Tez İçin Tıklayınız… - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

Transkript

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
BÜYÜK MENDERES HAVZASININ KURAKLIKTAN
ETKİLENEBİLİRLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
-UZMANLIK TEZİ-
HAZIRLAYAN:
MUSTAFA BERK DUYGU
ANKARA, 2015
T.C.
-UZMANLIK TEZİ-
HAZIRLAYAN:
MUSTAFA BERK DUYGU
TEZ DANIŞMANI:
DR. ABDULLAH CEYLAN
ANKARA, 2015
T.C.
HAZIRLAYAN
MUSTAFA BERK DUYGU
TEZ DANIŞMANI
DR. ABDULLAH CEYLAN
BU TEZ ORMAN VE SU İŞLERİ UZMANLIĞI YÖNETMELİĞİ GEREĞİ
HAZIRLANMIŞ
OLUP
JÜRİMİZ
TARAFINDAN
UZMANLIK
TEZİ
OLARAK KABUL EDİLMİŞTİR.
TEZ JÜRİSİ BAŞKANI: PROF. DR. CUMALİ KINACI
...............................
ÜYE: HÜSEYİN AKBAŞ
...............................
ÜYE: DR. YAKUP KARAASLAN
...............................
ÜYE: MARUF ARAS
...............................
ÜYE: TANER KİMENÇE
...............................
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NE
Bu belge ile, bu uzmanlık tezinde bütün bilgileri akademik kurallara ve etik
davranış ilkelerine uygun olarak hazırlayıp sunduğumu beyan ederim.
Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri,
düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.
(25.06.2015)
Tezi Hazırlayan Uzman Yardımcısı
Mustafa Berk DUYGU
25.06.2015
TEŞEKKÜR
Bu çalışmanın hazırlanması süresince geniş bilgi birikimi ışığında sağladığı
katkılar, öngörüler ve tavsiyeler için Meteoroloji Genel Müdürlüğü - Meteorolojik
Afetler Şube Müdürü Dr.Abdullah Ceylan’a,
Çalışmanın her aşamasında beni yönlendiren ve tavsiyelerde bulunan başta
şube arkadaşlarım Yeliz Sarıcan, Çiğdem Gürler, Gökhan Berker Akbıyık ve Bahadır
Özçam olmak üzere tüm çalışma arkadaşlarıma ve amirlerime,
Her zaman beni destekleyen aileme, çok kıymetli eşim Fulya Çıray Duygu’ya
ve kızım Defne Duygu’ya can-ı gönülden teşekkür ederim.
ii
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR ................................................................................................... İİ
İÇİNDEKİLER............................................................................................ İİİ
KISALTMALAR ........................................................................................ Vİİ
TABLOLAR LİSTESİ ..............................................................................Vİİİ
ŞEKİLLER LİSTESİ .................................................................................... X
ÖZET .......................................................................................................... XİV
ABSTRACT ................................................................................................ XV
GİRİŞ ...................................................................................................... 1
1.
1.1.
2.
Amaç ve Kapsam ................................................................................ 2
KURAKLIK ........................................................................................... 3
2.1.
Kuraklık Çeşitleri .............................................................................. 4
2.1.1. Meteorolojik Kuraklık ..................................................................... 4
2.1.2. Hidrolojik Kuraklık ......................................................................... 4
2.1.3. Tarımsal Kuraklık ............................................................................ 5
2.1.4. Sosyo ekonomik Kuraklık ............................................................... 5
2.2.
Türkiye'de Kuraklık .......................................................................... 5
2.3.
Kuraklık Analiz Yöntemleri ............................................................. 7
2.3.1. Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SPI) .............................................. 7
2.3.2. Palmer Kuraklık Şiddet İndisi (PDSI) ............................................. 8
2.3.3. Normalin Yüzdesi İndisi (PNPI) ..................................................... 9
2.3.4. Ondalıklar (Deciles) İndisi ............................................................ 10
2.3.5. Aydeniz İndisi................................................................................ 11
2.3.6. Erinç Kuraklık İndisi ..................................................................... 12
2.3.7. Standartlaştırılmış Akış İndisi (SRI) ............................................. 13
2.3.8. Standartlaştırılmış Yeraltı Suyu Seviyesi İndisi (SGI) .................. 13
2.3.9. Su Kullanımı İndisi (WEI) ............................................................ 13
2.4.
Kuraklıkların Etkilerinin Değerlendirilmesi ................................. 14
iii
BÜYÜK MENDERES HAVZASI GENEL BİLGİLERİ ................. 15
3.
3.1.
Yerleşim Yerleri ............................................................................... 17
3.2.
Arazi Kullanımı ................................................................................ 18
3.3.
Sosyo-Ekonomi ................................................................................. 19
3.3.1. Tarım ve Hayvancılık .................................................................... 19
3.3.2. Sanayi ............................................................................................ 20
3.3.3. Enerji ............................................................................................. 21
3.3.4. Turizm ........................................................................................... 23
3.4.
Nüfus ................................................................................................. 23
BÜYÜK MENDERES HAVZASI İKLİM VE SU KAYNAKLARI 25
4.
4.1.
İklim .................................................................................................. 25
4.1.1. Yağış .............................................................................................. 25
4.1.2. Sıcaklık .......................................................................................... 27
4.1.3. Buharlaşma .................................................................................... 28
4.2.
Su Kaynakları ................................................................................... 30
4.2.1. Yerüstü Suyu (YÜS) ...................................................................... 30
4.2.2. Yeraltı Suyu (YAS) ....................................................................... 31
4.2.3. Su Kaynaklarının Kullanımı .......................................................... 32
4.3.
İklim Değişikliği Projeksiyonları .................................................... 33
4.3.1. Sıcaklık Değişimleri ...................................................................... 34
4.3.2. Yağış Değişimleri .......................................................................... 34
4.3.3. Su Bütçesi Değişimleri .................................................................. 35
4.3.3.1. Yüzey Suyu Bütçesi Değişimleri ............................................ 35
4.3.3.2. Yeraltı Suyu Bütçesi Değişimleri ........................................... 36
4.3.3.3. Su Bütçesinde Beklenen Değişimler ve Su Kullanımlarının
Karşılaştırılması ................................................................................................ 37
iv
KURAKLIK ANALİZLERİ ............................................................... 38
5.
5.1.
Kuraklık Analizlerinde Kullanılan Veriler ................................... 38
5.1.1. Meteorolojik Gözlem İstasyonları ................................................. 38
5.1.2. Akım Gözlem İstasyonları ............................................................. 39
5.2.
Yağış Trendleri ................................................................................. 41
5.3.
Akış Trendleri .................................................................................. 42
5.4.
Havzada Yaşanmış Kurak Dönemlerin Belirlenmesi ................... 43
5.4.1. Normalin Yüzdesi İndisi (PNPI) Analizleri .................................. 43
5.4.2. Ondalıklar İndisi (Deciles) Analizleri ........................................... 53
5.4.3. Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SPI) Analizleri ........................... 57
5.4.4. Palmer Kuraklık Şiddet İndisi (PDSI) Analizleri .......................... 67
5.4.5. Standartlaştırılmış Akış İndisi (SRI) Analizleri ............................ 71
ETKİLENEBİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ ............................... 73
6.
6.1.
Kuraklığın Havza Su Bütçesi Üzerine Etkileri .............................. 73
6.2.
Kuraklığın Tarım ve Hayvancılık Sektörleri Üzerine Etkileri .... 76
6.2.1. Tarımsal Üretim Verilerinin Değerlendirilmesi ............................ 76
6.2.2. Hayvancılık Verilerinin Değerlendirilmesi ................................... 79
6.2.3. Sulama Amaçlı Depolamaların Değerlendirilmesi ........................ 82
6.3.
Kuraklığın Enerji Üretimi Üzerine Etkileri .................................. 83
6.3.1. Hidroelektrik Enerji Üretiminin Değerlendirilmesi ...................... 83
6.4.
Kuraklığın Çevresel Sistemler Üzerine Etkileri ............................ 84
6.4.1. Kuraklığın Sucul Ekosistemler Üzerine Etkileri ........................... 85
6.4.1.1. Çevresel Akımların Değerlendirilmesi ................................... 85
6.4.1.2. Su Ürünleri Üretimi Verileri ile Kuraklık Etkilerinin
Değerlendirilmesi ............................................................................................... 86
6.4.2. Kuraklığın Karasal Ekosistemler Üzerine Etkileri ........................ 87
6.4.2.1. NDVi Analizleri ile Kuraklık Etkilerinin Değerlendirilmesi . 87
v
6.4.2.2. Bal Üretim Verimi ile Kuraklık Etkilerinin Değerlendirilmesi
................................................................................................ 88
6.5.
7.
Kuraklığın İçme ve Kullanma Suyu Üzerine Etkileri .................. 90
SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER .............................................. 92
7.1.
Sonuçlar ............................................................................................ 92
7.2.
Öneriler ............................................................................................. 93
KAYNAKÇA ................................................................................................ 95
ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................. 99
vi
KISALTMALAR
AGİ
Akım Gözlem İstasyonu
DSİ
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
EİEİ
Elektrik İşleri Etüt İdaresi
EÜAŞ
Elektrik Üretim Anonim Şirketi
GSMH
Gayri Safi Milli Hâsıla
HES
Hidroelektrik Santral
IPCC
Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli
MGM
Meteoroloji Genel Müdürlüğü
MGİ
Meteorolojik Gözlem İstasyonu
PNPI
Normalin Yüzdesi İndisi
NDVi
Normalleştirilmiş Vejetasyon Değişim İndisi
PDSI
Palmer Kuraklık Şiddet İndisi
RCP
Temsili Konsantrasyon Rotaları
SRI
Standartlaştırılmış Akış İndisi
SPI
Standartlaştırılmış Yağış İndisi
WEI
Su Kullanım İndisi
SYGM
Su Yönetimi Genel Müdürlüğü
TUİK
Türkiye İstatistik Kurumu
UNCCD
Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi
Sekretaryası
YAS
Yeraltı Suyu
YÜS
Yerüstü Suyu
vii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2-1 Türkiye’nin yıllık su talebi projeksiyonu (DSİ, 2012b) .................. 6
Tablo
2-2
Standartlaştırılmış
Yağış
İndisi
(SPI)
Kuraklık/Nemlilik
sınıflandırması. (McKee, Doesken, & Kleist, 1993).................................................... 8
Tablo 2-3 Palmer Kuraklık Şiddet İndisi (PDSI) Kuraklık/Nemlilik
sınıflandırması (Palmer, 1965) ..................................................................................... 9
Tablo 2-4 Normalin Yüzdesi İndisi (PNPI) Kuraklık sınıflandırması (12
Aylık Analizler için) .................................................................................................. 10
Tablo 2-5 Ondalıklar İndisine Göre Kuraklık/Nemlilik sınıflandırması ........ 11
Tablo 2-6 Aydeniz Kuraklık İndisi İklim Sınıflandırması (Bozkurt, 1996). . 11
Tablo 2-7 Erinç Kuraklık İndisi İklim Sınıfları ............................................. 13
Tablo 3-1 Büyük Menderes Havzasında Yer Alan Başlıca Akarsular
(TÜBİTAK MAM, 2010)........................................................................................... 17
Tablo 3-2 Büyük Menderes Havzasında Bulunan İllerin Havza İçerisinde
Kalan Alanları ............................................................................................................ 18
Tablo 3-3 Büyük Menderes Havzasında DSİ ve Özel Sektör Tarafından İnşa
Edilen Hidroelektrik Santraller (DSİ, 2015) .............................................................. 22
Tablo 3-4 Büyük Menderes Havzasında Yer Alan İlçelerin 2015 yılı
Nüfusları (TUIK, 2015a) ............................................................................................ 24
Tablo
5-1
Kuraklık
Analizlerinde Kullanılan Meteorolojik
Gözlem
İstasyonlarına İlişkin Bilgiler ..................................................................................... 39
Tablo 5-2 Kullanılan Akım Gözlem İstasyonlarına İlişkin Bilgiler ............... 41
Tablo 5-3 PNPI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimalleri ......................... 52
Tablo 5-4 Ondalıklar İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimalleri ................. 56
Tablo 5-5 SPI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimalleri ............................ 66
Tablo 5-6 PDSI Hesaplarında Kullanılan Toprak Su Tutma Kapasitesi
Değerleri ..................................................................................................................... 67
Tablo 5-7 PDSI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimalleri ......................... 70
Tablo 6-1 Büyük Menderes Havzası Sulama Amaçlı Depolamalar............... 82
Tablo 6-2 Çevresel İhtiyaç Debisi (Tennant, 1975) ....................................... 85
viii
Tablo 6-3 Büyük Menderes Havzası Yıllık Su İhtiyacı Projeksiyonu (SYGM,
2015) .......................................................................................................................... 90
Tablo 6-4 Büyük Menderes Havzası İçme-Kullanma Suyu Amaçlı
Depolamalar ............................................................................................................... 91
ix
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 2-1 Türkiye’nin su talebi projeksiyonu a) 2010 yılı b) 2030 yılı (DSİ,
2012b) .......................................................................................................................... 6
Şekil 3-1 Büyük Menderes Havzasının Konumu ........................................... 15
Şekil 3-2 Büyük Menderes Havzası Topografyası ......................................... 16
Şekil 3-3 Büyük Menderes Havzasında Yer Alan Akarsular ......................... 16
Şekil 3-4 Büyük Menderes Havzası Alanlarının İller Arasında Paylaşımı .... 17
Şekil 3-5 Büyük Menderes Havzası Siyasi Haritası....................................... 18
Şekil 3-6 Büyük Menderes Havzası Arazi Kullanımının Dağılımı (CORINE
1. Seviye) ................................................................................................................... 19
Şekil 3-7 Büyük Menderes Havzası Arazi Kullanımının Dağılımı (CORINE
2. Seviye) ................................................................................................................... 19
Şekil 3-8 Büyük Menderes Havzası Yıllık Sulama Suyu İhtiyacı Projeksiyonu
.................................................................................................................................... 20
Şekil 3-9 Büyük Menderes Havzası Yıllık Sanayi Suyu İhtiyacı Projeksiyonu
.................................................................................................................................... 21
Şekil 4-1 Büyük Menderes Havzası Yıllık Toplam Yağış Ortalaması .......... 26
Şekil 4-2 Büyük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Yağış Dağılımı ........... 26
Şekil 4-3 Büyük Menderes Havzası Aylık Toplam Sıcaklık Ortalamaları .... 28
Şekil 4-4 Büyük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılımı (°C) 28
Şekil 4-5 Büyük Menderes Havzası Aylık Toplam Buharlaşmalarının
Ortalamaları................................................................................................................ 29
Şekil 4-6 Büyük Menderes Havzası Yıllık Toplam Buharlaşma Dağılımı
(mm) ........................................................................................................................... 29
Şekil 4-7 Türkiye Havza Bazlı YÜS Potansiyeli (DSİ, 2015) ....................... 30
Şekil 4-8 Türkiye Havza Bazlı YAS Potansiyeli ve İşletme Rezervi (DSİ,
2015) .......................................................................................................................... 31
Şekil 4-9 Havza Yüzey Suyu Kullanımının Sektörler Arası Paylaşımı ......... 32
Şekil 4-10 Havza Yeraltı Suyu Kullanımının Sektörler Arası Paylaşımı ...... 32
Şekil 4-11 Havza Kullanılabilir Su Potansiyelinin Sektörler Arası Paylaşımı
.................................................................................................................................... 33
x
Şekil 4-12 Büyük Menderes Havzasında Sıcaklık Değişimi Projeksiyonları
(SYGM, 2015) ........................................................................................................... 34
Şekil 4-13 Büyük Menderes Havzasında Yağış Değişimi Projeksiyonları
(SYGM, 2015) ........................................................................................................... 35
Şekil 4-14 Büyük Menderes Havzasında Yüzey Suyu Bütçesi Projeksiyonları
(SYGM, 2015) ........................................................................................................... 36
Şekil 4-15 Büyük Menderes Havzasında Yeraltı Suyu Bütçesi Projeksiyonları
(SYGM, 2015) ........................................................................................................... 36
Şekil 4-16 Büyük Menderes Havzasında Su Bütçesi ve Kullanımı
Projeksiyonları - HadGEM2-ES Modeli (SYGM, 2015)........................................... 37
Projeksiyonları - MPI-ESM-MR Modeli (SYGM, 2015) .......................................... 37
Şekil 5-1 Büyük Menderes Havzası ve Civarındaki Meteorolojik Gözlem
İstasyonları ................................................................................................................. 38
Şekil
5-2
Kuraklık
Analizlerinde
Kullanılan
Meteorolojik
Gözlem
İstasyonları ................................................................................................................. 39
Şekil 5-3 Büyük Menderes Havzasında Yer Alan Akım Gözlem İstasyonları
.................................................................................................................................... 40
Şekil 5-4 Kullanılan Akım Gözlem İstasyonları ............................................ 41
Şekil 5-5 Büyük Menderes Havzası Aylık Toplam Yağışların Zaman Serileri
(1960-2014) ................................................................................................................ 42
Şekil 5-6 Aylık Ortalama Debi Değerlerinin Yıllara Bağlı Değişimi (Ulubey
İstasyonu) ................................................................................................................... 42
Şekil 5-7 PNPI İndisi Sonuçları (Uşak ve Afyon Meteorolojik Gözlem
İstasyonları için) ......................................................................................................... 44
Şekil 5-8 PNPI İndisi Sonuçları (Aydın ve Denizli Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-9 PNPI İndisi Sonuçları (Muğla ve Ödemiş Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-10 PNPI İndisi Sonuçları (Güney ve Nazilli Meteorolojik Gözlem
xi
Şekil 5-11 PNPI İndisi Sonuçları (Dinar ve Milas Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-12 PNPI İndisi Sonuçları (Acıpayam ve Köyceğiz Meteorolojik
Gözlem İstasyonları için) ........................................................................................... 49
Şekil 5-13 PNPI İndisi Sonuçları (Selçuk ve Gediz Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-14 PNPI İndisi Sonuçları (9 Aylık Havza Ortalaması) ...................... 51
Şekil 5-15 PNPI İndisi Sonuçları (12 Aylık Havza Ortalaması) .................... 51
Şekil 5-16 PNPI İndisi Sonuçları (24 Aylık Havza Ortalaması) .................... 52
Şekil 5-17 PNPI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimallerinin Yüzdelik
Dağılımı ..................................................................................................................... 53
Şekil 5-18 Ondalıklar İndisi Sonuçları (Uşak, Afyon, Aydın, Denizli, Muğla,
Ödemiş, Selçuk ve Gediz Meteoroloji Gözlem İstasyonları İçin) ............................. 54
Şekil 5-19 Ondalıklar İndisi Sonuçları (Güney, Nazilli, Dinar, Milas,
Acıpayam, Köyceğiz Meteoroloji Gözlem İstasyonları İçin) .................................... 55
Şekil 5-20 Ondalıklar İndisi Sonuçları (12 Aylık Havza Ortalaması) ........... 55
Şekil 5-21 Ondalıklar İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimallerinin Yüzdelik
Dağılımı ..................................................................................................................... 56
Şekil 5-22 SPI İndisi Sonuçları (Uşak ve Afyon Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-23 SPI İndisi Sonuçları (Aydın ve Denizli Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-24 SPI İndisi Sonuçları (Muğla ve Ödemiş Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-25 SPI İndisi Sonuçları (Güney ve Nazilli Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-26 SPI İndisi Sonuçları (Dinar ve Milas Meteorolojik Gözlem
Şekil 5-27 SPI İndisi Sonuçları (Acıpayam ve Köyceğiz Meteorolojik
Gözlem İstasyonları için) ........................................................................................... 63
Şekil 5-28 SPI İndisi Sonuçları (Gediz ve Selçuk Meteorolojik Gözlem
xii
Şekil 5-29 SPI İndisi Havza Geneli Ortalama Değerleri (9 Aylık) ................ 65
Şekil 5-30 SPI İndisi Havza Geneli Ortalama Değerleri (12 Aylık) .............. 65
Şekil 5-31 SPI İndisi Havza Geneli Ortalama Değerleri (24 Aylık) .............. 66
Şekil 5-32 SPI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimallerinin Yüzdelik
Dağılımı ..................................................................................................................... 67
Şekil 5-33 PDSI Zaman Serileri (Uşak, Afyon, Aydın, Denizli, Muğla,
Ödemiş, Selçuk ve Gediz Meteoroloji Gözlem İstasyonları İçin) ............................. 68
Şekil 5-34 PDSI Zaman Serileri (Güney, Nazilli, Dinar, Milas, Acıpayam,
Köyceğiz Meteoroloji Gözlem İstasyonları İçin) ....................................................... 69
Şekil 5-35 PDSI Zaman Serileri (Havza Ortalaması) .................................... 69
Şekil 5-36 PDSI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimallerinin Yüzdelik
Dağılımı ..................................................................................................................... 70
Şekil 5-37 SRI İndisi Zaman Serileri ve SPI zaman serileri ile
karşılaştırmaları .......................................................................................................... 72
Şekil 6-1 Havza Yüzey Suyu Bütçesinin Yıllara Bağlı Değişimi .................. 74
Şekil 6-2 Havza Yeraltı Suyu Bütçesinin Yıllara Bağlı Değişimi ................. 75
Şekil 6-3 Havza Toplam Kullanılabilir Su Bütçesinin Yıllara Bağlı Değişimi
.................................................................................................................................... 75
Şekil 6-4 Arpa Üretim Veriminin Yıllara Bağlı Değişimi ............................. 77
Şekil 6-5 Buğday Üretim Veriminin Yıllara Bağlı Değişimi ......................... 78
Şekil 6-6 Zeytin ve İncir Üretim Verimlerinin Yıllar İçerisinde Değişimi .... 79
Şekil 6-7 Koyun Sayılarının Yıllara Bağlı Değişimi ..................................... 80
Şekil 6-8 Sığır Sayılarının Yıllara Bağlı Değişimi ......................................... 81
Şekil 6-9 Sulama Suyu Barajları Su Seviyelerinin Yıllara Bağlı Değişimi ... 83
Şekil 6-10 Hidroelektrik Enerji Üretiminin Yıllara Bağlı Değişimi .............. 84
Şekil 6-11 Tennant Yöntemine Göre Çevresel Akımların Yıllara Bağlı
Değişimi ..................................................................................................................... 86
Şekil 6-12 Su Ürünleri Üretim Verimlerinin Yıllara Bağlı Değişimi ............ 87
Şekil 6-13 Havza NDVi Değerlerinin Yıllara Bağlı Değişimi ....................... 88
Şekil 6-14 Bal Üretim Verimlerinin Yıllara Bağlı Değişimi ......................... 89
Şekil 6-15 İçme Suyu Barajlarının Doluluk Oranlarının Yıllara Göre
Değişimi ..................................................................................................................... 91
xiii
ÖZET
Kuraklık doğal (iklimsel) süreçler sonucu oluşarak belirli zaman aralıkları
için belirli bölgeleri etkisi altına alabilir. Taşkın ve deprem gibi doğal bir afet olan
kuraklık bu afetlerden farklı olarak çok uzun bir oluşma ve etkileme süresine
sahiptir. Belirgin bir kuraklık olayının etki süresi yıllarla ifade edilebilir. Kuraklığın
etkisini gösterdiği dönemde ve sonrasında oluşturacağı etkilerin azaltılabilmesi için
etki
ettiği
bölgenin
kuraklık hassasiyetinin
en iyi
şekilde tanımlanması
gerekmektedir.
