din kültürü ve ahlak bilgisi 7

Transkript

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI
(AÇIK ÖĞRETİM ORTAOKULU)
DİN KÜLTÜRÜ
VE
AHLAK BİLGİSİ
7
DERS NOTU
YAZAR
Abdulselam ÇELİK
ANKARA 2013
ANKARA-2014
MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI
AÇIK ÖĞRETİM ORTAOKULU DERS NOTLARI DİZİSİ
Copyright © MEB
Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Tümü ya da bölümleri izin
alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Yazar
: Abdulselam ÇELİK
Grafik
: Hatice DEMİRER
Kapak
: Güler ALTUNÖZ
İÇİNDEKİLER
ÖĞRENME ALANI: İNANÇ
1. ÜNİTE
MELEK VE AHİRET İNANCI
1. VARLIKLAR ÂLEMİ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13
2. MELEKLERE İMAN _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 15
2.1. Meleklerin Özellikleri ve Görevleri _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 16
2. 2. Meleklere İmanın, Davranışların Güzelleşmesine Katkısı
_ _ _ _ _ _ _ _ _ 19
3. KUR’AN’A GÖRE CİN VE ŞEYTAN _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 20
4. ŞEYTANIN KÖTÜLÜĞÜNDEN KORUNMA KONUSUNDA KUR’AN’IN ÖĞÜTLERİ _ _ 22
5. TOPLUMDA YAYGIN OLAN BAZI BATIL İNANÇLAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 24
6. AHİRETE İMAN _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 28
7. KIYAMET VE YENİDEN DİRİLME _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29
8. DÜNYA HAYATINDA YAPILANLARIN KARŞILIĞI: AHİRET _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 32
9. NÂS SURESİ VE ANLAMI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 35
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 35
DEĞERLENDİRME SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 38
ÖĞRENME ALANI: İBADET
2. ÜNİTE
ORUÇ İBADETİ
1.RAMAZAN AYI VE ÖNEMİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 45
2. RAMAZAN ORUCU _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 47
3. RAMAZAN AYI VE ORUÇLA İLGİLİ KAVRAMLAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 50
4. MUHARREM ORUCU _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 54
5. ORUÇ TUTARKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 56
6. ORUCU BOZAN DURUMLAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 57
7. ORUÇ İBADETİNİN KİŞİYE VE TOPLUMA KAZANDIRDIKLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 58
8. RAMAZAN BAYRAMI SEVİNCİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 61
9. MÂÛN SURESİ VE ANLAMI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 62
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 63
ÖĞRENME ALANI: HZ. MUHAMMED (S.A.V.)
3. ÜNİTE
BİR İNSAN VE PEYGAMBER OLARAK HZ. MUHAMMED
1. HZ. MUHAMMED’İN İNSANİ YÖNÜ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 71
2. HZ. MUHAMMED’İN PEYGAMBERLİK YÖNÜ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 73
2.1. Hz. Muhammed Son Peygamberdir _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 75
2.2. Hz. Muhammed Kur’an’ı Açıklayıcıdır _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 77
2.3. Hz. Muhammed İnsanlık İçin Bir Uyarıcıdır _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 78
2.4. Hz. Muhammed İnsanlığa Bir Rahmettir _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 81
2.5. Hz. Muhammed Güzel Ahlakın Tamamlayıcısıdır _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 83
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 86
ÖĞRENME ALANI: KUR’AN VE YORUMU
4. ÜNİTE
İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUMLAR
1. DİN VE DİN ANLAYIŞI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 93
2. DİN ANLAYIŞINDAKİ YORUM FARKLILIKLARININ SEBEPLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 94
3. İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUM BİÇİMLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 95
3.1. İnançla İlgili Yorumlar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 96
3.2. Fıkhi Yorumlar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 96
3.3. Tasavvufi Yorumlar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 98
3.3.1. Yesevilik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 99
3.3.2. Kadirilik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 100
3.3.3. Nakşibendilik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 101
3.3.4.Mevlevilik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 102
3.3.5. Alevilik-Bektaşilik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 103
3.3.5.1. Cem ve Cemevi_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 105
3.3.5.1.1. Razılık ve Kul Hakkının Sorulması _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 107
3.3.5.1.2. On iki Hizmet _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 108
3.3.5.1.3.Semah _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 109
3.3.5.2. Musahiplik (Yol Kardeşliği) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 110
3.3.5.3. Dua ve Gülbenkler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 112
3.3.5.4. Hızır Orucu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 113
4. DİN ANLAYIŞINDAKİ FARKLILIKLAR NİÇİN ZENGİNLİKTİR? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 114
5. DİNDE ZORLAMA YOKTUR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 115
Okuma Metni: Hz. Ali’nin Cesaret ve Kahramanlığı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 117
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 119
DEĞERLENDİRME SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 120
ÖĞRENME ALANI: AHLAK
5. ÜNİTE
DİN VE GÜZEL AHLAK
1. DİN GÜZEL AHLAKLI OLMAYA NASIL KATKI SAĞLAR? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 125
2. İSLAM’DA ÖVÜLEN BAZI AHLAKİ TUTUM VE DAVRANIŞLAR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 128
2.1. Doğruluk ve Dürüstlük _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 128
2.2. Başkalarına Maddi Yardımda Bulunmak (İnfak) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 130
2.3. Emaneti Korumak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 133
2.4. Adaletli Olmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 134
2.5. Hoşgörü ve Bağışlama _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 136
2.6. Alçakgönüllülük (Tevazu) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 138
2.7. Görgülü Olmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 140
2.8. Savurganlıktan Kaçınmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 142
Okuma Metni: Mevlânâ, Abdal Musa ve Kaygusuz Abdal’dan Sözler _ _ _ _ _ 144
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 146
ÖĞRENME ALANI: DİN VE KÜLTÜR
6. ÜNİTE
KÜLTÜRÜMÜZ VE DİN
1. KÜLTÜR VE KÜLTÜRÜN ÖGELERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 153
2. DİNİN KÜLTÜRÜMÜZ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 155
2.1. Dilimizdeki Dinî Motifler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 156
2.2. Örf ve Âdetlerimizdeki Dinî Motifler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 157
2.3. Musikimizdeki Dinî Motifler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 159
2.4. Mimarimizdeki Dinî Motifler _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 160
3. LAİKLİK, DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN GARANTİSİDİR _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 161
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 164
DEĞERLENDİRME SORULARI CEVAP ANAHTARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 168
SÖZLÜK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 169
KAYNAKÇA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 174
1. ÜNİTE
MELEK VE AHİRET İNANCI
ÖĞRENME ALANI: İNANÇ
Ahirete inanmak davranışlarımızı nasıl etkiler?
“Ölüm yok olmak değildir.” sözünden ne anlıyorsunuz?
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
Bu ünitenin sonunda:
1. Varlıklar âlemini tanıyacak, meleklerin özelliklerini, isimlerini ve görevlerini
öğreneceksiniz.
2. Meleklerin iyiliğin ve güzelliğin sembolü olduğunu öğreneceksiniz.
3. Melek inancının, davranışları güzelleştirmedeki rolünü öğreneceksiniz.
4. Cinlerin varlığı ile ilgili Kur’an’dan örnekleri ve şeytanın kötülüğünden korunma hususunda Kur’an’ın öğütlerini öğreneceksiniz.
5. Ruh çağırma, falcılık, sihir ve büyü gibi batıl inançların toplum üzerindeki
olumsuz etkilerini öğreneceksiniz.
6. Ahiret, kıyamet, yeniden dirilme, hesap, mizan, cennet ve cehennem gibi
kavramların anlamlarını öğreneceksiniz.
7. Allah’ın adil, merhametli ve affedici olması ile ahiret inancı arasındaki ilişkiyi
öğreneceksiniz.
8. Ahiret inancının bireyin hayatı anlamlandırmasına nasıl katkı sağladığını
öğreneceksiniz.
9. İnsanın dünya hayatında yaptıklarının karşılığı olduğunu bilecek, günlük
hayatta iyi davranışlarda bulunmaya, kötü davranışlardan sakınmaya istekli
olacaksınız.
10. Nâs Suresi’ni ezbere okuyup anlamını öğreneceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Melek
Cin
Cehennem
Şeytan
Cennet
Ahiret
Kıyamet
Sırat
Hesap
Amel Defteri
Mizan
DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ 7
GİRİŞ
Bu ünitede varlıklar âleminden, meleklerin isim ve görevlerinden, cinlerin varlığı ve şeytanın kötülüklerinden bahsedilmektedir. Batıl inançların neler olduğu ve
toplum üzerindeki olumsuz etkileri vurgulanmaktadır. Ayrıca ahiretle ilgili kavramlar ve anlamları üzerinde durularak ahiret inancının bireyin hayatına katkıları açıklanmaktadır. Ünite sonunda ise Nâs Suresi ve anlamı yer almaktadır.
1. VARLIKLAR ÂLEMİ
!
“Biz, hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları, (çeşitli nakil vasıtaları ile) karada ve denizde taşıdık. Kendilerine güzel güzel rızıklar verdik. Yine
onları, yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.” (İsrâ Suresi, 70. ayet)
Evrende bulunan varlıklar, gördüklerimizle sınırlı değildir. İçinde bulunduğumuz evrende bu güne kadar görüp anlayamadığımız daha pek çok varlık vardır.
Bunlar hakkında doğru bilgi edinebilmemiz için asılsız hurafelerden kaçınmamız,
bunun yerine Kur’an’a ve Peygamberimizin hadislerine başvurmamız gerekir.
Resim. 01.01: Evrenin kusursuz tasarımı.
?
Varlıklar âlemi kaça ayrılır?
Varlıklar âlemini görünen ve görünmeyen varlıklar olmak üzere iki kısma ayırabiliriz.
a. Görünen Varlıklar: Beş duyu organımız olan görme, duyma, dokunma,
tatma, koklama duyularımızla görebildiğimiz, deney yoluyla varlığını
bilebildiğimiz varlıklardır. Gökyüzünde güneş, ay, yıldızlar; yeryüzünde
insanlar, hayvanlar, bitkiler, dağlar, denizler vb. varlıklar buna örnektir.
13
b. Görünmeyen Varlıklar: Gözümüzle göremediğimiz, algılayamadığımız fakat
varlığını Allah’ın peygamberlerine bildirmesiyle öğrendiğimiz varlıklardır.
Melekler, cinler ve şeytan bunlardandır. Bizler görmesek de onların var
olduğuna inanırız. Çünkü Kur’an’da meleklerin, cinlerin nitelikleri, görevleri
ve niçin yaratıldıkları gibi konularda bilgiler verilmektedir.
VARLIKLAR ÂLEMİ
GÖRÜNEN
İNSAN
HAYVAN
BİTKİ
GÖRÜNMEYEN
UZAY
MELEK
CİN
ŞEYTAN
Günlük yaşamımızda gözümüzle göremediğimiz fakat mutlak surette varlıklarını kabul ettiğimiz pek çok şey vardır. Mesela akıl, sevgi ve merhamet gözle görülmez ancak bunların varlığını da kimse inkâr edemez. Aynı şekilde elektrik akımını havadaki ses dalgalarını gözle görmemiz mümkün değildir. Bütün bu örnekler
kâinattaki varlıkların yalnız gözümüzle gördüklerimizden ibaret olmadığını ortaya
koymaktadır.
ETKİNLİK
Evrende göremediğimiz hâlde var olduğunu düşündüğümüz varlıklar hangileridir?
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Varlıklar arasında insanın özel bir yeri vardır. Bu konuda Kur’an-ı Kerim’de şöyle
buyrulmuştur: “Biz, hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları, (çeşitli
nakil vasıtaları ile) karada ve denizde taşıdık. Kendilerine güzel güzel rızıklar verdik.
Yine onları, yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.” (İsrâ Suresi, 70. ayet) İnsan
akıllı bir varlıktır. Akıl, insanı diğer varlıklardan ayıran en belirgin özelliktir. İnsan, aklı
sayesinde düşünebilir; doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden ayırabilir. Bu nedenle varlıklar arasında yaptıklarından sorumlu tutulan tek varlık da insandır.
Allah’ın bizlere Kur’an-ı Kerim’de varlığından haber verdiği görülmeyen varlıkların hepsinin yaratılışının bir gayesi, bir amacı bulunmaktadır. Hiçbir şey boş yere
yaratılmamıştır. Her şey Allah’ın ilmi ve bilgisi dâhilindedir.
14
ALLAH’IN MELEKLERİ
Allah’ın yarattığı her şeyi göremeyiz,
Varlığını hisseder fakat, el süremeyiz.
Duyulmaz kelebeğin kanadından çıkan ses,
Havayı görmesekte alırız nefes nefes.
Isıtır, aydınlatır, motorları işletir,
Elektrik denen gücü kim görebilir?
Hiçbir göze görünmez hiçbir meyvenin tadı,
Güllerin kokusunu gözle gören olmadı.
Görmeden biliyoruz nurdan kelebekleri,
Dolaşır aramızda Allah’ın melekleri.
Yapayalnızken bile, dertli değildir başım,
Sağımda ve solumda melekler arkadaşım.
Ben onları göremem, onlar beni görürler,
Güzel düşüncelere güç ve kuvvet verirler.
(Gökhan EVLİYAOĞLU Çocuk ve Dua, s.15)
Yukarıda geçen şiirde meleklerin hangi özellikleri üzerinde durulmuştur?
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
2. MELEKLERE İMAN
!
Meleklerin insanları koruduklarını biliyor muydunuz? Meleklerin insanları koruması size neler hissettiriyor?
Melek; haberci, elçi, güç ve kuvvet anlamlarına gelir. Allah’ın emirlerine itaat
eden, gözle görülmeyen varlıklardır. ”İmanın şartları” ismini verdiğimiz, İslam dininin inanç esaslarından biri de meleklere inanmaktır. Meleklere iman olmazsa tam
bir iman olmaz.
15
?
Meleklere niçin inanırız?
Meleklere inanmak, Allah’a, peygamberlere ve kitaplara imanın da gereğidir.
Çünkü Allah, peygamberlere mesajlarını melek aracılığıyla bildirmiştir. Yüce Allah
Bakara Suresi 285. ayette bunu şöyle bildirmiştir. “Peygamber, Rabb’i tarafından kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler). Her biri Allah’a, meleklerine,
kitaplarına, peygamberlerine iman ettiler...”
Melekleri gözlerimizle göremeyiz. Çünkü melekler görünmez özellikte yaratılmışlardır. Bizler gözlerimizle görmediğimiz, beş duyu ile algılayamadığımız bu
varlıklara, Kur’an-ı Kerim ve Peygamberimizin bize haber vermesiyle inanmaktayız.
2.1. Meleklerin Özellikleri ve Görevleri
!
Kimler için “melek gibi insan” ifadesi kullanılır? Bu ifade neden kullanılır?
Kuran-ı Kerim’de meleklerden bahsedilir. Meleklerin özellikleri ve görevleri bildirilir. Meleklerin bir kısmı ismen zikredilmekte, bir kısmı ise genel adıyla yer
almaktadır. Kuran-ı Kerim melekleri şu şekilde tanıtır: ‘’ Onlar, Allah’ın kendilerine
emrettiği şeylere asla isyan etmezler. Neye memur edilirlerse onu yaparlar. ’’ (Tahrim
Suresi, 6.ayet )
BİLGİ KUTUSU
Meleklerin sahip olduğu özellikler nelerdir?
t
t
t
t
t
t
t
t
16
.FMFLMFSƌOTBOMBSUBSBGOEBOHÚSàMFNFZFONBOFWƌWBSMLMBSES
/VSEBOZBSBUMNǵMBSES
&SLFLMƌLWFEƌǵƌMƌLÚ[FMMƌLMFSƌZPLUVS
(àOBIƌǵMFNF[MFS
:FSEFHÚLUFWFIFSUBSBGUBCVMVOVSMBS
4POEFSFDFI[MWFHàÎMàEàSMFS
:FNFƌÎNFWFVZVNBHƌCƌǵFZMFSFƌIUƌZBÎEVZNB[MBS
4BEFDF"MMBIOLFOEƌMFSƌOFWFSEƌǘƌHÚSFWƌZBQBSCVOBƌUƌSB[FUNF[MFS
İsrafil
Kiramen
Kâtibin
Mikali
MELEKLER
Azrail
Cebrail
Hafaza
Sorgu Melekleri
Kur’an’ da ismi geçen bazı melekler.
?
Meleklerin isimleri ve görevleri nelerdir?
Çok çeşitli görevleri olan meleklerin sayılarını ancak Allah bilir. Kendilerinden
en çok bahsedilen melekler ve görevleri şunlardır:
a. Dört Büyük Melek: Cebrail, Mikail, İsrafil ve Azrail isimli meleklerdir.
Cebrail: Vahiy meleğidir. Allah’tan aldığı vahiyleri peygamberlere ulaştırır.
Kuran’da en çok adı geçen melek, Cebrail’dir.
Mikail: Yüce Allah tarafından doğa olaylarını yönetmekle görevlendirilen melektir.
Rüzgârın esmesi, yağmur ve karın yağması, mevsimlerin gerektirdiği olayların gerçekleşmesi
bu meleğin sorumluluğundadır.
İsrafil: Kıyametin kopacağı
gün Sûra üflemekle görevli olan
melektir. Kuran’a göre, kıyametin kopacağı gün İsrafil Sûra üfleyecektir. Bu üfleme ile bütün
Resim. 01.02: Kar yağışı
17
canlıların dünya hayatı sona erecektir. Bundan sonra İsrafil’in ikinci kez Sûr’a üflemesiyle ahiret hayatı başlayacaktır.
Azrail: Eceli gelen insanların ruhlarını bedenlerinden ayırmakla görevlidir. Bunun için “ölüm meleği’’ de denilmektedir. Bu konu Kuran’da Secde Suresi, 11. ayette
şöyle belirtilmektedir: ‘’ Ey Muhammed! De ki: Size vekil kılınan ölüm meleği canımızı alacak, sonra Rabbinize döndürüleceksiniz. ‘’
b. Yazıcı Melekler: Bunlar insanların yaptıkları işleri kaydederler. Bu meleklere
“Kiramen Kâtibin’’ (Şerefli Yazıcılar) adı verilir. Her insanın sağında ve solunda iki
tane melek, yapılan iyi ve kötü işlerin tamamını bir film şeridi gibi kaydetmektedirler. Bu konu Kur’an’da şöyle belirtilmektedir: “Şunu iyi bilin ki üzerinizde bekçiler, değerli yazıcılar vardır, onlar yapmakta olduklarınızı bilirler. “ (İnfitar Suresi,10-12.ayet)
c. Hafaza (Koruma) Melekleri: İnsanları sürekli gözetim altında tutan meleklerdir. Onlar insanları her türlü kazadan ve beladan korurlar. Bu konu ile ilgili “Hiç kimse
yoktur ki üzerinde bir koruyucu, bir denetleyici (melek) bulunmasın.” (Târık Suresi,4.
ayet) ayetinde ifade edildiği gibi herkes için bir koruyucu melek görevlendirilmiştir.
d. Münker-Nekir (Sorgulayıcı Melekler): Ölümden sonra kabirde sorgu ile görevli olan meleklerdir. İnsanlar Münker ve Nekir adında iki melek tarafından sorguya
çekileceklerdir.
ETKİNLİK
Aşağıdaki bilgileri doğru şekilde eşleştirerek numaralandırınız.
1
Cebrail
Yazıcı melekler
2
Azrail
Kıyametin kopacağını bildiren melek
3
Mikail
Sorgu melekleri
4
İsrafil
Vahiy meleği
5
Kiramen Kâtibin
Ölüm meleği
6
Hafaza Melekleri
Doğa olaylarını yöneten melek
7
Münker-Nekir
Koruyucu melekler
18
2. 2. Meleklere İmanın, Davranışların Güzelleşmesine Katkısı
!
“Kim içinde iyiliğe çağıran bir ses duyarsa bilsin ki o, meleğin sesidir. Hemen ona
uysun ve Allah’a şükretsin. Kim içinde kötülüğe çağıran bir ses duyarsa bilsin ki o,
şeytanın sesidir. Ondan uzaklaşsın ve Allah’a sığınsın.” (Tirmizî, Tefsir, 3)
Melekler iyiliği ve güzelliği temsil ederler. Bunun için de insanları sürekli iyiye
ve güzele yönlendirirler. Şefkat ve merhametlerinden dolayı, insanlar için dua ederler. Melekler her zaman insanın yanında olurlar. Bu inanca sahip olan insan kendini
güven ve huzur içinde hisseder.
?
Meleklere inanmanın faydaları nelerdir?
Meleklere
inanma,
insanda sorumluluk duygusunu geliştirir. Meleklere inanan kişi kendisini
iyi ve hayırlı işlere yöneltir.
Yaptıklarının melekler tarafından yazıldığını bildiği
için kendini kontrol altında
tutar. Kötü davranışlardan
uzak durarak ahlakını güzelleştirir. Başkalarıyla olan
ilişkilerinde dikkatli davranır ve başkasının malına, canına zarar vermez.
Resim. 01.03: Canlıları gözetelim.
Allah’a karşı görevlerini yerine getirmeye, haramlardan kaçınmaya çalışır. Böyle bireylerden oluşan toplumda
güven, huzur, sevgi, saygı, yardımlaşma, hoşgörü ve dürüstlük egemen olur.
Meleklere inanan kişi, kendisini iyiliğe çağıran sese kulak verir. Çünkü bu ses
meleğin sesidir. Şeytan ise insanı kötülüğe çağırır. Müslüman, şeytanın şüphe ve kuruntularından kurtulup meleğin sesine kulak vermekle sorumludur. Peygamberimiz
Hz. Muhammed bize şu öğüdü vermiştir: “Kim içinde iyiliğe çağıran bir ses duyarsa
bilsin ki o, meleğin sesidir. Hemen ona uysun ve Allah’a şükretsin. Kim içinde kötülüğe çağıran bir ses duyarsa bilsin ki o, şeytanın sesidir. Ondan uzaklaşsın ve Allah’a
sığınsın.” (Tirmizî, Tefsir, 3)
19
ETKİNLİK
iƞLƌNFMFLƌOTBOO
TBǘOEBWFTPMVOEBPUVSBSBLZBQULMBSOZB[NBLUBESMBS)FSOFTÚ[TÚZMFSTFNVUMBLBZBOOEBHÚ[FUMFZFOCƌSƌWBSESw,BG4VSFTƌ
BZFUMFS
Yukarıdaki ayetten hareketle yaptıklarımızın melekler tarafından yazılması
davranışlarımızı nasıl etkiler?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Meleklerin var olduğunu bilen kişi, inançlı, kararlı ve çalışkan olmaya önem
verir. Zorluklar karşısında yılgınlığa düşmez, ümitsizliğe kapılmaz. Çünkü sıkıntılı
anlarda, tehlikeli durumlarda Allah’ın yardım edeceğini bilir. Bu duygu, her zaman
kişinin kendini güçlü hissetmesini sağlar.
3. KUR’AN’A GÖRE CİN VE ŞEYTAN
!
“Ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.”
(Zâriyât suresi, 56. ayet)
Sözlükte “gizli ve örtülü varlık, görülmeyen şey” anlamına gelen cin, terim olarak duyu organlarıyla algılanamayan, çeşitli şekillere girebilen, ateşten yaratılmış,
gizli varlıklara verilen bir addır. Cinlerin yaratılışı insanlardan ve meleklerden farklıdır. Kuran’a göre cinler ateşten yaratılmıştır: “Cinleri öz ateşten yarattı.” (Rahmân
Suresi, 15. ayet)
Cinler, duyu organlarıyla algılanamazlar. Onlar hakkındaki bilgi kaynağı
Kur’ân-ı Kerîm ve hadislerdir. “Andolsun biz insanı, kuru kara çamurdan, şekillenmiş
kara balçıktan yarattık. Cinleri de daha önce, dumanlı ateşten yarattık.” (Hicr Suresi,
26-27.ayet)
Kur’an’da “Ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.”
(Zâriyât Suresi 56. ayet) buyrularak, cinlerin de insanlar gibi iman ve ilahî emirlere
itaat etmekle yükümlü oldukları vurgulanmıştır.
?
Cinler insanlara zarar verebilir mi?
Müslüman bir kimsenin cinlerden korkmaması ve Allah’ın izni olmadan, bir
20
varlığın başka bir varlığa zarar veremeyeceğine gönülden inanması gerekir. Hz.
Peygamber’in de cinlerin insanları etkilemesine karşı Ayete’l-Kürsî’yi, Felâk ve Nâs
surelerini okuduğu bilinmektedir. (Buhârî, Vekâle, 10, Tirmizî, Tıb,16). Müslümanların
da cinci ve üfürükçülerin tuzağına düşmekten sakınmaları gerekir.
?
Şeytan ne demektir?
Şeytan kelimesi kovulmuş, uzaklaştırılmış demektir. Şeytan ismi Allah’ın
“Âdem’e secde edin.” emrine karşı geldiği için, cennetten ve Allah’ın rahmetinden
uzaklaştırılması üzerine verilmiştir.
Varlığı Kur’an-ı Kerim ve sahih hadislerde kesin biçimde haber verilen şeytan,
ateşten yaratılmıştır. Hz. Âdem’in çamurdan, kendisinin ise ateşten yaratıldığı gerekçesiyle ondan üstün olduğunu iddia etmiş, Yüce Allah’ın Âdem’e secde emrine karşı
gelip isyan ettiği için Allah’ın huzurundan kovulmuştur. Daha sonra Hz. Âdem ve eşi
Havva’yı yanıltarak onların cennetten çıkarılmalarına sebep olmuştur.
?
Melekler içinde üstün bir dereceye sahip olan şeytan, neden bu üstünlüğünü kaybetmiştir?
Kur’an-ı Kerim’de “Hani biz meleklere Âdem’e secde edin demiştik. İblis hariç
hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi, büyüklük tasladı ve kâfirlerden oldu.” (Bakara suresi, 34. ayet ) anlamındaki ayette vurgulandığı üzere aslında şeytan, Allah’a ibadet
ederek derecesini yükseltmiş, melekler arasına karışmış; daha sonra da kibir ve isyanı yüzünden bu konumunu yitirmiştir.
Şeytan inatçı ve nankördür. İnsanlara sinsice yaklaşır, vesvese verir, hile yapar
ve tuzak kurar. İnsanda boş kuruntular uyandırır, yalancı vaatlerde bulunarak insanı
harama teşvik eder.
ETKİNLİK
iƵFZUBOBODBLƌÎLƌWFLVNBSZPMVZMBBSBO[BEàǵNBOMLWFLƌOTPLNBLWFTƌ[ƌ
"MMBIBONBLUBOWFOBNB[LMNBLUBOBMLPZNBLƌTUFS"SULCVOMBSEBO
WB[HFÎUƌOƌ[EFǘƌMNƌ w.BƌEF4VSFTƌBZFU
Yukarıda geçen ayette şeytanın hangi kötülüklerinden söz edilmiştir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
21
Şeytan ilk insandan beri bütün insanlara kötülükleri, günahları süsleyip güzel
göstermiş, insanları hak yoldan uzaklaştırmak için elinden geleni yapmıştır. Her türlü kötü söz, iş ve davranış şeytanla birlikte anılmıştır. Bütün bu olumsuz özellikleri
dolayısıyla şeytan, insanlar arasında kötülüğün simgesi olarak görülmüştür.
4. ŞEYTANIN KÖTÜLÜĞÜNDEN KORUNMA
KONUSUNDA KUR’AN’IN ÖĞÜTLERİ
!
“Ey iman edenler; Şeytanın adımlarına uymayın. Kim şeytanın adımlarına
uyarsa, bilsin ki o; hayasızlığı ve kötülüğü emreder. Şayet Allah’ın sizin üzerinizde lütûf ve rahmeti bulunmasaydı, hiçbiriniz ebediyyen temize çıkmazdı. Ancak,
Allah dilediğini temize çıkarır. Ve Allah hakkıyla işitendir ve hakkıyla bilendir.”
(Nur Suresi, 21.ayet)
Şeytan, kendisine verilen mühletle beraber insanları doğru yoldan ayırmak için
hemen harekete geçmiş ve ilk olarak Hz. Âdem’e günah işletmiştir. Ancak Rabb’imiz
şeytanın kötülüklerine karşı bizleri gönderdiği peygamberler ve kitaplarla uyarmıştır.
Resim. 01.04: Kur’an öğütlerine muhtacız.
?
Şeytan’ın kötülüklerinden nasıl korunuruz?
Şeytandan korunmak için Allah’a güvenmeliyiz. Çünkü şeytan, Allah’a inanan
ve güvenenlere kötülük yapamaz. Çünkü şeytanın gücü sınırlı, hile ve tuzakları zayıftır. Şeytandan korunma konusunda Kur’an’ın öğütlerini dikkate almalıyız. Allah’a
22
güvenip ona kulluğumuzu tam olarak yerine getirmeliyiz. Kötü söz söylemekten ve
haramlardan sakınmalıyız. Kendimize ve topluma faydalı olacak iyi, güzel ve yararlı
davranışlarda bulunmalıyız. Eğer bilmeden veya yanlışlıkla şeytanın yönlendirmelerine uyarak kötülük yaparsak derhâl bu hatamızdan dönüp tövbe etmeliyiz. Ayrıca Ayet-el Kürsi, İhlâs, Felâk ve Nâs surelerini okuyarak da şeytanın kötülüklerinden
Allah’a sığınmalıyız.
Bizim üzerimize düşen görev Allah’a inanıp ibadet etmek, O’nun emrettiği
şeyleri yapmak, yasakladığı şeylerden de kaçınmaktır. Böylece şeytanın yoluna gitmemiş ve onun tuzaklarından kurtulmuş oluruz.
ETKİNLİK
Allah, Kur’an-ı Kerimde, bizi şeytanın düşmanlığına, hile ve aldatmacalarına,
kötülüklerine karşı şöyle uyarmıştır:
iƵFZUBO
A4POSBPOMBSO
ÚOMFSƌOEFOWFBSLBMBSOEBOTBǘMBSOEBOWFTPMMBSOEBOPOMBSBTPLVMBDBǘNWFÎPLMBSOǵàLSFEFOMFSEFOCVMNBZBDBLTOEFEƌ
w
"SBG4VSFTƌBZFU
iƵFZUBOBODBLƌÎLƌWFLVNBSZà[àOEFOBSBO[BEàǵNBOMLWFLƌOTPLNBLWF
Tƌ[ƌ"MMBIBONBLUBOWFOBNB[EBOBMLPZNBLƌTUFS"SULWB[HFÎFSTƌOƌ[EFǘƌMNƌ w
.BƌEF4VSFTƌBZFU
i±àOLàǵFZUBOTƌ[ƌOEàǵNBOO[ES0OVOƌÎƌOTƌ[EFPOVCƌSEàǵNBOPMBSBL
UBOZO0LFOEƌTƌOFVZBOMBSBODBLBMFWMƌDFIFOOFNƌOFIMƌOEFOPMNBMBSƌÎƌOÎBǘSSi'BUS4VSFTƌBZFU
