Antik Çağlardan Beri Bir Erkek Mesleği Olarak Bilinen Mühendislikte

Antik Çağlardan Beri Bir Erkek Mesleği Olarak Bilinen Mühendislikte

Antik Çağlardan Beri Bir Erkek Mesleği Olarak
Bilinen Mühendislikte Paradigma Değişimi
Başarılı Mühendis Kadınlar…
Prof. Dr. Hasan AMCA
Doğu Akdeniz Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı
[email protected],
www.emu.edu.tr/amca, http://eng.emu.edu.tr
Giriş
Mühendislik mesleğinin nasıl doğduğunu daha iyi anlayabilmek ve hangi
süreçlerden geçtiğini kavrayabilmek için antik çağlardan beri var olan mühendislik
mesleğine şöyle bir göz atarsak görürüz ki mühendislik mesleği aslında tıp gibi,
güzel sanatlar gibi insanoğlu var olalı var olmuştur. Yontma taş devrinde yapılan taş
aletler, kullanıldıkları zamanda en az bugün kullanılan elektrokardiyograf, röntgen,
MR cihazlarının bugün yarattığı etki kadar etki yaratmıştı. Abacus ise bugünkü
bilgisayarın atası olup, icat edildiği günlerde dünya çapında muazzam değişikliklere
neden olmuştu. Aynen bugünkü çoklu-ortam (multi-media) özellikli, he an İnternete
bağlı olarak çalışan avuç-içi bilgisayarların yarattığı etki kadar.
Mühendislik kavramı, çok eski zamanlardan, insanlar yontma taş balta, cilalı taş
balta, maden mızrak, makara, kaldıraç ve tekerlek gibi temel icatları yaptığından
beri var olmuştur. Diğer yandan, tarihe geçen dünya harikası yapıtlar, örneğin
İskenderiye Feneri, Babil’in Asma Bahçeleri, Mısır Piramitleri, Yunanistan’da
Akropol ve Parthenon, Roma Su Kemerleri, Maya Şehirleri ve Piramitleri, Kollesyum,
İnka ve Aztek Şehirleri ve Çin Seddi gibi pek çok eserler, antik askeri mühendislerin
yaratıcılık ve yeteneklerinin eserleridir. Bu icatların ve yapıtların her biri
mühendisliğin modern tanımı olan, kullanışlı aletler ve yapıtlar geliştirmek için
mekanik prensiplerinden faydalanma işlevi ile uyum içindedir. Demek ki
mühendislik antik çağlardan Beri bilinen ve talep edilen bir meslekti.
Mühendis ve Mühendislik Sözcüğünün anlamını biraz daha açalım ve geçmişte
dünya çapında kabul gören tanımlarına irdeleyelim. Mühendis sözcüğü, bir iddiaya
göre, Arapça geometri ile meşgul olan, geometri bilen kişi anlamına gelmekteymiş.
Diğer bir iddiaya göre de engine’er, yani makinelerle uğraşan kişi anlamına
geliyormuş. 1300’lü yıllarda askeri makine teknolojisinin geliştirilmesiyle,
mühendisler, bu makineleri kullanan ve yöneten kişi olarak tanımlanmış.
Mühendisliğin bir erkek mesleği olarak bilinmesinin en büyük sorumlusu, yakın bir
geçmişe kadar İnşaat Mühendisliğinin sadece askeri amaçlarla kullanılan bir meslek
oluşudur. İlk kez Amerika’da sivil halkın kullanımına sunulduğu zaman adına
İngilizce adıyla “Civil Engineering” yani, sivil mühendislik dendi.
Mühendisliğin Çağdaş Tanımı, birçok konuda olduğu gibi Türk Dil Kurumu
sözlüğüne bakarak bulunabilir. Türk Dil Kurumu'nun Büyük Türkçe Sözlüğü’ne
göre mühendis, İnsanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı yol, köprü, bina gibi
1
bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi
fen; uçak, otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış,
belli bir eğitim görmüş kimse’dir.