Bu çalışmanın amacı Türkiye’nin 25 nehir havzasından biri olan Büyük
Menderes Havzasının kuraklık hassasiyetinin belirlenmesidir. Bu maksatla Büyük
Menderes Havzasının geçmiş dönemde yaşadığı kuraklıkların analizi uluslararası
literatürde kabul görmüş beş farklı analiz yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
Kuraklık analizlerinde, Normalin Yüzdesi İndisi (PNPI), Standartlaştırılmış Yağış
İndisi (SPI), Ondalıklar İndisi (Deciles), Palmer Kuraklık Şiddet İndisi (PDSI) ve
Standartlaştırılmış Akış İndisi (SRI) yöntemleri kullanılmıştır.
Kuraklık analizleri ile elde edilen kuraklık zaman serileri havzada geçmiş
dönemde yaşanmış olan kurak dönemler ile yaşanan kuraklıkların şiddetleri ve
süreleri tespit edilmiştir.
Büyük Menderes Havzası’nın kuraklıktan etkilenebilirliği, havzada yaşandığı
tespit edilen kurak dönemlerin içme suyundan enerji üretimine, tarımsal üretimden
çevresel sistemlere, farklı su kullanımları üzerine etkileri ayrı ayrı incelenerek
değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimler: Büyük Menderes Havzası, Kuraklık, Kuraklık Analizi, İndis,
Etkilenebilirlik
xiv
ABSTRACT
Droughts which occur as a result of natural (climatological) processes, may
influence certain areas for certain periods of time. Drought is a naturally occurring
disaster such as floods and droughts, but unlike this disasters it has a very long onset
and impact duration. The impact duration of a severe drought may be expressed in
terms of years. In the period which drought shows its effects and after, in order to
mitigate drought impacts, drought sensitivity of the affected area should be identified
in the best way.
The purpose of this study is to determine the drought vulnerability of Büyük
Menderes River Basin which is one of the 25 river basins of Turkey. For this
purpose, drought analyses of Büyük Menderes River Basin were carried out by using
five different analysis methods which were recognized in the international literature.
For the drought analyses, Percent of Normal Precipitation Index (PNPI),
Standardized Precipitation Index (SPI), Deciles Drought Index, Palmer Drought
Severity Index (PDSI) and Standardized Runoff Index (SRI) were utilized.
By using the drought time series obtained by drought analyses, dry periods,
duration and intensity of the past droughts experienced in the basin were determined.
Drought vulnerability of Büyük Menderes Basin was assessed considering the
effects of dry periods to many different water users separately from municipal water
to energy production and from agricultural production to ecosystems.
Keywords: Büyük Menderes River Basin, Drought, Drought Analyses, Index,
Vulnerability
xv
BÖLÜM 1
1. GİRİŞ
Kuraklık, insan hayatı, ekonomi ve çevresel sistemler üzerinde ciddi etkiler
oluşturabilen en tehlikeli doğal afetlerden biridir. Ancak kuraklık yapısı itibari ile
diğer doğal afetlerden çok farklıdır. Gelişmesi uzun yıllar alsa da doğurduğu
sonuçlar ciddi ve maliyetli olmaktadır.
Türkiye bu doğal afetin etkilerine oldukça sık maruz kalmaktadır. Bu konuda
yer ve zaman esaslarına dayalı analizler çok yeterli değildir. Bununla birlikte; 1804,
1876 ve 1928 yıllarındaki şiddetli kurak dönemler, tarım ürünlerinin ve hayvanların
kaybına, çaresiz kalan birçok çiftçinin göç etmesine neden olmuştur. Cumhuriyet
Döneminde de özellikle 1928, 1973, 1989, 1990, 1993, 1998-2001, 2008 yıllarında
yaygın kuraklıklar görülmüştür. Bunlardan 1876 yılındaki kuraklığın kıtlıklara ve
hastalıklara yol açmak suretiyle yaklaşık 200.000 vatandaşın ölümüne neden olduğu
tahmin edilmektedir (Yağcı, 2007).
Özellikle Akdeniz ülkelerinde, küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkileri
gözlenmeye başlamıştır. Türkiye gibi Akdeniz havzasında yer alan ülkelerde
önümüzdeki
dönemlerde
sıcaklıkların
artacağı
ve
yağışların
azalacağı
öngörülmektedir. Bu anlamda ülkemiz genelinde yaşanması muhtemel kuraklık
afetlerinin şiddetlerinin artacağı ve sürelerinin uzayacağı düşünülmektedir (IPCC,
2014).
Büyük Menderes Havzası verimli arazilere sahip olmasına rağmen su
potansiyeli yeterli değildir. Havza kuraklık afetleriyle oldukça sık karşılaşmakta olup
bu afetler neticesinde geçmişte ciddi su sorunları yaşamıştır (Güner & Baykan,
1997).
1
Büyük Menderes Havzasının meydana gelmesi olası kuraklık olaylarından
nasıl etkilenebileceğinin tespit edilmesi ile havzadaki su yönetiminin mevcut kurak
dönemler de göz önünde bulundurularak en etkin su kullanımını sağlayacak şekilde
gerçekleştirilmesi sağlanabilecektir.
1.1. Amaç ve Kapsam
Bu çalışmanın amacı ülkemizin 25 nehir havzasından biri olan Büyük
Menderes
Havzası’nın
kuraklıktan
etkilenebilirliğini
değerlendirerek
kurak
dönemlerin su kaynakları, tarım çevre gibi farklı alanlarda ne tür etkiler
oluşturduğunu tespit etmektir.
Bu çalışmada Büyük Menderes Havzasında yaşanmış olan kurak dönemler
uluslararası literatürde kabul görmüş beş farklı kuraklık indisi kullanılarak
belirlenmiştir. Etkilenebilirlik çalışmaları geçmişte yaşanan kuraklıklar ve sektörel
veriler değerlendirilerek gerçekleştirilmiş, Havzada gelecek dönemde yaşanabilecek
değişimlerin
belirlenmesi
için
de
iklim
değişikliği
projeksiyonlarından
yararlanılmıştır. Kuraklık etkilerinin belirlenmesi için çeşitli kurum ve kuruluşların
yayınladığı yıllık raporlar ve istatistikler değerlendirilmiş olup detaylı veriler için
saha çalışması gerçekleştirilmemiştir.
2
BÖLÜM 2
2. KURAKLIK
Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi'nde yer alan tanıma
göre kuraklık, yağışların kaydedilen normal düzeylerin önemli ölçüde altına düşmesi
sonucu arazi ve kaynak üretim sistemlerini olumsuz olarak etkileyen ve ciddi
hidrolojik dengesizliklere yol açan doğal olaydır (UNCCD, 1994). Kuraklık geçici
bir olgudur ve doğal (iklimsel) süreçlerde oluşan sapmalar sonucu ortaya
çıkmaktadır. Kuraklık belli bir bölgede, belli bir zaman aralığında oluşmakta ve su
kaynaklarına bağımlı birçok sektör üzerinde etkiler oluşturmaktadır (Wilhite D. ,
2000).
Kuraklık; taşkın ve hortum gibi bir doğa olayıdır. Kuraklık da bu tür doğa
olaylarına benzer şekilde, şiddetine ve süresine bağlı olarak ölümcül felaketlere yol
açabilmektedir (WWF, 2008). Ancak kuraklık diğer doğal afetlerden çok farklıdır.
Gelişmesi uzun zaman alsa da doğurduğu sonuçlar ciddi ve maliyetli olmaktadır.
Dünya genelinde tarımsal amaçlı kullanılan toprağın %70’i kuraklık tehlikesi ile
karşı karşıya kalmıştır. Dünya gözlenen kuraklığın ekonomik etkisi yaklaşık 42
milyar $/yıl’dır (WWF, 2008).
Kuraklığın etkilerinin azaltılması ve kurak dönemlerde su kaynaklarının
korunması ancak iyi bir kuraklık yönetimi ile sağlanır ve kuraklık yönetiminin nasıl
olması gerektiğinin anlaşılabilmesi için kuraklık ve kuraklık ile ilgili tanımların iyi
bilinmesi gerekir.
Doğal olaylara bağlı olan “kuraklık” ve insani müdahalelerin de etkili olduğu
“su kıtlığı” durumu genellikle aynı dönemde oluştuğundan bu iki olgu sıklıkla
karıştırılmakta ve birbirleri yerine kullanılmaktadır.
Su kıtlığı, su kaynaklarının, uzun vadeli ortalama gereksinimleri karşılama
konusundaki yetersizliğidir. Kuraklık ise ortalama su mevcudiyetinin göreceli ve
3
geçici olarak düşüşünü, doğal su mevcudiyetinin ortalama seviyesinden sapmasını
temel alarak ve bunun doğal bir olgu olduğunu düşünerek gösterir (AB, 2012).
Başka bir deyişle, "kuraklık" yağış eksikliği nedeniyle su durumuna geçici bir
düşüş anlamına gelirken, "su kıtlığı" su talebinin sürdürülebilir koşullarda
yararlanılabilir su kaynaklarını aştığı anlamına gelir.
2.1. Kuraklık Çeşitleri
Bugüne kadar kuraklık; meteorolojik, tarımsal, hidrolojik, coğrafîk hatta
sosyal ve ekonomik yönlerden farklı biçimlerde tanımlanmış ve farklı isimler altında
değerlendirilmiştir. Bu tanımlar bir değişkeni ya da birçok değişkeni içerdiği gibi,
bunların zararlı etkilerini de içeren çok sayıda kritere göre yapılmaktadır. Yani yağış,
sıcaklık, nem, buharlaşma, terleme, toprak nemi, rüzgâr gibi değişkenler ile bunların
eksikliği veya fazlalığıyla ilişkili olarak ortaya çıkan tehlikeli olaylar da göz önüne
alınmaktadır (Türkeş, 1990).
2.1.1. Meteorolojik Kuraklık
Meteorolojik kuraklık, belirli bir yerde ve sürede ortalamaya göre yağıştaki
azalmanın esas olarak alındığı kuraklıktır. Meteorolojik kuraklığın belirlenmesinde
her bölgeye, hatta ülkeye göre değişik istatistiksel yöntemler ve yağış için farklı sınır
değerleri kullanılmaktadır. Örneğin; bazı yerlerde 21 günlük yağış toplamı,
normalinin 1/3'ünden daha az ise ya da orada 15 gün yağış olmamışsa, bu durum
meteorolojik kuraklık olarak değerlendirilmektedir (Türkeş, 1990).
2.1.2. Hidrolojik Kuraklık
Hidrolojik kuraklık, yer üstü ve yer altı sularındaki azalmanın ölçü olarak
alındığı kuraklık türü olup hidrolojik açıdan yeterli suyun bulunmamasıdır.
Hidrolojik kuraklık ve şiddeti, su ortamlarının (akarsu, göl, baraj, yer altı suyu, vb.)
gözlenmesi ve yapılan seviye ölçümleriyle tespit edilmektedir. Yağış eksikliği ile
akarsu ve rezervuarlardaki (hazne) su eksikliği arasında zamana bağlı doğrudan bir
ilişki olduğu için, hidrolojik ölçümler kuraklığın ilk göstergelerinden değildir.
Yaşanan her hangi bir meteorolojik kuraklık son bulduktan sonra bile, hidrolojik
4
kuraklık, kuraklığın etkili olduğu bölgenin fiziki coğrafya (topografya, iklim,
vejetasyon, hidrografya ve hidroloji) ve toprak özelliklerine bağlı olarak değişen
gecikme süreleriyle birlikte varlığını uzun bir süre sürdürebilir (Türkeş, 1990).
2.1.3. Tarımsal Kuraklık
Bitkinin büyüyüp gelişmesi için gerekli olan suyun kök bölgesinde yeteri
kadar bulunmaması tarımsal kuraklığı ifade eder. Özellikle büyüme periyodu
boyunca, bitkinin suya en hassas olduğu dönemde bitki için toprakta yeterli nemin
olmadığı koşulda tarımsal kuraklık oluşur (Wilhite & Glantz, 1985).
Tarımsal kuraklık, özellikle kuru tarım alanlarında meteorolojik kuraklığın
hemen ardından oluşabilirken sulamalı tarım yapılan bölgelerde hidrolojik kuraklık
ile birlikte görülebilir.
2.1.4. Sosyo ekonomik Kuraklık
Meteorolojik, tarımsal ve hidrolojik kuraklıklar, hem kuraklığın şiddeti ve
süresi arttıkça ve sistemin (tarım, enerji, ekolojik, kentsel ve sosyoekonomik, vb.)
kuraklığa karşı açık olma ve etkilenme düzeyi yükseldikçe, hem de kuraklık risk
yönetimi ve kuraklık yönetimi planlarının bulunmaması ya da bulunsa bile iyi
çalışmaması
durumunda,
sonuçları
açısından
sosyoekonomik
kuraklığa
dönüşebilmektedir (Wilhite & Glantz, 1985).
2.2. Türkiye'de Kuraklık
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından belirlenen alan
sınıflama sistemine göre (FAO, 1987) Türkiye’de yaklaşık 20 milyon hektar kurak,
31 milyon hektar (göller dâhil) yarı kurak saha bulunmaktadır. Ülkemizin %26,6’sı
kurak alan, %37,3’i yarı kurak alan olarak tanımlanmıştır. Bu hesaba göre ülkemiz
kurak ve yarı kurak alanların, topraklarının yaklaşık %54'üni oluşturduğu bir bölgede
yer almaktadır.
Türkiye’de net tüketilebilir su miktarı 112 milyar m³/yıl (98 milyar m³ yüzey
ve 14 milyar m³ yeraltı suyu) olarak belirtilmektedir. Giderek azalan yağışlar, kaçak
su kullanımı ve yeraltı suyuna olan yoğun talep sonucu yeraltı su seviyeleri hızla
5
düşmektedir. Yer altı kaynaklarında eksilen tatlı suyun yerine tuzlu su girişi olmakta,
bunun etkisiyle yeraltı suları nicelik ve nitelik olarak sürekli bozulmaktadır.
