlar orta kuvvetli, J. regia’nınkiler ise değişkendir.
Ceviz anaçlar
Royal anacı: J. nigra x J. hindsii melezidir. J. regia çeşitlerinin çoğaltılmasında
sınırlı olarak kullanılır.
En kuvvetli ceviz anacıdır. Çok hızlı büyür. Özellikle kerestesi değerlidir. Fazla
kullanılan bir anaç değildir.
Anaç elde etmek için kullanılacak olan tohumlar yaz sonu-sonbahar başında hasat
edilen meyvelerden sağlanır.
İyi bir çimlenme sağlamak için tohumlar, ekimden önce 3 ay süreyle soğukta
katlamaya konulmalıdır. Her ne kadar J. regia tohumlarının çimlenmesi için katlama
gerekli değilse de, katlama çimlenmeyi hızlandırmaktadır.
Tohum ekim derinliği tohumun iriliğine göre 5-8 cm kadardır. Tohum ekimi tavalara
veya doğrudan aşı parsellerine yapılır. Bunlar aşılanabilecek büyüklüğe ulaştığı zaman
aşılanırlar.
Ülkemizde ceviz kültür çeşitlerinin aşılanmasında sadece J. regia anaçları
kullanılmaktadır. Diğer ülkelerde başka anaçlarda kullanılmaktadır.
Tohumların katlanması:
• Tohumların soğuklama ihtiyaçlarını karşılamak,
engelleyici etmenleri gidermek, tohum kabuklarını
yumuşatmak, embriyonun su ve oksijen alımını
kolaylaştırarak çimlenme güçlerini artırmak ve
çabuklaştırmak amacıyla nemlendirilmiş ortamlarda
saklanmalarına katlama denilmektedir. Tohumların
katlanmasının genel avantajı, tohum çimlenmesine
engel olan etmenlerin etkilerini gidererek erken ve
düzenli bir çimlenmenin sağlanmasıdır. Katlama
başlangıcı yetiştiriciliğin yapılacağı toprağın tava gelme
durumuna göre tayin edilir.
• Katlamada bir insanın kolayca taşıyabileceği büyüklükte kasalar (meyve
sebze kasaları gibi) kullanılabilir. Bu kasaların tabanına delikleri
örtebilecek irilikte çakıl konduktan sonra üzerine düzgün bir şekilde
katlama kumu (inşaat kumu) serilir. Bu kumun üzerine tohumlar tek tek
dizilerek ekilir. Sonra tohumların üzeri kumla iyice örtülür, daha sonrada
bir sıra tohum bir sıra kum olacak şekilde kasa doluncaya kadar devam
edilir.
• Katlama işlemi tamamlandıktan sonra en üste konacak
kumun kalınlığı diğerlerinden biraz daha fazla olmalıdır.
Kasa dolduktan sonra kum süzgeçli kovalarla
nemlendirilir. Daha sonra bu katlama kasaları sıcaklığı 08oC arasında değişen serin bodrum, adi depo vb. gibi
ortamlara alınırlar.
• Cevizlerde tohumların katlanma süresi, çeşide göre, 5080 gün arasında değişir. Tohumun sert kabuğu çatlayıp
kök ucu göründüğü zaman katlamaya son verilir.
Tohumlar toprağa kendi büyüklüğünün iki katı kadar
derinliğe ekilirler. Tohum ekiminden sonra çöğürlerin iyi
bir gelişme gösterebilmesi için çöğür parsellerinde başta
yabancı ot temizliği olmak üzere, sulamaya özen
göstermek gerekir. Çöğürlerin sökümünden bir süre
önce, dinlenme döneminde kazık köklerin kesilmesi,
saçak kök oluşumunu geliştirerek şaşırtmada tutma
başarısını artırır.
• Vegetatif çoğaltma: Genetik açılım nedeniyle tohumla
çoğaltmanın yapılamadığı cevizler vegetatif (bitkisel
kısımlar) yollarla çoğaltılır.
• Cevizlerde bir takım zorluklarına (aşı tutumu) rağmen
günümüzde geçerliliğini koruyan vegetatif çoğaltma
metodu Aşı ile çoğaltmadır.
Fidanlıklarda ceviz anaçları yama göz aşısı, bilezik (halka) göz aşısı,
T göz aşısı, dilcikli veya dilciksiz kalem aşısı yöntemleri ile aşılanır.
T göz aşısında başarı oranı düşüktür.
1 ve 2 yaşlı ceviz anaçları kış dinlenme döneminde, kontrollü
sıcaklık ve nem koşullarında yongalı göz aşısıyla da başarılı bir şekilde
aşılanabilmektedir.
Yama ve bilezik göz aşıları, bölgeye göre değişmek üzere nisan sonu-mayıs
başında veya temmuz-ağustos aylarında yapılır.
Dilcikli ve dilciksiz aşılar ise kış sonunda, yani dinlenme döneminde
uygulanır.
Kalınlaşmış anaçlar ise yarma, kakma veya çoban aşısıyla aşılanırlar.
Bu yöntemler içerisinde temmuz veya ağustos aylarında yapılan yama ve
bilezik göz aşıları daha başarılı görülmektedir.
Diğer birçok meyve türünden farklı olarak ceviz aşılarında, aşıların
tutmasını etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bunlar; sıcaklık,
aşılama zamanı, aşı bağı, özsu akışı gibi.
Aşı kaynamasındaki sıcaklık aralığı diğer meyve türlerinde çok geniş
olduğu halde, cevizde 24-27°C sıcaklıkta yara dokusu oluşarak aşı
kaynaşması meydana gelmektedir.
20°C’nin altındaki sıcaklıklarda yara dokusu oluşmamaktadır.
