8 yıl önce Türkiye Kalkinma Yardimlari Raporu 2009

2009
KALKINMA
YARDIMLARI
RAPORU
Hazırlayan: Raporlama ve Koordinasyon Birimi
Mayıs 2010
1
SUNUŞ
İçinde bulunduğumuz yıllarda Türkiye gerek küresel çapta, gerekse bölgesel ölçekte
belirleyici bir aktör olma konumunu hızla pekiştirmektedir. Günümüzün başlıca uluslararası
meselelerinin çözümüne yönelik yapıcı roller üstlenen Türkiye’nin dış politika alanında
gerçekleştirdiği bu önemli atılım, kalkınma işbirliği alanında sürdürülen çalışmalarla
desteklenmektedir.
2009 yılı, resmi kurum ve kuruluşlarımızın, sivil toplum kuruluşlarımızın ve özel
sektörümüzün, küresel çapta yaşanan ve ülkemiz ekonomisini de etkileyen mali krizin
doğurduğu her türlü olumsuzluğa rağmen, ülkeler arası ilişkilerin ayrılmaz bir parçası olan
kalkınma işbirliği çalışmaları içerisinde son derece etkin roller üstlenmeye kararlılıkla devam
ettiği bir yıl olmuştur.
Kamu kurum ve kuruluşlarımızda gerçekleştirilen resmi kalkınma yardımları, 707,17 milyon
ABD doları ile, 2008 yılında aşılan 700 milyon ABD doları eşiğinin üzerinde seyretmeye
devam etmiştir. Bu rakam, 2008 yılı fiyatları ile 793,11 milyon ABD dolarına tekabül etmekte
ve ekonomik krize rağmen % 1,63’lük bir artışı ifade etmektedir.
Türk sivil toplumunun kalkınma işbirliği çalışmalarına ayırdığı kaynak geçtiğimiz yıla oranla
% 69,03’lük bir artışla 109 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiştir.
Türk özel sektörünün kalkınmakta olan ülkelerde gerçekleştirdiği doğrudan yatırımlar ise
714,49 milyon ABD doları ile geçtiğimiz yıllardaki seviyesini ekonomik kriz ortamının
yarattığı olumsuzluklara rağmen muhafaza etmiştir.
2009 yılında ulaşılan bu rakamlar da dâhil edildiğinde, 2005 – 2009 yıllarını kapsayan 5 yıllık
dönemde resmi ve sivil unsurlarımızın kalkınma işbirliğine ayırdığı kaynağın 7 milyar ABD
dolarının üzerine çıktığı görülmektedir. Bu tablo, ülkemizin uluslararası camia içerisindeki
saygın konumu gereği kalkınma işbirliğine vermiş olduğu ehemmiyetin en güzel
göstergesidir.
Bu vesile ile başta yardımların gerçekleştirilmesi ve sağlıklı bir biçimde raporlanması ile
kurumlar arası eşgüdümün sağlanması adına büyük emek sarf eden TİKA olmak üzere Türk
devletinin yardım elini dünyanın dört bir yanına uzatan kamu kurum ve kuruluşlarımızı,
yardımsever halkımızın gücünü arkasına alarak en zorlu coğrafyalarda karşılık beklemeksizin
ter döken sivil toplum gönüllülerimizi ve kalkınmakta olan ülkelerde gerçekleştirdikleri
yatırımlarla sayısız istihdam olanağı yaratan özel sektörümüzü yürekten kutluyor ve
başarılarının devamını diliyorum.
Faruk ÇELİK
Devlet Bakanı
2
ÖNSÖZ
Çevre, sağlık ve ekonomi gibi alanlarda ortaya çıkan küresel çaplı tehditlerin dünya üzerinde
yaşayan herkesi ülke sınırı gözetmeksizin etkileyebildiği günümüz koşullarında insanlığın
bekasının ve halkların insanca yaşamayı mümkün kılacak refah düzeyine erişebilmesinin yolu
uluslararası işbirliğine kucak açmaktan geçmektedir. Söz konusu işbirliğinin nitelik ve nicelik
bakımından en üst seviyeye çıkartılması, Binyıl Kalkınma Hedeflerine ulaşmak adına konan
sürenin dolmasına beş yıl kala, uluslararası toplumun ana gündem maddesini teşkil etmektedir.
Güçlü politik iradesi ve sağlam ekonomisiyle uluslararası toplum içerisinde önemli bir konuma
sahip olan ülkemiz, bu çerçevede üzerine düşeni büyük bir sorumluluk bilinciyle yerine
getirmektedir.
Türkiye’nin kalkınmakta olan ülkelere katkısı, bilhassa sahip olunan kurumsal kapasitelerin ve
uzun yıllara yayılan deneyimin ortak ülkelerle paylaşıldığı teknik işbirliği çalışmaları üzerine
yoğunlaşmaktadır. Söz konusu katkı, nispeten düşük maliyetle, önemli bilgi ve beceri
aktarımlarının gerçekleştirilebildiği kullanışlı bir yardım modalitesi olarak değerlendirilmektedir.
Bu nedenle teknik işbirliği, 158,84 milyon ABD doları ile, 2009 yılında en çok kamu kaynağı
harcanan yardım kategorilerinden birisi olmuştur.
Diğer yandan ülkemiz kaynakları, bilhassa yaşanan insani krizler neticesinde altyapısı büyük
ölçüde zarar görmüş olan Afganistan, Filistin ve Gürcistan gibi ülkeler başta olmak üzere, pek çok
ülkede eğitim, sağlık gibi yaşamsal önemi haiz sektörlerdeki altyapı eksikliklerinin giderilmesine
katkı sağlamak için kullanılmaktadır. 2009 yılında bu tarz çalışmalara 238,62 milyon tutarında
kaynak ayrılmıştır.
Doğal ya da insani afetlerin akabinde gerçekleştirilen acil yardımlar, ülkemizin dünya barışının
korunması adına üstlendiği aktif tutum neticesinde ortaya çıkan barışı yapılandırma çalışmaları ve
kalkınmakta olan ülkelerden gelen sığınmacıların ağırlanması kapsamında yürütülen çalışmalar,
ülkemizce gerçekleştirilen diğer önemli resmi kalkınma yardımı kalemleri olarak ön plana
çıkmaktadır.
2009 yılı, kamu kurum ve kuruluşlarımız ile sivil toplumumuzun güç birliği ederek başta
Ortadoğu, Afrika ve Balkanlar olmak üzere pek çok coğrafyaya başarıyla yardım götürdüğü bir yıl
olmuştur. TİKA bünyesinde yıl içerisinde faaliyete geçen STK İşbirliği Koordinatörlüğü’nün ile
ivmelenen bu ortaklığın önümüzdeki dönemlerde artarak sürmesi öngörülmektedir.
Kalkınma yardımları alanında faaliyet gösteren diğer ikili ve çok taraflı donörler ile sürdürülen
yakın işbirliği, geride bıraktığımız yıl içinde kapsamı ve derinliği artarak devam etmiştir.
Ülkemiz, OECD üyesi geleneksel donörler ile iletişimini ve işbirliğini en üst düzeyde
sürdürmenin yanı sıra kalkınma yardımlarını son dönemde ciddi bir biçimde arttıran İslam
Konferansı Örgütü üyesi donör ülkelerin bu alandaki çalışmalarını uyumlaştırma ve görünür
kılma çabalarının da başını çekmiştir.
Yıl boyunca gerçekleştirdikleri çalışmalarla, bu alanda her biri birbirinden değerli katkılar veren
ve raporlama çalışmalarına destek olan tüm kamu kurum ve kuruluşlarımız ile sivil
toplum örgütlerimize teşekkürlerimi sunuyor, önümüzdeki dönemki çalışmalarında kolaylıklar
diliyorum.
Musa KULAKLIKAYA
Başkan
3
İÇİNDEKİLER
I. OECD ÜYESİ ÜLKELERİN KALKINMA YARDIMLARI
II. TÜRKİYE’NİN 2009 YILI KALKINMA YARDIMLARI
II. A. Türkiye’nin 2009 Yılı Toplam Kalkınma Yardımları
II. B. 2009 Yılı Kalkınma Yardımlarının Kategorilere Göre Dağılımı ve Yıllar
Bazında Mukayese
II.B.1. Teknik İşbirliği ve Proje Program Yardımları
II.B.2. Acil ve İnsani Yardımlar
II.B.3. Barışı Yapılandırma Çabaları
II.B.4. Sığınmacılar
II.B.5. Yönetim Giderleri
II.B.6. Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Katkılar
II.B.7. Diğer Resmi Akımlar (OOF)
II.B.8. Doğrudan Yatırımlar
II.B.9. STK’ların Kalkınma Yardımları
II.C. RKY’nin Bölgesel ve Ülkesel Dağılımı
II.C.1. İki Taraflı RKY’nin Bölgesel Dağılımı
II.C.2. En Çok Yardım Alan Ülkeler
II.C.3. Türkiye’nin Kalkınma Yardımlarından En Çok Yararlanan Ülkeler
II.D. Teknik İşbirliği ve PPY’nin Sektörel Dağılımı
II.D.1. Sosyal Altyapı ve Hizmetler
II.D.2. Ekonomik Altyapı ve Hizmetler
II.D.3. Üretim Sektörlerinin Geliştirilmesi
II.E. Kalkınma Yardımları Kapsamında Kurum ve Kuruluşların Çalışmaları
II.E.1. TİKA
II.E.2. Milli Eğitim Bakanlığı
II.E.3. İçişleri Bakanlığı (Emniyet Genel Müdürlüğü)
II.E.4. Dışişleri Bakanlığı
II.E.5. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
II.E.6. Diyanet İşleri Başkanlığı
II.E.7. Türkiye Kızılay Derneği
II.E.8. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
II.E.9. Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi
III. TÜRKİYE’NİN RESMİ KALKINMA YARDIMLARININ MİLENYUM
KALKINMA HEDEFLERİNE KATKISI
4
I. OECD ÜYESİ ÜLKELERİN KALKINMA YARDIMLARI VE DURUMU
2009 Yılında RKY (RKY)
2009 yılında OECD Kalkınma Yardımları Komitesi (DAC) üyelerinin toplam net RKY’si bir
önceki yıla göre % 0,7 yükselerek 119,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam DAC
üyelerinin toplam gayri safi milli hâsılalarının % 0.31’ine karşılık gelmektedir. Irak ve
Nijerya için oluşturulan istisnai Paris Kulübü paketlerinden dolayı 2005 ve 2006 yılında
yükselmiş olan borç affı miktarı ciddi oranda düşmüştür. Borç affı hariç tutulursa RKY % 6,8
oranında yükselmiştir.
Borç affı ve insani yardım konuları dışarıda tutulduğunda, donörler kalkınma proje ve
programlarını büyütmeye devam ederek, iki taraflı yardımlarını % 8,5 oranında yükseltmiştir.
Bu yükselişin % 20,6’sı söz konusu ülkelere verilen kredileri ifade etmektedir. Ancak hibe
miktarı da borç affı hariç % 4,6 oranında yükselmiştir.
2009 yılında Afrika’ya yapılan iki taraflı net RKY 27 milyar dolardır. Bu rakam 2008 yılına
göre % 3’lük bir artışa tekabül etmektedir. Bu yardımın 24 milyar doları 2008 yılına göre %
5,1’lik bir artışla Afrika Sahra Altı ülkelerine yapılmıştır.
Donör Performansı
2009 yılında en çok yardım yapan donörler; ABD, Fransa, Almanya, İngiltere ve Japonya’dır.
Danimarka, Lüksemburg, Hollanda, Norveç ve İsveç, BM’nin gayri safi milli gelirin % 0,7’si
olarak belirlediği RKY hedefini aşmıştır.
Net RKY’nin artışında yüzdesel olarak en yüksek paya Norveç, Fransa, İngiltere, Kore (1
Ocak 2010 tarihinde DAC üyesi olmuştur), Finlandiya, Belçika ve İsviçre sahiptir. Aynı
zamanda Danimarka, İsveç ve ABD önemli artışlar kaydetmiştir.
2009 yılında ABD, 2008 yılına göre % 5,4’lik bir artışla RKY akımlarına 28,7 milyar dolarlık
bir katkıyla en büyük donör ülke olmuştur. RKY’nin gayri safi milli gelire oranı 2008 yılında
% 0.19’dan 2009 yılında % 0.20’ye yükselmiştir. ABD’nin toplam RKY akımları, her bir
bölgede (özellikle Sahra Altı Afrika’da 7,5 milyar dolarla % 10,5 oranında) artmıştır.
ABD’nin en az gelişmiş ülkeler grubuna yaptığı RKY % 13,6 artarak 8,1 milyar dolara
ulaşmıştır.
5
Japonya’nın RKY’si 9,5 milyar dolar ile gayri safi milli gelirinin %0.18’ini oluşturarak
%10,7’lik bir düşüş yaşamıştır. 2008 yılıyla karşılaştırıldığında düşüşün ana sebebi özellikle
Irak için gerçekleştirilen borç affıdır. Ancak uluslararası finansal kurumlara yapılan katkılar
2009 yılında artmıştır.
DAC’ın aynı zamanda Avrupa Birliği üyesi olan 15 üyesinin toplam RKY’si 67,1 milyar
dolar ile -ki bu gayri safi milli gelirlerinin % 0.44’ ünü oluşturmaktadır- % 0,2’lik bir düşüş
yaşamıştır. DAC-Avrupa Birliği Resmi Kalkınma Yardımı, toplam DAC Resmi Kalkınma
Yardımının % 56’sını oluşturmaktadır.
RKY hem DAC hem Avrupa Birliği üyesi olan 7 ülkede yükselmiştir.
Belçika’nın RKY artışı % 11,5 olmuştur.
Danimarka’nın RKY’sindeki artış % 4,2 oranında olmuştur.
Finlandiya’nın ikili yardımlarının artmasıyla RKY’sinde % 13,1’lik artış olmuştur.
Fransa’nın RKY’si uluslararası örgütlere katkıların ve iki taraflı borçların yükselmesinden
dolayı % 16,9’luk bir artış yaşanmıştır.
Lüksemburg’un RKY’si % 1,9 oranında artmıştır.
İsveç tarafından verilen RKY, % 7,4 artmış ve söz konusu ülkenin RKY/GNI oranı % 1
seviyesinin üzerinde olmaya devam etmiştir.
İngiltere’de ikili yardımların artışı RKY’sine yansımış, RKY % 14,6 oranında artmıştır.
DAC-Avrupa Birliği üye ülkeleri arasından RKY’sinde düşüş olan ülkeler:
Avusturya RKY’si gerçekleştirilen borç affının 2008 yılına oranla düşmesi nedeniyle % 31,2
oranında azalmıştır.
Almanya RKY’si ikili yardımlardaki artışa rağmen borç aflarındaki azalışın, bu artışı
geçmesi sebebiyle % 12’lik azalış yaşamıştır.
Yunanistan RKY bütçesi mali baskılardan dolayı gerileme yaşamış ve RKY % 12 oranında
azalmıştır.
İrlanda RKY’si bütçe baskısından dolayı % 18,9 azalmıştır.
6
İtalya RKY’si borç affının ve genel olarak yardımların azalması sebebiyle % 31,1 oranında
azalmıştır.
Hollanda RKY’sinde % 4,5’lik azalış olmuştur.
Portekiz RKY’sinde % 15,7’lik azalış olmuştur.
İspanya harcama yapacağı yardım miktarına 2009 yılı sonunda onay vermiştir. Bu RKY
harcamalarının 2010 yılında hayata geçecek olmasından ötürü 2009 yılı içerisinde RKY’sinde
% 1,2 oranında bir düşüş yaşanmış olmasına rağmen RKY artış trendini korumuştur.
Avrupa Birliği kurumları tarafından yapılan yardım, hibe programlarındaki artıştan dolayı,
15 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, % 4,4 oranında artmıştır.
Diğer DAC üyesi ülkelerdeki RKY artış ya da azalışları aşağıdaki gibidir:
Avustralya RKY’si 2008 yılında yüksek seyreden borç affının 2009 yılında devam
etmemesinden ötürü % 1,4 oranında azalmıştır.
Kanada RKY’si 2008 yılında Uluslararası Kalkınma Birliğine yaptığı yüksek miktardaki
katkının ardından borç affındaki azalıştan ötürü % 9,5 oranında düşmüştür.
Kore verdiği iki taraflı kredilerdeki artıştan ötürü RKY’sini %13,5 oranında artırmıştır.
Yeni Zelanda’nın RKY’sinde % 3,2’lik azalış olmuştur.
Norveç RKY’si iki taraflı yardımlardaki yükselişten ötürü % 17,3 oranında artmıştır.
İsviçre Togo için gerçekleştirdiği borç affı ve sığınmacı maliyetlerinin de resmi kalkınma
yardımına dâhil edilmesiyle % 11,5’lik bir artış kaydetmiştir.
Gayri safi RKY (kredi geri ödemesi çıkarılmaksızın) 2009 yılında 132,7 milyar dolar olarak
hesaplanmıştır. En büyük donörler sırasıyla: 29,5 milyar dolar ile Amerika Birleşik Devletleri,
16,5 milyar dolar ile Japonya, 15,3 milyar dolar ile Fransa, 13,3 milyar dolar ile Almanya ve
11,7 milyar dolar ile İngiltere’dir.
7
DAC üyesi olmayan ülkelerin RKY’sındaki 2009 yılına ait değişim
Çek Cumhuriyeti RKY’sinde % 4,7’lik bir düşüş olmuştur.
