Sorular - Anadolu Üniversitesi

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
BİLGİSAYAR VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ ÖĞRETMENLİĞİ BÖLÜMÜ
UZAKTAN EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ
YAZARLAR
Funda DUYAR
Dilek EVGİN
Sabira SABYRBEKOVA
ARALIK 2013
1
İÇİNDEKİLER
Önsöz…………………………………………………………………………………………………………………………..…..3
Örnek Olay……………………………………………………………………………………………………………………….4
Anahtar Kavramlar………………………………………………………………………………………………………..…4
Giriş (Uzaktan Eğitim nedir?)………………………………………………………………………………………..….5
Mektupla Öğretimden Önceki Dönem………………………………………………………………………………5
Mektupla Öğretim Dönemi…………………………………...…………………………………………………………7
Çoklu Ortam Modeli(Tek Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi)…………………………………………8
Tele Öğrenme Modeli (Çift Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi)…………………………….………11
Sesli telekonferans…………………………………………………………………..…………………………………11
Video konferans………………………………………………………………………………………….………………11
Esnek Öğrenme Modeli (Uydu ve Gelecek Teknolojiler )Dönemi………………………………….…13
Sanal Gerçeklik……………………………………………………………………………………………………………14
Sanal Öğrenme Ortamları…………………………………………………………………………………………..14
Bilgisayar Teknolojileri……………………………………………………………………………….……………….14
Uydu Temelli Uzaktan Eğitim………………………………………………………………………….…………..14
Kişisel İletişim Servisi………………………………………………………………………………………….……….14
Direk Yayın Uyduları…………………………………………………………………………………………………….14
Türkiye’deki Uzaktan Eğitim Süreci……………………………………………………………………………..….14
Kavramsallaşma Süreci……………………………………………………………………………….……………..15
Mektupla Öğretim Süreci……………………………………………………………………………………………15
İletişim Teknolojilerinin Kullanımı Süreci………………………………………………………….………..15
Özet………………………………………………………………………………………………………………………..………17
Sorular……………………………………………………………………………………………………………………………19
Kaynakça…………………………………………………………………………………………………………………………21
2
Önsöz
Uzaktan eğitimin tarihsel gelişimi dersleri; bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi
bölümü için uzaktan eğitimin tarihini ve aşamalarını öğretmek amaçlı üretilmiştir.
Öğrencilerin ders içeriğini tartışabileceği ‘tartışalım’ bölümü ve çoktan seçmeli alıştırma
bölümleri bulunmaktadır. Örnek olay kısmında ise konuyla ilgili bilgilerin daha kalıcı olmasını
sağlayacak örnekler bulunmaktadır.
Kitabımızın faydalı olabileceği inancıyla başarılar diliyorum.
Amaçlar
Amaç 1: Uzaktan Eğitimin gelişimini açıklayabilme
Amaç 2: Uzaktan eğitimin tarihsel gelişimini açıklayabilme
Amaç 3: Uzaktan eğitimin durumunu açıklayabilme
Amaç 4: Uzaktan eğitimin zaman içindeki değişimini açıklayabilme
3
Örnek Olay
Ayşe, şehir merkezine çok uzakta olan Kumluca köyünde yaşan çalışkan bir öğrencidir.
Sınıf birincisidir, Ayşe öğretmeni tarafından çok sevilen bir öğrencidir. Köylerinde yalnızca ilk
ve orta öğretim okulları bulunması tek korkusu dur Ayşe’nin çünkü 8. Sınıfı da bitirdikten
sonra öğrenimine devam etmek ister. Öğretmeni de bu durumun farkına varır ve bir gün
Ayşe ile konuşurlar.
-Öğretmenim ben okumayı çok istiyorum fakat…
-Evet devam et Ayşe.
-Öğretmenim ben annemle yalnız yaşıyorum ve maddi durumumuz iyi değil bu yüzden
okumaya devam edemeyeceğim.
Der ve gözlerinden yaşlar süzülür Ayşe’nin.
-Üzülme Ayşe hem sen öğrenimine devam edeceksin hem de annenden ayrılmayacaksın.
Heyecanlanır Ayşe;
-Gerçekten mi, o nasıl olacak öğretmenim?
Anlatmaya başlar Hülya öğretmen;
İnsanların birbirinden uzakta yaşadığı, yerleşim yerlerinin uzakta olduğu, ulaşımın zor
olduğu bölgelerdeki bireylerin eğitimini tamamlayabilmesi için posta ile uzaktan eğitim adı
altında evden öğrenimini tamamlayabileceğin çok güzel bir fırsatın var elinde sen de bunu
kullanarak eğitimine devam etmeli, çok istediğin mesleği yapmalısın. Yalnız çok çalışman
gerekecek çünkü yanında bir öğretmenin olmayacak her şeyi tek başına yapman gerekecek.
-Ayşe çok sevinir. Koşarak öğretmeninin yanına gider ve sarılır.
-Çok çalışacağım öğretmenim.
8. sınıfı da bitirdikten sonra Ayşe posta ile uzaktan eğitimine başlar. Posta ile gönderilen
ders materyallerine kendisi çalışarak sınav sorularını cevaplayıp posta ile gönderir. Sınav
notlarını da gene posta ile öğrenir. Yıllar sonra öğrenimini bu şekilde tamamlamıştır. Çok
sevdiği Hülya öğretmeni gibi öğrencileri için faydalı bir öğretmen olmuştur.
Anahtar Kavramlar
Tele öğrenme modeli, Tarihsel gelişim, Uzaktan eğitim, Mektup öncesi dönem, Esnek
öğrenme modeli
4
Giriş
Uzaktan Eğitim
Farklı mekanlardaki öğretmen, öğrenci ve ders materyallerinin iletişim teknolojileri ile bir
araya getirildiği resmi eğitim faaliyetidir.
Uzaktan eğitim Amerika kanada Avustralya Rusya Hindistan Afrika ülkeleri İngiltere
Almanya Türkiye İsviçre Hollanda Polonya Macaristan roman ya vb. dünyanın birçok
üniversitesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu ülkeler vatandaşlarına eğitimde fırsat
eşitliği sağlamıştır.