Aşı başarısına etki eden faktörler
Aşılama döneminde özsu akışının en az olması istenir. Aşırı sıcaklık dalgalanmaları
özsu akışını hızlandırır. Çok soğuk bir geceyi izleyen güneşli ve sıcak bir günde, sabah
saat 10.00’dan itibaren özsu akışı başlamaktadır.
Uygun aşılama sıcaklığı olan 24-27°C’lerde özsu akışının azaltılması, aşılamadan 15
gün önce çöğürün tepesinin veya yapraklarının kesilmesi, aşı noktasının altında kalan
kısımdaki kabuğun birkaç yerden çizilmesi gibi işlemler yararlı olmaktadır.
Bunların yanında, esneyebilen aşı bantlarının kullanılması, aşı gözünün pişkin
olması, aşılama zamanında oransal nemin yüksek olması gibi faktörlerde aşı tutmasında
olumlu etkide bulunmaktadır.
Aşı başarısına etki eden faktörler
• Sıcaklık: Ortam sıcaklığının 20-28oC arasında olması, cevizlerde aşı
başarısının arttırmaktadır.
• Nem: Ortamın nemli (%40-%75) olması aşıda başarıyı olumlu yönde
etkilemektedir.
• Aşıcının deneyimi: Cevizlerde aşı başarısı öteki meyve türlerine göre
genelde daha düşük olabildiği için aşı yapan kişinin tecrübesi ve becerisi
aşı başarısında çok önemlidir.
Aşı başarısına etki eden faktörler
• Aşıda kullanılan malzemeler: Kullanılan malzemeler kaliteli olmalıdır.
Örneğin bıçak yüzeyi çok düzgün ve tek darbede kesecek şekilde çok
keskin olmalıdır. Aşıyı sarmak için tercihen pamuk ipliği ya da aşı bandı
kullanılmalıdır.
• Kalem: Sağlıklı ve iyi gelişmiş yıllık sürgünler aşı kalemi olarak alınır.
Kalem üzerindeki sürmemiş olgun gözler aşıda kullanılır. Kesilen
kalemler, saklanma ve de aşı yapılma sırasında mutlaka nemli ve serin
bir ortamda muhafaza edilmelidir.
• Aşı zamanı: Aşıda başarıyı artıran en önemli faktörlerden biri de aşı
zamanıdır. Örneğin; kabuklu yapılan aşılarda (T, Yama gibi), gerek fidanların
gerekse aşı gözü alınacak sürgünlerin kabuğunu en kolay bıraktığı zaman en
uygun aşı zamanıdır.
• Ancak bu aşı uygulamalarında en uygun zamanı belirlemek için şu yöntem
uygulanabilir; aşı sürgünü üzerindeki kabuk kaldırıldığında, gözün altında
kalan büyüme noktası çıkarılan aşı gözü üzerinde (kabukta) kalıyorsa bu göz
için aşı zamanı gelmiş demektir. Ancak büyüme noktası sürgünde yani odun
dokusunda kalıyorsa bu göz için aşı zamanının geçtiği anlamına gelir. Bu
durumda kabuktaki gözün altında bir boşluk meydana gelmiş olur. Aşı
yapıldığı zaman kabuğun altında meydana gelen bu boşluktaki hava, aşı
gözü ve çevresinin siyahlaşıp kurumasına neden olur. Bu şekildeki gözler
aşıda tercih edilmezler.
Cevizlerin çoğaltılmasında en çok kullanılan
aşılar
Göz aşıları: Cevizlerde en çok kullanılan ve en çok başarılı olan göz aşıları
“T göz, Yama göz aşısı, Yonga göz aşısı” aşılarıdır
Yonga göz aşısı
1- Kalemden aşı gözünün alınması
2- Anacın hazırlanması
3- Gözün anaca yerleştirilmesi ve aşı bandı ile bağlanması
En çok kullanılan aşı metotları ve uygulama
zamanları
Aşı Metodu
Uygulama Zamanı
T Göz aşısı
15 Mayıs-Haziran sonu
Yama göz aşısı
Ağustos-Eylül
Yonga göz aşısı
Şubat-Mart, Eylül
Dilcikli ingiliz aşısı
Şubat-Mart
Yarma aşı
Mart-Nisan
T- GÖZ AŞISININ YAPILIŞI
• Kalem aşıları: Cevizlerde en çok kullanılan kalem aşıları
• Yan Aşı- Yarma Aşı Kakma Aşı- Omega- Kabuk Aşı - Dilcikli, Dilciksiz
İngiliz aşısı- şerit Aşı- Çoban Aşı- Kama Aşı
Cevizde Çeşit Değiştirmenin Önemi
• Ekonomik ve standart bir üretim için tohumdan, yani çöğür ağaçlarından
elde edilen ürünler kalite, verim ve standart farklılığından dolayı çok
önemli zaman ve ekonomik kayıplarına neden olmaktadır. Ceviz
potansiyelinin bu olumsuz durumunu ortadan kaldırmak için tohumdan
yetişmiş olan ceviz ağaçlarının sökülerek yerlerine çeşidi belli aşılı
fidanlarla bahçeler kurulması gerekir. Bu ise çok önemli bir zaman kaybı
yanında birçok verim çağındaki ağacın ortadan kaldırılması ile verim
(üretim) kaybına neden olacaktır.
• Bu nedenle, tohumdan yetişmiş ceviz ağaçlarının, daha kaliteli ve verimli
çeşitlerle değiştirilmesi ya da çeşit olarak verimsiz veya verimden düşmüş
yaşlı ceviz ağaçlarının daha verimli ve kaliteli hale nasıl getirileceğinin tespiti
önemlidir.
• Yaşlanmış ve ekonomik ömrünü kaybetmeye başlamış ceviz ağaçlarını
çevirerek (özellikle yarma aşı tekniği ile) daha verimli ve kaliteli duruma
getirmek mümkündür.