#BǵLBBZFUUFi.VIBLLBLLƌUBLWBZBFSFOMFSǵFZUBOUBSBGOEBOCƌSWFTWFTFZFVǘSBZODBƌZƌDFEàǵàOàSMFSCƌSEFCBLBSTOLƌHFSÎFǘƌHÚSàSMFSw"SBG4VSFTƌ
BZFU
iƵFZUBOPOMBSBWBBUUFCVMVOVSWFPOMBSCPǵVNVUMBSMBPZBMBS0ZTBǵFZUBOO
POMBSBWBBEƌBMEBUNBEBOCBǵLBCƌSǵFZEFǘƌMEƌSw/ƌTB4VSFTƌBZFU
i)BZEƌ,VSBOPLVEVǘVO[BNBOPLPWVMNVǵǵFZUBOEBO"MMBIBTǘO(FSÎFLǵVEVSLƌƌNBOFEFOMFSWF3BCMFSƌOFHàWFOƌQEBZBOBOMBSà[FSƌOEFPOVOIƌÎCƌS
IÉLƌNƌZFUƌZPLUVS0OVOIÉLƌNƌZFUƌBODBLPOVEPTUFEƌOFOMFSFWFPOV"MMBIBFǵ
LPǵBOMBSBESw/BIM4VSFTƌBZFUMFS
Yukarıdaki ayetlerden hareketle şeytanın kötülük yöntemlerini ve bu kötülüklerden
korunma yolarını maddeler hâlinde sıralayınız.
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
23
5. TOPLUMDA YAYGIN OLAN BAZI BATIL İNANÇLAR
!
Sizin de çevrenizde rastladığınız batıl inanç ve hurafeler var mıdır? Varsa nelerdir?
Batıl inanç, hak din olan İslam’a sonradan ilave edilen yalan, yanlış, akıl dışı
söylentilere inanmak ve buna uygun davranmaktır. Hurafe ise gerçek olmadığı
hâlde sonradan uydurulan, aslı esası olmayan ve dinde varmış gibi kabul edilen
inançlardır. Ayrıca dinin aslından olmayan bir şeyi ibadet diye yapmak, ondan sevap
beklemek de hurafe sayılır.
?
Batıl inanç ve hurafeler daha çok hangi konularda ortaya çıkmıştır? Batıl
inançların toplum içinde hızla yaygınlaşmasının sebebi nedir?
Hurafeler ve batıl inançlar daha çok sağlık, din ve gelecek kaygısıyla ilgilidir.
Batıl inançların çoğu bilgisizlikten ve dinî konuların yanlış anlaşılıp yorumlanmasından kaynaklanır. Özellikle insanların, gelecek hakkında bilgi edinme merakı ve gizemli olan şeylere ilgisi, batıl inançlara yönelmenin başlıca sebeplerindendir. Ayrıca
dinî eğitimin yetersiz olmasının da bu tür inanışların yaygınlaşmasında önemli etkisi
vardır.
Bazı insanlar, ölen kişilerin ruhlarıyla iletişim kurulabileceğini iddia ederler
veya onlarla iletişim kurduklarını söylerler. Bu iletişim yollarından biri olarak da ruh
çağırma gibi batıl inançlara başvururlar.
Resim. 01.05: Ruh çağırmak batıl inançtır.
24
?
Ruh Çağırmak Batıl İnançtır
Ölen insanların ruhlarıyla iletişim kurulabilir mi?
İslam inancına göre ölmüş bir insanın ruhunun insanlarla bağlantı kurması
mümkün değildir. Kur’an-ı Kerim’de öldükten sonra ruhların bir daha bu dünyaya
dönemeyecekleri şöyle ifade edilmiştir: “Nihayet onlardan birine ölüm geldiği zaman der ki: ‘Rabb’im! beni geri gönder, belki terk ettiğim dünyada yararlı bir iş yaparım.’ Hayır, bu, onun söylediği (boş) bir sözdür. Önlerinde dirilecekleri güne kadar
(dönmelerine engel olan) bir perde vardır.” (Mü’minûn Suresi, 99-100. ayetler) Bu
ayete göre öldükten sonra yeniden dirilme ancak ahirette gerçekleşecektir.
İnsanlar bilinmeyene karşı ilgi duyar ve bilinmeyenleri merak eder. Bu ilgi ve
merak, falcılık, büyücülük gibi uğraşların toplumda yaygınlaşmasına neden olmuştur.
Falcılar, görünmez varlıklarla iletişim kurduklarını ve herkesin bilemeyeceği
bazı bilgilere sahip olduklarını ileri sürmektedirler. Böylece insanların ilgi ve meraklarını istismar ederek haksız kazanç elde etmektedirler.
?
Dinimizin fal ve falcılık konusundaki hükmü nedir?
Fal ve falcılık dinimizce hoş görülmemiştir. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle
ifade edilmiştir: “Ey iman edenler! İçki, kumar, dikili taşlar (putlar) ve fal okları, şeytan
işi birer pisliktir. Bunlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz.” ( Mâide Suresi, 90. ayet.)
Falcılık yoluyla geleceği bildiğini iddia etmek kadar fal baktırmak veya fala inanmak
da dinimizce yasaklanmıştır.
BİLGİ KUTUSU
#ƌS HàO 1FZHBNCFSƌNƌ[F GBMDMBSO TÚZMFEƌLMFSƌOƌO CB[MBSOO EPǘSV ÎLUǘ
TÚZMFOƌODF 1FZHBNCFSƌNƌ[ ǵÚZMF DFWBQ WFSNƌǵUƌS w0OMBSO IBCFSMFSƌ HàWFOƌMFDFL
IBCFSMFSEFǘƌMEƌS(FÎNƌǵUFLƌPMBZMBSBƌMƌǵLƌOTÚ[MFSƌHFMFDFǘFEFVZBSMBZBSBLZà[MFSDFZBMBOMBBLUBSSMBSw.àTMƌN4FMBN
25
Sihir ve büyü, tabiat kanunlarına aykırı sonuçlar elde etmek için çeşitli yöntemler kullanarak insanları aldatmaktır. Sihir ve büyünün gerçek dışı olduğu Kur’an-ı
Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “...Yaptıkları, sadece büyücü hilesidir. Büyücü ise nereye varsa (ne yapsa) başarıya ulaşamaz.” ( Tâhâ Suresi, 69. ayet.)
Sihir ve büyü ile uğraşanlar, insanları aldatarak haksız kazanç elde etmekte
ve böylelikle onları sömürmektedirler. Büyü yaptırmaya aracı olanlar da yapan gibidir. Bu nedenle Peygamberimiz sihir ve büyücülükle uğraşmayı büyük günahlar
arasında saymıştır.( Buharî, Vesaya, 23.) Kur’an-ı Kerim’de ise sihirbaz ve büyücülerin
ahirette cezalandırılacağı bildirilmiştir. ( Bakara Suresi, 102. ayet.)
Toplumumuzda ruh çağırma, falcılık, sihir ve büyü gibi daha pek çok batıl inanış
yer almaktadır. Bu tür inanışlar her yönüyle dinimizin temel inanç esaslarına aykırıdır.
Resim 01.06: Sihir ve büyü büyük günahlardandır.
?
Sihir ve büyü ile uğraşmak niçin büyük günahlardan sayılmıştır?
t ½ODFMƌLMFIVSBGFWFCBUMƌOBOÎMBSƞTMBNOUFWIƌUƌOBODOBBZLSES±àOLàCVZÚOUFNMFSƌOUFNFMƌOEF"MMBIUBOCBǵLBWBSMLMBSEBOZBSENCFLMFNFWBSES
t %ƌOƌNƌ[FHÚSFHFMFDFǘƌTBEFDF"MMBICƌMƌS0OVOEǵOEBIƌÎCƌSWBSMLHBZCWFHFMFDFǘƌCƌMFNF[&OBN4VSFTƌBZFU
t %ƌOƌNƌ[IBTUBMLMBSOUCCƌZPMMBSMBUFEBWƌFEƌMNFTƌOƌÚǘàUMFNƌǵUƌS1FZHBNCFSƌNƌ[
CVLPOVZMBƌMHƌMƌǵÚZMFCVZVSNVǵUVS“&Z"MMBIOLVMMBSUFEBWƌPMVOV[ÎàOLà"MMBIZBSBUUǘIFSIBTUBMLƌÎƌONVUMBLBCƌSÎBSFWFǵƌGBEBZBSBUNǵUSw#VIBSÔ5C
.àTMƌN5C
t )VSBGFMFSMFƌOTBOMBSBMEBUMBSBLCVZPMMBIBLT[LB[BOÎFMEFFEƌMNFLUFEƌS
26
Bizler gaybı ve geleceği ancak Allah’ın bilebileceğini unutmamalıyız. Sadece
Allah’tan yardım istemeliyiz. Gücümüzü aşan tehlikelerden ve kötülüklerden Allah’a
sığınmalıyız. Her işimize Allah’ın adıyla başlamalıyız. Yüce Allah’ın bizlere verdiği sağlık nimetini özenle korumalıyız. Hastalandığımız zaman mutlaka doktora başvurmalıyız. Cahil insanların, fal, sihir ve büyü gibi işlerle uğraşanların tuzağına düşmekten
sakınmalıyız. Böyle batıl inançlarla zamanımızı boşa harcamamalıyız.
Resim 01.07: Toplumumuzda yaygın olan bazı batıl inançlar.
BİLGİ KUTUSU
Toplumumuzda yaygın olan bazı batıl inançlar:
t "ǘBÎMBSBÎBQVUCBǘMBNBLEƌMFLUFCVMVONBL
t $ƌODƌMƌLGBMDMLNVTLBOB[BSCPODVǘVUBLNBLLVSǵVOEÚLNFL
t "UOBMOVǘVSMVTBZQLBQMBSBBTUSNBL
t "ZOHàOàOàVǘVSTV[TBZNBL
t ƞLƌCBZSBNBSBTOEBOƌLÉIZBQNBNBL
t .F[BSMBSBFMƌOƌZà[àOàTàSNFLUàSCFMFSƌOFǵƌLWFQFODFSFMFSƌOƌÚQNFL
t ,BSBLBSHBLƌNƌOFWƌOEFÚUFSTFPIBOFEFODFOB[FÎLBDBǘOBƌOBONBL
t ±PDVǘVOàTUàOEFOBUMBOSTBCPZVOVOLTBLBMBDBǘOBƌOBONBL
t (ÚLLVǵBǘOOBMUOEBOHFÎFOƌODƌOTƌZFUƌOƌOEFǘƌǵFDFǘƌOFƌOBONBL
t 5àSCFWFUFLLFMFSFNFOEƌMCBǘMBNBLQBSBBUNBLIPSP[BEBNBLUV[WFǵFLFSMFSEBǘUNBLHƌCƌƌOBOÎMBSCBUMƌOBOÎMBSBÚSOFLUƌS
27
ETKİNLİK
Hurafeler, üfürükler, düğüm düğüm bağlar.
Mezar mezar dolaşıp hasta baktıran sağlar.
Bir baksana gökler uyanık, yer uyanıktır.
Dünya uyanıkken uyumak maskaralıktır.
M. Âkif ERSOY
Millî şairimiz yukarıdaki dizelerinde hangi hurafelerden söz
etmiştir?
M. AKİF ERSOY
(1873-1936)
……………………………………………………………………
……………………………………………………………………
6. AHİRETE İMAN
!
“Dünya hayatı bir oyun ve eğlenceden başka bir şey değildir. Sorumluluk sahibi olanlar için ahiret yurdu muhakkak ki daha hayırlıdır. Hâlâ akıl erdiremiyor
musunuz?”(En’am Suresi, 32. ayet.)
İslam inanç esaslarından biri de ahirete inanmaktır. Ahiret sözlükte “son, sonra
olan, son gün” anlamlarına gelir. Dinî terim olarak ahiret, ölümden sonra insanların tekrar dirilmesiyle başlayan ve sonsuz olarak devam edecek olan hayata denir.
Ölümden sonra sorgulanacağımıza ve yaptıklarımızın karşılığını alacağımıza inanmak anlamına gelir.
Ahiret hayatıyla ilgili
durumlar, gayba ait konulardır. Bu nedenle bu konuda tek bilgi kaynağımız
vahiydir. Allah Nisa Suresi,162. ayette şöyle buyurmaktadır: “…Ey Muhammed! Sana indirilen kitaba
ve senden önce indirilen
kitaba inanan müminlere,
namaz kılan, zekât verenlere, Allah’a ve ahiret gününe
inananlara elbette büyük
ecir vereceğiz.” Akıl insanın başıboş yaratılmadığı
Resim 01.08: Dünya hayatı geçici zevk ve eğlenceden ibarettir. fikrinden hareketle ahiret
hayatının varlığını tabii bir
şekilde kabul eder.
28
Dünya hayatı geçici zevk ve eğlenceden ibarettir. Bunun için Rabb’imiz
Kur’an’da insanların, dünyanın geçici zevklerine kanmamalarını öğütlemiş, daha hayırlı ve kalıcı olan ahiret mutluluğunu elde etmelerini tavsiye etmiştir. Allah bir ayette bu durumu şöyle ifade etmiştir: “Dünya hayatı bir oyun ve eğlenceden başka bir
şey değildir. Sorumluluk sahibi olanlar için ahiret yurdu muhakkak ki daha hayırlıdır.
Hâlâ akıl erdiremiyor musunuz?” (En’am Suresi, 32. ayet.)
?
Ahirete inanmak bize neler sağlar?
Ahiret, insan için umut ve huzur kaynağıdır. Ahiret inancı, insanın ölümsüzlük
isteğine cevap verir. Onun yok olma endişesini ortadan kaldırır. Bu dünyada sahip
olduğu güzelliklerden, iyiliklerden, sevdiklerinden ayrı kalmama isteğini karşılar. İnsana yaratılışının bir amacı olduğunu öğreterek hayatını anlamlandırır. Onun ölümü
değerli ve sonsuz hayatın başlangıcı olarak görmesini sağlar. Hz. Peygamber, “İnsanların en akıllısı, ölümü unutmayan ve ona hazırlıklı olan kimselerdir.” (İbn Mace,
Zühd,31.) buyurarak bu gerçeğe işaret etmektedir.
ETKİNLİK
i'BLBU Tƌ[ FZ ƌOTBOMBS
BIƌSFU EBIB IBZSM WF EBIB EFWBNM PMEVǘV IÉMEF
EàOZBIBZBUOUFSDƌIFEƌZPSTVOV[w"|MÉ4VSFTƌBZFU
iƵàQIFTƌ[CVEàOZBIBZBUHFÎƌDƌCƌSFǘMFODFEƌS"NBBIƌSFUHFSÎFLUFOLBMOBDBLCƌSZVSUUVSw.àNƌO4VSFTƌBZFU
i"MMBIO TBOB WFSEƌǘƌOEFO 0OVO ZPMVOEB IBSDBZBSBL
BIƌSFU ZVSEVOV EB
ƌTUFBNBEàOZBEBOEBOBTƌCƌOƌVOVUNBw,BTBT4VSFTƌBZFU
Yukarıdaki ayetlerde dünya ve ahiret dengesi açısından anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
7. KIYAMET VE YENİDEN DİRİLME
!
“Sûra üflenince, Allah’ın diledikleri müstesna olmak üzere göklerde ve yerde ne
varsa hepsi ölecektir. Sonra ona bir daha üflenince, bir de ne görürsün, onlar ayağa kalkmış bakıyorlar!” (Zümer suresi, 68.ayet)
Sözlükte “kalkmak, dikilmek, ayaklanmak” anlamlarına gelen kıyamet, bir terim olarak dünyadaki yaşamın son bulup bütün canlıların ölmesidir. Tüm canlıların
bir sonu olduğu gibi yaşadığımız dünyanın da bir sonu vardır.
29
Resim 01.09: Kıyametin kopma zamanını ancak Allah bilir.
?
?
Kıyametin ne zaman kopacağı bilinebilir mi?
Peygamberimiz, kıyametin kopma vaktini kendisinin de Cebrail’in de bilmediğini ifade etmiştir. (Tirmizî, İman, 4.) Kur’an-ı Kerim’de Ahzâb Suresi, 63. ayette bu
durum şöyle ifade edilmektedir. “Kıyametin ne zaman kopacağını Allah’tan başka
hiç kimse bilemez.”
İsrafil adlı meleğin birinci ve ikinci defa sûra üflemesi ne anlama gelmektedir?
Kıyametin kopuşu, İsrafil adlı meleğin sûra birinci kez üflemesiyle başlayacak,
dünya hayatı son bulacak ve tüm canlılar ölecektir. İkinci üfleyişten sonra ise bütün
insanlar dirilecektir. Bu yeniden dirilme olayına “ba’s” denir. Kur’an-ı Kerim’de konuyla ilgili şöyle buyrulmaktadır: “Sûra üflenince, Allah’ın diledikleri müstesna olmak
üzere göklerde ve yerde ne varsa hepsi ölecektir. Sonra ona bir daha üflenince, bir
de ne görürsün, onlar ayağa kalkmış bakıyorlar!”(Zümer Suresi,68.ayet) “Gökyüzü
yarıldığı, yıldızlar döküldüğü, denizler birbirine katıldığı, kabirlerin içindekiler dışarı
çıkarıldığı zaman, insanoğlu (yapıp) gönderdiklerini ve (yapamayıp) geride bıraktıklarını bir bir anlar.” (İnfitâr Suresi, 1,5. ayet)
30
DOĞUM
DÜNYA
DÜN
ÜNYA
CENNET
CEEHENNEM
CEHENNEM
ÖLÜ
ÜM
ÜM
MİZA
MİZAN
AN
MAHŞ
MAH
HŞŞER
BERZA
BERZAH
KIYAMET
İnsanoğlunun hayat yolculuğu.
ETKİNLİK
i"MMBIAOHàDàOàOEFMƌMMFSƌOEFOCƌSƌEFǵVEVS4FOZFSZà[àOàLVQLVSVHÚSàSTàO#ƌ[POVOà[FSƌOFTVZVƌOEƌSEƌǘƌNƌ[[BNBOUƌUSFǵƌSWFLBCBSSƵàQIFTƌ[LƌPOB
IBZBUWFSFO"MMBINVUMBLBÚMàMFSƌEFEƌSƌMUƌS%PǘSVTVPOVOIFSǵFZFHàDàZFUFSi
'VTTƌMFU4VSFTƌBZFU
Yukarıdaki ayette yeniden dirilişle ilgili anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Ba’s ne demektir?
“Öldükten sonra tekrar dirilmek” anlamına gelen ba`s, ahiret hayatının en
önemli devrelerinden biridir. Kur’an-ı Kerim’de kıyametin kopmasından sonra insanların yeniden diriltilmesinin Allah için zor olmadığı belirtilir.
31
Öldükten sonra dirilmeyi inkâr eden bir adam, çürümüş bir kemiği eline alıp
ufaladıktan sonra Peygamberimize dönerek: “Şu çürümüş kemikleri kim diriltecek?”
demiştir. Peygamberimiz de “Onları da seni de Allah diriltecek.” diye karşılık vermiştir. Bunun üzerine Allah, Peygamberimize şu ayetleri indirmiştir: “Kendi yaratılışını
unutarak bize karşı örnek getirmeye kalkışıyor ve ‘Şu çürümüş kemikleri kim diriltecek?’ diyor. De ki: Onları ilk defa yaratmış olan diriltecek. O herşeyi hakkıyla bilen
yaratıcıdır. Yeşil ağaçtan sizin için ateş çıkaran odur. İşte siz ateşi ondan yakıyorsunuz. Gökleri ve yeri yaratan, onların benzerlerini yaratmaya kadir değil midir? Evet!
Elbette kadirdir. Çünkü o, her türlü yaratmayı gayet iyi bilir. Bir şey yaratmak istediği
zaman onun yaptığı sadece ‘0l’ demekten ibarettir. Hemen oluverir.” (Yâsin Suresi,78-82.ayetler.)
8. DÜNYA HAYATINDA YAPILANLARIN KARŞILIĞI:
AHİRET
!
“Kim zerre miktarı hayır işlemişse onu görür. Kim de zerre miktarı kötülük işlemişse onu görür.” (Zilzal Suresi,7-8. ayetler)
Ahiret kavram olarak, öbür dünya, ölümden sonraki hayat demektir Ahiret, insanın öldükten sonra dirilip sonsuza dek kalacağı ve Allah’a hesap vereceği yerdir.
İnsanların dünyada söyledikleri hiçbir söz, yaptıkları hiçbir davranış karşılıksız kalmayacaktır. “Kim zerre miktarı hayır işlemişse onu görür. Kim de zerre miktarı kötülük işlemişse onu görür.” (Zilzal Suresi, 7, 8. ayetler)
Resim 01.10: Allah güzel işler yapanları ödüllendirir.
32
?
Mahşer ve haşr kavramları ne anlama gelir?
İsrafil’in sûra ikinci kez üflemesiyle bütün insanlar diriltileceklerdir. Daha sonra
dünyada yaptıklarının karşılıklarını görmek için mahşer denilen büyük bir meydanda Allah’ın huzurunda toplanacaktır. Buna haşr denir. İnsanların dünyada yaptıkları her işin ve sözlerin yazıldığı amel defterleri kendilerine dağıtılır. Yaptıkları iş ve
davranışlardan sorguya çekilirler. İnsanların bu şekilde hesaba çekilmeleri Kur’an-ı
Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Kitabını (amel defteri ) oku! Bugün sana hesap sorucu olarak kendi nefsin yeter.” (İsrâ Suresi,14.ayet)
BİLGİ KUTUSU
Kur’an’da Cennet Tasviri
“Allah’a karşı gelmekten sakınanlara söz verilen cennetin durumu şöyledir:
İçinde bozulmayan sudan ırmaklar, tadı değişmeyen sütten ırmaklar, içenlere
lezzet veren içecekten ırmaklar ve süzme baldan ırmaklar vardır. Orada meyvelerin her çeşidi onlarındır. Rablerinden de bağışlama vardır...” (Muhammed Suresi,
15.ayet)
Ahirette insanların bütün davranışları mizan adı verilen adalet terazisinde değerlendirilecektir. Sonuçta iyilikleri fazla olanlar cennete gideceklerdir. Kötülükleri
fazla olanlar ile Allah’a ve ahiret gününe inanmayanlar ise cehenneme gideceklerdir.
(Buharî,Rikak, 52; Müslim,İman, 329.)
?
İnsanların dünyada yaptıkları ahirette nasıl karşılık bulacak?
Allah, dünyada iken iyi işler yapanları, güzel davranışlarda bulunanları cennette mutlu bir yaşamla ödüllendireceğini bildirmiştir: “Allah, iman eden ve iyi şeyler
yapanlara söz vermiştir; onlara bağışlanma ve büyük bir mükâfat vardır.” (Mâide Suresi, 9. ayet.)
ETKİNLİK
“Dünya ahiretin tarlasıdır.” hadisinden ne anlıyorsunuz?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
33
?
Cennet ve cehennem yurdu neresidir?
Cennet, dünyada iken inanıp yararlı işler yapanların sonsuza kadar kalacakları,
çeşitli nimetlerin ve her isteyene istediğinin verildiği yerdir.
Cehennem, Allah’a ve ahiret gününe inanmamış, onun öğütlerine uymamış
insanların pişmanlık ve acı içinde yaşayacakları yerdir. Kötülük yapanlar karşılığını
mutlaka göreceklerdir. Onlara hiçbir haksızlık yapılmayacak ancak yaptıkları kötülükler ve haksızlıklar karşılıksız da kalmayacaktır. Kur’an-ı Kerim’de bu gerçek şöyle
dile getirilmiştir: “Hayır! Kim bir kötülük eder de bu kötülüğünün günahı kendisini
çepeçevre kuşatırsa işte o kimseler cehennemliktirler. Onlar orada devamlı kalırlar.”
(Bakara Suresi, 81.ayet)
Dünya hayatı, ebedî ahiret saadetini kazanmak için bir fırsattır. Dünyada insana verilen tüm mal, mülk, ün, itibar, güzellik ve daha pek çok nimet de kişinin ahirete
hazırlanması için tanınmış birer fırsattır. İman eden kişi bu fırsatları en akılcı şekilde
değerlendirmelidir.
ETKİNLİK
Dünya hayatında yapılanların karşılığı olmasaydı, yapılanların hesabı sorulmasaydı
insanlar nasıl davranırdı?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Allah’ın merhametli oluşu ne demektir?
Allah merhametlidir, kullarını sever ve onları affeder. İyilik yapanları fazlasıyla
mükâfatlandırır. Kötülük yapanlara tövbe etme imkânı tanır. Tövbe etmeyip kötülüğünde ısrar edenleri ise kötülüğü oranında cezalandırır. Kur’an’da bu durum şöyle dile getirilmiştir: “Kim (Allah’ın huzuruna) iyilikle gelirse ona getirdiğinin on katı
vardır. Kim de kötülükle gelirse o sadece getirdiğinin dengiyle cezalandırılır. Onlar
haksızlığa uğratılmazlar.” (En’am Suresi,160.ayet).
İnsanoğlu yaptığı iyilik ve kötülüklerin karşılığının mutlaka verileceği bilinciyle dünya hayatındaki her gününü, her saatini, çok iyi değerlendirmelidir. Yaptığı
her işte, gösterdiği her davranışta “Rabb’imi nasıl razı ederim?” sorusunun cevabını
aramalıdır. Hayatı bu şuurla yaşayanların sadece yaptıkları farzlar değil; helal rızık
çabaları, yemeleri-içmeleri ve hatta uykuları bile ibadet değeri kazanır.
34
9- NÂS SURESİ VE ANLAMI
Nâs Suresi
Anlamı
Bismillâhirrahmânirrahîm
Esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın adı ile
Kul e’uzu birabbin nâs.
De ki: İnsanların Rabb’ine sığınırım.
Melikin nâs.
İnsanların hâkimine sığınırım.
İlâhin nâs.
İnsanların İlah’ına sığınırım.
Min şerril vesvâsil han nâs.
Sinsi şeytanın her türlü kuşkularından
Ellezî yüvesvisü fî sudûrin
nâs.
O şeytan ki, insanların kalplerine sürekli şüphe
düşürür.
Minel cinneti ven nâs.
Gerek cinlerden, gerek insanlardan olan bütün
vesvesecilerin şerrinden Allah’a sığınırım!
NELER ÖĞRENDİK?
Varlıklar âlemini tanıdık, meleklerin özelliklerini, isimlerini ve görevlerini
öğrendik.
Evrende melekler, cinler ve şeytan Allah tarafından yaratılan varlıklardır. Cebrail, Mikail, İsrafil ve Azrail isimli meleklere dört büyük melek denir. Ayrıca Kiramen
Kâtibin, Münker-Nekir ve Hafaza melekleri görevli meleklerdir. Melekler, insanlar
tarafından görülemeyen manevi varlıklardandır. Nurdan yaratılmışlardır. Onların
erkeklik ve dişilik özellikleri yoktur. Yeme, içme ve uyuma gibi şeylere ihtiyaç duymazlar. Günah işlemezler. Sadece Allah’ın kendilerine verdiği görevi yapar, itiraz etmezler.
Meleklerin iyiliğin ve güzelliğin sembolü olduğunu öğrendik.
Melekler iyiliği ve güzelliği temsil ederler. Bunun içinde insanları sürekli iyiye
ve güzele yönlendirirler. Şefkat ve merhametlerinden dolayı insanlar için dua ederler. Melekler her zaman inanan insanın yanında olurlar. Bu inanca sahip olan insan
kendini güven ve huzur içinde hisseder.
Melek inancının, davranışları güzelleştirmedeki rolünü öğrendik.
Meleklere inanmak, insanda sorumluluk duygusu geliştirir. Meleklere inanan
insan kendisini iyi ve hayırlı işlere yöneltir. Yaptıklarının melekler tarafından yazıldığını bilen insan kendini kontrol altında tutar. Kötü davranışlardan uzak durarak
ahlakını güzelleştirir.
35
Meleklere inanan kimse, meleklerin darlık ve sıkıntılı anlarda mü’minlerin yardımına yetişeceğini bildiğinden bu gibi durumlarda ümidini kaybetmez.
Cinlerin varlığı ile ilgili Kur’an’dan örnekleri ve şeytanın kötülüğünden korunma
hususunda Kur’an’ın öğütlerini öğrendik.
Cinlerin varlığıyla ilgili Kur’an-ı Kerim’de Hicr Suresi, 26-27. ayette şöyle buyrulmuştur. ”Andolsun biz insanı, kuru kara çamurdan, şekillenmiş kara balçıktan yarattık. Cinleri de daha önce, dumanlı ateşten yarattık”. Allah, Kur’an-ı Kerim’de bize
şeytanın düşmanlığına, aldatmacalarına, kötülüklerine karşı çeşitli ayetlerde öğüt
vermiştir.
Ruh çağırma, falcılık, sihir ve büyü gibi batıl inançların toplum üzerindeki
olumsuz etkilerini öğrendik.
Batıl inançlar gerçek olmadığı hâlde sonradan uydurulan, aslı esası olmayan
ve dinde varmış gibi kabul edilen inançlardır. Toplumumuzda birçok batıl inanç vardır. Batıl inanç ve hurafelerle insanların iyi niyetleri istismar edilmekte, insanlar sömürülmekte, hayallerle aldatılarak gerçeklerden uzaklaştırılmaktadırlar. Böylelikle
asılsız üzüntülere ve karamsarlıklara sebep olunmaktadır.
Ahiret, kıyamet, yeniden dirilme, hesap, mizan, cennet ve cehennem gibi
kavramların anlamlarını öğrendik.
Ahiret: İnsanın öldükten sonra dirilip sonsuza dek kalacağı ve Allah’a hesap
vereceği yer. Kıyamet: İsrafil’in (a.s.) sûra üflemesiyle evrenin düzeninin bozulması,
her şeyin alt üst edilerek yok olması, dünya hayatının son bulmasıdır.
Ba’s (Yeniden Dirilme): İsrafil’in (a.s.) ikinci defa sûra üflemesiyle bütün canlı
yaratıkların tekrar diriltilmesidir.
Mizan: Ahirette hesaptan sonra herkesin amellerinin tartıldığı ilahî adalet terazisidir.
Cennet: Dünyada iken inanıp yararlı işler yapanların sonsuza kadar kalacakları,
çeşitli nimetlerin ve her isteyene istediğinin verildiği nimet yeridir.
Cehennem: Allah’a ve ahiret gününe inanmamış, onun öğütlerine uymamış,
günah işlemiş insanların pişmanlık ve acı içinde yaşayacakları ceza yeridir.
Allah’ın adil, merhametli ve affedici olması ile ahiret inancı arasındaki ilişkiyi
öğrendik.
Allah, adaletinin gereği olarak ahirette hiç kimseye haksızlık etmez. Kullarının yaptığı her iyiliği ve kötülüğü değerlendirir. Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayetinde Allah’ın merhametli ve affedici olduğu anlatılır. İnsanlar hatalarından dönmeye,
36
tövbe etmeye çağrılır. Allah’ın, tövbe kapısını hata yapan kulları için açık tutması da
onun ne kadar merhametli ve affedici olduğunun bir göstergesidir.
Ahiret inancının bireyin hayatı anlamlandırmasına nasıl katkı sağladığını öğrendik.
Ahirete inanan kişi, davranışlarında, sözlerinde ve insanlarla olan ilişkilerinde
sorumlu davranır. Hayata daha bilinçli, anlamlı bakar ve en iyi şekilde hayatını değerlendirir.
İnsanın dünya hayatında yaptıklarının karşılığı olduğunu, günlük hayatta iyi
davranışlarda bulunmayı, kötü davranışlardan sakınmayı öğrendik.
İnsanların dünyada söyledikleri hiçbir söz, yaptıkları hiçbir davranış karşılıksız
kalmaz. Kim zerre miktarı hayır işlemişse onu görür. Kim de zerre miktarı kötülük
işlemişse onu görür. Bu düşünceyle dünya hayatına bakmak insanda daha dikkatli,
daha bilinçli yaşamayı, kötülüklerden kaçınıp iyilik yapmayı beraberinde getirir.
37
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Meleklerle ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A.
B.
C.
D.
Gözle görülmezler.
Geleceği bilmezler.
Günah işlediklerinde tövbe ederler.
Çeşitli şekillere girebilirler.
2. Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A.
B.
C.
D.
Azrail – Eceli gelenlerin canını alan melek
İsrafil – Doğa olaylarını yönetmekle sorumlu melek
Hafaza – Koruyucu melekler
Cebrail – Vahiy meleği
3. ‘’Hâlbuki sizin üstünüzde hakiki bekçiler(Allah katında) çok şerefli yazıcılar vardır
ki, onlar ne yapıyorsanız bilirler” (İnfitar Suresi,1-2.ayet) ayetinde söz konusu
edilen melekler aşağıdakilerden hangisidir?
A.
B.
C.
D.
Azrail
Hafaza
Kiramen - Kâtibin
Münker – Nekir
4. Aşağıdakilerden hangisi şeytanın kötülüklerinden korunmak için yapmamız
gerekenlerden biri değildir?
A.
B.
C.
D.
Nâs ve Felâk surelerini okumalıyız.
Kurşun döktürüp, nazar boncuğu ve muska taşımalıyız.
Kötü söz söylemekten ve haramlardan sakınmalıyız.
Her işimize “Euzü-Besmele” ile başlamalıyız.
5. Aşağıdaki varlıklardan hangisi ateşten yaratılmıştır?
A.
B.
C.
D.
38
İnsan
Melek
Ruh
Şeytan
6. Allah Hz. Âdemi yaratınca meleklere ve şeytana ona secde etmelerini emretmişti.
Şeytanın bu emir karşısındaki tutumu ne oldu?
A.
B.
C.
D.
Daha sonra secde edeceğini söyledi.
Kibirlendi ve ben ondan üstünüm, diyerek secde etmedi.
Meleklerin secdesi yeterli, dedi.
Meleklerle beraber secde etti.
7. I. İnsanın apaçık düşmanıdır.
II. Kötülükleri güzel gösterir.
III. İnsanları kötü yola yönlendirmeye çalışır.
Yukarıda özellikleri verilen varlık hangisidir?
A.
B.
C.
D.
İsrafil
Şeytan
Melek
Azrail
8. Aşağıdakilerden hangisi hurafe veya batıl bir inanç değildir?
A.
B.
C.
D.
Ezan bitince dua etmek
Türbelere çaput bağlamak
Fal bakmak
Ruh çağırmak
9. Kıyamet günü insanların dünyada işledikleri sevap ve günahların manevi bir
terazi ile tartılması anlamına gelen dinî terim aşağıdakilerden hangisidir?
A.
B.
C.
D.
Mahşer
Arasat
Amel defteri
Mizan
10. “ ,ƌN [FSSF LBEBS IBZS ZBQNǵ ƌTF POV HÚSàS LƌN [FSSF LBEBS ǵFS ƌǵMFNƌǵ ƌTF POV
HÚSàSwayeti Allah’ın hangi sıfatıyla doğrudan ilişkilidir?
A.
B.
C.
D.
İlim
Adalet
Kelam
Kudret
39
11. Öldükten sonra dirilmeyi başlatan olay aşağıdakilerden hangisidir?
A.
B.
C.
D.
Amel defterlerinin verilmesi
Sûra ikinci defa üflenmesi
İnsanların mahşer meydanında toplanması
Ölüm
12. Aşağıdakilerden hangisi ahiret inancının insana sağladığı faydalardan değildir?
A.
B.
C.
D.
Kötülükten alıkoyması
İyilik yapmayı teşvik etmesi
Bencillik duygusunu yok etmesi
Yalan söylemeyi özendirmesi
13. “,ƌN"MMBIBWFBIƌSFUHàOàOFƌOBOZPSTBNƌTBGƌSƌOFƌLSBNFUTƌOLƌN"MMBIBWFBIƌSFU
HàOàOFƌOBOZPSTBLPNǵVTVOBƌZƌMƌLZBQTOLƌN"MMBIBWFBIƌSFUHàOàOFƌOBOZPSTB
Hà[FMTÚ[TÚZMFTƌOWFZBTVTTVOw)BEƌTƌǵFSƌG
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yukarıdaki hadiste belirtilmemiştir?
A.
B.
C.
D.
Güzel söz söylesin.
Komşusuna iyilik yapsın.
Anne-babasına iyi davransın.
Misafire ikram etsin.
14. İslam dinine göre, dünya ve ahiret hayatı arasındaki bağlantı düşünüldüğünde
aşağıdaki atasözlerinden hangisi bu durumu en iyi şekilde açıklar?
A.
B.
C.
D.
40
Damlaya damlaya göl olur.
Bugünün işini yarına bırakma.
Sakla samanı, gelir zamanı.
Ne ekersen onu biçersin.