Uzaktan eğitimin evreleri :
•
Mektupla Öğretimden Önceki Dönem
•
Mektupla Öğretim Dönemi
•
Tek Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi
•
Çift Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi
•
Uydu ve Modern Teknolojiler Dönemi
• Mektupla Öğretimden Önceki Dönem
• Mektupla Öğretim Dönemi
• Tek Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi
• Çift Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi
• Uydu ve Modern Teknolojiler Dönemi
Mektupla Öğretimden Önceki Dönem
İletişim teknolojilerinin gelişmesiyle uzaktan eğitim sistemi de etkilenmiştir. İletişim
teknolojileri sayesinde uzaktan eğitimin yapısı değişmiş ve çift yönlü iletişim modeli
ilköğretimimden üniversiteye kadar kullanılmaya başlamıştır.
Uzaktan eğitim, iletişim sayesinde tamamen değişmiş; yazışmalı olarak başlayan uzaktan
eğitim, çift yönlü iletişimin gerçekleştiği bir uzaktan eğitim halini almıştır.
5
Dean’e göre uzaktan eğitimin en eski dönemi uzaktan eğitimin yazılı basın ile yapıldığı
dönemdir. Bu dönemde karşılıklı konuşma ve yüz yüze görüşme gerçekleşmemektedir.
Öğretim materyalleri öğrencilere posta hizmetleriyle gönderilmektedir. Bu faaliyetlerin
gerçekleşmesi kısaca aşağıdaki gibidir.
Öğretmenler tarafından hazırlanan materyaller posta hizmetiyle
öğrenciye gönderilir.
Öğrenciler materyallere kendileri çalışarak sınav sorularına cevap
vererek öğretmenlere posta ile geri gönderirler.
Öğrenciler, sınav sonuçlarını ve dönem sonu notlarını posta ile
öğrenirler.
öğretim
materyallerinin
öğrenciye gönderilmesi
sınav cevaplarının
öğretmene
gönderilmesi
sınav sonuçları ve
dönem notlarının
öğrenciye gönderilmesi
İlk uzaktan eğitim modelinde yazışma ön plandaydı. Yazışmalı uzaktan eğitimin temel
amacı, ülkede yaşayan her bireye eğitim fırsatı sunmaktır. İlk yazışmalı uzaktan eğitim
insanların birbirinden uzakta yaşadığı, yerleşim yerinin uzakta olduğu, ulaşımın zor olduğu
ülkelerde uygulanmaya başlamıştır. Kanada, Yeni Zelanda, Avustralya, Çin ve Amerika ilk
yazışmalı uzaktan eğitimi uygulayan ülkelerdendir.
İlk yazışmalı uzaktan eğitim insanları eğitmek için gazeteye verilen ilan ile başlamıştır. Bir
gazete yayınına göre İlk olarak Boston gazetesi 1728 yılında kendi kendine çalışma gerektiren
bir uzaktan eğitim ilanı yayınlamıştır. Bir diğer habere göre ise; lunds weckebland isimli bir
İsveç gazetesinde 1833 yılında uzaktan eğitim ile ilgili kompozisyon öğretimi ilanı
yayınlamıştır.
Diğer önemli bir uzaktan eğitim uygulaması ise dış sınav uygulamasını ekleyen
İngiltere’den 1836 yılında gelmiştir. Bu uygulamadaki amaç öğrenci sayısının az olduğu
okullarda bulunan öğrencilere ek kredi sağlamaktır. Fakat bu tür uygulamalarda öğrenci tek
başına ders çalışmak zorundadır. Zamanla bireyler tek başlarına çalışmaya alışmışlar ve
uzaktan eğitimin sunduğu imkânları görünce talepleri arttırmışlardır. 18. yy sonlarında sanat
okulundan mezun olanların yüzde almışı dışardan sınava girerek yazışmalı uzaktan eğiti
kurumlarında mezun olmuştur.
6
Yazışmalı uzaktan eğitimde dil öğretimi 1856 yılında Almanya Berlin’de Charles Toussaint
ve Gustav Langescheidt tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmadan sonra yazışmalı
uzaktan eğitim uygulamaları Almanya’da birçok farklı alanda uygulanmıştır.
Mektupla Öğretim Dönemi
İlk olarak okulların ve üniversitelerin evde çalışma olarak da
adlandırıldığı mektupla öğretime evden veya işten bağımsız olarak
çalışmak isteyenlere hizmet vermesiyle başlamıştır.
Amerika’nın Şikoyo üniversitesi 1800’lü yılların sonuna doğru
Amerika’nın ilk yazışmalı uzaktan eğitimini kurmuştur. Bunun
akabinde Willi Rainey Haper 1890-1892 yılları arasında Colomsa
Üniversitesinin yazışmalı uzaktan eğitimini kurdu. Sonuç olarak etkili
olan yazışmalı uzaktan eğitim sistemi eğitim imkânlarından yoksun olan insanlara eğitim
hizmeti vermiştir.
Yazışmalı uzaktan eğitim modeli Amerika’nın birçok yükseköğretim kurumunun ayrılmaz
parçası olmuştur. Wosley ve Chambers bunlardan bazılarıdır.
1887 yılında Dr. W. Briggs tarafından Cobridge Üniversitesinde uzaktan
eğitim fakültesi, 189 yılında Oxford üniversitesinde Wolsey Hall yüksekokulu
1910 yılında Londra’da bulunan metropolitan yüksekokulunda yazışmalı uzaktan
eğitim kurumları kurulmuştur. İngiltere, Almanya ve Fransa gibi Avrupa ülkeleri de yazışmalı
uzaktan eğitime başlamıştır.
İsveç’te 1890 yılında Hans Hermod isimli eğitimci Malmö’de açtığı yazışmalı uzaktan
eğitim kurumunda dil dersi ve ticaret bilgileri öğretilmiştir.1940-1950 yıllarında zorunlu
eğitimde olan talepten dolayı devlet okulları devlet okulları eğitim talebini karşılayamamış ve
birçok yere yazışmalı uzaktan eğitim kurumları kurulmuştur. Bu kurumlar bir nebze de olsa
ihtiyacı karşılamış ve fırsat eşitliğini sağlamıştır.
Yazışmalı uzaktan eğitim bu dönemde orta öğretimdeki gençlerin ve yetişkinlerin
eğitiminde önemli rol oynamıştır. Çalışmakta olan yetişkinler orta öğretimlerini tamamlama
fırsatı yakalamışlardır.