Modern anlamda mühendis, bilim insanlarının ürettiği teorik bilgiyi tekniker ve
teknisyenlerin uygulayabileceği pratik bilgiye dönüştüren kişidir.
Arthur Mellen Wellington (demiryolları inşaat mühendisi)'a göre mühendislik,
"Beceriksiz birinin iki dolara kötü yaptığı bir şeyi bir dolara iyi yapma sanatıdır."
Yaygın Olarak Kullanılan Mühendislik Alanları
Günümüzde yaygın olarak talep edilen mühendislik dalları Uzay Bilimleri
Mühendisliği, Yapı Mühendisliği, Biyoloji ve Ziraat Mühendisliği, Biyomedikal
Mühendisliği, Kimya Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Yapım Yönetimi
Mühendisliği, Elektrik Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Bilişim Sistemleri
Mühendisliği, Enerji Mühendisliği, Çevre Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği,
İşletme Mühendisliği, Bilgi Sistemleri Mühendisliği, Enstrumentasyon Mühendisliği,
Üretim Mühendisliği, Malzeme Mühendisliği, Matematik Mühendisliği, Makine
Mühendisliği, Mekanik Mühendisliği, Mekatronik Mühendisliği, Nükleer ve Radyo
Mühendisliği, Okyanus ve Deniz Mühendisliği, Fizik Mühendisliği, Yazılım
Mühendisliği, Sistem Mühendisliği ve Gıda Mühendisliği olarak sıralanabilir.
Önceleri mühendisliğin baskın bir şekilde erkek imajı vardı ki ve hatta,
“mühendislik o kadar erkeksi bir etki yaratıyordu ki, eskiden anneler kızlarının
mühendislerle evlenmesini isterlerdi” diye tabirlere literatürde sıkça rastlanıyor.
Halbuki, artık mühendislik mesleğinin kaba kuvvete değil de zekaya, akıla ve
gelişmiş teknoloji kullanımına dayalı olduğunu bilen çağdaş aileler, kızlarının
mühendis kocayla evlenmelerini değil, kendilerinin mühendis olmalarını
özendiriyorlar. Fakat daha tutucu ailelere göre hala mühendislik ağır bir iştir, ve
kızların yapabileceği gösterişli ve çekici bir iş değil imajı var. Özellikle de Amerika
gibi büyük ülkelerde taşrada yaşayan nüfusun kadınlara mühendisliği uygun
görmediğine dair birçok araştırma sonucu var.
Yakından tanıdığımız Türkiye’de büyük şehirlerde kadınların daha fazla
mühendislik mesleğini seçtiği görülmekle beraber, taşrada hala kadın mühendislere
ya hiç rastlanmamakta ya da çok ender rastlanmaktadır. KKTC’de de durum aslında
çok farklı değildir. KKTC uyruklu Mühendislik Fakültesi öğrencilerine baktığımızda
ağırlıklı olarak erkek olduklarını görürüz. Böyle olması gerekmediğini, kız
öğrencilerin de üniversitede rahatlıkla mühendislik bölümlerini seçip, en az erkekler
kadar başarılı olabileceklerini bildiğimiz halde. Tabii bu durumun başlıca
sorumlusu eğitim kurumları ve de eğitime yön vermesi gereken otoritelerdir. Eğer bu
konuda bir inisiyatif başlatılsa, eminim çok kısa bir sürede, mezuniyet sonrası iş
bulma oranı en yüksek meslek olan mühendisliği daha fazla kız öğrencilerin tercih
ettiklerini görecektik. Biz şu an Doğu Akdeniz Üniversitesi Mühendislik
Fakültesinde “kızlar da mühendislik mesleğinde erkekler kadar başarılı olabilir”
sloganıyla böyle bir tanıtım programını yürütmekteyiz. Fakat, gerekli bilincin
sağlanabilmesi için bir zamana ihtiyaç duyulduğunun da farkındayız.