ÜNİTEDE ÖĞRENDİKLERİMİZİ NOT EDELİM
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
41
2. ÜNİTE
ORUÇ İBADETİ
ÖĞRENME ALANI: İBADET
Ramazan ayı neden diğer aylardan farklıdır?
Ramazan ayı geldiğinde çevrenizde ne gibi farklılıklar yaşanır?
1. Ramazan ayının önemini ve bu ayı önemli yapan hususları öğreneceksiniz.
2. Orucun tanımını ve niçin oruç tutulduğunu öğreneceksiniz.
3. Ramazan ayı ve oruçla ilgili kavramları öğreneceksiniz.
4. Muharrem orucunu öğreneceksiniz.
5. Oruç tutan kimsenin dikkat etmesi gereken hususları örneklerle öğreneceksiniz.
6. Orucu bozan durumların neler olduğunu öğreneceksiniz.
7. Orucun birey ve toplum üzerindeki yararlarını örneklerle öğreneceksiniz.
8. Oruç ibadetinin kişi iradesi ve davranışları üzerindeki etkisini öğreneceksiniz.
9. Ramazan ayına ve bayramına yönelik duygu ve düşüncelerinizi oluşturacaksınız.
10. Mâûn Suresi’ni ezbere okuyup, anlamını öğreneceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Sahur
İmsak
Bayram
Fitre
ORUÇ İBADETİ
Kadir
Gecesi
İftar
Mukabele
Teravih
GİRİŞ
Bu ünitede Ramazan ayı ve oruç ibadetinden, bu ayda neler yapıldığından ve
niçin yapıldığından bahsedilmektedir. Bu ayı önemli kılan özelliklerin neler olduğuna vurgu yapılarak bu özelliklerin birey ve toplum üzerindeki olumlu etkileri belirtilmektedir. Ünite sonunda ise, oruç ibadetinin kişi iradesi ve davranışları üzerindeki
etkisi ve Ramazan Bayramı yer almaktadır.
1.RAMAZAN AYI VE ÖNEMİ
!
“Ramazan ayı, insanlara yol gösteren, hidayeti, doğruyu ve yanlışı ayırt edip
açıklayan Kur’an’ın indirildiği aydır...” (Bakara Suresi, 185. ayet.)
Ramazan Arapça bir kelimedir. Müslümanların oruç tutmakla yükümlü oldukları ay takviminin dokuzuncu ayıdır. Müslümanlar, ramazan ayına diğer aylardan
daha çok önem verirler. Kur’an-ı Kerim, ramazan ayında indirilmeye başlanmıştır.
Bununla ilgili Allah, Bakara suresi 185. ayette: “Ramazan ayı, insanlara yol gösteren,
hidayeti, doğruyu ve yanlışı ayırt edip açıklayan Kur’an’ın indirildiği aydır...” buyurmuştur. Ayrıca İslam dünyasında ramazan ayına “Kur’an ayı” da denilmektedir.
?
Kur’an-ı Kerim hangi ayda ve hangi gecede indirilmiştir?
Kur’an-ı Kerim, ramazan ayında Kadir Gecesi’nde indirilmeye başlanmıştır. Kadir Gecesi, ramazan ayının 27. gecesi olarak bilinir. Yüce Allah Kadir Gecesi’nin “Bin
aydan daha hayırlı” olduğunu Kur’an’da şöyle haber vermiştir: “Kadir Gecesi bin aydan daha hayırlıdır. Melekler ve Cebrail o gecede Rab’lerinin izniyle her türlü iş için
inerler. O gece tan yerinin ağarmasına kadar bir esenliktir.” (Kadir Suresi, 1-5. ayetler.)
İslam’ın temel ibadetlerinden biri olan orucun bu ayda tutuluyor olması da ramazanı önemli kılan diğer bir sebep olmuştur. Bu nedenle ramazan, “oruç ayı” olarak
da nitelendirilmiştir. Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de “...Öyle ise içinizden kim bu aya (ramazana) ulaşırsa onu oruçla geçirsin...” (Bakara Suresi,185. ayet.) buyurarak ramazan
orucunu farz kılmıştır. Bu nedenle ramazan ayı, Müslümanlar için en kutsal aydır ve
ona “on bir ayın sultanı” denilmiştir.
45
RAMAZAN MANİLERİ
Kavuştuk ramazana,
Hem de büyük ihsana,
Bu ayda oruç tutmak,
Huzur verir insana.
Bu aya hürmet gerek,
Nimete şükür gerek,
Mübarak ramazan da,
Hakka ibadet gerek.
Hava sıcak terlerim,
Birçok mani dinlerim,
Davet verdim bu akşam,
Sizleri de beklerim.
?
İtikâf ne demektir?
Resim. 02.01: Ramazan davulcusu.
Bir kişinin Allah’ın rızasını kazanmak için, ramazanın son on gününde ibadet
niyetiyle bir mescitte kalmasına, beklemesine itikâf denir. Hz. Âişe validemizden
şöyle rivayet edilmiştir: “Resulullah (s.a.s) ramazan ayının son on günü girince elini
eteğini toplar, geceyi ihya eder ve ev halkını uyandırırdı.” (Buharî, Kadr, 5). Bundan
dolayı itikâf yapmak dinimize göre sünnettir.
ETKİNLİK
i3BNB[BOBZNàCBSFLCƌSBZES"MMBITƌ[FSBNB[BOPSVDVOVGBS[LME0
BZEBSBINFULBQMBSBÎMS$FIFOOFNLBQMBSLBQBOSǵFZUBOMBSCBǘMBOS0BZEB
CƌSHFDFWBSESLƌCƌOBZEBOEBIBLZNFUMƌEƌS0HFDFOƌO,BEƌS(FDFTƌOƌO
IBZSOEBONBISVNLBMBOIFSIBZSEBONBISVNLBMNǵTBZMSw
Yukarıdaki hadisi, ramazan ayı ve önemi açısından değerlendiriniz.
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
46
?
Ramazan ayının insanların günlük yaşantısına ne gibi etkileri vardır?
Toplumumuzda ramazan ayının yaklaşması
ile birlikte çeşitli hazırlıklar başlar. Evlerde genel
temizlik yapılır. Ramazan
ayı boyunca sahur ve iftar
yemekleri için gıda malzemeleri önceden alınır.
Çevredeki bazı camilerin
minarelerine mahya denilen yazılar asılır. Radyo ve
televizyonlarda özel ramazan programları yapılır. Ramazanda oruç açma
vaktinin ayrı bir neşesi
vardır. Bütün aile bireyleri
Resim. 02.02: Kur’an ramazan ayında inmeye başladı.
hep birlikte sofraya oturur,
oruç açma vaktinin gelmesini bekler. Ezan veya top sesinin duyulmasıyla birlikte oruç, dua ile açılır.
Müslümanlar için ramazan ayı dinî duyguların yoğunlaştığı, daha fazla ibadetlerin yapıldığı bir aydır. Bu ay; teravih namazlarıyla, sahurdaki güzellikleriyle, mukabelelerde okunan Kur’an-ı Kerim tilavetleriyle, hatimleriyle, gece kılınan teheccüt
namazlarıyla, hayır ve hasenatıyla, fitre ve zekâtıyla, bayram sabahı neşesiyle manevi duyguların zirvede olduğu aydır.
2. RAMAZAN ORUCU
!
“Bir kimse inanarak ve mükâfatını umarak ramazan orucunu tutarsa geçmiş
günahları bağışlanır.”(Buharî, Savm, 6)
İslam dininin temel ibadetlerinden biri de oruç tutmaktır. Oruç, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak amacıyla tan yerinin ağarmasından güneşin batmasına kadar
yeme içme ve benzeri bedenî isteklerden uzak durmaktır.
Allah’ın hoşnutluğunu kazandırıcı bir ibadet olan oruç, İslamiyet’ten önceki
dinlerde de farz kılınan ibadettir. Kur’an-ı Kerim’de “Ey iman edenler, Allah’a karşı
gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı.” (Bakara Suresi,183. ayet) ayeti ile orucun Allah’ın gönderdiği tüm dinlerde olduğu bildirilmiştir.
47
NİÇİN ORUÇ TUTULUR ?
Sağlıklı
olmak için
Cehennemden
kurtuluş için
Yoksulun
hâlini anlamak
için
Allah
rızası için
NİÇİN ORUÇ
TUTULUR?
Allah’a itaat ve
ibadet için
Sevap
kazanmak
için
Nefsi
terbiye için
Kötülükten
korunmak için
Oruç tutmada ki en önemli amaç Allah’ın emrini yerine getirmek, ona yakınlaşmak ve onun hoşnutluğunu kazanmaktır. Peygamberimiz de: “Bir kimse inanarak ve mükâfatını umarak ramazan orucunu tutarsa geçmiş günahları bağışlanır.”
(Buharî, Savm, 6.) buyurmaktadır.
BİLGİ KUTUSU
0SVÎUVUNBLFSHFOMƌLÎBǘOBHƌSNƌǵBLMMWFTBǘMLM.àTMàNBOMBSBGBS[ES
Oruç, insana iç disiplin kazandırmayı, kötülüklerden sakındırmayı, Allah’ı yüceltmeyi amaçlayan bir ibadettir. Oruç tutan kimse kötülüklerden kaçınmaya, iyi ve
güzel davranışlarda bulunmaya özen gösterir.
?
Kaza orucu ve fidye ne demektir?
İslam dini, sağlık durumu elverişli olmayanları, hamile ve bebekli kadınları,
yaşlıları, yolculuğa çıkanları, oruç tutmakla sorumlu tutmamıştır. Bu kişiler, oruç tutabilecek duruma geldiklerinde tutamadıkları gün sayısınca oruç tutarlar. Buna kaza
orucu denir. Kur’an’da bu konuyla ilgili olarak şöyle buyrulur: “... Kim hasta olur, yahut yolculukta bulunursa tutamadığı günler sayısınca başka günlerde oruç tutsun
48
(kaza etsin). Allah sizin için kolaylık ister, güçlük istemez...” (Bakara Suresi, 185. ayet.)
Sürekli sağlık sorunu olanlar ve yaşlılık gibi nedenlerle ramazan orucunu tutamayanlar ise fidye verirler. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “...Oruç tutmaya güçleri yetmeyenlere, bir fakiri doyuracak kadar fidye gerekir...” (Bakara Suresi,184.ayet)
Fidye, bir yoksulun bir günlük yiyecek ihtiyacını karşılayacak miktarda paradır. Ekonomik gücü yerinde olmayanlar fidye vermekle de sorumlu değildir.
ETKİNLİK
i,ƌNIBTUBPMVSZBIVUZPMDVMVLUBCVMVOVSTBUVUBNBEǘHàOMFSTBZTODB
CBǵLBHàOMFSEFPSVÎUVUTVO"MMBITƌ[ƌOƌÎƌOLPMBZMLƌTUFSHàÎMàLƌTUFNF[w#BLBSB
4VSFTƌBZFU
Yukarıda geçen ayette anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Ramazan orucu dışındaki oruç çeşitleri hangileridir?
Ramazan ayı dışında sevap kazanmak amacıyla tutulan oruçlara nafile oruç
denir. Adak orucu ise bir işin olması veya bir dileğin gerçekleşmesine bağlı olarak
tutulan oruçtur. Örneğin bir kişi, “Şu işim olursa üç gün oruç tutacağım.” diyerek
adakta bulunur ve dileğinin gerçekleşmesi hâlinde bu kişin tuttuğu oruçtur. Adak
orucunun mutlaka tutulması gerekir.
?
Oruca nasıl niyet edilir?
Oruca niyetle başlanır. Niyet, ibadetin rastgele değil kararlı ve bilinçli bir şekilde yapıldığının göstergesidir. Oruç tutacak olan kişiler, “Niyet ettim Allah rızası için
bugünkü ramazan orucunu tutmaya.” diyerek niyet ederler. Niyetin mutlaka sözlerle
yapılması da şart değildir. Sahura kalkmak, oruç tutacağını içinden geçirmek de niyet olarak kabul edilir.
Oruç, büyük sabır ve fedakârlıkla yerine getirilen bir ibadettir. İnsanın yılda
bir ay en doğal ve zorunlu ihtiyacı olan yeme, içme gibi bazı bedensel ihtiyaçlardan
uzak kalması, Allah’ın emirlerine tam bir teslimiyetin göstergesidir.
49
BİLGİ KUTUSU
i"MMBINàNƌOLVMMBSOǵFZUBOOLÚUàUV[BLMBSOEBOOBNB[MBSMB[FLÉUMBSMB
GBS[LMONǵHàOMFSEFLƌPSVDVOHBZSFUƌZMFFMMFSƌOƌBZBLMBSOTBLƌOMFǵUƌSƌQHÚ[MFSƌOƌ
TBLOESBSBLOFGƌTMFSƌOƌF[ƌQHÚOàMMFSƌOFUFWB[VWFSFSFLWFLFOEƌOƌCFǘFONFZƌPOMBSEBO HƌEFSFSFL LPSVS ±àOLà OBNB[EB HÚOàM BMÎBLMǘZMB Zà[MFSƌ WF FO EFǘFSMƌ
B[BMBSOUPQSBǘBLPZVQUFWB[VHÚTUFSNFLPSVÎUBLBSOMBSBÎMLMBUFSCƌZFFEFSFL
LƌCSƌZPLFUNFLWFUFWB[VZBBMǵUSNBL[FLÉUUBEBZFSƌOCƌUƌSEƌǘƌàSàOMFSWFCBǵLB
ǵFZMFSEFONƌTLƌOMFSFZPLTVMMBSBWFSNFLWBSESw)["Mƌ/FIDàM#FMÉǘBIVUCF
3. RAMAZAN AYI VE ORUÇLA İLGİLİ KAVRAMLAR
Ramazan ayı ve oruçla ilgili bilinmesi gereken kavramların başında sahur, imsak, iftar, mukabele, teravih ve fitre kavramları gelir.
?
Sahur vakti, imsak ve iftar kavramları ne demektir?
Sahur vakti, ramazanda oruç tutanların,
tan yeri ağarmadan önce belirli bir saatte, yemek için kalkılan vakte denir. Yenilen yemeğe
de sahur yemeği adı verilir. Sahura kalkma
konusunda Peygamberimiz bizlere: “Sahurda
yemek yiyiniz, çünkü sahur yemeğinde bereket vardır.” (Buharî, Savm, 20.) diyerek sahura
kalkmamızı tavsiye etmiştir.
İmsak vakti, oruca başlama vakti anlamına gelmektedir. Tan yerinin ağarmasıyla
oruç yasaklarının başladığı vakte imsak denir.
Okunan sabah ezanı imsak vaktinin başladığını bildirir. Bundan sonra iftara kadar bir şey
yenilip içilmez.
Resim. 02.03: Ramazan imsakiyesi.
50
İftar, oruç tutan bir kimsenin güneşin batıp akşam vaktinin girmesiyle beraber
yiyip içmeye başlaması, başladığı orucunu bitirmesine, oruç açmaya denir. Orucun
açıldığı vakte iftar vakti, yenilen yemeğe de iftar yemeği denir.
Oruç ibadetini tamamlayıp iftar vaktine yetişenler, bundan büyük bir mutluluk ve sevinç duyarlar. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyuruyor: “Oruçlunun iki
sevinci vardır: Biri iftar ettiği vakit, diğeri de Allah’a kavuştuğu zamandır...” (Buharî,
Savm, 9.)İftara bazen akraba, komşu ve fakirler davet edilir. Hep birlikte ezan beklenir sonra da yemek yenir. Bu şekilde birlikte yapılan iftarlar, Müslümanlar arasında
sevgi, hoşgörü ve dayanışmanın artmasına neden olur.
?
İftarda nasıl dua edilir?
İftar yemeğine başlamadan önce dua edilir. Yapılan bu dua, iftar duasıdır. İftar
duası, nimetin değerini anlama bilinciyle Allah’a yapılan bir teşekkürdür.
BİLGİ KUTUSU
Peygamberimiz, iftarda şöyle dua etmiştir: “Allah’ım! Senin için oruç tuttum, sana inandım, sana güvendim. Senin verdiğin rızıkla orucumu açıyorum.”
(Ebu Davud, Savm, 22.)
?
Mukabele ne demektir?
Mukabele, karşılıklı okuma anlamına gelir. Bir kimsenin Kur’an’ı ezberden veya
kitaptan yüksek sesle okuması ve onu dinleyen topluluğun da sessizce Kur’an’dan
takip etmesine “mukabele” denir.
Her yıl ramazan ayında vahiy meleği Cebrail gelir, o zamana kadar gelen ayetleri Peygamberimizle karşılıklı okurlardı. Önce Cebrail okur, Peygamberimiz dinlerdi;
daha sonra Peygamberimiz okur, Cebrail dinlerdi. Bunun amacı Kur’an’ın Allah tarafından indirildiği şekilde korunması, ayet ve surelerinin sıralanışının doğru olarak
yapılmasıydı.
51
Resim. 02.04: Mukabele uygulaması.
ETKİNLİK
i,VSBOPLVOEVǘV[BNBOPOVEƌOMFZƌOWFTVTVOLƌTƌ[FNFSIBNFUFEƌMTƌOw
"SBG4VSFTƌBZFU
Kur’an-ı Kerim okunurken nasıl davranmalıyız?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Mukabele nasıl ortaya çıkmıştır?
Peygamberimiz vefat etmeden önce Cebrail ile Kur’an’ı karşılıklı olarak iki kez
okumuştur. Peygamberimizin bu davranışı daha sonra gelen Müslümanlara örnek
olmuş ve dinî bir gelenek olarak günümüze kadar sürmüştür.
52
Müslümanlar, ramazan ayında Kur’an okumaya her zamankinden daha çok
özen gösterirler. Bunun için evlerde veya camilerde bir araya gelerek her gün
Kur’an’dan yirmi sayfa okurlar. Ramazan ayının sonuna gelindiğinde ise Kur’an’ı baştan sona bir kez okumuş olurlar. Buna “hatim” denir. Daha sonra hatim duası yapılır.
Müslümanlar yüzyıllar boyu bu geleneği devam ettirmişlerdir.
?
Teravih namazı ne demektir ve nasıl kılınır?
Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için ramazan gecelerinde yatsı namazından
sonra, vitir namazından önce kılınan sünnet namaza teravih namazı denir. Peygamberimiz bu namazı kılmış ve Müslümanlara da kılmalarını öğütlemiştir.
Teravih namazı hem cemaatle hem de tek başına kılınabilir. Teravih, iki ya da
dört rekâtta bir selam verilerek kılınabilir. Ülkemizde teravih namazı genellikle yirmi
rekât olarak kılınmaktadır.
Resim. 02.05: Teravih namazı
53
?
Fıtır sadakası (fitre) ne demektir?
Türkçede fitre şeklinde söylenen fıtır sadakası, ramazan ayının sonuna yetişen
ve temel ihtiyaçlarının dışında yeterli miktarda mala sahip olan her Müslümanın vermesi vacip olan sadakaya denir. Fitre kişi başına verilir.
?
Fitre ne zaman verilir?
Fitre, yoksulların ihtiyaçlarını gidermesi ve onların da bayram sevincini yaşaması için ramazan ayı boyunca verilebilen bir yardımdır. Zamanında verilemeyip
sonraya kalan fitreler, mümkün olan ilk fırsatta verilmelidir. Hz. Peygamberin uygulamaları dikkate alındığında fitre miktarı, bir kişinin günlük yiyeceği ya da bunun
karşılığı olan paradır. Fitre, gıda yardımı olarak verilebileceği gibi nakit para olarak
da verilebilir.
ETKİNLİK
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere ayraç içinde verilen kelimelerden
uygun olanlarını (ağarma, sahur, imsak, arasındadır, kalkmadan, sahur zamanı)
yerleştiriniz.
0SVÎUVUBDBLPMBOMBSTBIVSBLBMLQZFNFǘƌZFSMFS
0SVÎƌÎƌOWBLUƌOFLBEBSZFOƌMFOZFNFǘFTBIVSZFNFǘƌEFOƌS
4BIVSWBLUƌHFDFOƌOƌLƌODƌZBSTƌMFƌNTBLWBLUƌ
ƞNTBLUBOZFSƌOƌOWBLUƌEƌS
4BIVSBEBPSVÎUVUVMBCƌMƌS
%VBMBSOLBCVMFEƌMEƌǘƌWBLƌUMFSEFOCƌSƌEF
!
4. MUHARREM ORUCU
Muharrem ayı gelince çevrenizde ne tür etkinlikler yapılır?
Sözlükte haram kılınan, yasaklanan, kutsal olan, saygı duyulan anlamlarına
gelen muharrem, hicri takvime göre yılın ilk ayıdır. Peygamberimiz, muharrem ayını
“Allah’ın ayı” olarak nitelendirip ramazandan sonraki en faziletli orucun bu ayda tutulan oruç olduğunu ifade etmiştir.
54
?
Aşura ne demektir?
Muharrem ayının onuncu günü
“aşura” diye adlandırılır. Hz. Peygamber bu ayın dokuz, on ve on birinci
günlerinde oruç tutmuş; Müslümanlara da bu orucu tutmalarını tavsiye
etmiştir.
Müslümanlar bu aya büyük
önem verir. Bu ay boyunca Hz. Peygambere onun ehl-i beytine salavat
getirir ve başta Hz. Hüseyin olmak
üzere Kerbela’da şehit düşenler için
mersiye ve dualar okurlar.
?
Alevi-Bektaşiler bu ayda ne tür
etkinlikler yaparlar?
Alevi-Bektaşi geleneğinde de
muharrem ayının özel bir yeri vardır.
Alevi-Bektaşiler, muharrem ayının ilk
Resim. 02.06: Aşure tatlısı.
on iki gününü oruçlu olarak geçirirler.
Bu günlerde Kerbela’da Hz. Hüseyin’in
ve evladının susuz bırakılmış olmasından dolayı su içmez, eğlence yapmaz ve kurban kesmezler. Oruçlar tutulduktan sonra on üçüncü günü Kerbela Olayı’ndan sağ
olarak kurtulan Hz. Hüseyin’in oğlu Zeynel Abidin için şükran kurbanı keser ve aşure
kaynatırlar.
Muharrem ayını farklı kılan en önemli özellik bu ayda yetim, fakir ve kimsesizler korunur. Muhtaçlara yardım edilir. Bu ayda aşure pişirerek komşu ve akrabalara
dağıtılır.
55
5. ORUÇ TUTARKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
!
“Kim kötü söz ve davranışları bırakmazsa onun yemesini, içmesini terk etmesine
Allah’ın ihtiyacı yoktur.” (Tirmizi, C.3, N.707.)
Oruç dinimizde çok önemli bir ibadettir. Diğer ibadetlerde olduğu gibi oruç
ibadetinin de bireysel ve toplumsal birçok faydaları vardır. Allah’ın hoşnutluğunu
kazandırdığı gibi insanların ahlakının güzelleşmesine de yardımcı olur. Oruç, insanı
Allah’a yaklaştıran ibadetlerden biridir. Bu nedenle oruç tutan kimseler, ibadet ettiklerinin bilincinde olarak davranışlarına her zamankinden daha çok özen göstermelidirler.
?
Oruç tutan kişi nelere dikkat etmelidir?
Allah’ın yeme ve içmemizi terk etmemize ihtiyacı yoktur. Bu anlamda oruç tutmak, sadece yemekten ve içmekten uzak durmak değildir. Oruçlu insan, kötü söz ve
davranışlardan uzak durmalı, her türlü yalan ve dedikodudan kaçınmalıdır. İnsanlarla iyi geçinmeli, kimseyi kırıp incitmemelidir. Öfke, kin ve nefretten uzak durmalıdır.
Daima güler yüzlü, hoşgörülü ve anlayışlı davranmalıdır. Yoksullara yardım etmeli,
yaşlı ve kimsesizleri koruyup gözetmelidir.
ETKİNLİK
i0SVÎCƌSLBMLBOES4ƌ[EFOCƌSƌOƌ[PSVÎMVPMEVǘVCƌSHàOEFLÚUàTÚ[TÚZMFNFTƌOLBWHBFUNFTƌO0OBCƌSƌTƌLÚUàTÚ[TÚZMFSTFA#FOPSVÎMVZVNEFTƌOw#VIBSÔ
4BWN
Yukarıdaki hadiste anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Ramazan ayına has yardımlaşma ve kaynaşma vesilesi olan fitre görevini yerine
getirmeliyiz. Ayrıca iftar davetlerine, teravih namazına ve mukabelelere katılarak sosyal çevremizle ilişkilerimizi kuvvetlendirmeye çalışmalıyız. Oruç tutan kimseler, giysi
ve beden temizliğine özellikle de ağız ve diş temizliğine daha çok özen göstermelidirler. Oruç tutan insan, geçerli bir neden yokken orucunu bozacak davranışlardan
kaçınmalıdır. Bu ibadetin sabırlı olmayı gerektirdiğini bilmelidir. Oruçlu kişi, sevgili
Peygamberimizin, “Oruç sabrın yarısıdır.”(İbn Mace, Siyam, 44.) hadisini unutmamalı,
her türlü sıkıntılı, orucuna zarar verici duruma karşı sabırla karşılık vermelidir.
56
6. ORUCU BOZAN DURUMLAR
!
“Kim ramazan ayında, oruçlu olduğu hâlde unutarak yer veya içerse orucunu
bozmadan tamamlasın.” (Buharî, Savm, 26.)
Diğer ibadetlerde olduğu gibi oruç ibadetinde de uyulması gereken kurallar
vardır. Bu kurallara riayet etmek, ibadeti yapan kişiler açısından zorunludur. Niyet
ederek oruca başlayan kimse, orucu bozan eylemlerden birini bilerek ve özürsüz
olarak yaparsa orucu bozulmuş olur.
?
Orucu bozan durumlar nelerdir?
Orucu bozan durumlardan bazıları şunlardır:
t 0SVÎMVPMEVǘVOV
CƌMFSFL ZFNFL WF
ƌÎNFL
t #BZMNBL
t 4ƌHBSBƌÎNFL
t ƞMBÎZVUNBL
t ƞǘOFZBQUSNBL
t "ǘ[B HƌSFO ZBǘNVS LBS WFZB
EPMVZV ƌTUFZFSFL
ZVUNBL
Başladığı orucu
geçerli bir özür nedeniyle bozan kişinin,
ilk fırsatta tutamadığı günün yerine oruç
tutması gereklidir.
?
Resim. 02.07: Ramazanda camiler taçlanır.
Unutarak yemek ve içmek orucu bozar mı?
Oruçlu olduğunu unutarak bir şey yiyip içmek orucu bozmaz. Unutarak yiyip
içen kişi oruçlu olduğunu hatırlarsa yeme ve içmekten vazgeçer, oruca devam eder.
Bu konuda Peygamberimiz: “Kim ramazan ayında oruçlu olduğu hâlde unutarak yer
veya içerse orucunu bozmadan tamamlasın.” (Buharî, Savm, 26.) buyurmuştur.
57
Dinimizce, başlanmış bir ibadeti geçerli bir neden yokken bozmak ve tamamlamamak doğru değildir. Bu nedenle ibadet konusunda bilinçli ve özenli olunmalı,
orucu bozacak iş ve davranışlardan kaçınılmalıdır. Nedensiz yere bilerek orucunu
bozan kişi bir gün kaza, 60 gün peşpeşe kefaret orucu tutmak zorundadır.
BİLGİ KUTUSU
Neler orucu bozmaz?
t
t
t
t
t
t
0SVÎMVPMEVǘVOVVOVUBSBLZFNFLWFƌÎNFL
(Ú[FƌMBÎEBNMBUNBL
,BOWFSNFL
"ǘ[BWFCVSOBTVBMQÎBMLBMBNBL
#BOZPZBQNBL
(à[FMLPLVMBSLPLMBNBLPSVDVCP[NB[
7. ORUÇ İBADETİNİN KİŞİYE VE TOPLUMA
KAZANDIRDIKLARI
!
“Oruç bir kalkandır. Sizden biriniz oruçlu olduğu bir günde kötü söz söylemesin, kavga etmesin.Ona birisi kötü söz söylerse ‘Ben oruçluyum’ desin.” (Buharî,
Savm,8.)
Oruç dinimizde çok önemli bir ibadettir. Oruç ibadetinin bireysel ve toplumsal
birçok yararı vardır. Fakat biz orucu, bu faydaları için değil, Allah’ın hoşnutluğunu
kazanmak için tutarız.
?
Oruç ibadetinin bireysel yararları nelerdir?
Oruç ibadeti her şeyden önce insana sabır ve zorluklarla mücadeleyi öğretir.
Oruç, açlığa, susuzluğa ve benzeri isteklere karşı koymayı alıştırarak sabırlı olmayı
öğretir. Peygamberimiz: “Oruç sabrın yarısıdır.” (İbn Mace, Siyam, 44.) buyurarak bu
gerçeği dile getirmiştir.
58
Resim. 02.08: Oruç toplumsal dayanışmayı sağlar.
Oruç tutan bir kimse yeme içme gibi bedensel istek ve alışkanlıklarından uzak
durur. Bu durum onun iradesini güçlendirir, disiplinli bir hayat yaşamayı, davranış
ve arzularını kontrol altına almayı öğretir. İyiliklere ve güzelliklere yönelmesini, kötülüklerden uzaklaşmasını sağlar. Peygamberimiz, “Kim kötü söz ve davranışları
bırakmazsa onun yeme ve içmesini terk etmesine Allah’ın ihtiyacı yoktur.” (Tirmizi,
C.3, n. 707.) buyurarak oruç tuttuğu hâlde kötü huyları terk etmeyenlerin oruçlarına
Allah’ın değer vermeyeceğini bildirmiştir.
ETKİNLİK
i,ƌNLÚUàTÚ[WFEBWSBOǵMBSCSBLNB[TBPOVOZFNFWFƌÎNFTƌOƌUFSLFUNFTƌOF"MMBIOƌIUƌZBDZPLUVSw
Yukarıdaki hadise göre oruç tutacak kişi nelere dikkat etmelidir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
59
?
Oruç, davranışlarımızı güzelleştirmeye nasıl katkı sağlar?
Oruç tutmak bir anlamda gün boyu ibadet hâlinde olmak demektir. Bu da sorumluluk duygusunu geliştirir. Bu bilinçte oruç tutan bir kimse, söz ve davranışlarına
dikkat eder. İyiliklere, güzelliklere yönelir. Kötü söz ve davranışlardan uzak durmaya
özen gösterir. Böylece güzel ahlak sahibi olur. Ramazan ayı geldiği zaman toplumda
suç işleme oranında genelde bir düşüşün olması bunun en güzel kanıtıdır.
Orucun insan sağlığı bakımından da pek çok faydası vardır. Peygamberimiz,
bu gerçeğ: “Oruç tutunuz ki sağlıklı olasınız.” ( Aclunî, Keşfü’l-Hafa, C 1, s. 445.) buyurarak dile getirmiştir.
?
Oruç ibadetinin toplumsal yararları nelerdir?
Orucun bireysel olduğu gibi toplumsal yararları da vardır. Oruç yardımlaşma ve dayanışma duygusunu geliştiren bir ibadettir. Oruç tutan varlıklı bir kimse,
yoksulluğun ne olduğunu aç ve susuz kalarak daha iyi öğrenir. Bu sayede yoksulluğun sıkıntısını bizzat yaşar. Yoksulların yaşadığı güçlüklerin farkına varır. Yoksullara
daha çok yardım yapmayı arzular. Yapılan bu yardımlar insanlar arasında şefkat ve
merhamet duygularını geliştirerek sevgi ve saygı bağlarını
kuvvetlendirir. Bunun sonucu
olarak da toplumun huzur ve
mutluluğuna katkıda bulunur.
Oruç, gönül dünyamızı zenginleştirir ve toplumsal
bütünlüğümüzü pekiştirir. Ramazan ayında kurulan iftar ve
sahur sofraları, kılınan teravih
namazları ve mukabele gibi
dinî uygulamalar toplumdaki
bireyleri birbirine yakınlaştırır. Ayrıca dinimizin emrettiği
Resim. 02.09: Oruç yardımlaşma duygusunu geliştirir.
mali ibadetlerden biri olan
fitre bu ayda verilir. Zenginler
zekâtlarını bu ayda vermeye özen gösterirler. Bu durum toplumda büyük bir yardımlaşma ve dayanışma ortamı oluşturur.
60
8. RAMAZAN BAYRAMI SEVİNCİ
!
Bayramlarda çevrenizde ne tür etkinlikler yaşanır?
Oruç ayı ve on bir ayın sultanı olan ramazan ayının sonunda üç gün bayram
yapılır. Buna Ramazan Bayramı denir. Bayramlar, bütün Müslümanların ortaklaşa sevindiği mutlu günlerdir.
Müslümanlar ramazan ayını Allah’ın emirlerine uyarak ibadet, güzel ahlak ve
hayırlı işler yaparak geçirirler. Bu bir ayı oruçla ve ibadetle geçirmenin heyecanını yaşayan Müslümanlar Allah’ın rahmetine nail olmanın ümit ve sevinciyle üç gün
bayram yaparlar.
?
Bayram için hangi hazırlıklar yapılır?
Bayram sevinci günler öncesinden başlar. Evleri tatlı bir bayram heyecanı sarar.
Evler özenle temizlenir. Komşu ve akrabalar birbirlerine yardım eder, birlikte yemekler hazırlarlar. Bir taraftan da bayramlıklar alınır. Bayramlık alamayanlara da yardım
edilir. Bu duygularla bayramlar daha da sevinçli bir
hâle gelir. Arife günü kabristanlar ziyaret edilerek
vefat eden yakınlar anılır
ve onlara dua edilir.
Bayram sabahı erkenden kalkılır, sabah namazı kılınır. Temiz ve güzel
elbiseler giyilir. Sonra sevinç içinde bayram namazı vakti beklenir. Bayram
namazı camide cemaatle
kılınır. Namazdan sonra
cemaat birbiriyle bayramlaşır. Daha sonra büyükküçük herkes birbiriyle
bayramlaşır. Neşe içinde
kahvaltılar yapılır.
Resim. 02.10 : Ramazan Bayramı sevinci
61
?
Bayramda neler yaşanır?
Komşu, akraba, eş ve dostlarla bayramlaşılır. Uzaktaki akrabalarla da değişik
iletişim araçları yoluyla tebrikleşilir. Dargınlar barıştırılır. Huzurevlerinde kalan yaşlılar ve Çocuk Esirgeme Kurumunda kalan çocuklar ziyaret edilerek bayramları kutlanır. Onlara çeşitli hediyeler verilir. Böylece bayram sevinci toplumsal bir mutluluğa
dönüşmüş olur.
ETKİNLİK
Daha önce yaşadığınız bayramlarla, şimdiki bayramlar arasındaki benzerlikler ve
farklılıklar nelerdir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Bayramların toplum hayatında eşsiz bir yeri vardır. Bayramlar, toplumda bireylerin benzer duyguları yaşadığı ve birbirleriyle kaynaşıp kucaklaştığı seçkin günlerdir. Hayatın bitmek bilmeyen sıkıntıları içinde bunalan, bitkin ve yorgun düşen
insanları bayramlar dinçleştirir, bu insanların çalışma azimlerini artırır. Bu günlerde
akraba ve komşularla olan ilişkiler kuvvetlenir, birlik ve beraberlik güçlenir.
9. MÂÛN SURESİ VE ANLAMI
MÂÛN SURESİ
ANLAMI
Bismillâhirrahmânirrahîm.
Esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın adı ile
1. Eraeytellezî yukezzibu biddîn.
1. Dini yalanlayanı gördün mü?
2. Fezâlikellezî yedu’ul yetîm.
2. İşte o yetimi itip kakar.
3. Velâ yehuddu alâ taâmil miskîn.
3. Yoksulu doyurmaya teşvik etmez.
4. Feveylun lilmusallin.
5. Ellezînehum ansalâtihim sâhûn.
4-5. Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki,
onlar namazlarını ciddiye almazlar.
6. Ellezînehum yurâûne
6. Onlar namazlarıyla gösteriş yaparlar.
7. Ve yemneûnel mâûn.
7. Ufacık bir yardıma bile engel olurlar.
62
Oruçlu olduğunu unutarak bir şey yiyip içmek orucu bozmaz. Orucu bozan
durumların bazıları şunlardır: oruçlu olduğunu bilerek yemek ve içmek, sigara içmek, ilaç yutmak, iğne yaptırmak, ağza giren yağmur, kar veya doluyu isteyerek yutmak. Başladığı orucu geçerli bir özür nedeniyle bozan kişinin, ilk fırsatta tutamadığı
günün yerine oruç tutması gereklidir.
Orucun birey ve toplum üzerindeki yararlarını örneklerle öğrendik.
Oruç davranışlarımızı güzelleştirir, ailemizle ve çevremizle iyi ilişkiler kurmamızı sağlar, sahip olduğumuz nimetlerin değerini bilmeyi öğretir. Ayrıca oruç,insanın
şefkat ve merhamet duygularını geliştirerek yardımlaşma ve dayanışma duygusunu
oluşturur, toplumdaki bireyleri birbirine yakınlaştırır.
Oruç ibadetinin kişi iradesi ve davranışları üzerindeki etkisini öğrendik.
Oruç, insanın iradesini güçlendirir; zorluklara karşı dayanma gücü kazandırır.
Oruç, Kur’an’la olan yakınlığımızı arttırır, insana daima Allah’ı hatırlatır, sorumluluk
duygusunu geliştirir. Oruç ibadetinin etkisiyle kişi kötü söz ve davranışlardan uzak
durur.
Ramazan ayına ve bayramına yönelik duygu ve düşüncelerimizi oluşturduk.
Bayramlar, toplumda bireylerin benzer duyguları yaşadığı ve birbirleriyle kaynaşıp kucaklaştığı seçkin günlerdir. Ramazan ayının sonunda üç gün bayram yapılır.
Buna Ramazan Bayramı denir. Bayramların toplum hayatında eşsiz bir yeri vardır.
Müslümanlar ramazan ayını oruçla ve ibadetle geçirmenin ve Allah’ın rahmetine
nail olmanın ümit ve sevinci ile üç gün bayram yaparlar.
64
1. Ramazan ayının ilk günü Ayşenur ve Sena oruç tutuyordu. Eve doğru yürürlerken
arkadaşları Betül’ü gördüler. Ayşenur dedi ki: i#FUàMÎPLLBWHBDCƌSƌEƌSw
Orucun niçin ve nasıl tutulduğunu bilen Sena, Ayşenur’a nasıl bir cevap
vermelidir?
A.
B.
C.
D.
Dedikodu yapmayalım, yoksa orucun sevabı azalır.
Betül kavgacı olduğu gibi kıskanç ve dedikoducudur.
Evet geçen gün Yeşim’le kavga ediyordu.
Kavgacı insanlardan uzak durmak gerekir.
2. Yaşlılık ve sürekli hastalık sebebiyle oruç tutamayanlar ne yaparlar?
A.
B.
C.
D.
Zekât verirler.
Kaza orucu tutarlar.
Mali durumu iyiyse fidye verirler.
Nafile oruç tutarlar.
3. Ramazan ayında verilmesi vacip olan sadakaya ne ad verilir?
A.
B.
C.
D.
Vitir
Fitre
Zekât
Fidye
4. Ramazan ayında birinin Kur’an okuyup diğerlerinin de dinlemesine veya
Kuran’dan takip etmesine ne ad verilir?
A.
B.
C.
D.
Hatim
Tecvit
Hafız
Mukabele
5. Müslümanlarca “on bir ayın sultanı” olarak bilinen ay hangisidir?
A.
B.
C.
D.
Ramazan
Muharrem
Şaban
Recep
65
6. Hastalık ve yolculuk gibi özürlerle tutulamayan oruçların daha sonra aynı gün
sayısınca tutulmasına ne ad verilir?
A.
B.
C.
D.
Adak orucu
Kaza orucu
Ramazan orucu
Nafile oruç
7. Muharremle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A.
B.
C.
D.
Alevi-Bektaşiler, muharrem ayının ilk on iki gününü oruçlu olarak geçirirler.
Bu ayda Kerbela’da şehit düşenler için mersiye ve dualar okurlar.
Muharrem, hicri takvimine göre yılın onuncu ayıdır.
Aşure pişirilir, komşu ve akrabalara dağıtılır.
8. Aşağıdakilerden hangileri özürleri nedeniyle tutamadıkları ramazan orucu
yerine fidye verirler?
I. Oruç tutmaya gücü yetmeyen yaşlılar
II. İyileşmesi kesinlikle umulmayan hastalar
III. Emzikli veya gebe kadınlar
IV. 90 kilometreden uzağa yolculuk edenler
A.
B.
C.
D.
I- III
I- II
III- IV
I- IV
i4BZMHàOMFSEFPMNBLà[FSFPSVÎTƌ[FGBS[LMOE4ƌ[EFOLƌNIBTUBPMVSWFZB
ZPMDVMVL IÉMƌOEF CVMVOVSTB UVUBNBEǘ HàO TBZTODB CBǵLB HàOMFSEF PSVÎ UVUBS
0SVÎUVUNBZBHàÎMFSƌZFUNFZFOMFSFCƌSGBLƌSƌEPZVSBDBLGƌEZFHFSFLƌSw.#BLBSB4VSFTƌBZFU
9. Yukarıda anlamı verilen ayete göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A.
B.
C.
D.
66
Tutulamayan oruçların kaza edileceği
Farz olan orucun belirli günlerde tutulacağı
Seyahat edenler için oruç tutmada kolaylık sağlanacağı
Oruç tutmak için niyetlenileceği
10. Bir günkü ramazan orucunu bilerek bozan bir kişi ne yapacaktır?
A.
B.
C.
D.
Bir gün kaza edecek 60 gün peş peşe kefaret orucu tutacaktır.
Yıl boyu oruç tutacaktır.
Sadece kaza edecektir.
60 gün kefaret orucu tutacaktır.
11. Aşağıdakilerden hangisi orucu bozmaz?
A.
B.
C.
D.
İlaç içme
Bayılma
Unutarak yeme ve içme
Sigara içme
12. Ramazan ayında yatsı namazından hemen sonra kılınan namaz aşağıdakilerden
hangisidir?
A.
B.
C.
D.
Teheccüt namazı
Kuşluk namazı
Vitir namazı
Teravih namazı
13. Aşağıdakilerden hangisi orucun kazandırdıklarından değildir?
A.
B.
C.
D.
Oruç bizi sabırlı kılar.
Kötü düşünmemize engel olur.
Oruç duygu dünyamızı zenginleştirir.
Oruç bizi fakirleştirir.
14. Aşağıdakilerden hangisi oruç türlerinden biri değildir?
A.
B.
C.
D.
Kader orucu
Adak orucu
Nafile oruç
Kaza orucu
67

