FİTOPLANKTON ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ

Transkript

This project is co-financed by the
European Union and the
Republic of Turkey
Su Kalitesi İzleme
Konusunda Kapasite
Geliştirme için Teknik
Destek
FİTOPLANKTON ÖRNEKLEME
YÖNTEMLERİ
Bu belge 24 Mart 2014 tarihindeki biyolojik kalite unsurlarının örneklemesi konulu saha eğitimi
amacı ile eğitim materyali olarak temin edilmektedir.
This publication has been produced with the financial assistance of the European Union
Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle hazırlanmıştır
Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring
Republic of Turkey
Inci Tuney
Michalis Maroulakis
Ege Üniversitesi, Biyoloji Bölümü, Türkiye
ENVECO S.A., Yunanistan
2014, Versiyon 1.0
s.i
Republic of Turkey
İçindekiler
1
2
Örnekleme yönteminin genel tanımı................................................................................. 1
Örnekleme malzemeleri kontrol listesi ............................................................................. 1
2.1
Kıyafet ........................................................................................................................ 2
3 Örnekleyici çeşitleri ........................................................................................................... 2
3.1
Ayrık derinlik örnekleyici ........................................................................................... 2
3.2
Plankton Ağı............................................................................................................... 3
4 Örnekleme esnasında güvenlik önlemleri ......................................................................... 4
5 Nerede örnekleme yapılır? ................................................................................................ 4
6 Ne zaman örnekleme yapılır? ............................................................................................ 5
7 Aşamalı örnekleme prosedürü .......................................................................................... 5
8 Numunelerin depolanması ve taşınması ........................................................................... 8
Ek I: Koruyucunun Stok Solüsyonunun Hazırlanması ............................................................ 9
Lugol Stok solüsyonu ................................................................................................................. 9
Formaldehit stok solüsyonu ...................................................................................................... 9
Ek II: Etiket Standardı ve saha bilgi formu ........................................................................... 10
Etiket standardı ....................................................................................................................... 10
Fitoplankton Örnekleme Saha Bilgi Formu .............................................................................. 11
This publication has been produced with the financial assistance of the European Union
Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle hazırlanmıştır
s.ii
Republic of Turkey
1
Örnekleme yönteminin genel tanımı
Ekolojik su kalitesinin değerlendirilmesi, bir gölün besleyicilik durumu ve ekolojik yenileme
için hedefler belirlemek için fitoplankton bileşimi, çeşitliliği, bolluğu ve biyokütlesi
konusunda çalışmak üzere yeterli veriyi oluşturmak için tanımlanan numune alma yöntemi
tasarlanmıştır. Tanımlanan prosedür göl su kütlelerinde numune almaya uygundur. Bu hem
doğal göller hem de baraj göllerini kapsar.
2
Örnekleme malzemeleri kontrol listesi
Mevcudiyet
kontrolü
Ekipman
Adet
Kullanım
Tekne
1
Örnekleme lokasyonuna
ulaşım
GPS cihazı
1
Numune alma noktası
takibi ve koordinatların
kaydı
Ayrık derinlik
örneklemesi için su
numunesi alma
aracı
Plankton ağı
1
Ayrık derinlik su
örneklemesi
1
Seki disk
1
Ağ Fitoplankton
Numunesi alma
Şeffaflık/Öfotik bölge/
Maksimum numune alma
derinliği tahmini
Numune yerleştirme ve
aktarım
Plastik kaplar
Kova
Plastik damlalık
Etiketler
Her
numune
alma
noktası
için yedi
(7)
1
2
Tüm öfotik bölgeden
alınan ayrı su
numunelerini karıştırma
Lugol solüsyonunun
eklenmesi
Teknik özellikler
3 kişi ve numune alma ekipmanını
taşıyabilen, çapa ve güvenlik
ekipmanı ile donatılmış (can yeleği
vb.)
WGS84 (onluk derecelerdeki
koordinatlar) ve /veya yerel
planlanmış koordinat sistemlerinde
çalışabilen (metre koordinatları)
>1 litrelik kapasite ve her 1
metresinde işaretlenmiş >30 metrelik
halatlı Ruttner veya Niskin veya Van
Dorm örnekleyici
Ağ göz büyüklüğü=25μm
Çap=25 cm ve her 0.1 metrede işaretli
en az 10 metre ip
Hacim=500 ml
En az 10 L
1ml
Her
numune
alma
noktası
için dört
(4)
Tükenmez kalem,
kurşun kalem,
açacak ve silgi,
defter
s.1
Republic of Turkey
Mevcudiyet
kontrolü
Ekipman
Adet
Koruyucu gözlükler
Eldivenler
Formaldehit
Lugol solüsyonu
Taşınabilir
Soğutucu
Buz torbaları
Alüminyum folyo
2
Kullanım
Teknik özellikler
Kimyasalları ve su
çiçeklenmelerini tutarken
güvenlik önlemleri
Su çiçeklenmelerinin
numunelerini tutarken
güvenlik önlemleri
Numune koruma
Numune koruma
Numunenin ışıktan ve
yüksek sıcaklıklardan
korunması
Düşük sıcaklıklarda
numuneyi koruma
Numuneyi ışıktan koruma
> 30 litre hacim.
2.1 Kıyafet