Macaristan RKY’sinde iki taraflı programlarındaki artıştan dolayı %21,7’lik bir yükseliş
yakalamıştır.
İzlanda RKY’sinde bütçe baskısından dolayı %11,7’lik bir düşüş yaşamıştır.
Polonya RKY’sinde % 13,2’lik bir artış olmuştur.
Slovak Cumhuriyeti RKY’si iki taraflı yardımlarının azalışından dolayı %18,9 oranında
düşmüştür.
Türkiye RKY’si % 1,6 oranında bir artış kaydetmiştir.
Kaynak: OECD
Grafik 1 DAC Üyesi ülkelerin 2009 Yılı RKY (Milyon $)
119,57
140,00
120,00
100,00
80,00
2,31
1,29
1,15
1,00
0,82
0,61
0,51
0,40
0,31
İsviçre
Finlandiya
Avusturya
İrlanda
Kore
Yunanistan
Portekiz
Lüksemburg
Yeni Zelanda
ABD
0,00
8
TOPLAM DAC
2,60
3,31
İtalya
Belçika
4,01
Kanada
2,76
4,09
Norveç
Avustralya
4,55
İsveç
2,81
6,43
Hollanda
Danimarka
6,57
İspanya
11,51
Birleşik Krallık
9,48
11,98
Almanya
Japonya
12,43
20,00
Fransa
40,00
28,67
60,00
9
0,29
0,29
Avustralya
Yeni Zelanda
0,18
0,16
Japonya
İtalya
TOPLAM DAC
0,1
0,19
Yunanistan
Kore
0,2
ABD
0,31
0,23
0,3
Kanada
Portekiz
0,3
Avusturya
Almanya
0,46
0,46
Fransa
İspanya
0,47
0,52
Birleşik Krallık
İsviçre
0,54
İrlanda
0
0,54
0,2
Finlandiya
0,35
0,4
0,55
0,6
Belçika
Hollanda
0,82
0,88
1
Danimarka
Lüksemburg
Norveç
1,01
1,06
1,12
1,2
İsveç
Grafik-2 RKY/GSMH Oranına Göre DAC Üyesi Ülkeler (2009)
0,8
II. TÜRKİYE’NİN 2009 YILI KALKINMA YARDIMLARI
II. A. Türkiye’nin 2009 Yılı Toplam Kalkınma Yardımları
Türkiye’nin 2009 yılı toplam kalkınma yardımları (TKY) tutarı cari fiyatlarla net 1.519,65
milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. TKY’nin kategorilere dağılımı grafikte görüldüğü
gibidir.
Grafik–3 Türkiye’nin 2009 Yılı TKY (Milyon $) (cari fiyatlarla)
2.000,00
TÜRKİYE'NİN 2009 YILI TOPLAM YARDIMLARI
(MİLYON ABD DOLARI)
1.519,65
1.500,00
1.000,00
707,17
714,49
500,00
109
-11,01
0,00
TOPLAM
RKY
DRY
DYT
STKY
-500,00
Öte yandan, aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere, 2008 ile 2009 yılları arasında
gerçekleşen kur değişimleri ve enflasyon dikkate alındığında, Türkiye’nin 2009 yılı toplam
kalkınma yardımlarının ekonomik krize rağmen 2008 yılı rakamlarına göre % 8,09’luk bir
artış göstermiştir.
Tablo 1: TÜRKİYE'NİN KALKINMA YARDIMLARININ KARŞILAŞTIRMASI (2008, 2009 YILLARI)
TÜRKİYE'NİN KALKINMA YARDIMLARININ
KARŞILAŞTIRMASI (2008, 2009 YILLARI)
2009
(cari fiyatlarla)
(milyon dolar)
2008
(cari fiyatlarla)
(milyon dolar)
2009
(2008 fiyatlarıyla)
(milyon dolar)
değişim
(%)
Toplam Kalkınma Yardımları
1519,65
1576,75
1704,32
8,09
1. Resmi Akımlar
696,16
777,81
780,76
0,38
1.1. Resmi Kalkınma Yardımları
707,17
780,36
793,11
1,63
1.2. Diğer Resmi Akımlar
-11,01
-2,55
-12,35
384,23
2. Özel Akımlar
823,49
798,94
923,56
15,60
2.1. Özel Sektör Akımları
714,49
726,62
801,32
10,28
2.2. STK Akımları
109
72,32
122,25
69,03
Kalkınma yardımlarının en önemli bileşeni olan RKY cari fiyatlarla 707,17 milyon dolar
olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam 2008 yılı fiyatlarıyla 793,11 milyon dolara tekabül
etmektedir. Dolayısıyla, Türkiye tarafından verilen RKY’nin 2009 yılında, bir önceki yıla
göre % 1,63 oranında artış gösterdiği görülmektedir.
Bağış unsuru olmaması nedeniyle RKY olarak değerlendirilmeyen ancak diğer resmi akımlar
kapsamında finans desteği olarak sağlanan kredi ve kredi ertelemelerinin toplamı cari
fiyatlarla -11,01 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Toplam kalkınma yardımlarına negatif
10
etki eden kredi ve kredi ertelemeleri önceki yıllarda açılan kredilerin geri dönüşlerinden; diğer
bir ifadeyle, alıcı ülkelerin faiz ve kredi geri ödemelerinden dolayı negatif çıkmaktadır. Sudan
gibi ülkelere yeni kredilerin açılması negatif etki eden rakamların her geçen sene daha az
negatif etki etmesini beraberinde getirmektedir.
TKY’nin % 47’lik kısmını oluşturan Doğrudan Yatırımlar, Türk özel sektörü tarafından
kalkınmakta olan ülkelere gerçekleştirilen yatırımlar ile ilgili sermaye ihracını ifade
etmektedir. Yurtdışındaki doğrudan yatırımlara ilişkin rakamlar T.C. Merkez Bankası ve
Hazine Müsteşarlığı’ndan temin edilmekte olup, önceki yıllarda Türk özel sektörünün yardım
alan ülkelerde elde ettiği gelirlerle gerçekleştirdiği yeni yatırımlarına ilişkin bilgiler halen
Türkiye tarafından toplanmamaktadır.
Türk özel sektörünün yaptığı doğrudan yatırım tutarı (DYT) önceki yıllar ile paralellik
göstermekte olup, 2009 yılında cari fiyatlarla 714,49 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz
konusu rakamda ekonomik krize rağmen bir önceki yıla göre % 10,28 oranında artış
yaşanması, özel sektörümüzün kalkınmakta olan ülkelere yönelik artan ilgisinin önemli bir
göstergesidir.
Türk Sivil Toplum Kuruluşları (STK) her geçen yıl yardımlarını artırmaktadır. STK’lar kendi
kaynakları ile cari fiyatlarla net 109 milyon dolarlık yardım gerçekleştirmiştir. Bu rakama
STK’larca kullanılan kamu kaynaklarını ilave edildiğinde Türk STK’larının 2009 yılındaki
toplam yardımları 157,06 milyon dolardır.
2009 yılında Türkiye’nin TKY (resmi ve özel akımlar) rakamlarının detayları Tablo-2’de
gösterilmektedir.
Tablo-2 : Türkiye’nin 2009 Yılı Toplam Kalkınma Yardımları
TÜRKİYE’NİN TOPLAM KALKINMA YARDIMLARI
(RESMİ VE ÖZEL AKIMLAR)
RAPOR YILI : 2009
KATEGORİ
RESMİ VE ÖZEL TOPLAM AKIMLAR
1. RESMİ KALKINMA YARDIMLARI
1.1. İKİ TARAFLI RESMİ KALKINMA YARDIMLARI
PROJE - PROGRAM YARDIMI
TEKNİK İŞBİRLİĞİ
SIĞINMACILAR
ACİL YARDIMLAR
ULUSAL STK'LARA VERİLEN DESTEK
ULUSLARARASI STK'LARA VERİLEN DESTEK
GIDAYI GELİŞTİRME YARDIMI
KALKINMA YARDIMLARININ TANITIMI ÇALIŞMALARI
YÖNETİM GİDERLERİ
BARIŞI YAPILANDIRMA OPERASYONLARINA KATILIM
1.2. ÇOK TARAFLI RESMİ KALKINMA YARDIMLARI
2. DİĞER RESMİ AKIMLAR
3. DOĞRUDAN YATIRIMLAR
4. STK KALKINMA YARDIMLARI
11
TUTAR
(MİLYON USD)
1.519,65
707,17
665,31
238,62
158,84
64,07
49,75
48,06
0
1,22
1,11
51,68
51,96
41,86
-11,01
714,49
109
II.B. 2009 YILI RESMİ KALKINMA YARDIMLARININ KATEGORİLERE GÖRE
DAĞILIMI ve YILLAR BAZINDA MUKAYESE
2009 yılında, 707,17 milyon dolar olarak gerçekleşen RKY’nin tamamı bağış niteliğinde olup,
bu miktarın 665,31 milyon doları ülkelere yapılan iki taraflı yardımları, 41,86 milyon doları
ise uluslararası kuruluşlar aracılığıyla yapılan çok taraflı yardımları göstermektedir.
Aşağıdaki grafikte görüldüğü üzere, Türkiye’nin RKY’si 2002-2004 dönemi değerlendirme
dışı bırakılacak olursa, son beş senede 600-800 milyon dolar arasında seyretmektedir.
Grafik-5 Resmi Kalkınma Yardımları 2002-2009 (Milyon Dolar) (cari fiyatlarla)
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
780
712
601
707
602
339
85
76
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2009 yılında İki Taraflı RKY’nin dağılımında Proje Program Yardımları (PPY) ve Teknik
İşbirliği Yardımları (TİY) ağırlıktadır.
Grafik-6 2009 YILI RKY Kategorilere Dağılımı (Milyon $) (cari fiyatlarla)
800
700
2009 YILI RESMİ KALKINMA YARDIMLARININ
KATEGORİLERE DAĞILIMI (MİLYON ABD DOLARI)
707,17
665,31
600
500
400
238,62
300
48,06
49,75
41,86
Ç O K T A R F L .Y R D .
64,07
12
S IĞ IN M A C IL A R
1,11
B A R IŞ I Y A P L .Ç L Ş .
G ID A Y I G E L İŞ T İR M E
Y Ö N E T İM G İD E R L .
P R O G R A M /P R J .Y R D
T E K N İK İŞ B İR L İĞ İ
İK İ T A R F L .Y R D .
R E S M İ K A L K .Y R D .
0
51,96
1,22
A C İL Y A R D IM L A R
51,68
100
R K Y T A N IT IM Ç L Ş .
200
S T K 'L A R A D E S T E K
158,84
Tablo-3: RKY rakamları ve değişim oranları (2008-2009)
2009
(cari fiyatlarla)
(milyon dolar)
RKY rakamları ve değişim oranları (2008-2009)
2008
(cari fiyatlarla)
(milyon dolar)
2009
(2008 fiyatlarıyla)
(milyon dolar)
değişim
(%)
1.1. Resmi Kalkınma Yardımları
707,17
780,36
793,11
1,63
1.1.1. İki Taraflı Resmi Kalkınma Yardımları
665,31
735,74
746,16
1,42
1.1.1.1. Proje-Program Yardımı
238,62
249,08
267,62
7,44
1.1.1.2. Teknik İşbirliği
158,84
177,72
178,14
0,24
1.1.1.2. Sığınmacılar
64,07
109,25
71,86
-34,23
1.1.1.3. Acil Yardımlar
49,75
31,08
55,80
79,52
1.1.1.4. Ulusal STK'lara Destek
48,06
53,11
53,90
1,49
1.1.1.5. UA STK'lara Destek
0
0
0,00
0,00
1.1.1.6. Kalkınma Amaçlı Gıda Yardımları
1,22
0,77
1,37
77,70
1.1.1.7. Kalkınma Yardımları Tanıtımı
1,11
1,45
1,24
-14,15
1.1.1.8. Yönetim Giderleri
51,68
61,73
57,96
-6,11
1.1.1.9. Barışı Yapılandırma Çalışmaları
51,96
51,55
58,27
13,04
1.1.2. Çok Taraflı Resmi Kalkınma Yardımları
41,86
44,62
46,95
5,22
II B.1. PROJE / PROGRAM (PPY) ve TEKNİK İŞBİRLİĞİ (TİY) YARDIMLARI
Kalkınmakta olan ülkelerin bilgi birikimini, teknik kapasitesini ve üretime ilişkin
yeteneklerini artırmaya yönelik faaliyetleri kapsayan TİY ve ülkenin fiziki sermayesini
arttırmaya yönelik faaliyetleri ve sektörel yardımları kapsayan PPY, ülkemizin
gerçekleştirdiği kalkınma yardımları içerisinde önemli yer tutmaktadır. Söz konusu
kategorilerde gerçekleştirilen işbirliği çalışmalarının Türkiye’nin kalkınma yardımları
içerisinde bu denli yer tutması, ortak ülkelerin bu alanda ülkemiz tarafından sunulan
imkânlara yoğun bir talep göstermesinden ileri gelmektedir. Bu talebin yüksek oluşunun
başlıca nedeni, ülkemizin, sahip olduğu kapasite ve on yıllara yayılan deneyiminden ötürü,
işbirliği halinde bulunan ülkelerin pek çoğunun serbest piyasa ekonomisine geçiş ve yapısal
dönüşüm süreçleri açısından iyi bir model teşkil etmesidir. Türkiye’nin verdiği hizmetlerin
yakın ve kolay ulaşılabilir olması ise, ülkemizin bu alandaki mukayeseli üstünlüğünün bir
diğer nedeni olarak değerlendirilmektedir.
Diğer yandan, TİY faaliyetleri tek bir ülkeye yönelebildiği gibi, pek çok ülkeden öğrenci ya
da uzmanların kısa, orta ve uzun süreli eğitimlere tabi tutulması yoluyla bölgesel nitelik
kazanabilmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar, esas olarak, ilgili uzmanlık ve bilgi
birikimine sahip kurum ve kuruluşlarımızca yürütülmektedir. Sağlık Bakanlığımızca
kalkınmakta olan ülkelerden gelen doktorlara sunulan staj imkânları, Milli Eğitim
Bakanlığımızca yurtdışındaki okullara yapılan öğretmen görevlendirmeleri, Dışişleri
Bakanlığımızca her yıl kalkınmakta olan ülkelerden gelen genç diplomatlara yönelik olarak
düzenlenen kısa süreli eğitim programları bu tip çalışmalara iyi birer örnek olarak
değerlendirilmektedir.
TİKA, kamu kurum ve kuruluşlarımızın TİY alanında gerçekleştirmekte olduğu çalışmalar
açısından önemli bir role sahiptir. Yürütülen TİY çoğu, TİKA’nın arzla talebin eşleşmesini
sağlamak adına gerçekleştirdiği aracılık ve verdiği lojistik destek sayesinde hayata
geçirilmektedir. Öte yandan, TİKA, bilhassa Program Koordinasyon Ofisi bulunan ülkelerde,
ilgili ülkelerin beşeri ve kurumsal kapasitesini arttırmaya yönelik projeleri doğrudan
hazırlayarak yürütebilmektedir.
13
Kalkınma yardımları alanında diğer DAC üyesi ülkelerin birçoğunun aksine, yardımlarını tüm
Türk kamu kurum ve kuruluşlarının işbirliği ile yapan ve dolayısıyla istatistikî bilgileri de
yine söz konusu kuruluşlarla birlikte üreten ülkemizin, gerçekleştirdiği yardımları farklı bakış
açıları ile değerlendirmesi özellikle teknik işbirliği ve proje/program yardımlarının birbirine
geçişine neden olmaktadır. İki kategorinin birlikte değerlendirildiği grafikten de görüleceği
üzere, Türkiye’nin proje/program yardımları her geçen sene artış eğilimi gösterirken,
Türkiye’nin yardım götürdüğü ülkelerdeki insan kaynaklarının ve kapasitenin her geçen yıl
daha da gelişmesine rağmen, TİY rakamları düşüş göstermeksizin her yıl 150–200 milyon
dolar aralığında gerçekleşmektedir.
Grafik-8 2005-2009 Dönemi TİY ve PPP (Milyon $) (cari fiyatlarla)
2006
2007
2008
2009
204,09
122,29
158,84
109,92
150
189,6
200
138,01
162,59
174,83
250
238,62
2005
300
249,08
2005-2009 DÖNEMİ TEKNİK İŞBİRLİĞİ VE PROJE PROGRAM
YARDIMLARININ MUKAYESESİ (MİLYON ABD DOLARI)
100
50
0
TEKNİK İŞBİRLİĞİ
PROJE PROGRAM YARDIMI
2009 yılında Proje program yardımları 238,62 milyon dolar, TİY ise 158,84 milyon dolar
olarak gerçekleşmiştir. Toplamda 397,46 milyon dolarlık söz konusu yardımı diğer
kategorilerden ayıran özellik ise sektörlere göre ayrıştırılabilmeleridir.
Grafik-9 2005–2009 PPY ve TİY’ nın Sektörel Karşılaştırması (Milyon $) (cari fiyatlarla)
PPY VE TEK.İŞB. SEKTÖRLERE DAĞILIMI
(2009) (MİLYON ABD DOLARI)
450
397,46
400
328,92
350
300
250
200
150
100
37,85
50
15,24
15,45
ÜRETİM S.GLŞ.