Uzaktan eğitim yazılı basın faaliyetleri ilk İsviçre’de basılan uzaktan eğitim ders kitabıdır.
Bu kitap 1898 yılında “Book Keeping by Single and Double Entry” ismi ile basılmıştır.
1907 yılında Fransa Paris’te Ecole Üniversitesi yazışmalı uzaktan eğitimi kurmuştur.
Paris’te 1939 yılında yazışmalı uzaktan eğitim, eğitim imkânından yararlanmayan bireylere
verilmiştir. 1. Dünya savaşından sonra sakat kalmış ailesini kaybetmiş binlerce çocuk
eğitimde fırsat eşitliği imkânına kavuşmuştur.
7
Norveç’te 1914 yılında ilk yazışmalı uzaktan eğitim kurulmuştur. Hollanda’da ise 1947
yılında yazışmalı uzaktan eğitim merkezi kurulmuştur. Malezya’da 1953 yılında yazışmalı
uzaktan eğitim başlamıştır. Günümüzde bu uzaktan eğitim kurumlarının milyonlarca
öğrencileri ve binlerce dersi vardır.
Fransa’da 1947 yılında Titetomies adlı ilk yazışmalı uzaktan eğitim merkezi kurulmuştur.
Bu kurum öğretim faaliyetlerinde ikiye ayrılmaktadır. İlki serbest çalışma formudur.19461956 yıllarını kapsayan bu eğitim hedef ve programlar parçalanarak öğretime
kazandırılmıştır. İkinci dönem hedef merkezlidir.1956’dan günümüze kadar olan yılları
kapsamaktadır. Bu dönemde hizmet içi öğretim faaliyetleri için hedefler açık ve net olarak
belirlenmiştir. Hizmet içi eğitim ve öğretim faaliyetlerine karar
verirken müdür ve şirket temsilcileri ortaklaşarak karar verir.
Kanada ve Avustralya’da uzaktan eğitim kurulmasının temel
nedeni insanların yerleşim alanlarının birbirinden çok uzak
olmasıdır. Avustralya’da klasik eğitimin yetersiz kalmasıyla 1914
yılında uzaktan eğitim sistemi kurulmuştur.
Avrupa’da uzaktan eğitim orta öğretim düzeyinde verilmeye başlaması 1920li yıllarda
hızlanmaya başlamıştır.
Yazışmalı uzaktan eğitim 1960lı yıllardan sonra tüm dünyada hızla yayılmıştır. Örneğin
Danimarka 1960lı yıllardan sonra uydu temelli uzaktan eğitime başlama kararı
almıştır.
1967-1968 yıllarında kanada on eyalet, on üç üniversite, dört teknoloji
enstitüsünde bir özel okulla hazırlanmaya başlamıştır. Bu sayede kanada
halkının eğitim düzeyi hızla yükselmiştir. Çin, Moğolistan ve Japonya gibi
birçok ülkede 1940-1980 yılları arasında uzaktan eğitim sistemi tüm eğitim
seviyelerinde kurulmaya başlamıştır. Zambiya hükümeti 1964 yılında orta
öğretimde uzaktan eğitime geçmiştir. Nijerya da uzaktan eğitime başlamıştır.
Hindistan 1989yılında açık üniversitesini kurmuştur.
Yazışmalı uzaktan eğitim maliyeti düşürmektedir. Formal eğitim verilir ve öğrencilerle aynı
haklara sahiptirler. Yazışmalı eğitim dünyanın her yerinde uygulanmıştır.
Çoklu Ortam Modeli(Tek Yönlü Radyo ve Televizyon
Yöntemi)
Avrupa’da 1800’lü yıllarda sanayileşme başlamıştır ve buna
paralel olarak 1950 yıllarında meydana gelen iletişim
teknolojilerindeki yeni buluşlar uzaktan eğitim sistemini de
8
etkilemiştir. Eğitimciler basılı materyallerin yanında radyo ve televizyonu da kendi derslerini
yayınlamada kullanmayı düşünmüşlerdir. Bu dönemde yazışmalı uzaktan eğitim tamamen
uzaktan eğitime dönüşmüştür.
Radyo ve televizyonu dünyadaki yaklaşık olarak bütün uzaktan eğitim kurumları
kullanmışlardır. Bazı gelişmiş ülkeler özel radyo ve televizyon istasyonları kurmuşlardır.
Binlerce insan uzaktan eğitim derslerini radyodan almaya başlamıştır.
1895 yılında kablosuz radyo teknolojisi keşfedilmiştir. İlk deneme faaliyetleri Maconi
tarafından 1896 yılında gerçekleştirilmiş ve 1901 de ilk mesaj gönderilmiştir.
Amerika’da 1910 yılına kadar radyo yayınları ve yayıncıları herhangi bir kurala bağlı
olmadan radyo programlarını gerçekleştirmişlerdir. Amerikan senatosu 1912 yılında radyo
faaliyetleri kanununu kabul etmişlerdir. Bu kanuna göre lisans almak gerekiyordu ve birçok
radyo istasyonu ve eğitim kurumları lisans alarak yayınlarına devam etmişlerdir. İlk radyo
yayın lisansını St. Joseph Koleji 1912 yılında almış ve yayınlarına başlamıştır. İlk radyo
lisansının verilmesiyle diğer okullarda lisans almak için
başvuruda bulunmuşlardır.
Amerika’da 1920li yıllarda uzaktan eğitimlerinde
iletişim teknolojilerini de kullanmaya başlamıştır.
Uzaktan eğitim kurumları 176 radyo istasyonunu kurmuş
ve eğitimlerinde kullanmışlardır. Bu radyo istasyonları
bulunduğumuz yüzyılda kaybolmuşlardır.
İngiliz eğitim bakanlığı eğitimlerini 1920li yıllarda
radyo ile desteklemeye başlamıştır. İlköğretimden
yükseköğretime kadar binlerce öğrenci bir kısım
derslerini radyodan dinlemeye başlamıştır. Yaklaşık 10.000 okul öğretimlerini desteklemek
için BBC den yayınlanan radyo programını kullanmışlardır.
Radyonun uzaktan eğitimde kullanılması 1925 yılından sonra yaygınlaşmaya başlamıştır.