3
3.1
Kauçuk ayakkabı veya Göğüs çizmesi,
Su geçirmez anorak,
Can yeleği,
Şapka, güneş gözlüğü, yazın numune almak için güneş koruyucu kremi,
Kış mevsiminde numune almak için sıcak tutan kıyafet,
Kol saati
Örnekleyici çeşitleri
Ayrık derinlik örnekleyici
Van Dorm Numune Alıcı
Rutner numune alıcı
s.2
Republic of Turkey
3.2
Plankton Ağı
s.3
Republic of Turkey
4
Örnekleme esnasında güvenlik önlemleri
Genel hususlar
1. Numune alma sırasında, tedbir, sağduyu ve mantık tahmin edilmeyen ve potansiyel
olarak zararlı durumlardan kaçınmaya veya sonuçlarını en aza indirmeye yardımcı
olur,
2. Her zaman hava durumundan ve göl rüzgâr/dalga durumlarından haberdar olun,
3. Her zaman başka bir kişiyle numune alın,
4. Ziyaret etmek istediğiniz numune alma noktasını başkalarına da bildirin,
5. Her zaman cep telefonunuzu şarjı dolu olarak tercihen su geçirmez bir kılıf içerisinde
yanınızda taşıyın.
Güvenli tekne gezintisi
1. Her zaman güvenli tekne gezintisi hususlarına uyun.
2. Teknedeyken her zaman can yeleği giyin.
3. Kötü hava koşullarında numune alma riskinden kaçının.
4. Tekne motorunun yeterli yakıta sahip olduğundan emin olun.
5. Teknede küreklerin olduğundan emin olun.
Kimyasal kullanma
1. Her kimyasal potansiyel sağlık zararı olarak görülmeli ve bu bileşimlere makul olan
en az seviyede maruz kalınmalıdır.
2. Formaldehit kanserojendir ve dikkatle kullanılması gerekmektedir. Uygun güvenlik
ekipmanı eldivenleri ve plastik gözlükleri de kapsar. Formaldehit cilde temas ederse,
göl suyu veya iyonsuzlaştırılmış su ile tamamen yıkayın. Formalin göze temas ederse
veya yutulursa, ağzı veya gözleri bol su ile yıkamaya başlayın ve hemen tıbbi
müdahale arayın.
3. Formaldehit tüm hayvanlar için zehirlidir. Su ortamına dökülmesini önlemek için
dikkat edilmelidir.
5
Nerede örnekleme yapılır?
Aşağıda tanımlanan fitoplankton numunesi alma prosedürü her göl suyu kütlesinin en az 2
numune alma noktasında tekrarlanmalıdır. İlk numune alma noktası gölün en derin noktası
veya göl/baraj su kütlesinin savağının yakınında olmalıdır. İkinci nokta göl ağzına doğru veya
göl savağından mümkün olduğunca uzak olmalıdır. İlave numune alma noktaları aşağıdaki
durumlarda seçilmelidir:

Göl çok büyükse (örn. 50 km2’den fazla)
s.4
Republic of Turkey
6

Birden fazla (önemli) ağız varsa

Hidromorfolojik özellikler, ayırt edici şekilde SK bölümlerini ayırıyorsa.
Ne zaman örnekleme yapılır?
Gölün fitoplanktonunun düzenli numune alımı sırasında (son izleme programının
tamamlanmasından sonra) numune alma Mayısın sonundan Ekimin başına kadar tercihen
yaz aylarında ( fitoplanktonun “doruk” ardıl aşaması hakkında beklenen en yüksek
taksonomik ve işlevsel çeşitlilik ve biyokütle, fitoplankton patlamaları ve özellikle
siyanobakteriyel patlamaları ve çok katmanlı göllerde farklı ekolojik hücreler ile sonuç
vermesi için) yapılmalıdır. Bu dönemde numune alma sıklığı en az iki kez olmalıdır.
7
Aşamalı örnekleme prosedürü
A) Örnekleme noktasına yaklaşın
Adım 1: Tekneyi numune alma noktasına yönlendirin,
Adım 2: Sürüklenmeyi önlemek için tekneyi demirleyin,
Adım 3: GPS koordinatlarını yazın,
B) Seki derinlik ölçümü /Maksimum numune alma derinliği
(MSD) hesaplaması
Adım 4: Teknenin gölgeli kısmından dikey olarak Seki diski
su kütlesine doğru tamamen gözden kayboluncaya
kadar indirin ve bu noktada suyun yüzeyindeki ipin
üzerinde bulunan dereceye bakarak not edin,
Adım 5: Çizgiyi 10-20 cm daha indirin ve daha sonra diski
tekrar görünene kadar yükseltin ve bu noktada
suyun yüzeyindeki ipin üzerinde bulunan dereceye
bakarak not edin,
Adım 6: Gerçek Seki derinliği kaybolma noktası ve tekrar
ortaya çıkma noktası arasındaki orta noktadadır,
Adım 7: Değeri en yakın santimetre olarak rapor edin ve
saha bilgi formuna yazın,
Adım 8: Gölün öfotik bölgesini hesaplamak için seki
derinliğini 2.5 ile çarpın. Çıkan sonuç Maksimum
Numune Alma Derinliği (MSD) olacaktır.
Önemli faktörler
 Seki derinliğini ölçmek için mümkünse
güneş gözlüklerini çıkarın.
 Seki derinliği, ilkbahar, yaz ve sonbahar
aylarında saat 09.00 ve 14.00 arasında
ölçülmelidir.
 Su dalgalı olduğunda, üç değerin
ortalamasını alın.
 Ölçümlerdeki öznellik aynı kişinin
değerleri okumasıyla en aza
indirilebilir.
 Yüzey fitoplankton topluluklarının
düzenini bozmayı önlemek için Seki
derinliği ölçümü numune alımının yer
alacağı teknenin karşı tarafından
yapılmalıdır. (Adım 4’e bakınız).
 Seki derinliğini dalgalı sularda
ölçmekten kaçının. Su durgun olmalı.
 Değer okunurken gözlemciler su
yüzeyine 20-25 cm yakınlıkta
olmalıdırlar.
Adim 9: Maksimum Numune Alma Derinliğini (MSD) en
yakın metre olarak rapor edin.
s.5
Republic of Turkey
C) Entegre derinlik numunesini elde etme (Sayısal numune)
Adım 10: Numune şişelerini ve ayrık derinlik örnekleyicileri numunenin alınmayacağı yerdeki
tekne kenarından alınan göl suyuyla üç kez yıkayın.
Adım 11: Numune alıcıyı açık pozisyonda sabitleyin ve çıkış kapağını kapatın.
Adım 12: Numune alıcıyı müdahale edilmeyen göl su kütlesine indirin ve ilkini en üstteki su