…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
68
3. ÜNİTE
BİR İNSAN VE PEYGAMBER OLARAK
HZ. MUHAMMED
ÖĞRENME ALANI: HZ. MUHAMMED (S.A.V.)
Peygamber olarak bir insanın seçilmesinin nedenleri neler olabilir?
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) bir peygamber olarak sahip olduğu özellikler
nelerdir?
1. Hz. Muhammed’in bizler gibi bir insan olduğunu ayetlerden öğreneceksiniz.
2. Hz. Muhammed’i diğer insanlardan ayıran en önemli özelliği öğreneceksiniz.
3. Hz. Muhammed’in peygamberlik yönüyle ilgili özelliklerini ayetlerden öğreneceksiniz.
4. Hz. Muhammed’in görevlerinden birisinin Kur’ an’ı açıklamak olduğunu öğreneceksiniz.
5. Hz. Muhammed’in insanları baskı ve zor kullanmadan uyarma ve aydınlatma görevini yerine getirdiğini öğreneceksiniz.
6. Hz. Muhammed’in insanlık için niçin bir rahmet olarak gönderildiğini öğreneceksiniz.
7. Hz. Muhammed’in tutumlarından hareketle kendi davranışlarınızı değerlendireceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Cebrail
Vahiy
Rahmet
Ahlak
HZ. MUHAMMED
(S.A.V.)
Peygamber
Tebliğ
Sahabe
70
Mümin
GİRİŞ
Bu ünitede Hz. Muhammed’in bizler gibi bir insan olduğu vurgulanarak, peygamberi diğer insanlardan ayıran en önemli özelliğine dikkat çekilmiştir. Hz. Muhammed’in peygamberlik yönü ve görevleri açıklanarak bizlerin de Hz.
Muhammed’in tutumlarından hareketle kendi davranışlarımızı değerlendirmemiz
istenmiştir.
1. HZ. MUHAMMED’İN İNSANİ YÖNÜ
!
“Ben ruhbanlıkla emrolunmadım; evlenirim. Uyurum, uyanık da kalırım. Oruç
tuttuğum gibi (ramazan ayı dışında) tutmadığım da olur.” (Buharı, Nikâh, 90.)
Hz. Muhammed (s.a.v.) 571 yılında Mekke’de doğdu. Peygamberimiz, varlık
yönüyle herkes gibi bir insandı. O da bir anne ve babadan dünyaya gelmiş, normal
bir insan olarak büyümüş, gelişmiş, acıkınca yemek yemiş, o da evlenmiş, çoluk çocuk sahibi olmuştur. O, bu konulara şöyle açıklık getirmiştir: “Ben ruhbanlıkla emrolunmadım; evlenirim. Uyurum, uyanık da kalırım. Oruç tuttuğum gibi (ramazan ayı
dışında) tutmadığım da olur.” (Buharî, Nikâh, 90.) Peygamberimizin bu yönüne onun
insani yönü’ denir.
Resim. 03.01 : Kutsal emanetler
71
?
Peygamberimiz niçin “Erdemliler Topluluğu”na katılmıştır?
Allah Resulü, peygamberlikle görevlendirilmeden önce de toplumun sorunlarına duyarlı idi. Pek çok sosyal olayda aktif rol almıştır. Bu amaçla haksızlıklara karşı
mücadele eden “erdemliler topluluğu”na katılmış, toplumsal sorunların çözümünde
kilit rol oynamıştır. Kâbe hakemliği buna en güzel örnektir.
Hz. Peygamber, insanüstü bir güce sahip olmadığı gibi bir melek de değildi. O
da bizim gibi insani özelliklere sahipti. Çocukluğunu diğer çocuklar gibi, gençlik dönemini dürüst ve sorumlu bir insan olarak geçirmiştir. Eşinin, çocuklarının ve dostlarının sorunlarıyla yakından ilgilenmiştir. Peygamber olunca Allah’tan ona vahiy
gelmiştir. Bu gerçek Kur’an’da şöyle ifade edilmiştir: “De ki: Ben de ancak sizin gibi
bir insanım. (Ne var ki) bana, ‘Sizin İlah’ınız ancak bir tek İlah’tır.’ diye vahyolunuyor.
Kim Rabb’ine kavuşmayı umuyorsa yararlı bir iş yapsın ve Rabb’ine kullukta kimseyi
ortak koşmasın.” (Kehf Suresi, 110. ayet.)
?
Hz. Muhammed (s.a.v)’i diğer insanlardan ayıran en önemli özellik nedir?
Resim. 03.02 : Hat sanatıyla yazılmış
“Muhammed (s.a.v.)” yazısı.
?
Hz. Muhammed’i (s.a.v) sahip
olduğu özellikler bakımından diğer insanlardan ayıran en önemli
özellik, ona vahyin gelmiş olmasıdır.
Hz. Peygamberin doğaüstü bir gücünün olmadığı En’am Suresi, 50.
ayette şöyle vurgulanmıştır: “De ki:
Ben size, ‘Allah’ın hazineleri benim
yanımdadır.’ demiyorum. ‘Ben gaybı
da bilmem.’ Size ‘Ben bir meleğim.’ de
demiyorum. ‘Ben sadece, bana gönderilen vahye uyuyorum.’...” Onun bu
özelliklerinin dile getirilmesi, Hz. Peygamberin ilahlaştırılmaması içindir.
Çünkü bazı toplumlar, geçmişte peygamberleri ilahlaştırma eğilimi içine
girmişlerdir.
Peygamberimizi inkar edenler, onun hangi özelliklere sahip olmasını bekliyorlardı?
72
ETKİNLİK
Peygamberimiz, neden her fırsatta kendisinin de bir insan olduğunu belirtme ihtiyacı
duymuştur?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Peygamberin çağrısından habersiz olan o dönemin insanları, peygamberin
insanların arasından seçilmesini kabullenemez, onun insanüstü özelliklere sahip olması gerektiğini savunurlardı. Onlara göre peygamber, ya gelecekten haber veren
biri ya da kusursuz bir melek özelliği taşımalıydı. Bir ayette bu konuya şöyle değinilmiştir: “Şöyle dediler: Bu ne biçim peygamber; (bizler gibi) yemek yiyor, çarşılarda
dolaşıyor! Ona kendisiyle beraber uyarıcı olarak bir melek indirilmeli değil miydi?”
(Furkan Suresi, 7. ayet.) Bu iddiaların geçersiz olduğu Furkan Suresi’nin 20. ayetinde
şöyle ifade edilmiştir: “(Resulüm!) Senden önce gönderdiğimiz bütün peygamberler
de hiç şüphesiz yemek yerler, çarşılarda dolaşırlardı. Biz, sizi birbiriniz için imtihan
konusu yaptık...” Bu ayet de gösteriyor ki peygamberler de bizim gibi birer insandır.
2. HZ. MUHAMMED’İN PEYGAMBERLİK YÖNÜ
!
“De ki: Ben peygamberlerin ilki değilim. Bana ve size ne yapılacağını da bilmiyorum. Ben sadece bana vahyedilene uyuyorum. Ben sadece apaçık bir
uyarıcıyım.”(Ahkâf Suresi 9. ayet.)
Allah’ın emir ve buyruklarını vahiy yoluyla bildirdiği insanlara peygamber denir. Hz. Muhammed (s.a.v.), 610 yılında kırk yaşında iken Allah tarafından elçi olarak
gönderilen peygamberlerin sonuncusudur. Ahzab Suresi 40.ayette bu konu şöyle
ifade edilmiştir:. “…O, Allah’ın elçisi ve peygamberlerin sonuncusudur, Allah her şeyi
en iyi bilendir.”
Hz. Muhammed (s.a.v) kendisine vahyedilen Kur’an’ı hem yaşayarak hem de
anlatarak tebliğ etmiştir. Bir ayette bu konu şöyle ifade edilmiştir: “...İşte bu Kur’an
bana, onunla sizi ve ulaştığı herkesi uyarayım, diye vahyolundu. Yoksa siz, Allah ile
beraber başka tanrılar olduğuna şahitlik mi ediyorsunuz? De ki: ‘Ben buna şahitlik
etmem. O, ancak tek bir İlah’tır ve şüphesiz ben sizin Allah’a ortak koştuğunuz şeylerden uzağım.’ “ ( En’am Suresi, 19.ayet)
73
Resim. 03.03 : Mescid-i Haram / Mekke
?
Hz. Muhammed (s.a.v) hangi ilkeleri savunuyordu?
Hz. Peygamber, Allah’tan başkasına kulluk etmeye karşı çıkmış, daima hak ve
adaletten yana olmuştur. O, iyiliğe ve yardımlaşmaya öncülük etmiş; insanları kötü
ve zararlı davranışlardan sakındırmıştır. Şûra Suresi’nin 15. ayeti, onun uyması gereken ilkeleri bildirmektedir: “(Ey Muhammed! Bundan dolayı sen (Hakk’a) çağırmaya
devam et ve emrolunduğun gibi dosdoğru ol. Onların heva ve heveslerine uyma ve
şöyle de: ‘Allah hangi kitabı indirmişse ben ona inandım ve aranızda adaleti gerçekleştirmekle emrolundum. Allah bizim de Rabb’imiz, sizin de Rabb’inizdir...”
Hz. Muhammed (s.a.v) kendisine gelen ayetleri aynı zamanda gerek sözleriyle
gerekse davranışlarıyla açıklamış, ayetlerin nasıl anlaşılacağını insanlara öğretmiştir.
Böylece Allah’ın ayetlerde kastettiği anlamlar insanlar tarafından iyice anlaşılmıştır.
Peygamberimizin peygamberlik yönünden biri de Kur’an-ı Kerim’deki öğütleri
bizzat uygulayarak insanlara öncülük etmektir. Namazı, orucu, zekâtı, iyilik etmeyi,
güzel davranışlarda bulunmayı, ilk Müslümanlar Peygamberimizden görerek öğrenmiş, kendileri de aynısını yapmışlardır.
74
BİLGİ KUTUSU
3PNB ƌNQBSBUPSV 1FZHBNCFSƌNƌ[EFO LFOEƌTƌOƌ WF IBMLO ƞTMBNB EBWFU
FEFOCƌSNFLUVQBMEǘOEBPTSBEBàMLFTƌOEFUƌDBSFUƌÎƌOCVMVOBO&CV4àGZBOÎBǘSNǵWFTPSNVǵUVi4ƌ[QFZHBNCFSMƌLƌEEƌBTOEBOÚODF.VIBNNFEƌOTBW
IƌÎ
ZBMBOTÚZMFEƌǘƌOƌHÚSEàOà[Nà w&CV4àGZBO.VIBNNFEƌOTBW
IƌÎZBMBOTÚZMFNFEƌǘƌOƌ,BZ[FSFTÚZMFZƌODF,BZ[FSi4BOBPOVOIƌÎZBMBOTÚZMFZƌQTÚZMFNFEƌǘƌOƌTPSEVN4FOEFTÚZMFNFEƌǘƌOƌƌGBEFFUUƌO&ǘFSP"MMBIBLBSǵZBMBOLPOVǵNVǵ
PMTBZE FNƌOƌN Lƌ ƌOTBOMBSB ZBMBO TÚZMFNFLUFO EF IƌÎ TBLONB[Ew EFS#VIBSÔ
#FEàM7BIZ
2.1. Hz. Muhammed Son Peygamberdir
!
“...O (Muhammed), Allah’ın Resulü ve nebilerin sonuncusudur. Allah, her şeyi
hakkıyla bilendir.” (Ahzâb Suresi, 40. ayet.)
Hz. Muhammed (s.a.v.), peygamberlerin sonuncusudur. Onun tebliğ ettiği İslam dini, son dindir. Allah tarafından getirdiği Kur’anı Kerim, bütün insanlığa seslenen Allah’ın son kitabıdır. Kuran’da bu konu şöyle ifade edilmiştir: “...O (Muhammed),
Allah’ın Resulü ve nebilerin sonuncusudur. Allah, her şeyi hakkıyla bilendir.” (Ahzâb
Suresi, 40. ayet.)
Kur’an-ı Kerim’le birlikte insanlığa duyurulacak vahiy tamamlanmıştır. Artık
peygamber olma veya ilahî bir kitap getirme yönündeki iddialar geçersizdir. Allah’ın
şu ilahî beyanı bu konuyu aydınlatmaktadır: “Rabb’inin sözü, doğruluk ve adalet bakımından tamamlanmıştır. Onun sözlerini değiştirecek kimse yoktur. O, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.” (En’am Suresi, 115. ayet.)
BİLGİ KUTUSU
)["EFNƌMFCBǵMBZBOQFZHBNCFSMƌLHÚSFWƌ)[.VIBNNFETBW
ƌMFTPO
CVMNVǵUVS )[ .VIBNNFEƌO TPO QFZHBNCFS PMEVǘV LFOEƌTƌOEFO TPOSB CBǵLB
QFZHBNCFSHFMNFZFDFǘƌ,VSBOEB"I[BCTVSFTƌBZFUUFi0"MMBIO3FTVMàWF
OFCƌMFSƌOTPOVODVTVEVS"MMBIIFSǵFZƌIBLLZMBCƌMFOEƌSwǵFLMƌOEFCƌMEƌSƌMNƌǵUƌS
75
Resim. 03.04: Mescid-i Nebevi / Medine.
Hz. Muhammed’in son peygamber ve ona verilen ilahî kitabın son kitap olması nedeniyle Kur’an-ı Kerim, tüm ilahî kitapların özünü de kapsamıştır. Kur’an evrenseldir. Kur’an’da bildirilen ilahî ilkeler ve değerler, tüm insanlığı kuşatıcıdır. Bütün
insanların Rabb’i olan Allah, her millete hitap eden, onların sorunlarını çözen ve sıkıntılarını gideren ilahî hükümleri indirmiştir. Bu ilahî hükümler, Hz. Muhammed’e
vahyedilen Kur’an’da bildirilmiştir.
ETKİNLİK
i#VHàOTƌ[ƌOƌÎƌOEƌOƌOƌ[ƌLFNBMFFSEƌSEƌN4ƌ[FPMBOOƌNFUƌNƌUBNBNMBEN
WFTƌ[ƌOƌÎƌOEƌOPMBSBLƞTMBNTFÎUƌNw.ÉƌEF4VSFTƌBZFU
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
76
2.2. Hz. Muhammed Kur’an’ı Açıklayıcıdır
!
“...İnsanlara, kendilerine indirileni açıklaman ve onlar üzerinde düşünmeleri
için sana bu Kur’an’ı indirdik.” (Nahl Suresi, 44. ayet.)
Hz. Peygamberin, ayetleri insanlara bildirme görevine “tebliğ” denir. Hz. Muhammed, Allah’tan aldığı vahyi, insanlığa dosdoğru olarak aktarmıştır. Onun peygamberlik görevlerinden birisi de Kur’an-ı Kerim’i sözlü ve uygulamalı olarak açıkça
ortaya koymaktır. Onun hayatı, zaten Kur’an’ın açıklamasıdır. Diğer bir ifadeyle o,
yaşayan bir Kur’an idi.
Kur’an’daki herhangi bir konuda, Allah’ın neyi amaçladığını insanlar arasında
en iyi bilen Allah Resulü’dür. O, müminler tarafından anlaşılamayan ayetlere, kavramlara ve konulara açıklık getirmiştir. Örneğin namazın nasıl kılınacağı, haccın nasıl
yapılacağı ve zekâtın hangi mallardan ne kadar verileceği gibi konulara ışık tutmuştur. Uygulamalarıyla da bizlere örnek olmuştur.
BİLGİ KUTUSU
Tebliğ ne demektir?
)[1FZHBNCFSƌOBZFUMFSƌƌOTBOMBSBCƌMEƌSNFHÚSFWƌOFiUFCMƌǘwEFOƌS
İnsanlık tarihinde süregelen sıkıntılar, anlaşmazlıklar ve yetersiz eğitim, sorunların adil bir biçimde çözümünü güçleştirmiştir. Hz. Peygamberin görevlerinden
biri de anlaşmazlıklarda devreye girip Kur’an’ı açıklamak ve sorunların adil biçimde
çözümünü sağlamaktır. O da bu görevini hakkıyla yerine getirmiştir. Nahl Suresi’nin
64. ayetinde bu konu dile getirilmiştir: “Sana kitabı, ancak ayrılığa (ihtilafa) düştükleri şeyleri onlara açıklaman
için ve iman eden bir topluma doğru yolu göstersin ve
rahmet olsun diye indirdik.”
Resim. 03.05: Kur’an yol göstericidir.
Allah, Hz. Peygamberi
içinde yaşadığı toplumdan
seçmiştir. Böylelikle onlara ana dilleriyle hitap eden,
onları anlayacak, vahyi onlara anlatacak ve açıklayacak birine görev vermiştir.
Kur’an’da: “(Allah’ın emirlerini) onlara iyice açıklasın diye
her peygamberi yalnız kendi
77
halkının diliyle gönderdik...” (İbrahim Suresi, 4. ayet) ayetiyle bu konu dile getirilmiştir. Allah Resulü, kendi anadilini iyi bilen biri olarak bu görevi yapmıştır.
ETKİNLİK
i"OEPMTVOCƌ[,VSBOBOMBǵMQÚǘàUBMONBTƌÎƌOLPMBZMBǵUSELw,BNFS4VSFTƌBZFU
Yukarıdaki ayette anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Allah indirdiği kitap ve görevlendirdiği peygamberler sayesinde inananlara büyük iyilikte bulunmuştur. İnsanlara hakkı, hakikati öğretmiştir. Âl-i İmran
Suresi’nin 164. ayetinde bu konuya şöyle değinilmiştir: “İçlerinden, onlara ayetlerini
okuyan, (kötülüklerden ve inkârdan) kendilerini arındıran, onlara Kitap ve hikmeti öğreten bir Peygamber göndermekle Allah, müminlere büyük bir lütufta bulunmuştur. Hâlbuki daha önce onlar apaçık bir sapma içinde idiler.” Bu sayede insanlar
vahiy konusunda doğru olanı öğrenmişler ve Allah’a karşı sorumluluk bilinciyle hareket etmişlerdir.
Hz. Peygamberin Kur’an’ı, gerek yaşayarak ve gerekse anlatarak açıklaması, Müslümanların, İslam’ı doğru anlamalarında, bilinçli bir biçimde yaşamalarınd,
önemli bir etken olmuştur. Bizler de İslam’ı anlamak için Kur’an meallerinden ve Hz.
Peygamberin açıklamalarından faydalanmalıyız.
2.3. Hz. Muhammed İnsanlık İçin Bir Uyarıcıdır
!
“Biz, seni bütün insanlara ancak müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik. Fakat
insanların çoğu bunu bilmezler.” (Sebe Suresi, 28. ayet.)
Allah; insanları iyiye, doğruya, güzele yönlendirmek ve kötülükten sakındırmak amacıyla Hz. Muhammed’i bir peygamber olarak görevlendirmiştir. Bütün peygamberlerin olduğu gibi Hz. Muhammed’in de en önemli görevlerinden biri uyarıcı
olmasıdır.
78
Resim. 03.06: Kabe
Hz. Muhammed, uyarı görevine ilk önce kendi ailesinden başlamıştır. Peygamberimiz, konuyla ilgili Kur’an’da: “(Önce) en yakın akrabanı uyar.” (Şuarâ Suresi, 214.
ayet.) ayeti gereğince yakın çevresinden başlayarak herkese Allah’ın mesajını ulaştırmıştır.
?
Peygamberimiz insanları hangi konularda uyarmıştır?
Allah Resulü, insanları Allah’tan başka hiç kimseyi ve hiçbir şeyi ilah edinmemeye, her şeyi yaratan Allah’a inanmaya, ona güvenmeye çağırmıştır. Allah’a ortak
koşmanın (şirk) en büyük günah olduğunu bildirmiştir. Konuyla ilgili, Nahl Suresi’nin
2. ayetinde şöyle buyrulmaktadır: “Allah; melekleri, kendi tarafından bir vahiy ile kullarından dilediği kimselere ‘Benden başka İlah yoktur. Bana karşı gelmekten sakının!’ diye uyarmak üzere gönderir.”
?
Peygamberimiz uyarı görevini nasıl yerine getiriyordu?
79
Resim. 03.07: İslam’ın doğduğu sırada Arabistan
Peygamberimiz Hz. Muhammed, insanları uyarırken hiçbir baskı ve zorlamaya başvurmamıştır. Yunus Suresi’nin 99. ayetinde bu konuya değinilmiştir: “Eğer
Rabb’in dileseydi, yeryüzünde bulunanların hepsi elbette topyekûn iman ederlerdi.
Böyle iken sen mi mümin olsunlar diye, insanları zorlayacaksın?” Onun görevi, mesajı duyurarak insanları uyarmaktır. Başka bir ayette onun hesap görücü değil, uyarıcı
görevine şöyle işaret edilmiştir: “...Sana düşen, sadece duyurmaktır (tebliğ etmektir).
Hesap görmek ise bize aittir.” (Ra’d s Suresi, 40. ayet.)
Resim. 03.08: Peygamberimizin hükümdarlara gönderdiği mektup örneği
80
?
Hz. Muhammed (s.a.v.) hangi ülke liderlerine İslam’a davet mektubu göndermiştir?
Hz. Peygamber, İslam’a davet amacıyla kimi topluluklara, devlet başkanlarına
elçi ve mektup göndermiştir. Bizans hükümdarına, İran kisrasına, Habeşistan hükümdarına, İskenderiye hükümdarına, Gassan kralına, Yemame yöneticisine, Arabistan’ın
kuzeyinde ve güneyinde bulman çeşitli kraliyet ailelerine, Arap kabile başkanlarına,
ünlü ve nüfuzlu kişilere; Hristiyanlara, Yahudilere ve Mecusilere İslam’a davet mektupları göndermiştir.
ETKİNLİK
Hz. Muhammed’in Bizans İmparatoru Herakleios’a gönderdiği mektup şöyledir:
&TƌSHFZFOCBǘǵMBZBO"MMBIBEZMB
"MMBIOLVMVWFFMÎƌTƌ.VIBNNFEEFO3VNƞNQBSBUPSV)FSBLMF
4FMBNIƌEBZFUFUBCƌPMBOMBSB
4FOƌƞTMBNBÎBǘSZPSVN.àTMàNBOPMLVSUVM.àTMàNBOPMLƌ"MMBIFDSƌOƌƌLƌ
EFGBWFSTƌO:à[ÎFWƌSƌSTFOCàUàOIBMLOOHàOBITFOƌOCPZOVOBES
i&ZLƌUBQFIMƌ4ƌ[ƌOMFCƌ[ƌNBSBN[EBLƌPSUBLLFMƌNFZFZBMO[DB"MMBIABUBQNBLWFPOBIƌÎCƌSǵFZƌPSUBLLPǵNBNBLBSBN[EB"MMBIUBOCBǵLBCƌSCƌSƌNƌ[ƌSBCMFSFEƌONFNFLà[FSFHFMƌO&ǘFSZà[ÎFWƌSƌSTFOƌ[UBOLMLFEƌOLƌCƌ[.àTMàNBO[w
.)BNƌEVMMBI)[1FZHBNCFS%ÚOFNƌOƌO4ƌZBTƌƞEBSƌ#FMHFMFSƌT
Hz. Muhammed, İslam’a davet mektubunda Bizans imparatorunu hangi ilkelere
davet etmiştir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2.4. Hz. Muhammed İnsanlığa Bir Rahmettir
!
“(Resulüm!) Biz seni âlemlere ancak rahmet olarak gönderdik” (Enbiya Suresi,
107. ayet.)
81
Rahmet canlıları, özellikle insanları kötülüklerden, tehlikelerden merhamet ve
şefkatle korumak, onlara iyilik etmektir. Hz. Muhammed, getirdiği mesajla insanlığa rahmet olmuştur. Ona inananların kötülük ve tehlikelerden korunmalarını sağlamıştır. Güçlülerin zayıfları ezdiği, kadınların hor ve hakir görüldüğü, haksızlıkların
arttığı, kan davalarının ardı arkasının kesilmediği bir dünyada, Hz. Muhammed’in
peygamber olarak görevlendirilmesi insanlık için bir kurtuluş olmuştur.
Kur’an-ı Kerim’de Hz. Muhammed’in tüm insanlığa bir rahmet olarak görevlendirildiğinden söz edilmiştir. Hz. Peygamber; dinî, ahlaki ve insani değerleri savunarak kötülüklere karşı insanları korumaya çalışmıştır. Enbiya Suresi’nin 107 ve 108.
ayetinde bu konuya değinilmiştir: “(Resulüm!) Biz seni âlemlere ancak rahmet olarak
gönderdik. De ki: Bana ancak, ilahınızın yalnızca bir tek ilah olduğu vahyolunuyor...”
Resim. 03.09: Kabe’nin eski görünümü
?
Hz. Muhammed (s.a.v.)gönderilmeden önce Arap Yarımadası ne durumdaydı?
Peygamberimiz gönderilmeden önce, Arap Yarımadası, dinî, ahlaki ve toplumsal açıdan bir çöküntü içindeydi. Toplumda insanlar, hürler ve köleler olmak üzere
sınıflara ayrılmıştı. Adaletsizlik ve ahlaksızlık artmıştı. Can ve mal güvenliği kalmamıştı. Kimsesizler korunmuyordu. Şeref ve itibar sahiplerinin merhamet duyguları
körelmişti. Allah, peygamber göndermekle huzursuz insanlara huzur ve mutluluk
bahsetmiştir. Bir ayet bu gerçeğe şöyle vurgu yapmaktadır: “... Biz, Rabb’inin bir rah-
82
meti olarak peygamberler göndermekteyiz. O işitendir, bilendir.” (Duhan Suresi, 5-6.
ayetler.)
Hz. Muhammed (s.a.v.) bir rahmet peygamberidir. Onun getirdiği mesaj müminleri, içine düştükleri manevi sıkıntılardan kurtarmış; geleceğe daha umutla bakmalarını sağlamıştır. Allah’a olan inançları sayesinde onların iç huzurları ve öz güvenleri artmıştır.
ETKİNLİK
Peygamberimiz bir defasında şöyle buyurdu:
#FOƌNƌOTBOMBSMBEVSVNVNǵVOBCFO[FS"EBNOCƌSƌBUFǵZBLNǵ"UFǵFUSBG
BZEOMBUODBQFSWBOFMFSHFDFLFMFCFLMFSƌ
WFCÚDFLMFSBUFǵFBUMBNBZBCBǵMBNǵMBS
#ƌSLƌNTFPOMBSLVSUBSNBZBFOHFMPMNBZB
ÎBMǵULÎBCBǵBÎLBNBNǵ,FMFCFLMFS
WFCÚDFLMFSBUFǵFBUMBNBZBEFWBNFUNƌǵMFS#FOEFUQLPBEBNHƌCƌ
LFNFSƌOƌ[EFOUVUBSBLTƌ[ƌBUFǵFEàǵNFLUFOLPSVNBZBÎBMǵZPSVN4ƌ[MFSƌTFBUFǵFBUMZPSTVOV[#VIBSÔ3ƌLBL
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2.5. Hz. Muhammed Güzel Ahlakın Tamamlayıcısıdır
!
Hz. Ayşe, Hz. Muhammed’in ahlakını Kur’an olarak açıklarken nasıl bir mesaj
vermiştir?
Hz. Muhammed (s.a.v.) üstün ahlak sahibi bir insandı. Gerek kişisel gerekse
toplumsal ilişkilerinde en fazla öne çıkan özelliği, doğru sözlülüğü ve dürüst kişiliği
idi. O, sözüne bağlı olduğu gibi verilen emanetlere de ciddiyetle sahip çıkardı.
Yüce Allah Hz. Muhammed’in üstün ahlakını şöyle anlatmıştır: “Ve sen elbette
üstün bir ahlak sahibisin.” (Kalem Suresi, 4. ayet.) O, dürüst ve güvenilirdi. Daima
doğru, iyi, yararlı ve güzel olanın yanında yer alırdı. Kötülükler, zararlı işler ve yanlış
durumlar karşısında asla sessiz kalmazdı. Uygun bir dille ondan sakındırmaya çalışırdı. Herkese saygı gösterirdi. Muhatabını can kulağıyla dinlerdi. Olaylara ön yargısız
yaklaşır, sorumlu ve adaletli davranırdı. Ahlaki ve erdemli tutumuyla o, tam olarak
83
Allah’ın Kur’an’da sözünü ettiği örnek
insanı yansıtmıştır:
“Andolsun ki; Resülullah sizin için
Allah’a ve ahiret
gününe kavuşmayı
umanlar ve Allah’ı
çok zikredenler için
güzel bir örnektir.”
(Ahzâb Suresi, 21.
ayet.)
Resim. 03.10 : Hat sanatıyla yazılmış “Muhammed (s.a.v.)” yazısı
?
Peygamberimiz nasıl bir ahlaka sahipti?
Hz. Peygamberin yaşamında Kur ‘an ahlakı egemendi. O, söz ve davranışlarını Kur ‘an-ı Kerim‘e göre düzenlemişti. Bir gün bir sahabi Hz. Muhammed’in eşi Hz.
Ayşe ‘ye, Hz. Peygamberin ahlakı hakkında soru sormuştu. Hz. Ayşe‘nin ona verdiği
cevap oldukça dikkat çekicidir: “Sen, hiç Kur’an okumuyor musun?” Sahabi, “Evet,
okuyorum.” deyince, Hz. Ayşe şöyle devam etti: “İşte, Allah’ ın elçisinin ahlakı, Kur’an
idi.” (Müslim, Salâtü’l-Musafirin, 139. )
Hz. Muhammed (s.a.v.) hoşgörülüydü, yüzünde tebessümü eksik olmazdı.
Davranışlarındaki en belirgin özelliği merhametli oluşuydu. Çünkü o, kimsenin üzülmesini ve sıkıntıya düşmesini istemezdi. Dostları arasında ileri görüşlü olarak tanınırdı. Özeleştiriyi tavsiye ederdi. Güzel ahlakın bütününü onun hayatında görebiliriz. Hz. Peygamber bu durumu şöyle ifade etmiştir: “Ben güzel ahlakı tamamlamak
üzere gönderildim.” (Muvatta, Hüsnü’l-Hulk, 8.)
Onun getirdiği mesaja inanmayanlar bile onun asla yalan söylemediğine dair
tanıklıkta bulunmuşlardır. Onun peygamberlik öncesinde de dürüst ve güvenilir Muhammed (s.a.v.) (Muhammedu’l-emin) olarak bilinmesi de bu gerçeği teyit etmektedir. Hz. Muhammed, kendisine emanet edilen her şeyi en güzel biçimde korurdu. O,
asla hileye göz yummazdı. Hileye başvuranları, “Mümin, insanların canları ve malları
hakkında kendisine güvenilen kimsedir.” (Tirmizi, İman, 12.) diye uyarmıştır.
84
Hz.
Muhammed
(s.a.v.) insanlara karşı davranışlarında olduğu gibi
çevreye karşı tutumuyla
da örnek olmuştur. Hz.
Peygamber,
Medine’yi
dört bir yandan kuşatan
yeşil alanı koruluk olarak
ilan etmiş ve buralarda
ağaç kesimini yasaklamıştır.
Resim. 03.11: Hz. Muhammed üstün bir ahlak sahibidir.
ETKİNLİK
i#BOBǵVOMBSIBLLOEBTÚ[WFSƌOCFOEFTƌ[FDFOOFUƌNàKEFMFZFZƌN
,POVǵUVǘVOV[[BNBOEPǘSVZVLPOVǵVO
4Ú[WFSEƌǘƌOƌ[[BNBOTÚ[àOà[àZFSƌOFHFUƌSƌO
4ƌ[FFNBOFUFEƌMFOƌLPSVZVOw"INFUC)BOCFM.àTOFET
Yukarıdaki hadiste iman-ahlak ilişkisi açısından hangi konulara vurgu yapılmıştır?
Aşağıya yazınız.
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
85
NELER ÖĞRENDİK?
Hz. Muhammed’in bizler gibi bir insan olduğunu ayetlerden öğrendik.
Hz. Muhammed (s.a.v.) gerek peygamberlik öncesinde gerekse peygamberlik döneminde diğer insanlar gibi bir hayat yaşamıştır. Hz. Peygamber, insanüstü bir güce sahip olmadığı gibi bir melek de değildi. O da bizim gibi insani özelliklere sahipti.
Hz. Muhammed’i diğer insanlardan ayıran en önemli özelliği öğrendik.
Allah’ın emir ve buyruklarını vahiy yoluyla bildirdiği insanlara peygamber denir.
Hz. Peygamberin doğaüstü bir gücü yoktur. Onu farklı kılan en önemli özelliği, ona vahyin gelmiş olmasıdır. Hz. Muhammed (s.a.v.) diğer insanlardan farklı olarak Allah tarafından gönderilen peygamberlerin sonuncusudur.
Hz. Muhammed’in peygamberlik yönüyle ilgili özelliklerini ayetlerden öğrendik.
Şûra Suresi 15. ayet Hz. Muhammed’in peygamberlik yönüyle ilgili özelliklerini
şöyle açıklamaktadır:”(Ey Muhammed!) Bundan dolayı sen (Hakk’a) çağırmaya devam et
ve emrolunduğun gibi dosdoğru ol. Onların heva ve heveslerine uyma ve şöyle de: ‘Allah
hangi kitabı indirmişse ben ona inandım ve aranızda adaleti gerçekleştirmekle emrolundum. Allah bizim de Rabb’imiz, sizin de Rabb’inizdir...”
Hz. Muhammed’in görevlerinden birisinin Kur’an’ı açıklamak olduğunu öğrendik.
Hz. Peygamberin, ayetleri insanlara bildirme görevine “tebliğ” denir. Hz. Muhammed, Allah’tan aldığı vahyi, insanlığa dosdoğru olarak aktarmıştır. Onun peygamberlik
görevlerinden birisi de Kur’an-ı Kerim’i sözlü ve uygulamalı olarak açıkça ortaya koymaktır. Kur’an’ı hem sözleriyle hem de yaşantısıyla Müslümanlara öğretmiştir.
Hz. Muhammed’in insanları baskı ve zor kullanmadan uyarma ve aydınlatma
görevini yerine getirdiğini öğrendik.
Peygamberimiz Hz. Muhammed, insanları uyarırken hiçbir baskı ve zorlamaya başvurmamıştır. Bu durum Yunus Suresi’nin 99. ayetinde şöyle açıklanmıştır: “Eğer
Rabb’in dileseydi, yeryüzünde bulunanların hepsi elbette topyekûn iman ederlerdi. Böyle iken sen mi mümin olsunlar, diye insanları zorlayacaksın?” Onun görevi, mesajı duyurarak insanları uyarmaktır.
Hz. Muhammed’in insanlık için niçin bir rahmet olarak gönderildiğini öğrendik.
Hz. Muhammed (s.a.v.) tüm insanlığa bir rahmet olarak gönderilmiştir. Hz. Peygamber getirdiği mesajla dinî, ahlaki ve insani değerleri savunarak kötülüklere karşı
insanları korumaya çalışmıştır. Allah Resulü’nün bildirdiği değerler, müminler arasında
dostluk ve kardeşlik bağlarını güçlendirmiştir.
Hz. Muhammed’in tutumlarından hareketle kendi davranışlarımızı değerlendirmeyi
öğrendik.
Hz. Muhammed (s.a.v.), insanlara davranışlarıyla örnek olmuştur. Müslümanlar da
kendi davranışlarını Peygamberin davranışları doğrultusunda değerlendirirler.
86
1FZHBNCFSƌNƌ[CƌSEFGBTOEBǵÚZMFCVZVSEV#FOƌNƌOTBOMBSMBEVSVNVNǵVOBCFO[FS
"EBNOCƌSƌBUFǵZBLNǵ"UFǵFUSBGBZEOMBUODBQFSWBOFMFSHFDFLFMFCFLMFSƌ
WFCÚDFLMFSBUFǵFBUMBNBZBCBǵMBNǵMBS#ƌSLƌNTFPOMBSLVSUBSNBZBFOHFMPMNBZB
ÎBMǵULÎB CBǵB ÎLBNBNǵ ,FMFCFLMFS WF CÚDFLMFS BUFǵF BUMBNBZB EFWBN FUNƌǵMFS
#FOEFUQLPBEBNHƌCƌ
LFNFSƌOƌ[EFOUVUBSBLTƌ[ƌBUFǵFEàǵNFLUFOLPSVNBZBÎBMǵZPSVN4ƌ[MFSƌTFBUFǵFBUMZPSTVOV[#VIBSÔ3ƌLBL
1. Yukarıdaki hadiste Peygamberimizin insanlar için hangi yönü üzerinde
durulmaktadır?
A.
B.
C.
D.
Müjdeleyici oluşu
Rahmet oluşu
Kur’an’ı açıklayıcılığı
Son peygamber oluşu
2. Aşağıdakilerden hangisi Peygamberimizin insani yönüyle ilgilidir?
A.
B.
C.
D.
İnsanları uyarır.
Kur’an-ı Kerim’i açıklar.
Allah’tan aldığı emirleri insanlara iletir.
Alışverişe çıkar.
i%FLƌ#FOTƌ[FA"MMBIOIB[ƌOFMFSƌCFOƌNZBONEBESEFNƌZPSVNA#FOHBZC
ƌOTBOBMHMBNBTOOÚUFTƌOEFLƌHFSÎFLMƌLMFS
EBCƌMNFN4ƌ[FA#FOCƌSNFMFǘƌNEF
EFNƌZPSVNA#FOTBEFDFCBOBHÚOEFSƌMFOWBIZFVZVZPSVNw&OBN4VSFTƌBZFU
3. Yukarıdaki ayetten aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?
A.
B.
C.
D.
Hz. Muhammed’in hiçbir insanüstü gücü yoktur.
Hz. Muhammed, Allah’tan aldığı vahyi iletmiştir.
Hz. Muhammed, kendisinin ilahi güçleri olduğunu söylemiştir.
Hz. Muhammed’in görevi, Allah’ın sözlerini açıklamak ve uygulamaktır.
4. Aşağıdakilerden hangisi Hz. Muhammed’in peygamberlik yönüyle ilgilidir?
A.
B.
C.
D.
Ticaret yapar.
Alışverişe çıkar.
Kur’an-ı Kerim’i açıklar.
Yorulunca dinlenir.
87
5. Hz. Muhammed, Bizans ve İran gibi ülkelerin devlet başkanlarına niçin mektup
göndermiştir?
A.
B.
C.
D.
Savaş ilan etmek için
Onları uyarmak ve İslam’a davet etmek için
Eski dostları olduğu için
Müslümanlara yardım etmek için
“O (Muhammed ), Allah’ın elçisi ve peygamberlerin sonuncusudur…” (Ahzab
Suresi, 40.ayet.)
6. Yukarıdaki Kur’an ayetinde Yüce Allah, Peygamber Efendimizin hangi yönünü
vurgulamıştır?
A.
B.
C.
D.
İnsani yönünü
Son peygamber oluşunu
Güzel ahlakını
Merhametini
7. Aşağıdakilerden hangisi Peygamberimizle ilgili yanlış bir bilgidir?
A.
B.
C.
D.
İnsanlık için bir uyarıcıdır.
İnsanlığa bir rahmettir.
Peygamberlerin ilkidir.
Güzel ahlak örneğidir.
8. Peygamber Efendimiz, çevresindeki ülkelerin hükümdarlarına İslam’a davet
mektupları gönderdi.
Bu durum Peygamberimizin hangi yönüyle ilgilidir?
A.
B.
C.
D.
88
Evrensel ve uyarıcı olmasıyla
Son peygamber olmasıyla
Rahmet peygamberi oluşuyla
Kur’an’ı açıklayıcı oluşuyla
1FZHBNCFSƌNƌ[TBW
IBZBUCPZVODBFNBOFUƌLPSVZBOTÚ[WFEBWSBOǵMBSZMB
ÎFWSFTƌOFHàWFOWFSFOCƌSƌZEƌ#VOFEFOMF.FLLFMƌMFSLFOEƌTƌOƌA%àSàTUWF(àWFOƌMƌS
EƌZFÎBǘSSMBSE
9. Yukarıda anlatılan sıfat, aşağıdakilerden hangisidir?
A.
B.
C.
D.
Hatemu’l-Enbiya
Ashab-ı Suffa
Muhammedu’l- Emin
Günahsız Resul
1FZHBNCFS&GFOEƌNƌ[A)ƌÎÚMNFZFDFLHƌCƌEàOZBZBSOÚMFDFLHƌCƌBIƌSFUƌÎƌO
ÎBMǵO[CVZVSNVǵUVS
10. Yukarıdaki hadiste anlatılmak istenen ana düşünce nedir?
A.
B.
C.
D.
Ahiretin önemi
Dünya - ahiret dengesi
Çalışmanın önemi
Dünyanın değersizliği
11. Aşağıdakilerden hangisi peygamberlerin insanlar içinden seçilmesinin bir
sonucu değildir?
A.
B.
C.
D.
İnsanlara dini uygulamalı olarak göstermeleri
İnsanların yaşadıkları problemleri çözmeleri
İnsanların zihinlerinde oluşan sorulara cevap vermeleri
İnsanlara olağanüstü nitelikte olaylar göstermeleri
i&Z.VIBNNFE
%FLƌ#FOEFBODBLTƌ[ƌOHƌCƌCƌSƌOTBON"ODBLCBOBƌMBIO[OUFLCƌSƌMBIPMEVǘVWBIZPMVOVZPSyw,FIG4VSFTƌBZFU
12. Yukarıda verilen ayete göre Peygamberimizin bizden insan olarak farkı nedir?
A.
B.
C.
D.
Allah’tan vahiy alması
Çok ibadet etmesi
İnsanüstü güçlere sahip olması
İnsanlara karşı merhametli olması
89