ÇOKLU Ç.S.GLŞ.
0
TEKNİK İŞB. +
PPY
SOSYAL
A.Y.GLŞ.
EKONOMİK
A.Y.GLŞ.
PPY ve TİY yardımlarında 328,92 milyon dolarla Sosyal Altyapıların Geliştirilmesi ilk sırayı
almakta olup özellikle eğitim alt sektöründe gerçekleştirilen yardımlar ön plana çıkmaktadır.
14
Grafik-10 Sosyal Altyapılar Alt Sektör Dağılımları (Milyon $) (cari fiyatlarla)
SOSYAL ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ DAĞILIMI
(ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI)
350
328,92
300
250
194,77
200
150
100
42,98
41,54
50
42,59
7,03
0,01
0
TOPLAM
EĞİTİM
SAĞLIK
DİĞER
İDARİ/SİVİL
SU VE
SOS. A. Y.
ALT. Y.
SANİTAS.
NÜF.
ÜREM.
SAĞL.
Uluslararası alanda rekabet edebilecek bilgi toplumunun oluşmasına imkân sağlayan ve 1992
yılından itibaren Türk cumhuriyetleri ve topluluklarına mensup ülkelerden gelen öğrencilere
öğrenim olanağı tanıyan Büyük Öğrenci Projesi, Türkiye’nin eğitim sektöründe hayata
geçirdiği proje/programlara güzel bir örnektir. Bugüne kadar 8.335 öğrencinin mezun olduğu
proje kapsamında, 6.089 öğrencinin halen Türkiye'deki üniversitelerde öğrenimlerine devam
etmesi, Türkiye’nin nitelikli insan yetiştirilmesine verdiği önemi göstermektedir.
Diğer yandan, Kosova’da Anton Çetto Teknik Lisesi tadilat ve donanımı, Ukrayna Belogorsk
ve Gezlev Okulu tadilatları, Kırım Özerk Cumhuriyeti Zuya’ya 2 okul inşası Kazakistan
İlköğretim Okulu inşası, Afganistan’ın çeşitli ilçelerinde çok sayıda ilkokul ve lise inşaları ve
donanımları, Filistin’de Kalkilya, Tulkarem Rasim Kemal okulu ve Cenin Osmanlı Kışlası Al
Hansa okulu inşaları gibi birçok okulun tam donanımlı okul şartlarını sağlayana kadar bir çok
ülkede yapılan hizmetler PPY’nin diğer bir bölümünü oluşturmaktadır.
İnsanların daha kaliteli sağlık hizmetlerine erişimine yardımcı olmak ve sağlık standartlarının
yükselmesine katkıda bulunmak amacıyla sağlık sektöründe de önemli PPY ve TİY’leri
hayata geçiren Türkiye, Bosna Hersek’te Konjic Hastanesi’nin tadilatı, Sudan Darfur Sahra
Hastanesi projesi, Afganistan Şah Kalandar BHC Kliniği inşası, Vardak’ta iki adet BHC
kliniği inşası, Özbekistan’da Kemik İliği Nakli Merkezi kurulması gibi çeşitli sağlık
kuruluşlarını inşa etmekte ve/veya donanımını sağlamaktadır. Diğer yandan cerrahi
operasyonlar ve cihaz ve aşı hibeleri düzenli olarak yapılan yardımlar arasında bulunmaktadır.
15
Grafik-11 Ekonomik Altyapılar Alt Sektör Dağılımları (Milyon $) (cari fiyatlarla)
EKONOMİK ALT YAPILAR PROJELERİ DAĞILIMI
(ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI)
40
37,85
35
30
26,29
25
20
15
10
5,3
5,22
5
0,08
0,96
ENERJİ
BANK.
FİNANS
0
TOPLAM
İŞ VE DİĞER
BİLİŞİM
ULAŞ
DEPOL.
Ekonomik alt yapı ve hizmetler sektöründe toplam 37,85 milyon dolar harcanmıştır.
Ekonomik altyapılar ve hizmetlerin iyileştirilmesine yönelik çalışmaların alt sektörlerinde
gerçekleştirilen önemli projeler arasında ulaştırma ve depolama alt sektöründe, Afganistan
Vardak'ta 3 adet Soğuk Hava Deposu inşası, iş ve diğer sektörler alt sektöründe, Ekonomik
İşbirliği Teşkilatı (EİT) üyesi ülkeler arasında ticareti geliştirmek ve üyelerin ekonomik
büyümesine katkı yapmayı amaçlayan ECOBANK’ın desteklenmesi, Bankacılık alanında
merkez bankası uzmanlarına eğitim verilmesi gibi PPY ve TİY projeleri olarak
verilebilmektedir.
Grafik-12 Üretim Sektörleri Alt Sektör Dağılımları (Milyon $) (cari fiyatlarla)
ÜRETİM SEKTÖRLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ DAĞILIMI
(ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI)
18
16
15,24
14
11,45
12
10
8
6
3,08
4
0,71
2
0
TOPLAM
SANAYİ/MAD./İNŞ.
TARIM/ORM./HAYV.
TİCARET/TURİZM
2009 yılında üretim sektörüne 15,24 milyon dolarlık kaynak aktarılmıştır. Üretim
sektörlerinin geliştirilmesi projeleri kapsamında tarım, ormancılık ve hayvancılık %75’lik bir
payla ilk sırayı almaktadır. Tarım, ormancılık ve hayvancılık alanında 2009 yılında
gerçekleştirilen projeler arasında tarım master planı hazırlanması, Afrika tarımsal kalkınma
programı, seracılığın geliştirilmesi, orman zararlıları ile mücadele ve meyve-sebze
yetiştiriciliği gibi çok geniş bir yelpazede projeler yürütülmüştür.
16
II.B.2. ACİL VE İNSANİ YARDIMLAR
Tüm dünyayı etkisi altına alan ve insanlığı her yönden etkileyecek olan küresel iklim
değişikliği etkisini gün geçtikçe artırmaktadır. Dünyanın birçok yerinde yaşanan doğal
felaketler, insan yaşamını tehdit etmektedir. Erişilebilir su kaynaklarındaki daralma,
buzullardaki erime, pandemik boyutlu salgınlar derken tüm dünya hazin sona doğru
yaklaşmaktadır. Depremler, kasırgalar ve seller artık olağan yaşamın bir parçası halinde
algılanmaktadır.
Önümüzdeki yüzyılı, çölleşmenin etkilerini, içilebilir nitelikte kaliteli suya erişimdeki
sorunları ve meteorolojik felaketleri sonuçlarıyla göreceğimiz bir yüzyıl olarak
değerlendirmek mümkün görünmektedir. Atmosferde sera etkisi yaratan gazların kontrol
altına alınması veya etkisinin azaltılarak, küresel iklim değişikliklerinin ve doğal dengenin
korunmasını amaçlayan Kyoto Protokolü’ne, Türkiye (06.02.2009) ile birlikte bugüne kadar
39'u sanayileşmiş 141 ülke onay vermiştir.
2009 yılı doğal afetler açısından oldukça hareketli geçmiştir. Endonezya’nın Java
Yarımadası’nda ve Sumatra Adası’nda meydana gelen depremler, şiddetli yağışlar nedeniyle
zor günler geçiren Jakarta ve toplamda 96 km2 ’lik bir alanda 116 köyün tamamının sular
altında kaldığı Etiyopya, küresel iklim değişikliği sebebiyle tarım üretiminde % 50’ye varan
daralmayla Suriye, sıcak çatışmaların hiç eksilmediği Filistin, Irak, Sri Lanka ve Pakistan
Türkiye’nin 2009 yılında acil yardım yaptığı ülkeler olmuştur.
Çoğunluğu Türk Kızılayı vasıtasıyla gerçekleştirilen acil yardımlar kapsamında; Bosna –
Hersek, Pakistan, Sri Lanka, Filistin, Irak ve Endonezya’ya yaklaşık üç bin ton ilaç ve tıbbi
malzeme ile gıda malzemesi gönderilmiştir. Bu ülkelere ilaveten Kosova, Makedonya ve
Suriye’ye çeşitli miktarlarda giyim, gıda, tohum ve barınma ihtiyaçlarına yönelik insani
yardımda bulunulmuştur.
Haziran 2009 tarihi itibariyle Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından ‘Pandemik İnfluenza
(H1N1)’ salgını için alarm verilmiştir. Salgın sebebiyle dünyada en az 15.921 kişi hayatını
kaybetmiştir. Hem koruyucu sağlık uygulaması niteliğinde hem de bu salgın sebebiyle 61.000
doz H1N1 aşısı, 10.550 Oseltamivir etken maddeli Tamiflu ile Süspansiyonu Kosova,
Makedonya, Ukrayna ve Afganistan’a gönderilmiştir.
İsrail tarafından Filistin’e yönelik olarak 4 Kasım 2008 tarihinde başlayan ağır ambargo,
mevcut istikrarsızlık, güç mücadeleleri ile birleşerek büyük bir krizin başlangıcı olmuştur. 27
Aralık 2008’de çatışmalara dönüşen gerginlikler sonucu zor durumda kalan Filistin halkı için
ülkeye 30 kişilik bir acil yardım ekibi 90 gün süreyle görevlendirilmiş, 285 ton tıbbi malzeme
temin edilmiş ve 20.000 aileye gıda malzemeleri ulaştırılmıştır.
17
II.B.3. BARIŞI YAPILANDIRMA
Günümüzde, terörizm ve kitle imha silahlarının yayılması gibi risk ve tehditlerin artması,
barışı yapılandırma ve koruma sorumluluklarının tüm gelişmiş ülkeler tarafından yerine
getirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda Türkiye, Atatürk’ün “Yurtta barış, dünyada
barış” direktifinin bir gereği olarak, BM’nin aldığı kararlar ve yaptığı destek çağrılarına
gerekli duyarlılığı göstererek daha fazla artan oranla askeri eğitim işbirliği, barış için ortaklık
programı, çok uluslu barış gücü teşkili faaliyetlerine önem vermekte ve barışı destekleme
harekatına daha fazla katkı sağlamaktadır.
Bu kapsamda geçmiş dönemde Somali’de (UNOSOM), Bosna Hersek (UNPROFOR) ve
(IFOR/SFOR) Arnavutluk’taki ALBA Harekatı gibi bir çok harekata katılan Türkiye
halihazırda Bosna-Hersek, Kosova, Afganistan, Darfur/Sudan ve Lübnan’da icra edilen barışı
destekleme harekatlarına aktif olarak iştirak etmektedir.
Bosna/Hersek’te AB liderliğinde 02 Aralık 2004 tarihinden beri icra edilen ALTHEA
Harekâtına Türk Silahlı Kuvvetleri, toplam 255 personelden oluşan personel ile katkı
sağlamaya devam etmektedir. Saraybosna’da konuşlu olan Türk Birliği askeri ve güvenlik
faaliyetleri yanı sıra bölge halkının ekonomik kültürel ve sosyal gelişimine yönelik sosyal
altyapı projelerini de gerçekleştirmektedir.
Kosova’da krizinin politik yollardan çözümlenememesi ve Şubat 1999'da silahlı çatışmaya
dönmesi üzerine NATO, 24 Mart 1999'da hava harekâtını başlatmıştır. Türkiye de bu harekâta
katkıda bulunmuştur. Harekâtın başlaması ile birlikte Makedonya ve Arnavutluk'a büyük bir
mülteci akını başlamış ve bir insanlık dramı yaşanmıştır. İnsani Yardım Kuvveti (AFOR),
Türkiye sivil halkın günlük ihtiyaçlarının karşılanmasında büyük destek vermiş, diğer taraftan
bölgede 3.200, Türkiye'de ise 18.000 mülteci barındırılmıştır. Prizren’de konuşlu Kosova
Türk Tabur Görev Kuvveti ise, Türkiye, Almanya, Avusturya ve İsviçre tarafından
oluşturulan Çok Uluslu Güney Görev Kuvveti’nde görevine devam etmektedir.
Afganistan’da Türkiye, Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti (UGYK)’nin kurucu ve lider
ülkesi olarak görev yapmaktadır. Türkiye’nin katkısı tabur seviyesinde olup personel katkısı
başlangıçta 1.450 kişiye kadar çıkmakla birlikte hâlihazırda 780 kişidir. Ayrıca Afgan
Ordusunun eğitimini sağlayan UGYK yapısındaki Harekât Yönlendirme ve İrtibat Timlerine
18
(HYİT) 15 kişiyle uzman personel desteği sağlamaktadır.
ülkeden yaklaşık 36.000 personel iştirak etmektedir.
UGYK harekâtına halen 37
Afganistan’a yeniden yapılanma ve ekonomik kalkınma konularında yardım sağlamak
amacıyla 2006 yılında, sivil ve askeri personelin birlikte görev yapmakta olduğu Vardak İl
İmar Ekibi oluşturulmuştur. Söz konusu birim tarafından, idari yönetim ve yargı sisteminin
geliştirilmesi, Afgan Polisinin eğitimi, imkân ve kabiliyetlerinin artırılması, altyapı,
bayındırlık ve sosyal destek alanlarında halkın yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve
desteklenmesine yönelik faaliyetler gerçekleştirilmektedir.
Darfur/Sudan’da, Afrika Birliği, bölgede artan şiddeti durdurmak amacıyla Darfur’daki
Barışı Koruma Misyonunu büyütmüştür. NATO, Darfur’a; Nijerya, Gambiya, Ruanda ve
Senegal’den gelen barışı koruma amaçlı yedi tabur (49 sivil polis dahil yaklaşık 4.000
personel) için ulaştırma desteği sağlamıştır. Türkiye, NATO tarafından sağlanan lojistik
desteğin bir bölümü olarak Afrika Birliği’ne Darfur/Sudan’daki operasyonu için bir C-130
uçağı görevlendirmiştir.
Lübnan’da, BM Güvenlik Konseyi (BMGK)’nin 2006 yılında aldığı karar gereği barışın
tesisi ve idamesi maksadıyla uluslararası bir güvenlik gücü oluşturulmasına karar verilmiştir.
Türkiye Lübnan Geçici Güvenlik Gücü'ne 2006'dan beri, 1 inşaat istihkâm bölüğü, Deniz
Görev Kuvvetinde ise Su üstü unsurları ile destek sağlamaya devam etmektedir.
Diğer yandan Türkiye, barışı yapılandırma faaliyetleri kapsamında, Genelkurmay Başkanlığı
Barış için Ortaklık Eğitim Merkezi’nde (BİOEM) 2009 yılında Ankara’da 25 kişinin
katılımıyla “BM Askeri Gözlemci Kursu”, İstanbul’da 51 ülkeden 119 kişinin katılımıyla
“İpek Yolu 2009 General/Amiral-Büyükelçi Semineri” gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan
aynı komutanlığa bağlı olarak çalışan Mobil Eğitim Timi, Kazakistan ve Ukrayna’da çeşitli
eğitim programları yürütmüştür.
19
Türkiye’nin 2009 yılında Barışı Yapılandırma kategorisi kapsamında aktardığı kaynakların
toplamı 51,96 milyon dolar olup, Afganistan, Kosova, Bosna Hersek ve Lübnan bu tür
kalkınma yardımlarından yararlanan ülkeler olmuşlardır.
Grafik-13 Barışı Yapılandırma Çalışmaları / Yardım alan Ülkeler (Milyon $) (cari
fiyatlarla)
2009 Yılı Barışı Yapılandırma Çalışmaları Kapsamında Yardım Alan Ülkeler (Milyon $)
60,00
51,96
50,00
40,00
30,00
27,87
20,00
10,76
8,07
10,00
4,88
0,39
0,00
Afganistan
Kosova
Bosna-Hersek
Lübnan
Diğer
TOPLAM
Grafik-14 2005-2009 Dönemi Barışı Yapılandırma Çalışmaları (Milyon $) (cari fiyatlarla)
51,96
60
51,55
54,06
2005-2009 DÖNEMİ BARIŞI YAPILANDIRMA ÇALIŞMALARININ MUKAYESESİ
(MİLYON ABD DOLARI)
2008
2009
36,31
50
30
23,22
40
20
10
0
2005
2006
2007
20
II.B.3. SIĞINMACILAR
Uluslararası hukukta “mülteci” kavramı, vatandaşı olduğu ülke dışında olan ve “ırkı, dini,
tabiiyeti, belirli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncesi nedeniyle zulme
uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu" için vatandaşı olduğu ülkeye dönemeyen veya
dönmek istemeyen kişileri ifade etmektedir.
Diğer yandan, sığınmacı, mülteci olarak uluslararası koruma arayan ancak statüleri henüz
resmi olarak tanınmamış kişilere denir. Bu terim genellikle, mülteci statüsü almaya yönelik
başvurularının hükümet ya da Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK)
tarafından karara bağlanmasını bekleyen kişiler için kullanılır. Statüleri resmi olarak
tanınmamış da olsa, sığınmacılar menşe ülkelerine zorla geri gönderilemezler ve haklarının
korunması gerekir.
Mülteci ve sığınmacı terimleri Türk iltica mevzuatında yukarıda sıralanan tanımlardan
farklıdır. İçişleri Bakanlığı’nın kabul ettiği tanıma göre mülteci, Avrupa kökenli yabancı veya
vatansız kişileri ifade etmektedir. Sığınmacı ise, Avrupa kökenli olmayan yabancı veya
devletsiz kişileri ifade etmektedir.