tabakasını kapsayan yüzey derinliğinden alın.
Su çiçeklenmesi veya köpük durumunda, yüzey numunesini çok dikkatli bir şekilde alın ve
farklı pozisyonlarda üç kez tekrarlayın. Görünürde düzensiz bir dağılım varsa, bu
durumda yüzey numunelerini başka
yerlerden alın.
Önemli faktörler
Adım 13: Numune alıcıyı kapatması için uyarıcıyı
 Yüzey fitoplankton
bırakın.
topluluklarına müdahaleden
Adım 14: Numune alıcıyı tekneye çekin.
Adım 15: Numune şişesini numune alıcının çıkışına
yerleştirin ve şişeyi doldurmak için kapağı
açın. Düzensiz dağılım varsa, farklı yerlerden
farklı şişeler doldurun.
kaçınmak için numune şişeleri ve
ekipmanını numune alma
işleminin yapılacağı teknenin
karşı tarafında yıkayın. (adım
10’a bakın).
 Fitoplankton biyotopluluk
tabakalaşma müdahalesinden
kaçınmak için ayrık derinlik
numune alma işlemini yüzeyden
daha aşağıya (derine) doğru
başlatın.
Adım 16: Numune şişesini kovaya boşaltın. Düzensiz
dağılım varsa, kovada ayrı kompozit
numune oluşturmak için önce farklı
yerlerden farklı numuneleri karıştırın ve
sonra kovadaki şişeyi boşaltmak için şişede gereken hacimde alt-numune alın.
En derin derinlik katmanına (MSD) kadar yüzeyden derinlikler için yukarıdaki prosedürü
(Adımlar 10-16) aşağıdaki şekilde tekrarlayın:
 MSD 10 m’den azsa, her bir metrelik adımda veya
 MSD 10 m’den fazlaysa, her iki metrelik adımda
Eğer MSD mevcut derinlikten daha büyükse, dipten 1 metre olana kadar yüzeyden numune
almaya başlayın.
Tüm işlemleri bitirdikten sonra, Adım 17’ye geçin.
Adım 17: Entegre derinlik göl suyundan (kovadan) 3 alt numuneyi (her biri yaklaşık 500 ml)
her biri bir şişede olacak şekilde toplayın, tamamen doldurmayın, sayımdan once
numuneyi karıştırma ve homojenleştirme için yeterli boşluk bırakın ve kapağı sıkıca
kapatın.
Adım 18: Numune şişelerini istasyon kodu ve numune alma noktası numarası, Göl adı, “IDS”
işareti (Entegre Derinlik Numunesi), alma tarihi ve saati ve toplayanın isminin ilk
harfleriyle etiketleyin.
Adım 19: Alt numuneleri soğutucuya yerleştirin.
s.6
Republic of Turkey
D) Plankton ağı numunesi toplama (Niteliksel numune)
Adım 20: Plankton ağını ve bölümlü ağı göl suyuyla yıkayın.
Adım 21: Bölümlü ağın kapağını “kapalı” olarak ayarlayın ve bölümlü ağı ağa sıkıştırın.
Adım 22: Plankton ağını MSD’den yüzeye dikey olarak çekin.
Adım 23: Bir numune şişesine boşaltmak için bölümlü ağın kapağını “açık” olarak ayarlayın ve
tüm kalanları toplamak için bölümlü ağı yıkayın. Daha fazla numune toplamak için
Adım 21 ve 22’yi iki kez tekrarlayın.
Adım 24: Çapayı yukarı çekin ve tekne motorunu en az hızda çalıştırmaya başlayın (çok
yavaş).
Adım 25: Plankton ağını yatay olarak çekerek plankton ağı ile yüzey numuneleri toplayın.
Bunu yapmak için, ağı teknenin yanında yaklaşık 1,5 dakika bekletin (tekne yavaşça