Mühendislik mesleğine kadınların talebini artırma konusu en çok Amerikada ciddiye
alınmaktadır. Bu konuda dünya çapında binlerde üyeleri bulunan WIE, GIE,
WOMENG gibi organizasyonların ve konsortiyumların olduğunu görürüz. Fakat, bu
2
gelişmelere rağmen Amerika’da bile çoğunlukla adalet-eşitlik için kadınlar da
mühendis olmalıdır deniyor. Yukarıda da tanımladığımız gibi artık mühendisliğin
kaba kuvvete dayanmayan, zeka ve gelişmiş teknoloji kullanımına dayanan, bu
konularda da kadınların da erkekler kadar etkin olabileceğinden dolayı mühendis
olabilecekleri konusu ya akıllarda tam olarak toparlanamamakta ya da göz ardı
edilmektedir. MIT’den Lorna Gibson, Malzeme Bilimleri ve Mühendisliği Profesörü:
10 yılda bu kadar ilerleyebileceğimizi hiç beklemezdim diyor. Demek ki önemli
kazanımlar elde edilmiş. Örneğin: 1) Kadın prof. sayısı artmış, 2) aile izinleri yeniden
düzenlenerek kadınların iş hayatı ve ailevi sorumluluklarını yerine getirmesi
dengelenmiş, 3) kadınların “yumuşak ve tatlı” birer kişilik olarak değil de
profesyonel yetki ve sorumluluk sahibi kişiler olarak algılanmaları sağlanmış. MIT
tarafından yayınlanan bir başka araştırmaya göre, hızını alamayan kadın
profesörlerin etkisiyle, kadın profesörler, erkeklere oranla daha hafif iş yükü altına
girme beklentileri ortaya çıkmış. Aksi taktirde, kadın mühendislerin bilimsel
araştırma sonuçları ve yapılan üretim kapasitesi daha düşük olacakmış.
Kadınlar Mühendislik için uygun mu sorunua en iyi cevabı Fransız akademisyen
Andre Beraud vermiştir. Andre Beraud’un yaptığı bir araştırmaya göre Fransa’da 18
yaşında kızların Matematik ve Fen Bilimlerinde 18 yaşında erkeklerden daha iyi
performans gösterdiği ortaya çıkmış. Mühendislik disiplini de Matematik ve Fen
Bilimlerine dayandığı için sonuç kızların lehine çıkmıştır. Bu durumun farkında
olan Fransız hükümetinin desteğiyle Fransa’da bir gurup akademisyen ve öğrenci
(genellikle bayan) okulları ziyaret ederek kadınların da mühendis olabileceklerine
dair eğitim ve bilinçlendirme seminerleri vermektedirler.
Mühendislik mesleğinin kadınlar için uygun oluşunu görebilmek için tabii doğru
açıdan bakmak lazım. Yani, mühendislik deyince akla ilk olarak Elektrik
Mühendisliği, Makine Mühendisliği veya İnşaat Mühendisliği gelirse, tabii ki bu
sahalarda ağırlıklı olarak erkekleri göreceğiz. Fakat, Doğu Akdeniz Üniversitesi
Bilişim Sistemleri Mühendisliği, İşletme Mühendisliği veya Endüstri Mühendisliği
gibi bölümlerinde kız öğrenci sayısının erkek öğrencilerden daha fazla olduğunu
görürüz. Bilgisayar Mühendisliği ve yazılım Mühendisliği gibi alanlarda da kız
öğrenci sayısının oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Bunun başlıca nedeni, bu
mesleklerin henüz yeni oluşundan ve erkek ağırlıklı, herkes tarafından yaygın olarak
bilinen bir geçmişi olmadığındandır.
Mühendislik mesleğini etkileyen faktörlerin başında da sayısal teknolojilerin etkin ve
verimli olarak kullanılabilirliği gelmektedir. Bu anlamda, Sayısal-Bölünme (DigitalDivide) insanların sayısal teknolojiye erişim ve yoğun kullanım oranına göre
ayrıştırılmaları anlamına geliyor. Fakat günümüzde sayısal-bölünme açısından
kadın-erkek arasında herhangi bir fark olmadığı bilinmektedir.
3