…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
90
4. ÜNİTE
İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUMLAR
ÖĞRENME ALANI: KUR’AN VE YORUMU
Allah niçin din göndermiştir?
Dini yorumlarken neden insanlar birbirinden farklı düşünür?
1. Din ve din anlayışı arasındaki farklılığı öğreneceksiniz.
2. Din anlayışındaki yorum farklılıklarını öğreneceksiniz.
3. İslam düşüncesindeki yorum biçimlerini sınıflandırmayı öğreneceksiniz.
4. İslam düşüncesindeki tasavvufi yorum biçimlerini öğreneceksiniz.
5. Alevi-Bektaşi geleneğindeki temel kavramları öğreneceksiniz.
6. Din anlayışındaki farklılıkların niçin birer zenginlik olduğunu öğreneceksiniz.
7. Din anlayışındaki yorumların vukufla olabileceğini öğreneceksiniz.
8. Dinde zorlama olmadığını ayet ve hadislerden örneklerle öğreneceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Hızır
Orucu
Gülbenkler
Tasavvuf
Yesevilik
İSLAM
DÜŞÜNCESİNDE
YORUMLAR
Semah
Cem ve
Cemevi
AlevilikBektaşilik
Kadirilik
Nakşibendilik
Mevlevilik
GİRİŞ
Bu ünitede din ve din anlayışı açıklanıp ikisi arasındaki farklılıklar vurgulanmaktadır. Bunun sonucunda ortaya çıkan yorum farklılıkları ve biçimleri anlatılmaktadır. İslam düşüncesindeki tasavvufi yorum biçimleri ve Alevi-Bektaşi geleneğindeki temel kavramlar açıklanarak bunların birer zenginlik olduğu belirtilmektedir.
Ayrıca dinde zorlama olmadığı ayet ve hadislerle vurgulanmaktadır.
1. DİN VE DİN ANLAYIŞI
!
Din nedir?
Din; Allah tarafından vahiy yoluyla gönderilen, insanları kendi özgür iradeleriyle iyiye ve doğruya yöneltmeyi amaçlayan kurallar bütünüdür. Dinin amacı insanları,
kötülüklerden uzak tutmak suretiyle onlara dünya ve ahiret mutluluğu sağlamaktır.
Dinin öğretilerini anlayabilecek tek varlık; akıllı, düşünebilen, sorgulayan ve
irade sahibi olan insandır. Bundan dolayı din insana hitap eder. Allah, ilk insandan
itibaren insanlara peygamberler aracılığıyla emir, yasak ve öğütlerini bildirmiştir.
Peygamberler de hayatları boyunca ilahî buyrukları insanlara iletmişler ve insanları
bu kurallara uymaya çağırmışlardır.
?
Din ve din anlayışı arasındaki farklılık nedir?
Din, Allah’ın gönderdiği ilahî emirlerdir. Din anlayışı ise bu emirlerin insanlar
tarafından yorumlanma biçimleridir. Bundan dolayı da din tek iken, din anlayışları
birden çok olabilir. Çünkü din, vahye; dinin anlaşılması ise insanların yorumlarına
dayanır. Ayrıca din değişmez, din anlayışı değişebilir.
ETKİNLİK
"ǵBǘEBLƌCPǵCÚMàNMFSƌEƌOWFEƌOBOMBZǵÚ[FMMƌLMFSƌBÎTOEBOEPMEVSVOV[
Din
Din Anlayışı
3 7BIZFEBZBOS7BIZƌOZPSVNVOBEBZBOS
3
……………………………………………………………………………………
3
……………………………………………………………………………………
Müslümanlar İslam’ın geldiği ilk yıllarda, dinî konularla ilgili sorunla karşılaştıklarında direkt Hz. Muhammed’e danışıyorlar ve Peygamberimizin ortaya koydu93
ğu çözümleri kabul ediyorlardı. Peygamberimizin ölümünden sonra İslam dini, Arap
Yarımadası dışında da çeşitli bölgeler ve toplumlar arasında yayıldı. Böylece Müslümanlar farklı inanç, kültür, örf ve âdetlere mensup insanlarla karşılaştılar. Bu durum, dinin anlaşılması ve yorumlanmasında yeni sorunların ortaya çıkmasına neden
olmuştur. Müslüman din âlimleri, İslam’ın temel kaynakları olan Kur’an ve sünneti
yorumlayarak ortaya çıkan yeni problemlere çözüm üretmeye çalışmışlardır.
?
Din anlayışı üzerinde etkili olan sebepler nelerdir?
İnsanların düşünme ve anlama yetenekleri farklıdır. Din, insanların sahip oldukları yeteneklerini kullanmalarına imkân tanımıştır. İnsanın içinde bulunduğu psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik şartlar, onun din anlayışı üzerinde etkili olur. Bu durum, dinin farklı anlayış ve uygulama biçimlerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
2. DİN ANLAYIŞINDAKİ YORUM FARKLILIKLARININ
SEBEPLERİ
!
“Beş parmağın beşi bir olmaz.” sözü ne anlama gelir?
Din anlayışı içinde farklı yorumları ortaya çıkaran çeşitli sebepler bulunmaktadır. Dini yorumlayan bilginlerin değişik bölgelerde
yetişmeleri, farklı kültürlere sahip
olmaları ve çeşitli metotlar kullanmaları gibi hususlar, dinin farklı
yorumlanmasına neden olmuştur.
İnsanların yapısı ve toplumsal değişim gibi faktörleri de bu yorum
farklıklarının en önemli sebepleri
arasında yer alır.
?
Resim. 04.01: Dinin kaynağı vahiydir.
Din anlayışındaki yorumların oluşumunda insan unsuru nasıl etkili olmuştur?
Her insanın kendine özgü birtakım özellikleri vardır. İnsanların fiziki yapıları
farklıdır. Hiçbir insanın yüzü ve parmak izi bir diğeri ile aynı değildir. Bunun yanı sıra
insanların duygu, düşünce, istek ve olaylara bakış açısı gibi hususlarda da farklılıklar
vardır. İnsanların sahip oldukları bu farklılıklar, din anlayışı içinde farklı yorumların
ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
94
?
Din anlayışındaki yorumların oluşmasında toplumsal değişim nasıl etkili
olmuştur?
Toplumlar, bireyler gibi tarihî süreç içinde değişime uğrar. Bireylerdeki değişim,
toplumu etkilediği gibi toplumsal değişim de bireyleri etkiler. Dinin hem bireysel
hem de toplumsal bir boyutu vardır. Bundan dolayı da din, diğer sosyal olaylarla etkileşim hâlindedir. Örneğin savaş ve barış ortamları, doğal afetler ve göçler, toplumsal değişimi etkileyen önemli faktörlerdir. Toplumun tamamını etkileyen bu olaylar
sonucunda yaşanan değişim, insanların dinî düşünceleri ve yorumlarında etkili olur.
ETKİNLİK
Din anlayışındaki yorum farklılıklarının sebeplerini yazınız?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
3. İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUM BİÇİMLERİ
!
Mezhep denilince ne anlıyorsunuz?
İslam düşüncesinde yer alan yorumlar, zamanla geniş alanlara yayılmış; dünyanın birçok yerinde yaşayan insanları etkilemiştir. Bunun sonucunda da mezhep
veya ekoller ortaya çıkmıştır. Aslında tutulan yol, görüş ve akım anlamlarına gelen
mezhep, bir din içindeki görüş, yorum ve anlayış farklılıkları nedeniyle ortaya çıkan
oluşumları ifade eder.
İslam düşüncesindeki farklı yorumlar, bir ayrılık ve gruplaşma olmaktan çok,
İslam kültürünün bir zenginliği olarak algılanmalıdır. İslam dininin düşünce özgürlüğüne verdiği önemin bir sonucudur.
BİLGİ KUTUSU
ƞTMBNEƌOƌOEFƌOBOÎƌCBEFUWFBIMBLLPOVMBSOEBƞTMBNÉMƌNMFSƌUBSBGOEBO
ƌOBOÎGLIWFUBTBWWVGMBƌMHƌMƌZPSVNMBSPMVǵUVSVMNVǵUVS
95
3.1. İnançla İlgili Yorumlar
?
Eşarilik ve Maturidilik nedir?
İnanç denildiğinde başta imanın altı şartı olmak üzere İslam dininin inanç
esasları anlaşılır. İslam dininin ana prensiplerini oluşturan bu ilkeler, Allah tarafından belirlenmiştir. İnsanların bu inanç esaslarına bir şey eklemesi mümkün değildir.
İnsanlar sadece bu inanç esaslarının daha iyi anlaşılması için yorum ve açıklama yaparlar.
İslam dini, farklı dil, kültür ve ırktan birçok kişi tarafından benimsenmiş ve bu
şekilde Arap Yarımadası’nın dışında da yayılmıştır. Sonradan Müslüman olan bu insanlar, önceki inançlarının etkisinden tamamen kurtulamadıkları için inançla ilgili
bazı konuları anlamakta zorluk çekmişlerdir.
?
İnançla ilgili yorumlar nasıl ortaya çıkmıştır? Ortaya çıkan başlıca yorumlar nelerdir?
İslam âlimleri, inanç esaslarını doğru bir şekilde öğretmek için gayret göstermişlerdir. Kur’an’ı ve sünneti esas alarak çalışmışlar ve bu konularda Müslümanları
aydınlatmışlardır. İşte İslam âlimlerinin yaptıkları çalışmalar sonucunda İslam düşüncesinde inançla ilgili yorumlar ortaya çıkmıştır. İnançla ilgili başlıca yorumlar,
Eşarilik ve Maturidiliktir.
3.2. Fıkhi Yorumlar
?
Fıkıh denilince ne anlıyorsunuz?
İslam dininde inanç esaslarının yanı sıra uygulamaya yönelik olan ilke ve öğütler de vardır. İşte fıkhi yorumlar, dinin ibadet boyutu ve günlük hayatla ilgili olan
diğer konuları ele alır. Temel İslam bilimlerinden biri olan fıkıh, ibadetler hakkında
açıklayıcı bilgiler verir. Namaz, oruç, hac ve zekât gibi ibadetlerin nasıl ve ne zaman
yapılacağını ayrıntılı bir şekilde açıklayan yorumlara, fıkhi yorumlar denir.
?
Fıkhi yorumlar ne zaman ve nasıl ortaya çıkmıştır?
96
Resim. 04.02: İmam Maturidi’nin Türbesi / Semerkand
Hz. Peygamber, İslam’ın ilk dönemlerinde dinle ilgili bütün sorulara cevap
vermiştir. Peygamberimizin vefatından sonra Müslümanlar İslam hakkındaki bilgileri, Peygamberimizin âlim sahabelerinden öğrenmeye başladılar. Sahabelerin bir
bölümü hâlâ Medine’de yaşamaya devam ediyordu ama onların çoğunluğu diğer
şehirlere göçmüştü. Sahabeler, Peygamberimizden öğrendikleri İslam’ı, çevresindekilere öğretiyorlardı. Her bir sahabe, kendisine sorulan sorulara Peygamberimizden
öğrendiği gibi cevap vermeye çalışıyor, eğer bu konuda Peygamberimizden bir örnek bilmiyorsa kendi din anlayışına göre cevaplandırıyordu. Bu âlimlerin bakış açısı,
yöntemi ve dini yorumlama biçimleri, daha sonraları sistemleştirilmiştir. Böylece de
farklı fıkhi yorumlar ortaya çıkmıştır.
?
İslam düşüncesinde yer alan başlıca fıkhi yorumlar hangileridir? Kurucuları kimdir?
Hanefilik: İslam düşüncesindeki önemli fıkhi yorumlardan biri de Hanefiliktir. Hanefilik mezhebi, Ebu Hanife’nin görüşleri çerçevesinde şekillenmiştir. Hanefilik
daha çok Türkiye, Suriye, Irak, Pakistan, Kafkaslar ve Balkanlarda yaygınlık kazanmıştır.
Malikilik: Malik bin Enes’in görüşleri çerçevesinde ortaya çıkmış fıkhi bir yorumdur. Malikilik mezhebi; Fas, Cezayir, Tunus, Sudan gibi bazı Afrika ülkelerinde
yayılarak varlığını günümüze kadar devam ettirmiştir.
97
Şafiilik: İslam dünyasında yaygın olan mezheplerden biri de Şafiiliktir. Bu fıkhi
yorum, İmam Şafii’nin görüşleri etrafında şekillenmiştir. Türkiye, Mısır, Güney Arabistan, Endonezya ve Malezya gibi yerlerde yaygındır.
Hanbelilik: Bu fıkhi yorum, Ahmet bin Hanbel’in fikirlerine dayanır. Hanbelilik
mezhebi daha çok Arabistan Yarımadası’nda yaygınlaşarak günümüze kadar varlığını sürdürmüştür.
Caferilik: Caferilik mezhebi, Cafer-i Sadık’ın görüşlerini temel alan fıkhi bir yorumdur. Caferilik; Türkiye, İran, Pakistan, Azerbaycan ve Irak gibi ülkelerde varlığını
sürdürmektedir.
ETKİNLİK
Aşağıda verilen mezhepleri, doğru şekilde kurucularıyla eşleştirerek
numaralandırınız.
1
Caferilik
İmam Şafii
2
Hanefilik
Ebu Hanife
3
Malikilik
Ahmet bin Hanbel
4
Şafiilik
5
Hanbelilik
1
Cafer-i Sadık
Malik bin Enes
3.3. Tasavvufi Yorumlar
?
Tasavvuf denilince ne anlıyorsunuz?
İslam dininin temel ilkelerine dayanarak ahlakı güzelleştirmek, içtenlikle
Allah’a kulluk ederek dini yaşamak için ortaya çıkan yorumlara tasavvufi yorumlar
denir. Tasavvufi yorumlar, dinin ahlakla ilgili esasları üzerinde durur. Böylece insanları Allah’a gönülden bağlanmaya teşvik ederek onları manevi açıdan eğitmeyi ve
olgunlaştırmayı amaçlar.
Hoşgörü, saygı ve sevgi gibi değerlerin toplum içinde yayılmasında tasavvufi
yorumların önemi büyüktür. Bu değerler sayesinde farklı sosyal ve kültürel ortamlardan gelen insanlar, huzur ve mutluluk içinde beraberce yaşamışlardır.
98
?
Anadolu’da ahlaki değerlerin
yayılmasına öncülük eden
şahsiyetler kimlerdir?
Tasavvufi yorumlar, İslam
dininin birçok coğrafyada yayılmasına katkı sağlamıştır. Örneğin
İslam dini Anadolu, Balkanlar ve
Orta Asya’da daha çok tasavvufi
yorumlar aracılığıyla yayılmıştır.
Hoca Ahmet Yesevi, Abdülkadir
Geylani, Bahaeddin Nakşibend,
Mevlana, Hacı Bektaş Veli, Yunus
Emre, Ahi Evran ve Hacı Bayram
Veli gibi şahsiyetler, ahlaki değerlerin başta Anadolu olmak üzere
birçok bölgede yayılmasına öncülük etmişlerdir.
3.3.1. Yesevilik
!
Resim. 04.03: Taasavvufta Allah’ı çokça anmak
önemlidir.
Yeseviliğin en önemli özelliği nedir?
Yesevilik, Hoca
Ahmet Yesevi’nin düşünceleri
etrafında
oluşmuş tasavvufi bir
yorumdur. Hoca Ahmet Yesevi, bütün çalışmalarında Kur’an ve
sünneti esas almıştır.
İnsanların daha iyi anlayabilecekleri sade
bir dil kullanmıştır.
Orta Asya Türklerinin
İslam’ı kabul etmelerinde etkili olmuştur.
Resim. 04.04: Hoca Ahmet Yesevi’nin Türbesi / Kazakistan
Yesevilik
düşüncesinde insanı sevmek önemli bir özelliktir. Ona göre insanları seven ve onlara
yardım eden, kalp kırmayan ve yalan söylemeyen insan erdemli kişidir. Herkese şef-
99
katle davranmak Yesevilik düşüncesinin en önemli esasıdır.
Yesevilik düşüncesi, hak ve hukuka riayet etmeye ve rızkı helal yollardan kazanmaya da büyük önem vermiştir. Bu düşünceyi oluşturan önemli ilkelerin başında
yoksullara yardım etmek ve misafir ağırlamak gibi ahlaki kurallar gelir.
?
Yesevilik nerelerde yaygınlaşmıştır?
Yesevilik kendisinden sonra gelen bütün tasavvufi oluşumları etkilemiştir. Yesevilik, Türkistan bölgesinde doğup kısa bir süre içerisinde Orta Asya’dan Balkanlara
kadar uzanan geniş bir coğrafyada yayılmıştır.
ETKİNLİK
)FZIBUIFZIBUTBBEFUUƌSP.VTUBGB
)FZIBUIFZIBUHBOƌNFUUƌSP.VTUBGB
)FZIBUIFZIBUƌOBZFUUƌSP.VTUBGB
,ƌNMFSƌÎƌOHFMEƌ3FTVMCƌMEƌOƌ[Nƌ
)PDB"INFU:FTFWƌ%ƌWBO)ƌLNFUT
Yukarıdaki dörtlüğü Yesevilik düşüncesinin peygamber sevgisine verdiği değer
açısından yorumlayınız?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
3.3.2. Kadirilik
!
Kadirilikte en önemli görev nedir?
Kadirilik, Abdülkadir Geylani’nin düşünceleri etrafında oluşmuş tasavvufi bir
yorumdur. O, verdiği derslerle kısa zamanda çevresini etkilemiş ve görüşlerini yayma imkânı bulmuştur.
Kadirilikte diğer tasavvufi yorumlarda olduğu gibi Kur’an ve sünnete uymak
esas alınır. Bu yüzden insanın dinin emir ve yasaklarına uymasının önemi üzerinde
durulur. O hâlde insan, günahlarından tövbe etmeli ve her işinde samimiyetle hareket ederek ibadete yönelmelidir. Kadirilikte en önemli görev, yoksulların hizmetine
koşmak ve onların ihtiyaçlarını gidermelerine yardımcı olmaktır. Bu düşüncede cö-
100
mert olmak ve bol sadaka vermek gerektiği üzerinde önemle durulmaktadır.
?
Kadirilik nerelerde yaygınlaşmıştır?
Kadirilik, Asya’dan Balkanlara, Orta Doğu’dan Afrika’ya kadar geniş bir coğrafyada yayılmıştır. Kadirilikte insanın kötülüklerden arınması ve güzel huylar edinmesi
İçin Allah’ın isimlerinin anılmasına ve Hz. Peygambere salavat getirilmesine önem
verilmiştir.
3.3.3. Nakşibendilik
!
Nakşibendiliğin en önemli özelliği nedir?
Nakşibendilik, Bahaeddin Nakşibend’in düşünceleri etrafında oluşan tasavvufi
bir yorumdur. İmam Rabbani ve Mevlana Halit gibi mutasavvıflar, Nakşibendilik yorumunu temsil eden önemli şahsiyetlerden bazılarıdır.
Nakşibendilikte kişinin kötülüklerden uzak kalması için Allah’ı çok anması gerektiği üzerinde durulur. Çünkü Allah’ı sessizce ve çok anan bir insanın onun sevgisini kalbine nakşedeceğine inanılır.
Resim. 04.05: Bahaeddin Nakşibend’inin Türbesi / Özbekistan
101
Nakşibendilikte, Kur’an ve sünnete sıkı bir bağlılık gösterilir ve ibadetlere
önem verilir. Bu tasavvufi yorumun en önemli ilkelerinden biri de ilim ve irfan meclislerinde iyi ve ahlaklı insanlarla her zaman bir arada bulunmaktır.
Her tasavvufi yorumda olduğu gibi Nakşibendilikte de üzerinde önemle durulan temel prensipler vardır. Bunlardan bazıları her anı iyi değerlendirmek, kalbi
kötü düşüncelerden arındırmak, gönlünde Allah’tan başkasına yer vermemek, Allah’ı
daima hatırlamak ve onu çokça anmak gibi hususlardır.
?
Nakşibendilik nerelerde yaygınlaşmıştır?
Nakşibendilik, Bahaeddin Nakşibend’in öğrencileri aracılığıyla özellikle Türkistan, Anadolu ve Hindistan olmak üzere geniş bir coğrafyada yayılmıştır.
3.3. 4.Mevlevilik
?
Mesnevi adlı kitabı okudunuz mu?
Mevlevilik, Mevlana’nın düşünceleri etrafında oluşmuş tasavvufi bir yorumdur.
Ailesiyle birlikte Konya’ya yerleşen Mevlana, ilk tahsilini babası Bahaeddin Veled’den
almıştır. Mevlana, yaşadığı dönemin ünlü bilginlerinden ders almış ve kısa sürede
çevrede tanınan bir şahsiyet hâline gelmiştir. Onun düşünceleri vefatından sonra
oğlu Sultan Veled tarafından sistemleştirilmiştir.
Resim. 04.06: Mevlana Celaleddin Rûmî’nin temsilî resmi.
102
Şems-i Tebrizî’nin Konya’ya gelmesi, Mevlana için bir dönüm noktası olmuştur.
Mevlana, Şems-i Tebrizî ile tanışmış ve onun fikirlerinden çok etkilenmiştir. Onunla
yaptığı sohbetler Mevlana’nın üzerinde derin tesirler bırakmıştır.
Mevlana, bütün eserlerinde insanı dünya ve ahirette mutlu edecek bilgiler
vermiş ve bu anlamda insanları hoşgörülü ve ahlaklı olmaya teşvik etmiştir. “Mesnevi” isimli eserinde de insanlara dürüst, cömert, çalışkan, alçak gönüllü ve sabırlı
olmalarını tavsiye etmiştir. Ona göre başkalarının iyiliğini istemek, helal kazanmak
ve doğru sözlü olmak çok önemlidir.
?
“Sema” ne demektir?
Mevlevilik düşüncesinin şiir ve musiki üzerinde de ağırlığı hissedilmektedir.
Mevlevi dervişlerinin ney, kudüm, rebap gibi çalgılar ve ilahiler eşliğinde kollarını iki
yana açıp dönerek yaptıkları ayine “sema” denir. Mevleviliğe göre tasavvufi eğitimin
amacı insanın kendine gelmesini, kendini bulmasını sağlamaktır. Gerçeğe ulaşmanın asıl yolu aşk ve cezbedir.
Mevlevilik, tarih boyunca insanların manevi hayatlarını şekillendirmesine katkı sağlamıştır. Bu düşüncenin etkileri, Türkiye sınırlarını da aşmış ve pek çok ülkede
yaygınlık kazanmıştır.
3.3.5. Alevilik-Bektaşilik
?
Alevi-Bektaşi kime denir?
Hz. Ali’yi seven, sayan ve ona taraftar olan kişiye Alevi denir. Aleviler; Allah’ın
birliğine inanan, Hz. Muhammed’i son peygamber olarak kabul eden, kutsal kitabı
Kur’an-ı Kerim olan, Hz. Muhammed’i ve onun ehl-i beytini seven Müslümanlardır.
Bektaşilik, Hacı Bektaş Veli’ye bağlı olan ve onun yolundan gidenlerin oluşturduğu düşüncenin adıdır. Hacı Bektaş Veli, kendisinden sonra gelen birçok kimseye
rehberlik yapmış, Alevi-Bektaşiliğin gelişiminde çok önemli rol oynamış bir şahsiyettir. Hacı Bektaş Veli, Anadolu ve Balkanlarda İslam’ın yayılmasına öncülük etmiş ve
buralarda ahlaki ilkelerin yerleşmesine önemli bir katkı sağlamıştır.
Alevilik-Bektaşilik düşüncesinde; cem, semah, ağızdan ağza dolaşan deyiş, düvaz ve nefeslerle, Hacı Bektaş Veli’nin tasavvufi düşünceleri dile getirilmiştir. Bunun
için de Alevilik-Bektaşilik, iç içe geçmiş tasavvufi bir yorum olarak varlığını günümüze kadar devam ettirmiştir.
103
Resim. 04.07: Hacıbektaş Veli dergâhının avlusu
Alevilik-Bektaşilik düşüncesi, diğer tasavvufi oluşumlar gibi İslam’ın ahlaki
prensiplerinin insanlar arasında yaygınlaşmasını amaçlar. Bu konuda Hz. Muhammed (s.a.v.) ve onun ehl-i beytini kendilerine örnek alır.
?
Alevilik-Bektaşiliğin temel ahlaki prensipleri buyruklarda nasıl geçmektedir?
Alevilik-Bektaşiliğin sevgi ve dostluk yolu olduğunu gösteren temel ahlaki
prensipler, buyruklarda şu şekilde dile getirilir: “Yolumuz sevgi ve dostluk üzerine
kurulmuştur. Dergâhımızda kışkırtıcı, bozguncu ve karıştırıcılara yer yoktur. Çekememezlik, kıskançlık, kendini beğenme, kin, inat, arkadan konuşma, dedikodu, başkasını suçlama, iftira, küfür, zulüm, yalan ve cinayet Allah’ın yasak ettiği işlerdir. Bir
talip, tüm bu kötülükleri benliğinden uzaklaştırıp yüreğinden silmelidir. Talip, gerekmezse söz söylemez. Kendine ait olmayanı almaz. Görmediğine ‘Gördüm.’ duymadığına ise ‘Duydum.’ demez… “
Anadolu’ya göç eden Türk boyları arasında birlik ve beraberliğin sağlanmasında, manevi bağların gelişmesinde Hacı Bektaş Veli ve diğer mutasavvıfların büyük
104
katkıları olmuştur. Hacı Bektaş Veli, Ahmet Yesevi’nin manevi ocağında yetişmiş bir
Horasan ereni olarak Anadolu’da ahlak, insan sevgisi ve bir arada yaşama kültürünün yaygınlaşmasına öncülük etmiştir.
ETKİNLİK
1
İtikadi yorumlar
...
İbadet
...
Hanefilik
2
Fıkhi yorumlar
...
Ahlak
...
Alevilik-Bektaşilik
3
Tasavvufi yorumlar
1
İnanç
1
Eşarilik
Yukarıdaki bilgileri doğru şekilde eşleştirerek numaralandırınız.
3.3.5.1. Cem ve Cemevi
!
Cem ve cemevi ne demektir?
Cem toplanmak, bir araya gelmek ve bütünleşmek demektir. Alevilik-Bektaşilikte cem bir araya gelinerek topluca yapılır. Cemler, eskiden dergâhlarda, meydan
evi denilen mekânlarda gerçekleştirilirdi. Kentleşmeyle birlikte zamanla cemevi adı
verilen mekânlarda gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Cemi “dede” yönetir.
?
Cemde neler yapılır?
Cemde kişiler aşkla Allah’a yönelirler. Yüreklerinin Allah sevgisiyle dolmasını
sağlarlar. Cemde tevhitler (Lâ ilahe illallah) okunur. Eller göğüslere konarak Hz. Muhammed (s.a.v.) ve ehl-i beytine salavâtlar getirilir, işlenmiş olan günahlar için tövbe
istiğfar edilir. Okunan gülbenk, dua, on iki imam aşkına söylenen düvaz, deyiş ve
nefesler arasında hep bir ağızdan “Allah Allah” denir.
105
Resim. 04.08: Cemevi
?
Cemevinde neler yapılır?
Cemevi, cemin yapıldığı yerdir. Bunun yanında cemevi; tasavvufi sohbetlerin
yapıldığı mekân, duruma göre yoksullara aşevi, misafirhane, birlik, dirlik ve kardeşlik
evi olmuştur. Ayrıca ilim, eğitim ve kültür evi olarak da kullanılmaktadır.
Alevi-Bektaşiliğe göre cemevinin kapısından girmek, cemin ilk basamağıdır.
Cemevine niyaz edilerek girilir. Cemevinin ortasına “kırklar meydanı”, meydanın ortasına ise “dâr meydanı” denir. Bu meydan, kişiyi amaca ulaştıran “sırat-ı müstakim”
(doğru yol) olarak kabul edilir.
Cem her zaman yapılmakla birlikte yılın belli zamanlarında da yapılır. Örneğin
“düşkünlükten kaldırma cemi”, “dardan indirme cemi” ve “Abdal Musa cemi” bunlardan bazılarıdır.
106
ETKİNLİK
Hz. Ali ile Hz. Hasan Arasında Geçen Konuşma:
)["Mƌ&ZPǘVMDBǘ[N%PǘSVMVLOFEƌS
)[)BTBOƞZƌMƌǘƌZBQBSBLLÚUàMàǘàPSUBEBOLBMESNBLUS
)["MƌƵFSFGOFEƌS
)[)BTBO%PTUMBSBHà[FMEBWSBONBLIBUBZLBCVMMFONFLUƌS
)["Mƌ,BSEFǵMƌLOFEƌS
)[)BTBO%BSMLUBWFCPMMVLUBIFSǵFZƌOƌQBZMBǵBCƌMNFOEƌS
)["Mƌ)ƌMNZVNVǵBLIVZMVMVL
OFEƌS
)[)BTBO,ƌOƌZVUNBLCFOMƌǘFTBIƌQPMNBLUS
)["Mƌ:àDFMƌLOFEƌS
)[)BTBO#PSÎMVZBZBSENFUNFOTVÎMBSBGGFUNFOEƌS
)["Mƌ&SEFNOFEƌS
)[)BTBO(à[FMEBWSBONBLWFLÚUàMàLMFSƌUFSLFUNFLUƌS
)["Mƌ(BGMFUOFEƌS
)[)BTBO:àDFWFBIMBLMƌOTBOMBSBEFǘƌMGƌUOFWFGFTBUQFǵƌOEFLPǵBOMBSB
CPZVOFǘNFLUƌS
&CV/VBZNFMMTGBIBOƌ)ƌMZFUàM&WMƌZBT
Yukarıda geçen metinden ilkeler çıkaralım.
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
3.3.5.1.1. Razılık ve Kul Hakkının Sorulması
!
Kul hakkı nedir? Neden önemlidir?
Üzerinde kul hakkı bulunan bir kimsenin ceme girmesi uygun bulunmaz. Bu
sebeple cemin hemen başında dede taliplere dönerek uyarılarda bulunur.
107
Resim. 04.09: Cemevi
Canlar! Hep birlikte cem yapacağız. Yolumuz rıza yoludur. Biz sizi, sizden alıp
Hakk’a teslim edeceğiz. Özünüzdeki Hakk’la dâr ve didar olacaksınız. Yüce Allah
Kur’an’da: “Şu bir gerçek ki müminler ancak kardeştirler. Öyleyse kardeşlerinizin
arasını düzeltin ve Allah’tan korkun ki esirgenesiniz.”’ (Hucurat Suresi, 10. ayet) diye
nasihatte bulunuyor. Yine Kur’an-ı Kerim’de “Ey huzura kavuşmuş insan! Sen ondan
razı, o da senden razı olarak Rabb’ine dön. (Seçkin) kullarımın arasına katıl ve cennetime gir!” (Fecr Suresi, 27-30. ayetler) buyurmuştur. Biz de size soruyoruz, birbirinizden razı mısınız? Eğer kul, kuldan razı olursa Allah da ondan razı olur. Aranızda
dargın, küskün olanlar ve üzerinde kul hakkı bulunanlar varsa dâr meydanına çıksın
ve özünü dâra çeksin. Eğer yoksa “Allah eyvallah.” deyiniz. Ardından dede: “Birbirinizden razı mısınız? Birbirinize haklarınızı helal ediyor musunuz?” diye üç defa sorar.
Herhangi bir kul hakkı varsa hak sahibine iade edilir ve helallik alınır.
3.3.5.1.2. On iki Hizmet
!
“On iki hizmet” kimler tarafından yerine getirilir?
108
Alevilikte on iki hizmet cem esnasında on iki kişi tarafından belirli bir düzen ve
kurallar çerçevesinde yapılır. On iki hizmet; dede, rehber, gözcü, çerağcı, zakir, ferraş,
sakka, sofracı, pervane, peyikçi, iznikçi ve bekçi adı verilen kişiler tarafından yerine
getirilir.
Alevilikte on iki hizmet ve görevleri nelerdir?
Dede: Cemi yönetir.
Rehber: Cemde yapılanlara ve ceme katılanlara yardımcı olur. Dedenin en yakın yardımcısıdır. Dedenin olmadığı zamanlarda onun yerine cemleri idare eder.
Gözcü: Rehberin yardımcısıdır. Cemde düzeni ve sükûneti sağlar.
Çerağcı (Delilci): Cemin başlangıcında çerağları uyandırır.
Zakir (Âşık): Cem esnasında tevhit, düvaz imam, mersiye ve miraçlamayı bağlama eşliğinde okur.
Ferraş (Süpürgeci): Cem yapılacak yerin temizliğinden sorumludur.
Sakka: İbriktar da denir, Cem sırasında el suyu döker.
Sofracı: Kurbancı veya lokmacı da denir. Kurban ve yemek işlerine bakar.
Pervane (Semahçı): Semaha öncülük eder.
Peyikçi (Haberci): Cemin yapılacağını insanlara duyurmakla görevlidir.
İznikçi (Meydancı): Cemin yapıldığı yerin düzenini sağlar.
Bekçi (Kapıcı): Cemin ve ceme gelenlerin güvenliğini sağlar.
3.3.5.1.3.Semah
!
Semah ne demektir?
Semah, Alevi-Bektaşi cemlerinde ceme katılanların manevi coşku hâlinde
kendilerinden geçerek ilahî bir aşkla ayakta dönmeleridir. Alevi-Bektaşiler, evrende
bulunan her şeyin döndüğünden hareketle Allah’a olan aşk ve sevgilerini semahla
ifade ederler.
109
Resim. 04.10: Semah
?
Semahın anlamı nedir?
Semah, okunan ilahilerin eşliğinde dil, ırk ve cinsiyet ayrımı olmaksızın ellerini
göge doğru kaldırarak Hakk’ın tek olduğunu zikretmektir. Semah sırasındaki hareketlerin değişik anlamları bulunmaktadır. Semahın; nefsin, bencilliğin, menfaatçiliğin, ikiyüzlülüğün ve yaşama dair tüm kötülüklerin anlamsızlığını görüp Hak’tan
alıp halka vermek, paylaşmak gibi farklı anlamları vardır.
Semah dönenler, dedenin oturduğu bölüme sırtlarını dönmezler. Bu bölüme
geldikleri zaman yüzleri çerağa dönük ve boyunları hafif bükük geçerler.
3.3.5.2. Musahiplik (Yol Kardeşliği)
Eğer farz içinde farzı sorarsan
Yine farz içinde farzdır musahip
Dört kapudan kırk makamdan ararsan
……
Farz Allah’tan kaldı ya sünnet kimden
Musahibin işi daima sırdan
Musahipli kişi ol Şâh-ı Merdan
110
Pîr Sultan Abdal’ım hey kerem kânı
Yine sensin dü cihânın sultânı
Aşnanı buldun musahibin kani
1ÔS4VMUBO"CEBM)BZBUWFƵƌƌSMFSƌT
Alevilik-Bektaşilikte musahiplik (yol kardeşliği) çok önemlidir. Musahiplik, Hz.
Peygamber döneminde sahabe arasında yaşanan birlik, beraberlik, kardeşlik ve dayanışmanın günümüze taşınmasıdır. Hz. Peygamber, Mekke’den Medine’ye hicret
ettikten sonra, inananları birbirine kaynaştırmak ve sosyal dayanışmayı sağlamak
amacıyla her Mekkeli muhaciri, bir Medineli ensar ile kardeş yapmıştır. Bu kimseler,
öz kardeş gibi evlerini bölüşmüşler; beraber yemiş, beraber çalışmışlardır. Hz. Peygamber, “Ey Ali! Sen dünyada da ahirette de benim kardeşimsin.” (Tirmizî, Menakıb,
20.) buyurarak Hz. Ali’yi de kendisine kardeş yapmıştır. İşte bu kardeşlik anlayışı, Alevi-Bektaşi geleneğine musahiplik şeklinde yansımıştır.
Musahiplik, evli olan iki kişinin aileleriyle birlikte dedenin huzurunda kurban
keserek hayat boyu “yol kardeşi” olmaya söz vermesine denir. Musahipliğin temeli
dayanışma ve paylaşmadır. Medineli Müslümanlar nasıl evlerini, işlerini, tarlalarını,
bağ ve bahçelerini Mekke’den göç eden Müslümanlarla paylaştılarsa musahipler de
bütün varlıklarını yol kardeşleriyle paylaşırlar.
ETKİNLİK
.VTBIƌQ PMBO LƌǵƌMFSF ǵÚZMF ÚǘàU WFSƌMƌS i&WMBUMBSN 4ƌ[ NVTBIƌQ PMEVOV[
CBǵUBNVTBIƌQNVTBIƌCƌOEFONBMOFTƌSHFNFZFDFL:BMBOTÚZMFNFNFLIBSBN
ZFNFNFL[ƌOBZBQNBNBLEFEƌLPEVFUNFNFLFMƌOMFLPZNBEǘOBMNBNBLHÚ[àOMF HÚSNFEƌǘƌOƌ HÚSEàN EFNFNFL LƌNTFZƌ ƌODƌUNFNFL HFSFL UàN CV EFEƌLMFSƌNƌZBQBDBLTO[/FGTƌOƌ[FVZNBZOZPMVOV[EBOB[NBZO±ƌǘIBSBN
MPLNB
ZFNFZƌONBMNBMBDBODBOBLBUO)ÉMƌOƌ[FIÉMEFǵZPMVOV[BZPMEBǵPMVOw
Yukarıda verilen öğütte muhasip olmanın kişiye kazandırdığı olumlu etkileri sıralayın.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
?
“Görgü cemi” nedir?
111
Musahip olan kişi yılda bir defa dedenin huzuruna gelir. Verdiği sözleri yerine
getirip getirmediği halkın ve Hakk’ın huzurunda kendisine sorulur. Cevaplar alındıktan sonra orada bulunan halktan helallik alınır, buna da “görgü cemi” denir.
3.3.5.3. Dua ve Gülbenkler
!
Gülbenk ne demektir?
Alevilik-Bektaşilikte ibadetin temeli duadır. İnsan, günlük hayatta maddi ve
manevi sorunlarla karşılaşabilir. O vakit bir kurtarıcı ve çıkış yolu aramaya başlar,
aklına ilk gelen ise Yüce Allah olur. Çünkü insanoğlunun sığınabileceği tek güç odur.
Tüm duygularını, dileklerini ona açar, dua etmeye ve ondan yardım dilemeye başlar.
Bu yalvarış ve yakarış, insana huzur verir; onu rahatlatır.
Alevilik-Bektaşilikte dua,”gülbenk” olarak isimlendirilir. Gülbenk kelimesi, sözlükte gül sesi, bülbül şakıması anlamlarına gelmektedir.Gülbenklerde cümleler, kısa
ve ahenklidir. Gülbenk; Allah’a sığınma, yalvarma ve ondan af dilemedir. Genellikle
kişi ve toplumu ilgilendiren, dinî ve ahlaki hemen her konuda bir gülbenk bulunmaktadır.
Alevilik-Bektaşilikte insanlar, bireysel olarak kendi içinden geldiği gibi Allah’a
dua ederler. Bu yalvarış, kul ile Allah arasındadır. Cemevlerinde ise genellikle dedelerin öncülüğünde dua edilir. Dede tarafından okunan gülbenki dinleyenler, “Allah
Allah.” diyerek duaya katılırlar. Dua ve gülbenklerin sonundaki “Allah Allah!” sözü
“Allah’ım duamızı kabul et, hakkımızda hayırlı olanı nasip et!” anlamında söylenir.
ETKİNLİK
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanları ile
doldurunuz. (Hacı Bektaş Veli, Gülbenk, Tevhit, Tasavvufi, Alevi, Mevlevilik)
1.
2.
3.
4.
5.
112
İnançla ilgili yorumların temel amacı, İslam dininin temeli olan
............................... inancı hakkında doğru ve sağlam bilgiler sunmaktır.
Yesevilik, Mevlevilik ve Alevilik-Bektaşilik gibi oluşumlar, Anadolu’da hoşgörü
kültürünün yayılmasına öncülük yapmış başlıca………….yorumlardır.
İslam düşüncesindeki tasavvufi yorumlardan biri de Bektaşiliktir. Bu düşünce,
..................’nin görüşleri çerçevesinde şekillenmiştir.
Hz. Ali’yi seven, sayan ve ona taraftar olan kişiye………….denir.
Alevilik-Bektaşilikte dua ...................................... olarak isimlendirilir.
3.3.5.4. Hızır Orucu
!
Hızır orucu ne demektir? Niçin tutulur?
Alevilik-Bektaşilikte çok önem verilen Hızır orucu genellikle şubat ayının 13,14
ve 15. günlerinde tutulur. Bu oruç, şu olaya dayandırılır: Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin
bir gün hastalanır. Hz.
Fatıma, üzgün bir durumda babasına gider
ve bu durumu bildirir.
Allah Resulü, torunlarının şifa bulması için
dua eder ve iyileşmeleri hâlinde kızı Fatıma
ve damadı Hz. Ali’ye üç
gün oruç tutmalarını
tavsiye eder. Hz. Hasan
ve Hz. Hüseyin’in iyileşmesi üzerine Hz. Ali,
Hz. Fatıma ve çocukların hizmetinde bulunan Fıdda, üç gün adak
orucuna niyet ederler.
Resim. 04.11: Hat sanatı ile yazılmış “Allah, Muhammed, Ali,
İlk günün akşamı oruçFatıma, Hasan ve Hüseyin” yazısı
larını açmak üzere iken
bir yoksul gelerek onlardan yiyecek ister. Yiyeceklerini yoksula verirler. İkinci günü yetime, üçüncü günü
de yiyeceklerini kapılarına gelen esire vererek, üç gün su ve tuzla oruçlarını açarlar.
Üçüncü günün sonunda Peygamber Efendimiz, Hz. Ali’ye: “Orucunuz nasıl geçti ya
Ali?” diye sorar. Hz. Ali de: “Size malum ey Allah’ın Elçisi” der, O vakit Peygamberimiz:
“Üç gün peş peşe kapınıza gelen kimse Hazreti Hızır idi. Yüce Allah, sizin sabrınızı
sınamak üzere Hızır’ı görevlendirmişti.” buyururlar.
Hz. Ali ve Hz. Fatıma başta olmak üzere, ehl-i beyt ailesinin tutmuş oldukları
bu üç günlük oruç, onların yolundan gidenlere de örnek olmuştur. Alevi-Bektaşiler,
ehl-i beyt, Hızır aşkı ve Allah rızası için bu üç günlük orucu tutarlar ve arkasından da
cemevinde toplanarak tutulan oruçların ve kesilen kurbanların kabulü için Allah’a
dua ve niyazda bulunurlar.
113
ETKİNLİK
HZ. ALİ’NİN HZ. HASAN’A ÖĞÜDÜ
0ǘVMDVǘVN
#FOEFOZBQUǘO[BNBOTBOB[BSBSWFSNFZFDFLEÚSUǵFZƌÚǘSFO
;FOHƌOMƌǘƌOFOàTUàOàBLMES
:PLTVMMVǘVOFOCàZàǘàBINBLMLUS
,PSLVMBDBLǵFZMFSƌOFOLÚUàTàLFOEƌOƌCFǘFONFLUƌS
"TBMFUƌOFOZàDFTƌHà[FMBIMBLUS
0ǘVMDVǘVN
"INBLMBBSLBEBǵPMNB±àOLàTBOBGBZEBZFSƌOF[BSBSWFSƌS
$ƌNSƌZMFBSLBEBǵPMNB±àOLàNVIUBÎPMEVǘVO[BNBOTBOBZBSENFUNF[
,ÚUàƌOTBOMBBSLBEBǵPMNB±àOLàQFLB[CƌSǵFZƌÎƌOTFOƌZBMO[CSBLS
:BMBODZMBBSLBEBǵPMNB±àOLàZBMBODTFSBQHƌCƌEƌSTBOBV[BǘZBLOZBLOEBV[BLHÚTUFSƌS
/FIDàM#FMÉǘB)[M"CEàMCBLƌ(ÚMQOBSMT
Yukarıda geçen metinde anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
4. DİN ANLAYIŞINDAKİ FARKLILIKLAR NİÇİN
ZENGİNLİKTİR?
!
Farklı anlayışlar nasıl bir zenginlik ortaya çıkarır?
İnsanlar kültürel, ekonomik ve sosyal alanlarda sürekli bir değişim ve gelişim
süreci içindedirler. Toplumsal değişim olarak tanımladığımız bu süreç, insanların
düşünce yapıları ve dünya görüşleri üzerinde etkili olmaktadır. Bunun bir sonucu
olarak karşılaşılan sorunlara yeni çözümler bulma arayışı ortaya çıkar.
İnsanın yapısı, çağın koşulları, bilgi düzeyi ve toplumsal değişim gibi faktörler,
İslam bilginlerinin farklı yorumlar yapmalarına neden olmuştur. Bunun bir sonucu
olarak din anlayışında farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu anlamda din anlayışındaki fark-
114
lı yorumlar, hem birey hem de toplum
için bir zenginliktir.
Kur’an-ı Kerim’in ve
hadislerin değerlendirilip yorumlanması sonucunda, tefsir,
hadis, fıkıh, kelam ve
tasavvuf gibi birçok
bilim dalı doğmuştur. Bu alanlarda yapılan araştırmalar,
dinî düşüncenin gelişmesine ve zenginleşmesine katkı sağlamıştır.
Resim. 04.12: Farklılık zenginliktir.
Din
anlayışındaki farklılıklar,
insanların dinin gereklerini yaşamalarında birçok kolaylık sağlamıştır. Ayrıca farklı
dinî anlayışların özgürce ifade edildiği ortamlarda hoşgörü kültürü de gelişmiştir.
Bundan dolayı da farklı dinî yorumlara saygı artmış, toplumsal huzurla birlikte bilim
alanındaki gelişmeler hızlanmıştır.
Din anlayışındaki farklılıklar, hiçbir zaman dinin özünü değiştirmeye yönelik
olmamalı, çatışma ve kutuplaşmalara yol açmamalıdır. İslam dinindeki anlayış farklılıklarını hoşgörüyle karşılamalıyız. Bu farklılıkların, İslam’ın kültürel zenginliği olduğunu unutmamalıyız.
5. DİNDE ZORLAMA YOKTUR
!
“Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız, müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz.” (Buharî,
İlim, 12.)
Allah, peygamber ve kitaplar göndererek insanlara iyi ve doğruyu öğütlemiş,
onları kötülüklerden de sakındırmıştır. Ancak hiçbir zaman insanları, herhangi bir
şeyi tercihe zorlamamıştır. Bu gerçek: “Dinde zorlama yoktur. Doğruluk ve eğrilik birbirinden ayrılmıştır...” (Bakara Suresi, 256, ayet) ayetinde belirtilmiştir.
İnsanoğlu, Allah tarafından kendisine gönderilen herhangi bir dine inanıp
inanmamakta serbesttir. Bu durum, Kur’an-ı Kerim’de şu şekilde ifade edilmiştir: “De
ki: İşte Rabb’iniz tarafından hak (Kur’an) geldi. Öyleyse dileyen iman etsin, dileyen
inkâr etsin...” (Kehf Suresi, 29. ayet) Bu ayetleri kendisine ilke edinen Peygamberimiz,
115
Allah’ın buyruk ve öğütlerini tebliğ ederken hiçbir zaman insanları zorlamamıştır. O,
sadece insanlara doğruları anlatmış ve davranışlarıyla örnek olmuştur.
Hz. Peygamber, hayatının hiçbir döneminde insanlara baskı yapmamıştır.
Mekke fethedildiği ve insanların endişe içerisinde olduğu bir zamanda Mekkelilere
şöyle seslenmiştir: “Bugün artık hiçbir şekilde hor görülmeyeceksiniz. Haydi, şimdi
dağılın. Hepiniz hür ve serbestsiniz.”
ETKİNLİK
i%FLƌƞǵUF3BCCƌOƌ[UBSBGOEBOIBL,VSBO
HFMEƌ½ZMFZTFEƌMFZFOƌNBOFUTƌOEƌMFZFOƌOLÉSFUTƌOw,FIG4VSFTƌBZFU
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Atatürk din ve vicdan özgürlüğü konusunda ne demiştir?
Özgürlük, her insanın doğal hakkıdır. Bundan dolayı da Cumhuriyetimizin kurucusu Atatürk, “Din bir vicdan işidir. Herkes vicdanının emrine uymakta serbesttir.”
diyerek vicdan ve düşünce özgürlüğüne verdiği önemi ifade etmiştir. Atatürk’ün bu
konuyla ilgili bir sözü de şöyledir: “Din ve mezhep herkesin vicdanına kalmış bir iştir.
Hiçbir kimse hiçbir kimseyi, ne bir din, ne de bir mezhebi kabul etmeye zorlayabilir.
Din ve mezhep hiçbir zaman politika aleti olarak kullanılamaz.” Bu sözler, herkesin
vicdan özgürlüğüne sahip olduğunu, kimsenin inançlarından dolayı zorlanamayacağını ve kınanamayacağını açıkça ortaya koymaktadır.
Her türlü din istismarına karşı olan Atatürk, yaptığı birçok konuşmada da
İslamiyet’ten övgüyle söz etmiştir. İslamiyet’in yüce bir din olduğunu, akla, bilime
ve çalışmaya önem verdiğini, tembellik etmeyi yasakladığını belirtmiştir. Örneğin
o bir sözünde “Bizim dinimiz akla en uygun ve en tabii bir dindir ve ancak bundan
dolayıdır ki son din olmuştur. Bir dinin tabii olması için akla, fenne, ilme ve mantığa
uygun olması lazımdır. Bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur...” demiştir.
Din ve vicdan hürriyeti toplumsal barışa katkı sağlar. Bundan dolayı da Anayasa ile güvence altına alınmıştır. Anayasa’nın 24. maddesinde kişinin din, mezhep ve
düşüncelerinden dolayı kınanamayacağı ve suçlanamayacağı açıkça belirtilmiştir.
Laiklik ilkesi Türk toplumuna pek çok fayda sağlamıştır. Bu İlkenin uygulanması ile din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır. Toplumda özgürlükler yaygınlaşmış
her fert istediği dini kabul etme, kendi vicdani kanaatlerine göre davranma NELER
imkânına kavuşmuştur.
116
Okuma Metni
HZ. ALİ’NİN CESARET VE KAHRAMANLIĞI
)["MƌIBZBUCPZVODBZƌǘƌUMƌǘƌOWFLBISBNBOMǘOTFNCPMàPMNVǵUVS0OVODFTBSFUWFLBISBNBOMǘOFOƌZƌBOMBUBOPMBZMBSEBOCƌSƌ)[.VIBNNFEƌO.FEƌOFZF
IƌDSFUƌ FTOBTOEB HFSÎFLMFǵNƌǵUƌS .FLLFMƌ NàǵSƌLMFS .àTMàNBOMBSB LBSǵ ǵƌEEFU WF
[VMàNMFSƌOƌ HƌUUƌLÎF BSUSNǵMBS IBUUB 1FZHBNCFSƌNƌ[ƌ ÚMEàSNF QMBOMBS ZBQNBZB
CBǵMBNǵMBSE#VOVOà[FSƌOF)[1FZHBNCFS.FEƌOFZFIƌDSFUFUNFZFLBSBSWFSNƌǵUƌS,FOEƌTƌOƌÚMEàSNFZFHFMFONàǵSƌLMFSƌPZBMBNBLWFFWƌOEFPMEVǘVƌ[MFOƌNƌWFSNFL
BNBDZMBLFOEƌZBUBǘOB)["MƌOƌOZBUNBTOƌTUFNƌǵà[FSƌOEFCVMVOBOFNBOFUMFSƌEFTBIƌQMFSƌOFVMBǵUSNBTƌÎƌOPOBCSBLNǵUS)["MƌEFCàZàLCƌSDFTBSFUÚSOFǘƌ
HÚTUFSƌQDBOQBIBTOBHFDFCPZVODB)[1FZHBNCFSƌOZBUBǘOEBZBUNǵNàǵSƌLMFSƌ
POVO FWEF PMEVǘVOB ƌOBOESNBZ CBǵBSNǵUS&NBOFUMFSƌTBIƌQMFSƌOFVMBǵUSELUBO
TPOSB ZƌOF )[ 1FZHBNCFSƌO ƌTUFǘƌ EPǘSVMUVTVOEB.FLLFEFOBZSMNǵWF,VCBEFOƌMFOZFSEFPOBZFUƌǵNƌǵUƌS
)[ "Mƌ )[ 1FZHBNCFSMF CƌSMƌLUF 5FCVL EǵOEBLƌ CàUàO TBWBǵMBSB LBUMNǵUS #V TBWBǵMBSEB TBODBLUBSML ZBQNǵ WF
CàZàL LBISBNBOMLMBS HÚTUFSNƌǵUƌS #FEƌS 4BWBǵOEB )[ 1FZHBNCFSƌO ÚOàOEFLƌ ƌLƌ TBODBLUBO CƌSƌOƌ P UBǵNǵUS 6IVE
4BWBǵOEB CFEFOƌOƌ TƌQFS FEFSFL )[ 1FZHBNCFSƌLPSVZBOB[TBZEBTBIBCFEFOCƌSƌEƌS
Resim. 04.13: Hz. Ali (r.a.)
)[ "Mƌ 6IVU )FOEFL WF .VTUBMƌL
PǘVMMBSƌMFZBQMBOTBWBǵUBLBISBNBOMLMBSZMBWFÚ[FMMƌLMF)FOEFL4BWBǵOEBIFOEFǘƌBǵNBLƌTUFZFOMFSMFNàDBEFMFTƌZMFàOMàEàS)["Mƌ)[1FZHBNCFSUBSBGOEBO)BZCFSƌOGFUIƌOEFOÚODF'FEFLFHÚOEFSƌMFO
Zà[LƌǵƌMƌLBTLFSÔCƌSMƌǘFLPNVUBOMLZBQNǵUS)[1FZHBNCFS)BZCFS4FGFSƌOFÎLBSLFOCFZB[SFOLMƌTBODBǘPOBWFSNƌǵWFIàDVNTPOVOEB)BZCFSƌOGFUIƌHFSÎFLMFǵNƌǵUƌS#VOFEFOMF)["MƌZF)BZCFS'BUƌIƌEFONƌǵUƌS.FLLFOƌOGFUIƌOEFOTPOSB,ÉCFOƌO
WFEBIBTPOSBEB5BƌGƌOQVUMBSEBOBSOESMNBTHÚSFWƌLFOEƌTƌOFWFSƌMNƌǵUƌS)VOFZO
4BWBǵOEBCBǵMBOHÎUB.àTMàNBOMBSOCP[HVOBVǘSBEǘFTOBEB)[1FZHBNCFSMF
CƌSMƌLUFEƌSFOFOMFSBSBTOEBCVMVONVǵUVS
117
)["MƌOƌODFTBSFUWFLBISBNBOMǘCƌSÎPLZB[BSWFǵBƌSƌOFTFSMFSƌOEFLPOVFEƌOƌMNƌǵUƌS½SOFǘƌO:FNÔOÔZFHÚSFEàOZBZBQFLÎPLZƌǘƌUHFMNƌǵHFÎNƌǵUƌS)["MƌCVOMBSEBOCƌSƌEƌS0ƞTMBN"SBQ:BSNBEBTOOEǵOBLBEBSHÚUàSFOCƌSLBISBNBOES
:FNÔOÔ)["MƌOƌOTOSUBONBZBONàDBEFMFTƌOƌǵVTBUSMBSEBEƌMFHFUƌSNFLUFEƌS
Ne Türkistan kaldı ne Bedehşan,
Îmâna davet eyledi Şâh-ı Merdân.
Şehâdet getüren buldu necâtı,
İnanmayana gösterdi memâtı.
Muhammed dini ile tuttu kuvvet,
Küfür ehlinde kalmadı hiç kudret.
.FWMBOB .FTOFWƌ BEM FTFSƌOEF )[ "MƌZF IàDVN FUUƌǘƌ IÉMEF NBǘMVQ PMBO
TPOSBEBZà[àOFUàLàSEàǘàIÉMEF)["MƌUBSBGOEBOBGGFEƌMFOEàǵNBOOIBZSFUQTƌLPMPKƌTƌOƌZƌOFPOVOEƌMƌOEFOǵÚZMFƌGBEFFUNFLUFEƌS)["MƌZFIƌUBCFO
i4FOEFLƌIƌMN
LMDDBON[LFTUƌ#ƌMHƌTVZVOEBUP[VNV[VWFUPQSBǘN[UFNƌ[MFEƌw
)[ "Mƌ i%àǵNBOO ZFOEƌǘƌO [BNBO POV BGGFUNFZƌ POB HàÎ ZFUƌSNFOƌO ǵàLSàFZMFwTÚ[àZMFOƌÎƌOƞTMBNOHàÎMàCƌSLMDPMEVǘVOVBÎLMBNBLUBES0OVOBNBD
EàǵNBOZFONFLEFǘƌMIFSIÉMWFEVSVNEB)BLLBǵàLSFEFSFLPOVOIPǵOVUMVǘVOV
LB[BONBLUS
)["MƌOƌODFTBSFUWFLBISBNBOMǘƌMFƌMHƌMƌZBǵBONǵÚSOFLMFSƌOTVOVMEVǘVFO
ÚOFNMƌFTFSMFSLVǵLVTV[DFOLOÉNFMFSEƌS.ƌMMFUƌNƌ[MFÚ[EFǵMFǵNƌǵPMBODFTBSFULBISBNBOMLWFGFEBLÉSMLHƌCƌEVZHVMBSOHFMƌǵNFTƌOEFDFOLOÉNFMFSEFBOMBUMBOCVDFTBSFUWFLBISBNBOMLÚSOFLMFSƌOƌOUFTƌSƌCàZàLPMNVǵUVS
(İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programı, s.81)
118
/&-&3ÖĞRENDİK?
Din ve din anlayışı arasındaki farkı öğrendik.
Din, Allah’ın peygamberler aracılığıyla insanlara gönderdiği öğütlerdir. Din anlayışı ise bu öğütlerin insanlar tarafından içinde bulundukları şartlara göre algılanma
ve yorumlanma biçimidir. Din tek iken, din anlayışları birden çok olabilir. Din, vahye
dayanır; din anlayışı ise insanların yorumlarıdır. Din değişmez, din anlayışı değişebilir.
Din anlayışındaki yorum farklılıklarının sebeplerini öğrendik.
İnsanın sahip olduğu kendine özgü farklılıklar, toplumu etkileyen olaylar sonucunda yaşanan toplumsal değişim, toplumun kuralları, inançları, örf ve âdetler
din anlayışındaki yorum farklılıklarının sebepleridir.
İslam düşüncesindeki yorum biçimlerini sınıflandırmayı öğrendik.
İslam düşüncesinde ortaya çıkan yorum biçimleri genel hatlarıyla inanç, fıkıh
ve tasavvufla ilgili yorumlar olmak üzere üçe ayrılır.
İslam düşüncesindeki tasavvufi yorum biçimlerini öğrendik.
İslam düşüncesindeki tasavvufi yorumlardan bazıları: Yesevilik, Kadirilik, Nakşibendilik, Mevlevilik ve Alevilik-Bektaşilik şeklindedir.
Alevi-Bektaşi geleneğindeki temel kavramları öğrendik.
Alevi-Bektaşi geleneğini oluşturan temel kavramlar şunlardır: cem ve cemevi,
razılık ve kul hakkı, on iki hizmet, semah, musahiplik (yol kardeşliği), dua ve gülbenkler, hızır orucu.
Din anlayışındaki farklılıkların niçin birer zenginlik olduğunu öğrendik.
Peygamberimizin vefatından sonra, İslam topraklarının genişlemesiyle beraber dini konularda çeşitli sorunlar ortaya çıkmıştır. İslam bilginleri de çeşitli dönemlerde ortaya çıkan bu sorunları ayet ve hadisler çerçevesinde çözümlemeye
çalışmışlar ve bu konularda birçok eser ortaya koymuşlardır. Dini anlayıştaki yorum
farklılıkları çatışma ve zıtlaşmadan uzak, İslam düşüncesinde kültürel zenginlik oluşturmuştur.
Dinde zorlama olmadığını ayet ve hadislerden örneklerle öğrendik.
“Dinde zorlama yoktur. Doğruluk ve eğrilik birbirinden ayrılmıştır...” (Bakara
Suresi, 256. ayet), “De ki: İşte Rabb’iniz tarafından hak (Kur’an) geldi. Öyleyse dileyen
iman etsin, dileyen inkâr etsin...” (Kehf Suresi, 29. ayet) “Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız, müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz.” (Buharî, İlim, 12.)
119
1. Aşağıdakilerden hangisi din ve din anlayışı arasındaki farkı ortaya koyan bir ifade
değildir?
A.
B.
C.
D.
Din vahye dayanır, din anlayışı vahyin yorumuna dayanır.
Din Allah’ındır, din anlayışı insanların dini algılamalarıdır.
Din hiçbir zaman değişmez, din anlayışı zaman ve zemine göre farklılaşabilir.
Din yerel ve bölgeseldir, din anlayışı evrensel karakterdedir.
2. Yesevilik, Mevlevilik, Alevilik-Bektaşilik ve Ahilik gibi oluşumlar aşağıdaki yorum
biçimlerinden hangisi içerisinde gösterilir?
A.
B.
C.
D.
İnanç
Fıkıh
Tasavvuf
Vakıf
i"ZOGƌMNƌTFZSFEFOBZOLƌUBCPLVZBOƌOTBOMBSGƌMNWFLƌUBQLPOVTVOEBGBSLM
ZPSVN ZBQBCƌMƌSMFS #V EVSVN EƌO LPOVTVOEB EB HFÎFSMƌEƌS "ZO BZFU WF IBEƌTƌ IFS
ƌOTBOGBSLMZPSVNMBZBCƌMƌSƞOTBOMBSOBOMBZǵEà[FZƌWFCƌMHƌCƌSƌLƌNƌOƌOGBSLMPMNBT
CVEVSVNVOFOÚOFNMƌOFEFOƌEƌSw
3. Yukarıda verilenlere göre dindeki anlayış farklarının ortaya çıkmasının temel
nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A.
B.
C.
D.
Eğitim, kültür ve karakter farkı
İnsanların farklı coğrafi bölgelerde yetişmesi
Ekonomik farklılık
Farklı siyasi düşünceler
4. Aşağıdakilerden hangisi din anlayışındaki yorum farklılıklarının sebeplerinden
değildir?
A.
B.
C.
D.
İnsanın yapısı
Ortam ve kültür
Batıl inançlar
Ekonomi
5. Aşağıdakilerden hangisi İslam düşüncesinde ortaya çıkan yorum biçimlerinden
biri değildir?
A.
B.
C.
D.
120
Fıkıh
Kulüp
Tasavvuf
İnanç
6. Tasavvufi yorumlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?
A.
B.
C.
D.
Daha çok kuralcı ve zorlayıcı bir yöntem izlerler.
Dinin ahlakla ilgili konuları üzerinde dururlar.
İnsanlar arasında sevgi ve hoşgörünün gelişmesine katkıda bulunurlar.
İnanç ve ibadetlerin özünün içtenlik ve samimiyet olduğunu söylerler.
I. İnanç
II. İbadet
III. Ahlak
7. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri İslam dininin temel konularındandır?
A.
B.
C.
D.
Yalnız III
I ve II
II ve III
I, II, III
8. “Ümmetimin ihtilafında rahmet vardır. (Ümmetimin farklı düşünmesi onlar için
bir rahmettir.)”hadisinden hangi sonuç çıkarılamaz?
A.
B.
C.
D.
Farklı din anlayışlarının özgürce ifade edildiği ortamlarda hoşgörü gelişir.
Bir dindeki farklı anlayışlar o din ve toplum için bir zenginliktir.
Farklı anlayışlar farklı toplumların ihtiyaçlarına cevap verir.
İslam’da oluşan farklı inanç ve yorumlar çatışmalara sebep olur.
9. Aşağıdakilerden hangisi fıkhi yorumlardan değildir?
A.
B.
C.
D.
Hanefilik
Şafiilik
Caferilik
Yesevilik
10. Aşağıdaki ayet meallerinden hangisi İslam dininde zorlama olmadığını ifade
eder?
A.
B.
C.
D.
Allah bağışlar ve merhamet eder.
Emrolunduğun gibi dosdoğru ol.
Öyleyse dileyen iman etsin dileyen inkar etsin.
Allah sabredenlerle beraberdir.
121