• Ayrıca yanlış çeşitle kurulmuş veya ismine doğru olmayan fidanlar ile tesis
edilmiş hatta çöğür ile kurulmuş ceviz bahçelerinin çevrilmesi, yeni
kurulacak bahçeler kadar önemlidir.
• Yeni tesis edilecek bir ceviz bahçesi 8-10 yılda tam
verime geçecektir. Ancak çevrilmiş bir bahçe ya da
ceviz ağacı, çevrilmiş ve dönüşmüş olarak 2-4 yılda
tam verime yeniden geçecektir. Neticede yanlış
çeşitlerle kurulmuş bir ceviz bahçesi çok daha kısa
zamanda daha verimli daha kaliteli olarak
ekonomiye kazandırılmış olacaktır.
Cevizde kabuk altı aşısının yapılışı
Aşı yapılacak ağacın (anacın) hazırlanması
Çeşide ait kalemin hazırlanması
Kalemin anaç üzerindeki kollara yerleştirilmesi ve aşının yapılması
Fidan seçimi
• İyi bir fidan;
• Hastalıklardan ve Zararlılardan ari,
• *Üzerinde yara, kırık, derin çizik olmayan,
• *Aşılı,
• *Aşı yeri kapanmış,
• *İsmine doğru,
• *Sertifikalı,
• *Gövde düzgün ve pişkin, gözler iyi teşekkül etmiş,
• *Kök sistemi güçlü,
• *Anaç kısmı 1-2 yaşlı,
• *Çeşit ve anaç olması gereken standart boy ve
kalınlıkta olmalıdır.
Dikim
• Dikim aralıkları
• Cevizlerde en ideal dikim aralıkları; 12 x 12 m, 10 x 10 m, 10 x 8 m veya 8 x
8 m‟dir. (ekoloji ve bakım şartlarına göre değişir)
• Fidanların dikimleri dinlenme döneminde (yaprak dökümünden itibaren)
yapılmaya başlanır ve gözler uyanıncaya kadar devam eder. Fidanların
sökümü çok dikkatli bir şekilde yapılarak köklerin zarar görmemelerine
özen gösterilmelidir. Dikim sırasında fidanlarda özellikle kök budaması
yapılmalıdır. Dikim çukurları en az 1.5-2 m genişlikte ve 1.5-2 m derinlikte
açılmalıdır. Açılan bu çukurlar hazırlanan dikim harcıyla (%50 yüzey
toprağı+%20 torf+%10 leonardit+1-2 kg kimyasal gübre) tekrar
tamamen doldurulup kapatılmalıdır.
•
• Fidanlar aşı noktaları toprak üstünde en az 15 cm kalacak Şekilde
(30-40 cm derinliğe) dikilmelidirler. Dikimden hemen sonra
fidanlara can suyu verilmelidir. Bundan sonra bölgedeki hâkim
rüzgârlar göz önünde tutularak fidanlar hereklere bağlanmalıdır.
• Yazları sıcak ve kurak olan bölgeler ile su sorunu olan yerlerde
dikimden sonra su kaybını önlemek için özel malç malzemeleri,
yabancı ot veya hububat saplarıyla malçlama yapmak yerinde
olur.
• Dikim zamanının ayarlanması: Fidanlar yapraklarını döktükten sonra,
ilkbaharda dallarına su yürüyünceye kadar olan zaman içinde, kar ve don
olmayan günlerde dikilebilirler. Dikim zamanında toprakta don olmaması,
toprağın çamur veya karla kaplı olmaması, tavında olması gerekir. Kışları
ılık geçen yerlerde sonbaharda, kışları soğuk ve sert geçen yerlerde ise
ilkbaharda dikim yapılması uygundur.
Dikim budamasının yapılması:
• Meyve fidanları dikimden hemen önce mutlaka dikim budamasına
tabi tutulur. Amaç; fidanların söküm esnasında zedelenen, ezilen,
kopan kök kısımlarını kökün sağlam yerinden kesmek, birbiri üzerine
binen kök kısımlarını ayıklamaktır. Ayrıca fidanın tacı ile kök arasındaki
dengeyi korumak için, taç kısmındaki fazla dallar da kesilir. Fidanın
tepesi verilecek terbiye şekline ve çeşidin davranışına bağlı olarak
yerden itibaren 40-60 cm yukarıdan (4-6 göz arası), sağlam bir göz
üzerinden hafif eğimle kesilir. Bu şekilde dalların uçlarında bulunan
ve daha erken uyanan gözler uzaklaştırılarak, fidanın uyanması
geciktirilir ve bu şekilde fidanın tutmasını kolaylaştırır.
•
• Dikim budaması yapılmayan fidanlar ilkbaharda gövde
ve gözlerde toplanan besin maddelerinin yardımıyla
çabucak sürer. Fakat sonradan kök, henüz sürgün ve
yaprakların su ihtiyacını karşılayamadığından kurumaya
başlayabilir.
• Fidan Dikiminde Püf noktalar
• Fidan dikilecek çukurlar derin ve geniş açılmalı
• Sökümde hangi derinlikten sökülmüşse, mutlaka aynı
derinliğe dikilmelidir. Dikim kesinlikle derin
yapılmamalı, fidanın aşı noktası her durumda toprak
yüzeyinden, en az 15 cm yukarıda kalmalıdır.
• Aşı noktası toprağa gömülen fidanların kuruyacağı
unutulmamalıdır. Dikim esnasında fidan çukuruna
yanmamış (taze) çiftlik gübresi konulmamalıdır.
• Gecesinde don olacak günlerde, fidan dikildiğinde can
suyu günün erken saatlerinde verilmeli ve sonrasında
ıslak olan fidan dip bölgesine biraz kuru toprak atılmalıdır.