Kalkınma Yardımı kapsamında ise (OECD-DAC İstatistiklerinde) kalkınmakta olan
ülkelerden gelip, donör ülkede sığınmacı statüsüyle ikamet eden kişilerin, konaklamalarının
ilk 12 ayında ağırlanmalarından doğan masraflar ile söz konusu kişilerin ülkelerine geri
gönderilmeleri ile ilişkili masraflar sığınmacılar başlığı altında değerlendirilmektedir.
Türkiye tarafından ağırlanan sığınmacıların sayısı Türkiye’nin coğrafi konumu nedeniyle
diğer gelişmiş ülkelere göre çok fazladır. Ortadoğu ülkelerinden ve özellikle Afrika'dan ve
Türkiye’nin doğusundaki İran, Afganistan gibi ülkelerden Avrupa ülkelerine gitmek üzere
Türkiye’yi transit ülke olarak kullanan sığınmacılar, çoğunlukla Van'dan, Suriye ve Irak
sınırlarından Türkiye’ye giriş yapmaktadırlar.
Grafik-15 2006-2009 Dönemi Sığınmacı Sayıları (Kişi)
YILLAR BAZINDA ÜLKEMİZE GELEN TOPLAM SIĞINMACI SAYISI
100.000
94.326
90.000
80.000
70.000
60.000
64.290
57.942
56.289
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
2006
2007
2008
2009
Önceki yıllarda olduğu gibi 2009 yılında da Türkiye’ye en çok Irak, Afganistan, İran ve
Filistin’den sığınmacılar gelmiştir.
21
Grafik-16 2009 Yılı En Çok Sığınmacı Gelen Ülkeler (Kişi)
2009 YILINDA EN ÇOK SIĞINMACI GELEN ÜLKELER
12.000
10.000
9.666
8.655
8.000
7.236
5.301
6.000
3.900
4.000
3.802
3.648
2.546
438
321
312
Moldova
Suriye
629
Eritre
755
Türkmenistan
799
Ukrayna
1.688
2.000
Ermenistan
Azerbaycan
Gürcistan
Somali
Pakistan
Burma
Filistin
İran
Afganistan
Irak
0
Yıllar bazında toplam sığınmacı sayıları ve aktarılan kamu kaynakları
YIL
Toplam Sığınmacı Sayısı
Sığınmacılara Aktarılan Kamu
Kaynakları(milyon $)
(cari fiyatlarla)
2006
2007
2008
2009
57.942
64.290
94.326
56.289
38,61
39,81
109,3
64,07
Sığınmacılara 2009 yılında 64,07 milyon dolarlık kaynak aktarımı sağlanmıştır. Sığınmacı
başına 2006 yılında 666 dolar, 2007 yılında 619 dolar, 2008 yılında 1.158 dolar ve 2009
yılında 1.138 dolar kaynak aktarılması, Türkiye’ye gelen sığınmacıların daha iyi şartlarda
barındırılması için harcanan çabayı göstermektedir.
Grafik-17
2006-2009 Dönemi Sığınmacılara Aktarılan Kaynaklar (Milyon $) (cari
fiyatlarla)
109,3
YILLAR BAZINDA SIĞINMACILARA AKTARILAN KAMU
KAYNAKLARI (MİLYON ABD DOLARI)
120
64,067
100
38,61
60
39,81
80
40
20
0
2006
2007
2008
22
2009
II.B.4.Yönetim Giderleri
Yönetim giderleri Kalkınma yardımları çalışmalarına iştirak eden bütün kurum ve
kuruluşların, merkezi veya taşra teşkilatları ile yurt dışı birimlerinin, söz konusu faaliyeti
gerçekleştirmek amacıyla yaptığı çalışmalara sarf olunan personel, idari ve lojistik masrafları
kapsamaktadır.
TİKA gibi asli fonksiyonu kalkınma yardımı çalışmaları olan kurumların bütçede belirlenen
idari giderlerinin tamamı yönetim giderlerine dahil edilmektedir. Diğer Türk kamu kurum ve
kuruluşlarımızın yönetim giderleri ise o yıl içinde verdikleri toplam resmi kalkınma
yardımının miktarı dikkate alınarak belirli oranlar dahilinde hesaplanmaktadır.
2009 yılında ülkemizin yönetim giderleri 51,68 milyon dolar olarak hesaplanmıştır. Söz
konusu yönetim gideri RKY’nin % 7,3’üne tekabül etmektedir.
Tablo Yıllar bazında Yönetim giderleri (cari fiyatlarla)
Yıllar
Yönetim Giderleri
RKY
Yönetim Gideri/RKY
(Milyon Dolar)
(Milyon Dolar)
%
2004
35,39
339,15
10.4
2005
56,70
601,04
9.4
2006
74,33
714,21
10.4
2007
51,58
602,24
8.5
2008
61,73
780,36
7.9
2009
51,68
707,17
7.3
23
II.B.5.Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Katkılar
Grafik-18 Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Ödemelerin Dağılımı (2009)
Bi rleşmi ş Mil letlere Yapılan katkıl ar
5,83
0,98
Avrupa Komisyonuna Yapıl an
Katkılar
Dünya Bankası Grubu
8,85
26,2
Bölgesel Kal kınma Bankaları
0
Di ğer Kuruluşlar
2009 yılında Türkiye’nin RKY kapsamında değerlendirilen çok taraflı katkıları 41,86 milyon
dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam RKY’nin yaklaşık % 6’sına tekabül etmektedir.
Geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi, 2009 yılında da yapılan bu katkıdan en büyük payı 26,20
milyon dolar ile Birleşmiş Milletler örgütü ve icracı kuruluşları almıştır. Birleşmiş Milletler
Kalkınma Programı, Gıda ve Tarım Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü söz konusu katkılar
içerisinde önemli bir yer tutmaktadır.
Grafik-19 2006-2009 Dönemi Uluslararası Kuruluşlara yapılan katkılar (cari fiyatlarla)
35
30
29,5229,2
2006
2007
2008
2009
26,2
25
20,34
20
21,03
19,39
15,94
15
8,93
9,31 8,7
10
8,85
5,715,83
5
1,56
0,79
0,01 0
2,34 0,77
0,98
0
Birleşmiş
Milletler
Avrupa
Komisyonu
Dünya
Bankası
Grubu
24
Bölgesel
Kalkınma
Bankaları
Diğer
Kuruluşlar
Uluslararası kuruluşlara yapılan katkılar içindeki en büyük ikinci pay Dünya Bankası
Grubu’na aittir. Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) ve Uluslararası İmar ve Kalkınma
Bankası (IBRD) bu kapsamda katkı verilen kuruluşlar arasında ön plana çıkmaktadır.
Küresel Çevre Fonu (GEF) ile Dünya Ticaret Örgütü – Uluslararası Ticaret Merkezi (WTO –
ITC) ise bu grupta katkı sağlanan diğer uluslararası kuruluşların başında gelmektedir.
Dışişleri Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı, en fazla çok taraflı yardım gerçekleştiren
kurumlar olma özelliklerini korumaya devam etmiştir. Bu iki kurumu Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve TİKA
takip etmiştir.
Grafik-20 1998-2009 Dönemi Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Katkılar(Milyon Dolar)
(cari fiyatlarla)
80
68,57
71,63
70
57,29
56,11
60
45,18
50
47,31
46,28
44,62
40,21
41,86
40
30
23,93
23,2
1998
1999
20
10
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
II.B.6. Diğer Resmi Akımlar (OOF)
Toplam Kalkınma Yardımları içinde değerlendirilen Diğer Resmi Akımlar hibe kapsamında
olmayan akımlardır. Çoğunlukla Türk Eximbank ve Hazine Müsteşarlığı’nın vade ve faiz
oranları itibariyle hibe niteliği taşımayan finans desteklerini kapsamaktadır.
Yeni açılan krediler, açılan kredilerin ertelemeleri, borç/servis azaltılması içeren kredi
amacıyla mahsup edilen girdiler ve çıktılar, Diğer Resmi Akımlar içerisinde mütalaa
edilmektedir.
Türkiye 2009 yılında toplam 27,66 milyon dolar tutarında yeni kredi açmış olup, daha önceki
yıllarda vermiş olduğu kredilerden 38,67 milyon dolar tutarında geri dönüşüm sağlamıştır.
Geri ödemelerden dolayı 11,01 milyon doları TKY rakamına negatif değer olarak
yansımaktadır.
25
Grafik-21 2009 Yılı Diğer Resmi Akımlar (Milyon $) (cari fiyatlarla)
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
27,66
GERİ ÖDEMELER
AÇILAN YENİ KREDİ
KREDİ NETİ
-11,01
-38,67
Türk Eximbank tarafından uygulanmakta olan Ülke Kredi/Garanti Programları çerçevesinde
Sudan’da Kuzey Hartum Acil Su Temini Projesi’ne yönelik 8.680.992 Euro tutarındaki
Kredi Anlaşması’na istinaden 2009 yılında 4.680.261 Euro’luk kredi kullandırımı
gerçekleşmiştir. Kuzey Hartum’da gerçekleştirilen proje ile su arıtma tesisinin yenilenmesi
ve depolama, pompalama tesislerinin inşaatı ve bunların konutlara taşınmasına yönelik altyapı
işleri gerçekleştirilerek, bölgenin su ihtiyacına uzun vadeli bir çözüm getirmesi
hedeflenmiştir.
Sudan’a verilen diğer bir kredi ise Al-Halfaya Köprüsü İnşaatı Projesi içindir. 2008 yılında
14.806.167 Euro için imzalanan kredi anlaşması çerçevesinde 2009 yılında 13.883.298
Euro’luk kredi kullandırılmıştır. Al Halfaya Köprüsü, Kuzey Hartum’daki Kuzey Umdurman
ve Al Halfaya bölgelerini birbirine bağlayarak, kuzeyden geçen çevre yolundaki trafiğin, şehir
merkezine girmeden transit olarak gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Ayrıca, Al Halfaya
köprüsü Hartum şehri çevresinde kurulmakta olan uydu kentlerin şehir merkezine
bağlanmasını amaçlayan Hartum Çevre Yolu Master Planı dahilinde gerçekleştirilen köprü
projelerden biridir.
26
II.B.7. Doğrudan Yatırımlar
Küresel mali kriz, Türkiye’nin gelişmekte olan ülkelere gerçekleştirdiği sermaye ihracını
etkilemiş olmakla birlikte geçmiş yıllara oranla önemli bir azalma olmamıştır. 2008 yılında
kalkınma yardımı alıcısı konumundaki ülkelere yapılan doğrudan yatırım tutarı 726,62 milyon
dolar iken, 2009 yılında T.C. Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı verilerine göre 714,49
milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Bu dönem içerisinde Türkiye’nin sermaye ihracı, Güney ve Orta Asya Bölgesi ile Avrupa
Bölgesi’nde yoğunlaşmıştır. Bu bölgelerde dikkat çeken ülkeler son iki yılda olduğu gibi
304,67 milyon dolar ile Azerbaycan ve 100,41 milyon dolar ile Beyaz Rusya’dır. Sermaye
ihracı yapılan yeni ülkeler ise 6,44 milyon dolar ile Gürcistan ve 21,56 milyon dolar ile
Hırvatistan olmuştur.
Azerbaycan’a yapılan doğrudan yatırımların büyük bir bölümünü petro-kimya alanında
yapılan yatırımlar oluşturmaktadır. Hırvatistan ve Beyaz Rusya ile olan ekonomik
ilişkilerimizin bu yıl içerisinde artması doğrultusunda en çok sermaye aktarımının olduğu
sektör ise inşaat sektörü olmuştur.
Grafik-22 Doğrudan Yatırımların Bölgesel Dağılımı (Milyon $)(cari fiyatlarla)
2009 DOĞRUDAN YATIRIMLARIN BÖLGESEL DAĞILIMI (MİLYON DOLAR)
800,00
714,49
700,00
600,00
462,43
500,00
400,00
300,00
200,00
159,99
89,78
100,00
2,29
0,00
AVRUPA
AFRİKA
AMERİKA
27
ASYA
TOPLAM
Grafik-23 2007-2009 Dönemi Doğrudan Yatırımlar (Milyon $) (cari fiyatlarla)
YILLAR İTİBARİYLE DOĞRUDAN YATIRIMLAR (MİLYON DOLAR)
735
730,33
730
726,62
725
720
715
714,49
710
705
2009
2008
2007
2009 TÜRKİYE'NİN DOĞRUDAN YATIRIMLARI (2009 YILI) (MİLYON DOLAR) (cari fiyatlarla)
Ülke
Yatırım Tutarı (Milyon Dolar)
AVRUPA
Ukrayna
Sırbistan
Makedonya
Bosna-Hersek
Karadağ
Arnavutluk
Beyaz Rusya
Hırvatistan
Moldova
AFRİKA
KUZEY SAHARA
Tunus
Fas
Mısır
Libya
Cezayir
GÜNEY SAHARA
Seyşeller
Senegal
Nijer
Güney Afrika
Etiyopya
Gana
Mali
159,99
7,82
3,67
0,88
20,79
0,02
4,72
100,41
21,54
0,14
89,78
77,63
1,22
1,79
34,68
38,09
1,85
12,15
0,01
0,19
0,07
0,20
0,88
0,01
0,22
28
Sudan
AMERİKA
KUZEY VE ORTA AMERİKA
Panama
GÜNEY AMERİKA
Brezilya
Kolombiya
ASYA
ORTA DOĞU
Ürdün
Umman
Lübnan
İran
Irak
Suriye
GÜNEY VE ORTA ASYA
Türkmenistan
Tacikistan
Pakistan
Bangladeş
Gürcistan
Afganistan
Azerbaycan
Hindistan
Kazakistan
Kırgızistan
Özbekistan
UZAK DOĞU
Çin
TOPLAM
10,56
2,29
1,26
1,26
1,03
1,02
0,01
462,43
44,57
0,97
2,34
0,17
2,95
36,91
1,22
414,34
5,20
0,00
16,63
1,07
6,44
0,42
304,67
22,95
34,56
9,09
13,30
3,52
3,52
714,49
29
II.B.8. Sivil Toplum Kuruluşlarının Kalkınma Yardımları
Kalkınma Yardımları, kamu kaynağı kullanan kurum ve kuruluşlarca yapılabildiği gibi, kendi
öz kaynaklarını kullanan Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve özel sektör temsilcileri eliyle de
gerçekleştirilebilmekte ve ülkelerin Kalkınma Yardımları Raporlarına dahil edilebilmektedir.
Günümüz gelişmiş demokrasilerinde STK'lar kalkınma yardımlarına etkili bir şekilde
katılarak sosyal, ekonomik ve kültürel kalkınmanın etkin dinamikleri olmaktadır. STK'lar;
demokrasinin gelişmesinde, medeniyetler arası uzlaşma, kültürler arası diyalog ve hoşgörü ile
toplumsal barışa yaptıkları katkılarla işbirliği ve iletişimin geliştirilmesine önemli katkılarda
bulunmaktadır. Türk STK’larının kalkınma yardımlarının sektörleri bölgelere göre değişiklik
arz etmekle birlikte; eğitim, sağlık, su ve sanitasyon gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır.
STK’ların 2009 yılında bir önceki sene olduğu gibi en önemli çalışma alanı eğitim faaliyetleri
olmuştur. Eğitim sektöründeki projeler, lisans, yüksek lisans, doktora öğrencilerine eğitim
desteği ve burs sağlanması, hizmet içi eğitimler, orta öğretim kurumlarının eğitim araç ve
gereçlerinin karşılanması, çeşitli ülkelerde uzman bilim adamları ve araştırmacıların
katılımıyla gerçekleştirilen konferanslar gibi alanlarda gerçekleşmiştir. Öğrenci desteği
projesi altında 500 öğrenciye eğitim desteği verilmiş, 143 üniversite öğrencisine harç desteği
sağlamıştır.
Yetim ve kimsesiz çocukların eğitim giderleri karşılanmış ve Yetim Eğitim Merkezleri
kurulmuştur. Savaş mağduru halkın ekonomik gelişimine katkıda bulunmak amacıyla dikiş
nakış kursu, bilgisayar kursu, yaz kursu, kadın meslek edindirme kursu gibi kurslar açılmıştır.
2008 yılında olduğu gibi 2009 yılında da STK’ların sağlık sektöründe yaptıkları projelerde
Afrika kıtası ön plana çıkmaktadır. STK’lar söz konusu projelerini öz kaynakları ile
gerçekleştirdikleri gibi Türk gönüllü sağlık birimleri, TİKA ve Sağlık Bakanlığı gibi kamu
kurum ve kuruluşları işbirliği ile de gerçekleştirmişlerdir. Bu çerçevede, Afrika Katarakt
Projesi, Nijer, Somali, Etiyopya ve Sudan olmak üzere 4 ayrı ülkede uygulanmış, toplam
21.600 adet katarakt ameliyatı gerçekleştirilmiştir. Diğer bir sağlık projesi kapsamında 12 bin
çocuğun sıtmadan korunması amacıyla 3.335 adet cibinlik dağıtılmıştır.
30
STK’lar tarafından gerçekleştirilen sağlık yardımları
Muayene/sağlık taraması
21.953
Cerrahi müdahale/ameliyat
778
Ameliyat malzemesi
8.186
Diş çekimi/diş muayene/dolgu
850
Katarakt ameliyatı
21.600
İlaç yardımı
1.203
Sağlık merkezi tefrişi
2
Ambulans
8
31
Dünya üzerinde savaşlar, doğal afetler, yokluklar ve sağlık problemleri nedeniyle her gün
binlerce çocuk yetim kalmaktadır. Sadece Irak’ta devam eden savaş boyunca yaklaşık 5
milyon çocuğun yetim kalması problemin büyüklüğünü göstermesi açısından önemlidir.