Radyo istasyonlarının eğitimde kullanılmasının sebebi ise okullarda yeterli sınıf ve öğretmen
olmadığından eğitim talebini tam olarak karşılayamamasıdır. Radyo sayesinde hemen hemen
her öğrenciye ulaşılmıştır. Her köy ve kasabaya okul yaptırıp öğretmen göndermek için
devletlerin bütçesinin yetmemesi nedeniyle radyo istasyonlarının eğitimde kullanılmasının
yararlı olacağını düşünmüşlerdir. Bu sayede bir öğretmenin sesini binlerce belki minyonlarca
insan aynı anda dinlemiştir. Radyo ile verilen dersler öğrencileri güdülemeyi sağlamış
derslere olan ilgileri artmıştır.
Uzaktan eğitim sistemini desteklemek için radyoyu kullanan Çin, 1929 yılında radyolu
eğitime başlamıştır. Radyolu eğitim tam anlamıyla 1930 yılında Amerika da başlamıştır. Bu
yayınlar tek yönlü ve sözel iletişimle gerçekleşmiştir. Karşılıklı iletişim gerçekleştirilememiştir
fakat öğrenciler öğretmenlerinin seslerini duyabilmişlerdir.
9
Kanada 1930lu yıllarda uzaktan eğitimde radyoyu kullanmaya başlamıştır. Avustralya’da
ise uzaktan eğitimde radyo kullanılmamıştır.
Kolombiya hükümeti 1947 yılında, Hindistan hükümeti ise 1949 yılında radyoyu uzaktan
eğitim sisteminde kullanmaya başlamıştır.
Radyodan sonra iletişim teknolojileri gelişmiş ve televizyon icat edilmiştir. Televizyonu
1874 yılında Paul Npkow icat etmiş fakat lisansını Viladamir Zworykin almıştır. Aynı yıl içinde
Amerikan başkanı Warren Harding televizyon ekranına çıkmış, Washington da bulunan
başkanın görüntüsünü diğer eyaletlerde bulunan insanlar televizyondan seyretmiştir. Daha
sonra Amerika’da meydana gelen kriz sonrası bütün eğitimde kullanılan televizyon kanalları
kapatılmıştır. Bu dönemde televizyon eğitimde kullanılamamıştır.
Amerika’daki ekonomik krizden sonra tekrar televizyonla uzaktan eğitim uygulamalarına
başlanmıştır. Bu dönemde televizyon yapımcılığının maliyetli olmasından dolayı kalite
sorunları ve teknik sorunlar la karşılaşılmış ve uzaktan eğitimciler televizyonun uzaktan
eğitimde kullanmak için yetersiz olduğuna karar vermişlerdir.1940dan sonra televizyonun
kalitesini arttırmak için çalışmalar yapılmıştır. Kalite ve
teknik problemler her geçen gün azalmaya başlamış
bir diğer değişle teknik kalitesi artmıştır.
İkinci dünya savaşından sonra televizyon hızla
gelişmeye başlamış ve uzaktan eğitim kurumlarının en
önemli iletişim teknolojisi haline gelmiştir. Gelişmiş
ülkelerde bulunan uzaktan eğitim kurumları radyo
istasyonlarının yanına televizyon istasyonlarını
kurulmuşlardır. Malhotra yaptığı araştırmalarda,
televizyonun etkili bir öğrenim aracı olduğunu ve Hindistan’ın da uzaktan eğitimde televizyon
kullandığını ifade etmiştir.
1950li yıllarda kolej ve üniversiteler eğitim televizyonu istasyonları kurmaya başlamıştır ve
bu sayede öğrenciler öğretmenlerinin yüzlerini görerek ders dinleyebilmişlerdir. Michian
üniversitesi 1950 yılında televizyonlu eğitime başlamıştır. New York üniversitesi1957 yılında
eğitim programları tasarlamıştır.
Dünyadaki birçok uzaktan eğitim merkezi eğitimi desteklemek için televizyonu
kullanıyordu. Günümüzde ise Amerika’da birçok kanalda uzaktan eğitim için program
yapılmaktadır. Amerika’daki televizyon kanalları kanun gereği haftada belli saatlerde eğitim
yayını yapmaktadırlar. Amerika’da bulunan öğrenme kanalları 20.000 okula ve 17 milyon eve
yayın yapmaktadır.
Japonya’da televizyon ilk defa 1961 yılında üniversite düzeyinde kullanılmıştır. Rusya,
Çekoslovakya ve Macaristan’da televizyon uzaktan eğiti için kullanılmıştır.
10
1966 yılında Rusya farklı bölgelerde yaşayan öğrenciler için televizyondan eğitim vermeye
başlamıştır.1968 yılında Amerikan ve İngiliz okulları ortaklaşa eğitim yapmaya başlamıştır. Bu
programda öğrenciler eğitimini posta ve televizyon üzerinden almış ve başarılı olmuşlardır.
1980 yılında kanada eğitim programlarını desteklemek için televizyonu kullanmıştır.
Günümüzde dahi çok sayıda öğrenci uzaktan eğitim derslerini televizyondan almaktadır.
Televizyonla eğitim veren üniversitelerin çoğu kampüs içerisine kendi istasyonlarını
kurmuşlardır. Amerika ile birlikte ispanya İsrail Almanya kanada Venezuela Kosta Rika
Tayland Hollanda ve Sri Lanka’da televizyonu eğitimlerinde kullanmaya başlamıştır.
Televizyon ile eğitim günümüzde de devam etmektedir.
1986 yılında Çin tüm ülkeye yayın yapabilen uydu sistemini kurmuştur. Bu sistemde 400
den fazla istasyon ve 30.000 den fazlada alan istasyonu vardır. Bu sistemden sonra uzaktan
eğitim derslerinin yaklaşık olarak hepsi televizyondan seyrediliyordu. Sonuç olarak Çin’de
televizyon, uzaktan eğitimin kalitesini arttırmıştır.
Radyo ve televizyon tüm dünyada yaygın olarak kullanmaya başlamıştır. Enstitülerde
araştırmalarında radyo ve televizyonu kullanmaktadırlar.
Bilgisayar, internet, uydu, kablolu ve kablosuz internette uzaktan eğitimde kullanılmaya
başlamıştır. Öğrenciler öğretmenleriyle telekonferans sistemi ile yüz yüze konuşmaktadır.