• Can suyu sonrasında meydana gelecek çökme ve kenardaki
çatlamalar için hafif bir topraklama yapılır. Bazı hastalık vb
etmenlere karşı koruyucu tedbir amacıyla fidan köklerinin;
dikmeden önce koruyucu çözeltilere (Nogall) batırılarak
dikilmesinde fayda vardır.
CEVİZ BAHÇESİ KURMA
• TAM ALAN (KAPAMA) AŞILI CEVİZ BAHÇESİ KURMA
• DİKİM YOLUYLA BAHÇE KURMA
• Bu yolla kapama bahçe kurma, aşılı fidanların
hazırlanan çukurlara dikilmesi şeklinde olur. Bu
yöntemin safhaları şöyledir:
• Toprak Hazırlığı
• Bahçe kurulacak yerde çeşitli nedenlerle oluşmuş belirli
bir toprak derinliğindeki sert tabaka ortadan
kaldırılmalıdır. Dikimden bir mevsim önce toprak
işlenir.dikim sonbaharda yapılacaksa,ilk baharda ; ilk
baharda yapılacaksa sonbaharda ilk toprak işlemesi
yapılarak diskaro ve tırmık çekilir.
Tüplü Fidanların Dikimi
• Yaprak döküldükten sonra tekrar yaprak açıncaya kadar geçen süre
içinde yani büyümenin durduğu zamanlarda dikilebilen çıplak köklü
fidanların dışında her mevsim dikimi yapılabilen tüplü fidanların dikimi
son zamanlarda bir hayli önem kazanmıştır: bunun nedeni yüksek
yerlerde karların eriyerek tam dikime başlanacağı zaman düşük rakımlı
yerlerdeki fidanların uyanmasıdır. Uyanan çıplak köklü fidan
dikilemeyeceğinden yerine alternatif olarak tüplü fidan tavsiye
edilmektedir.
Sulama
• Ceviz ağaçları iri yapılı ve yaygın dallanma gösterdikleri
için geniş bir yaprak yüzeyine sahiptirler. Bu nedenle
terleme ile su kaybı fazla olan cevizlere yeterli suyun
sağlanması çok önemlidir. Cevizler için ilkbaharda
gelişme, meyvelerin büyüme ve iç doldurma
dönemlerindeki su ihtiyacının karşılanması çok önemlidir.
Bu dönemlerdeki susuzluk durumları büyüme ve
gelişmeyi yavaşlatacağı gibi meyvelerin içlerini yeterince
olduramamalarına neden olacağı için kalite ve
verim düşüklükleri meydana gelir. Ceviz yetiştirilen
toprakta mutlaka yeterli miktarda nem bulunmalıdır.
Topraktaki yeterli nem varlığı özellikle cevizlerin
çiçeklenme döneminden sonraki 1-1,5 aylık periyotta son
derece önemlidir.
• Cevizde bu erken dönemdeki topraktaki su noksanlığından kaynaklanan bu
olumsuz etkiyi kaldırmak neredeyse mümkün değildir. Hatta bunun için
sonradan yapılacak bol sulamalarla bile bu durum düzeltilemez. Meyvede
sert kabuğun sertleşmeye başladığı dönemin (bu dönem Türkiye için
Mayıs sonu Haziran sonu arasıdır) hemen öncesi toprakta su noksanlığı
olursa meyvelerin küçük ya da irili ufaklı olma ihtimali çok yüksektir.
Mevsim ortasında (yaz ortası) meydana gelebilecek su noksanlığında ise,
meyvelerde iç büzüşmesine ve kararmasına sebep olur.
• Hasat dönemine doğru yani meyvelerin, yeşil kabuklarının sert kabuktan
ayrılmaya başladığı dönemden önceki su noksanlığında, yeşil kabuk sert
kabuklu meyveye çok sıkı bir şekilde yapışabilir ve soyulma durumu daha
da zorlaşabilir. Bitkisel olarak ceviz ağaçları derin köklü olduğundan
köklerin çoğu toprağın 70-130 cm‟lik üst bölümünde yer alır. Bundan
dolayı toprakta 130 cm derinliğe kadar toprak nemi kontrol edilmelidir.
Bugüne kadar yapılan birçok araştırma genellikle ceviz ağaçlarının iyi
gelişmesi ve verimliliklerini devam ettirmesi için 150 cm‟e kadar olan
derinlikte yeterli miktarda nem bulunması gerektiğini göstermiştir.
Genç ağaçların budaması ve
terbiye:
• Ceviz bahçesi tesisinde dikim sırasında (ilk yıl) fidanın tepesi aşı yerinden
itibaren 4-6 göz üstünden kesilir. Fidana bu kesim işleminden sonra
güneşin yakıcı etkisinden korumak için gövdesine su bazlı beyaz lâteks
boya sürülür veya özel yapılmış fidan koruyucuları kullanılır. Fidan bir yıl
büyüdükten sonra dik büyüyen en kuvvetli dal seçilir, diğer dallar çıkarılır,
fakat fidanın alt kısmında güney batı yönüne bakan bir iki tane küçük dal
takip eden yılda çıkarılmak üzere gövdeyi güneşten korumak için
bırakılabilir.
• Ceviz yetiştiriciliğinde fidanlara doruk dallı veya değişik doruk dallı
terbiye sistemleri uygulanır.
Verim çağındaki ağaçlarda ise budama, taç büyüklüğünü kontrol etmek
açısından önemlidir.
Ayrıca, kuvvetli meyve dalı ve dişi çiçek oluşumunun yanında, meyve iriliği
üzerinde de etkilidir.
Ağacın yeterli ışık alarak gövde ve ana dallara yakın bölgeden sürekli verim
elde edilmesi bakımından, düzenli budama zorunludur.
Budamada kuruyan, kırılan dallar kesilir. Sıkışıklık yapan dallar çıkarılır.
Budamanın her yıl yapılması, daha hafif kesim yapılmasını ve daha küçük yara
oluşturulmasını sağlar.