Afrika’da iç çatışmalar, yokluk ve yeterli sağlık hizmetlerinin olmaması, yetimlerin sayısının
artışındaki en büyük etkenler olarak görülmektedir. Pakistan, Endonezya ve Bangladeş gibi
bölgelerdeki doğal afetlerin oluşturduğu yıkımlar da hem yetimleri arttırmakta hem de
yetimlerin yaşam koşullarını zorlaştırmaktadır. Bu kapsamda STK’ların geliştirdiği Yetim
Destek Projesi ile çeşitli ülkelerden toplam 18.795 yetime destek olunmuştur. Ayrıca
mültecilerin barınması kapsamında Somali’den Türkiye’ye sığınan ve Konya’da barınması
sağlanan 102 aileye destek olunmuştur.
Dünyada iklim değişikliği, teknolojinin bilinçsiz kullanımı, kirlilik ve gıda maddelerine artan
ihtiyaç, su kaynaklarının hızla tükenmesine yol açmaktadır. Su ve su hijyeni ve sanitasyon
alanlarında da çalışmalar yürüten Türk STK’ları, toplamda 19 proje hayata geçirmişlerdir.
Afrika ülkelerinde (Burkina Faso, Çad, Etiyopya, Gana, Gine, Kamerun, Sierra Leone,
Somali, Sudan ve Togo) ve Orta Doğu’da Filistin’de olmak üzere toplam 175 su kuyusu
açılmıştır.
Türk STK’ları 35 ülkede 755.000 kişinin istifade edebileceği gıda yardımında bulunmuştur.
Hayvancılığa destek verilmesi maksadıyla 240 adet koyun dağıtımı gerçekleştirilmiş. Sel,
deprem veya savaş mağdurlarının barınabilmeleri için 192 adet afet evi gönderilmiştir.
32
0,00%
3,91
1,28
35,47
74,88
41,52
33
Grafik-25 Türk STK Yardımlarının Bölgesel Dağılımı (%)
STK YARDIMLARININ BÖLGESEL DAĞILIMI
(2009) (MİLYON ABD DOLARI)
GÜNEY VE MERKEZ
ASYA
AFRİKA
ORTA DOĞU
AVRUPA
UZAK DOĞU
DİĞER
YARDIMLAŞMA DERNEĞİ
0,66%
0,76%
ADANA DOSTELLER YARDIM DERNEĞİ
KİMSE YOK MU DAYANIŞMA VE
0,80%
1,13%
1,64%
2,41%
2,59%
4,14%
5,65%
BİLKENT ÜNİVERSİTESİ
DERNEĞİ
KUTUP YILDIZI SAĞLIK GÖNÜLLÜLERİ
YERYÜZÜ DOKTORLARI DERNEĞİ
DAYANIŞMA DERNEĞİ
CANSUYU YARDIMLAŞMA VE
DAYANIŞMA DERNEĞİ
DENİZ FENERİ YARDIMLAŞMA VE
DAYANIŞMA DERNEĞİ
5,00%
EĞİTİM VE YARDIMLAŞMA VE
YARDIMELİ ENGELLİ VE MUHTAÇLAR İÇİN
DAYANIŞMA DERNEĞİ
10,00%
DOST ELİ YARDIMLAŞMA VE
VAKFI
21,54%
18,76%
15,63%
20,00%
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKİYE DİYANET VAKFI
25,00%
24,28%
30,00%
İNSANİ YARDIM VAKFI (İHH)
Grafik-24 Türk STK’larının Yardımları (%)
15,00%
II.C. RKY nın Bölgesel ve Ülkesel Dağılımı
II.C.1 İki Taraflı RYK’nin Bölgesel Dağılımı
Türkiye’nin 2009 yılı iki taraflı RKY rakamları 2008 yılına göre %9,6 olarak azalmıştır.
Bir önceki yıla göre bölgesel olarak Türkiye’nin kalkınma yardımları sıralamasında bir
değişiklik olmamış, Kafkaslar ve Merkez Asya ağırlığını korurken Orta Doğu iki taraflı
kalkınma yardımı yapılan 2. bölge olmuştur.
Kafkaslar ve Merkez Asya’da gerçekleştirilen iki taraflı yardımların tutarı 355,44 milyon
dolardır. Orta Doğu’da önceki yıla göre yaklaşık 23 milyon dolarlık bir artışla 139,44 milyon
dolarlık RKY gerçekleştirilirken, Balkanlar ve Avrupa’da 105,47 milyon dolarlık bir yardım
gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan Afrika ve Okyanusya bölgelerinde bu dönemde RKY’de
bir azalma gözlenmiştir.
Grafik-26 2006-2009 Dönemi İki taraflı RKY’nin Bölgesel Dağılımı (Milyon $)(cari
fiyatlarla)
3,83
2009
0,14
2,51
11,23
13,9
139,44
2008
35,65
13,43
13,74
100
2007
102,94
109,14
116,4
200
46,96
81,62
80,87
97,24
300
24,79
30,97
51,73
400
2006
105,74
500
355,44
600
367,78
308,04
433,32
700
665,31
800
612,92
544,95
735,74
2006-2009 KALKINMA YARDIMLARININ
BÖLGESEL DAĞILIMI
(BÜTÇESEL) (MİLYON ABD DOLARI)
0
TOPLAM
KAF./M.ASYA BALK./D.AVR.
AFRİKA
34
ORTA DOĞU
UZAK ASYA
DİĞER
Türkiye’nin 2009 yılında iki taraflı kalkınma yardımlarının bölgesel dağılımında önceki
döneme göre bir değişiklik olmamakla birlikte, rakamsal olarak Balkanlar ve Avrupa ile Orta
Doğu Bölgelerinde artış olmuştur.
Grafik-27 2009 Yılı İki taraflı RKY’nin Bölgesel Dağılımı (Milyon $)(cari fiyatlarla)
665,31
700,00
İKİ TARAFLI RKY'NİN BÖLGESEL DAĞILIMI
(BÜTÇESEL) (MİLYON ABD DOLARI)
600,00
500,00
355,44
400,00
300,00
200,00
139,44
105,74
46,96
100,00
13,90
2,90
0,93
ER
İĞ
K
K
İK
D
A
D
FR
U
M
ER
ZA
A
A
A
B
G
IT
.
U
O
Ğ
A
İK
VR
.A
./D
LK
TA
R
O
NE
Ü
.
Ğ
U
O
D
.A
Y/
O
TO
P
LA
M
SY
A
0,00
II. C.2 En Çok Yardım Alan Ülkeler
Türkiye’nin 2009 yılında gerçekleştirdiği Resmi Kalkınma Yardımlarından ülkesel bazda en
büyük payı, geçen dönemde de olduğu gibi 96,46 milyon dolar ile Afganistan almaktadır. Onu
sırasıyla Kırgızistan ve Kazakistan takip etmektedir. Diğer taraftan bu dönemde en büyük
artış Balkanlar ve Doğu Avrupa Bölgesindeki ülkelerde gerçekleşmiş, Bosna-Hersek’e
yapılan RKY’ de önemli ölçüde artış olmuştur.
Grafik-28 2009 Yılı En Çok Yardım Alan Ülkeler(Milyon $)(cari fiyatlarla)
2009 YILI EN ÇOK YARDIM ALAN ÜLKELER
(MİLYON DOLAR)
120,00
96,46
100,00
80,00
67,72
62,53
60,00
51,33
48,20
32,75
40,00
29,86 27,20
20,63
20,00
14,80 14,58 13,77 12,69
11,53 8,84
8,61
6,96 6,92 6,00
35
Uk
ra
yn
M
a
ak
ed
on
ya
ta
n
k
lis
tl u
vu
M
na
Ar
oğ
o
st
an
an
ki
bn
zb
e
Ö
ta
n
Lü
n
ta
is
ür
c
Tü
rk
m
en
is
n
G
Su
da
n
İra
an
Az
er
ba
yc
an
Ko
so
va
ki
st
rs
ek
He
a-
sn
Bo
Pa
ti n
Fi
l is
k
Ira
ız
is
ta
Ka
n
za
ki
st
an
rg
Kı
Af
ga
ni
st
a
n
0,00
RKY rakamları bölgesel bazda incelendiğinde, en büyük payı yine Güney ve Merkez Asya
Bölgesi almıştır. 2008 yılında Pakistan’da büyük projelerin tamamlanıp hayata
geçirilmesinden dolayı göreceli olarak bir düşüş olduğu gözlenmektedir.
Grafik-29 G. Ve M. Asya’da En Çok Yardım Alan Ülkeler(Milyon $)(cari fiyatlarla)
2009 YILI EN ÇOK YARDIM ALAN ÜLKELER
(GÜNEY VE MERKEZ ASYA)(MİLYON DOLAR)
120,00
96,46
100,00
80,00
67,72
62,53
60,00
40,00
29,86
27,20
13,77
20,00
12,69
8,84
5,35
5,34
0,00
A
n
ta
is
an
g
f
n
ta
is
ız
g
ır
K
K
n
ta
is
ak
z
a
an
st
ki
a
P
an
yc
ba
r
ze
A
an
st
ci
ür
G
r
Tü
n
ta
is
en
km
an
st
ki
e
zb
Ö
n
ta
is
ik
c
Ta
a
m
ur
B
Balkanlar ve Doğu Avrupa Bölgesinde başta Bosna-Hersek’te olmak üzere, onarım ve
restorasyon projelerinden dolayı yardım miktarlarında artış gözlenmektedir.
Grafik-30 Balkanlar ve Doğu Avrupa’da En Çok Yardım Alan Ülkeler(Milyon $)
(cari fiyatlarla)
2009 YILI EN ÇOK YARDIM ALAN ÜLKELER
(BALKANLAR VE DOĞU AVRUPDA)(MİLYON DOLAR)
35,00
32,75
30,00
25,00
20,63
20,00
15,00
8,61
10,00
6,92
6,00
5,00
3,70
3,33
2,82
Moldova
Sırbistan
Karadağ
0,00
Bosna-Hersek
Kosova
Arnavutluk
Ukrayna
Makedonya
36
II.C.3 Türkiye'nin Kalkınma Yardımlarından En Çok Yararlanan Ülkeler (Milyon
Dolar) (cari fiyatlarla) 2009 Yılı
TÜRKİYE'NİN KALKINMA YARDIMLARINDAN
EN ÇOK YARARLANAN ÜLKELER (MİLYON DOLAR) 2009 YILI
AVRUPA TOPLAMI 105,74
AFRİKA TOPLAMI
46,96
AMERİKA TOPLAMI
BOSNA HERSEK
KOSOVA
ARNAVUTLUK
UKRAYNA
MAKEDONYA
MOLDOVA
SIRBİSTAN
KARADAĞ
DİĞER
32,75
20,63
8,61
6,92
6
3,7
3,33
2,82
20,98
SUDAN
SOMALİ
ETİYOPYA
KENYA
SENEGAL
DİĞER
14,58
5,69
4,02
2,38
1,6
18,69
KÜBA
PERU
EL SALVADOR
JAMAİKA
DİĞER
0,35
0,16
0,11
0,1
2,18
ASYA TOPLAMI
ORTA DOĞU
IRAK
FİLİSTİN
İRAN
LÜBNAN
SURİYE
DİĞER
509,59
139,44
51,33
48,2
14,8
11,53
4,62
8,96
GÜNEY VE ORTA ASYA 355,44
AFGANİSTAN
96,46
KIRGIZİSTAN
67,72
KAZAKİSTAN
62,53
PAKİSTAN
29,86
AZERBAYCAN
27,2
GÜRCİSTAN
13,77
TÜRKMENİSTAN
12,69
DİĞER
45,21
UZAK DOĞU
MOĞOLİSTAN
ENDONEZYA
ÇİN
DİĞER
13,9
6,96
2,53
1,92
2,49
Kaynak :http//www.oecd.org/countrylist/0,3349,en_2649_34447_25602317_1-1_1_1,00.html
37
2,9
Yardım alan ülkelerde, dönorler tarafından verilen yardım rakamları incelendiğinde,
Türkiye’nin aşağıdaki tabloda yer alan ülkelerde sıralamaya girdiği görülmektedir. Bu
sıralamadaki ülkelerin daha çok Asya ve Kafkaslardaki ülkeler ve Orta Doğu Ülkeleri olduğu
değerlendirilmektedir.
Türkiye’nin Kalkınma Yardımı Alan Ülkelerdeki Donör Sıralaması
YARDIM ALAN ÜLKE
AFGANİSTAN
TÜRKİYE’NİN DONÖR SIRASI
3
ANTİQUA AND BARBUDA
AZERBAYCAN
MAKEDONYA
GÜRCİSTAN
İRAN
KAZAKİSTAN
KIRGIZİSTAN
LÜBNAN
LİBYA
MARSHAL ADALARI
MİCRONESİA FED. ST.
MOLDOVA
MOĞOLİSTAN
NAURU
PAKİSTAN
PALAU
ST.HELENA
ST.KİTTS NEVİS
SUUDİ ARABİSTAN
TÜRKMENİSTAN
TUVALU
UKRAYNA
ÖZBEKİSTAN
5
3
7
9
3
3
1
10
6
6
9
6
8
5
9
6
4
8
1
1
6
10
7
38
II.D. KALKINMA YARDIMLARININ SEKTÖREL DAĞILIMI
Grafik-30 Sektörel Dağılım (Milyon $)(cari fiyatlarla)
PPY VE TEK.İŞB. SEKTÖRLERE DAĞILIMI
(2009) (MİLYON ABD DOLARI)
450
397,46
400
328,92
350
300
250
200
150
100
37,85
50
15,24
15,45
0
TEKNİK İŞB. +
PPY
SOSYAL
A.Y.GLŞ.
EKONOMİK
A.Y.GLŞ.
ÜRETİM S.GLŞ. ÇOKLU Ç.S.GLŞ.
RKY nın önemli bir kısmını oluşturan PPY ve TİY kategorileri 2009 yılında 2008 yılına göre
toplamda % 6,8 düşerek 397,46 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu yardımlar
sektörlere göre değerlendirildiğinde en büyük pay % 82,7 ile Sosyal Altyapıların
Geliştirilmesi Sektöründe gerçekleşmiştir. Ekonomik Altyapılar ve Hizmetler Sektörü
%9,5’lik payıyla 37,85 milyon dolar, Üretim Sektörleri % 3,8’lik payı ile 15,24 milyon dolar,
Çoklu Çakışan Sektörler ise yine % 3,8’lik payı ile 15,45 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
II.D.1. Sosyal Altyapı ve Hizmetler
Grafik-30 Sosyal Altyapıların Geliştirilmesi Alt Sektör Dağılımı (Milyon $)(cari fiyatlarla)
SOSYAL ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ DAĞILIMI
(ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI)
350
328,92
300
250
194,77
200
150
100
42,98
50
41,54
42,59
7,03
0,01
0
TOPLAM
EĞİTİM
SAĞLIK
DİĞER
İDARİ/SİVİL
SU VE
SOS. A. Y.
ALT. Y.
SANİTAS.
NÜF.
ÜREM.
SAĞL.
Sosyal Altyapı ve Hizmetlerin Geliştirilmesi sektöründeki dağılım incelendiğinde, eğitim,
sağlık ve idari ve sivil altyapı sektörlerinin ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.
2009 yılında Eğitim alanında yapılan çalışmalardan örnekler aşağıda yer almaktadır.
39
-Kırım Zuya Milli Mektebi İnşası
Kırım genelinde eğitim kalitesinin yükseltilmesini ve sağlıklı koşullarda eğitim olanağı
sağlanmasını hedefleyen “Kırım Özerk Cumhuriyeti Eğitim Altyapısının Desteklenmesi
Projesi” kapsamında 2009 yılında; 10 derslikli ve 160 öğrenci kapasiteli Belogorsk Valiliği
Zuya 2 numaralı Genel Eğitim (I-III dereceli) Okulu binası ve spor salonu inşaatı
gerçekleştirilmiştir.
İnşası gerçekleştirilen diğer Okullardan Örnekler




Filistin’de Nurul Huda Okulu, Kalkilya Okulu ve Tulkarem Rasim Kemal Türk Okulu
Karadağ Godiyevo Köyü’ndeki Şükriye Mecedoviç İlkokulu’nun Yeniden İnşası
Kosova Mamuşa İlköğretim Okulu
Bosna Hersek Cemal Bijediç Üniversitesi – İnşaat Fakültesi Yapımı
-Arnavutluk Berat Çlirim 2 Anaokulu Tadilatı
Arnavutluk’un Berat şehrinde 1970’li yıllarda inşa edilen ve şehrin en büyük anaokulu olan
Çlirim 2 Anaokulu’nun tadilatı gerçekleştirilerek 200 çocuğa hizmet edebilecek kapasiteye
ulaştırılmıştır.