Sonuç olarak uzaktan eğitimin yapısı gün geçtikçe değişmektedir. Yeni tasarımların en
önemlisi öğretmen ve öğrencinin çift yönlü iletişimidir.
Tartışalım
Dünyadaki değişime göre sizce Türkiye ne durumda?
Tele Öğrenme Modeli(Çift Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi)
Teknolojik gelişmeler uzaktan eğitimin yapısını da değiştirmiştir. Örneğin; yakın zamana
kadar uzaktan eğitim kitaplarını posta ile gönderirken günümüzde internet üzerinden çok
hızlı bir şekilde gönderebiliyoruz. Uzaktan eğitimde konferans ve eğitim teknolojileri çok
önemli gelişmelerdendir. Bu gelişmeler sayesinde eğitimin kalitesi artmıştır ve öğrenciler
güdülenmişlerdir.
1960ve 1940’lı yıllar arasında telekonferans uygulamaları başlamıştır.
1.
Sesli telekonferans
Bu yöntemle aynı anda farklı bölgelerde bulunan öğrencilere canlı olarak hitap
edilmektedir. Öğretmen ve öğrenci arasında sesli iletişim kurulabilir. Wisconsin
üniversitesi bu yöntemi1970 yılında uygulamıştır.
2.
Video konferans
11
Uyduların video sinyallerini kontrol edilmesi ve alıcı bölgelere iletilmesi ile video
konferans oluşur. İlk uygulama Amerika’da yapılmıştır. Bu sistem sayesinde öğretmen
farklı eyaletlerdeki öğrencilerle yüz yüze görüşmeler yapmıştır.
Diğer bir gelişme televizyonla birlikte konferans uygulamasını kullanmaya başlayan
İngiltere’den gelmiştir.
1990’dan günümüze kadar gerçekleşen gelişmelerden biride masaüstü bilgisayarlardır. Bu
bilgisayarlar sayesinde yazı grafik ses ve sanal
gerçekliği aynı anda kullanıcılara sunulabilmektedir.
Bununla birlikte telekonferans yapılabilir. Daha
sonra geniş bant ISDN(İntegrated Service Digital
Networks) teknolojileri de gelişmiştir. Öğrenciler
diğer öğrenci ve öğretmenlerle iletişime
geçebilmişlerdir.
1962 yılında Güney Afrika üniversitesi bütün iletişim teknolojilerini uzaktan eğitimde
kullanmıştır. Bu üniversitenin yapmış olduğu uygulamalar tüm dünya ülkeleri tarafından
izlenmiştir.
1920’li yıllarda iki yönlü radyo telekonferans ve video konferans yaygınlaşmıştır. Bu tür
konferanslarla öğrencilerle öğretmenler çift yönlü iletişime geçmişlerdir.
1990 yılında dünyada gerçekleşen gelişmeler video konferansı uzaktan eğitimin temel
aracı yapmıştır.
1980 yılında eyalet radyo sistemine sahip olan wisconsin üniversitesi profesörlere bir
sınıfta farklı eyaletlerdeki öğrencilere video konferans yöntemiyle ders anlatma imkânı
vermiştir.
Amerika’nın Lowa eyaletin1991 yılında ilk fiber kabloyu eyaletin her yerine döşemeye
başlamıştır. Bu sisteme Lowa iletişim ağı adı verilmiştir ve bu eyaletteki tüm okullar bu
sisteme bağlanmıştır. Bu sistem o yıllarda dünyanın en iyi ağı durumundadır.
Burunei’de 1992 yılında Brunei Darussalon üniversitesi video konferans sistemini
kurmuştur.
Kuzey Amerika’da Common Wealth of Learning Kurumu deniz aşırı video konferansını
gerçekleştirmiştir. Kanada ve Avustralya ile birlikte video konferans sistemi ile uzaktan eğitim
sistemini kurmuşlardır.
Bu tür uygulamalar dünyanın farklı bölgelerinde uygulanmıştır. Radyo ve video konferans
sistemi uzaktan eğitim üniversitelerinde hızla yayılmıştır. Son yıllarda internet destekli
telekonferans uygulamaları başlamıştır. Bilgisayar ve internet teknolojisi uzaktan eğitimi de
etkilemiştir.
12
Esnek Öğrenme Modeli(Uydu ve Gelecek Teknolojiler Dönemi)
Gelişimine 1960 yılında başlayan uydu teknolojisi 1980 de ucuzlayarak uzaktan eğitim
enstitülerinde kullanılmaya başlamıştır
1990’lı yıllardan sonra uydu
sistemleri ve bilgisayarın birlikte
kullanılmasıyla, bilgisayar Amerika,
İngiltere, Kanada vb. gibi gelişmiş
ülkelerde önemli rol oynamaya
başlamıştır. Bilgisayar destekli
öğretim sayesinde öğrenciler okula
gitmeden öğretim materyallerine
ulaşa bilmişlerdir.
Uzaktan eğitimde bilgisayarlar
programlı öğretim ile birlikte
kullanılmakta, çok geniş hafızası olduğu için rehber ya da bireysel öğretmen rolündedir ve
öğrenme oyunları oynana bilmektedir.
Bilgisayarların ucuzlamasıyla binlerce uzaktan eğitim öğrencisi kendisine bilgisayar almış
bilgisayar üzerinden derse katılımını gerçekleştirmişlerdir.
İlk sesli bilgisayar konferansı 1988 yılında Amerika’nın Illinois eyaletinde ortaokul
öğrencileri için kullanılmıştır. Bilgisayar temelli uzaktan eğitim 1980 yılında Amerika ve
Japonya’da uygulanmıştır. Amerika’daki öğrenciler farklı eyaletlerden birbirlerine sesli
bilgisayar konferansıyla bağlanmış misafir konuşmacıları da sanal olarak sınıflarına davet
etmiştir.
Uzaktan eğitimde kullanılan sistemlerden biride
bilgisayar aracılığı ile iletişimdir. Tele-bilgisayar ve
bilgisayarda iletişim neredeyse aynıdır. Bilgisayar ile
iletişimde öğrenci ve öğretmen arasındaki iletişimi
arttırmaktadır çünkü öğrenci istediği zaman soru sorabilir.
Öğretmen çok kısa bir sürede sorulara cevap verebilir.