hareket ederken).
Adım 26:Suyu plastik numune şişesine almak için bölümlü
ağın kapağını “açık” konumuna getirin.
Adım 27: Numune şişelerini istasyon kodu ve numune alma
noktası numarası, Göl adı, “PNS” işareti (Plankton
Ağı Numunesi), alma tarihi ve saati ve toplayanın
isminin ilk harfleriyle etiketleyin.
Adım 28: Işıktan korumak için numune şişelerini soğutucuya
yerleştirin veya alüminyum folyoya sarın ve
mümkün olduğunca serin bir yere yerleştirin.
Önemli Faktörler
 Plankton ağını yatay olarak
çekerken (Adım 25), ağı
teknenin altına sürüklememek
için özel dikkat gösterilmelidir.
Bunu önlemek için, tekneyle
hafif bir dönüş yapın böylece ağ
dönüşün iç tarafından
çekilebilecektir.
Bir sonraki numune alma noktası için yukarıda bahsedilen prosedürü (Adım 1’den Adım
28’e kadar) tekrar edin. İşlem bittiğinde,tekneyi kıyıya yönlendirin ve Adım 29’u uygulayın.
E) Numune koruma
Adım 29: Her istasyon için “IDS” işaretli iki numune şişesi
için:
I. Numuneyi 400 ml’sini hacimsel silindirle ölçün.
Önemli faktörler
 Koruyucu, numune
toplanmasından en geç 2 saat
sonra eklenmelidir.
II. Numune şişesinde kalan numuneyi atın.
III. 400 ml numuneyi hacimsel silindirden numune
şişesine alın.
IV. 2-4 ml Lugol solüsyonu ekleyin (Ek I’e bakın)
V. Etikette “Lugol”u belirtin.
VI. Eğer renk kaybolursa 1 ml daha Lugol solüsyonu ekleyin ve analizde göz önünde
bulundurulması için bunu Etikette belirtin.
Adım 30: Her bir istasyon için “IDS” olarak işaretli üçüncü numune şişesi için Adım 29’un
(I’den III’e) aynı ilk üç adımını takip edin ve V ve IV’ü aşağıdakilerle değiştirin:
s.7
Republic of Turkey
I. 4 ml Formaldehit Stok Çözelti ekleyin (Ek I’e bakın)
II. Etikette “FMH” olarak belirtin.
Adım 31: Plankton ağı ile toplanan numune şişeleri için ( “PNS” olarak işaretlenmiş):
I. Numune hacmini hacimsel silindir ile ölçün ve hacim 400 ml’yi aşarsa fazla kalan
miktarı atın.
II. 400 ml’lik numuneyi hacimsel silindirden şişeye aktarın.
III. 4 ml Formaldehit Stok Çözelti ekleyin (Ek I’e bakın)
IV. Etikette “FMH” olarak belirtin.
8
Numunelerin depolanması ve taşınması
Korunan numuneler karanlık ve serin bir yerde saklanmalıdır. Numuneler 1 aylık zamana
kadar oda sıcaklığında saklanabilir veya buzdolabında 6 aya kadar saklanabilir.
Numuneleri laboratuvara gönderirken, bu numuneler için saha bilgi formlarının imzalı bir
kopyasını da ekleyin.
Numuneler dökülmeyi önlemek için dikkatle taşınmalıdır. Numune şişelerini tek veya çift sıra
halinde dik pozisyonda taşıma kutusu veya kabına yerleştirin. Taşıma kutusunun her bir
kenarına “Kırılacak Eşya”, “Dikkatli taşıyın” ve “Buradan kaldırın” (kutunun kaldırılacağı
noktayı gösteren bir ok çizin) olarak belirtin.
s.8
Republic of Turkey
Ek I: Koruyucunun Stok Solüsyonunun Hazırlanması