Türkiye’de bulunan su kaynaklarının %36'lık kısmı değerlendirilirken, %64'lük
kısmı değerlendirilmemektedir. Kaynakların en kısa sürede ve en etkin şekilde
kullanımına yönelik yatırımlar yapılması gerekmektedir (DSİ, 2012b). Su
kaynaklarına olan talep giderek artmaktadır. Sektörel su kullanımı projeksiyonu DSİ
tarafından, 2030 yılı için Tablo 2-1 ve Şekil 2-1’deki gibi yapılmıştır. Su ve kuraklık
yönetiminin bu veriler ışığında gerçekleştirilmesi öngörülmektedir.
(a)
(b)
Şekil 2-1 Türkiye’nin su talebi projeksiyonu a) 2010 yılı b) 2030 yılı (DSİ,
2012b)
Tablo 2-1 Türkiye’nin yıllık su talebi projeksiyonu (DSİ, 2012b)
2010 YILI
2030 YILI
3
72 milyar m3
SULAMA
29,6 milyar m
İÇME SUYU
6,2 milyar m3
18 milyar m3
SANAYİ
4,3 milyar m3
22 milyar m3
TOPLAM
40,1 milyar m3
112 milyar m3
Türkiye’de kişi başına yılda yaklaşık 1430 m³ su düşmektedir. 2030 yılında
ise, nüfusun 100 milyona ulaşacağı ve kişi başına düşen su miktarının 1100m³
olacağı öngörülmektedir. Bu durumda Türkiye’nin su kıtlığı yaşayan bir ülke
durumuna gelmesi muhtemel görülmektedir. Bu nedenle ülkemizin su zengini bir
ülke olduğunu söylemek zordur. (Çiçek, Karaaslan, Aslan, Yaman, & Akca, 2008)
6
Türkiye, gelecek 25 yılda etkilerinin daha fazla görüleceği küresel iklim
değişikliğinden etkilenecek ülkeler arasındadır. İklim değişikliği projeksiyonlarına
göre, gelecek dönemlerde, Ege ve Orta Anadolu Bölgelerinin çok ciddi su sıkıntısıyla
bas etmek zorunda kalacağı görülebilmektedir. (Demircan, ve diğerleri, 2014)
Türkiye düzenli yağış rejimine sahip değildir. Yağışların yıllara mevsimlere,
aylara göre dağılımda, düzensizlikler olduğu gibi ülke genelinde kaydedilen toplam
yağışların bölgelere, hatta aynı bölge içerisinde merkezlere dağılımında büyük
farklılıklar mevcuttur. Bu özelliğinden dolayı Türkiye, Dünya Meteoroloji Teşkilatı
tarafından muhtemel kuraklık riski taşıyan 76 ülke arasında sayılmıştır. (Yağcı,
2007)
2.3. Kuraklık Analiz Yöntemleri
Her ne kadar “yağış miktarı” kuraklığın oluşumunun önemli göstergelerinden
olsa da, kuraklığın yegâne belirtisi yağış değildir. Örneğin, aynı miktar yağış, düşük
sıcaklıklarda nemli bir ortam oluştururken, yüksek sıcaklıkta kuraklığa neden
olmaktadır. Bu sebeple kuraklık konusu birçok farklı parametreyi birden ele alan
farklı indisler ve indikatörler kullanılarak değerlendirilmektedir.
İndis ve indikatörlerin kuraklık tespit yöntemi olarak kullanılması, tarihsel
kayıtlardaki meteorolojik, hidrolojik ya da tarımsal kuraklık dönemlerinin doğru
nitelendirilebilmesini sağlar. Kuraklığın nitelendirilmesi ile birlikte kuraklığın bir
coğrafi
alan
üzerindeki
etkilerinin
ortaya
konulması
çalışmaları
gerçekleştirilebilmektedir. (Türkeş, 1990)
Ülkemizde ve dünyada kuraklık tespiti amacıyla kullanılan belli başlı
yöntemler aşağıda açıklanmıştır.
2.3.1. Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SPI)
Standartlaştırılmış Yağış indisi (SPI) kuraklığın izlenmesi amacıyla
geliştirilmiş olan önemli bir kuraklık izleme aracıdır. SPI girdi parametresi olarak
aylık yağış verilerini kullandığından dönemsel meteorolojik kuraklıkların tespitinde
önemli bir araçtır (McKee, Doesken, & Kleist, 1993).
7
SPI kuraklık sınıfları, standart normal dağılımlı (Gaussian) yağış dizilerinden
elde edilir. Oysa yağış dizilerinin olasılık dağılım fonksiyonu genelde normal
dağılıma uymaz (McKee, Doesken, & Kleist, 1993). Yağış verilerine en iyi uyan
olasılık dağılımı Gamma olasılık dağılımıdır (Thom, 1966).
SPI yönteminde, yağış verilerinden elde edilen olasılık dağılım fonksiyonları
Gamma olasılık dağılım fonksiyonlarına dönüştürülür (McKee, Doesken, & Kleist,
1993) (1995).
Gamma olasılık dağılım fonksiyonundan elde edilen yağış olasılıkları, ters
standart normal dağılım fonksiyonu kullanılarak, “normalleştirilmiş” standart yağış
dizilerine dönüştürülür. Sonuç olarak ortalaması sıfır ve varyansı bir olan
standartlaştırılmış bir yağış indisi hesaplanmış olur. Elde edilen SPI değerleri, Tablo
2-2'de verilen
eşik
değerler dikkate alınarak kuraklık/nemlilik sınıflarına
dönüştürülebilir (McKee, Doesken, & Kleist, 1993).
Tablo 2-2 Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SPI) Kuraklık/Nemlilik
sınıflandırması. (McKee, Doesken, & Kleist, 1993)
Standart Yağış İndisi (SPI)
2 ve üzeri
1.5 ─ 1.99
1 ─ 1.49
0.5 ─ 0.99
-0.499 ─ 0.499
-0.5 ─ -0.99
-1 ─ -1.49
-1.5 ─ -1.99
-2 ve altı
Yağış (Kuraklık/Nemlilik) Sınıfı
Aşırı nemli
Çok nemli
Orta düzeyde nemli
Normale yakın nemlice
Normal
Normale yakın kurakça
Orta düzeyde kurak
Şiddetli kurak
Aşırı kurak
2.3.2. Palmer Kuraklık Şiddet İndisi (PDSI)
Dünyada tarımsal kuraklığın tespiti için sıklıkla kullanılan Palmer Kuraklık
Şiddet İndisi incelenen bölgenin toprak su/nem dengesini esas alır. Hesaplamalar
haftalık ya da aylık toplam yağış, haftalık ya da aylık ortalama hava sıcaklığı ve
çalışılan alana ait toprak nemi verilerine dayanır. Hesaplamalarda, toprak neminin
gerçek koşullara yakın bir şekilde tespit edilmesi önem arz eder (Palmer, 1965).
8
Ülkemizde toprak nemi ölçümleri MGM tarafından 2013 yılında başlatılmış
olup kalibrasyon çalışmaları sürdürülmektedir. Bu nedenle Türkiye'de geçmişe
yönelik olarak gerçekleştirilecek Palmer Kuraklık İndisi hesaplamalarında toprak
nemi için birçok önemli kabule dayanan deneysel bir yaklaşım kullanılabilir.
PDSI değerinin hesaplanması için, nem sapması indisinin ve Palmer Zindeksinin de hesaplanması gerekmektedir. PDSI değeri aşağıda verilen formül ile
hesaplanabilir.
𝑋𝑖 = 𝑋𝑖−1 +
𝑍𝑖
− 0.103(𝑋𝑖−1 )
3
𝑍𝑖 değeri nem sapması indisi ile bölgesel iklim düzeltme katsayısının
çarpılması ile elde edilir. 𝑋𝑖 değeri ise i'inci ayda tespit edilen PDSI değerini temsil
eder. Tespit edilen PDSI değerleri kuraklık sınıflarına dönüştürülür. (Tablo 2-3)
(Palmer, 1965)
Tablo 2-3 Palmer Kuraklık Şiddet İndisi (PDSI) Kuraklık/Nemlilik
sınıflandırması (Palmer, 1965)
Palmer Kuraklık
Şiddet İndisi (PDSI)
4.00 ve üzeri
3.00 - 3.99
2.00 - 2.99
1.00 - 1.99
0.50 – 0.99
0.49 – -0.49
-0.5 - -0.99
-1.00 – -1.99
-2.00 – -2.99
-3.00 – -3.99
-4.00 ve altı
Kuraklık/Nemlilik Sınıfı
Aşırı nemli
Çok nemli
Orta nemli
Az nemli
Nemli Devre Başlangıcı
Normal
Kuru Devre Başlangıcı
Hafif kurak
Orta kurak
Şiddetli kurak
Aşırı kurak
2.3.3. Normalin Yüzdesi İndisi (PNPI)
Normal Yağışın Yüzdesi İndisi (PNPI) değeri kuraklık tespiti yapılacak
zaman aralığının yağış toplamının aynı döneme ait uzun yıllar ortalamasına
bölünmesi ile elde edilir.
9
PNPI indisi farklı zaman ölçeklerinde hesaplanabilir. Aylık, mevsimlik ya da
yıllık olarak gerçekleştirilen analizler, meteorolojik ve tarımsal kuraklıkla ilgili
çalışmalarda kullanılmaktadır.
PNPI kuraklık analizleri için oldukça basit bir alternatif olmakla birlikte, bir
takım sorunları da beraberinde getirmektedir. PNPI indisi şiddetli kurak koşullardan
(sıfıra yakın yağış değerlerinden) çok fazla etkilenmekte ve yağışlar genellikle
normal dağılım göstermediğinden SPI indisi gibi normal dağılıma dönüştürülmüş
yağış indislerinin sonuçları ile birlikte değerlendirilememektedir. Bu anlamda PNPI
tek başına uygun bir karar destek aracı değildir (Willeke, Hosking, Wallis, &
Guttman, 1994).
Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından 12 aylık kuraklık analizleri için
önerilen PNPI indisi kuraklık sınıfları Tablo 2-4’de gösterilmektedir (MGM, 2015b).
Tablo 2-4 Normalin Yüzdesi İndisi (PNPI) Kuraklık sınıflandırması (12 Aylık
Analizler için)
PNPI İndisi
85 ve üzeri
75 - 85
65 - 75
65 ve Altı
Kuraklık/Nemlilik Sınıfı
Kurak Değil
Hafif kurak
Orta kurak
Şiddetli kurak
2.3.4. Ondalıklar (Deciles) İndisi
Ondalıklar (Deciles) İndisi özellikle Avustralya'da kuraklık analizlerinde
sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde aylık yağışlar ondalıklar halinde
gruplanır ve normalden çok daha düşük yağışların %20'den daha fazla olasılıkla
yaşanamayacağı düşünülür (Gibbs & Maher, 1967).
Kuraklık şiddetinin derecesi aylık olarak elde edilen yağış verisinin hangi
ondalık dilim içerisinde yer aldığına göre belirlenir.
Bu yöntem ile kuraklığın hesaplanmasının kolay olması ve yöntemin Palmer
Kuraklık İndisi kadar çok varsayım içermemesi, Avustralya Kuraklık İzleme Sistemi
tarafından tercih edilmesinin temel sebepleridir (Smith, Hutchinson, & McArthur,
1993).
10
Ondalıklar
indisine
göre
kuraklık
sınıflandırılması
Tablo
2-5’de
gösterilmektedir.
Tablo 2-5 Ondalıklar İndisine Göre Kuraklık/Nemlilik sınıflandırması
Ondalık Değeri
Kuraklık / Nemlilik Sınıfı
9-10 (En yüksek %20)
Çok Nemli
7-8 (Bir sonraki en yüksek %20)
Nemli
5-6 (Orta %20)
Normal
3-4 (Bir sonraki en düşük %20)
Kurak
1-2 (En düşük %20)
Çok Kurak
2.3.5. Aydeniz İndisi
Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından kuraklık indisi olarak da
kullanılmakta olan Aydeniz iklim sınıflandırması, Aydeniz İndisinin aldığı değerlere
göre iklim özelliklerini Tablo 2-6’de gösterildiği şekilde açıklamıştır (Bozkurt,
1996).
Tablo 2-6 Aydeniz Kuraklık İndisi İklim Sınıflandırması (Bozkurt, 1996).
Kuraklık
İndisi
4.00 ve üzeri
2.00 - 4.00
1.33 - 2.00
1.00 - 1.33
0.67 - 1.00
0.40 - 0.67
0.40 ve altı
Kuraklık
Katsayısı
0.25 ve üzeri
0.25 - 0.50
0.50 - 0.75
0.75 - 1.00
1.00 - 1.50
1.50 - 2.50
2.50 ve üzeri
İklim Özelliği
Aşırı Nemli
Nemli
Yarı nemli
Yarı kurak
Kurak
Çok kurak
Çöl
Aydeniz kuraklık indisi aylık veya yıllık periyotlar için hesaplanabilir. Aylık
Aydeniz Kuraklık İndisi (AKia) ve Kuraklık Katsayısı (Kk) aşağıdaki eşitlikler
kullanılarak hesaplanır:
𝑃∙𝑅𝐻
𝐴𝐾𝑖𝑎 = 𝑇∙𝐺𝑆𝑂+15 ∙ 12
1
𝐾𝑘 = 𝐴𝐾
𝑖𝑎
Yıllık Aydeniz Kuraklık İndisi (AKiy) ve Aydeniz Kuraklık Katsayısı (Kk)
sırasıyla aşağıdaki eşitlikler yardımıyla hesaplanır:
11
𝑃∙𝑅𝐻
𝐴𝐾𝑖𝑦 = 𝑇∙𝐺𝑆𝑂+15 ∙ 𝑁𝐷𝑂
1
𝐾𝑘 = 𝐴𝐾
𝑖𝑦
Eşitliklerde:
𝑃: Yıllık ortalama toplam yağış tutarı (cm)
𝑇: Yıllık ortalama hava sıcaklığı (°C)
RH: Yıllık ortalama bağıl nem
GSO: Yıllık ortalama gerçek güneşlenme süresinin istasyonun bulunduğu
enlemin (enlem derecesinin) kuramsal güneşlenme süresine oranı (%)
NDO: yıl içindeki nemli dönemlerin oranı (%) (12 ay için ayrı ayrı
hesaplanan AKia değerlerinin 0.40’dan fazla olduğu ay sayısının 12’ye oranı.)
2.3.6. Erinç Kuraklık İndisi
Kuraklık (Yağış Etkinliği) İndisi (Im), yağış miktarının -buharlaşma yoluyla
su açığına neden olduğu kabul edilen ortalama maksimum en yüksek hava
sıcaklığına (°C) oranına dayanır (Erinç, 1965).
𝐼𝑚 =
𝑃̅
̅
𝑇𝑚𝑎𝑥
Burada 𝑃̅ ve 𝑇̅𝑚𝑎𝑥 , yıllık yağış toplamlarının (mm) ve yıllık ortalama
maksimum hava sıcaklıklarının (°C) uzun süreli ortalamalarıdır.
(Erinç, 1965), indis sonuçlarını altı farklı iklim ve vejetasyon tipine göre
sınıflandırmıştır (Tablo 2-7).
12
Tablo 2-7 Erinç Kuraklık İndisi İklim Sınıfları
Im
55 ve üzeri
40-55
23-40
15-23
8-15
8 ve altı
İklim Tipi
Çok Nemli
Nemli
Yarı nemli
Yarı kurak
Kurak
Tam Kurak
Vejetasyon Tipi
Çok Nemli Orman
Nemli Orman
Park Görünümlü Kuru Orman
Step
Çölümsü Step
Çöl
2.3.7. Standartlaştırılmış Akış İndisi (SRI)
Kuraklıkların tespitinde girdi parametresi olarak yağış verilerini kullanan SPI
meteorolojik kuraklıkların tespitinde kullanmakta iken, girdi parametresi olarak akım
verilerini Standartlaştırılmış Akış indisi (SRI) hidrolojik kuraklıkların tespitinde
kullanılır. SPI ve SRI değerlerinin zamana bağlı değişiminde belli bir korelasyona
sahip olduğunu gösteren birçok çalışma mevcuttur (Wood & Shukla, 2007).
SRI hesaplama sistemi SPI ile birebir aynı olmakla birlikte SPI hesaplarında
aylık
yağış
verileri
yerine
girdi
parametresi
olarak
aylık
akış
verileri
kullanılmaktadır.
2.3.8. Standartlaştırılmış Yeraltı Suyu Seviyesi İndisi (SGI)
Meteorolojik kuraklık ile başlayan kuraklık olayları zamanla yüzey suyunda
azalmalara yol açabildiği gibi yer altı suyunda eksilmelere de yol açabilmektedir.
Meteorolojik kuraklıkların ölçülmesinde SPI yöntemi, hidrolojik kuraklıkların
ölçülmesinde SRI yöntemi kullanılırken yer altı suyunun kuraklıktan etkilenmesi
Standartlaştırılmış Yeraltı Suyu İndisi SGI ile ölçülebilir (Bloomfield & Marchant,
2013).
SGI, SPI ve SRI ile aynı hesaplama sistematiğine sahip olup girdi parametresi
olarak yer altı suyu seviyelerini kullanır.
2.3.9. Su Kullanımı İndisi (WEI)
Su çekim oranı (Withdrawal Ratio) adıyla da bilinen Su Kullanımı İndisi
(WEI) su kaynaklarının yıllık kullanımımın uzun yıllar boyunca mevcut olan su
13
potansiyeline oranıdır. Su kullanım indisi, su kullanımının kaynakları ne düzeyde
baskı altına aldığını gösterir (Kossida, Kakava, Koutiva, & Tekidou, 2012).
WEI, su çevriminin meteorolojik ve hidrolojik elementlerini içermediği için
bir kuraklık indisi olarak nitelendirilemese de kuraklığın oluşturduğu etkileri su
kaynaklarının kullanımı bakış açısıyla sunabilmektedir.
2.4. Kuraklıkların Etkilerinin Değerlendirilmesi
Kuraklık tarım alanlarından halk sağlığına birçok sosyo-ekonomik aktiviteyi
etkileyen, çevresel sistemlerin sürdürülebilirliğini tehdit eden oldukça maliyetli bir
doğal afettir (Calow, Robins, Macdonald, & Nicol, 1999) (Wilhite D. , 2000)
(Sheffield, Andreadis, Wood, & Lettenmaier, 2009) (Mishra & Singh, 2010).
Kuraklık yalnızca fiziksel bir olay olarak değil, iklimdeki doğal değişimlerin,
su kaynakları, su talebi ve su kullanan sistemler ile karşılıklı etkileşimi olarak
değerlendirilmelidir. Bu sistemler doğal kaynakları uygun bir şekilde kullanmıyorsa
kuraklık etkilerini çok ciddi oranda artırabilirler (Wilhite, Svoboda, & Hayes, 2007).