Onarımı ve/veya Donanımı Gerçekleştirilen Okullardan Örnekler:







Gürcistan Hacılar Köyü Kamu Okulu Tadilatı ve Ek Bina İnşaatı
Arnavutluk Berat Ruşnik Köprülü Mehmet Lisesi
Kosova Han i Elezit “İlaz Thaqi” İlköğretim Okulu Bakım ve Onarımı
Kosova İskenderay Anton Çetta Teknik Lisesi Bakım ve Onarımı
Tacikistan Dangara Şehri 4 No’lu Okul Onarımı, Ek Bina Yapımı ve Donanımı
Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi Donanımı
Bosna Hersek Novi Travnik’te 25 Derslik Donanımı
40










Filistin Darul Aytem Meslek Lisesi Donanımı
Kazakistan El Farabi Üniversitesi Sınıf Donanımı
Kırgızistan Yüksek Eğitim Kuruluna Donanım Desteği
Kosova Aladdin Lisesinin Tadilatı ve Donanımı
Moğolistan Khentii Vilayeti Mesleki Eğitim ve Üretim Merkezi’nin Donanımı
Gürcistan Tiflis 54. Kamu Okulu Kütüphanesinin Tadilatı ve Tefrişi Projesi
Türkmenistan Üstün Zekâlı Çocuklar Mektebi’nin Toplantı Salonunun Onarımı
Sudan El-Faşir Üniversitesine Elektronik Kütüphane Kurulması
Gürcistan Tiflis 23. Kamu Okulu Konferans Salonunun Tadilatı ve Donanımı
Moldova Gökoğuz Bölgesi’nde Beşalma Lisesi’nin Donanımı
Grafik-31 Ülkelere göre Öğrenci Eğitimleri
2009 Yılı Ülkelere Göre Öğrenci Eğitimleri (Kişi)
7.000
6.328
6.000
5.000
4.000
2.706
3.000
2.000
587
458
384
369
221
212
Makedonya
605
Ukrayna
645
Afganistan
766
Filistin
1.000
1.353
822
Moğolistan
1.056
Diğer Ülkeler
Kosova
Sudan
Irak
Kazakistan
Türkmenistan
Azerbaycan
Kırgızistan
Bölgesel
0
Toplam 16.512 öğrenci gerek Türkiye’de gerekse alıcı ülkelerdeki eğitim kurumlarında eğitim
almıştır.
Türkiye’nin sağlık alt sektöründe hastane ve klinik inşaları, mevcut hastanelerin donanımları,
sağlık malzemesi hibeleri, cerrahi operasyonlar, sağlık personeli eğitimleri, birçok ülkenin
katılımlarıyla gerçekleşen kongrelere kadar uzanan geniş bir yelpazede kalkınma yardımları
mevcuttur. 2009 yılında sağlık alanında yapılan çalışmalardan örnekler aşağıda yer almaktadır.
Hastane İnşaları
-Lübnan - Sayda Şehri Türk Travma ve Rehabilitasyon Hastanesi
41
Sayda şehrinde toplam 14.000 m2 kapalı alanı olan ve tedavi bloğu ve hasta bakım bloğu
olmak üzere 2 blok ve 4 kat olarak projelendirilen Türk Travma ve Rehabilitasyon Hastanesi
inşaatının 2010 yılı içerisinde tamamlanması öngörülmektedir.
-Irak – Bağdat Al Razi Hastanesi
Bağdat’ın merkezinde bulunan, 2.000 m2 kapalı alan ve 2 katlı olarak projelendirilmiş olan
hastanenin 2010 yılı sonuna kadar bitirilmesi planlanmaktadır
İnşası Gerçekleştirilen Diğer Sağlık Merkezlerinden Örnekler:















Afganistan, Vardak Vilayeti, Behsud İlçesi, Sangi Şande Kliniği inşası
Türkmenistan Aşkabat Hastanesi Proktoloji Bölümü’nün Yenilenmesi
Gürcistan Kadın Onkoloji Hastalıkları Milli Merkezi’nin Onarımı
Bosna Hersek Konjic Hastanesi Tadilatı
Azerbaycan Kemik İliği Nakli Merkezi Kurulması ve İşletilmesi Projesi
Özbekistan Kemik İliği Nakli Merkezi Kurulması
Kırgız-Türk Kemik İliği Nakli Merkezi’nde İlk Kemik İliği Nakli
Makedonya Alikoç ve Kocali Köylerinde Sağlık Ocağı Kurulması
Senegal-Dakar Üniversitesi’ne Mediko Sosyal Merkezi İnşası
Senegal Pikine Sosyal Pediatri Enstitüsü Kadın ve Çocuk Sağlığı Merkezi İnşası
Tacikistan Çocuk Onkoloji Hastanesi Yapımı
Arnavutluk Tiran Üniversite Hastanesi’nde Çocuk Diyaliz Merkezi Kurulması
Arnavutluk Vlora Bölge Hastanesi’ne Kan Bankası Kurulması
Moğol-Türk Kan Bankası Kurulması
Afganistan’da 4 Kliniğin İşletimi
42
Özbekistan Plastik Cerrahi Operasyonlar (Karakalpakistan)
Sağlık Alanında Bölgesel Sağlık Projelerinden Örnekler:
 5. APASL Single Topic Kongresi
 “Üreme Sağlığı Hizmetlerinde Kitle İletişim Araçlarından Yararlanma Teknikleri ve
İletişim Becerileri” Programı
 IX. Türk Dünyası Pediatri Kongresi
 Sistinosiz Kongresi
 Çocuk Nörolojisi Kongresi
 Balkanlar ve Avrasya’da Sağlıkta Kalkınma Konferansı
 XVII. Ulusal Alerji ve Klinik İmmünoloji Kongresi
2009 yılında Sağlık alt sektörü çıktıları yer almaktadır.
Görevlendirilen
sağlık personeli
561
Sağlık ekipmanı Hastane-klinik
ve malzemeleri yapım ve
proje sayısı
onarımları
81
11
Hasta tedavisi Katarakt
kişi sayısı
Ameliyatı
Sayısı
1.192
21.953
Sağlık taraması
proje sayısı
12
2009 yılında da önceki senelerde olduğu gibi, “Su ve Su Hijyeni” alt sektöründe, özellikle
ciddi boyutta su sorunu yaşayan Asya, Afrika ve Orta Doğu ülkelerine yönelik su kuyusu,
isale hattı, arıtma tesisi ve su deposu inşası vb. projeleri gerçekleştirmek suretiyle, yerel
halkın günlük içme suyunun karşılanması ve hijyen koşullarının iyileştirmesine katkı
sağlanmaktadır. 2009 yılında 24 ülkede gerçekleştirilen su ve su hijyeni projelerinden
örnekler aşağıda yer almaktadır.
-Arnavutluk Kavaja İçme Suyu İsale Hattı Projesi
Arnavutluk Kavaja’da, 5 köyün kullanılamaz duruma gelmiş olan yaklaşık 5 km. ana isale
hattı yenilenmiştir. Proje ile 6.000 kişinin içme suyu ihtiyacı karşılanmıştır.
43
-Afganistan Su Kuyuları Programı
Kabil ili Kale-i Fatu Mahallesi Su Kuyusu Projesi ile bölge halkının günlük içme suyu
ihtiyacı karşılanmış, diğer yandan Tahar İşkemiş Akcer köyüne, Talokan Kliniği’ne, Vardak
Vilayeti’nde Sangi Şanda Okulu’na, Şahabuddin Okulu’na, Şuhada Arpan Okulu’na, Jagatu
Lisesi’ne, Gazi Kebirhan Okulu’na, Frahlam Lisesi’ne, Çelem Çay Okulu’na, Çavni
Köyü’ndeki CHC Kliniği’ne Mangali Köyü’ndeki BHC Kliniği’ne, Marak Köyü’ndeki BHC
Kliniği’ne ve Rakul Köyü’ndeki CHC Kliniği’ne su kuyuları açılarak halkın temiz suya
kavuşması sağlanmıştır.
Su ve Su hijyeni Alanında Yürütülen Diğer Projelerden Örnekler:














Azerbaycan Su Kuyuları Projesi
Etiyopya İçme Suyu Projeleri
Filistin Gazze’de Su Kuyuları Projesi
Moğolistan Tuv Vilayeti’nde Su Kuyusu Projesi
Arnavutluk Kavaja İçme Suyu
Makedonya Merkez Jupa İçme Suyu
Sırbistan - Tutin Kenti İshale Hattı
Kırım Üstün Yetenekli Çocuklar Yatılı Okuluna Temiz Su Sağlama
Gine'de Su Kuyuları ve Su Deposu inşası
Nijer Su Kuyuları Projesi
Sudan Seccane Yurdu Kanalizasyonu Bakımı
Sudan Atbara Arıtma Tesisi Ön İncelemesi
Gürcistan Sabuie Köyü Su Deposu Rehabilitasyonu
Lübnan Aidamoon Su Kaynakları ve Şehir Su Şebekeleri Etüdü
2009 yılında su ve su hijyeni alanındaki çıktılar aşağıda yer almaktadır.
44
2009 Yılı Su Ve Su Hijyeni Sektörü Proje Çıktıları
Görevli Personel Sayısı 65
Açılan Su Kuyusu 235
Arıtma Tesisi ve Artezyen Rehabilitasyonu 3
Su ve Soğuk Hava Deposu 7
İsale Hattı 1
Geçmiş yıllarda Moğolistan’da Orhun Kitabeleri’nin yeniden gün yüzüne çıkarılması,
Türkmenistan’da Sultan Sancar Türbesi ve Kazakistan’da Hoca Ahmet Yesevi Türbesi
restorasyonları gibi başarılı projelerle dünya kültür mirasının korunmasına büyük katkılar
sağlayan Türkiye, 2009 yılında da önemli restorasyon ve konservasyon projelerini hayata
geçirmiş olup, örnekleri aşağıda yer almaktadır.
-Zincirli Medrese ve Hacı Giray Han Türbesi Restorasyonu-UKRAYNA
1500 yılında Bahçesaray’da yaptırılan ve Doğu Avrupa’daki en eski eğitim kurumlarından
biri olan Zincirli Medrese ile bu medresenin yanında 1501 yılında inşa edilen Hacı Giray Han
Türbesi’nin restorasyon çalışmaları ile eserlerin yeniden kültür hayatına kazandırılması
sağlanmıştır.
-Konjic Köprüsü- BOSNA-HERSEK
Saraybosna’da 1682 yılında inşa edilen Konjic Köprüsü, II. Dünya Savaşı’nda kemerlerinin
büyük hasar görmesi nedeniyle, sonradan betonarme tabliye ve asfalt kaplama yapılarak inşa
edilmiş ve orijinal görünümünü kaybetmiştir. 2005 yılında restorasyonuna başlanan köprü
2009 yılı Haziran ayında gerçekleştirilen bir açılışla tamamlanmıştır.
45
-Drina Köprüsü- BOSNA-HERSEK
31. Dünya Mirası Komitesi toplantısında “Dünya Mirası” listesine kaydedilen Köprünün
restorasyon projesi tamamlanmıştır.
46
II.D.2 Ekonomik Altyapı Ve Hizmetler
Grafik-32 Ekonomik Altyapıların Geliştirilmesi Alt Sektör Dağılımı (Milyon $)
(cari fiyatlarla)
EKONOMİK ALT YAPILAR PROJELERİ DAĞILIMI
(ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI)
40
37,85
35
30
26,29
25
20
15
10
5,3
5,22
5
0,08
0,96
ENERJİ
BANK.
FİNANS
0
TOPLAM
İŞ VE DİĞER
BİLİŞİM
ULAŞ
DEPOL.
2008 yılı yardımları ile paralellik arz eden ekonomik altyapı ve hizmetler sektöründe en
büyük pay 26,29 milyon dolar ile iş ve diğer sektörlere aittir.
2009 yılında iş ve diğer sektörler alanında yapılan çalışmalardan örnekler aşağıda yer
almaktadır.
- EİT üyesi ülkelerin ekonomik kalkınmalarını hızlandırmak, bölge içi ticareti
yaygınlaştırmak ve mali imkanların harekete geçirilmesi amacıyla kurulan ECOBANK’a
ödenen sermaye katkı payı iş ve diğer sektörler alanında yapılan yardımların önemli bir
bileşenidir.
- Türkiye’de gerçekleştirilen Uluslararası Fuarlara, kalkınmakta olan ülkelerden gelen
katılımcıların katılımının sağlanması ticari işbirliğinin gelişmesini sağlamaktadır.
2009 yılında gerçekleştirilen Fuarlar:
 Uluslararası Altyapı, Trafik İşletmeciliği, Yol Güvenliği ve Park Sistemleri
İhtisas Fuarı
 Muder İstanbul Fuarı
 Bursa Bebe Fuarı
 Kalıp Avrasya Fuarı
 Konmak, Konolex ve İskon Fuarı
 Konya Gıda-Gıdatek, Biskon, Değirmen, Ambalaj Fuarları
- Ulaştırma ve Depolama alt sektöründe yol yapım ve onarımı, köprü yapım ve onarımı,
uzman eğitimi, ekipman desteği ve tesis onarımı gibi çalışmalar yürüten Türkiye, 2009 yılında
gerçekleştirdiği projelerden örnekler aşağıda yer almaktadır.
 Afganistan’da Tahar Vilayeti Kökçe Nehri Köprüsü Proje Çizimi
 Afganistan Vardak Vilayeti Meydanı
Şehir İli’nde 950 m.’lik yolun kaldırım taşları ile kaplanması
 Azerbaycan Karayolu Alt Yapısı Maliyet Hesaplaması Teknik Eğitimi,
Kırgız Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Personelinin Eğitimi
 Kamboçya’da bir yolun laterit kaplamasının yenilenmesi
47
 Makedonya Pırnalı Köyü Yolu Yapılması
3.Üretim Sektörlerinin Geliştirilmesi
Grafik-33 Üretim Sektörlerinin Geliştirilmesi Alt Sektör Dağılımı (Milyon $)(cari
fiyatlarla)
ÜRETİM SEKTÖRLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ DAĞILIMI
(ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI)
18
16
15,24
14
11,45
12
10
8
6
3,08
4
0,71
2
0
TOPLAM
SANAYİ/MAD./İNŞ.
TARIM/ORM./HAYV.
TİCARET/TURİZM
2009 yılında 15,24 milyon dolar olarak gerçekleşen Üretim Altyapılarının geliştirilmesi
sektöründe 11,45 milyon dolar ile tarım, ormancılık ve hayvancılık alt sektörü önemli bir paya
sahip olup, söz konusu alt sektöre ilişkin projelerden örnekler aşağıda yer almaktadır.
48
- Cibuti Tarım Master Planı Hazırlanması
Cibuti Cumhuriyeti Su Kaynaklarından Sorumlu Tarım, Yetiştiricilik ve Deniz Bakanlığı T.C.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Ankara Üniversitesi işbirliğinde hazırlanan master plan
Türkçe, İngilizce, Fransızca ve Arapça tercümeleriyle birlikte Cibuti Donörler Toplantısı’nda
sunulmuş, master plan kapsamında, balıkçılığın geliştirilmesi amacıyla 3 adet balıkçı teknesi
hibe edilmiştir.
Cibuti Tarım Master Planı Hazırlanması
 Bosna Hersek’te Kaçuni Organik Entegre Arıcılık Projesi
 Kosova da Koyunculuğun Geliştirilmesi Projesi
 Afrika Tarımsal Kalkınma Programı
 Afganistan’ın Tarımsal Sulama ve Su Dağıtımı Sistemi Tasarımı
 Afganistan Sığırlarının Cinsini İyileştirme Projesi
 Azerbaycan da Toprak Gübre ve Analizi Laboratuvarı Kurulması ve uzman/çiftçi
Eğitimi
 Azerbaycan’da Teknoloji Ün. Turizm Bölümü Öğretmenlerinin Eğitilmesi
 Gürcistan da Borjomi-Haragauli Milli Orman Parkı Radyo Sistemi Kurulması
 Kırgızistan’da Sırta Ekim Teknolojisini Geliştirme Projesi
 Kırgızistan’da Orman Zararlıları ile Mücadele Projesi
 Kırgızistan’da Ton Balık Üretim Rehabilitasyon Projesi ve Balık Yetiştiriciliği Eğitimi
 Özbekistan Karakalpakistan’da Tarım Sistemleri Geliştirilmesi
 Özbekistan’da kültür mantarları yetiştiriciliği, tarım ve hayvancılık alanında,
meyvecilik yetiştiriciliği alanında depolama ve paketleme eğitimi.
49
Bosna Hersek Örtü altı Sebzeciliğinin Geliştirilmesi
Türkmenistan Yumurtacı Hibrit ve Ebeveynlerin Üretilmesi
Kırgızistan Ton Köyü Balık Üretim İstasyonunun Rehabilitasyonu
50
TÜRKİYE TARAFINDAN 2009 YILINDA EĞİTİLEN UZMANLAR
1600
1400
1383
1.333,00
1200
1000
800
686,00 680,00
600
349,00
400
300,00 276,00
152,00 141,00 119,00
110,00 104,00 100,00
200
Diğer Ülkeler
Kırgızistan
Bosna-Hersek
Gürcistan
Özbekistan
Arnavutluk
Moğolistan
Kazakistan
Türkmenistan
Filistin
Afganistan
Azerbaycan
Bölgesel
0
E. 2009 YILINDA KALKINMA YARDIMLARI KAPSAMINDA KURUM VE
KURULUŞLARIN ÇALIŞMALARI
Kamu kurum ve kuruluşlarının kalkınma yardımları değerlendirildiğinde, önceki yıllarda
olduğu gibi Milli Eğitim Bakanlığı’nın ilk sırada, bütçesinin tamamı kalkınma yardımları
kapsamında değerlendirilen TİKA’nın ikinci sırada, 2008 yılında gerçekleştirilen uzman
eğitimi programları, ülkemize kaçak yollardan giriş yapanların iadeleri ile sığınmacılara
yaptığı katkılar nedeniyle Emniyet Genel Müdürlüğü üçüncü sırada, barışı yapılandırma
alanındaki yoğun faaliyetleri dolayısıyla Genelkurmay Başkanlığı dördüncü sırada yer
almıştır.
