Tarihgirniz - Prof. Dr. Halil İnalcık

Dtinyaaa, Tanrnmrs
Tarihgirniz
HaLil
Ina'\ctk
o
Osmanlt-TArk hrifi buyuk bir tarih; aynt zamanda en QoK
saptrrtlmq bir tarih. Milletimiz bu tarihtn gergeklend dunyaya
tanftacak bir taihQ/ goktandr beklemekte idi.
Prof. Dr, Halil tnalcrk iste bu beklenilen tarihgidir'
uxv,cc,\ ltxt-tl
tarihEimiz Halil
inalcrk'rn ya;am
oyktisrinii
oPren-
mek iEin hayli geri-
lere gidip, 1905 1'rhndan baqlaYabiliriz. Rus-Japon savaqtntn siirmekte oldufu bu tarihlerde inalcrk'rn babasr Se.vit C)sman Nuri
\ atanl Krnm't terk edcr r e i.tLnbul'a gelir. Sevit Osman brr silre
kolonl,a imalathanesi i;1erir. Bir
dcinemin iinlti Osman \uri kolonvalartnr o qrkarn'rrqtrr. Bahriye binbaqrlarrndan Se-vit Osman'tn ktzt
ile evlenmeve karar verir. "Babam
1930 yrhnda annemden a-vrrldr ve
N{rsrr'a gidip verleqti, orada bir
diikkin aEtr. Tiirk mallarr satrvordu. 1934 -vrhnda orada cildii."
Halil inalcrk, 26 NIavrs 1916
r rlrnda irtanbul'dc tl iinr ar r se lir.
Savaqlarla geqen bir donem I'aqar
gocuklulunda. \{illir etEi bir Tiirk
olan babasr. ,\tatiirk'iin Sakarya
\ler-dan Sar-agr'nr kazanmastna o
kadar sevinir ki "Zafer-i Nlilli"
adrnda bir gekerleme EtkarmaYa
baqlar. A1Le 1924 yrhnda Gazi'nin
Ankara'srna geEer ve burada yerle-
qir. KiiEilk Halil, ilkokulu burada.
Gazi ilkokulu'nda okur.
"Blittin inkrlaplarr orada yaqadrm. $apka inkrlabr olmadan once
biz gocuklar kalpak gi-verdik. $apka inkrlabrndan sonra okulda kalpaklarrn-rtzr vere galdrfrmtzt hattr-
Irvorum."
Halil inalcrk yeni harflere gegiqi de ilkokulun dordiincii stntfindavken yagar. Arapga ve Farsqr
kurallara gore eski Yazt okumuq olmasr, ileride tarihEi oldufunda Eok
iqine yaravacak, eski belgeleri
okumastna olanak verecektir. Qo-
@}>>>}>G<<<<<<<<@
V
V
a 1e3o
$l Ankara
V.,\L
\l/ 1,,,,1// , //,
vv
/l\
/l\
",t*
4\
/
//
V
V
/l\
4\
"I.
4[
fi4\AHAL|L fi
A
"t.
6>>+>*<<<<+<<<<6
66
Nuri taraftndan
Ekanlan kotonya ve gampuann ilk etiketleri.
lnalck'n babas Osman
tsilim ve Teknilt
lnalctk, babastnrn vatant olan Ktnm'da Osmanhlar'tn Cenevizliler'den aldtQr
bir kalenin onilnde, solda. inalctk'tn editorluQun{i yaptrQr 'an Economic and
Social History of the Ottoman Empire' adlt kitap, onun bagyaprtlanndan
biridir. Dunya gaprnda tanrnan bu kitap birqok tilkede bir bagvuru kitabt
haline gelmigtir, ortada. Halil inalctk't dOnyaca OnlO bir tarihgi yapan ojelerden biri Osmanlt argivleridir. SaQda inalctk'tn Ozerinde ealt€mtg olduQu
Hersek Valisi'ne gonderilen bir padigah fermanr gor1ltiyor.
cuklu[undaki anrlardan biri
dc
Lllus Nlevdanr'ndaki hevkelle ilgilidiL.
"L-rlrrs Nlevdenr'nclaki abide
nin
-
biz okulca qdtiiriilmiiqttik. Atatiirk hcr kelinir-r acrlraqrhgrna
zemgahlar'rn Nlaveratinnehi r'dcki
valisi idi. inalcrk, Cengiz Han'rn
islam diinyasrna saldrrm:lslna ncden olmuqtur. Nlo[olistan'dan gc-
len bir kervanr vaEmalamasar.'clt
qrnda bir nutuk vernte gorer r brr-rr
Cenqiz Hrrn irlarn d[inrasr iizcrine
salclrrmavacaktr. "
ve bir ofirencive claha r-eri]r.nrsrr.