1982 yılından sonra bilgisayarla iletişim tüm dünyaya
yayılmıştır. Tüm eğitim merkezleri bilgisayarlı iletişim
sistemini kurmuşlardır.
13
1992 yılında Türkiye ile Amerika arasında bilgisayar ile iletişim aracılığıyla iletişim
kurulmuş. Anadolu üniversitesi açık öğretim fakültesi ve Amerika’nın New Mexico
üniversitesi, Oklahoma üniversitesi, Florida eyalet üniversitesi, Arizona eyalet üniversitesi,
Wyoming üniversitesi ile bilgisayar aracılığıyla iletişime geçilmiştir. Amerikan ve Türk
öğrencileri bu siste aracılığıyla birlikte ders almışlardır. Öğrencileri güdüleyen bilgisayar
sistemleri sayesinde başarı çok yüksek olmuştur.
1995 yılında Kuzey Kıbrıs Türk cumhuriyetindeki Doğu Akdeniz üniversitesi de
yükseköğretimde uzaktan eğitim uygulamalarına başlamıştır.
Bilgisayar ile başarılı iletişim uygulamalarından sonra tüm dünya bilgisayar ile iletişimde
hızlanmıştır. Günümüzde üniversite ve kolejlerin yüzde seksen beşi iletişim teknolojilerini
kullanarak uzaktan eğitim dersleri vermektedir.
Tartışalım
Uzaktan eğitim ders alıyor olsaydınız hangi dönemde almak isterdiniz?
Direk Yayın Uyduları
Bir sistemde insanlar uydu antenleri sayesinde birbirleriyle
haberleşmektedirler. Bu sistemle öğretmen ve öğrenciler kendi aralarında
telekonferans organize edebilmektedirler.
Kişisel İletişim Servisi
Kablosuz iletişim sistemidir. Bu sistem ile insanlar telefon üzerinden
birbirlerini görebilmektedirler.
Uydu Temelli Uzaktan Eğitim
Çok geniş kapsamlı alanları içine alır. Uzaktan eğitimin hitap ettiği alan tüm dünya olabilir.
Yalnız günümüzde okulların bütçeleri bu teknolojiye sahip olmaya yetmemektedir.
Bilgisayar Teknolojileri
Bilgisayarlı konferans uzaktan eğitim için çok elverişlidir. Farklı okul bölge hatta ülkelerden
öğrenciler aynı anda aynı öğretmenden ders alabilmektedirler. Bu sistemi Amerika ve Avrupa
ülkeleri günümüzde kullanmaktadır. Bu sistem sayesinde sınıf içinde ya da dışında yüz yüze
görüşülebilir.
Sanal Öğrenme Ortamları
Gelecekte fiziksel sınıf ortadan kalkacak ve yerini sanal sınıflar alacaktır. Farklı coğrafi
bölgelerden birbirleri ile iletişim kurularak öğretim gerçekleştirilecektir.
Sanal Gerçeklik
14
Geleciğin teknolojisi sanal öğrenmeyi de ortaya çıkaracak. Sanal gerçeklikte öğrenci
istediği okulun kütüphanesini ve farklı farklı ülkelerden müzeleri gezebilecektir. Sanal
gerçeklik ile fiziksel ortamlar ortadan kalkacaktır.
Türkiye’deki Uzaktan Eğitim Süreci
Türkiye uzaktan eğitim sistemini uygulamada dönem dönem yavaşlamalar, bazen
duraklamalar olmuştur.
Türkiye'de uzaktan eğitimin gelişim süreci üç boyutta incelenmektedir. Bunlar;
•
•
•
Kavramsallaşma Süreci
Mektupla Öğretim Süreci
İletişim Teknolojilerinin Kullanımı Süreci
Tartışalım
Kimler uzaktan eğitimi tercih ediyor?
Kavramsallaşma Süreci
Türkiye'de ilk Uzaktan Eğitim çalışmaları 1924 yılında Dewey'in sunduğu "Öğretmen
Eğitim Raporu" ile ortaya atılmış, 1927 yılında kavram olarak oluşmaya başlamıştır( Alkan,
1997 ). Bu başlangıçtan sonra daha önce duraklama dediğimiz bir dönem başlamıştır.
1950'lere kadar süren bu durum yerini hızlanmış çalışmalara bırakmıştır. Türkiye uzaktan
eğitim konusunda yapılacak olan uygulama çalışmalarına hazırlanmaya başlamıştır( Isman,
1997 ).
Mektupla Öğretim Süreci
Uygulamalar; yapılan öneriler, tartışmalar ve kavramsallaşma sürecinden sonra
gelişmeye başlamıştır. Türkiye'de ilk uzaktan eğitim çalışmaları 1927 - 1960 yılları arasında,
okuma yazmanın haberleşme yolu ile yaygınlaştırılması, 1933-1934 yıllarında mektupla
öğretim kursları düzenlenmesi düşüncesiyle, 1950 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk
Fakültesi, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü çalışmaları ve 1960 yılında, orta
dereceli meslek okulu mezunlarına üniversite olanağı sağlamak amacıyla mektupla öğretim
yönteminin uygulanmasına başlanmıştır.
1961 yılında da MEB tarafından Mektupla Öğretim Merkezi (Açık Öğretim Fakültesi)
kurulmuştur ve bu çalışmalar 1966 yılında Genel Müdürlük düzeyinde örgütlenerek sistem
örgün ve yaygın eğitim alanında yaygınlaştırılmıştır. 1974 yılında Mektupla Yüksek Ögretim
Merkezi kurulmuştur. Bu girişim yerini daha sonra Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu'na
bırakmıştır. Ancak, bu girişim de başarılı olamamıştır. 1983 yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı
Yüksek Öğretim Yasası ile Anadolu Üniversitesi bünyesinde bir Açık Öğretim Fakültesi
açılmıştır. Bu fakülte, uzaktan eğitim konusunda öğretim, araştırma, yayın hizmetleri
vermektedir. 1980 ve 1990'li yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı olarak hizmet veren Okul
Radyosu ve TV Okulu örgün eğitimi desteklerken, isteyen herkese yaygın eğitim olanağı
sağlamıştır. MEB Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü bünyesinde, 1992 yılında kurulan ve
orta öğrenim diploması veren Açıköğretim Lisesi, 1997 kurulup, 1998'de öğretime başlayan
ve 6., 7. ve 8. yılların öğretimini sunarak ilköğretim diploması veren Açık İlkögretim Okulu,
elektrik tesisatçılığı sertifikası veren Mesleki ve Teknik Açık Öğretim Okulu uzaktan eğitim
15
veren kurumlardır. Türkiye'de uzaktan egitimde bilgisayar ortamina dayali teknolojiye
bakıldığında; telefon, uydu, fiber optikler, entegreli sistemler, dijital iletisim agi ( Integrated
systems digital network ), CD-ROM ve video disk olduğu görülmektedir. Bilgisayar Destekli
Eğitim (BDE) i de kapsayan bilgisayar yardımlı öğrenme ( computer aided laerning ), E-Mail,
bilgisayar konferansı, işitsel grafikler, veri tabanı ve çoklu ortamlar bilgisayar ortamına dayalı
uzaktan eğitim uygulamalarına birer örnektir.