Meyvelerini yan sürgünlerde oluşturan Payne gibi çeşitlerde aşırı meyve
oluşumu sürgün gelişimini zayıflatır. Bu nedenle yeni oluşan sürgünlerin önemli
bir bölümünde her yıl uç alma yapılması gerekir.
Lateral verimliliği orta düzeyde olan Serr ve Tulare gibi çeşitlerde ise uç alma
daha az yapılmalıdır.
Hartley gibi meyvelerini yan sürgünlerde oluşturmayan çeşitlerde uç alma
yerine, birbirine rakip olan dallar seyreltilmelidir.
ceviz fidanına dikiminden sonraki ilk 4
yılda budama ve Şekil verme
uygulamaları
280- 300 cm tepe kesilir
4-6 göz üzerinden
kesilir
150- 180 cm altındaki
gözler köreltilir
1. yıl (dikim ve tepe kes.) 2. yıl (birinci kat için tepe kes.) 2. yıl sonunda 1. kat teşekkülü
3. yıl sonunda 1. ve 2. katların teşekkülü
4. yıl sonunda 3. katın
teşekkülü
Gübreleme
• Ceviz, toprakta çok aşırı bir sorun yoksa gübreleme bakımından
çok duyarlı bir bitki değildir. Bununla birlikte, yapısından dolayı, en
önemli bitki besin maddesi ihtiyacı azot olabilir. Yapılacak toprak
analizlerinin sonuçlarına göre toprakta eksik olan besin maddeleri
belirli bir program dâhilinde toprağa verilmelidir.
• Azot: Kumlu tınlı ve ince-kumlu tınlı toprakların azot içeriği az
olurken, siltli tınlı ve killi tınlı topraklar azotu daha iyi tutar. Baklagil örtü
bitkileri de toprağa bir miktar azot sağlar. Azot azalmaya başlayınca yeşil
aksam az gelişir, yapraklar açık yeşil renkli olur, seyrekleşir ve bazı ince
dallar geriye doğru kurur ve verim düşer.
• ABD de tam verim çağlarındaki ceviz ağaçlarında yapılan bir azot
denemesinde ağaç başına verilen 2.7 kg saf azotun ağaç başına düşen
verimi 6-12 kg arttırdığı, iç meyve randımanını ve dolu iç meyve
miktarını yükselttiği ve ayrıca meyveleri irileştirdiği belirlenmiştir.
• Fosfor: Toprakta bu elementin noksanlığını mutlaka giderilmelidir. İç
dolgunluğu ve iç kalitesi için önemli bir elementtir.
• Bor: Yapraklarda bor noksanlığı varsa (20 ppm’in altında) uç
yaprakçıkların damar aralarında kahverengi lekeler oluşur, sürgünler uzun
ve yapraksız olur veya sürgünlerdeki yaprakların şekli bozulur, meyve
tutumu azalır, meyveler bezelye iriliğine ulaşınca dökülür.
• Magnezyum: Mg noksanlığında yaprakçıklarda balık kılçığı şeklinde
kloroz ve yanıklık görülür. Yapraklar tam iriliğine ulaştığı zaman 500 litre
suya içinde 2,5-3 kg MnSO4 ilave edilerek püskürtme yapılmalıdır.
• Bakır: Cevizde bu elementin noksanlığında iç meyveler büzüşür,
sürgünler uç kısımlarından başlayarak geriye doğru kurur; uç yapraklar
sararır ve dökülür. Bakır noksanlığı olan ağaçlara tozlanma döneminin
sonunda yapraktan bordo bulamacı uygulamak etkili olur.
• Çinko: Diğer meyvelerde olduğu gibi cevizde de noksanlığı sık görülebilen
bir elementtir. Çinko noksanlığı fazla olduğu zaman (yaprak örneklerinde 15
ppm‟den düşük) ağacın yeşil aksamı normal gelişmez; yapraklar küçük
kalır, sararır ve bükülür, ana damarlar arasında kloroz oluşur, sürgünler
uçtan itibaren geriye doğru kurur. Noksanlık çok fazla olmadığı zaman
yapraklar ilkbaharda normal bir şekilde gelişirse de yaz ortasında sararır ve
bükülür.
• Çinko noksanlığını gidermek için çinko sülfat (0,5 kg % 36’lık çinko/400
litre su) veya şelat (1 kg Zn EDTA/ 400 litre su) ilkbaharda yapraklar
tam iriliklerinin ¾’üne ulaştığı zaman ağaçlara 2-3 hafta aralıkla2-3
kez püskürtülür. Toprağın besin elementlerini tutma gücü fazla
değilse- çok kumlu topraklarda olduğu gibi- çinko gübrelemesi
topraktan da yapılabilir. Bunun için ağaç gövdesinden 60cm kadar
uzakta ve 10-15 cm derinlikte açılan hendeklere 5-20 cm çapındaki
ağaçlar için 2,5-5 kg, daha büyük ağaçlar için 13-25 kg çinko sülfat
verilir. Çinko sülfat uygulaması erken kış döneminde yapılmalıdır.
Genel anlamda ceviz ağaçları için
tavsiye edilebilecek yaprak besin
elementi seviyeleri
ppm*
N
P
K
Mg
2.53.0
0.10.35
0.25
-1.1
0.21.0
Cu
318
Fe
Mn
B
Zn
Ca
S
Mo
60150
30330
3520
15200
1.2.2.5
160 420
0.51.0
• Temel Gübreleme
• Çukurların açılmasına geçmeden birkaç ay önce bahçe kurulacak
toprağa dekar başına üç-dört ton ahır gübresi verilmesi çok tararlı
olur. Çünkü ceviz ağacı yetiştirmeye uygun olan yerlerin toprak yapıları
genellikle kumludur. Ahır gübresi kumlu topraklarda , toprak
parçacıklarını birbirine bağlar böylece cevizin gelişimi için daha uygun
ortam hazırlanmış olur.ahır gübresinin bulunmadığı yerlerde yeşil
gübrelemenin yapılması uygundur.