O nutkun hazrrlanmasrna blb:rn-r
r e rlc5risi igin
hanqtrl nutka birtakrm Arapqa kelimeler ilave etti[i iqin hoca grireli
bana defil,obiir qocu[a verdi. L.-lus
he.vkclinin bendc bcivle bir anrsr
r,ardrt, bunu hiE unutmam."
inalcrk'rn sovadl, ileride bir ta-
rihqi olaca[rnr iqaret
edercesine tarihten
Babasr ailevi brrakrp Nftsrr'a
Halil inalcrk'a anne:r ir,ikrr.
( )r:,r,,ku1clr biraz havlaz bir goctrk r,l.l:..:. icin r rtrlr olarak Sivas
Ogrctnri:r ,--.lli r:r r erilir. 1932
vrlrncll rre B-,,:-:.,r \ec:ltibev
Ogrctrrt 'r t r^
^ - li ir.
ahnmrg bir isimdir.
"So-vadr kanunu
Erktrfr zarnan herkesin
belli bir sovadr
-{Eust0s l99i
I
almasr
gerekiyordu. Belli bir
rarnrn iEinde scqriginiz adr niifrrs memurun:r biltlirmeniz gcrekiyordu. Vakit geEti[r
rakdirde nii [us rnemrrru istcdigi adr size r erebili-vordu. C), bizim
igin inalcrk adrnr seEmi5. i1i bir gans sonucu inalcrk tlrihrc me,shur hir adamdrr; Har-
*#
"Orada biz bir nranastrrdavmrE
gibi sabahrn erken saatlerinde kalkar, g:ahgn-rava baglarclk. Hocalanmrz gok segkin insanlardr. \Iesela
bunlardan fizik hocamrz Nusret
Ktirkgiiofilu sonradan istanbul tiniversitesi'nde profes(ir oldu; edebivat hocam ise iinlii edebiyat tarihEisi Abdtilbaki Golprnar idi."
Ogret-ct-r okuh,rndan mezun olduktan sonra Halil Inalcrk'rn ciniinde dfiretmen olmaktan baqka bir
vol .vok gibi gortinmektedir. 1935
vrhnda kargrsrna beklenmedik bir
frrsat Erkar. O zaman Atatilrk, tarih
tezini bilimsel remellere drr rrrclrrmak igin
Dil le Tirrih Co[rafva
F.rkirlrcsi'rri kurrr
Ki't.l''i Llc Lrir i;grctlrclr .'kLrlLr llelunLr
'1.
n \rct
in,rrr'rn erlra-
jrrrr'1rr iiErett-nen okulrr
;'qrcntilcrinc reni kurrri:rrr brr ol<rrll dcr eln
inrklnr r erilir. Bcir lecc
tl.rlil inalcrk'rn L)il r c
Thrih Cofraf-va Fakiiltcsi'ndeki gLinleri baqlar.
*{
inalak, Princebn Aniversitesi'nde gegitli iilketerden gelen Bizantinistlerle
''O ztmanlrr Ekrcm
Akurgrl. Sedrt .\lp Almrnr l'drrr r cni ddn67
inalak, bagans aldtlt uluslararasr
iidillterte ve qegitli ilniversitelerden ald tQr
onursal doktora payeleri ile kanftlanmrg
bir tarihgimiz. Salda, Konya Selguk
IJniversitesi' nden onursal doWora payesi
ahrken. Mustafa Partar 6d010'nii alryor,
ortada. inalak Chicago'da bir konferansta konusmu YaParken, solda-
mtiq ve orada dogent olmuqlardrAlmanya'dan gelen en iyi profesdrler hocalartmrzdr. Ashnda o zarl.afia
kadar benim akhmda tarih Yoktu.
Ben daha gok edebiYat, felsefe gibi
-larih
alanlar istiyordum. Dil ve
Cofrafya Fakiiltesi'ne ilk girdi[imde Sinolojivi diigtindiim. Fakat sonra tarihimizin en iinemli diineminin
Osmanh tarihi oldufunu gdrdtim.