İletişim Teknolojilerinin Kullanımı Süreci
Günümüze gelindiğinde ise tüm dünyada hızlı bir gelişme içinde olan uzaktan eğitim
konusu, ülkemizde de önem arz etmektedir. Şu andaki çalışmaların Anadolu Üniversitesi Açık
Öğretim Fakültesi'nde, Açık Lise'de ve diğer bazı üniversitelerde mesela Sakarya Üniversitesi,
ODTÜ, Bilkent Üniversitesi v.b. eğitim kuruluşlarında devam ettiğini görüyoruz. Hızla değişen
ve gelişen teknolojik gelişmeler, uzaktan eğitimin de değişmesini ve gelişmesini sağlamıştır.
Örnek olarak; TÜBİTAK bünyesinde uygulamaya konulan Ulusal Akademik Network ( ULAKNET ) projesi ile üniversitelerde uzaktan kumandalı eğitim devri başlamıştır.
Bu proje, bir buçuk yıldır sürmektedir ve üniversiteler arasında bir bağ oluşturmak amacıyla
başlamıştır. Bunu için de Türk Telekom'un yardımıyla gerçekleşen bu proje DPT, DİE ve
benzeri araştırma geliştirme kuruluşlarıyla UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Milli
Kütüphane, Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu'nun da bu proje kapsamına gireceği,
sevindirici bir gelişmedir. Bilkent, ODTÜ, Hacettepe ve Ulak-Bim arasında video konferans
sistemiyle uzaktan eğitim yapılacağını belirtmiştir ( Yeniyüzyıl, s.2, 1998 ). Kitle eğitiminde
etkin bir şekilde kullanılabilecek olan uzaktan eğitimin geliştirilmesi çalışmaları, kamu ve özel
sektörde devan etmektedir. Son yıllarda da ortaöğretim ve yükseköğretimden sonra
ilköğretimde de uzaktan eğitim uygulaması için çalışmalar hız kazanmıştır. Çünkü kitle
iletişim araçları rahatlıkla uzaktan eğitim sistemi içinde etkili bir şekilde kullanılmaktadır.
Tarihsel gelişimi itibarıyla dünyada uygulanan uzaktan eğitim projelerinden ( ilk
uygulama 1728'lerde yapılmış ) yaklaşık iki asır sonra ancak ülkemize gelebilen uzaktan
eğitimde, yeni teknolojik gelişmelerin de ülkemize uygulama olarak girmesi için bir o kadar yıl
daha bekleme gereği yoktur. Web tabanlı uzaktan eğitimin ağırlıkta olması ve webin hızla
yayılan gelişmeleri nedeniyle uzaktan eğitim uygulamalarında o hızda ülkemizde
uygulanabilir. Bu nedenle teknolojik gelişmeler takip edilerek en etkin bir şekilde kullanılmalı,
Türk Milli Eğitimi'ni yönlendirenler, bu yöndeki gerekli çalışma çabalarını önemle takip
etmelidirler. Ülkemizde ve dünyanın diğer ülkelerinde birçok uzaktan eğitim projeleri
uygulanmaktadır. Bu projelerin etkililiğini arttırmak için, uzaktan eğitim uzmanlarının bu
projeleri etkili bir şekilde değerlendirmeleri gerekmektedir.
•
•
•
•
•
•
•
1927 Dönemin M.E. Bakanı Mustafa Necati tarafından tartışılması,
1956 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Banka ve Ticaret Hukuku araştırma
Enstitüsünde başlaması,
1961 Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde Mektupla Öğretim Merkezi kurulması,
1966 Mektupla Öğretim Merkezi Genel Müdürlük olması,
1975 Yay-Kur eğitimleri uzaktan eğitim uygulamaları gerçekleştirilmesi,
1978 Açık Üniversite kurulmasına karar verilmesi,
1981 Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinin açılması
1981 Anadolu Üniversitesi TRT işbirliği ile okul televizyonu kullanarak eğitim vermeye
başlaması
16
•
•
1992 Milli Eğitim Bakanlı bünyesinde Açıköğretim Lisesinin açılması
ODTÜ' de İnternet ile Eğitim kullanılarak IDEA Paketi uygulaması başlatılması.
Özet
Mektupla öğretim Dönemi
İlk olarak okulların ve üniversitelerin evde çalışma olarak da adlandırıldığı mektupla
öğretime evden veya işten bağımsız olarak çalışmak isteyenlere hizmet vermesiyle
başlamıştır.
Çift Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi
Avrupa’da 1800’lü yıllarda sanayileşme başlamıştır ve buna paralel olarak 1950 yıllarında
meydana gelen iletişim teknolojilerindeki yeni buluşlar uzaktan eğitim sistemini de
etkilemiştir. Eğitimciler basılı materyallerin yanında radyo ve televizyonu da kendi derslerini
yayınlamada kullanmayı düşünmüşlerdir. Bu dönemde yazışmalı uzaktan eğitim tamamen
uzaktan eğitime dönüşmüştür.
Çift Yönlü Radyo ve Televizyon Dönemi
Teknolojik gelişmeler uzaktan eğitimin yapısını da değiştirmiştir. Örneğin; yakın zamana
kadar uzaktan eğitim kitaplarını posta ile gönderirken günümüzde internet üzerinden çok
hızlı bir şekilde gönderebiliyoruz. Uzaktan eğitimde konferans ve eğitim teknolojileri çok
önemli gelişmelerdendir. Bu gelişmeler sayesinde eğitimin kalitesi artmıştır ve öğrenciler
güdülenmişlerdir.