Hasat
• Cevizlerde hasat, iç ceviz ve yeşil kabuğun olgunlaştığı dönem olarak
kabul edilir. Kalın açıldığı ve sert kabuktan ayrıldığı dönem yeşil kabuğun
olgunlaşma belirtileridir. İç cevizin olgunluk belirtisi ise; iç ceviz ile sert
kabuk arasında bulunan paket dokusunun kahverengileşmeye başladığı
dönemdir.
• Çoğunlukla yeşil kabuk, iç cevizden daha geç olgunlaşır. Hasadın iç ceviz
olgunluk zamanında yapılması, bu dönemde iç cevizin açık renkli olması
nedeniyle iç cevizin ticari değerini artıracaktır. Ancak yetiştirici eğer hasat
yeşil kabuğun olgunlaşma zamanını beklerse çok önemi kalite kayıpları
meydana gelebilmektedir.
• . Cevizlerde hasat zamanına iklimin etkisi olabilir. Serin bölgelerde
ceviz meyveleri daha yavaş ve daha uzun bir sürede olgunlaşır. Yani
serin iklime sahip bölgelerde iç ceviz olgunlaşma zamanı ile yeşil kabuk
olgunlaşma zamanı genellikle aynı döneme rastlar.
• Yüksek nem yeşil kabuğun açılmasını hızlandırır. Sıcak bölgelerde ise
yeşil kabuk kavlamadan önce iç meyveler olgunlaşır. Bu nedenle sıcak
bölgelerde meyveler daha erken hasat edilmelidirler.
• Hasat zamanını etkileyen önemli bir faktör de yetiştiriciliği yapılan çeşittir.
Örneğin doğru zamanda ve uygun metot ile hasatları yapıldığı takdirde
Maraş 18, Sütyemez 1, Chandler ve Serr gibi çeşitler açık renkli iç rengine
sahiptirler.
• Hasat edilen meyvelerin toplanması, yeşil kabuklarının ayrılması ve
meyvelerin kurutulması vs. kalite kayıplarını önlemek açısından mümkün
olduğu kadar çabuk olmalıdır. Güneş altında kalan meyvelerde, uzun süre
yeşil kabuğu üzerinde kalan meyvelerde iç renginde bozulmalar
görülür. Ceviz meyveleri hasat zamanı geldiğinde hemen ağaçtan
toplanmalı, hızla yeşil kabukları ayrılmalı ve süratle kurutulmalıdır.
Hasat yöntemleri
• Cevizlerde hasat elle ve mekanik yolla olmak üzere iki metotla
yapılmaktadır. Türkiye‟de hasat sırıkla ağacın dövülmesi şeklinde yapılırken
ceviz yetiştiriciliğinde söz sahibi ülkelerde mekanik yolla yapılmaktadır.
Ağacı dövme şeklinde yapılan hasatta başta bir yıl sonraki yılda ürün
verecek dallar olmak üzere önemli zararlanmalar meydana gelebilmektedir.
• Mekanik yolla hasat; ağacın ana dallarının ya da ağaç gövdesinin değişik
sarsıcılar ile sarsmak ve meyvelerin ağaç üzerinden yere düşmesini sağlamak
şeklinde yapılmaktadır. Bu amaçla değişik sarsıcılar (Kablolu, Eksantrik,
Pnömatik sarsıcılar) kullanılmaktadır. Mekanik sarsıcılar ile ağaçlardan daha
çok miktarda meyvenin düşürülmesi sağlanmasıyla işçilik giderlerinde
azalma ve zamandan da kazanç sağlanır.
. Hasat sonrası
• Hasattan sonra kalite kayıplarını en aza indirmek amacıyla yeşil kabuk sert
kabuktan hızlıca ayrılmalı, yani meyveler hemen kavlatılmalıdır. Bazı
yörelerimizde toplanan ceviz meyveleri yeşil kabuklarının daha kolay
ayrılması(soyulması) için meyveler yeşil kabuklu olarak istif yapılıp,
üzerine naylon, kalın bez ve çuval gibi örtüler örtülmektedir. Bu uygulama
ile meyvelerde önemli kalite kayıpları meydana gelebilmektedir. Bazı
ülkelerde kavlatma tamamen mekanik yolla (mekanik hasat ağaçtaki
meyvelerin %75‟inin kavladığı dönem) yapılmaktadır. Pazar değeri
açısından için tüm olarak çıkması istenir.
• Hasadı yapılan meyvelerin iç olarak pazarlanması söz konusu ise,
cevizler daha kurumadan kırılma işlemine tutulur. Böylece iç meyvenin
daha kolay bir şekilde tüm olarak çıkması sağlanır.
• Cevizlerde ticari sınıflandırma yenilen iç meyve oranının yüksekliğine,
iç meyvenin açık renkli olmasına ve sert kabuğun görünüşüne göre
yapılmaktadır. Ülkemizde ceviz kırma işlemleri sergenler olarak
adlandırılan yerlerde genelde kadınlar tarafından çekiç yardımıyla
kırılarak yapılmaktadır. Kırma işleminden sonra cevizler renklerine
göre sınıflandırılıp paketleme işlemine tabi tutulur.
Kavlatma
• Mekanik sarsıcılarla hasat edilen meyvelerin
çoğunda yeşil kabukların sert kabuktan tabii
olarak ayrıldığı dönemde yapılmalıdır. Eğer
sarsma işi erken yapılırsa düşürülen meyvelerin
büyük bir bölümünde yeşil kabuk sert kabuğa
yapışık olarak kalabilir. Kavlatma işi elle ya da
çoğunlukla makine ile yapılır. Makine ile yapılan
kavlatma hızlı ve ekonomiktir.