Lugol Stok solüsyonu
Ekipman ve tedarikler
 Reaksiyon suyu
 Saf asetik asit
 İyot
 Potasyum iyot (KI)
 1 L Ölçülü balon
 Opak 1 L kap
 Cam huni
Lugol Solüsyonu hazırlama prosedürü
Önemli faktörler
Adım 1: Bir çeker ocakta 100 g Kl ve 50 g I2’yi yaklaşık 800
ml reaksiyon suyunda 1 L ölçülü balonda çözün.
Adım p 2:
Kimyasallar tamamen çözünene kadar
karıştırın.
Adım 3: 100 ml saf asetik asit ekleyin ve reaksiyon suyu
ile hacmi 1 L’ye çıkarın.
 Lugol solüsyonu incelemeden en
fazla 1 hafta önceden
hazırlanmış olmalıdır.
 Lugol solüsyonu, içerikleri,
hazırlanma tarihi ve
hazırlayanın ilk harflerinin yazılı
olduğu etiketle opak şişede
muhafaza edilir.
%1’lik nihai konsantrasyonu elde edebilmek için
numunenin toplanmasından sonra 2 saat içinde her 100 ml su numunesine 1 ml Lugol
solüsyonu ekleyin.
Formaldehit stok solüsyonu
Ekipman ve tedarikler
 Normal formaldehit solüsyon %40
 İyonsuzlaştırılmış
 1 L Ölçülü balon
 1 L kap
 Cam huni
Formaldehit Stok Solüsyonu Hazırlam Prosedürü
Önemli faktörler
 Formaldehit kanserojendir ve
dikkatle kullanılması gerekir.
Uygun güvenlik ekipmanı
eldiven ve plastik gözlük içerir.
 Formaldehit Stok Solüsyonunun
hazırlanması çeker ocakta
yapılmalıdır.
Adım 1: Normal formaldehit solüsyonu %40 v/v
edinin.
Adım 2: Bir cam hunide, 400 ml normal formaldehit solüsyonu volümetrik silindirle ölçün ve
içine cam huni ile 1 L’lik ölçülü balon koyun.
Adım 3: 1 L Formaldehit Stok Solüsyonu elde etmek için balonu suyla doldurun.
Adım 4: Balonun içindekileri plastik bir kaba koyun ve sıkıca kapatın.
s.9
Republic of Turkey
Ek II: Etiket Standardı ve saha bilgi formu
Etiket standardı
İstasyon Kodu:
Numune alma noktası :
Numune No:
Örnekleyici:
Göl Adı:
Seki derinliği:
Tarih ve Saat:
Maksimum Numune Alma Derinliği:
Toplayanın isminin ilk harfleri:
Numune alma derinlikleri:
Notlar:
Koruyucu:
s.10
Republic of Turkey
Fitoplankton Örnekleme Saha Bilgi Formu
Göl Adı: ……………………………………………………………………………………………………………
Göl İstasyon Kodu:
Numune
Alma Noktası
No:
Numune alma tarih ve saati:
GPS Koordinatları:
Boylam (X)
Seki Derinliği:
MSD
Enlem (Y)
1
2
Numune
No’su
Numune alma
noktası
Numune alıcı
Koruyucu
1
2
3
4
5
6
7
Notlar:
Alıcı adı ve imzası:
s.11
Republic of Turkey
The contents of this publication is the sole responsibility of ENVECO S.A. and can in no way be
taken to reflect the views of the European Union
Yayının içeriğinden yalnız ENVECO S.A. Konsorsiyumu sorumlu olup, hiçbir şekilde Avrupa
Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.

FİTOPLANKTON ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ

Transkript

Benzer belgeler

talep formu - Radix Analiz Laboratuvarı

Teknik Özellikler MA100C

Zengin/Sulu doğal gaz akarlarından spot numune

boren ar-ge merkezi 2016 yılı analiz/test fiyat kataloğu