Farklı sektörlere ve ekonomik aktivitelere etki eden kuraklık, yağış azlığının
ortaya çıkmasından çok sonra da doğrudan ve dolaylı etkilerini gösterebilir. Tek bir
kuraklık olayı genellikle farklı yıllara dağılmış olarak yaşanır ancak kuraklık etkisi
yıllar arasında eşit olarak dağılım göstermez (Wilhite, Svoboda, & Hayes, 2007).
Birçok farklı grubun ve sektörün kuraklıktan etkilenebilmesi, kuraklığın geniş
alanlara yayılabilmesi ve çevresel etkilerin belirlenmesinin zorluğu kuraklıkların
maliyetinin belirlenmesini güçleştirmektedir. Kuraklık etkileri genellikle ekonomik,
çevresel ve sosyal etkiler olarak sınıflandırılır. Kuraklık etkilerinin belirlenmesi için
kapsamlı ve bilgilendirici verilerin kullanılması gerekmektedir. Bu bilgiler kuraklık
tehlikesine karşı hassasiyetin belirlenmesi ile kuraklık izleme, tahmin, etki azaltımı
ve
hazırlık
çalışmalarına
yapılan
yatırımların
daha
dayandırılabilmesini sağlar (Wilhite, Svoboda, & Hayes, 2007).
14
doğru
bir
temele
BÖLÜM 3
3. BÜYÜK MENDERES HAVZASI GENEL BİLGİLERİ
Büyük Menderes Havzası, Batı Anadolu’da, 37° 6' - 38° 55' kuzey enlemleri
ile 27°- 30° 36' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Yağış alanı 24.976 km2
olan
Büyük
Menderes
Havzası,
ülke
yüzölçümünün
yaklaşık
%3,1’ini
oluşturmaktadır. Havza konumu Şekil 3-1’de gösterilmektedir.
Şekil 3-1 Büyük Menderes Havzasının Konumu
Büyük Menderes Havzası batıda Ege Denizi, doğuda Sandıklı Dağları,
kuzeyde Samsun, Cevizli, Elma ve Murat Dağları, güneyde ise Madran, Babadağ ve
Bozdağları ile çevrilidir. Havzada yer alan coğrafi şekiller Şekil 3-2’de
gösterilmektedir.
15
Şekil 3-2 Büyük Menderes Havzası Topografyası
Büyük Menderes Nehri havzanın başlıca akarsuyudur. Büyük Menderes
Nehrinin önemli kolları Çine, Akçay, Emir, Banaz, Kufi, Dandalaz ve Madran
Çaylarıdır. Büyük Menderes Havzasında yer alan akarsular Şekil 3-3’de
gösterilmektedir. Havzada yer alan başlıca akarsulara ait bilgiler Tablo 3-1’de
verilmiştir.
Şekil 3-3 Büyük Menderes Havzasında Yer Alan Akarsular
16
Tablo 3-1 Büyük Menderes Havzasında Yer Alan Başlıca Akarsular (TÜBİTAK
MAM, 2010)
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Akarsu Adı
Büyük Menderes Nehri
Banaz Çayı
Akçay
Kufi Çayı
Dokuzsele Deresi
Geyre Çayı
Dipsiz Çayı
Çine Çayı
Hamam Çayı
Türü
Nehir
Çay
Çay
Çay
Dere
Çay
Çay
Çay
Çay
Uzunluğu (m)
581.091
159.102
116.099
81.731
69.081
38.847
26.694
17.958
48.000
3.1. Yerleşim Yerleri
Afyonkarahisar, Aydın, Burdur, Denizli, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa,
Muğla ve Uşak illeri Büyük Menderes Havzası sınırları içerisinde yer almaktadır.
Denizli, Aydın, Uşak, Afyonkarahisar ve Muğla illerine bağlı bölgeler Büyük
Menderes Havzası alanının yaklaşık %98’ini oluşturmaktadır.
Büyük Menderes Havzası alanlarının iller arasında paylaşımı Şekil 3-4’de,
Havzada
yer
alan
gösterilmektedir.
illerin
Büyük
havza
Menderes
içerisinde
kalan
alanları
Tablo
3-2’de
Havzası
siyasi
haritası
Şekil
3-5’de
gösterilmektedir.
Şekil 3-4 Büyük Menderes Havzası Alanlarının İller Arasında Paylaşımı
17
Tablo 3-2 Büyük Menderes Havzasında Bulunan İllerin Havza İçerisinde Kalan
Alanları
İller
Denizli
Aydın
Uşak
Afyonkarahisar
Muğla
İzmir
Isparta
Burdur
Kütahya
Manisa
TOPLAM
İl Alanının Havzaya Giren
Kısmı (%)
71,15
96,03
67,28
22,98
19,41
3,67
1,56
0,61
0,06
0,04
-
Havzanın İllere göre Dağılımı
(%)
32,1
29,39
13,84
12,69
9,52
1,71
0,54
0,16
0,03
0,02
100
Şekil 3-5 Büyük Menderes Havzası Siyasi Haritası
3.2. Arazi Kullanımı
CORINE Sınıflandırma Sistemi, Coordination of Information on the
Environment (Çevresel Bilginin Koordinasyonu), verilerine göre Büyük Menderes
Havzasında Arazi Kullanımının Dağılımı Şekil 3-6 ve Şekil 3-7’de gösterilmektedir.
18
Şekil 3-6 Büyük Menderes Havzası Arazi Kullanımının Dağılımı (CORINE 1.
Seviye)
Şekil 3-7 Büyük Menderes Havzası Arazi Kullanımının Dağılımı (CORINE 2.
Seviye)
3.3. Sosyo-Ekonomi
3.3.1. Tarım ve Hayvancılık
Büyük Menderes Nehri etrafında yer alan ve Büyük Menderes Ovası olarak
bilinen alan tarım açısından oldukça verimli bir bölgedir. Büyük Menderes
Havzasında yetişen en yaygın tarımsal ürünler pamuk, zeytin, incir, kestane, buğday,
mısır, arpa, ayçiçeği ile meyve ve sebzelerdir. Havza alanının %44’ü tarım alanı
olarak kullanılmaktadır (TÜBİTAK MAM, 2010).
Hayvancılık havzanın önemli geçim kaynaklarındandır. Havza genelinde
yaklaşık 550 bin adet büyükbaş, 930 bin adet küçükbaş ve 11 milyon adet kümes
hayvanı bulunmaktadır (TÜBİTAK MAM, 2010).
19
Havzada arıcılık faaliyetleri de önemli bir ekonomik değere sahiptir. Havza
illerinin 2014 yılı 62 kg/kovan bal üretim verimi Türkiye ortalamasının çok
üzerindedir (TUİK, 1967-2014). Ayrıca Büyük Menderes Nehri ve kollarında su
ürünleri üretimi önemli bir ekonomik faaliyet olup başta alabalık olmak üzere havza
içinde yılda ortalama 1200 ton su ürünü üretilmektedir (TUIK, 2015b).
Havzanın sulama suyu ihtiyacı 2015 yılında 1.953 milyar m³/yıl iken bu
değerin 2050 yılına kadar 2.9 milyar m³/yıl seviyesine ulaşması beklenmektedir.
(SYGM, 2015). Havza’nın yıllık sulama suyu ihtiyacının projeksiyonu Şekil 3-8’de
gösterilmektedir.
Şekil 3-8 Büyük Menderes Havzası Yıllık Sulama Suyu İhtiyacı Projeksiyonu
3.3.2. Sanayi
Büyük Menderes Havzası‘nda gıda (incir işleme, zeytinyağı üretimi), deri,
tekstil, sanayileri ve madencilik başlıca sanayi faaliyetleridir (TÜBİTAK MAM,
2010).
Aydın genelinde 153 adet zeytinyağı üretim tesisi yer almaktadır. Ayrıca
Aydın’ın Söke ilçesi ve çevresinde pamuk ve incir işleme tesisleri, Karacasu
ilçesinde ise deri işleme tesisleri yer almaktadır. Denizli ilinde tekstil ve hazır giyim
sektörü ağırlıklı sanayi üretimi gerçekleştirilmektedir. Uşak ilinde de ağırlıklı olarak
deri ve tekstil işleme sanayisi bulunmaktadır. Havza içerisine Aydın‘da iki, Denizli
20
ve Uşak‘ta birer olmak üzere aktif olarak faaliyet gösteren toplam dört adet Organize
Sanayi Bölgesi (OSB) bulunmaktadır (TÜBİTAK MAM, 2010).
Havzanın yıllık sanayi suyu ihtiyacı 2015 yılı için 188,67 milyon m³ olup bu
değerin ülkemizin GSMH artış hızına bağlı olarak değişeceği, buna göre 2050
yılında 300 milyon m³, 2100 yılında ise 400 milyon m³ olacağı öngörülmektedir
(SYGM, 2015). Havza’nın yıllık sanayi suyu ihtiyacının projeksiyonu Şekil 3-9’da
gösterilmektedir.
Şekil 3-9 Büyük Menderes Havzası Yıllık Sanayi Suyu İhtiyacı Projeksiyonu
3.3.3. Enerji
Havzanın elektrik üretiminin büyük kısmı doğalgaz çevrim santralleri vasıtası
ile sağlanmaktadır. Bu santraller sanayinin de daha yoğun olduğu Denizli bölgesinde
yoğunlaşmıştır. Muğla ilinin havza içerisinde kalan bölümünde yüksek kurulu güce
sahip kömür santralleri yer almaktadır.
Havzada yer alan jeotermal kaynakların oldukça fazla olması özellikle Aydın
ve çevresinde çok sayıda jeotermal enerji santralinin kurulmasını sağlamıştır. Ayrıca
havza genelinde güneş ve rüzgâr enerjisinden elektrik üretimi yenilenebilir enerji
üretimine verilen devlet teşviklerinin ve havza potansiyelinin etkisi ile giderek
artmaktadır.
Büyük Menderes Havzası sınırları içerisinde 30 adet hidroelektrik santral
(HES) yer almakta olup bunların 3’ü DSİ tarafından, kalan 27’si de özel sektör
21
tarafından inşa edilmiştir. Havzadaki Hidroelektrik santrallerin toplam kurulu gücü
536.11
MW
olup
gerçekleştirmektedir
tamamı
(DSİ,
yılda
2015).
ortalama
Büyük
1982,8
Menderes
GWh
üretimi
enerji
Havzasında
yer
alan
hidroelektrik santraller Türkiye’nin HES üretiminin yaklaşık %3.3’ünü karşılamakta,
bu oran ülkemiz enerji ihtiyacının yaklaşık %0.82’sine denk gelmektedir (DSİ,
2015).
Kuraklık olaylarının akım miktarlarını ve rezervuar su seviyelerini düşürmesi
hidroelektrik enerji üretimini olumsuz etkilemesini kaçınılmaz hale getirmektedir.
Havzada yer alan Hidroelektrik Santrallere ilişkin bilgiler Devlet Su İşleri Genel
Müdürlüğü resmi internet sitesinden alınarak derlenmiş olup Tablo 3-3’de
gösterilmektedir.
Tablo 3-3 Büyük Menderes Havzası Hidroelektrik Santralleri (DSİ, 2015)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
İNŞA
EDEN
PROJE ADI
İli
Tipi
Kurul
u Güç
(MW)
DSİ
DSİ
Özel Sektör
DSİ
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
Özel Sektör
DALAMAN-AKKÖPRÜ BARAJI VE HES
ADIGÜZEL BARAJI VE HES
EŞEN I BARAJI HES
KEMER BARAJI VE HES
ÇİNE ADNAN MENDERES BARAJI VE HES
EŞEN II HES (SERBEST ÜRT)
AKÇAY HES
CİNDERE BARAJI VE HES
FETHİYE HES
AKKENT-ÇALKUYUCAK HES
AKBAŞ HES
KAVAKÇALI HES
GÖKYAR HES
DEMİRCİLER HES
FESLEK HES (SERBEST ÜRT)
ÇALDERE HES
AŞAĞIDALAMAN I HES (OTOP)
AŞAĞIDALAMAN II HES (OTOP)
AŞAĞIDALAMAN III HES (OTOP)
AŞAĞIDALAMAN IV HES (OTOP)
AŞAĞIDALAMAN V HES (OTOP)
SIRMA HES
DODURGALAR HES
BEREKET I HES (SERBEST ÜRT)
DARIVEREN HES
DİNAR II HES
ÇAL HES
EGE I HES
BAŞARAN HES
BAĞCI-BEYOBASI HES (OTOP)
Muğla
Denizli
Muğla
Aydın
Aydın
Muğla
Aydın
Denizli
Muğla
Denizli
Denizli
Muğla
Muğla
Denizli
Aydın
Muğla
Muğla
Muğla
Muğla
Muğla
Muğla
Aydın
Denizli
Denizli
Denizli
Afyon
Denizli
Denizli
Aydın
Muğla
Baraj
Baraj
Baraj
Baraj
Baraj
Kanal
Kanal
Baraj
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
Kanal
115
62
60
48
46,26
42
28,78
28,72
16,5
13,49
12,502
11,143
10,8
9,4
8,84
8,74
7,5
7,5
7,5
7,5
7,5
5,85
3,66
3,15
3,065
3
2,2
0,92
0,55
0,3
22
Ortalama
Enerji
Üretimi
(GWh/Yıl)
343
280
206
143
55
187,5
94,88
88,1
90
39,89
45,5
44,29
60
30,5
41
35
30
30
30
30
30
23,2
14,9
16
5,64
22,3
11,75
4,38
4,27
1,7
3.3.4. Turizm
Büyük Menderes Havzasında Turizm sektörü Ege Denizine kıyısı olan
Aydın’ın Didim ilçesinde ve sınırları içerisinde termal kaynaklar bulunan Denizli’nin
Pamukkale ilçesinde oldukça gelişmiştir. Ayrıca havza sınırları içerisinde Afyon’un
Dinar ve Sandıklı ilçelerinde de termal oteller ve turizm faaliyetleri bulunmaktadır
(TÜBİTAK MAM, 2010).
3.4. Nüfus
Büyük Menderes Havzasının toplam nüfusu yaz ve kış ayları itibariyle
yaklaşık 500 bin kişi farklılık göstermektedir. Havza toplam nüfusu yaklaşık
2.190.000 kişidir. 2050 yılına kadar havza nüfusunun 2.500.000 kişiyi geçeceği
öngörülmektedir (SYGM, 2015).
Havzada yer alan ilçelerin 2015 nüfusları Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
(ADNKS)’den alınmış olup Tablo 3-4’de gösterilmektedir (TUIK, 2015a).
23
Tablo 3-4 Büyük Menderes Havzasında Yer Alan İlçelerin 2015 yılı Nüfusları
(TUIK, 2015a)
Yerleşim Yeri
Afyon
Dinar
Hocalar
Kızılören
Sandıklı
Sinanpaşa
Denizli
Akköy
Babadağ
Baklan
Bekilli
Beyağaç
Bozkurt
Buldan
Çal
Çivril
Güney
Honaz
Kale
Merkezefendi
Sarayköy
Tavas
Muğla
Kavaklıdere
Milas
Yatağan
Kişi Sayısı
47889
10184
2526
56708
41004
320142
6623
5800
7512
6922
12352
27455
20218
61007
10697
32282
21133
271942
29739
46463
10814
132445
44783
Yerleşim Yeri
Aydın
Bozdoğan
Buharkent
Çine
Didim
Efeler
Germencik
İncirliova
Karacasu
Karpuzlu
Koçarlı
Köşk
Kuyucak
Nazilli
Söke
Sultanhisar
Yenipazar
Uşak
Banaz
Eşme
Karahallı
Merkez
Sivaslı
Ulubey
24
Kişi Sayısı
34576
12458
50585
73385
270835
43256
46132
19536
11603
23859
27005
27505
149816
115936
20910
12963
231563
36609
35749
10769
21122
13647
BÖLÜM 4
4. BÜYÜK MENDERES HAVZASI İKLİM VE SU KAYNAKLARI
4.1. İklim
Ege, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgelerinin geçiş noktasında yer alan Büyük
Menderes Havzası ikliminde farklı bölgeler arasında yer yer ciddi farklar
görülebilmektedir. Örneğin Yukarı Büyük Menderes Havzası olarak bilinen havzanın
doğusu ile Aşağı Büyük Menderes Havzası olarak bilinen havzanın batısı arasında
yağış,
sıcaklık,
buharlaşma
gibi
iklimsel
veriler
açısından
ciddi
farklar
bulunmaktadır. Havzanın yağış, sıcaklık ve buharlaşma gibi iklim parametrelerinin
belirlenmesinde, Bölüm 5.1.1’de detayları verilmiş olan 14 farklı Meteorolojik
Gözlem İstasyonunun verileri değerlendirilmiştir.
4.1.1. Yağış
Büyük Menderes Havzasının içinde ve civarında yer alan 14 farklı istasyonun
aylık toplam yağış verisi MGM veri tabanından alınmıştır. (MGM, 2015a) Söz
konusu istasyonlara ait aylık toplam yağışların ortalaması Şekil 4-1’de yıllık
ortalama yağış dağılımı Şekil 4-2’de gösterilmektedir.
Havza genelinde yağışların büyük bölümü sonbahar ve kış aylarında
düşmektedir. Havzanın güneyinde akdeniz iklimi görüldüğünden bu bölgede kış
yağışları havzanın iç kesimlerine ve ege kıyılarına oranla çok fazladır. Havza
genelinde ortalama yağış yılda 600mm civarındadır.
25
Şekil 4-1 Büyük Menderes Havzası Yıllık Toplam Yağış Ortalaması
Şekil 4-2 Büyük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Yağış Dağılımı
26
4.1.2. Sıcaklık
aylık ortalama sıcaklık verisi MGM veri tabanından alınmıştır. (MGM, 2015a) Söz
konusu istasyonlara ait aylık sıcaklıkların ortalaması Şekil 4-3’de yıllık ortalama
sıcaklık dağılımı Şekil 4-4’de gösterilmektedir.
Havzanın yıllık ortalama sıcaklığı 15 °C civarında olup bu değer yaz
aylarında 26-27 °C, kış aylarında ise 6 °C olmaktadır. Havzanın Yukarı Büyük
Menderes Havzası olarak da bilenen kuzey bölgesi yükselti farkı sebebiyle aşağı
bölümden ortalama 5-6°C daha soğuktur.