…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
122
5. ÜNİTE
DİN VE GÜZEL AHLAK
ÖĞRENME ALANI: AHLAK
Sahip olduğumuz güzel ahlak ve davranışlarda dinin etkisi var mıdır?
“Kur’an ahlakı ile ahlaklanmak” ne demektir?
1. Bireyin güzel ahlaklı olmasında dinin rolünü öğreneceksiniz.
2. İslam’da övülen ahlaki tutum ve davranışlara Kur’an’dan ve Hz. Muhammed’in
(s.a.v.) hayatından örnekler öğreneceksiniz.
3. Ahlaklı olmanın birey ve toplum hayatındaki önemini öğreneceksiniz.
4. Ahlaki tutum ve davranışları yerine getirmeye istekli olmayı öğreneceksiniz.
5. Ahlaki olmayan tutum ve davranışlara yönelik çözüm yollarını öğreneceksiniz.
KAVRAM HARİTASI
Hoşgörü
İnfak
Emanet
AHLAK
Görgü
İsraf
Dürüstlük
Tevazu
GİRİŞ
Bu ünitede güzel ahlakın önemi, dinin güzel ahlaklı olmaya katkıları anlatılmaktadır. İslam’da övülen bu ahlaki tutum ve davranışlara Kur’an’dan ve Hz.
Muhammed’in hayatından örnekler sunulmaktadır. Ahlaklı olmanın birey ve toplum açısından önemi vurgulanarak, ahlaki olmayan tutum ve davranışlara yönelik
çözüm yolları açıklanmaktadır.
1. DİN GÜZEL AHLAKLI OLMAYA NASIL KATKI
SAĞLAR?
!
Çevrenizde güzel ahlaklı insanların davranışlarını hiç gözlemlediniz mi? Bu gözlemlerinizde ne tür sonuçlara vardınız?
Ahlak, bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları
davranış biçimleri ve kurallarıdır. Ahlak, insanı mutlu edecek kuralları belirler. Din ve
ahlak arasında sıkı bir ilişki vardır. Din; insanın, zorlama olmadan, çıkar gözetmeden,
içtenlikle iyi ve güzel işler yapmasını teşvik eder.
?
İbadetlerin güzel ahlaklı olmaya nasıl bir katkısı vardır?
Allah, bizden güzel ahlaklı insanlar olmamızı ister. Kur’an’da bizi güzel ve iyi
davranışlarda bulunmaya yönelten birçok öğüt vardır. İbadetlerin temel amacının
ahlakın güzelleşmesine katkı sağlamak olduğu vurgulanır. Örneğin; namaz, insanı
kötü davranışlardan uzaklaştırır. Namaz kılan kimse, Allah’ın her an kendisini gördüğünü daha çok düşünür. Kötülüklerden kaçınıp iyi davranışlara yönelerek Allah’ın
hoşnutluğunu kazanmaya çalışır. Ayrıca ibadetlerin bir diğer yönünün de insanı kötülüklerden korumak olduğu Ankebût Suresi’nin 45. ayetinde şöyle vurgulanır: “...
Muhakkak ki namaz (insanı) hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyar...”
Resim. 05.01: Din güzel ahlaktır.
125
Bir toplumda dinî inanışın zayıflaması, ahlaki çöküntüye sebep olabilir. Çünkü,
din olmayınca ahlakın yaptırım gücü azalabilir. Helal-haram, ceza-mükâfat inancı
kalkınca toplumun düzeni sarsılır, suç ve anarşi ortaya çıkar ve böylece çeşitli sıkıntılar başlar. Her yerde kendini kontrol eden bir hâkim varlığa inanan insan buna göre
davranıp iyiyi tercih eder, kötüden uzaklaşır.
DİN GÜZEL AHLAKTIR
Din güzel ahlaktır;
Bil ki sana güven verir.
Din güzel ahlaktır;
Bütün güzellikleri öğretir.
Güvenilir olmayı,
Dürüst yaşamayı,
Doğrudan şaşmamayı,
Bil ki sana öğretir.
Öfkeni yenmeyi,
Doğruyu bilmeyi,
Hatalardan dönmeyi
Sorumluluk almayı,
Verilen sözde durmayı,
İhanet etmemeyi
Gıybetten kaçınmayı
İftiradan sakınmayı
Zorluklarla baş etmeyi
"ZǵF#0;,635.&#%ƌO,àMUWF"IMBL#ƌMH
4OG%FST,ƌUBCƞTUBOCVMT
126
?
Ahlak ile din arasında nasıl bir ilişki vardır?
İnsandaki ahlaki faziletlerin en büyük desteği dindir. Vazifeye bağlılık, doğruluk, adalet, şefkat ve hürmet, yardımlaşma gibi ahlaki kaideler, ancak Allah’a ve ahiret gününe inanç ile desteklenirse devamlı olur. Kul hakkını çiğnediği zaman ahirette cezasını çekeceğine inanan bir insan, başkalarının hakkını yemekten çekinecek,
toplumsal kurallara riayet edecek ve haksızlık yapmaktan korkacaktır. Bu sebeple,
ahlakın en sağlam temeli dindir.
BİLGİ KUTUSU
1FZHBNCFSƌNƌ[)[.VIBNNFEFCƌSHàOCƌSƌTƌHFMFSFLǵÚZMFTPSNVǵUV
&Z"MMBIOFMÎƌTƌƞTMBNOFEƌS
ƞTMBNHà[FMBIMBLUSEFNƌǵUƌ1FZHBNCFSƌNƌ[
0LƌNTFUFLSBSTPSNVǵUV
&Z"MMBIOFMÎƌTƌHà[FMBIMBLOFEƌS
1FZHBNCFSƌNƌ[ǵÚZMFBÎLMBNǵU
4BOBEBSMBOTFOƌOMFƌMƌǵLƌZƌLFTFOLƌNTFƌMFCBSǵNBOESTBOBWFSNFZFOF
WFSNFOEƌSTBOBF[ƌZFUFEFOƌIPǵHÚSàQCBǘǵMBNBOES
ETKİNLİK
1FZHBNCFSƌNƌ[ǵÚZMFCVZVSVZPS
i#ƌSCƌSƌOƌ[F LƌO HàUNFZƌOƌ[ CƌSCƌSƌOƌ[F Zà[ ÎFWƌSNFZƌOƌ[ CƌSCƌSƌOƌ[ƌ LTLBONBZO[&Z"MMBIOLVMMBS#ƌSCƌSƌOƌ[FLBSEFǵÎFEBWSBOO[w,àUàCƌ4ƌUUFD/P
Yukarıda geçen hadiste anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Ahlak ile dinin hedefleri incelendiğinde her ikisinin de insan davranışlarını
güzelleştirmeyi, onu olgunlaştırmayı amaçladığı görülür. Örneğin din, insanlarla iyi
127
geçinmeyi, dürüst çalışmayı, doğru sözlü olmayı emreder. Hiç kimseye kin ve düşmanlık beslememeyi buyurur. Toplumda barış, huzur ve güven ortamının egemen
olması için çalışmayı öğütler. Hz. Muhammed (s.a.v.) de bir sözünde “Birbirinize kin
gütmeyiniz, birbirinize yüz çevirmeyiniz, birbirinizi kıskanmayınız; Ey Allahın kulları!
Birbirinize kardeşçe davranınız.” buyurur. (Kütüb-i Sitte, c.6,No 1674).
2. İSLAM’DA ÖVÜLEN BAZI AHLAKİ TUTUM VE
DAVRANIŞLAR
İslam dinine göre insanların öncelikli görevi, Allah’a ve onun bildirdiği inanç
esaslarına inanmak, bunun gerektirdiği sorumluluk bilinciyle hareket etmek ve güzel ahlaklı bir ömür geçirmektir. İmanın ve sorumluluğun dışa yansıması olan ahlaki
değerlerin neler olduğu Kur’an-ı Kerim’de açıklanmıştır. Peygamberimiz de tavır ve
davranışıyla bunları göstermiştir. İslam’da övülen tutum ve davranışlardan bazıları
şunlardır:
2.1. Doğruluk ve Dürüstlük
!
“Rabb’imiz Allah’tır deyip, sonra dosdoğru yolda yürüyenlerin üzerine melekler
iner. Onlara: ‘Korkmayın, üzülmeyin, size söz verilen cennetle sevinin derler…
(Fussilet Suresi 30-32.ayet)
Bir kişinin söz, düşünce ve davranışlarında açık, dürüst ve tutarlı
olmasına, olanı olduğu gibi yansıtmasına doğruluk ve dürüstlük denir.
Doğruluk ve dürüstlük, kişinin özünün ve sözünün bir olması, yalandan
uzak durmasıdır.
Resim. 05.02: Doğruluk
128
İnsan, yaşamının her alanında
doğruluğu ve dürüstlüğü ilke edinmelidir. Evde, okulda, iş yerinde alışverişte doğruluktan ve dürüstlükten
ayrılmamalıdır. Kendi aleyhinde bile
olsa doğruyu söylemelidir. Yalandan,
hileden her zaman uzak durmalıdır.
Çünkü yalan ve hile, insanlar arasındaki ilişkilerin bozulmasına neden
olur. Toplumda güveni yok eder. Birbirine güvenmeyen insanların oluş-
turduğu bir toplumda ise huzur, barış ve güven ortamı sağlanamaz. Düşüncesinde
sözünde ve davranışlarında doğruluğu ve dürüstlüğü benimseyen kimse Allah’ın
hoşnutluğunu kazanır. Çevresi tarafından sevilir ve saygı görür.
Dinin özü doğruluk ve dürüstlüktür. İslam dini doğru sözlü olmanın ve davranışlarda doğru olanı seçmenin üzerinde önemle durmuştur. Allah, doğru olmamızı
ve dürüst kimselerle birlikte bulunmamızı istemiştir. Kur’an-ı Kerim’de bu konu ile
ilgili şöyle buyrulmuştur: “Ey iman edenler! Allah’ın emirlerine karşı gelmekten sakının ve dürüst insanlarla beraber olun.” (Tövbe Suresi,119.ayet)
?
Doğru ve dürüst olmanın birey ve toplum açısından ne gibi faydaları vardır?
Doğruluğun ve dürüstlüğün pek çok faydası vardır. Doğru ve dürüst olmakla
öncelikle Allah’ın istediği bir kul olmuş oluruz. Bir Müslüman’da bulunması gereken
özelliğe sahip olmuş oluruz. Doğruluk ve dürüstlük; mutluluğun, güven ve huzurun
kaynağıdır. Allah, bu konuda bizlere şöyle buyurur: “Ey iman edenler! Allah’a karşı
gelmekten sakının ve doğru söz söyleyin ki Allah sizin işlerinizi düzeltsin ve günahlarınızı bağışlasın. Kim Allah’a ve Resulüne itaat ederse muhakkak büyük bir başarıya ulaşmıştır.” (Ahzap Suresi, 70-71. ayet)
ETKİNLİK
i%PǘSVMVLƌOTBOƌZƌMƌǘFHÚUàSàSƌZƌMƌLEFDFOOFUFHÚUàSàS#ƌSLƌNTFEPǘSV
TÚZMFZFTÚZMFZF"MMBILBUOEBTEELMBSEPǘSVMVLUBFOÚOEFPMBOLƌǵƌMFS
EFSFDFTƌOFÎLBS:BMBOEBOLBÎOOÎàOLàZBMBOLÚUàMàǘFHÚUàSàSƞOTBOZBMBOTÚZMFSEVSVS
EBTPOVOEB"MMBILBUOEBiZBMBODwEƌZFZB[MSw#VIBS&EFC
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Allah, “Ey (Resulüm!) Sen elbette dosdoğru bir yol üzeresin.” (Yasin Suresi, 4.
ayet) ayetiyle Peygamberin yolunun doğruluğuna ve sahip olduğu ahlakının güzelliğine dikkatimizi çekmiş; diğer taraftan da “Emrolunduğun gibi dosdoğru ol...” (Hud
Suresi, 112. ayet) ayetiyle de gerek peygambere ve gerekse Müslümanlara doğruluktan ayrılmama noktasında hatırlatmada bulunmuştur.
129
OKUMA PARÇASI
Hırsızlar Ve Çocuk
"OOFTƌPLVMBHƌEFOPǘMV"CEàMLBEƌS(FZMBOƌOƌOHÚNMFǘƌOƌOƌÎLTNOBHƌ[Mƌ
CƌSLFTFZBQUWFƌÎƌOFPOUBOFBMUOLPZEV4POSBEBǵÚZMFCƌSÚǘàUWFSEƌ
±PDVǘVNIƌÎCƌS[BNBOIƌÎCƌSZFSEFZBMBOTÚZMFNF
"CEàMLBEƌS(FZMBOƌCVÚǘàEàBMBSBLCƌSLFSWBOBLBSǵQZPMBEàǵUà&QFZDF
HƌUUƌMFS,FSWBOLBZBMLCƌSZFSEFOHFÎFSLFOFǵLƌZBMBSOIàDVNVOBVǘSBE)ST[MBS
LFSWBOEBPMBOIFSLFTƌOOFTƌWBSOFTƌZPLTBBMEMBS"CEàMLBEƌS(FZMBOƌCƌSLÚǵFEF
TFTTƌ[DFEVSVZPSEV)ST[MBSEBOCƌSƌǵBLBPMTVOEƌZFPOBTPSEV
o4FOEFQBSBWBSNES ±PDVLTPǘVLLBOMMLMBDFWBQWFSEƌ
&WFUBNDB"OOFNCBOBPOUBOFBMUOWFSEƌ
)ST[CVDFWBQLBSǵTOEBǵBǵSE,PMVOEBOUVUBSBLPOVSFƌTMFSƌPMBOFǵLZBOOZBOOBHÚUàSEà±PDVǘVOHÚNMFǘƌOƌBÎUMBS0OBMUOÎLBSUUMBS)ST[MBSOSFƌTƌ
TPSEV
/ƌÎƌOBMUOMBSNWBSEFEƌO 4ÚZMFNFTFZEƌOCƌ[POMBSCVMBNB[EL
±PDVL"CEàMLBEƌSCBǵOLBMESQZàLTFLTFTMFDFWBQWFSEƌ
"OOFN CBOB i)ƌÎ CƌS ZFSEF IƌÎ CƌS [BNBO ZBMBO TÚZMFNFw EFNƌǵUƌ
4PSEVOV[CFOEFTÚZMFEƌN
)ST[MBSOSFƌTƌVUBOEL[BSECBǵOZFSFFǘEƌ4POSBÎBMELMBSNBMMBSIFSLFTFHFSƌWFSEƌ
#VOEBOTPOSBFǵLZBMLUBOWB[HFÎƌQƌZƌƌOTBOPMBDBǘNEFEƌ
"INFU&'&±PDVLMBS(àMF#FO[FS
Yukarıdaki metinde verilmek istenen mesaj nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2.2. Başkalarına Maddi Yardımda Bulunmak (İnfak)
!
“Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, her başağı yüz taneli yedi başak bitiren bir tohumun hâli gibidir. Allah dilediği kimseye daha kat kat verir.
Allah’ın ihsanı çok geniştir. Her şeyi hakkıyla bilendir.” (Bakara Suresi, 261.ayet.)
İnfak, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak amacıyla bir kişinin ihtiyaç sahiplerine yardım etmesi demektir. Bu yönüyle infak, hem farz olan zekâtı hem de gönüllü
olarak yapılan her çeşit hayrı içerir. Sadaka ise Allah’ın sevgisini kazanmak niyetiyle
130
karşılıksız olarak fakir ve muhtaçlara yardım etme, iyilik ve
ihsanda bulunma demektir. Bu
iyilik hem bedenen hem de mal
ile yapılabilir.
Sosyal adalet, barış ve
huzurun sağlanması için bireyler sevgi ve merhamet ile
birbirlerine yaklaşmalı, kardeşlik ve dayanışma bilinciyle birbirlerine yardımcı olmalıdırlar.
Dinimiz sosyal yardımlaşma
ve dayanışma üzerinde önemle durmuş ve bağlayıcı ilkeler
koymuştur. Bu amaçla zekâtı
ve fıtır sadakasını öğütlemiş;
akrabaya, komşuya, yetime ve
yolda kalmış olanlara yardım
yapmayı teşvik etmiştir.
Resim. 05.03: İslam dini, yardımlaşma ve dayanışmayı
öğütler.
Peygamberimiz
insanları
yardımlaşma noktasında teşvik etmiş ve bir Müslümanın ihtiyacını gidermenin önemiyle ilgili şöyle buyurmuştur: “…Din kardeşinin ihtiyacını karşılayanın, Allah da ihtiyacını karşılar. Müslümanın bir sıkıntısını giderenin, Allah da kıyamet günü bir sıkıntısını giderir. Bir Müslümanın ayıbını örtenin, Allah da kıyamet günü ayıplarını örter.”
(Buharî, Mezâlim, 3)
Yardımlar, varlıklı kimselerle yoksul kimseler arasındaki sevgi ve kardeşlik bağlarını güçlendirir. Bu sayede toplumun farklı kesimleri arasında bir denge ve huzur
sağlanmış olur. Toplumdaki kimsesiz, fakir ve düşkünlere yardım elini uzatmak konusunda Bakara Suresi, 148. ayette “...Hayırda yarışın...” tavsiyesinde bulunulmaktadır.
ETKİNLİK
i%ƌOLBSEFǵƌOƌOƌIUƌZBDOLBSǵMBZBOO"MMBIEBƌIUƌZBDOLBSǵMBS.àTMàNBOEBOCƌSTLOUZHƌEFSFOƌO"MMBIEBLZBNFUHàOàOEFLƌTLOUMBSOEBOCƌSƌOƌHƌEFSƌS
#ƌS.àTMàNBOOBZCOÚSUFOƌO"MMBIEBLZBNFUHàOàOEFBZQMBSOÚSUFSw
#VIÉSÔ.F[ÉMƌN.àTMƌN#ƌSS
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
131
?
Karz-ı hasen ne demektir?
Karz-ı hasen; Allah rızasını kazanmak amacıyla, ihtiyaç sahiplerine ödünç para,
mal vb. şeyler vermektir.
İyilik yapma ve hayırda yarışmayı tavsiye eden Yüce Rabbimiz, kullarının verdiği sadakaları bizzat kendisinin kabul ettiğini Müzzemmil Suresi 20. ayette açıklayarak infaka verdiği ehemmiyeti şöyle vurgulamaktadır: “…Namazı kılın, zekâtı verin,
Allâh’a gönül hoşluğuyla borç (karz-ı hasen) verin. Kendiniz için önden (dünyada
iken) ne iyilik hazırlarsanız Allah katında onu bulursunuz; hem de daha hayırlı ve
mükâfatça daha büyük olmak üzere !..” Yüce Allah kullarının, kendi rızası istikametinde yaptıkları hayırları ve verdikleri sadakaları; “Karz-ı hasen: En güzel borç” namıyla kabul etme lütfunda bulunmaktadır.
Üstelik bu borcu bizzat kendisinin, hem
de kat kat fazlasıyla ödeyeceğini taahhüt
etmektedir.
Yardım yapılırken öncelikle yakın
akraba ve çevreden başlanılması öğütlenmiştir. Bu konuda Kur’an-ı Kerim’de şöyle
buyrulmaktadır: “Allah’a ibadet edin ve
ona hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın
komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya, elinizin altındakilere iyilik
edin...”(Nisa Suresi, 36. ayet)
?
Sadaka-i cariye ne demektir?
Neler sadaka-i cariye sayılır?
Dinî kavramlarımızdan biri olan
sadaka-i cariye sürekli sevap kazandıran
Resim. 05.04: Sen de uzat elini.
sadaka anlamına gelir. Dolayısıyla, sadaka-i
cariye; yol, köprü, çeşme, mescit, yoksullar
için aşevi, hastane ve okul gibi hayır işlerini kapsar. Bu hizmetlerin karşılığı olarak
bunları yaptıranlar, yapılmasına sebep olanlar, destek olanlar, gerek hayatlarında ve
gerekse vefatlarından sonra sevap kazanmaya devam ederler.
Dinimize göre maddi yardımların dışında iyilik olarak tavsiye edilen davranışlar
vardır. Bunlar arasında, insanlara yardımcı olmak, hüküm verirken adaletle hüküm
vermek, dargınları barıştırmak, güzel söz söylemek, iyilikleri emredip kötülüklerden
sakındırmak, sıkıntı ve eziyet veren engel ve pürüzleri ortadan kaldırmak, infak kavramı içinde yer alan iyiliklerdendir.
132
2.3. Emaneti Korumak
!
Emanetinizi teslim edeceğiniz arkadaşınızın hangi davranışlara sahip olmasını
isterdiniz?
Emanet, korunması ve saklanması amacıyla birine bırakılan eşya ve benzeri
şey anlamına gelir. Örneğin kütüphaneden okuyup yararlanmak için aldığımız bir
kitap, arkadaşımızdan aldığımız ödünç bir eşya emanettir. Emanet yalnızca maddi
şeylerle sınırlı değildir. Arkadaşımız tarafından saklı tutmamız için söylenen sır da
emanet türündendir.
Emanet konusunda duyarlı davranan kimseye ‘güvenilir kimse’ veya ‘emin insan’ denilir. Emaneti gerektiği gibi koruyanların güzel bir karşılıkla ödüllendirileceği
müjdelenmektedir: “Emanetlerini koruyanlar, verdikleri sözü tutanlar ve namazlarına devam edenler... İşte onlar Firdevs cennetine vâris olacaklar ve orada ebedî olarak kalacaklardır.”(Mü’minûn Suresi, 8- 11. ayetler)
?
Neler emanettir? Sorumluluğumuzdaki emanetler nelerdir?
Yüce Allah tarafından bize verilen her şey, sahip olduğumuz can ve mal birer
emanettir. Peygamberimiz bir sözünde emanet kavramının neleri kapsadığına işaret ederek şöyle buyurmuştur: “Hepiniz çobansınız (sorumlusunuz) ve her birinizin
sorumlu olduğu alanlar vardır. Yönetici üstlendiği görevden sorumludur. Kişi ailesinin koruyucusu ve çoluk çocuğundan sorumludur. Kadın, eşinin, evinin koruyucusu
ve ailede bulunanlardan sorumludur...” (Buharî, Ahkam, 1; Müslim, İmaret, 20)
ETKİNLİK
i.àOBGǘOBMBNFUƌàÎUàSLPOVǵUVǘV[BNBOZBMBOTÚZMFSTÚ[WFSEƌǘƌOEFTÚ[àOEFEVSNB[LFOEƌTƌOFCƌSǵFZFNBOFUFEƌMEƌǘƌOEFƌIBOFUFEFSw
#VIÉSÔƞNBO.àTMƌNƞNBO
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
133
?
“el-Emin” ne demektir, kim için kullanılmıştır?
Hz. Muhammed, hayatı boyunca emaneti koruyan, sözü ve davranışlarıyla
çevresine güven veren biriydi. Bundan dolayı kendisine “el-Emin” denmiştir. Peygamberimiz hicret edeceği günde bile Hz. Ali’yi kendisine bırakılan emanetleri teslim etmek üzere görevlendirmiştir. Genel anlamda güvensizliğin hâkim olduğu dönemde Mekke halkı değerli eşyalarını, doğruluğuna güvendikleri Hz. Muhammed’e
teslim ederlerdi.
Emanete ihanet etmemek, birey ve toplum yaşamı için son derece önemli
bir konudur. Her insan, emanetleri korumaya önem vermelidir. Kendisine emanet
edilen şeyleri özenle korumalıdır. Emanetleri korumak, kişilerin doğruluğunu ve
dürüstlüğünü gösterir. Toplumda, bireylerin birbirlerine güven duymalarını sağlar.
Emanete ihanet etmek ise insanlar arasındaki ilişkileri zedeler ve toplumda güvensizliğe neden olur.
2.4. Adaletli Olmak
!
“Onların arasında hükmettiğin (idari karar verdiğin) zaman adaletle karar ver.
Allah adaletli davrananları sever. “ (Maide Suresi, 42.ayet)
Adalet, hak ve hukuka uygunluk, hakkı
gözetme, herkese eşit davranmak demektir.
Toplumun huzuru, ferdin mutluluğu adaletin uygulanmasına bağlıdır. Adalet bütün
insanlık için vazgeçilmez ilkelerdendir. Adaletin uygulanmadığı yerde sosyal ve ekonomik dengesizlikler, haksızlık ve zulüm baş
gösterir.
?
Dinimize göre adalet ne demektir?
İslam’da adalet, hukuk önünde herkese eşit davranmak, ırkı, dini, mevki ve makamı ne olursa olsun her insana eşit davranmak demektir. İslam, bildirdiği hükümlerle
istek ve heveslere yer vermemiş, kişinin kendi veya ailesi aleyhinde de olsa adaletten ayrılmaması gerektiği anlayışını getirmiştir. Ko-
134
Resim. 05.05: Adil olmak
nuyla ilgi Kuran’da Nisa Suresi 135. ayette şöyle buyrulmaktadır: “Ey iman edenler,
kendiniz, anne-babanız ve yakınlarınız aleyhine bile olsa, Allah için şahitler olarak
adaleti ayakta tutun. (Onlar) ister zengin olsun, ister fakir olsun; çünkü Allah onlara
daha yakındır. Öyleyse adaletten dönüp heva (tutkuları)nıza uymayın. Eğer dilinizi
eğip büker (sözü geveler) ya da yüz çevirirseniz, şüphesiz Allah, yaptıklarınızdan haberi olandır.”
Peygamberimiz haksızlığı asla kabul etmemiş, haksızlık karşısında susan kişiyi dilsiz şeytan olarak nitelendirmiştir. Peygamberimiz yaşadığı müddetçe adaletli
davranmış ve adaletten ayrılmamıştır. Peygamberimize inanmayan kimseler bile
onun adaletle karar verdiğini kabul etmişlerdir. Birçok konuda hakem olarak Hz.
Muhammed’i seçmiş ve verdiği karara saygı göstermişlerdir.
Peygamberimiz adalete önem veren, adaletli davranan yöneticileri övmüş ve
şöyle buyurmuştur: “Adil devlet başkanı ve idareciler mahşer yerinde Allah’ın yüce
lütfuna ve himayesine erecek olanların öncüleridir.” (Müslim, İmare, 5.)
ETKİNLİK
iƵàQIFTƌ[ "MMBI BEBMFUƌ ƌZƌMƌL ZBQNBZ ZBLOMBSB ZBSEN FUNFZƌ FNSFEFS
IBZÉT[MǘGFOBMLWFB[HOMǘEBZBTBLMBS0EàǵàOàQUVUBTO[EƌZFTƌ[FÚǘàUWFSƌZPSi
/BIM4VSFTƌBZFU
Yukarıda geçen ayette sahip olmamız gereken hangi temel ilkelerden söz edilmiştir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Adalet neden gereklidir?
Toplumlarda barışın hâkim olabilmesi, insanların huzur ve mutluluk içinde yaşabilmesi için adaletin sağlanması ve herkes için uygulanması son derece önemlidir.
Toplumundaki her birey sosyal yaşamında adaletli olmalı, hak olmayan bir şeye el
uzatmamalı, kul haklarına riayet etmelidir. Yapılan her bir haksızlığın insana bir şekilde mutlaka geri döneceği unutulmamalıdır.
135
ETKİNLİK
#ƌSHàO.BI[VNPǘVMMBSLBCƌMFTƌOFNFOTVQCƌSLBEOIST[MLTVÎMBNBTZMB
1FZHBNCFS&GFOEƌNƌ[ƌOIV[VSVOBHFUƌSƌMNƌǵUƌ
,BEOOFMƌOƌOLFTƌMNFTƌOFIàLNFEƌMEƌ'BLBUEBIBÚODFLƌVZHVMBNBMBSBHÚSF
,VSFZǵLBCƌMFTƌOEFOPMBOBTƌMCƌSLBEOBTVÎƌǵMFNƌǵPMTBCƌMFCÚZMFDF[BWFSƌMFNF[Eƌ)àLNàOƌOGB[OOEVSEVSVMNBTƌÎƌO,VSFZǵƌOƌMFSƌHFMFOMFSƌ)[1FZHBNCFSƌO
ÎPLTFWEƌǘƌÃTBNFC;FZEƌBSBZBLPZBSBLCVLBEOOBGGFEƌMNFTƌOƌƌTUFEƌMFS
ÃTBNFOƌOCÚZMFCƌSUBMFQUFCVMVONBT)[1FZHBNCFSFÎPLBǘSHFMEƌ)FNFOBTIBCONFTDƌUUFUPQMBZQCVLPOVEBPOMBSBǵÚZMFIƌUBQFUUƌ
o&ZƌOTBOMBS4ƌ[EFOFWWFMZBǵBNǵUPQMVNMBSOOFEFOZPMMBSOǵBǵSQTBQULMBSOCƌMƌZPSNVTVOV[ "TƌM[BEFMFSƌCƌSIST[MLZBQUǘ[BNBOPOVBGGFEFS[BZG
WFLƌNTFTƌ[MFSCƌSǵFZÎBMBSTBPOMBSDF[BMBOESSMBSE"MMBIBZFNƌOFEFSƌNLƌCÚZMFTƌOFLÚUàCƌSIST[MǘLFOEƌL[N'BUNBZBQNǵPMTBZELFTƌOMƌLMFPOVOEBFMƌOƌ
LFTUƌSƌSEƌN#VIBSÔ)VEßE
Yukarıdaki metinde verilmek istenen mesaj nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2.5. Hoşgörü ve Bağışlama
!
Gelin tanış olalım,
İşi kolay kılalım,
Sevelim, sevinelim,
Dünya kimseye kalmaz.
Yunus Emre
Hoşgörü, farklı düşünce ve davranışları anlayışla karşılamak ve bu kimselerle
birlikte yaşama erdemini göstermektir. Bağışlama ise insanların hatalarını affetmek,
özür dileklerine olumlu karşılık vermek ve kusurlarının telafisine imkân tanımaktır.
İslam, farklı görüş ve davranışların anlayışla karşılanmasını, insanların hatalarının affedilmesini öğütlemiştir. Kur’an-ı Kerim’de insanları hoşgörülü olmaya ve
bağışlamaya teşvik eden ayetlerden birinde bağışlamanın önemine dikkat çekilerek
136
şöyle buyrulmaktadır: “...Affetsinler ve hoş görsünler. Allah’ın sizi bağışlamasını arzu
etmez misiniz? Allah, bağışlayandır, esirgeyendir.” (Nur Suresi, 22. ayet) ifadesiyle
Allah’ın bağışlayıcı oluşuna vurgu yapılmış, bizlerden de hoşgörülü olmamız ve bağışlamamız istenmiştir.
?
Peygamberimizin hoşgörü anlayışı nasıldı?
Hz. Muhammed, her
konuda olduğu gibi hoşgörü
konusunda da bizlere örnek
olmuştur. Mekke’de on üç yıl
boyunca İslam’ı yaymaya çalışırken çeşitli işkence ve baskılarla karşılaşmış, kendisine
ve yakınlarına, kaba ve kırıcı
davrananlara kin gütmemiş;
sabır göstermiştir. Daha sonra Mekke’yi fethettiğinde bütün bu kötülükleri yapanları
affetmiş ve yaptıklarından
dolayı onları sorgulayıp kınamamıştır. Peygamberimizin
bu tutumu sonucunda birçok
kimse yaptıklarından dolayı pişmanlık duymuş, tövbe
ederek İslam dinini kabul etmişlerdir.
Resim. 05.06: İslam hoşgörü dinidir.
?
Bir Müslümanın sahip olması gereken hoşgörü anlayışı nasıl olmalıdır?
Allah’a inanan her insanın, kişiliğinde ağırbaşlılık ve yumuşak huyluluğu bütünleştirmesi, kin ve düşmanlık duygularının pişmanlık ve üzüntüden başka bir
sonuç getirmeyeceğini bilmesi gerekir. Müslümanın güler yüzlü, hoşgörülü olması, kalbini sevgi, saygı ve merhamet duyguları ile doldurması, Peygamberimiz gibi
bağışlayıcı ve hoşgörülü olması gerekir.
137
ETKİNLİK
1FZHBNCFSƌNƌ[TBW
ǵÚZMFCVZVSNVǵUVSi4BOB[VMNFEFOƌBGGFUTBOBLàTFOFHƌUTBOBLÚUàMàLZBQBOBƌZƌMƌLZBQBMFZIƌOFEFPMTBIBLLTÚZMFwi)FSOFSFEF
PMVSTBOPM"MMBIUBOƌUUƌLBFUWFLÚUàMàǘàOBSLBTOEBOƌZƌMƌLZBQCVPOVZPLFEFS
ƌOTBOMBSBHà[FMBIMBLMBNVBNFMFEFCVMVOw5ƌSNƌ[ƌ#ƌSST
Yukarıda geçen hadiste Peygamberimiz hangi tavsiyelerde bulunmuştur?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Kaynağını Kur’an ve Hz. Peygamberin uygulamalarından alan Mevlana, bir
beytinde hoşgörüsünü en güzel şekilde şöyle ifade etmiştir:
Gel yine gel, her ne olursan ol yine gel
Eğer kâfir, Mecusi, Putperest isen yine gel.
Bizim dergâhımız ümitsizlik dergâhı
değildir.
Yüz defa tövbeni bozmuş olsan yine gel.
(Mevlana )
Resim. 05.07: Mevlana hoşgörüsü.
2.6. Alçak gönüllülük (Tevazu)
!
“İnsanları küçümseyip yüz çevirme! Yeryüzünde böbürlenerek yürüme! Allah,
kendini beğenmiş övünen kimseyi sevmez.” (Lokman Suresi, 18.ayet.)
Alçak gönüllü olmak, insanlarla doğal bir biçimde insani ilişkiler içinde olmak,
sahip olduğu mevki veya imkânlar nedeniyle kendini diğer insanlardan üstün görmemek, kibirli olmamak demektir. Alçak gönüllü olmaya tevazu; alçak gönüllü insanlara “mütevazi” denir.
138
?
sanlara mütevazı denir.
Nasıl alçak gönüllü olunur?
Alçak gönüllü olmak kişinin kendisini herkesle eşit görmesine bağlıdır. İnsanın
sahip olduğu mal, mevki, makam üstünlük vesilesi olamaz. Başkası yaratılışından,
ırkından, renginden, ailesinden dolayı ayıplanamaz. Çünkü Allah katında ve hukuk
önünde herkes eşittir. Bu bilinç kendini başkalarından üstün görmeyi, büyüklük taslamamayı beraberinde getirir.
Allah, kullarından duruşlarında, yürüyüşlerinde ve hareketlerinde mütevazı olmalarını; zorba, kibirli, saygısız, kaba olmamalarını, etrafa sıkıntı ve eza vermemelerini, saygı, güven ve huzur veren konumda olmalarını istemektedir. Allah, Kur’an’da
alçak gönüllü insanları överek şöyle buyurmuştur: “Rahman’ın has kulları o kimselerdir ki onlar yeryüzünde tevazu ile yürürler. Cahiller kendilerine laf atarsa ‘Selam’ der
geçerler.” (Furkan Suresi, 63. ayet)
ETKİNLİK
i/F"SBCO"DFNFOF"DFNƌO"SBCBOFLSN[OOTƌZBIBOFEFTƌZBIOLSN[ZBCƌSàTUàOMàǘàZPLUVSÃTUàOMàLBODBLUBLWBƌMFEƌS"MMBIBHÚSFFOàTUàOàOà[POEBOFOÎPLLPSLBOO[ESi7FEB)VUCFTƌ
Peygamberimiz veda hutbesinde nasıl bir mesaj vermiştir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Peygamberimizin mütevazılığına örnek davranışları nelerdir?
Peygamberimiz insanlara alçak gönüllü olmayı tavsiye etmiş ve bu konuda en
güzel örnek olmuştur. Peygamberimiz bu özelliği hem bizzat üzerinde taşımış, hem
de sözleriyle tavsiye etmiştir. Bir gün kendisine bir adam getirilir, gelen şahıs korkudan titremeye başlar. Bunu gören Allah Resulu: “Sakin ol, ben bir melik değil, Kureyş’
ten, kuru et yiyen bir kadının oğluyum.” buyurmuştur. (Gazalî, İhyâu Ulûmi’d-din,II,
483, 484).Hz. Aişe, Resulullah’ın evdeki yaşantısının mütevazılığını şöyle haber vermiştir. “Resulullah sıradan bir insan gibi işlerinden çoğunu kendisi yapardı. Elbisesini
diker, ayakkabılarını ve gömleğini tamir eder, keçilerin sütünü sağar ve evi süpürürdü. Fakir ve kölelerle yemeğini paylaşır ve beraber yerdi.”
139
BİLGİ KUTUSU
MEVLANA
2.7. Görgülü Olmak
!
“Ey İman edenler, ev sahibinden izin almadıkça ve onlara selam verip yakınlık
kurmadıkça birinin evine girmeyin.” (Nur Suresi, 27.ayet)
Günlük yaşamda, insanların birbirleriyle olan ilişkilerinde uymaları gereken
nezaket kurallarına görgü kuralları denir. İnsanlar, bu kuralları aile büyüklerinden,
okuldan ve çevreden öğrenirler. Ahlak kuralları gibi görgü kurallarının da denetleyicisi toplum vicdanıdır.
?
Görgü kurallarının oluşmasında dinin etkisi var mıdır?
Toplumumuzda var olan görgü kurallarının birçoğunun oluşumunda, dinî anlayışın etkisi büyüktür. Dinimiz selamlaşmayı, hasta ziyaretini, hediyeleşmeyi, bayramlaşmayı, yardımlaşmayı ve bunlara benzer pek çok konuyu teşvik etmiştir. Nur
Suresi’nin 27. ayetinde görgü kurallarından birine işaret edilmekte ve şöyle buyrulmaktadır: “Ey iman edenler! Kendi evleriniz dışındaki evlere, sahiplerinden izin isteyip onlara selam vermeden girmeyiniz!...”
Hz. Muhammed, Müslüman kimsenin özelliklerini açıklarken şöyle buyurmuştur: “Müslüman, elinden ve dilinden diğer insanların zarar görmediği kişidir.”(Tirmizî,
İman, 2) Peygamberimiz bu sözüyle insanlar arası ilişkilerde uyulması gereken temel ölçüyü belirtmiştir. Yine yapmamızı istediği davranışlardan, bazılarını şöyle sıralamıştır: “Ey insanlar, birbirinize selam verin, akrabanızı gözetin, yemek yedirin...”
(Tirmizî, Et’ıme, 45)
140
ETKİNLİK
Bulunduğunuz ortamda, görgü kurallarına uymayan birine karşı tavrınız ne olurdu?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Resim. 05.08: Görgü kurallarına uymak toplumsal sorumluluktur.
Görgü kurallarına uymamak aynı zamanda diğer insanların, canlıların haklarını gözetmemek demektir. Çevreyi rahatsız edecek şekilde bağırıp çağırmak, yüksek
sesle satış yapmak veya müzik dinlemek, çöpleri insanları rahatsız edecek yerlere
koymak ve zararlı atıklarla sağlığı tehlikeye sokmak, hava, su ve görüntü kirliliğine
neden olmak, hem görgüsüzlük hem de sakınmamız gereken davranışlardandır.
BİLGİ KUTUSU
Toplumumuzda uymamız gereken görgü kuralları nelerdir?
t ƞOTBOMBSBOB[ƌLEBWSBONBLCàZàLMFSƌOZBOOEBIBSFLFUMFSƌNƌ[FPUVSVǵVNV[BEƌLLBUFUNFL
t %PTUMBSN[BSBZQIÉMIBUSTPSNBLTFWƌOÎMƌWFà[àOUàMàHàOMFSƌOEF[ƌZBSFU
FUNFLEPǘVNTàOOFUEàǘàOWCHàOMFSEFIFEƌZFHÚUàSNFL
t 5PQMVUBǵNBBSBÎMBSOEBZBǵMMBSBIBTUBMBSBWFCBZBOMBSBZFSWFSNFL
t #ƌSUPQMVMVǘVOƌÎƌOFHƌSƌMEƌǘƌOEFTFMBNWFSNFLBZSMSLFOWFEBMBǵNBL
t :FNFLZFEƌLUFOTPOSBBOOFNƌ[Fi&MƌOFTBǘMLwEFNFLNƌTBGƌSMƌLUFZTFLFWTBIƌCƌOFUFǵFLLàSFUNFLi"MMBI[ƌZBEFFUTƌOwHƌCƌEƌMFLMFSMFEVBFUNFL
t :BOMǵMLMBCƌSƌTƌOƌOBZBǘOBCBTUǘN[EBWFZBPOBÎBSQUǘN[EBÚ[àSEƌMFNFL
141
.8. Savurganlıktan Kaçınmak
!
“...Yiyiniz, içiniz fakat israf etmeyiniz. Şüphesiz Allah israf edenleri sevmez.”
(A’raf Suresi, 31. ayet)
Sahip olunan maddi ve manevi imkânların gereksiz şekilde harcanmasına savurganlık denir. Buna göre bir kişinin para veya malını yerli yersiz harcaması, zamanını boşa geçirmesi savurganlıktır. ”İsraf” da savurganlıkla aynı anlama gelir. Savurganlığın tersi ise tutumluluktur.
?
Dinimizin israf konusundaki hükmü nedir?
Savurganlık, dinimizce hoş görülmemiş ve yasaklanmıştır. Allah bir ayette: “...
Yiyiniz, içiniz fakat israf etmeyiniz. Şüphesiz Allah israf edenleri sevmez.” (A’raf Suresi, 31. ayet) buyurmuştur. İslam dini sosyal ve ekonomik dengeyi sağlamak için bir
yandan infakı, zekât ve sadakayı emretmiş, diğer yandan savurganlığı yasaklamıştır.
Çünkü savurganlık hem bireyin, hem de toplumun sağlıklı gelişmesine engel olur.
Ölçüsüz ve bilinçsiz tüketim, kaynakları yok ederek fakirleşmeye yol açar.
Resim. 05.09: İsraf dinimizce hoş görülmemiştir.
Savurganlıkla, cömertlik ve hayırseverlik birbirinden ayrı tutulmalıdır. Dinimiz de bunları birbirinden ayırmıştır. Hayırseverlik; yoksullara, düşkünlere, yardıma
muhtaç olanlara yardım etme alışkanlığı kazanmak demektir. Para ve malı gerektiği
yerde ve gerektiği ölçüde esirgemeden vermeye de cömertlik denir. İslam’da zekât,
fitre, sadaka, vakıf ve hayır işleri cömertliği gerektiren gerekli ve yararlı işlerdir.
Dinimizin amacı insanları kendi imkânları oranında harcama yapmaya yöneltmektir. İslam savurganlığı yasakladığı gibi cimriliği de yasaklar. İkisi arasında dengeli
bir yol tutulmasını ister. Kısaca harcamalarda orta yol gözetilmelidir. Allah bir ayette
şöyle buyurmuştur: “Akrabaya, fakire ve yolcuya hakkını ver! Elindekini de saçıp sa-
142
vurma. Çünkü saçıp savuranlar şeytanın kardeşleridir... Elini boynuna bağlayıp cimri
kesilme (eli sıkı olma!), büsbütün de tutumsuz (müsrif ) olma yoksa pişman olur açıkta kalırsın.” (İsrâ Suresi, 26-29. ayetler)
Rabb’imiz başka bir ayette de israf etmeden, dengeli bir şekilde harcama yapan kimseleri şöyle övmüştür. “Onlar, harcamalarında israf etmezler, cimrilik de yapmazlar. Harcamalarında bu ikisi arası orta bir yol izlerler.”(Furkan Suresi, 67. ayet)
İslam inancı orta yolu, cömertliği benimsemiş ve teşvik etmiş, cimrilik ve israf gibi
olumsuz davranışları da yasaklamıştır.
ETKİNLİK
i"LSBCBZBGBLƌSFWFZPMDVZBIBLLOWFS&MƌOEFLƌOƌEFTBÎQTBWVSNB±àOLà
TBÎQTBWVSBOMBSǵFZUBOOLBSEFǵMFSƌEƌS&MƌOƌCPZOVOBCBǘMBZQDƌNSƌLFTƌMNFFMƌ
TLPMNB
CàTCàUàOEFUVUVNTV[PMNBZPLTBQƌǵNBOPMVSBÎLUBLBMSTOw
ƞTSÉ4VSFTƌBZFUMFS
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Savurganlığın zararları nelerdir?
Savurganlık, kişi ve topluma çok büyük zarar verir. Ailemizin ve milletimizin
yoksul düşmesine neden olur. Savurgan kişi, elindeki imkânları devamlı saçıp savurmaya alışır. Bol harcamaya alıştığı için, geliri yetmediğinde yasa dışı yollardan
kazanmaya yönelir.
Dinimizin öğüt ve uyarılarını dikkate alan bir insan gerek zamanını gerek diğer
imkânlarını saçıp savurmaktan kaçınır. Zenginliğinin ve kendisine verilen nimetlerin
Allah’ın bir lütfu olduğunu bilir. Onları Allah’ın hoşnut olacağı şekilde kullanır. Tüketim ve harcamalarında yalnızca kendi mutluluğunu değil, başkalarının mutluluğunu
da dikkate alarak yaşamaya çalışır.
143
OKUMA PARÇASI
MEVLANA, ABDAL MUSA VE KAYGUSUZ ABDAL’DAN SÖZLER
Mevlana Celaleddin-i Rûmî’nin Dilinden:
4FWHƌEFHàOFǵHƌCƌPM
%PTUMVLWFLBSEFǵMƌLUFBLBSTVHƌCƌPM
)BUBMBSÚSUNFEFHFDFHƌCƌPM
5FWB[VEBUPQSBLHƌCƌPM
½GLFEFÚMàHƌCƌPM
)FSOFPMVSTBOPM
:BPMEVǘVOHƌCƌHÚSàOZBHÚSàOEàǘàOHƌCƌPM
4FWHƌEFOCVMBOLTVMBSBSEVSVCƌSIÉMFHFMƌS
4FWHƌEFOEFSUMFSǵƌGBCVMVS
Abdal Musa’nın Dilinden:
#ƌSLƌNTFOƌONVTÔCFUƌOFCBǵOBHFMFOGFMÉLFUF
HàMNF
.àTUBLÔNEPTEPǘSV
PM.VTÔCFUFTBCSFZMF
&WWFMGƌLSFEƌQEàǵàOàQ
TPOSBTÚZMF
ƞCBEFUƌOFWFNBMOBHàWFONF
)BMƌNZVNVǵBLIVZMV
WFTFMƌNPM
)FSCVMEVǘVOBǵàLSFU
&MEFOHFMEƌǘƌODFZBMO[ZFNFLZFNF
"IEFWFGBFU7FSEƌǘƌOTÚ[EFEVS
7BLUƌOƌ[BZƌFUNFCPǵBHFÎƌSNF
3FTVMVMMBIWF"MƌFWMBEOBDÉOHÚOàMEFONVIƌCPMPOMBSTFWFOPM
WFNVIBCCFUFZMFEBƌNBTBMBWÉUFZMF)[1FZHBNCFSWFFIMƌCFZUƌOFTBMBWÉUHFUƌS
144
Kaygusuz Abdal’ın Dilinden:
(ƌZEƌǘƌOƌOTBOMLFMCƌTFTƌOƌHBOƌNFUCƌM
&ǘFS)BLLƌTUƌZPSTBOHƌU.VIBNNFEƌOBIMBLZMBBIMBLMBO
)BLLUBO/ƌNFUFNƌOOFUFU
5V[VOWFFLNFǘƌOIBLLOVOVUNB
ƞCSFUHÚ[àOàBÎLUVUWFIƌLNFUMƌLPOVǵ
4VHƌCƌCFSSBLUPQSBLHƌCƌTBCSMBUFǵHƌCƌOVSMVSà[HÉSHƌCƌIBSFLFUMƌPM
)BLLHÚ[FUFOPM
(VSVSMVWFLƌCƌSMƌPMNB±àOLàLƌCƌSǵFZUBOOƌǵƌEƌS
,PNǵVOBWFBSLBEBǵOBLBSǵEàSàTUPM±àOLà)BL5FBMBEàSàTUMàǘàTFWFS
&EFQTƌ[PMNB&EFQMƌPM
,FOEƌƌMNƌOEFOTÚ[FUNF
ƞOTBOMBSBGBZEBMPM
#ƌMEƌǘƌOƌZFSƌOEFTÚZMF#ƌMNFEƌǘƌOƌTPS
)FSLFTFEàSàTUEBWSBO,FOEƌOƌCFǘFONƌǵMFSEFOPMNB
,ƌNTFOƌOLVTVSVOVBSBNB
/FGTƌOƌUBNBIUBOISTUBO
IFWBWFIFWFTUFOÎƌSLƌOWFCBZBǘƌǵMFSEFO
BSOES#àZàLMFSFIƌ[NFUFULàÎàLMFSFLBSǵǵFGLBUMƌPM#FODƌMPMNB
(BGMFUVZLVTVOEBOVZBO
)BLƌLBUƌHÚSEàZTFONFSUPMWFEPǘSVZVTÚZMF
$ÚNFSUMƌLIVZVZMBIVZMBO:BSENFEFOPM&OHFMMFZƌDƌPMNB
#àUàOƌCBEFUMFSƌOÚ[à)BLLBSBNBLUS)FSǵFZƌOƌZƌTƌOƌ"MMBICƌMƌS
145
NELER ÖĞRENDİK?
Bireyin güzel ahlaklı olmasında dinin rolünü öğrendik.
Dinimizin amacı insanları iyiye, doğruya ve güzele yönelterek onların mutlu
olmalarını sağlamaktır. Allah, bizden güzel ahlaklı insanlar olmamızı ister. Kur’an’da
bizi güzel ve iyi davranışlarda bulunmaya yönelten birçok öğüt vardır. İbadetlerin
temel amacının ahlakın güzelleşmesine katkı sağlamak olduğu vurgulanır. Bütün
bu etkileriyle din insanları güzel ahlaklı kılar.
İslam’da övülen ahlaki tutum ve davranışlara Kur’an’dan ve Hz. Muhammed’in
(s.a.v.) hayatından örnekler öğrendik.
Gerek Kur’an’dan ve gerekse peygamberin sözlerinden İslamın övdüğü tutum
ve davranışları öğreniyoruz. Şöyle ki:”Emanetlerini koruyanlar, verdikleri sözü tutanlar ve namazlarına devam edenler... İşte onlar Firdevs cennetine vâris olacaklar ve
orada ebedî olarak kalacaklardır.”(Mü’minûn Suresi, 8-11.ayetler)”Muhakkak ki Allah,
adaleti, iyiliği, yakınlara yardım etmeyi emreder...”(Nahl Suresi,90.ayet)
Ahlaklı olmanın birey ve toplum hayatındaki önemini öğrendik.
Ahlaklı insan kötülüklerden sakınır, iyilik ve faziletlere yönelir; çevresiyle
uyumlu bir insan hâline gelir. Güzel ahlak sahibi kimselerin oluşturduğu toplumda
toplumun huzurunu bozacak, birlik ve beraberliğini ortadan kaldıracak, kötü davranışlar hoş görülmez. Böyle bir toplumun bireyleri, hem Allah’a hem de birbirlerine
karşı görevlerini yerine getirirler.
Ahlaki tutum ve davranışları yerine getirmeye istekli olmayı öğrendik.
Güzel ahlak sahibi olmak, insanı yüceltir ve erdemli kılar. Başka bir deyimle
kişinin dünyada ve ahirette mutlu ve huzurlu olması, bu tutum ve davranışlara sahip olmasından geçer. Kötü ahlak ise insanı küçültür ve rencide eder. Dolayısıyla bu
durum insanı iyi ve güzel olana yönlendirir.
Ahlaki olmayan tutum ve davranışlara yönelik çözüm yollarını öğrendik.
Kişinin sahip olduğu ahlaki olmayan tutum ve davranışlar, başta kişinin kendisine ailesine ve çevresine zarar vermesine sebep olur. Bu davranışlardan kurtulmak
için İslam’ın temel prensiplerini, dinimizin tavsiye ettiği ahlaki tutum ve davranışları
öğrenmeliyiz ve hayatımıza uygulamalıyız. Bu davranışların neler olduğunu Kur’an’ı
Kerim’den, Peygamberimizin söz ve davranışından öğrenebiliriz.
146
1. Güzel ahlak sahibi olmak İslam dininin temel amacıdır. Bütün ilke ve esaslar
Müslümanların güzel ahlaklı insanlar olmaları içindir. İslam dini en son ve en
mükemmel din olduğu gibi onun ahlak prensipleri de en son, en güzel ve en yüce
ahlaki prensiplerdir. Son peygamber, insanların en güzel huylusu ve insanların
en güzel ahlaklısı Hz. Muhammed’dir (s.a.v).
Yukarıda ki parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A.
B.
C.
D.
Diğer dinlerde ahlak kuralları yoktur.
Bütün kurallar insanların ahlaklı olması içindir.
Hz. Muhammed (s.a.v) en güzel örnektir.
Güzel ahlak İslam dini açısından önemlidir.
2. Aşağıdakilerden hangisi din ile güzel ahlak arasındaki ilişkiyi açıklamaz?
A.
B.
C.
D.
Din, güzel ahlakın kaynağıdır.
Din ve güzel ahlak birbirinden bağımsızdır.
Din, güzel ahlakın insan davranışlarına yansımasına yardımcı olur.
Dinin en önemli amaçlarından biri, insana güzel ahlak kazandırmaktır.
“Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça iyiye eremezsiniz. Her ne
harcarsanız, Allah onu hakkıyla bilir.” (Al-i İmran Suresi, 92.ayet)
3. Yukarıdaki ayet mealinden aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?
A.
B.
C.
D.
İnsan sevdiği şeylerden fedakârlık etmelidir.
Allah bizim yaptığımız iyilikleri bilmektedir.
İyilikler sadece Allah rızası için yapılır.
Sadakaları kendi menfaatlerimiz için vermeliyiz.
4. Yardımsever kişilerin yaptırmış olduğu cami, okul, çeşme, hastane vb. kişiye
öldükten sonra da sevap kazandıran hayır işlerine ne denir?
A.
B.
C.
D.
Zekât
Fıtır Sadakası
İnfak
Sadaka-i cariye
147
Peygamberimiz: ”Allah’a yemin ederim ki hırsızlığı yapan Muhammed’in kızı
Fatıma da olsa onun da cezasını verirdim.’’ buyurmuştur.
5. Bu sözüyle Peygamberimiz neyin önemine vurgu yapmıştır?
A.
B.
C.
D.
Hoşgörülü olmanın
İnfak yapmanın
Adaletli olmanın
Duygusal olmamanın
6. Aşağıdaki davranışlardan hangisi mütevazı bir Müslümandan beklenemez?
A.
B.
C.
D.
Kendisini başkalarından üstün görmez.
Kendi ırkının daha üstün olduğuna inanır.
Kendi aleyhine de olsa hakikati kabul eder.
Yapmacık davranışlardan uzak durur.
7. “Müslüman, elinden ve dilinden herkesin güvende olduğu kimsedir.” hadisinin
anlamı nedir?
A.
B.
C.
D.
Müslüman biri, ibadetlerini yerine getirir.
Müslüman biri, vaktini boşa geçirmez.
Müslüman biri dedikodu yapmaz, çalmaz, güvenilir bir kişiliğe sahiptir.
Müslüman biri varlıkların anlamı üzerinde düşünür.
8. Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için kişinin servetinden harcamada
bulunmasına, ihtiyaç sahiplerine yardımda bulunmasına ne denir?
A.
B.
C.
D.
148
Tevekkül
Kardeşlik
İnfak
Salih Amel
9. Hoşgörünün yaygınlaştığı bir toplumda, aşağıdakilerden hangisinin daha çok
görülmesi beklenir?
A.
B.
C.
D.
Düşkünlere yardım etme
Toplumsal suçları bağışlama
Farklı düşüncelere saygı gösterme
Duygu ve düşünceleri paylaşma
10. “Bir topluluğa, bir millete olan kininiz sizi (...) davranmaktan alıkoymasın.” (Maide
Suresi, 8.ayet) ayetinde boş bırakılan yere aşağıdaki sözcüklerden hangisinin
gelmesi gerekir?
A.
B.
C.
D.
ilkeli
adaletli
hoşgörülü
merhametli
149