2009 Yılı En Çok Kalkınma Yardımı Yapan Kurum Kuruluşlar (%)
25,00%
20,29%
18,78%
20,00%
15,00%
12,76%
12,42%
10,57%
10,00%
5,95%
5,43%
5,27%
3,73%
5,00%
2,78%
2,02%
0,00%
TİKA
MİLLİ EĞİTİM
BAKANLIĞI
GENELKURMAY EMNİYET GENEL KIRGIZİSTAN - DİYANET İŞLERİ AHMET YESEVİ
HAZİNE
BAŞKANLIĞI
MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE MANAS BAŞKANLIĞI
ÜNİVERSİTESİ MÜSTEŞARLIĞI
ÜNİVERSİTESİ
MÜTEVELLİ
HEYET
BAŞKANLIĞI
51
TÜRKİYE
KIZILAY
DERNEĞİ
TÜRKİYE
RADYOTELEVİZYON
KURUMU GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
DİĞER
II.E.1 TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI (TİKA)
TKY içerisinde % 20.29 paya sahip olan TİKA’nın 2009 yılı genel değerlemesine göre, kaynak
kullanımında ağırlığı önceki dönemlerde olduğu gibi Kafkaslar ve Merkez Asya almıştır. % 44.44’lük
paya sahip bu bölgeyi, % 26.85’lik pay ile Balkanlar ve Doğu Avrupa takip etmiş; son dönemde
yoğunlaşan çalışmaların 2009 yılında da kararlı bir biçimde sürdürülmesi neticesinde Orta Doğu ve
Afrika ülkelerinin TİKA kaynakları içerisinden aldığı pay ise % 24.68 dolaylarında seyretmiştir.
Afrika Tarımsal Kalkınma Programı
Afrika Tarımsal Kalkınma Programı
2009 yılı çalışmaları kapsamında en çok kaynak kullanılan ilk 3 ülke ise sırasıyla Afganistan, Bosna
Hersek ve Filistin olmuştur.
TİKA tarafından kullanılan kaynakların büyük bir kısmı sosyal altyapıların geliştirilmesi kapsamında
gerçekleştirilen proje ve faaliyetlere ayrılmıştır. Söz konusu sektör; eğitim, sağlık ve idari altyapılar
gibi geleneksel olarak TİKA çalışma alanına giren konuların yanı sıra son dönemde üstlenilen
yurtdışındaki tarihi mirasımızın yaşatılmasına yönelik restorasyon - konservasyon çalışmalarını da
kapsadığından 2009 yılı kaynak kullanımı içerisinde % 79.78 gibi yüksek bir paya sahip olmuştur.
BÖLGELER ARASI MUKAYESE
50,00%
45,00%
44,44%
40,00%
35,00%
30,00%
26,85%
24,68%
25,00%
20,00%
15,00%
10,00%
3,87%
5,00%
0,00%
KAFKASLAR ve MERKEZ
ASYA
BALKANLAR ve DOĞU
AVRUPA
52
ORTADOĞU ve AFRİKA
UZAKDOĞU
Bosna – Hersek Konjic Köprüsü
Sudan - Suakin Osmanlı Limanı
Kosova’daki Prizren Sinan Paşa Camii
Ülkesel bazda yapılan değerlendirmelerde; “Yeniden İmar Programı” nedeniyle Afganistan’ın en çok
kaynak ayrılan ülke özelliğini sürdürmeye devam ettiğine işaret etmektedir. Başta Konjic kentinde
gerçekleştirilen restorasyon ve hastane tadilatı çalışmaları olmak üzere hemen her sektörde yürütülen
kapsamlı projeler, Bosna Hersek’i ikinci sıraya taşımıştır.
Gürcistan 100 adet kalıcı tip göçmen konutu projesi
Filistinli 760 polise meslek eğitimi verilmiştir
Gori’de inşası tamamlanan 100 adet kalıcı tip göçmen konutu projesi ile Gürcistan; eğitim alanındaki
altyapı çalışmaları ve polis işbirliği alanındaki projelerle ön plana çıkan Filistin; 2009 yılı içerisindeki
en büyük bütçeli altyapı projesi olan “Sayda Türk Travma ve Rehabilitasyon Hastanesi İnşası Projesi”
ile Lübnan ilk beş ülke arasında yer almıştır.
Uluslararası kalkınma işbirliği camiası içerisinde “Yükselen Donör” olarak nitelendirilen ülkemizin,
kalkınmakta olan ülkelere ve kriz bölgelerine yönelik yardım taahhütleri bulunmaktadır. TİKA, söz
konusu taahhütlerin yerine getirilmesinde etkin rol almaktadır.
53
II.E.2 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
Kalkınma Yardımları kapsamında gerçekleştirilen uzmanlık eğitimleri dışında kalan, temel,
orta ve yüksek eğitimler ile lisansüstü eğitimlerin, planlama, genel koordinasyon ve icrası
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığı’nın kalkınma yardımları kapsamında değerlendirilebilecek en önemli
projelerinden bir tanesi kuşkusuz 1992 yılından beri uygulanmakta olan Büyük Öğrenci
Projesi’dir. Bu kapsamda devlet burslusu olarak 31 ülkeden ülkemize eğitim amacıyla gelen
5.970 öğrencinin Türkçe Öğretim Merkezi (TÖMER), önlisans, lisans, yüksek lisans ve
doktora eğitimleri için ulaşım, barınma, tedavi, beslenme, giyecek, ikamet teskeresi ve
üniversite katkı payı bedelleri ödenmiştir.
Büyük Öğrenci Projesi kapsamında Türk Dünyasından Gelen Öğrencilere Yönelik
Uygulamaları Değerlendirme Semineri ( Mayıs 2009)
Milli Eğitim Bakanlığımız aracılığıyla yürütülen ve hükümetimizce çeşitli hükümetler emrine
verilen eğitim bursları ile öğrenci değişim programları çerçevesinde 2009 yılında 118 ülkeden
toplam 1.183 öğrenci yüksek öğrenim bursundan faydalanmıştır. 122.963 adet kitap ve eğitim
materyali sağlanmıştır.
54
Eğitimdeki Gelişmeler ve Kültürel Paylaşım Semineri ( Temmuz 2009)
Milli Eğitim Bakanlığı’nın yapmış olduğu kalkınma yardımları 2008 yılındaki rakamlarla
paralellik göstermiştir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın dünyanın çeşitli ülkelerinde faaliyet
gösteren okullarda öğretmenler görevlendirmektedir.
Kırgızistan Anadolu Lisesi
55
II.E.3 İÇİŞLERİ BAKANLIĞI (EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ)
* Uluslararası Polis Eğitimi İşbirliği Programı
Türkiye’nin güvenlik alanında işbirliği içerisinde olduğu ülkelerin emniyet teşkilatları
arasındaki ilişkilerin güçlendirilerek, gelecekteki ortak çalışmalara zemin hazırlanması
amacıyla başlatılan Uluslararası Polis Eğitim İşbirliği Programı 2008 yılında uygulanmaya
başlanmış ve oldukça başarılı sonuçlar elde edilmişti. TİKA’nın da destek verdiği bu program
çerçevesinde, Polis Akademisi’nden mezun olan ve halen ülkelerinde görevlerine devam eden
orta ve üst düzey yöneticilerin meslek içinde uzmanlaşmalarına katkıda bulunmak
amaçlanmaktadır. Projenin başladığı 2008 yılında 15 ülkeden 234 misafir öğrenciye Polis
Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi’nde eğitim verilmiş, 2009 yılında ise katılımcı ülke
sayısı 18’e, öğrenci sayısı ise 259’a yükselmiştir.
* Sığınmacı, Kaçak ve Göçmenler
Yasa dışı göç günümüzde en önemli sınır aşan sorunlardan biri olarak kabul edilmektedir.
Ülkemizin coğrafi konumu, çevre ülkelerdeki savaş ve istikrarsızlık durumunun sürekliliği,
sınırların zor fiziki yapısı gibi etkenler, ülkemizi yasa dışı göç ve göçmen kaçakçılığı
faaliyetleri bakımından transit/hedef ülke konumuna getirmektedir. Alınan tedbirler geçmiş
yıllarda yüksek rakamlarla raporlara yansıyan sığınmacı, kaçak ve göçmen sayılarında 2009
yılında büyük bir düşüş kaydedilmesine rağmen halen ürkütücü boyutlardadır. (Bkz.: 2008
Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu; sığınmacı, kaçak ve göçmen sayısı 94.326.) 2009
yılında, 117 ülkeden, ülkemize kaçak yollarla giren toplam 53.552 sığınmacı, kaçak ve
göçmenin barınma, sağlık, eğitim ve geri gönderilmesi ile iade işlemleri tamamlanıncaya
kadar ülkemizde misafir edilmeleri sağlanmıştır. Ayrıca özellikle geri gönderme işlemleri
tamamlanıncaya kadar kaçakların barınacağı yeni alanlar inşa edilmesi projesi kapsamında
her ilde en az 50 yatak kapasiteli geri gönderme merkezleri inşa edilmesine yönelik çalışmalar
hızla devam etmektedir.
56
* Türkiye Uluslararası Uyuşturucu ve Organize Suçlarla Mücadele Akademisi (TADOC)
Mesleki Gelişim Kursları
Dünyadaki her tür gelişmeyi yakından takip eden ve dolayısı ile suç işleme becerilerini her
geçen gün bir öncekinden daha gelişmiş bir formata sokabilen, güçlü uluslararası bağlantılara
sahip organize suç gruplarıyla mücadele etmek tüm dünyanın ortak sorunudur. Bu durum,
ülkeleri bir yandan nitelikli kanun uygulayıcı personel yetiştirmeye; diğer yandan ortak
mücadele yöntemleri belirlemek amacıyla uluslararası işbirliğinin sağlanması için etkili
girişimlerde bulunmaya mecbur kılmaktadır.
Türkiye coğrafik sebeplerden dolayı doğu ile batının kesişme noktası, jeopolitik anlamda
sıcak çatışmaların sürdüğü Ortadoğu’dan kaçışın tek açık kapısı konumundadır. Kıtalararası
birleşimin merkezi olarak konumlandırılabilecek Türkiye’nin; uluslar arası terörizm, insan
kaçakçılığı, kara para aklanması ve uyuşturucu ticareti trafiğinin ortasında kalması,
Türkiye’yi bu alanlarda verilen zorlu mücadelede diğer ülkelere göre bir adım öne
çıkarmaktadır. Emniyet Genel Müdürlüğü’nün bu suçlarla mücadelede edinmiş olduğu
yüksek bilgi seviyesi, başta aynı coğrafyayı paylaşan ve benzer problemleri çözmeye çalışan
ülkelerin emniyet teşkilatlarının birlikte hareket etmeyi ve bilgi transferini zorunlu
kılmaktadır.
Ülkemiz, özellikle 90'lı yıllardan itibaren, uyuşturucu madde kaçakçılığı ve organize suçlarla
mücadele alanında önemli başarılar göstermiş ve anılan suçlarla mücadelesini ulusal boyutun
ötesine taşıyarak uluslararası düzeyde yürütebilmenin altyapısını oluşturmak için her türlü
girişimi desteklemiştir. Bu anlayıştan hareketle;
• Türkiye'nin ulusal ve uluslararası düzeyde uyuşturucu ve psikotrop maddelerin yasadışı
üretim, kullanım ve kaçakçılığına karşı süregelen kararlı mücadelesini eğitim sahasında da
sürdürmek,
• Organize suç gruplarıyla mücadeleyi, bilimsel veriler ışığında sürekli ve sağlıklı kılabilmek,
• Bölgesel ve uluslararası işbirliğinin kurulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi için uygun bir
zemin oluşturmak maksadıyla Türkiye Uluslararası Uyuşturucu ve Organize Suçlarla
Mücadele Akademisi (TADOC) kurulmuştur. Söz konusu Akademide 2009 yılında 185 farklı
programla, 27 ülkeden 2.585 uzmana, 315 emniyet mensubu tarafından yoğunluklu olarak 2
hafta süre ile kurslar verilmiştir. Bu kurs konuları Ek’te yer almaktadır.
57
II.E.4. DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI
Türkiye’nin 2009–2010 döneminde BM Güvenlik Konseyi’ne geçici üye olarak seçilmiş
olması, uluslararası toplumun Türkiye’nin izlediği dış politikaya duyduğu güvenden
kaynaklanmaktadır. Bu güvenin sağlamasında etkin olan faktörlerin başında ise, kalkınma
yardımlarında siyasi öngörü ve koordinasyon görevini üstlenen Dışişleri Bakanlığı’nın
çalışmaları yatmaktadır.
Bu çerçevede, Afrika kıtasındaki çeşitli ülkeler, tsunami felaketinden etkilenen Güneydoğu
Asya ülkeleri, Pakistan, Irak, Lübnan ve Filistin gibi insani yardım ilettiğimiz toplam 15
ülkeye yaklaşık 13,37 milyon dolarlık acil yardım Dışişleri Bakanlığı bütçesinden
gerçekleştirilmiştir.
Diğer taraftan 2009 yılı içerisinde 23 uluslararası kuruluşa yapılan aidat ve katkılar yine
ülkemiz adına Dışişleri Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmiş olup, tutarı 21.05 milyon
dolardır.
II.E.5 TÜRKİYE RADYO TELEVİZYON KURUMU (TRT)
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), 6 ulusal, 6 bölgesel 1 yerel olmak üzere toplam
13 televizyon kanalı ve 2 uluslararası radyo kanalı ile 32 dil ve lehçede yayın yapmaktadır.
2009 Mart ayında yayına başlayan TRT Avaz, Balkanlar’dan Orta Asya’ya, Ortadoğu’dan
Kafkaslara 27 ülkede yaklaşık 250 milyon nüfuslu bir coğrafyaya hitap ederek, Türkçe,
Azerbaycan Türkçesi, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe ve Türkmence programları ile yayın
coğrafyasındaki bütün ülkelerin ortak kanalı olmuştur,
TRT özellikle yurtdışına yönelik radyo yayınları çerçevesinde Türkiye’nin Sesi Radyosu ile
her gün Türkçe ve 31 değişik yabancı dille yayın yaparak, ortak etkileşim ve paylaşım
sağlamaktadır. 2009 yılı içerisinde kalkınma yardımı alan ülkelerle yaptığı ikili anlaşmalarla
personel eğitimi ve iletişim altyapısının oluşturulmasına yönelik projeler gerçekleştiren TRT
11,95 milyon dolarlık yardım sağlamıştır.
II.E.6 DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI
Diyanet İşleri Başkanlığı, 2009 yılında eğitim ile kültürel işbirliği çalışmaları yanı sıra insani
yardımlarda etkin olan bir kuruluşumuzdur.
Temel eğitim sektöründe 15 ülkede 531 kursiyere 8 ay boyunca eğitim vermiş, Avrasya
bölgesine 51.600 adet kitap göndermiştir. Ayrıca Türkiye’ye gelen pek çok yabancı öğrenciye
burs desteği ve yaz kursları düzenlenmiştir.
Ulusal sivil toplum kuruluşlarını destekleyerek genel eğitime donanım ve yayın desteği
sağlamıştır.
58
II.E.7 TÜRK KIZILAY DERNEĞİ
Toplumun güç ve kaynaklarını harekete geçirerek, insan saygınlığının korunması
doğrultusunda her koşulda, yerde ve zamanda muhtaç ve korunmasız insanlara yardım etmek
ve toplumun afetlerle mücadele kapasitesinin geliştirilmesini destekleme de ilk yardım elini
uzatan kurumlarımızdan birisi olması sebebiyle, dünyanın birçok bölgesinde çok sayıda proje
ve faaliyet yürütmektedir.
2006 yılından beri Sudan’da faaliyet gösteren Sudan Sahra Hastanesi 2009 yılında da
faaliyetlerine devam etmiş ve 55.000 kişiye ücretsiz sağlık hizmeti sunulmuştur.
2005 yılında Pakistan’da meydana gelen depremin ardından yaralanan ve evsiz kalan halka
yönelik yeniden inşa ve rehabilitasyon süreci faaliyetleri 2009 yılında da devam etmiştir.
Pakistan’da kapasite geliştirme projesi kapsamında afet yönetim ve lojistik merkezi inşası
tamamlanmıştır. Pakistan halkına yönelik afet yönetimi, psiko-sosyal destek ve eğitim
programları da yapılan faaliyetler arasındadır.
2008 yılında İsrail ile Filistin arasında başlayan çatışma neticesinde Filistin halkının
ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Filistin insani yardım operasyonu başlatılmış ve bu
kapsamda ülkeye acil yardım malzemesi sevk edilmiştir. Ayrıca Gazze Şeridindeki şehirlerin
su altyapısı yetersiz olması sebebiyle Gazze Şeridi içme suyu rehabilitasyonu projesi faaliyete
geçirilmiştir.