Uydu ve Gelecek Teknolojiler Dönemi
Gelişimine 1960 yılında başlayan uydu teknolojisi 1980 de ucuzlayarak uzaktan eğitim
enstitülerinde kullanılmaya başlamıştır
1990’lı yıllardan sonra uydu sistemleri ve bilgisayarın birlikte kullanılmasıyla, bilgisayar
Amerika, İngiltere, Kanada vb. gibi gelişmiş ülkelerde önemli rol oynamaya başlamıştır.
Bilgisayar destekli öğretim sayesinde öğrenciler okula gitmeden öğretim materyallerine ulaşa
bilmişlerdir.
Uzaktan eğitimde bilgisayarlar programlı öğretim ile birlikte kullanılmakta, çok geniş
hafızası olduğu için rehber ya da bireysel öğretmen rolündedir ve öğrenme oyunları oynana
bilmektedir.
17
Tarihsel Gelişimi
Uzaktan eğitim 1975 ve2013 yılları arasında çok hızla yayılmıştır. Türkiye, Hindistan,
ispanya, İsrail, Pakistan, Almanya Çin ve Tayland gibi birçok ülke uzaktan eğitim
uygulamalarıyla vatandaşlarına eğitimde fırsat eşitliği sağlamışlardır ve başarılı olmuşlardır.
Eğitim düzeyleri hızla yükselmiştir.
Günümüzde dünyada yüz milyondan fazla öğrenci uzaktan eğitim almakta elli milyon
öğrencide mezun olup çalışmaktadır. Bu öğrencilerin birçoğu mega üniversitesinden mezun
olmaktadır. Mega üniversiteler uzak coğrafi bölgelerden olan öğrencilere aynı sanal sınıfta
ders alma olanağı sağlamaktadır.
Mega üniversitelerin gelişimiyle iletişi Teknolojilerinin kullanımı artmış bundan dolayı
uzaktan eğitim öğrencileri, iletişim teknolojilerini etkili bir şekilde kullana bilen bireylerdir.
Türkiye’deki Gelişimi
1927 Dönemin M.E. Bakanı Mustafa Necati tarafından tartışılması,
• 1956 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Banka ve Ticaret Hukuku araştırma
Enstitüsünde başlaması,
• 1961 Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde Mektupla Öğretim Merkezi kurulması,
•
1966 Mektupla Öğretim Merkezi Genel Müdürlük olması,
• 1975 Yay-Kur eğitimleri uzaktan eğitim uygulamaları gerçekleştirilmesi,
• 1978 Açık Üniversite kurulmasına karar verilmesi,
• 1981 Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinin açılması
1981 Anadolu Üniversitesi TRT işbirliği ile okul televizyonu kullanarak eğitim vermeye
başlaması
• 1992 Milli Eğitim Bakanlı bünyesinde Açıköğretim Lisesinin açılması
ODTÜ' de İnternet ile Eğitim kullanılarak IDEA Paketi uygulaması
•
18
Sorular
1. "Farklı mekanlardaki öğretmen, öğrenci ve ders materyallerinin iletişim
teknolojileri ile bir araya getirildiği resmi eğitim faaliyetidir." cümlesi
aşağıdaki kavramların hangisinin tanımıdır?
A) Uzaktan öğrenme
B) Sanal sınıf
C) Açık öğretim
D) Uzaktan eğitim
E) e-öğrenme
2. Uzaktan eğitimin tarihsel gelişimi kaç evreye ayrılır?
A) 1
B) 4
C) 2
D) 3
E) 5
3. Aşağıdakilerden hangisi uzaktan eğitimin tarihsel gelişim evrelerinden
değildir?
A) Esnek öğrenme
B) Sıkı öğrenme
C) Tele öğrenme
D) Mektup ile öğrenme
E) Çoklu ortam modeli
4)İlk uzaktan eğitim çalışması hangi tarihte başlamıştır?
A)1736
B)1728
C)1789
D)1715
E)1748
5)İlk uzaktan eğitim hangi dersle başlamıştır?
A)Öğretmenlik dersleri
B)İletişim dersleri
C)Yabancı dil dersleri
D)Steno dersleri
E)Türkçe dersleri
19
6)Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi ne zaman açılmıştır?
A)1975
B)1913
C)1981
D)1971
E)1989
7)Telekonferans uygulamaları hangi döneme aittir?
A)Esnek öğrenme modeli
B)Tele öğrenme modeli
C)Çoklu ortam modeli
D)Mektup öncesi dönem
E)Mektup ile eğitim
8)Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de uzaktan eğitimin gelişim sürecinin
boyutlarından biridir?
A)Kavramsallaşma süreci
B)Telekonferans süreci
C)Mektuplaşma süreci
D)Video süreci
E)Eğitim süreci
9)Türkiye'de uzaktan eğitim ilk nerede başlamıştır?
A)Eskişehir Anadolu Üniversitesi
B)Karadeniz Teknik Üniversitesi
C)Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Banka ve Ticaret Hukuku
D)ODTÜ
E)Gazi Üniversitesi
10)Tek yönlü radyo ve televizyon yöntemi hangi döneme aittir?
A)Çoklu Ortam Modeli
B)Esnek Öğrenme Modeli
C)Tele Öğrenme Modeli
D)Mektup Öncesi Dönem
E)Mektup ile Eğitim
Cevap Anahtarı: 1. D 2. E 3. B 4. B 5. D 6. C 7. B
20
8. A 9. C 10. A
Kaynakça
İşman,A.(2011).Uzaktan Eğitim.Ankara.Pegem Akademi
http://uzaktanegitim.wikispaces.com/Mektupla+E%C4%9Fitim
http://enoughequipment.blogcu.com/uzaktan-egitim-nedir/10374917#
http://www.habitat.org.tr/education/3-uzaktanegitim/145-uzaktan-egitim.html
http://prezi.com/m0rtacwy0laj/uzaktan-egitim/
https://www.facebook.com/notes/psikoakademi/on-line-e%C4%9Fitim-uzaktane%C4%9Fitim/10150101393598386
21
22