Yıkama
• Kavlatılan cevizler üzerindeki ezilmiş olan yeşil
kabuklar suyla uzaklaştırılır. Aksi halde, yeşil kabuğun
suyu sert kabukta lekelere yol açar ve kabuğun
beyazlatılma işlemini güçleştirir veya imkânsız hale
getirir. Üzerinde güneş yanıklığı veya bakteriyel
yanıklık zararı olan yeşil kabuk parçaları sert kabukta
lekeler bırakır. Sert kabuklu meyveleri yıkamak için
üzerinde telden kaba dokulu ağ bulunan geniş
silindirik tamburlar vs kullanılır. Sert kabuklu meyveler
içinden su akan bu tamburun içinde 2-3 dakika
süreyle döndürülerek yıkanır.
Kurutma
• Kavlatmadan sonra, kabuktaki ve iç meyvedeki fazla nemin
uzaklaştırılması amacıyla sert kabuklu olarak meyveler hemen
kurutulmalıdır. Kurutmayla; Sert kabuklu meyvelerin ağırlığı sabit
hale gelir, iç meyvenin küflenmesi ve kararması engellenir, sert kabuğun
çatlaması önlenir ve de meyvenin pazara hızlı bir Şekilde gönderilmesini
sağlanmış olur. Kurutma işlemi cevizin depo ömrü bakımından çok
önemlidir. Bunun için kabuklu ve iç cevizde bulunması gereken en yüksek
nem oranları standartlarla belirlenmiştir. Örneğin T.S.E.‟ ye göre
kurutulmuş; kabuklu cevizlerde %8-10, iç cevizde ise %4-5 ortalama nem
istenir.
• Ülkemizde genelde cevizler dışarıda gölgede kurutulmaktadır. Bazı
yörelerimizde ise güneş altında 7-10 gün bekletilerek kurutma yapılmaktadır.
Bu da başta iç renginin koyulaşması gibi çeşitli kalite kayıplarına neden
olmaktadır. Bu yüzden bu kurutma Şekli yanlıştır. Eğer başka kurutma imkânı
yoksa en azından kurutma dışarıda gölge ortamlarda yapılmalıdır. Yani
meyveler direkt olarak güneş ışığı altında kurutulmamalıdır. Ancak dünya ceviz
üretiminde söz sahibi ülkelerde kurutma tamamen sıcaklık ve nem
kontrolünün yapıldığı ortamlarda yapılmaktadır. Mekanik yollarla yapılan
kurutma işlemlerinde, genelde meyveler 30-350C’de 20-36 saat
bekletilmektedirler. Daha yüksek sıcaklıklarda (38 0C‟nin üzeri) iç kalitesi
olumsuz etkilenir.
. Depolama ve ambalajlama
• Meyve olarak ceviz yüksek oranda yağ ihtiva eder. Bu
yüzden için uygun Şartlarda depolanması başta iç
meyvenin bünyesindeki yağ deformasyonları açısından
önemlidir. Bundan dolayı cevizler düşük sıcaklıklarda (04 0C) ve kuru ortamlarda uzun süre saklanabilirler.
• Ambalajlama bir ürünün pazarlanmasında çok önemli bir aşamadır. Bu
yüzden ambalajların sağlıklı materyallerle usulüne uygun yapılması gerek
kabuklu gerekse iç cevizin pazarlanması açısından önemlidir. Büyük
çuvallarla doldurulmuş karışık cevizlerle, hepsi aynı renkte küçük gramajlı
ambalajlanmış cevizlerin albenisi arasında çok açık farklı vardır. Örneğin,
iç cevizlerin ışık geçirmeyen vakumlu plastik torbalarla yapılması ve
etiketlenmesi tüketiciler açısından önemlidir. Hasat ve hasat sonrasındaki
dönemlerde işlemlerin doğru yapılması üretici ve dolayısıyla da ülke
cevizciliği için çok dikkat edilmesi gereken konulardan biridir.
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Ceviz Bakteriyel Yanıklığı
Etmeni; Xanthomonas juglandis isimli bir bakteridir. Bakteri yapraklarda küçük, siyah lekeler oluşturur.
Hastalıklı yaprakların yan damarları siyahlaşır. Erkek çiçekler esmerleşir ve kururlar.
Meyvenin dış yeşil kabuğunda oldukça büyük siyah lekeler meydana gelir. Ceviz içi de esmerleşir ve acır.
Nemli havalarda, yaprakların açılan stomalarından girerek parankima dokusuna yerleşir ve orada çoğalır.
Bakteri sıcak ve kurağa oldukça dayanıklı olup, güneş ışığından çok etkilenmez.
Mücadelesi: hastalıklı sürgünler kesilir, hastalıklı yapraklar toplanır ve yok edilir. Ayrıca çiçekten önce 1 ve çiçekten
sonra 2 defa bordo bulamacı atılır.
Kök Kanseri
Etmeni; Agrobacterium tumefaciens isimli bir bakteridir. Patojen polifag olup kiraz, vişne, idris, erik, kaysı, şeftali ve
ceviz gibi birçok meyve türünün köklerinde zarar yapar.
Genellikle kök boğazında ve kalın kökler üzerinde urlar oluşturur. Hastalık topraktan bulaşır. Bakteri, köklerdeki
yara ve yarıklardan girer.
Bakteri köklerde beslenirken, ağacın üst kısımlarına besin maddesi taşınımı zorlaşır.
Bakteri güneş ışığına ve kuraklığa hassastır. Nemli topraklarda hızla büyüyen ağaçlar daha çok zarar görür. Ağaçların
yaprakları sararır ve normal büyüklüğüne erişemez. Gelişme zayıflar ve hastalığın ilerlemesiyle ağaçlar kurur.