…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
150
6. ÜNİTE
KÜLTÜRÜMÜZ VE DİN
ÖĞRENME ALANI: DİN VE KÜLTÜR
Kültürün millî birlik ve beraberliğe katkısı var mıdır?
Yaşadığınız çevrede dinî motif taşıyan yazılı veya görsel eserler nelerdir?
1. Kültürün anlamını ve kültürü oluşturan ögeleri öğreneceksiniz.
2. Din ile kültür arasındaki ilişkiyi öğreneceksiniz.
3. Dil, örf, âdet, musiki ve mimarideki dinî motiflere örnekler öğreneceksiniz.
4. Kültürel değerleri korumaya özen göstermeyi öğreneceksiniz.
5. Laiklik kavramını öğreneceksiniz.
6. Bireyin özgür biçimde herhangi bir dini, inancı seçmede ve o inançla ilgili
düşüncelerini ifade etmede laikliğin güvence olduğunu öğreneceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Kültür
Din
Vicdan
Gelenek
KÜLTÜR VE
DİN
Laiklik
Motif
Örf-Adet
Musiki
GİRİŞ
Bu ünitede kültürün anlamı, kültürü oluşturan ögelerin neler olduğu açıklanmaktadır. Din ile kültür arasındaki ilişki vurgulanarak, dinin kültür üzerindeki etkileri
örnekleriyle gösterilmektedir. Laiklik kavramı tanımlanarak, laikliğin dini, inancı seçmede ve ifade etmede güvence olduğu anlatılmaktadır.
1. KÜLTÜR VE KÜLTÜRÜN ÖGELERİ
!
Başka kültüre sahip insanlarla karşılaştınız mı? Karşılaştıysanız, başka kültürlerle bizim kültürümüz arasında benzer ve farklı olan yönler nelerdir?
Kültür, bireylerin tarih boyunca ortaya koydukları maddi ve manevi değerlerin
bütününe denir. Bilgi, inanç, dil, sanat çalışmaları, örf ve âdetler ile anlayış ve alışkanlıklar, kültürü oluşturan önemli değerlerdendir.
İnsanların ihtiyaçları sonucunda doğan kültür, sosyal bir miras olarak kuşaktan
kuşağa aktarılmak suretiyle yıllarca canlılığını korur.
Resim. 06.01: Kültür sosyal mirastır.
Kültür; din, dil, tarih gibi milleti birleştiren temel ögelerden oluşur. Toplumun
fertlerini birbirine bağlar. Kültür birliği, toplumdaki millî birlik ve beraberliği sağlar.
Milletimizin ortak değerleri arasında, bağımsızlığımızın sembolü olan bayrağımız ve
İstiklâl Marşımız ilk sıralarda yer alır.
?
Kültürün ögeleri nelerdir?
153
Kültürün maddi ve manevi ögeleri bulunmaktadır. Maddi kültür ögeleri, bilimsel ve teknolojik ürünlerden oluşur. Yollar, köprüler, barajlar, fabrikalar buna örnektir.
Manevi kültür ögeleri ise din, dil, sanat, mimari, hukuk, tarih, musiki, edebiyat,
örf ve âdetler ile düşünüş ve yaşayış tarzlarından meydana gelmektedir. Manevi kültürü oluşturan ögeler, her toplumun kendine özgüdür. Milletler kültürel değerleri
üzerinde hassasiyetle dururlar ve bunları mümkün olduğunca koruyarak ve hatta
geliştirerek sonraki nesillere devrederler.
Resim. 06.02: Kültürün maddi ve manevi ögeleri
?
Kültür hangi bilimlerle ilişki içindedir?
Kültür; tarih, biyoloji, ekoloji (çevre bilimi), tıp, ahlak, din, coğrafya, eğitim, linguistik (dil bilimi), antropoloji (insan bilimi), arkeoloji (yer bilimi), sosyoloji (toplum
bilimi), siyaset gibi bilim dalları ile doğrudan veya dolaylı ilişki içerisindedir.
Kültür bir milletin kimliğidir. Onu diğer toplumlardan ayırır. İnsanların dilleri,
inançları, giyim şekilleri, sanat eserleri ve yaşam biçimleri birbirine benzemeyebilir.
Her milletin kendine özgü renk, ses ve özellikler taşıyan kültür değerleri aslında diğer milletler için de bir zenginliktir. Çünkü aynı dünyada yaşayan farklı toplumlar, bu
değerleri paylaşarak barış içinde yaşamak ve iletişim kurmak zorundadırlar.
KÜLTÜR
MADDİ KÜLTÜR
YOL
154
KÖPRÜ
BARAJ
MANEVİ KÜLTÜR
FABRİKA
DİN
SANAT ÖRF-ÂDET
ETKİNLİK
Milletlerin uzun yıllar ayakta kalmasında sahip oldukları kültürün etkisi var mıdır?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2. DİNİN KÜLTÜRÜMÜZ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
!
Bir toplumun kültürünün oluşumunda dinin etkisini hiç düşündünüz mü?
Din, bireylerin düşünce ve davranışlarını etkilediğinden, dinin kültür üzerinde
önemli bir etkisi söz konusudur. Kültürün oluşmasında ve sonraki nesillere aktarılmasında dinî inanç ve ahlak değerlerinin etkisi büyüktür. Birçok kültür eseri, kaynağını dinin buyruklarından almıştır. Dil, edebiyat, müzik, örf-âdet, sanat ve mimari
gibi kültür değerlerimizin ortaya çıkmasında inancımızın ve ahlaki değerlerimizin
yansımaları görülmektedir.
Kültür ögeleri birbirleriyle etkileşim hâlindedir. Bir millete mensup olan bireyler, ait oldukları milletin inancını, dilini, müziğini, örf ve âdetlerini karşılıklı etkileşim
içinde benimser ve yaşarlar.
Resim. 06.03: Mostar Köprüsü / Bosna
155
Dinî ibadetlerin yerine getirilmesi için dinî yapıtlar, dinin öğütleri doğrultusunda insanların yararlanmaları için köprü, yol ve çeşme gibi eserler yapılmıştır.
Toplumsal yaşamın devamı için gerekli olan nişan, düğün, sünnet töreni, evlenme,
hasta ziyareti gibi kültürel uygulamalarda dinin önemli etkileri olmuştur.
2.1. Dilimizdeki Dinî Motifler
!
Çevrenizde, günlük yaşamda en çok kullanılan dinî ifadeler nelerdir?
Dil, insanların, toplumların anlaşma aracıdır. İnsanlar birbirlerini ancak dil sayesinde anlayabilir ve birbirleriyle iletişim kurabilirler.
Bir milleti diğer milletlerden ayıran kültürel ögelerin başında dil gelir. Dil, kültürün kuşaktan kuşağa aktarılmasında temel araçtır. Diline gerekli özeni göstermeyen
milletler, kültür kaynaklarından yoksun kalır ve güçlerini kaybederler. Dil, kültürün
öğrenilmesinde en önemli rolü üstlenen ögedir. Bu nedenle “Dil kültürün aynasıdır.”
denilmiştir.
?
Dil ile din arasında nasıl bir etkileşim vardır?
Dil ve din arasında güçlü bir bağ vardır. Dinin dil ve edebiyat üzerindeki etkisi
kadar dilin de dinin aktarılması ve yaşanmasına katkısı vardır. İnsanlar inançlarını,
sevgilerini, neşelerini, acılarını, özlemlerini dilleriyle ifade ederler. Din, dili zenginleştirir ve ona yeni sözcükler katar. Örneğin; peygamber, namaz, cennet, ahiret, melek,
şehit gibi sözcükler, dilimizin zenginleşmesine katkıda bulunmuştur.
ETKİNLİK
i.ƌMMFUƌNƌ[EƌMWFEƌOHƌCƌƌLƌGB[ƌMFUFTBIƌQUƌS#VGB[ƌMFUMFSƌIƌÎCƌSLVWWFUNƌMMFUƌNƌ[ƌOLBMQWFWƌDEBOOEBOÎFLƌQBMBNBNǵUSBMBNB[EBi
"UBUàSLEƌZPSLƌ"UBUàSLÎàMàL$T
Atatürk bu sözünde neye dikkat çekmiştir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
156
?
Günlük yaşantımızda kullandığımız dinî fadeler nelerdir?
Türkçe’mizde dinî anlam içeren kelimeler çoktur. Örneğin “alınyazısı” Türkçe bir
kelime olup kaderi anlatır. Hasta ziyaretinde “Allah şifalar versin.”, yolculuğa çıkarken
“Allah’a ısmarladık.”, ölen bir kişi hakkında konuşurken ise “Mekânı cennet olsun.”
deriz. Çocuğu olan bir aileye “Allah bağışlasın.”, yolculuğa çıkan kişilere ise “Hayırlı
yolculuklar” diyerek iyi dileklerimizi iletiriz. Bütün bu ifadeler dilimizdeki dinî motif
içeren ifadelerdir.
2.2. Örf ve Âdetlerimizdeki Dinî Motifler
!
Hiç düğün törenine katıldınız mı? Katıldıysanız neler gözlemlediniz?
Örf ve âdetler, toplumun büyük çoğunluğu tarafından benimsenen ve yazılı
olmayan kurallardır. Örf, yasalarla belirlenmemiş olan, halkın kendiliğinden uyduğu
davranış kurallarıdır. Âdet ise toplumda eskiden beri uygulana gelen kurallar demektir.
Örf ve âdetlerin milletlerin hayatında önemli bir yeri vardır. Çünkü örf ve
âdetler, zaman içerisinde toplum tarafından benimsenmiş ve toplumda yerleşmiş
olan ortak değerlerdir. Örf ve âdetler, yaptırım gücünü milletlerin kültüründen alırlar. Asırlarca yaşanarak kökleşen bu değerler toplumun yaşamasına ve şekillenmesine katkıda bulunur.
Örf ve âdetler bireylerin kaynaşıp bütünleşmesini, karşılıklı ilişkilerin
düzenli olarak sürdürülmesini, toplum hayatının
sağlıklı ve huzurlu devam
etmesini sağlar. İnsanlar arasındaki dostluk,
kardeşlik ve arkadaşlık
bağlarını güçlendirir. Aile
bireylerinin birbirleriyle
ve diğer insanlarla olan
ilişkilerinin yazılı olmayan
kuralları sayılır.
Resim. 06.04: Örf ve âdetler kaynaşmayı sağlar.
157
?
Örf ve âdetlerin oluşmasında dinin etkisi nasıl olmuştur?
Örf ve âdetlerimizin oluşmasında ve yaşanmasında dinimizin ilke ve öğütlerinin önemli ölçüde etkili olduğu görülür. Kur’an-ı Kerim, toplumun ve ailenin huzuru için büyüklere saygıyı ve küçüklere sevgiyi öğütlemiş, insanları huzursuz eden
kötü söz ve davranışlardan sakınmamızı istemiştir. Komşularımıza iyi davranmamız
gerektiğini vurgulamıştır. Peygamberimiz de söz ve davranışları ile sosyal barış ve
mutluluk için yardımlaşmayı, hoşgörülü olmayı, davetlere katılmayı, selamlaşmayı
ve bayramlaşmayı teşvik etmiştir. Bu ilke ve öğütlerden esinlenen insanımız, yüzyıllardır yaşattığı örf ve âdetlerle kültür dünyamızı zenginleştirmiştir.
?
Dinî motifli örf ve âdetler nelerdir?
Doğum sonrası çocuğa ad koyma ve kulağa ezan
okuma, nişan, düğün, cenaze
ve sünnet törenlerine katılma,
günlük hayatta yaşadığımız
gelenek, örf ve âdetlerdendir.
Ayrıca, kandil gecelerini kutlama, bu kutlamalarda Kur’an,
mevlit, salavat ve ilahiler okunması, iftar sofralarında birlikte
olma gibi davranışlar dinî motifli örf ve âdetlerimizdendir.
Yoksullara yardım için
Resim. 06.05: Sünnet töreni
çeşitli etkinliklerin düzenlenip
yardım kuruluşlarının oluşturulmasında da dinimizin öğüt
ve teşviklerinin etkisi görülür. Bu amaçla bayramlarda çocukları giydirmek, konukseverlik, hasta ziyareti, maddi durumu iyi olmayan ve evlenecek kızlara çeyiz yardımı
yapmak gibi âdet ve gelenekler halkımız tarafından benimsenip yaşatılmaktadır.
Dinimiz toplum içinde yerleşen örf ve âdetleri dikkate almış ancak kan davası,
töre cinayetleri, başlık parası, falcılık, türbelere giderek kurban kesmek, onlar adına
adak adamak, dilek tutmak ve ölüden yardım istemek gibi uygulamalardan sakınmamızı istemiştir.
158
ETKİNLİK
Sizin de çevrenizde dinî içerikli örf ve adetleriniz var mıdır? Varsa bunlar nelerdir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2.3. Musikimizdeki Dinî Motifler
!
İlahi, kaside, naat türü musiki dinlediniz mi? Dinlediyseniz neler hissettiniz?
Musiki, duygu ve düşüncelerin kulağa hoş gelen seslerle anlatılmasıdır. Milletler duygu, düşünce ve hayallerini musiki ile de yansıtırlar.
Din diğer kültür ögelerini olduğu gibi musikiyi de etkilemiştir. Musiki etkili bir
anlatım dilidir. Her milletin kendisini ifade edecek folklor özellikleri ve müzik türleri
vardır. Bu özellikler, insanlar arasında tanışmaya, anlaşmaya ve yardımlaşmaya katkı
sağlar. Müziğin evrensel bir dili de vardır. Müzik ortak bir kültür ve duygunun oluşmasında önemli rol oynar.
Resim. 06.06: Dinin etkisiyle çeşitli musiki türleri oluşmuştur.
159
?
Tasavvuf musikisi ne demektir?
İslamiyet’in etkisiyle Türk musikisinde nefes, mersiye, mevlit, münacat, naat,
kaside deyiş gibi musiki türleri önemli yer tutar. Adı geçen musiki türlerinde “tasavvuf musikisi” adında yeni bir müzik türü oluşmuştur. Bu tür içinde Allah’ın birliği ve
yüceliği, Allah ve Peygamber sevgisi gibi dinî motifler yer alır.
BİLGİ KUTUSU
5BSƌIƌNƌ[EFTƌTUFNMƌCƌSǵFLƌMEFNà[ƌLMFVǘSBǵBOCVBMBOEBFTFSMFSWFSFO*USÔ
%FEF&GFOEƌ4BEVMMBI"ǘB5BOCVSÔ$FNƌM#FZ)BD"SƌG#FZHƌCƌCƌSÎPLTBOBULÉS
ZFUƌǵNƌǵUƌS
Günümüzde de şarkılarımızda, türkülerimizde Allah, peygamber, melek, cennet, cehennem kader gibi birçok dinsel içerikli ifade yer almaktadır. Bütün bunlar
kültürümüz içinde dinin çok önemli bir yer tuttuğunu açıkça göstermektedir.
2.4.Mimarimizdeki Dinî Motifler
!
Çevrenizdeki mimari eserlerde dikkatinizi çeken dinî motiflerle karşılaştınız mı?
Kültürümüz içinde sanat ve mimarinin önemli bir yeri vardır. Mimari, bir yapıyı
tekniğe göre sağlam ve güzel inşa etme sanatıdır.
Kültürümüzün ögelerinden olan mimari eserlerimizde dinî motif ve ifadeler
açıkça görülür. Cami yapımının sevap olması ve cemaatle namaz kılmanın değeri,
cami ve mescitlerin yapımını sağlamıştır. İlim öğrenmeyi teşvik eden, öğrencilere
yardımı öğütleyen ayet ve hadisler, medreselerin ve külliyelerin yapılmasında etkili
olmuştur. İslam’ın beden ve çevre temizliğine verdiği önemle birlikte abdest alma
ihtiyacı hamamların, sebil, çeşme ve şadırvanların inşa edilmesini sağlamıştır.
Resim. 06.07: Çeşme ve aşevi
160
Hastaların, yaşlıların, kimsesiz ve yetimlerin, yolda kalmış olanların korunmasının gerektiği ile ilgili dinin emir ve tavsiyeleri, çok sayıdaki hastane, aşevi, darülaceze gibi müesseselerin kurulmasını ve bakımlarının yapılmasını sağlamıştır. Bütün
bu eserlerin yapımında ve korunmasında “vakıf kurmak” anlayışı önemli bir yer tutmuştur.
Resim. 06.08: Cami içlerinde kullanılan hat sanatı
Mimarimizdeki gelişmeler Selçuklular, Anadolu Beylikleri ve Osmanlılar devrinde en ileri dönemini yaşamıştır. Yapılan mimari eserlerde estetik ve süslemeye
önem verilmiştir. Camilerin içi ayet ve hadislerle süslenmiştir. Bu da ayrı bir sanat
dalı olan “hat sanatı”nın gelişmesini sağlamıştır.
Kültürel değerlerimizi en güzel şekilde korumalı ve yaşatmalıyız. Dilimizde
musikimizde örf, âdet ve mimarimizde yer alan kültür varlıklarımıza özen göstermeliyiz. Ayrıca, yüzyıllar boyu oluşan tecrübe ve kültür birikimimizi; diğer toplumlara
da hızlı ve doğru bir biçimde tanıtmalıyız. Bu sayede insanlığın kültür mirasının oluşmasına inanç, sanat ve medeniyetimizle katkıda bulunabiliriz.
3. LAİKLİK, DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN
GARANTİSİDİR
!
?
“Türkiye Cumhuriyeti’nde her yetişkin dinini seçmekte hür olduğu gibi, belirli bir
dinin merasimi de serbesttir. Yani ibadet hürriyeti vardır ...” Atatürk
Laiklik ne demektir?
161
Din ve devlet işlerinin birbirlerinden ayrı olarak yürütülmesine laiklik denir.
Laiklik, dinin devlet ve yönetim işlerine karıştırılmaması, devletin de dinin işlerine
karışmaması anlamına gelmektedir.
Laiklik din ve vicdan hürriyetinin garantisidir. Türkiye Cumhuriyeti devleti laiklik
ilkesi gereğince vatandaşlarının her türlü hakkını, din ve vicdan hürriyetini anayasayla
güvence altına almıştır. Laiklik ilkesinin benimsendiği ülkemizde her türlü inanç ve
düşünce serbestçe ifade edilebilir. Devlet, dinî inanç ve düşüncelerin belirleyicisi değildir.
Laiklik, dinî inanç ve duyguların istismar edilmesini önlemeye çalışır. Bireylerin
bağnazlıktan uzak, barış ve huzur içinde yaşamasını amaçlar.
Laiklik, dinî inanç, ibadet ve görevlerin rahatça yerine getirilmesi için ortam
hazırlar. Demokrasinin yerleşmesinde millî birlik ve beraberliğin sağlanmasında
önemli bir rol oynar. Atatürk, laikliğin din hürriyetini korumadaki rolüne ve önemine dikkat çekmiş ve şöyle demiştir: “Laiklik prensibinde ısrar ediyoruz. Çünkü millî
iradenin insanlığa mal olmuş değerlerin belki de en mukaddesi olan din hürriyeti
ancak laiklik prensibine bağlanmakla korunabilir.”(Atatürkçülük, C1.s. 330)
BİLGİ KUTUSU
i-BƌLMƌLZBMO[DBEƌOWFEFWMFUƌǵMFSƌOƌOBZSMNBTEFNFLEFǘƌMEƌS5àNZVSUUBǵMBSOWƌDEBOƌCBEFUWFEƌOÚ[HàSMàǘàEFEFNFLUƌSw"UBUàSLÎàMàL$T
Resim. 06.09: Atatürk din ve vicdan hürriyetini savunur.
162
ETKİNLİK
i)FSLFTWƌDEBOEƌOÔƌOBOÎWFLBOBBUIàSSƌZFUƌOFTBIƌQUƌS,ƌNTFƌCBEFUFEƌOÔ
BZƌO WF UÚSFOMFSF LBUMNBZB EƌOÔ ƌOBOÎ WF LBOBBUMFSƌOƌ BÎLMBNBZB [PSMBOBNB[
EƌOÔƌOBOÎWFLBOBBUMFSƌOEFOEPMBZLOBOBNB[WFTVÎMBOBNB[w5$"OBZBTBT
.BEEF
Anayasa’mızın bu maddesini din ve vicdan özgürlüğü açısından değerlendiriniz?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Laikliğin amaçladığı barış ve huzur, karşılıklı saygı ve hoşgörüyle gerçekleşir.
Erdemli bir insan başkalarının görüşlerini dinlemeli ve düşüncelerine saygı duymalıdır. Kendi fikir ve düşüncelerinde körü körüne ısrar eden, başka düşüncelere hayat hakkı tanımayan insanlara “bağnaz” denir. Bağnaz kişiler, sadece kendi inanç ve
düşüncelerine saygı gösterilmesini beklerler. Herkesin kendileri gibi düşünmesini,
inanmasını ve davranmasını isterler. Atatürk bağnazlıktan kurtulmanın bilgi ve eğitim ile gerçekleşeceğini belirtmiştir. ”Taassup cahilliğe dayanır. Bundan dolayı mutaassıp olan cahildir...”(Atatürkçülük, C 3, s.111.)
Dinin gereklerini samimi bir şekilde yerine getiren dindar kişiler ise bağnaz
olamazlar. Çünkü bu kimseler dinlerini özgür iradeleriyle seçmiş, doğru bilgi, akıl ve
bilinçle onu benimsemişlerdir. Din
özgürlüğü konusunda Atatürk şöyle
demiştir: “Türkiye Cumhuriyeti’nde
her yetişkin dinini seçmekte hür olduğu gibi, belirli bir dinin merasimi
de serbesttir. Yani ibadet hürriyeti
vardır...” (Atatürkçülük, C 1, s.111)
İnsanların din ve vicdan özgürlüğüne sahip olmaları, toplumsal barışın sağlanmasının temel şartlarındandır. Bir toplumda farklı din,
kanaat ve düşüncelere sahip kimResim. 06.10: Atatürk ve ailesi
selerin bulunması doğaldır. Bunlar
aynı toplumun, eşit haklara sahip
bireyleridir. Laik devlet, bu hakların korunmasını garanti altına alarak insanların özgür ve güven içinde yaşamalarını amaçlar. İnsanların birlikte barış ve huzur içinde
yaşamaları için birbirlerinin hak ve özgürlüklerine saygı göstermeleri gerekir.
163
NELER ÖĞRENDİK?
Kültürün anlamını ve kültürü oluşturan ögeleri öğrendik.
Kültür, bir toplumun tarihsel süreç içinde ürettiği ve kuşaktan kuşağa aktardığı
değerlerin bütününe denir. Kültür, bir toplumun kimliğini oluşturur, onu diğer toplumlardan farklı kılar. Kültürün ögeleri maddi ve manevi kültür olmak üzere ikiye ayrılır.
Din ile kültür arasındaki ilişkiyi öğrendik.
Kültürün oluşmasında ve sonraki nesillere aktarılmasında dinî inanç ve ahlak
değerlerinin etkisi büyüktür. Birçok kültür eseri, kaynağını dinin buyruklarından almıştır. Dil, edebiyat, musiki, örf-âdet, sanat ve mimari gibi kültür değerlerimizin ortaya çıkmasında din etkili olmuştur.
Dil, örf, âdet, musiki ve mimarideki dini motiflere örnekler öğrendik.
Günlük yaşamda ve konuşmalarda sıkça kullandığımız dinsel içerikli ifadeler
vardır. Örneğin; hasta ziyaretinde “Allah şifalar versin.”, yolculuğa çıkarken “Allah’a
ısmarladık.” Çocuğu olan bir aileye “Allah bağışlasın.” diyerek iyi dileklerimizi iletiriz.
Bütün bu ifadeler dilimizdeki dinî motiflere örnektir.
Doğum sonrası çocuğa ad koyma ve kulağa ezan okuma, düğün, cenaze ve
sünnet törenlerine katılma, yardım kuruluşlarını oluşturma, ayrıca, kandil gecelerini
kutlama, bu kutlamalarda Kur’an, mevlit, salavat ve ilahiler okunması, iftar sofralarında birlikte olma gibi davranışlar dinî motifli örf ve âdetlerimizdendir.
Nefes, mersiye ve mevlit musikideki dinî motiflerimizdendir.
Yapılan mimari eserlerde estetik ve süslemeye önem verilmiştir. Süsleme amacıyla kullanılan yazılarda daha çok ayetler ve hadislerin kullanılması, hamamların,
sebil, çeşme ve şadırvanların inşa edilmesi mimarimizdeki dinî motiflerdir.
Kültürel değerleri korumaya özen göstermeyi öğrendik.
Kültürel değerler toplumu oluşturan bireylerin ortaya koyduğu ortak bir üründür. Kültürel değerlere sahip çıkmak bu anlamda ortak mirasa sahip çıkmak demektir. Bunun içinde geçmişte olduğu gibi günümüzde de bu mirasa sahip çıkmak, korumak, bireylerin ortak görevidir.
Laiklik kavramını öğrendik.
Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirlerinden ayrı olarak yürütülmesidir. Laiklik,
dinî inanç, ibadet ve görevlerin rahatça yerine getirilmesi için ortam hazırlar. Laiklik,
dinî inanç ve duyguların istismar edilmesini önlemeye çalışır. Bireylerin bağnazlıktan uzak, barış ve huzur içinde yaşamasını amaçlar.
Bireyin özgür biçimde herhangi bir dini, inancı seçmede ve o inançla ilgili
düşüncelerini ifade etmede laikliğin güvence olduğunu öğrendik.
Türkiye Cumhuriyeti devleti laiklik ilkesi gereğince vatandaşlarının her türlü
hakkını, din ve vicdan hürriyetini anayasayla güvence altına almıştır. Laiklik ilkesinin benimsendiği ülkemizde her türlü inanç ve düşünce serbestçe ifade edilebilir.
Devlet, dinî inanç ve düşüncelerin belirleyicisi değildir. Vatandaşlar tam bir inanç,
düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
164
1. İnsanların tarih boyunca ortaya koydukları maddi ve manevi değerlerin
bütününe ne ad verilir?
A.
B.
C.
D.
Gelenek
Ahlak
Kültür
Bilgi
2. Aşağıdakilerden hangisi maddi kültüre örnek olarak gösterilemez?
A.
B.
C.
D.
Örf-Adetler
Barajlar
Yollar
Fabrikalar
3. Aşağıdakilerden hangisi kültürün ögelerinden birisi değildir?
A.
B.
C.
D.
Din
Dil
Tarih
Doğal güzellikler
4. Aşağıdakilerden hangisi dinin mimari üzerindeki etkisiyle ilgili değildir?
A.
B.
C.
D.
Şadırvan
Saray
Medrese
Cami
i,àMUàSCƌSNƌMMFUƌOLƌNMƌǘƌEƌS0OVEƌǘFSUPQMVNMBSEBOBZSS,àMUàSàOWBSMǘ
CƌSNƌMMFUƌOWBSMǘOHÚTUFSƌS,FOEƌLàMUàSàOEFOV[BLMBǵBOCƌSNƌMMFULÚLMFSƌOEFOLPQNVǵWFLVSVNVǵCƌSBǘBDBCFO[FSw
5. Yukarıdaki paragraftan aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A.
B.
C.
D.
Kültür bir milleti diğerlerinden ayıran en önemli unsurdur.
Kültüründen uzaklaşan bir millet varlığını yitirmiş demektir.
Kültür bir milleti millet yapan en önemli özelliktir.
Kültürel değerlerine sahip çıkan milletlerin varlığı uzun olmaz.
165
6. Aşağıdakilerden hangisi dilimizdeki dinî motiflere örnek gösterilebilir?
A.
B.
C.
D.
Ne ekersen onu biçersin.
Ağlarsa anam ağlar, kalanı yalan ağlar.
Dünyada mekân ahirette iman.
Ağustosta beyni kaynayanın zemheride kazanı kaynar.
7. Günlük yaşamda evden çıkarken “Allah’a ısmarladık.” hasta olan kimseye “Allah
şifalar versin” denilmektedir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisini gösterir?
A.
B.
C.
D.
Günlük yaşamda bu kavramları kullanmasının şart olduğu
Bu kavramların dinin emri olduğunu
Dini motiflerin dilimizde kullanıldığını
Geleneklere bağlı kalındığını
8. Aşağıdakilerden hangisi örf ve adetlerimizdeki dinî motiflere bir örnek olamaz?
A.
B.
C.
D.
Şans getirmesi için evlere at nalı asma
Selamlaşma
Yemekten sonra dua etme
Hasta ziyaret etme
9. Aşağıdakilerden hangisi laiklik ilkesinin kazanımlarından biri olamaz?
A. Din, vicdan ve ibadet özgürlüğünü güvence altına alması
B. Farklı anlayışlara sahip inanç gruplarının, demokratik bir toplum düzeni
içinde varlıklarını sürdürmelerine ortam sağlaması
C. Dini ve ideolojik/felsefi inancın istismarını önlemesi
D. Devletin, inanç grupları arasından herhangi birini diğerlerine karşı baskı
aracı olarak kullanmasına olanak sağlaması
10. Aşağıdakilerden hangisi laiklik anlayışıyla bağdaşmaz?
A.
B.
C.
D.
166
Dinin yaşanmasında kısıtlama getirmek
İstediği dini seçmesi için kişileri özgür bırakmak
Diğer din ve inançlara hoşgörülü olmak
İnanç konusunda kişileri serbest bırakmak