27
Şekil 4-3 Büyük Menderes Havzası Aylık Toplam Sıcaklık Ortalamaları
Şekil 4-4 Büyük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılımı (°C)
4.1.3. Buharlaşma
aylık toplam buharlaşma verisi MGM veri tabanından alınmıştır. (MGM, 2015a) Söz
konusu istasyonlara ait aylık buharlaşmaların ortalaması Şekil 4-5’de, Mart-Ekim
ayları arası ortalama buharlaşma dağılımı Şekil 4-6’de gösterilmektedir. Havza
genelinde özellikle yaz aylarında buharlaşma miktarı yüksektir.
28
Şekil 4-5 Büyük Menderes Havzası Aylık Toplam Buharlaşmalarının
Ortalamaları
Şekil 4-6 Büyük Menderes Havzası Yıllık Toplam Buharlaşma Dağılımı (mm)
29
4.2. Su Kaynakları
4.2.1. Yerüstü Suyu (YÜS)
Büyük Menderes Havzasında yağışın akışa geçme oranı %12 olarak
hesaplanmıştır (Yıldız, Özkaya, Gürbüz, & Uçar, 2007). Türkiye geneli akış verimi
8,372 l/s/km² iken Büyük Menderes Havzasının akış verimi 3,9 l/s/km²’dir (DSİ,
2015).
Türkiye’nin yıllık ortalama toplam akış miktarı yaklaşık 186 milyar m³ olup
Büyük Menderes Havzası için bu değer 3.03 milyar m³’dür (DSİ, 2015). Başka bir
deyişle Büyük Menderes Havzasının yüzey sularının miktarı Türkiye toplamının
yaklaşık %1.6’sını oluşturmaktadır. DSİ tarafından belirlenen havza bazlı ortalama
yıllık akış değerleri Şekil 4-7’de sunulmaktadır.
Şekil 4-7 Türkiye Havza Bazlı YÜS Potansiyeli (DSİ, 2015)
Büyük Menderes Havzasının yıllık ortalama akışının %65’i kullanılabilir
potansiyel olarak değerlendirilmektedir. Buna göre havzada kullanılabilir yüzeysel su
miktarı yılda 1,97 milyar m³’dür. Havzanın YÜS tahsisleri 1,921 milyar m³
olduğundan yılda ortalama 49 milyon m³ YÜS fazlası bulunmaktadır (SYGM, 2015).
30
4.2.2. Yeraltı Suyu (YAS)
Büyük Menderes Havzası YAS potansiyeli yılda 1045,4 milyon m³’dür.
Büyük Menderes Havzası için YAS potansiyelinden rezervine geçiş oranı %73’dür.
Buna göre Büyük Menderes Havzasının YAS İşletme Rezervi yılda 761 milyon
m³’dür (DSİ, 2015).
Türkiye’nin toplam YAS potansiyeli yıllık 21.548 milyar m³ olup toplam
YAS işletme rezervi 16.952 milyar m³’dür. Türkiye’de yer alan 25 havza için DSİ
tarafından belirlenen YAS potansiyeli ve işletme rezervi verileri
Şekil 4-8’de
sunulmaktadır (DSİ, 2015). Buna göre Büyük Menderes Havzası en fazla YAS
işletme rezervine sahip altıncı Havzadır. Büyük Menderes Havzasının YAS işletme
rezervi Türkiye toplamının yaklaşık %4,5’ine denk gelmektedir.
Şekil 4-8 Türkiye Havza Bazlı YAS Potansiyeli ve İşletme Rezervi (DSİ, 2015)
Su Yönetimi Genel Müdürlüğünce yürütülen İklim Değişikliğinin Su
Kaynaklarına Etkisi projesi kapsamında gerçekleştirilen model çalışmalarında Büyük
Menderes Havzası yeraltı suyu rezervi 729 milyon m³, YAS tahsisleri ise yılda
yaklaşık 473 milyon m³ olarak belirlenmiştir. Buna göre havzanın yıllık ortalama
YAS fazlası 256 milyon m³ dür (SYGM, 2015).
31
4.2.3. Su Kaynaklarının Kullanımı
Büyük Menderes Havzası yüzey suyu kullanımının 2015 yılı için sektörler
arasında paylaşımı Şekil 4-9’de gösterilmektedir. Kullanılabilir havza yüzey suyu
potansiyelinin %86’sı tarımsal kullanıma ayrılmakta, %3’ü ise kullanılmamaktadır
(SYGM, 2015).
Şekil 4-9 Havza Yüzey Suyu Kullanımının Sektörler Arası Paylaşımı
Büyük Menderes Havzası yeraltı suyu kullanımının 2015 yılı için sektörler
arasında paylaşımı Şekil 4-10’da gösterilmektedir. Kullanılabilir havza yeraltı suyu
potansiyelinin %35’i havza YAS fazlası olarak değerlendirilmektedir (SYGM,
2015).
Şekil 4-10 Havza Yeraltı Suyu Kullanımının Sektörler Arası Paylaşımı
32
Şekil 4-9 ve Şekil 4-10’dan elde edilen veriler ışığında, Büyük Menderes
Havzası toplam kullanılabilir su potansiyelinin sektörler arasında dağılımı Şekil
4-11’de gösterilmektedir.
Havza su potansiyelinin %72’si tarımsal sulamada, %10’u içme ve kullanma
suyu olarak, %7’si ise endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır. Havzanın yılda ortalama
305 milyon m³ kullanılabilir su fazlası bulunmaktadır.
Şekil 4-11 Havza Kullanılabilir Su Potansiyelinin Sektörler Arası Paylaşımı
4.3. İklim Değişikliği Projeksiyonları
Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) senaryolarına göre küresel
iklim değişikliğinin önümüzdeki dönemde dünya genelinde sıcaklıklarda ciddi bir
artışa neden olacağı öngörülmektedir. Söz konusu değişimin yerel iklimler üzerinde
oluşturacağı etkilerin belirlenmesi Bölgesel İklim Modellemesi çalışmaları ile
gerçekleştirilmektedir (Houghton, 1996).
Büyük Menderes Havzasının iklim değişikliği projeksiyon çalışması Su
Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından HadGEM2-ES ve MPI-ESM-MR yer sistem
modelleri ile RCP 4.5 ve RCP 8.5 senaryoları kullanılarak gerçekleştirilmiştir
(SYGM, 2015).
33
4.3.1. Sıcaklık Değişimleri
Büyük Menderes Havzasının RCP4.5 ve RCP8.5 senaryolarına göre gelecek
dönemde öngörülen ortalama sıcaklık artışı Şekil 4-12’da gösterilmektedir. Söz
konusu senaryolar göre her iki yer sistem modelinin verdiği değerlerin ortalaması
alındığında, 2050 yılına kadar havza genelinde ortalama sıcaklıkların 1.5 ila 1.7°C,
2100 yılına kadar ise 1.9 ila 2.8 °C artacağı öngörülmektedir (SYGM, 2015).
Şekil 4-12 Büyük Menderes Havzasında Sıcaklık Değişimi Projeksiyonları
(SYGM, 2015)
4.3.2. Yağış Değişimleri
Büyük Menderes Havzasının RCP4.5 ve RCP8.5 senaryolarına göre gelecek
dönemde öngörülen yıllık toplam yağış değişimi değerleri Şekil 4-13’da
gösterilmektedir. Buna göre gelecek dönemde yıllık toplam yağışlarda ortalama
40mm ilâ 70mm arasında bir azalma öngörülmektedir (SYGM, 2015).
34
Şekil 4-13 Büyük Menderes Havzasında Yağış Değişimi Projeksiyonları
(SYGM, 2015)
4.3.3. Su Bütçesi Değişimleri
İklim modelleri sonucu elde edilen yağış ve sıcaklık değişimleri havzanın
buharlaşma, akış, toprak nemi ve yer altı suyu beslemesi projeksiyonlarının da elde
edilmesine olanak sağlamaktadır. Bu projeksiyonların birlikte değerlendirilmesi
sonucu havzanın yüzey suyu ve yeraltı suyu bütçesindeki değişim hidrolojik
modeller vasıtası ile bulunabilir.
4.3.3.1.
Yüzey Suyu Bütçesi Değişimleri
Havza yüzey suyu bütçesi ve gelecek dönemde meydana gelmesi beklenen
değişimler Şekil 4-14’de gösterilmektedir (SYGM, 2015).
35
Şekil 4-14 Büyük Menderes Havzasında Yüzey Suyu Bütçesi Projeksiyonları
(SYGM, 2015)
Söz konusu modeller ve senaryolar, önümüzdeki 100 yıl içerisinde havza
yüzeysuyu bütçesinin ortalama %6 ila %33 arasında azalabileceğini öngörmektedir.
4.3.3.2.
Yeraltı Suyu Bütçesi Değişimleri
Havza yeraltı suyu bütçesi ve gelecek dönemde meydana gelmesi beklenen
değişimler Şekil 4-15’de gösterilmektedir (SYGM, 2015).
Şekil 4-15 Büyük Menderes Havzasında Yeraltı Suyu Bütçesi Projeksiyonları
(SYGM, 2015)
Söz konusu modeller ve senaryolar, önümüzdeki 100 yıl içerisinde havza
yeraltı su bütçesinin azalma eğiliminde olmayacağını öngörmektedir.
36
4.3.3.3.
Su Bütçesinde Beklenen Değişimler ve Su Kullanımlarının
Karşılaştırılması
Su Yönetimi Genel Müdürlüğünce yürütülen İklim Değişikliğinin Su
Kaynaklarına Etkisi Projesi kapsamında gerçekleştirilen çalışmalarda su bütçesi ve
su ihtiyacı arasındaki dengenin gelecek dönemde Büyük Menderes Havzasında nasıl
oluşacağı Şekil 4-16 ve Şekil 4-17’de gösterilmektedir. (SYGM, 2015)
Projeksiyonları - HadGEM2-ES Modeli (SYGM, 2015)
Projeksiyonları - MPI-ESM-MR Modeli (SYGM, 2015)
37
BÖLÜM 5
5. KURAKLIK ANALİZLERİ
5.1. Kuraklık Analizlerinde Kullanılan Veriler
5.1.1. Meteorolojik Gözlem İstasyonları
Türkiye Genelinde 2015 yılı itibariyle MGM tarafından işletilen binden fazla
Meteorolojik Gözlem İstasyonu (MGİ) bulunmaktadır. Bu istasyonlardan Büyük
Menderes Havzası civarında yer alanlar Şekil 5-1’de gösterilmektedir.
Şekil 5-1 Büyük Menderes Havzası ve Civarındaki Meteorolojik Gözlem
İstasyonları
Ancak Şekil 5-1’de verilen MGİ’lerin tamamı sürekli ve aralıksız verilere
sahip olmadığından uzun dönem trendleri yansıtacak şekilde kuraklık analizlerinde
kullanılabilecek durumda değildir. Havza karakteristiklerini uzun dönem iklimsel
değişkenler ele alınarak yansıtabilecek olan ve kuraklık analizlerinde kullanılan
Büyük Menderes Havzası ve civarında bulunan 14 adet MGİ Şekil 5-2’de
gösterilmektedir. Kuraklık analizlerinde kullanılan MGİ’lere ilişkin bilgiler Tablo
5-1’de verilmektedir.
38
Şekil 5-2 Kuraklık Analizlerinde Kullanılan Meteorolojik Gözlem İstasyonları
Tablo 5-1 Kuraklık Analizlerinde
İstasyonlarına İlişkin Bilgiler
Sıra No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
İSTASYON NO
17188
17190
17234
17237
17292
17750
17822
17824
17854
17860
17862
17884
17890
17924
Kullanılan
Meteorolojik
Gözlem
İSTASYON ADI
UŞAK
AFYON
AYDIN
DENİZLİ
MUĞLA
GEDİZ
ODEMIS
GUNEY
SELÇUK
NAZILLI
DINAR
MILAS
ACIPAYAM
KOYCEGIZ
5.1.2. Akım Gözlem İstasyonları
Havzada DSİ ve/veya mülga EİEİ tarafından işletilmekte olan çok sayıda
Akım Gözlem İstasyonu (AGİ) yer almaktadır. Havzada yer alan AGİ’ler Şekil
5-3’de gösterilmektedir.
39
Şekil 5-3 Büyük Menderes Havzasında Yer Alan Akım Gözlem İstasyonları
Bir akım gözlem istasyonuna ait akım verilerinin kuraklık analizlerinde
değerlendirilebilmesi için iki önemli koşul vardır. Bunlar verilerin uzun yıllar
kesiksiz (sürekli) olarak alınması ve doğal akımlara ait olmasıdır. Kuraklık
analizlerinin yerel değişkenlere fazlasıyla bağlı olması nedeniyle eksik verilerin
istatistiksel metotlar kullanılarak tamamlanması ve analizlerde kullanılması yanlış
sonuçlar elde edilmesine yol açabilmektedir.
Havzanın akarsuları üzerinde yer alan çok sayıda depolama yapısı doğal
akımların oluşumunu engellemektedir. Bunun yanı sıra havzada yer alan AGİ’lerin
büyük çoğunluğu uzun yıllar süreksiz veriye sahip değildir. Bu anlamda Büyük
Menderes Havzası için Standartlaştırılmış Akış İndisi (SRI) analizlerinin
gerçekleştirilmesi
akım
gözlem
istasyonların
çoğunluğu
için
mümkün
olamamaktadır.
Bu tez kapsamında gerçekleştirilen çalışmalarda kullanılan Akım Gözlem
İstasyonları Şekil 5-4’de gösterilmektedir. Söz konusu istasyonlara ilişkin bilgiler
Tablo 5-2’de verilmiştir.
40
Şekil 5-4 Kullanılan Akım Gözlem İstasyonları
Tablo 5-2 Kullanılan Akım Gözlem İstasyonlarına İlişkin Bilgiler
İstasyon
Numarası
07-032
07-062
07-081
07-042
Kurum
DSİ
DSİ
DSİ
EİE
Nehir Adı
Banaz Çayı
İstasyon Adı
Nazilli Köprüsü
Koçarlı Köprüsü
Sarayköy Köprüsü
Ulubey
5.2. Yağış Trendleri
Büyük Menderes Havzası içerisinde veya çevresinde yer alan ve uzun dönem
kesintisiz veriye sahip olan beş Meteorolojik Gözlem İstasyonunun (Uşak, Afyon,
Aydın, Denizli, Muğla Meteorolojik Gözlem İstasyonları) aylık toplam yağış
verilerinin ortalaması 1960 - 2014 periyodu için Şekil 5-5’de verilmektedir.
Grafiklerde görülen doğrusal çizginin eğiminin pozitif veya negatif olması yağışların
uzun yıllar içinde artma veya azalma eğiliminde olduğunu gösterir. Buna göre havza
genelinde yağışların 55 yıllık dönemde artma veya azalma eğiliminde olmadığı
söylenebilir.
41
Şekil 5-5 Büyük Menderes Havzası Aylık Toplam Yağışların Zaman Serileri
(1960-2014)
5.3. Akış Trendleri
Büyük Menderes Havzası içerisinde yer alan, yaklaşık 14 yıllık kesintisiz
veriye sahip olan ve doğal akışları diğer istasyonlara göre daha iyi temsil ettiği
düşünülen Ulubey Akım Gözlem İstasyonundan alınan aylık ortalama debi
değerlerinin yıllar içerisinde değişimi Şekil 5-6’da gösterilmektedir.
Özellikle şiddetli kuraklık yaşandığı düşünülen yıllarda nehir akımlarında
ciddi azalmalar gözlenmektedir.
Şekil 5-6 Aylık Ortalama Debi Değerlerinin Yıllara Bağlı Değişimi (Ulubey
İstasyonu)
42
5.4. Havzada Yaşanmış Kurak Dönemlerin Belirlenmesi
Bu
çalışma
kapsamında,
havzada
yaşanan
tarihsel
kuraklıkların
belirlenmesinde uluslararası literatürde kabul görmüş beş farklı kuraklık indisi
kullanılmıştır. Farklı indislerin kullanılmasındaki maksat, havzada yaşanan kurak
devrelerin daha az şüpheye yer bırakacak şekilde belirlenebilmesidir.
5.4.1. Normalin Yüzdesi İndisi (PNPI) Analizleri
Havzada geçmiş dönemde meydana gelen Normalin Yüzdesi İndisi (PNPI)
kullanılarak 1,3,6,9,12 ve 24 aylık devrelerde belirlenmiştir. 14 farklı istasyona ait
elde edilen sonuçlar zaman serileri halinde Şekil 5-7, Şekil 5-8, Şekil 5-9, Şekil 5-10,
Şekil 5-11, Şekil 5-12 ve Şekil 5-13’de gösterilmektedir. 14 farklı istasyona ait bu
değerlerin ortalaması 9, 12 ve 24 aylık analizler için Şekil 5-14, Şekil 5-15 ve Şekil
5-16’de gösterilmektedir. Havzada PNPI indisine göre kuraklık yaşanma ihtimalleri
Tablo 5-3'de, bu ihtimallerin mekânsal dağılımı ise Şekil 5-17’de verilmiştir.
Elde edilen veriler ışığında, havza genelinde 1988-1993 yılları arasında uzun
süreli şiddetli bir kuraklık, 1972-1974, 2000-2002 ile 2006-2008 yılları arasında
şiddetli kuraklıklar ile 2004 ve 2013 yılında kısa süreli orta şiddetli kuraklıklar tespit
edilmiştir.
Kuraklık oluşma ihtimallerinin dağılımına bakıldığında, havzada az yağış
alan ve verimli topraklara sahip batı bölgelerinde kuraklık riskinin daha fazla olduğu
görülmektedir.