Tüm dünyayı etkisi altına alan küresel iklim değişikliğinin neden olduğu kuraklık, 2006’dan
bu yana Suriye’de ciddi boyutlara ulaşmıştır. Bu kapsamda kuraklıktan en çok etkilenen
Haseke bölgesi öncelikli olmak üzere gıdadan oluşan insani yardım malzemesi gönderilmiştir.
Türk Kızılayı Kosova, Irak, Lübnan, Endonezya ve Makedonya’da da insani yardımda
bulunmuştur.
II.E.8 KIRGIZİSTAN-TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ
Kırgızistan'ın başkenti Bişkek şehrinde kurulan Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinde
2008-2009 öğretim yılı itibariyle, 8 Fakülte, 4 Yüksekokul, 2 Meslek Yüksekokulu’nda 2.558
lisans ve önlisans, 2 Enstitüde ise 281 Yüksek Lisans ve Doktora öğrencisi öğrenimini
sürdürmektedir.
2009 yılı eğitim dönemi sonu itibariyle 1.930 öğrencisi olan üniversiteden mezun olan 274
öğrenciye mezuniyet töreni düzenlenmiştir.
II.E.9 HOCA AHMET YESEVİ ÜNİVERSİTESİ
Ahmet Yesevi Üniversitesi, Orta Asya’nın tarihi ilim ve kültür merkezi Türkistan şehrinde,
1991 yılında "Türkistan Devlet Üniversitesi" olarak kurulmuştur. Aynı yıl iki ülke arasında
imzalanan ortaklık anlaşmasıyla Ahmet Yesevi Üniversitesi adını alarak eğitim öğretime
başlamıştır.
59
Uluslararası standartlarda eğitim ortamı, bilimsel ve teknolojik araştırma altyapısı ve hizmet
anlayışı ile eğitim ve araştırma faaliyetleri yürütmek amacıyla kurulmuş bir üniversitedir.
11 fakülte, 1 yüksekokul, yayın eğitim merkezi ve hazırlık dil öğrenim merkezi’nde 20.000
öğrenci bulunmaktadır. 2008–2009 eğitim-öğretim yılında Fen Bilimleri ve Eğitim, Sosyal
Bilimler ve Eğitim ile Mühendislik ve Eğitim Fakültesi olarak Açık Öğretim Fakültesi
kurulmuştur.2008–2009 eğitim öğretim yılında Eğitim ve Mühendislik Fakültesi faaliyete
başlamıştır.
Yüksek öğretimin geliştirilmesi için Ahmet Yesevi’den mezun 9 master, 10 doktora, 3 tıp
doktoru öğrencinin lisansüstü eğitimleri için eğitim bursu verilmiştir.
Türkistan Uzaktan Eğitim Fakültesi Türtep’in 2009–2010 yılında 11 bölümü açılmış olup,
yaklaşık 2.187 kayıtlı öğrenci ile eğitime devam edilmektedir. Türkistan Uzaktan Eğitim
Fakültesi’nin teknik donanım ihtiyacı karşılanmıştır.
3. TÜRKİYE’NİN RESMİ KALKINMA
KALKINMA HEDEFLERİNE KATKISI
YARDIMLARININ
MİLENYUM
Kalkınma işbirliği alanında her geçen yıl daha da etkin bir biçimde faaliyet gösteren ve donör
camiası içerisinde saygın bir yer edinen Türkiye, bir yandan kendi sınırları içerisinde Binyıl
Kalkınma Hedeflerine (BKH) zamanında ulaşılması konusunda hummalı çalışmalar
yürütürken, diğer yandan kalkınma için küresel ortaklıklar geliştirme hedefi (BKH 8)
doğrultusunda ortak ülkelerdeki kalkınma süreçlerine de kararlı bir biçimde katkı sağlamaya
devam etmektedir.
BKH 1 – 7 açısından düşünüldüğünde, bir donör olarak Türkiye’nin işbirliği halinde
bulunulan ülkelerde gerçekleştirdiği çalışmaların, ilgili ülkelerdeki BKH’lerinin hayata
geçirilmesi süreçlerine somut olarak ne ölçüde katkı sağladığının tespiti hususunda önemli
zorluklar yaşanmaktadır. Ancak başta eğitim, sağlık ve su olmak üzere, BKH’ler ile yakın
ilişkisi bulunan sektörlerde gerçekleştirilen çalışmaların hedeflerin hayata geçirilmesine
doğrudan ya da dolaylı yollarla katkı sağladığı açıktır.
Öte yandan, bir donör ülke olarak Türkiye’nin, BKH 8 kapsamındaki 2009 yılı performansı
özetle aşağıdaki gibidir:
-
-
BKH 8 şemsiyesi altındaki en temel gösterge olan net RKY’nin Gayrisafi Milli
Hasıla’ya (GSMH) oranı, % 0,01’lik bir artışla % 0,11’e yükselmiştir.
OECD Kalkınma Yardımları Komitesi (DAC) tarafından belirlenen en az gelişmiş
ülkeler kategorisinde bulunan ülkelere yapılan RKY, 136,70 milyon dolardır. Bu
rakam GSMH’nın % 0,02’sine tekabül etmektedir.
Temel sosyal hizmetler olan eğitim, sağlık ve su sektörlerinde yapılan çalışmaların
proje/program yardımları ile TİY çalışmalarının toplamına oranı % 22,16 olarak
gerçekleşmiştir.
60
EK-1 Türkiye'nin 2009 Yılı İki Taraflı Resmi Kalkınma Yardımlarının Ülkelere
Dağılımı (Milyon Dolar) (cari fiyatlarla)
AVRUPA
Arnavutluk
Beyaz Rusya
Bosna Hersek
Hırvatistan
Makedonya
Karadağ
Sırbistan
Ukrayna
Moldova
Avrupa Bölgesel
Kosova
8,61
0,71
32,75
0,13
6
2,82
3,33
6,92
3,7
20,14
20,63
Avrupa Toplam
105,74
AFRİKA
KUZEY SAHARA
GÜNEY SAHARA
Cezayir
Mısır
Libya
0,22
0,91
091
Burkina Faso
Burundi
Fas
Tunus
Kuzey Sahara
Bölgesel
Kuzey
Sahara
Toplam
0,49
0,70
0
Nambiya
Cibuti
Sao-tome
Prıncıpe
Kamerun
0,58
0,05
0,19
Gabon
Kenya
Komor
Adaları
Kongo
0,01
2,38
Ruanda
Senegal
0,16
1,60
0,55
Sierra Leone
0,09
0,17
Somali
5,69
0,19
0,01
Kongo Dem.
Cum.
0,22
Sudan
14,58
Cotr D’ivore
0,16
Liberya
0,08
Tanzanya
0,50
Eritre
Etiyopya
Gambiya
0,44
4,02
0,18
Madagaskar
Mali
Moritanya
0,17
0,15
0,33
0,01
0,01
0,01
Gana
0,06
Mozambik
0,01
Uganda
Zambiya
Zimbabwe
Güney Sahara
Bölgesel
Gine
0,40
Merkez
Afrika
Cumhuriyeti
0,32
Güney Sahara
Toplam
43,73
Gine Bissau
0,01
Nijer
1,26
Afrika Genel
Toplam
46,96
Güney Afrika
0,06
Nijerya
0,21
3,23
61
8,86
AMERİKA
KUZEY VE ORTA AMERİKA
GÜNEY AMERİKA
Panaama
0,04 Kosta Rica
0,06
Arjantin
0,05
St.VincetGrenadies
0,01 Küba
0,35
Bolivya
0,04
Meksika
West İndies
0,01
Regionel
0,04
Brezilya
0,06
0,01
Venezüella
0,04
Dominik
El Salvador
0,11
Kolombiya
0,04
Guatemala
0,04
Peru
0,16
Şili
0,05
Haiti
Jamaika
Kuzey ve Orta
0,01
Amerika Bölgesel
Kuzey ve Orta
Amerika Top.
0,10
Güney Amerika
Bölgesel
Güney Amerika
Toplam
Amerika Genel
Toplam
1,65
2,09
2,90
0,03
0,81
ASYA
ORTA DOĞU
Filistin
48,20
Irak
51,33
İran
14,80
Lübnan
11,53
Suriye Arap
4,62
Cumhuriyeti
Umman
0,17
GÜNEY VE MERKEZ ASYA
Afganistan 96,46 Özbekistan
8,84
Azerbaycan 27,20 Pakistan
29,86
Bangladeş
0,96 Sri Lanka
0,40
Burma
5,34 Tacikistan
5,35
Ürdün
0,93
Hindistan
Yemen
1,24
Kazakistan
6,62
Kırgızistan
Orta Doğu
Bölgesel
Orta Doğu
Top.
139,44
Ermenistan
0,97
Gürcistan
13,77 Butan
Güney Asya
0,79
Bölgesel
MerkezAsya
62,53
Bölgesel
Güney/Merk.
67,72
Asya Toplam
Maldiv
Adaları
Nepal
Türkmenistan
0,11
UZAK DOĞU
Çin
1,92
Endonezya
2,53
Filipinler
0,35
Kamboçya
0,76
Kore
0,06
Cumhuriyeti
Malezya
0,03
0,45
Moğolistan
6,96
0,64
Tayland
0,05
12,68
355,44 Laos
0,01
0,02
Vietnam
0,03
0,07
Timor-Leste
Uzak Doğu
Bölgesel
Asya
Bölgesel
Asya Genel
Toplam
0,11
62
1,09
0,81
509,59
OKYANUSYA
Fiji
0,06
Marshall
Adaları
0,06
Okyanusya Bölgesel
Okyanusya Genel Toplam
63
0,12
EK: TÜRKİYE’NİN İLK 10 DONÖR ARASINDA BULUNDUĞU ÜLKELERDE
DONÖRLERİN RESMİ KALKINMA YARDIMLARI (MİLYON $)1
AFGANİSTAN
1 ABD
2 AB
3 İNGİLTERE
4 KANADA
5 ALMANYA
6 IDA
7 JAPONYA
8 NORVEÇ
9 TÜRKİYE
10 HOLLANDA
4.865 $
1,815
328
296
277
256
251
155
112
107
100
KIRGIZİSTAN
1 TÜRKİYE
2 ABD
3 IDA
4 AsDF
5 AB
6 ALMANYA
7 IMF
8 JAPONYA
9 İNGİLTERE
10 İSVİÇRE
KAZAKİSTAN
1 ABD
2 JAPONYA
3 TÜRKİYE
4 ALMANYA
5 AB
6 GLOBAL FUND
7 NORVEÇ
8 FRANSA
9 KORE
10 ARAB AGENCİES
333 $
118
56
52
38
13
10
4
3
3
3
AZERBAYCAN
1 IDA
2 ABD
3 TÜRKİYE
4 ALMANYA
5 FRANSA
6 AsDF
7 AB
8 ARAB AGENCİES
9 İSVİÇRE
10 JAPONYA
TÜRKMENİSTAN
1 TÜRKİYE
2 ABD
3 AB
4 ARAB AGENCİES
5 UNDP
6 ALMANYA
7 UNICEF
8 UNFPA
9 GEF
10 JAPONYA
18 $
15,5
15
3
1,6
1,3
1,3
1,2
0,6
0,5
0,5
GÜRCİSTAN
1 ABD
2 IDA
3 AB
4 ALMANYA
5 AsDF
6 AVUSTURYA
7 IMF
8 İSVEÇ
9 TÜRKİYE
10 İNGİLTERE
İRAN
1 ALMANYA
2 FRANSA
3 TÜRKİYE
4 JAPONYA
5 AB
6 GLOBAL FUND
7 AVUSTURYA
8 İSPANYA
9 HOLLANDA
98 $
43
17
11
7
6
5
4
4
3
MAKEDONYA
1 AB
2 ABD
3 ALMANYA
4 JAPONYA
5 HOLLANDA
6 İSVEÇ
7 TÜRKİYE
8 NORVEÇ
9 İSVİÇRE
1
360 $
61
52
44
40
27
23
23
14
13
11
235 $
54
45
35
29
19
11
11
10
8
8
888 $
245
100
71
58
35
28
21
19
12
11
221 $
67
32
26
21
15
13
10
8
8
PAKİSTAN
1 IDA
2 AsDF
3 ABD
4 İNGİLTERE
5 ALMANYA
6 JAPONYA
7 AB
8 GAVI
9 TÜRKİYE
10 KANADA
LÜBNAN
1 FRANSA
2 ARAB AGENCİES
3 ABD
4 AB
5 UNRWA
6 İTALYA
7 İSPANYA
8 ALMANYA
9 TÜRKİYE
10 JAPONYA
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1.076 $
209
193
168
108
103
66
45
35
21
21
SUUDİ ARABİSTAN
TÜRKİYE
FRANSA
JAPONYA
UNHCR
ALMANYA
UNTA
ABD
İNGİLTERE
YUNANİSTAN
KORE
MOLDOVA
1 AB
2 IDA
3 IMF
4 ABD
5 İSVEÇ
6 TÜRKİYE
7 ALMANYA
8 IFAD
9 JAPONYA
Raporun yayına hazırlanma tarihinde OECD tarafından 2008-2009 verilerine göre sıralamalar henüz
açıklanmadığı için 2007-2008 ortalamaları kullanılmıştır.
Kaynak: http://www.oecd.org/countrylist/0,3349,en_2649_34447_25602317_1_1_1_1,00.html
64
1.539 $
595
540
398
229
84
81
65
60
59
43
11,7
5,8
4,1
1,4
1,3
0,8
0,4
0,4
0,3
0,1
299 $
75
37
35
31
15
10
10
10
8
10 KORE
3
10 AVUSTURYA
MOĞOLİSTAN
1 JAPONYA
2 ALMANYA
3 AsDF
4 ABD
5 IDA
6 KORE
7 HOLLANDA
8 TÜRKİYE
9 İSPANYA
10 İSVİÇRE
246 $
69
33
26
24
22
15
9
8
7
7
UKRAYNA
1 AB
2 ABD
3 ALMANYA
4 GLOBAL FUND
5 İSVEÇ
6 KANADA
7 FRANSA
8 POLONYA
9 İSRAİL
10 TÜRKİYE
LİBYA
1 FRANSA
2 ABD
3 ALMANYA
4 İTALYA
5 AB
6 TÜRKİYE
7 YUNANİSTAN
8 İNGİLTERE
9 UNTA
10 UNHCR
60 $
15,1
9,1
3,7
3,2
2,7
1,4
0,8
0,7
0,7
0,6
ANTİQUA AND BARBUDA
1 GEF
2 AB
3 CarDB
4 KANADA
5 TÜRKİYE
6 JAPONYA
7 UNTA
8 AVUSTRALYA
9 YUNANİSTAN
10 KORE
8$
3,24
2,54
1,02
0,88
0,44
0,42
0,23
0,11
0,09
0,04
NAURU
1 AVUSTRALYA
2 JAPONYA
3 YENİ ZELANDA
4 AB
5 TÜRKİYE
6 KANADA
7 UNTA
8 KORE
9 YUNANİSTAN
10 İTALYA
31 $
24,2
1,5
1,05
0,88
0,32
0,18
0,11
0,08
0,04
0,04
MARSHALL ADALARI
1 ABD
2 JAPONYA
3 AB
4 AVUSTRALYA
5 GEF
6 TÜRKİYE
7 KANADA
8 UNTA
9 AsDF
10 YENİ ZELANDA
53 $
47,7
2,3
1,6
0,6
0,5
0,3
0,2
0,2
0,1
0,1
TUVALU
1 JAPONYA
2 AVUSTRALYA
3 YENİ ZELANDA
4 AB
5 AsDF
6 TÜRKİYE
7 KANADA
8 UNTA
9 KORE
10 YUNANİSTAN
17 $
4,4
3,9
3,3
1,1
0,9
0,3
0,2
0,1
0,1
0
PALAU
1 ABD
2 JAPONYA
3 AB
4 AVUSTRALYA
5 AsDF
6 TÜRKİYE
7 KANADA
8 ALMANYA
9 İNGİLTERE
10 KORE
43 $
20,7
9,7
0,81
0,44
0,33
0,25
0,18
0,07
0,05
0,04
ST.KİTTS NEVİS
1 İTALYA
2 AB
3 CarDB
4 KANADA
5 JAPONYA
6 UNTA
7 FRANSA
8 TÜRKİYE
9 KORE
10 YUNANİSTAN
46 $
16,8
5,5
3,8
1,8
0,4
0,3
0,2
0,1
0,1
0
ST.HELENA
1 İNGİLTERE
2 AB
3 UNTA
4 TÜRKİYE
5
6
7
8
9
10
MİCRONESİA FED.STATES 94
$
1 ABD
89,71
2 JAPONYA
7,3
3 AsDF
3,65
4 AB
2,49
5 AVUSTRALYA
1,2
6 KANADA
0,17
7 UNTA
0,17
8 YENİ ZELANDA
0,15
9 TÜRKİYE
0,13
10 KORE
0,03
65
6
618 $
172
104
74
31
22
17
16
13
10
8
10 HOLLANDA
ÖZBEKİSTAN
1 JAPONYA
2 ALMANYA
3 ABD
4 IDA
5 AB
6 GLOBAL FUND
7 TÜRKİYE
8 KORE
9 ARAB AGENCİES
10 İSVİÇRE
7
187 $
67
26
21
14
10
7
7
6
5
5
66 $
47,9
6,7
0,1
0,1