…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
167
CEVAP ANAHTARI
1. Ünite Değerlendirme Soruları
Cevap Anahtarı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
C
B
C
B
D
B
B
A
D
B
B
D
C
D
Cevap Anahtarı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
A
C
B
D
A
B
C
B
D
A
C
D
D
A
Cevap Anahtarı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
168
B
D
C
C
B
B
C
A
C
B
D
A
Cevap Anahtarı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
D
C
A
C
B
A
D
D
D
C
Cevap Anahtarı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
A
B
D
D
C
B
C
C
C
B
6. Ünite Değerlendirme Soruları Cevap
Anahtarı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
C
A
D
B
D
C
C
A
D
A
SÖZLÜK
adalet
arasat
arife günü
atasözü
ayet
ayin
bağışlamak
berzah
besmele
böbürlenmek : Övünerek
kabarmak,
üstünlük taslamak, kurulmak.
A
büyü
: Tabiat kanunlarına aykırı
: Hak ve hukuka uygunsonuçlar elde etmek
luk, hakkı gözetme,
iddiasında
olanların
doğruluk, türe.
başvurdukları gizli işlem
: Kıyamet günü bütün
ve davranışlara verilen
ölülerin toplanacakları
genel ad.
yer.
C
: Dinî bayramlardan önceki gün.
cahil
: Öğrenim
görmemiş,
okumamış.
: Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söy- cami
: Müslümanların namaz
lenmiş ve halka mal olkılmak için toplandıkları
muş, öğüt verici nitelikte
yer.
söz, darbımesel.
cehennem : Dünyada
günah
: Kur’an
surelerini
işleyenlerin
öldükten
oluşturan kısımlardan
sonra ceza görecekleri
her biri.
yer.
: Dinî tören.
cennet
: Dünyada iyilik yapanların,
günahsızların,
öldükB
ten sonra sonsuz bir
mutluluğa kavuşacakları
: Bir mal veya hakkı
yer.
karşılık
beklemeden
birine vermek, teberru cüz
: Kur’an’ın
bölünmüş
etmek. Herhangi bir
olduğu otuz parçadan
kötü davranış için ceza
her biri, Kur’an’ın yirmi
vermekten vazgeçmek,
sayfası.
affetmek.
D
: Dinî inanışlara göre ölenlerin ruhlarının kıyamete dedikodu
: Başkalarını çekiştirmek
kadar bulunduğu yer.
ve kınamak üzere yapılan
konuşma.
: “Esirgeyen ve bağışlayan
Allah’ın adı ile” anlamına delil
: İnsanı aradığı gerçeğe
gelen ve bir işe başlarken
ulaştırabilecek iz, emare.
söylenilen Bismillahirdin
: Allah’ın insanları dünya
rahmânirrahîm sözüne
ve ahirette rahat, huzur
verilen ad.
ve saadete (mutluluğa)
kavuşturmak için peygamberleri vasıtasıyla
169
dua
ebedî
ecel
esirgeme
ezelî
felah
feraset
fıtrat
gayp
gelenek
gıybet
günah
bildirdiği yol, emirler ve haram
yasaklar.
: Yakarış. Allah’a yalvarma,
yakarış için söylenen ifhatim
adeler.
E-F
: Sonsuz, ölümsüz.
: Yaşamın sonu, ölüm
zamanı.
: Esirgemek işi, koruma,
himaye.
: Başlangıcı olmayan, öncesiz.
: Kurtuluş, selamet.
: Anlayış, seziş, sezgi.
: Yaradılış, hilkat.
G
: Gizli olan, göze görünmeyen.
: Bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalmış
olmaları
dolayısıyla
saygın tutulup kuşaktan
kuşağa iletilen, yaptırım
gücü
olan
kültürel
kalıntılar, alışkanlıklar,
bilgi, töre ve davranışlar,
anane.
: Çekiştirme, yerme, kötüleme, kov.
: Dinî bakımdan suç
sayılan iş veya davranış,
vebal.
H
hamdetmek : Allah’a şükretmek.
170
hayır
helak
helal
hidayet
hile
hurafe
hürmet
ibadet
idrak
iftira
: Din kurallarına aykırı
olan, dinî bakımdan yasak olan, helal karşıtı. Yasak.
: Kur’an’ın tamamını okuma.
: İyilik, karşılık beklenmeden yapılan yardım.
İyi, hayırlı, yararlı, faydalı.
: Ölme, öldürme, yok
etme, yok olma.
: Dinin kurallarına aykırı
olmayan, dinî bakımdan
yasaklanmamış olan, haram karşıtı.
: Doğru yol, hak olan Müslümanlık yolu.
: Birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen,
dolap, oyun, desise, entrika.
: Dine sonradan girmiş
yanlış, batıl inanç.
: Saygı; değeri, üstünlüğü, yaşlılığı, yararlılığı,
kutsallığı dolayısıyla bir
kimseye, bir şeye karşı
dikkatli, özenli, ölçülü
davranmaya sebep olan
sevgi duygusu.
İ
: Allah’ın buyruklarını yerine getirme, Allah’a yönelen saygı davranışı.
: Anlama
yeteneği,
anlayış, akıl erdirme.
: Bir kimseye kasıtlı ve
asılsız suç yükleme, kara
çalma, bühtan.
ihsan
İlah
ilahi
inanç
inkâr
irade
İstiğfar
Kâbe
kanaat
kehanet
kıskançlık
kıssa
: İyilik etme, iyi davranma.
Bağışlama, bağışta bulunma.
: Allah.
: Allah’ı övmek, ona dua
etmek için yazılıp makamla okunan dinî şiir.
: Bir düşünceye gönülden
bağlı bulunma. Allah’a,
bir dine inanma, iman,
itikat.
: Yaptığını,
söylediğini,
tanık olduğunu saklama,
gizleme, yadsıma.
: Bir şeyi yapıp yapmamaya karar verme gücü,
istenç.
: Allah’tan
suçlarının
bağışlanmasını dileme.
Tövbe etme.
K-L
: Mekke’de bulunan, Müslümanlarca ziyaret ve
tavaf edilen kutsal yer.
: Elindekinden
hoşnut
olma durumu. Var olanla
yetinme.
: Bir olayın gerçekleşeceğini önceden bilme,
kâhinlik.
: Bir kimse bir üstünlük
gösterdiğinde veya sevilen birisinin, başkası
ile ilgilendiği kanısına
varıldığında
takınılan
olumsuz tutum.
: Peygamberlerin başından geçen olayları anlatan Kur’an haberleri.
kibir
kul hakkı
kulluk
lütuf
mahşer
mahya
mazlum
merhamet
mucize
musalla
mümin
müşrik
: Kendini beğenme, başkalarından üstün tutma,
büyüklenme, benlik.
: İnsanların
birbirlerine
geçen emekleri, hakları.
: Kul olma durumu, ubudiyet.
: Önem verilen, sayılan
birinden gelen iyilik,
yardım, ihsan, inayet,
atıfet.
M-N
: Kıyamet günü dirilenlerin toplanacakları yer.
Büyük kalabalık.
: Ramazan
gecelerinde
camilerde iki minare
arasına gerilen ipler
üzerine kandil veya elektrik ampulleriyle yazılan
yazı veya yapılan resim.
: Zulüm görmüş, kendisine zulmedilmiş. Haksızlığa uğramış.
: Bir kimsenin, veya bir
başka canlının karşılaştığı kötü durumdan duyulan üzüntü.
: İnsanları hayran ve aciz
bırakan, doğaüstü sayılan olay.
: Camilerde cenaze namazı kılınan yer.
: İnanan, inançlı, imanlı,
mutekit. Müslüman.
: Allah’a ortak koşan kimse.
171
nankör
nimet
öğüt
örf
peygamber
Rab
Rahîm
Rahman
rahmet
resul
172
: Kendisine yapılan iyiliğin rızık
değerini bilmeyen, iyilik
bilmez.
: İyilik, lütuf, ihsan. Yaşa- rivayet
mak için gerekli her şey.
Yararlanılan imkân.
s.a.v
O-Ö
: Bir kimseye yapması
veya yapmaması gereken şeyler için söylenen
söz, nasihat.
sahabe
: Yasalarla belirlenmemiş
olan, halkın kendiliğinden uyduğu gelenek,
âdet.
salavat
P-R
: İnsanlara Allah’ın buyruklarını bildiren, onları
dine çağıran kimse, elçi, sevap
resul.
: Yaratan, yaşatan, büyüten ve yöneten, eğiten, sıdk
koruyan anlamına gelen sihir
Allah’ın isimlerinden biri.
sure
: Koruyan, acıyan, merhamet eden. Âhirette sadece müminlere acıyan şehit
Allah.
: Herkese, her canlıya şirk
merhamet eden (Allah).
: (Allah ) Birinin suçunu
şükretmek
bağışlama.
: İnsanlara Allah’ın buyruklarını bildiren,onları şükür
dine çağıran kimse,
elçi,peygamber.
: Yiyecek, içecek şey,
azık. Allah’ın herkese
verdiğine inanılan nimet.
: Bir olay, bir haber veya
sözü nakletme.
S-Ş
: Peygamberimizin
adı
anıldığı zaman söylenen
saygı sözünün kısa
yazılışı. Sallallahü aleyhi
ve sellem.
: Hz. Muhammed’i görmüş ve onun sohbetinde
bulunmuş Müslümanlar,
Hz. Muhammed’in arkadaşları,
: Hz. Muhammed’e ve
onun soyundan gelenlere saygı bildirmek için
okunan dua.
: Hayırlı bir davranış karşısında Allah tarafından
verilecek olan ödül.
: Doğruluk, gerçeklik,
: Büyü.
: Kur’an’ın yüz on dört
bölümünden her biri.
: Kutsal bir ülkü veya inanç
uğrunda ölen kimse.
: Allah’ın birden çok olduğuna inanma, Allah’a ortak tanıma, eş koşma.
: Allah’a minnet duygusunu sunmak.
: Allah’a duyulan minneti
dile getirme. Mutlu bir
olay veya durumdan,
yapılan iyilikten duyulan
hoşnutluğu bildirme.
tasdik
tebliğ
tefekkür
tevhit
tövbe
uğur
ulema
ümmet
vahiy
vahiy kâtibi
T
: Doğrulama, onaylama.
: İnsanları dine davet vesvese
vicdan
etme.
: Düşünme, düşünüş,
: Allah’ın birliğine inanma,
bir sayma, bir olarak bakma. Birlik, bütünlük.
: İşlediği bir günah veya
suçtan pişman olarak bir
daha yapmamaya karar
verme.
yalan
U
: Bazı olaylarda görülen ve
insana iyilik getirdiğine
inanılan belirti veya bazı
nesnelerde var olduğuna
inanılan iyilik kaynağı ve
bu nitelikte olduğuna
inanılan şey.
: Bilginler. Din âlimleri, din
bilginleri.
Ü
: Hz. Muhammed’e inanarak onun yaptıklarını ve
söylediklerini uygulayarak, onun ilkeleri etrafında toplanan Müslümanların tümü.
V
: Bir buyruk veya düşüncenin Allah tarafından
peygamberlere bildirilmesi.
: Allah tarafından gönderilen buyrukları yazan
kimse. Peygamber efendimize gelen vahiyleri,
yetim
zalim
zekât
zerre
zulüm
onun emri ile yazan sahabelere verilen isim.
: Kuruntu.
: Kişiyi kendi davranışları
hakkında bir yargıda
bulunmaya iten, kişinin
kendi ahlak değerleri
üzerine dolaysız ve
kendiliğinden yargılama
yapmasını sağlayan güç.
Y
: Aldatmak
amacıyla
bilerek ve gerçeğe aykırı
olarak söylenen söz, kıtır.
: Babası ölmüş olan (çocuk), babasız.
Z
: Acımasız
ve
haksız
davranan, kıyıcı, zulmeden.
: Müslümanlıkta, zenginlerin sahip olduğu mal
ve paranın belli bir kısmının dağıtılmasını öngören. İslam’ın beş şartından biri.
: Çok küçük parçacık.
: Güçlü bir insanın yasaya veya vicdana aykırı
olarak başkasını uğrattığı
kötü durum, kaygı,
acımasızlık,
haksızlık,
cefa.
173
KAYNAKÇA
Akyüz, Vecdi, Mukayeseli İbadetler İlmihâli, İz Yayıncılık, İstanbul, 2006.
Atatürk Düşüncesinde Din ve Laiklik, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1999.
Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
Atatürkçülük l-ll-lll, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
Başgil, Ali Fuat, Din ve Laiklik, Yağmur Yayınları, İstanbul 1996.
Buharî, Sahih-i Buharî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
Canan, İbrahim, Hadis Ansiklopedisi (Kütüb-i Sitte), Akçağ, İstanbul, 1995.
Çakan, İ. Lütfi, Hurafeler ve Batıl İnanışlar, Rağbet Yayınları, İstanbul, 1998.
Erdil, Kemalettin, Yaşayan Hurafeler, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2005.
Evliyaoğlu, Gökhan, Çocuk ve Dua, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2006.
Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Birleşik Yayıncılık, İstanbul,1999
Hacı Bektaş Veli, Makalat, Akçağ Yayınları, Ankara, 2002.
Hatip, Abdülaziz, Müslümanın İmanı ve Ahlakı, İstanbul 1995.
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmen Kılavuz Kitabı, 7. Sınıf, Millî Eğitim Basımevi, Ankara, 2011.
İslam İlmihâli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2000.
İslam Ansiklopedisi, l-38, (Heyet), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1988-2011.
İslam’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği, TDV Yayınları, Ankara 1995.
Kandemir, M. Yaşar, Âhirete İnanıyorum, Damla Yayınevi, İstanbul, 2001.
Kılıç, Recep, Hz. Peygamberin Hayatından Davranış Modelleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan, Ankara 2000.
Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2000.
Malik bin Enes, Muvatta (çev. Komisyon), Beyan Yayınları, istanbul, 1994.
Meb Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar, İstanbul 2000.
Müslim, Sahih-i Müslim, Çağrı Yayınları, istanbul, 1992.
Nesaî, Sünen, l-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Numanoğlu, Cengiz, Şuur, Sahaflar Kitap Sarayı, istanbul, 2006.
Özarslan, Selim, İslamda Ölüm ve Diriliş Öğretisi, Kitap Dünyası, Konya, 2001.
Palazoğlu, Ahmet Bekir, Atatürk’ün Eğitim ile İlgili Düşünceleri, MEB Yayınları, Ankara, 1999.
Suruç, Salih, Peygamberimizin Hayatı, Nesil Yayınlar, İstanbul,1997.
Şark, Asım, Güzel Ahlak Sahibi Olmak, Işık Yayınları, İzmir, 2010.
T.C. Anayasası, Beşir Kitabevi, İstanbul, 2005.
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
Yazıcı, Seyfettin, Temel Dinî Bilgiler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Yazım Kılavuzu, TDK, Ankara, 2005.
İNTERNET ADRESLERİ
www.dinibil.com.tr.
www.diyanet .gov.tr
www.yesilay.org .tr.
174
GÜNEY KIBRIS
RUM YÖNET‹M‹
NÖC: Nahcivan Özerk Cumhuriyeti
(Azerbaycan)
İl merkezleri
Başkent (Ankara)
(A
ZE N
RB .Ö
AY .C
CA
N)

din kültürü ve ahlak bilgisi 7

Transkript

Benzer belgeler

Sınır Tanımayan Aşk / Ela Surûr 1. Dolup taştı, eridi

8. SINIF I. DÖNEM ORTAK SINAVI

nefsin cimriliğinden sakınmak

Bursa Müftülüğü

din kültürü ve ahlak bilgisi

kur`anda nice ibretler ve deliller vardır

13 - Sufizm ve İnsan