43
Şekil 5-7 PNPI İndisi Sonuçları (Uşak ve Afyon Meteorolojik Gözlem
İstasyonları için)
44
Şekil 5-8 PNPI İndisi Sonuçları (Aydın ve Denizli Meteorolojik Gözlem
45
Şekil 5-9 PNPI İndisi Sonuçları (Muğla ve Ödemiş Meteorolojik Gözlem
46
Şekil 5-10 PNPI İndisi Sonuçları (Güney ve Nazilli Meteorolojik Gözlem
47
Şekil 5-11 PNPI İndisi Sonuçları (Dinar ve Milas Meteorolojik Gözlem
48
Şekil 5-12 PNPI İndisi Sonuçları (Acıpayam ve Köyceğiz Meteorolojik Gözlem
49
Şekil 5-13 PNPI İndisi Sonuçları (Selçuk ve Gediz Meteorolojik Gözlem
50
Şekil 5-14 PNPI İndisi Sonuçları (9 Aylık Havza Ortalaması)
51
15
15
44
29
31
14
8
13
2
17
19
12
21
6
650
637
652
652
652
581
520
553
558
552
471
564
549
397
5.4
9.6
8.9
8.7
12.6
6.5
2.5
4.2
3.8
11.2
5.5
4.4
5.3
4
2.3
2.4
6.7
4.4
4.8
2.4
1.5
2.4
0.4
3.1
4
2.1
3.8
1.5
52
KURAK OLMA İHTİMALİ (%)
15.8
12.1
11.7
12.9
8.9
9.1
7.9
6.1
9.9
5.6
5.7
16.1
8
6.8
ÇOK KURAK OLMA İHTİMALİ (%)
TOPLAM OLAY SAYISI
ÇOK KURAK OLAY SAYISI
ORTA KURAK OLAY SAYISI
35
61
58
57
82
38
13
23
21
62
26
25
29
16
ORTA KURAK OLMA İHTİMALİ (%)
103
77
76
84
58
53
41
34
55
31
27
91
44
27
AZ KURAK OLMA İHTİMALİ (%)
17188
17190
17234
17237
17292
17822
17824
17860
17862
17884
17890
17924
17854
17750
AZ KURAK OLAY SAYISI
İSTASYON NUMARASI
Tablo 5-3 PNPI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimalleri
23.5
24.1
27.3
26
26.3
18
11.9
12.7
14.1
19.9
15.2
22.6
17.1
12.3
Şekil 5-17 PNPI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimallerinin Yüzdelik
Dağılımı
5.4.2. Ondalıklar İndisi (Deciles) Analizleri
Havzada geçmiş dönemde meydana gelen kuraklıklar Ondalıklar İndisi
(Deciles) kullanılarak belirlenmiştir. Hesaplamalarda yıllık (12 aylık) dönemler
dikkate alınmıştır. 14 farklı istasyona ait elde edilen sonuçlar Şekil 5-18 ve Şekil
5-19’de gösterilmektedir. 14 farklı istasyona ait bu değerlerin ortalaması Şekil
5-20’de gösterilmektedir. Havzada Ondalıklar indisine göre kuraklık yaşanma
ihtimalleri Tablo 5-4’de, bu ihtimallerin mekânsal dağılımı ise Şekil 5-21’de
verilmiştir.
Avustralya şartlarına göre geliştirilmiş olan Ondalıklar indis, Büyük
Menderes Havzası için gerçekleştirilen analizlerde diğer indislere göre daha farklı bir
tablo ortaya çıkarmaktadır. Ancak diğer yöntemlerde elde edilene benzer şekilde,
havza genelinde 1988-1993 yılları arasında şiddetli kuraklık görülmektedir. Kuraklık
oluşma ihtimallerine bakıldığında havza içerisindeki bölgelerde ciddi farklar
görülmemektedir. Bunun sebebi indisin hesalama sistematiği içerisinde çok kurak
olarak tabir edilen dönemlerin yaklaşık %20 olasılıkla oluşacağının belirtilmesidir.
53
Şekil 5-18 Ondalıklar İndisi Sonuçları (Uşak, Afyon, Aydın, Denizli, Muğla,
Ödemiş, Selçuk ve Gediz Meteoroloji Gözlem İstasyonları İçin)
54
Şekil 5-19 Ondalıklar İndisi Sonuçları (Güney, Nazilli, Dinar, Milas, Acıpayam,
Köyceğiz Meteoroloji Gözlem İstasyonları İçin)
Şekil 5-20 Ondalıklar İndisi Sonuçları (12 Aylık Havza Ortalaması)
55
Tablo 5-4 Ondalıklar İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimalleri
İSTASYON
NO.
17188
17190
17234
17237
17292
17750
17822
17824
17854
17860
17862
17884
17890
17924
KURAK
OLAY
SAYISI
130
126
130
130
130
122
112
116
114
115
106
115
116
87
ÇOK
KURAK
OLAY
SAYISI
130
138
130
130
130
123
113
124
114
116
106
115
112
87
KURAK
TOPLAM OLMA
OLAY
İHTİMALİ
SAYISI
(%)
650
20
650
19.4
651
20
651
20
651
20
613
19.9
566
19.8
565
20.5
570
20
577
19.9
531
20
576
20
576
20.1
434
20
ÇOK
KURAK
OLMA
İHTİMALİ
(%)
20
21.2
20
20
20
20.1
20
21.9
20
20.1
20
20
19.4
20
Şekil 5-21 Ondalıklar İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimallerinin Yüzdelik
Dağılımı
56
5.4.3. Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SPI) Analizleri
Havzada geçmiş dönemde meydana gelen kuraklıklar Standartlaştırılmış
Yağış İndisi (SPI) kullanılarak 1,3,9,12 ve 24 aylık devrelerde belirlenmiştir. 14
farklı istasyona ait elde edilen sonuçlar Şekil 5-22, Şekil 5-23, Şekil 5-24, Şekil 5-25,
Şekil 5-26, Şekil 5-27 ve Şekil 5-28'de gösterilmektedir. 14 farklı istasyona ait bu
değerlerin ortalaması 9,12 ve 24 aylık dönemler için Şekil 5-29, Şekil 5-30 ve Şekil
5-31’de gösterilmektedir. Havzada SPI indisine göre kuraklık yaşanma ihtimalleri
Tablo 5-5’de, bu ihtimallerin mekânsal dağılımı ise Şekil 5-32’de verilmiştir.
SPI, PNPI indisi ile gerçekleştirilen analizlere benzer sonuçlar vermektedir.
Havza genelinde 1988-1993 yılları arasında uzun süreli şiddetli bir kuraklık, 20012002 ile 2006-2008 yılları arasında şiddetli kuraklıklar ile 2004 ve 2013 yıllarında
kısa süreli orta şiddetli kuraklıklar tespit edilmiştir. Kuraklık oluşma ihtimallerine
bakıldığında bölgeler arasında ciddi farklar görülmemektedir.
57
Şekil 5-22 SPI İndisi Sonuçları (Uşak ve Afyon Meteorolojik Gözlem
58
Şekil 5-23 SPI İndisi Sonuçları (Aydın ve Denizli Meteorolojik Gözlem
59
Şekil 5-24 SPI İndisi Sonuçları (Muğla ve Ödemiş Meteorolojik Gözlem
60
Şekil 5-25 SPI İndisi Sonuçları (Güney ve Nazilli Meteorolojik Gözlem
61
Şekil 5-26 SPI İndisi Sonuçları (Dinar ve Milas Meteorolojik Gözlem
62
Şekil 5-27 SPI İndisi Sonuçları (Acıpayam ve Köyceğiz Meteorolojik Gözlem
63
Şekil 5-28 SPI İndisi Sonuçları (Gediz ve Selçuk Meteorolojik Gözlem
64
Şekil 5-29 SPI İndisi Havza Geneli Ortalama Değerleri (9 Aylık)
65
Tablo 5-5 SPI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimalleri
İHTİMALLER (%)
OLAY SAYILARI
Kuru
Devre
Başlangıcı
UŞAK
95
80
AFYON
83
AYDIN
89
DENİZLİ
47
MUĞLA
87
ODEMIS
101
GUNEY
85
NAZILLI
104
DINAR
77
MILAS
ACIPAYAM 80
KOYCEGIZ 106
120
SELÇUK
50
GEDİZ
Hafif
Kurak
Orta
Kurak
Şiddetli
Kurak
Aşırı
Kurak
Toplam
(Kurak
ve
Nemli)
96
98
77
95
117
79
40
57
86
80
65
70
64
45
15
14
27
15
10
11
4
22
5
11
7
9
13
12
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
660
660
660
660
660
660
612
660
616
623
588
624
604
472
66
Kuru
Devre
Başlangıcı
Hafif
Kurak
Orta
Kurak
Şiddetli
Kurak
Aşırı
Kurak
14.4
12.1
12.6
13.5
7.1
13.2
16.5
12.9
16.9
12.4
13.6
17
19.9
10.6
14.5
14.8
11.7
14.4
17.7
12
6.5
8.6
14
12.8
11.1
11.2
10.6
9.5
2.3
2.1
4.1
2.3
1.5
1.7
0.7
3.3
0.8
1.8
1.2
1.4
2.2
2.5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0.2
0.2
0.3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Şekil 5-32 SPI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimallerinin Yüzdelik Dağılımı
5.4.4. Palmer Kuraklık Şiddet İndisi (PDSI) Analizleri
Havzada geçmiş dönemde meydana gelen kuraklıklar Palmer Kuraklık Şiddet
İndisi (PDSI) kullanılarak belirlenmiştir. Hesaplamalarda yıllık (12 aylık) dönemler
dikkate alınmıştır. PDSI hesaplarında girdi olarak kullanılan toprak su tutma
kapasitesi değerleri Tablo 5-6'da gösterilmektedir.
Su Tutma
Kapasiteleri (W)
(mm) 150 146 99
KOYCEGIZ
ACIPAYAM
MILAS
DINAR
NAZILLI
SELCUK
GUNEY
ODEMIS
GEDIZ
MUGLA
DENIZLI
AYDIN
AFYON
İstasyon Adı
USAK
Tablo 5-6 PDSI Hesaplarında Kullanılan Toprak Su Tutma Kapasitesi
Değerleri
176 141 160 100 127 150 132 189 129 100 152
14 farklı istasyona ait elde edilen sonuçlar Şekil 5-33 ve Şekil 5-34’de
gösterilmektedir. 14 farklı istasyona ait bu değerlerin ortalaması Şekil 5-35'de
gösterilmektedir. Havzada PDSI’ya göre kuraklık yaşanma ihtimalleri Tablo 5-7’de,
bu ihtimallerin mekânsal dağılımı ise Şekil 5-36’de verilmiştir.
PDSI analizleri sonucunda elde edilen veriler ışığında, havzada 1964 ve 2013
yıllarında kısa süreli şiddetli kuraklıklar, 1972-1974 ve 2007-2009 yılları arasında
67
şiddetli be uzun süreli kuraklıklar, 2000-2002 arası orta şiddetli bir kuraklık ve 19881994 arası çok uzun süreli ve zaman zaman aşırı şiddete ulaşan kuraklıklar tespit
edilmiştir. Kuraklıklar genel olarak havzanın batısında görülmektedir.
Şekil 5-33 PDSI Zaman Serileri (Uşak, Afyon, Aydın, Denizli, Muğla, Ödemiş,
Selçuk ve Gediz Meteoroloji Gözlem İstasyonları İçin)
68
Şekil 5-34 PDSI Zaman Serileri (Güney, Nazilli, Dinar, Milas, Acıpayam,
Köyceğiz Meteoroloji Gözlem İstasyonları İçin)
Şekil 5-35 PDSI Zaman Serileri (Havza Ortalaması)
69
Tablo 5-7 PDSI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimalleri
İHTİMALLER (%)
OLAY SAYILARI
Hafif
Kurak
Orta
Kurak
Şiddetli Aşırı
Kurak Kurak
Toplam
(Kurak
ve
Hafif
Nemli) Kurak
UŞAK
154
57
16
5
660
23.3
8.6
2.4
0.8
11.8
AFYON
149
84
17
0
654
22.8
12.8
2.6
0
15.4
AYDIN
77
60
40
25
663
11.6
9
6
3.8
18.8
DENİZLİ
88
83
36
12
663
13.3
12.5
5.4
1.8
19.7
MUĞLA
73
74
37
23
660
11.1
11.2
5.6
3.5
20.3
GEDİZ
54
37
11
3
465
11.6
8
2.4
0.6
11
ODEMIS
89
49
26
18
607
14.7
8.1
4.3
3
15.4
GUNEY
94
42
19
7
561
16.8
7.5
3.4
1.2
12.1
SELÇUK
94
45
22
13
573
16.4
7.9
3.8
2.3
14
NAZILLI
60
38
26
21
584
10.3
6.5
4.5
3.6
14.6
DINAR
116
59
8
0
578
20.1
10.2
1.4
0
11.6
MILAS
66
46
37
33
549
12
8.4
6.7
6
21.1
ACIPAYAM 38
53
35
10
509
7.5
10.4
6.9
2
19.3
KOYCEGIZ
59
25
9
536
13.2
11
4.7
1.7
17.4
71
Orta
Kurak
Şiddetli Aşırı
Kurak Kurak
Kuraklık
(Toplam)
Şekil 5-36 PDSI İndisine Göre Kuraklık Oluşma İhtimallerinin Yüzdelik
Dağılımı
70
5.4.5. Standartlaştırılmış Akış İndisi (SRI) Analizleri
Havzada yaşanan kurak devrelerin belirlenmesi için Standartlaştırılmış Yağış
İndisi (SRI) hesaplamaları Ulubey-EİE Akım Gözlem İstasyonunu verileri
kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu istasyonun seçilmesindeki maksat havzada yer
alan diğer istasyonlara göre daha uzun süreli kesintisiz veriye sahip olması ve doğal
akımları daha doğru olarak yansıtabilmesidir. Analizler 1,3,6,9,12 ve 24 aylık
dönemler için gerçekleştirilmiş olup analiz sonuçları söz konusu akım gözlem
istasyonuna yakın mesafede bulunan Uşak MGİ’den elde edilen SPI değerleri ile
karşılaştırılmış ve Şekil 5-37’de gösterilmiştir.
Ulubey Akım Gözlem İstasyonundan elde edilen SRI değerleri, özellikle 12
ve 24 aylık analizlerde Uşak Meteoroloji Gözlem İstasyonundan elde edilen SPI
değerleri ile benzeşim göstermektedir. Bu analiz ile diğer kuraklık tespit metotları ile
belirlenen 2006-2008 yılları arasında ve 2013 yılında gözlenen kuraklıklar SRI
yöntemi ile de doğrulanmıştır.
71
Şekil 5-37 SRI İndisi Zaman Serileri ve SPI zaman serileri ile karşılaştırmaları
72
BÖLÜM 6
6. ETKİLENEBİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ
Kuraklığın etkileri, genellikle tarım sektörü ve tarımsal üretim üzerine etkileri
incelenerek değerlendirilir. Ancak kuraklık, ekonomik, sosyal ve çevresel alanlarda
birçok farklı aktiviteyi etkileyen, oldukça maliyetli bir doğal afettir. (Wilhite D. ,
2000)
Bu çalışmada, Büyük Menderes Havzası’nın kuraklıktan etkilenebilirliği,
havzada yaşanan kuraklıkların içme suyundan enerji üretimine, tarımsal üretimden
çevresel sistemlere, birçok farklı aktivite üzerine etkileri ayrı ayrı incelenerek
6.1. Kuraklığın Havza Su Bütçesi Üzerine Etkileri
İklimsel değişkenlik sonucu meteorolojik kuraklık olarak başlayan kuraklık
olayı, hidrolojik kuraklık olarak kendini gösterdiğinde yüzey ve yeraltı sularının
miktarında azalmalara yol açması kaçınılmazdır. Bu çalışma kapsamında Büyük
Menderes Havzasında geçmişte yaşanan kurak dönemlerin havza su bütçesi ile
ilişkisi değerlendirilmiştir.
Büyük Menderes Havzasının yüzey suyu bütçesinin yıllara göre değişimi
Şekil 6-1’de gösterilmektedir. Kuraklık analizlerine göre çok uzun süreli çok kurak
dönem olarak kabul edilebilecek 1987-1995 arası dönemde havza YÜS bütçesinde
%50’ye yakın bir azalma yaşandığı, uzun süreli kurak dönem olarak kabul edilen
2006-2008 arası dönemde ise bu azalmanın %25 civarında olduğu gözlenmektedir.
Bölüm 4.2.3’de gösterilen havza güncel YÜS kullanımı dikkate alındığında havza
YÜS fazlasının yalnızca 49milyon m³/yıl olduğu görülmektedir. Buna göre Havzada
gelecek dönemde 1987-1995 dönemine benzer bir kuraklık yaşanması halinde çok
ciddi su sıkıntısı yaşanacağı, yüzey suyunu en fazla kullanan sektör olan tarım
sektörünün bundan azami düzeyde etkileneceği düşünülmektedir.
73
Şekil 6-1 Havza Yüzey Suyu Bütçesinin Yıllara Bağlı Değişimi
Büyük Menderes Havzasının yeraltı suyu bütçesinin yıllara göre değişimi
Şekil 6-2’de gösterilmektedir. Buna göre göre çok uzun süreli çok kurak dönem
olarak kabul edilebilecek 1987-1995 arası dönemde YAS su kaynaklarının kendini
yenileme özelliğini tamamen kaybettiği görülmektedir. Bu dönemde YAS
seviyesinde ciddi azalmalar olduğu düşünülebilir. Ancak Bölüm 4.2.3’de verilen
havza YAS kullanımı dağılımda havza YAS fazlasının sektörel kullanımları sekteye
uğratmayacak şekilde fazla olması ve havzanın nemli dönemlerde YAS
beslenmesinin
çok
fazla
olması
Büyük
Menderes
Havzası
yeraltı
suyu
kullanımlarının uzun vadede kuraklıklardan fazla etkilenmeyeceğini göstermektedir.
Şekil 6-1 ve Şekil 6-2’de gösterilen veriler ışığında Büyük Menderes
Havzasının toplam kullanılabilir su bütçesinin yıllara göre değişimi Şekil 6-3’de
gösterilmektedir. 1973-2012 yılları arası yıllık su bütçesi değişimlerine bakıldığında
Bölüm 5.4’de gerçekleştirilen kuraklık analizleri sonucu elde edilen kurak dönemler
ile hidrolojik kuraklıkların birbirleri ile örtüştüğü, 1988-1994 yılları arası çok
şiddetli, 2006-2008 yılları arası ise şiddetli hidrolojik kuraklıkların yaşandığı
söylenebilir.
74
Şekil 6-2 Havza Yeraltı Suyu Bütçesinin Yıllara Bağlı Değişimi
Şekil 6-3 Havza Toplam Kullanılabilir Su Bütçesinin Yıllara Bağlı Değişimi
75
6.2. Kuraklığın Tarım ve Hayvancılık Sektörleri Üzerine Etkileri
Yaşanan bir kuraklık olayı yüzey sularında ve toprak neminde azalmayı da
beraberinde getirir. Yağışların azalması, sıcaklıkların ve buharlaşma miktarlarının
artması ile birlikte büyüme sürecinde belirli periyotlarda suya ihtiyaç duyan tarımsal
ürünler yeterince suya ulaşamadığından gelişimleri olumsuz yönde etkilenir.
Gelişimini tamamlayamamış tarımsal ürünler rekolte düşüşüne ve tarımsal kuraklığa
neden olur. Ayrıca et üretimi amacıyla yetiştirilen büyükbaş ve küçükbaş hayvanların
doğal beslenme alanlarının azalması hayvancılık politikalarını ve havzada bulunan
hayvan sayılarını olumsuz etkileyebilir.