Mücadelesi: Etkin bir mücadelesi yoktur. Bu hastalıkla bulaşık ve fazla nemli topraklarda ceviz fidanı
yetiştirilmemeli ve ceviz bahçesi kurulmamalıdır. Hastalıklı fidanlar sökülüp yakılmalıdır.
Ceviz Antraknozu
Etmeni; Gnomonia leptostyla olup, bir mantar hastalığıdır. Mantar yaprak, meyve
ve sürgünlerde zarar yapar.
Mayıs sonu-Haziran başında etkili olmaya başlar ve yaprak dökülünceye kadar
etkisini sürdürür. Yapraklar üzerinde 3-5mm çapında siyah lekeler oluşur.
Hastalanan ağaçların meyve içleri koyu renkli ve çoğu da buruşuktur.
Mücadelesi: Hastalıklı yapraklar toplanarak yakılır. Sonbaharda ağaçlara %2-3’lük
bordo bulamacı atılarak bulaşma azaltılabilir. İlkbaharda yapraklar yarı büyüklüğüne
ulaşınca 1., tam büyüklüğüne ulaşınca 2. ilaçlama yapılmalıdır. İlaçlamada fungusitler
kullanılır.
Kök Çürüklüğü
Etmeni: Armillaria mellea mantarı meyve ağacı, orman ağacı, çalı, asma ve bazı otsu bitkilerde zarar yapan bir
şapkalı mantardır.
Ceviz ağaçlarında köklerde, kök boğazında ve gövdenin alt kısmında zarar yapar. Köklerde, kabukla odun tabakası
arasında beyaz bir küf tabakası oluşturur.
Yapraklar sararır ve erken dökülür. Sürgün uçları kurur. Hastalığın etkisiyle kökler ölür ve sonuçta ağaç kurur.
Mücadelesi: Hastalığın başarı ile uygulanan bir mücadelesi yoktur. İyice hastalanan ağaçlar bütün kök sistemini
kapsayacak şekilde sökülür ve çukurunda yakılır. Çukura sönmemiş kireç veya %2’lik formalin dökülür ve kapatılır. Toprak,
%2 formalin içeren 10lt su ile sulanır.
Bahçedeki sağlam ağaçlar ilkbahar veya sonbaharda taç izdüşümünün herbir m2’si %5’lik karaboya veya %2’lik
göztaşı içeren 10lt su ile sulanır.
Phytophthora Çürüklüğü
Etmeni: Phytophthora cinsine dahil 70 kadar mantar türü vardır. Ceviz ağaçlarında
köklerde ve kök boğazında veya her iki kısımda birden çürüklük yaparlar.
Hastalık ilerledikçe, yaprak alanı seyrekleşir ve uç sürgünler kuruyabilir.
Köklerin tamamının zarar görmesi halinde ağaç kurur. Mantar nemli topraklarda
zarar yapar.
Mücadelesi: Ağır topraklarda ceviz bahçesi kurulmamalı ve ceviz fidanı
yetiştirilmemelidir. Kimyasal mücadele yeteri kadar etkin değildir.
Ceviz İç Kurdu
Cevizin en önemli zararlısıdır. Zararlının adı Laspeyresia pomonella (Cydia
pomonella)’ dır.
Erken dönemde ceviz içinin zarar görmesine, geç dönemde yeşil meyve
kabuğunun lekelenmesine neden olur.
Özellikle Payne, Ashley ve Serr gibi erken yapraklanan çeşitlerde önemli zarar
yapar. Bölgelere göre mayıs, haziran aylarında birinci neslin ergin çıkışları başlar. Bazı
çeşitlerde birinci, bazı çeşitlerde ikinci nesil zarar yapar.
Mücadelesi: Meyvelerin çapı 1-1.5cm’ye eriştiği zaman veya ilk kelebek çıkışı
saptandıktan 2 hafta sonra 1. ilaçlama yapılır. 2. ilaçlama ise ikinci nesil çıktıktan sonra
yapılır.
Ceviz Yaprak Bitleri
Aphis juglandis: Ülkemizde zararlı olan yaprak bitlerinden biridir. Yapraklarda ve taze sürgünlerde bitki
özsuyunu emerek zarar yapar.
Mücadelesi: Yaprak biti zararına uğrayan sürgün ve genç dallar kesilerek yakılır. Bit yoğunluğu fazla ise ilaçlı
müdahale yapılır.
Chromaphis juglandicola: Genç meyve, yaprak ve sürgülerde zarar yapar. Ağacın gelişme kuvveti, meyve
iriliği, meyve kalitesi ve verimi üzerine olumsuz etkide bulunur.
Mücadelesi: Zarar görmüş yaprak ve dallar toplanıp yakılır. Yoğun değilse kimyasal mücadele yapılmaz. Böyle
durumda, paraziti olan Trioxys pallidus yabani arısından yararlanılabilir.
Yaprak bitleri yoğunluğu ilkbaharda artarsa, meyve büyümesi engellenir. Eğer yoğunluk yazın artarsa, hasat
zamanında önemli miktarda buruşuk ceviz içi elde edilir.
Nematodlar
Birçok türü bulunmaktadır. Ceviz ağaçlarına zarar verenler, toprakta ve
köklerde yaşarlar. Ceviz bahçelerinde Pratylenchus spp, Criconemella, Meloidogyne
spp. ve Xiphinema spp. cinslerine ait nematodlar saptanmıştır.
Mücadelesi: Nematodla bulaşık arazide ceviz bahçesi kurulmamalı ve ceviz
fidanı yetiştirilmemelidir.
Bahçeye sağlıklı, nematodla bulaşık olmayan fidanlar dikilmelidir. Ayrıca,
bahçeler içinde nematod bulunmayan su ile sulanmalıdır.
Tüm bu zararlıların dışında, ceviz ağaçlarının gövde ve meyvelerinde kuşlarda
önemli ölçüde zarar oluştururlar.