6.2.1. Tarımsal Üretim Verilerinin Değerlendirilmesi
Havzada tarımsal üretim, sulanan tarım alanlarınında ve sulanmayan kuru
tarım alanlarında gerçekleştirilmektedir. Bu alanlarda ek bir sulama yapılmadığından
tarımsal ürünlerin verimlerinin yağış miktarlarından oldukça fazla etkilenmesi
beklenir. Arpa ve buğday Büyük Menderes Havzasında yetiştirilen en önemli kuru
tarım ürünleridir. Arpa ve buğday üretim verimleri Türkiye İstatistik Kurumu’nun
her yıl yayınladığı “Tarımsal Yapı ve Üretim” raporlarından elde edilmiştir (TUİK,
1967-2014) .
Arpa ve Buğday üretim verimlerinin yıllar içerisinde değişimi sırasıyla Şekil
6-4 ve Şekil 6-5’de gösterilmektedir.
Beklenildiği üzere arpa ve buğday verimlerinde kurak dönemlerde önemli
azalmalar tespit edilmiştir. Ortalama değerlere bakıldığında şiddetli kurak
dönemlerde arpa veriminde %30, buğday veriminde ise %10 civarında bir azalma
görülmektedir. Uşak, Afyon ve Denizli illerinde kuraklığa bağlı verim azalması daha
belirgin bir şekilde hissedilmektedir.
76
Şekil 6-4 Arpa Üretim Veriminin Yıllara Bağlı Değişimi
77
Şekil 6-5 Buğday Üretim Veriminin Yıllara Bağlı Değişimi
78
İncir ve zeytin üretimi Büyük Menderes Havzasının en önemli gelir
kaynaklarındandır. Aydın ilinin İncir ve Denizli ilinin zeytin üretim verimleri TUIK
veri tabanlarından alınmış olup bu çalışmada yıllık zaman serileri halinde Şekil 6-6
ve gösterilmektedir. Her iki üründe de 2006-2008 yılları arasında yaşanan şiddetli
kuraklığın etkileri görülmekte, verimin bu dönemde %30-%40 arasında azaldığı
görülmektedir.
Şekil 6-6 Zeytin ve İncir Üretim Verimlerinin Yıllar İçerisinde Değişimi
6.2.2. Hayvancılık Verilerinin Değerlendirilmesi
Bir bölgede gerçekleştirilen büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık o bölgenin su
miktarına fazlasıyla bağlıdır. Su hem hayvanların otlayacağı yeşil alanların artması
hem de günlük su ihtiyaçlarını karşılamaları açısından önemlidir. Bu anlamda, bir
bölgede yer alan küçükbaş ve büyükbaş hayvan sayılarının yıllar içerisindeki
değişimi, o bölgede yaşanan kuraklıklardan etkilenebilir. Bu çalışma kapsamında
Büyük Menderes Havzasında bulunan büyükbaş ve küçükbaş hayvanların sayısının
yıllar içerisindeki değişimi kurak dönemlerle karşılaştırılarak incelenmiştir.
Havza illerinde yer alan koyun ve sığır sayılarının yıllar içerisinde değişimi
sırasıyla Şekil 6-7ve Şekil 6-8’de gösterilmektedir. Hayvan sayılarına ait veriler
79
Türkiye İstatistik Kurumu’nun her yıl yayınladığı “Tarımsal Yapı ve Üretim”
raporlarından elde edilerek derlenmiştir (TUİK, 1967-2014).
Şekil 6-7 Koyun Sayılarının Yıllara Bağlı Değişimi
Havzada küçükbaş hayvan sayılarında 1980’lerden sonra bir düşüş
görülmektedir. Bu düşüş sürekli olarak devam ettiğinden dönemsel olarak yaşanan
kuraklıklardan ziyade daha kalıcı bir nedeni olduğu düşünülebilir. Örneğin
1980’lerin sonunda yaşanan çok şiddetli kuraklıkların Afyon ilindeki küçükbaş
hayvan sayılarının kalıcı olarak azalmasına neden olduğu düşünülebilir. Ancak bu
politikalar konusundaki değişkenlerin fazla olması kuraklıkların hayvan sayılarına
80
etkisinin kestirilmesini mümkün kılmamaktadır. Yine de havzada yaşanan kurak
dönemler ile hayvan sayılarındaki azalma miktarı arasında az da olsa bir korelasyon
görülmektedir.
Şekil 6-8 Sığır Sayılarının Yıllara Bağlı Değişimi
81
Havza genelinde, tüm illerde 1988’de yaşanan şiddetli kuraklık sonrasında
büyükbaş hayvan sayılarının azaldığı ancak sonrasında tekrar artışa geçtiği
görülebilir.
6.2.3. Sulama Amaçlı Depolamaların Değerlendirilmesi
Büyük Menderes Havzasında tarımsal sulama amacıyla kullanılan çok sayıda
depolama tesisi bulunmaktadır. Belli başlı tesislere ilişkin bilgiler DSİ Genel
Müdürlüğünden alınmış olup Tablo 6-1'de gösterilmektedir. Havzaya sulama suyu
sağlayan barajların seviyelerinin yıllar içinde değişimi Şekil 6-9'da gösterilmektedir.
2006-2008 yılları arasında etkili olan kuraklığın Kemer Barajında su seviyelerini
%50 oranında azalttığı görülebilmektedir.
Havzada sulama yapılan alanlarda yılda birden fazla ürün alınabilmektedir.
Bu durum ancak sulama suyunun yıl içerisinde sürekli olarak sağlanabilmesi ile
mümkün olmaktadır. Örneğin 2008 yılında yaşanan kuraklık nedeniyle sulama suyu
barajlarının seviyeleri düşmüş, sulama yapılamadığından, çiftçilerin yeni ürün
ekmeleri engellenmiş ve ekonomik kayıplar oluşmuştur.
Tablo 6-1 Büyük Menderes Havzası Sulama Amaçlı Depolamalar
Baraj Adı
Adıgüzel
Bayır
Cindere
Çine Adnan Menderes
Gökpınar Vali Recep Yazıcıoğlu
Karacasu
Kemer
Küçükler
Örenler
Topçam
Yaylakavak
Yenidere - Tavas
Işıklı Gölü
Sağlanan
İçme
Suyu
Enerji
Sulanan (miyon
Üretimi
Alan (ha) m³/yıl)
(Gwh/yıl)
78060
280
1050
4600
88.1
22359
118
5824
3
1125
10.725
58259
143
1608
6.4
3642
4300
3123
3304
50486
82
Kurulu
Güç
(MW)
62
27.8
47.2
48
Şekil 6-9 Sulama Suyu Barajları Su Seviyelerinin Yıllara Bağlı Değişimi
6.3. Kuraklığın Enerji Üretimi Üzerine Etkileri
Kuraklık olayları yüzey sularının miktarının, nehirlerin debisinin ve
depolamaların yüksekliğinin azalmasına yol açmaktadır. Bu durum ülkemiz
yenilenebilir enerji üretiminde en fazla paya sahip olan hidroelektrik üretimini
olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Kuraklıkların Büyük Menderes Havzasının
enerji üretimine etkileri hidroelektrik enerjisi temel alınarak bu çalışma kapsamında
6.3.1. Hidroelektrik Enerji Üretiminin Değerlendirilmesi
Kuraklıkların hidroelektrik enerji üretimi üzerine etkilerinin anlaşılabilmesi
için havzada yer alan ve EÜAŞ tarafından işletilen iki adet hidroelektrik santralin
yıllık enerji üretimleri EÜAŞ'ın yıllık raporlarından (EÜAŞ, 2006-2014) alınmış olup
Şekil 6-10'da gösterilmektedir.
83
Şekil 6-10 Hidroelektrik Enerji Üretiminin Yıllara Bağlı Değişimi
Kuraklık analizlerine göre şiddetli kuraklık olarak nitelendirilen 2006-2008
döneminde söz konusu depolamaların kapasitelerinin %10’undan daha az elektrik
üretebildiği, bu dönemde üretilen elektriğin ortalama elektrik üretimine oranının %35
olduğu görülmektedir. Havza toplamında yılda yaklaşık 2000 GWh enerji üretildiği
düşünüldüğünde, şiddetli kuraklık yaşanan dönemlerde üretilemeyen 1300 GWh/yıl
elektriğin çoğunlukla fosil yakıtlar kullanılarak üretildiği düşünülmektedir.
6.4. Kuraklığın Çevresel Sistemler Üzerine Etkileri
Bu çalışma kapsamında kuraklığın çevresel etkilerinin belirlenmesinde sucul
ve karasal ekosistemler ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Sucul ekosistemler için etki
hesaplarında çevresel akış metodu (Tennant, 1975) kullanılmış olup ilaveten sucul
ekosistemler ile doğrudan ve dolaylı olarak etkileşim içerisinde bulunan su ürünleri
sektörünün üretim verileri ele alınmıştır. Karasal ekosistemler için etki hesaplarında
ilk olarak uydu görüntüleri verileri ile elde edilen NDVi değerleri kullanılarak Büyük
Menderes Havzasında bitki örtüsünün gelişimi izlenmiştir. Sonrasında, karasal
ekosistemler ile doğrudan ve dolaylı olarak etkileşim içerisinde bulunan ve
bulunduğu bölgedeki bitki örtüsünün gelişimi hakkında fikir verebilecek arıcılık
üretim verimleri değerlendirilmiştir.
84
6.4.1. Kuraklığın Sucul Ekosistemler Üzerine Etkileri
6.4.1.1.
Çevresel Akımların Değerlendirilmesi
Çevresel akımların değerlendirilmesi için Bölüm 5.1.2'de belirtilen Akım
Gözlem İstasyonunun verileri Tennant metodu kullanılarak değerlendirilmiştir.
(Tennant, 1975). Oldukça basit bir sistematiği olan bu metot ile çevresel akış değeri,
Ekim-Mart ve Nisan-Eylül arası dönemlerde elde edilen akış miktarının uzun dönem
akış miktarına oranı üzerinden hesaplamaktadır. Bu metoda göre ekosistem için
gerekli olan akış miktarları Tablo 6-2’de gösterilmektedir.
Tablo 6-2 Çevresel İhtiyaç Debisi (Tennant, 1975)
Akımın Sözlü Tanımı
En Büyük Miktar veya Yıkama
Miktarı
En İyi Aralık
Fevkalade
Çok İyi
İyi
Orta veya Kötüleşme Başlangıcı
En küçük veya en zayıf durum
Ciddi Kötüleşme
Tavsiye Edilen Akış Miktarı
Ekim - Mart
Nisan - Eylül
Aritmetik ortalama akışın %200'ü
Aritmetik ortalama akışın %60'ı ile
%100'ü arası
% 40
% 60
% 30
% 50
% 20
% 40
% 10
% 30
% 10
% 10
Aritmetik ortalama akışın %10'u ile
%0'ı arası
Havzada zaman içerisinde inşa edilen depolama tesisleri, nehirler üzerindeki
doğal akımların bozulmasına ve azalmasına yol açmıştır, uzun süreli kurak
dönemlerde bu azalmaların şiddetini artırmaktadır. Havzada yer alan dört akım
gözlem istasyonu için çevresel akım değerleri Şekil 6-11’de gösterilmektedir. Söz
konusu akım gözlem istasyonların sahip olduğu veriler değerlendirildiğinde, 19881993 yılları arası yaşanan kuraklığın Koçarlı Köprüsü Akım Gözlem İstasyonunda
çevresel akımları kritik seviyeye ulaştırdığı, 2006-2008 yılları arasında yaşanan
şiddetli kuraklıkta ise akımları ciddi oranda azalttığı görülmektedir.
85
Şekil 6-11 Tennant Yöntemine Göre Çevresel Akımların Yıllara Bağlı Değişimi
6.4.1.2.
Su
Ürünleri
Üretimi
Verileri
ile
Kuraklık
Etkilerinin
Değerlendirilmesi
Büyük
Menderes
Nehri
ve
kollarında
su
ürünleri
üretimi
gerçekleştirilmektedir. Tatlı su ürünlerinin miktarının artması veya azalması
bulundukları habitatın büyümesinin ya da küçülmesinin göstergesi olabilir. Bir başka
deyişle tatlı su ürünleri üretim miktarı, tatlı su ekosistemlerinin gücünün doğrudan
bir göstergesi sayılabilir.
Bu çalışmada, havza illerinde yıllara bağlı olarak gerçekleştirilen su ürünleri
üretimi TUİK veri tabanlarından alınarak derlenmiştir (TUIK, 2015b). Yıllara göre
su ürünleri üretimlerinin havza illeri toplamı için değişimi Şekil 6-12'de
gösterilmektedir.
86
Şekil 6-12 Su Ürünleri Üretim Verimlerinin Yıllara Bağlı Değişimi
Elde edilen veriler ışığında, 2006-2008 yılları arasında yaşanan şiddetli
kuraklığın su ürünleri üretiminin ortalama %10 civarında azalmasına yol açtığı
gözlenmiştir. Sonraki yıllarda su ürünleri üretiminde meydana gelen artış, sucul
ekosistemin kuraklıklardan sonra kendisini yenileyebildiğini göstermektedir.
6.4.2. Kuraklığın Karasal Ekosistemler Üzerine Etkileri
6.4.2.1.
NDVi Analizleri ile Kuraklık Etkilerinin Değerlendirilmesi
Normalleştirilmiş Vejetasyon Değişim İndisi (NDVi), dünyada gözlenen
bölgenin yaşayan yeşil bir bitki örtüsüne sahip olup olmadığının grafiksel bir
gösterimidir. NDVi metodu yaşayan yeşil bitkilerin güneş enerjisini fotosentetik aktif
radyasyon (PAR) dalga boyunda almaları ve fotosentez sürecinde enerji kaynağı
olarak kullanması temeline dayanır. Çeşitli dalga boylarında elde edilen uydu
görüntüleri değerlendirilerek bir bölgede yetişen bitkilerin canlılık durumu hakkında
bilgi edinilebilir. (Rouse, Haas, Schell, & Deering, 1973)
Buna göre düşük NDVi değerine sahip bir bölgede kuraklığın bölgedeki
bitkilerin gelişimini olumsuz yönde etkilediği sonucuna ulaşılabilir.
Havzada yer alan üç büyük ilin (Denizli, Uşak, Aydın) NDVi değerleri 20002014 dönemi için ABD Tarım Bakanlığı’nın web sitesinden alınmış olup NDVi
87
değerlerinin yıllık ortalamaları zaman serileri halinde Şekil 6-13’de gösterilmektedir.
(USDA, 2015)
Havza genelinde, yaşanan kurak dönemlerin (2001, 2006-2008, 2013) NDVi
değerlerinin azalmasına bağlı olarak bitki ekosistemlerini bir miktar zayıflattığı
görülmektedir.
Şekil 6-13 Havza NDVi Değerlerinin Yıllara Bağlı Değişimi
6.4.2.2.
Bal Üretim Verimi ile Kuraklık Etkilerinin Değerlendirilmesi
Arılar çiçek balı üretmek için çiçek nektarı kullanır ve üretim esnasında bir
arının 100 ila 1500 arasında çiçeği konması gerekir. (OGM, 2012) Doğada çiçeklerin
ve diğer bütün bitkilerin varlığını sürdürebilmeleri suyun varlığına bağlıdır, suyun
fazla olduğu yerlerde genellikle daha güçlü bitki örtüleri görülür. Buna göre, kovan
başına üretilen bal miktarının azalması, bölgede yaşayan bitki ekosisteminin
(floranın) zayıflamasının başlıca işaretlerinden biri olabilir.
Bu
çalışma
kapsamında,
kuraklıkların
bitki
ekosistemine
etkisinin
araştırılması maksadıyla, Büyük Menderes Havzasında yer alan illerin bal üretim
verileri, Türkiye İstatistik Kurumu’nun her yıl yayınladığı “Tarımsal Yapı ve
Üretim” raporlarından elde edilerek derlenmiştir. (TUİK, 1967-2014) Yıllara göre
bal üretim verimlerinin değişimi Şekil 6-14'de gösterilmektedir. Özellikle 2000 ve
2007 yıllarında kuraklığa bağlı olduğu düşünülebilecek bir takım verim azalmaları
88
görülse de havza geneline kuraklık olaylarının bal üretim verimlerini fazla
etkilemediği görülmektedir.
Şekil 6-14 Bal Üretim Verimlerinin Yıllara Bağlı Değişimi
89
6.5. Kuraklığın İçme ve Kullanma Suyu Üzerine Etkileri
İçme ve kullanma suyu insan hayatının devamı açısından çok kritik bir öneme
sahiptir. 2015 yılı için Büyük Menderes Havzasının içme ve kullanma suyu ihtiyacı
253 milyon m³/yıl olarak hesaplanmıştır. İçme ve Kullanma suyu ihtiyacında 2100
yılına kadar beklenen değişim Tablo 6-3’de gösterilmektedir. Su ihtiyacı
hesaplanırken havzada beklenen nüfus artışı hesaba katılmış olup şebeke kayıp
kaçaklarının %45'den %25'e, isale kayıplarının da %3'den %2'ye azaltılacağı
varsayımları yapılmıştır. Buna göre nüfus artışına rağmen içme suyu ihtiyacının
azalacağı öngörülmektedir. Havzada içme suyu arıtma tesislerinden arıtılan ve
yeniden kullanım ile kazanılabilecek atık su miktarı 53 miyon m³ civarında olup bu
miktarın 2050'lere kadar 69 miyon m³ seviyesine ulaşması beklenmektedir. (SYGM,
2015)
Tablo 6-3 Büyük Menderes Havzası Yıllık Su İhtiyacı Projeksiyonu (SYGM,
2015)
Kentsel Alan
Yıllar
Eşdeğer
Nüfus
2015
Su İhtiyacı
Kırsal Alan
Milyon m3/yıl
Eşdeğer
Nüfus
1.507.994
206,34
2020
1.625.642
2030
Su İhtiyacı
Havza Genel
Su İhtiyacı
Milyon m3/yıl
Eşdeğer
Nüfus
Milyon m3/yıl
682.121
46,67
2.190.115
253,01
222,44
697.647
47,73
2.323.289
270,17
1.771.026
222,14
713.923
44,77
2.484.949
266,91
2040
1.824.458
226,51
719.942
44,69
2.544.401
271,20
2050
1.840.944
210,97
719.942
41,25
2.560.887
252,22
2060
1.840.944
210,97
719.942
41,25
2.560.887
252,22
2070
1.840.944
195,90
719.942
38,31
2.560.887
234,21
2080
1.840.944
195,90
719.942
38,31
2.560.887
234,21
2090
1.840.944
182,84
719.942
35,75
2.560.887
218,59
2100
1.840.944
182,84
719.942
35,75
2.560.887
218,59
2015 yılı itibariyle içme kullanma suyu ihtiyacının %36’sı yeraltı suyu %64’ü
ise yüzey suyu tahsislerine bağlıdır. İçme kullanma suyu havza genelinde su
kullanımının ancak %10’unu oluşturmaktadır. Bu anlamda su bütçesindeki muhtemel
azalmaların yalnızca sulama suyu tahsislerini azaltabileceği, daha önemli olduğu
90
düşünülen içme suyu ve sanayi suyu kullanımlarına ise kısa vadede etki etmeyeceği
düşünülmektedir.
Havzada yer alan yerleşimlere içme suyu sağlayan barajlar Tablo 6-4’de,
içme suyu baraj seviyelerinin yıllar içerisinde değişimi DSİ’den alınan veriler
ışığında Şekil 6-15’de gösterilmektedir. Buna göre 2008 yılında yaşanan kuraklığın
Geyik ve Gökpınar barajlarında normal yıllara oranla %20 oranında azalmaya sebep
olduğu görülmektedir.
Tablo 6-4 Büyük Menderes Havzası İçme-Kullanma Suyu Amaçlı Depolamalar
Baraj Adı
Geyik
Gökpınar Vali Recep Yazıcıoğlu
İkizdere
Karacasu
Küçükler
Sağlanan
İçme Suyu
(miyon m³/yıl)
9.5
3
71.2
10.725
6.4
Şekil 6-15 İçme Suyu Barajlarının Doluluk Oranlarının Yıllara Göre Değişimi
91
BÖLÜM 7
7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER
7.1. Sonuçlar
Bu çalışmada, Büyük Menderes Havzasının kuraklık hassasiyetinin
belirlenmesi maksadıyla, beş farklı kuraklık tespit yöntemi kullanılarak havzada
yaşanan kurak dönemler belirlenmiştir. Etki analizi çalışmaları ile de kurak
dönemlerin havzada oluşturduğu etkiler belirlenmeye çalışılmıştır.
Havzada kurak dönemlerin tespit edilmesi çalışmalarında Normalin Yüzdesi
İndisi (PNPI), Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SPI), Ondalıklar İndisi (Deciles),
Palmer Kuraklık Şiddet İndisi (PDSI) ve Standartlaştırılmış Akış İndisi (SRI)
yöntemleri kullanılmıştır.
SPI, PDSI ve veri varlığında SRI yöntemleri ile havzada kurak dönem tespit
çalışmalarında başarılı sonuçlar elde edilmiştir, PNPI ve Ondalıklar yöntemi diğer
yöntemler kadar kadar iyi sonuç vermemiştir. Buna göre SPI, PDSI ve SRI indisleri
daha iyi sonuç verdiğinden ülkemizde gerçekleştirilecek kuraklık analizlerinde
kullanılması uygun görülmektedir.
Havza'da en şiddetli kuraklığın 1988-1993 yılları arası yaşandığı, 1972-1974
ve 2006-2008 yılları arası çok şiddetli, 2001 ve 2013 yıllarında ise orta şiddetli kurak
dönemler yaşandığı tespit edilmiştir. Buna göre havzada ortalama 5-6 yılda bir
kuraklık olayı yaşanırken şiddetli kuraklıklar yaklaşık 20 yılda bir görülmektedir.
Kuraklıkların havzanın verimli arazilerinin bulunduğu batı bölümünde
yoğunlaştığı görülmektedir.
Etkilenebilirlik çalışmaları, havzada yaşanan kurak dönemlerin tarım, çevre,
enerji gibi farklı su kullanım grupları üzerine etkilerini ortaya çıkarmıştır.
92
Kuraklıkların havzada kullanılabilir su bütçesini ciddi oranda azaltabildiği
tespit edilmiştir. Havza sularının %72’sini kullanan sulama suyu tahsisleri bu
azalmadan
doğrudan
etkilenmekte,
tarımsal
üretim
veriminde
azalmalar
görülebilmektedir. Bu azalmalar hem kuru hem de sulamalı tarım yapılan alanlarda
ortaya çıkmakta ve üretim verimlerinde %30’a varan düşüşler yaşanabilmektedir.
Kurak dönemlerde havzaya içme suyu sağlayan barajların seviyelerinde bir
miktar azalma olduğu, içme suyu sağlamak için yüzey suyunun yeterli olmadığı
durumlarda yeraltı suyunun değerlendirildiği belirlenmiştir. Bu durum, kurak
dönemlerde zaten düşük yenileme kapasitesine sahip olan yeraltı suyu kaynakları
için ek yük oluşturmaktadır.
Enerji üretimi ise havzada kuraklıktan en fazla etkilenen sektörlerin başında
gelmektedir. Yaşanan kurak dönemler boyunca hidroelektrik enerji kapasitesinin
ancak %10’unun değerlendirilebildiği tespit edilmiştir.
Çevresel sistemlerin kuraklıktan etkilenebilirliklerinin değerlendirilmesinde
dört farklı yöntem değerlendirilmiştir. Büyük Menderes Havzası karasal ve sucul
ekosistemleri çok şiddetli kuraklıklardan önemli ölçüde etkilenebilmektedir. Ancak
analiz sonuçları kuraklık olaylarının ardından çevresel sistemlerin kendini yenileme
kapasitesinin yeterli olduğunu göstermektedir.
7.2. Öneriler
 Havzanın kuraklıktan etkilenebilirliği ile ilgili veriler saha çalışmaları ile
zenginleştirilmeli, zaman serilerinde boşluklar oluşmaması ve çalışmaların
hassasiyeti açısından üretilen verilerin sürekliliği sağlanmalıdır.
 İklim değişikliği projeksiyonları sonucu elde edilen verilerin gelecek dönemlerde
havzada yaşanması muhtemel kuraklıkların tespiti için kuraklık analizlerinde
kullanılması sağlanmalıdır.
 Kuraklık yüzey ve yeraltı sularının miktarında azalmaya yol açtığından sudaki
kirletici konsantrasyonunu artırabilmektedir. Bu nedenle kuraklığın havza su
kalitesi üzerinde oluşturduğu etkiler tespit edilmelidir.
93
 Havzada kuraklığa bağlı sektörel etkiler de dikkate alınarak, kuraklığın havzada
oluşturması muhtemel etkilerini azaltmak amacıyla alınması gereken önlemler ve
bu önlemlerin hangi kurum/kuruluş tarafından alınabileceği belirlenmelidir.
 Kuraklığın sınır aşan havzalarda oluşturduğu etkilerin analizinin detaylı bir
biçimde yapılabilmesi için ilgili ülkelerle ortak çalışmalar gerçekleştirilmelidir.
 Kuraklığın tarım sektörü üzerinde oluşturduğu etkilerin azaltılabilmesi için havza
su varlığına uygun ürün deseni tercih edilmeli ve havzada kullanılabilir kuraklığa
dayanıklı ürünler tespit edilmelidir.
 Bu tez çalışması kapsamında değerlendirilmeyen kuraklığın halk sağlığı ve sosyo
ekonomik durum üzerine etkileri ayrı çalışmalarla tespit edilmelidir.
 Şehir şebekelerinde ve isale hatlarında tespit edilen yüksek kayıp ve kaçak
oranları asgari düzeye indirilmeli ve içme kullanma suyu arzının gelecek dönemde
güvenliğinin sağlanması için gerekli çalışmalar gerçekleştirilmelidir.
 Gelecek dönemde artacak su kullanımı ihtiyacının kaşılanmasına yardımcı olmak
adına, atık su arıtma kapasitesi artırılmalı ve arıtılan suların yeniden kullanımı
teşvik edilmelidir.
 Tarımsal su kullanımında su verimliliği sağlamak adına drenajdan dönen suların
kullanımı değerlendirilmelidir.
 Özellikle havzadaki suyun büyük bölümünü kullanan tarımsal sulama için suyun
ölçülmesi ve fiyatlandırılması ile ilgili çalışmalar yapılarak su kullanımının kurak
dönemlerde en verimli şekilde gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.
 Havza su kullanımında önemli bir paya sahip olan yeraltı sularının
sürdürülebilirliğinin sağlanması
amacıyla detaylı hidrojeolojik çalışmalar
gerçekleştirilmelidir. Bu sayede kurak dönemlerde yeraltı suyu üzerinde oluşan
baskılar detaylı olarak tespit edilmelidir.
94
KAYNAKÇA
AB. (2012). Tarım Kuraklık ve İklim Değişikliği Yönleriyle Kuraklık Yönetim Planı
Raporu. Su Kıtlığı ve Kuraklık Uzman Ağı .
Avrupa Komisyonu. (2012). Türkiye 2012 yılı ilerleme raporu, Genişleme Stratejisi
ve Başlıca Zorluklar 2012-2013. Brüksel: Avrupa Komisyonu.
Bloomfield, J. P., & Marchant, B. P. (2013). Analysis of groundwater drought
building on the standardised precipitation index approach. Hydrol. Earth Syst.
Sci, 17, 4769–4787.
Bozkurt, Ö. (1996). Aydeniz Metodu'nun Türkiye'ye uyarlanması [Adaptation of
Aydeniz Method in Türkiye]. Ankara: Yüksek Lisans tezi, A.Ü. Sosyal
Bilimler Enstitüsü.
Calow, R., Robins, N., Macdonald, A., & Nicol, A. (1999). Planning for groundwater
drought in Africa, . International Conference on Integrated Drought
Management: Lessons for Sub-Saharan Africa, IHP-V, Technical Documents
in Hydrology.
Çiçek, N., Karaaslan, Y., Aslan, V., Yaman, C., & Akca, L. (2008). Türkiye’de
AB’ye uyumlu Su Havzası Yönetim Stratejisi ve Su Çerçeve Direktifi.
İstanbul: Fatih Üniversitesi, III. Çevre Sorunları Kongresi.
Demircan, M., Demir, Ö., Atay, H., Eskioğlu, O., Tüvan, A., & Akçakaya, A. (2014).
Climate change projections for Turkey with new scenarios. İstanbul, Türkiye:
The Climate Change and Climate Dynamics Conference.
DSİ. (2012a). İçme Suyu Temin Projelerinde Nüfus ve İçme Suyu İhtiyaçları Tahmin
Esasları. Ankara: İçme Suyu Dairesi Başkanlığı.
DSİ. (2012b). Toprak ve Su kaynakları. Ankara: DSİ.
DSİ. (2015). Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü - Toprak ve Su Kaynakları. 05 27,
2015 tarihinde www.dsi.gov.tr adresinden alındı
Erinç, S. (1965). Yağış Müessiriyeti Üzerine Bir Deneme ve Yeni Bir İndis. İstanbul
Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Enstitüsü Yayınları(41), 51.
EÜAŞ. (2006-2014). Yıllık Rapor. Ankara: Elektrik Üretim A.Ş.
FAO. (1987). Improving Productivity of Dryland Areas. Rome: Committee on
Agriculture (Ninth session).
95
Gibbs, W., & Maher, J. (1967). Rainfall deciles as drought indicators.
Commonwealth of Australia, Melbourne.: Bureau of Meteorology Bulletin
No. 48.
Güner, Ü., & Baykan, N. O. (1997). Büyük Menderes Havzasında Kuraklık
Çözümlemesi. Türkiye İnşaat Mühendisliği XIV. Teknik Kongre, (s. 597-610).
İzmir.
Houghton, J. T. (1996). Climate change 1995: The science of climate change:
contribution of working group I to the second assessment report of the
Intergovernmental Panel on Climate Change (1 b.). Cambridge: Cambridge
University Press.
IPCC. (2014). 5. Değerlendirme Raporu.
Kadıoğlu, M. (2008). Kuraklık Kıranı Risk Yönetimi. M. Kadıoğlu, & E. Özdamar
(Dü) içinde, Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri (s. 277-300). Ankara:
JICA Türkiye Ofisi Yayınları.
Karadağ, A. (2006). Avrupa Birliği Su Politikaları Çerçevesinde Türkiyedeki Su
Kaynakları Yönetiminin Değerlendirilmesi. Ankara: TMMOB Su Politikaları
Kongresi.
Kossida, M., Kakava, A., Koutiva, I., & Tekidou, A. (2012). Thematic Assessment on
Vulnerability to Water Scarcity and Drought. European Topic Centre
Inland,Coastal, Marine Waters.
McKee, T. B., Doesken, N. J., & Kleist, J. (1995). Drough tmonitoring with multiple
time scales. Ninth Conference on Applied Climatology (s. 233–236). Boston:
American Meteorological Society.
McKee, T., Doesken, N., & Kleist, J. (1993). The relationship of drought frequency
and duration to time scale. Proceedings of the Eighth Conference on Applied
Climatology (s. 179-184). Anaheim, California: American Meteorological
Society.
Mengü, G. (2010). Kuraklık Yönetim Stratejileri. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Dergisi, 48(2), 175-181.
MGM. (2015a). Meteoroloji Genel Müdürlüğü - TÜMAS. 05 27, 2015 tarihinde
http://tumas.mgm.gov.tr/ adresinden alındı
MGM.
(2015b). Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 06
http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/kuraklikanalizi.aspx?d=yontemsinif#sfB adresinden alındı
2015,
12
tarihinde
Mishra, A. K., & Singh, V. P. (2010). A review of drought concepts,. J.
Hydrol.(391), 202–216.
96
OGM. (2012). Hemşin Bal Üretim Ormanı Projesi. Trabzon: Orman Genel
Müdürlüğü.
Palmer, W. (1965). Meteorological drought Research Paper No. 45. Washington,
D.C.: Department of Commerce Weather Bureau.
Rouse, J. W., Haas, R. H., Schell, J. A., & Deering, D. W. (1973). Monitoring
vegetation systems in the Great Plains with ERTS. Third ERTS Symposium:
NASA SP-351 I, 309-317.
Sheffield, J., Andreadis, K. M., Wood, E. F., & Lettenmaier, D. P. (2009). Global
and continental drought in the second half of the 20th century: severity-areaduration analysis and temporal variability of large-scale events. J. Climate,
1(22), 1962–1981.
Smith, D., Hutchinson, M., & McArthur, R. (1993). Australian climatic and
agricultural drought: Payments and policy. . Drought Network News, 5(3),
11–12.
SYGM. (2015). İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Projesi II. Ara Rapor.
Ankara: T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü.
Tennant, D. (1975). A test of a modified line intersect method of estimating root
length. The Journal of Ecology, 995-1001.
Thom, H. C. (1966). Some Methods of Climatological Analysis. WMO Technical
note 81.
TUİK. (1967-2014). Tarımsal yapı ve üretim kaynakları. Ankara: Türkiye İstatistik
Kurumu.
TUIK. (2015a). TUIK Nüfus Veritabanı. 05 2015, 27 tarihinde www.tuik.gov.tr
adresinden alındı
TUIK.
(2015b). TUIK Su Ürünleri Veritabanı. 05 26, 2015 tarihinde
http://tuikapp.tuik.gov.tr/medas/?kn=97&locale=tr adresinden alındı
TÜBİTAK MAM. (2010). Büyük Menderes Havzası Havza Koruma Eylem Planı.
T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı adına TÜBİTAK Marmara Araştırma
Merkezi.
Türkeş, M. (1990). Palmer Kuraklık İndisi’ne Göre İç Anadolu Bölgesi’nin Konya
Bölümü’ndeki Kurak Dönemler ve Kuraklık Şiddeti. Coğrafi Bilimler
Dergisi, 129-144.
UNCCD. (1994). Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi.
USDA. (2015). USDA, Foreign Agriculture Service. 06 2015, 14 tarihinde
http://www.pecad.fas.usda.gov/cropexplorer/modis_ndvi/modis_ndvi.aspx?re
gionid=metu&ndvi_folder=metu_turkey adresinden alındı
97
Wilhite, D. (2000). Drought as a natural hazard, Concepts and Definitions in
Drought: A Global Assessment. Hazards and Disasters, 3-18.
Wilhite, D. A., Svoboda, M. D., & Hayes, M. J. (2007). Understanding the complex
impacts of drought: A key to enhancing drought mitigation and preparedness.
Water Resources Management(21), 763–774.
Wilhite, D., & Glantz, M. (1985). Understanding the drought phenomenon: the role
of definitions. Water International(10), 111–120.
Willeke, G., Hosking, J., Wallis, J., & Guttman, N. (1994). The National Drought
Atlas. U.S. Army Corps of Engineers.: Institute for Water Resources, .
Wood, A., & Shukla, S. (2007). The value of a standardized runoff index for
characterizing hydrologic aspects of drought. Florida, ABD: American
Geophysical Union.
WWF. (2008). Kuraklık Değerlendirme Raporu. World Wild Foundation.
Yağcı, B. (2007). İklim Değişikliği ve Kuraklık Analizi. Devlet Meteoroloji İşleri
Genel Müdürlüğü.
Yıldız, M., Özkaya, M., Gürbüz, A., & Uçar, İ. (2007). Turkey Surface Water
Potential and Its Change in Time. International Congress on River Basin
Management (s. 127-139). Antalya: DSİ.
98
ÖZGEÇMİŞ
(Mustafa Berk Duygu)
KİŞİSEL BİLGİLER
Meslek: İnşaat Yüksek Müh.
Doğum Tarihi: 13/10/1988
Medeni Durum: Evli
EĞİTİM
• 02/2015 – Devam Ediyor - Orta Doğu Teknik Üniversitesi-İnşaat Mühendisliği
Bölümü (Doktora)
(Ağırlıklı Genel Not Ortalaması: 4.00/4.00)
• 09/2011 – 12/2014 - Orta Doğu Teknik Üniversitesi-İnşaat Mühendisliği Bölümü
(Yüksek Lisans)
(Ağırlıklı Genel Not Ortalaması:3.21/4.00)
• 09/2006 – 06/2011- Orta Doğu Teknik Üniversitesi-İnşaat Mühendisliği Bölümü
(Lisans)
(Ağırlıklı Genel Not Ortalaması:3.44/4.00)
• 09/2002-06/2006 - Ankara Milli Piyango Anadolu Lisesi
(Not Ortalaması:4.85/5.00)
İŞ TECRÜBESİ
• Temmuz 2012 - ...
Orman ve Su İşleri Uzman Yardımcısı
• Temmuz 2011 - Haziran 2012
Proje Mühendisi (Erges Mühendislik Ltd. Şti.)
YABANCI DİL
• İngilizce (YDS 92,5)

Tez İçin Tıklayınız… - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

Transkript

Benzer belgeler

Konya_KYP - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

Siemens Miyabi sistemini kullanarak hepatoselüler karsinomanın

Fizik-1 Uygulama-5

çeşitli yöntemlerle kurutulmuş hünnaptan bisküvi ve kurabiyeler için

PDF ( 13 )

İNTERNET ÜZERİNDEN EĞİTİM`DE EĞİTİM PLATFORMU

GOT-It 2.0.1 ile Elektromanyetik Sistemlerin

Hava Limanı Şube Müdürlüğü - İzmir İl Emniyet Müdürlüğü