Osmanh arqivlerinde milvonlarca
vesika vardt ve ben
i;i
en i-vi bura-
da yapabilirdim."
tlnivcrsite e[itimi
srrastnda
inalcrk, donemin dnde gelen isimlcrinden clersler alrr; bunlar arastnda
Fuad Koprtilii, $emsettin Giinaltay',
Nluzaffer Griker, \'usuf Hikmet Bayur gibi isimler vzrrdtr. Ortagaf tarihi derslerini aldrflr Kopriilii, inalcrk
iizerinde btiviik bir etki brrakrr ve
meslck -vaqaml boYunca kendisinc
Buyuk Bir Tarihgi
Ozer Ergenq
A.nre.a
j p iv ereitesl
t
*..
'.rd':
Agretim lJvesi
irack
rn
Wra,os're asstantydlm
l. 6C ! 1'llara rastlar
- a. . ja .--'. ,:<sa g:i'ceKen oYle
- ' :'l: '^i'?': e
- j'. : e-'.:'-- : .i-ji
oQrencrsj oirr'aK. ?c<
' -< 'e'c, cir cL
vasara<la tai, ar' ,r'
-^ .:'s
.:
.?.a'.:t
E
3a'z
rumdu. CenQliginr
universiteli olmak. oLny'ay. avucu-Jn ci^e
almak, her qeyi bilmek, her sorunun ustesinden gelinebilece$i inang ve sanlslnl iaElmak
demekti. Q0nku, 60'lr yrllann universitesi'
Turkiye'de daha sonra geligen ve oluqan koqullar nedeniyle galiba hiq olmadr. 1962'de
"Yuksek O$retmen Okulu" hesabtna parastz
yatrh o$renci olarak Dil ve Tarih-Co$rafya
Fakultesi'ne kaydoldum. Tarih Bolumu'nu
segmemin bir rastlantr mr, yoksa belirli bir ilginin sonucu mu ya da hazlrlrk stnftndaki
o$retmenimin ozendirmesi mi iam soyleyemem. Hangisinin eikisiyle olursa olsun, bu
seqim benim Halil inalcrk'rn tantmantn vesilesi oldu.
Halil inatcrk Almanya'da bulunduQu
do
nem' d e Nii rnberg' de i m Parato
$artken'in tinlil sancagt oniinde
goriiliiyor.
6B
r
O yrllar, yani benim tarihi akademik duzeyde o$renmeye bagladr$rm srralar, Turkiye'de Turk larihi yeniden sorgulantyordu
Bu y0zden de yalnrz tarihqiler araslnda degil, her meslekten ve her qevreden aydlnlar
arasrnda gegitli tarihsel sorunlar tartlslhyordu. Krsacast, tarih, geniq bir merakh kitlesinin ilgi alanrydr. Ozellikle, sola aqtlan aydtnlar, kendi beklentileri do$rultusunda yeniden
bir tarih yazmaya
qahqryorlar
ve
ozellikle
rirnek olur. Halil inalcrk 1940 yrhnda mezun olduktan sonra Dil ve'lbrih Cofrafva Faktiytesi'nde kalrr ve
Yakrngaf'Iarihi Briliimii' ndt; asistan
olur. Buradaki akademik Yaqantlsl'
1()72 vilna defin siirecektir. "Thnzimat ve Bulgar Nleselesi" baqhkh
doktora tezini iki vrl iqinde tamamlrrr re doktora prrrcsini alrr. istanbul
:rrqiv belgelerinden derleYerek hazrrladr[r bu gahqmasr 'I'iirk 'larih
sosyal ve ekonomik konulan kuramsal Eerqevede tartrqryorlardr. Pek qok kalem sahibi,
mutlak doQrulara ulaqtrklarr inanctyla, kesin
yargriarla biten yazllar kaleme almaKaydtlar.
Bu arada, ozellikle tarihqiler dtqtndaki bu
grubun iqinde tarihEileri kuqumseyen' ontarrn "resmi gorng"u yineleyen eski "vak'a-nUvis" geleneQinrn izleyicileri olduQunu ileri surenler, gerqele ulagmada kendi yontemleririn geqerlililini savunmaktaydrlar. Tarih bilimiyle yeni karqrlagmrg bir universite o$rencisi olarak ben, bir yandan akademik duzeyde
izlediQim derslerden, bir yandan da Turkiye'nin bu entellektuel odamlndan etkilen
meKeydim. Sonradan tarih araqttrlctlt$tnt
seqmemde pek Eok hocamdan eikilendim.
Fakat bunlarrn baqrnda ve en 6nemlisi, Profesor Halil inalcrk'trr. Halil inalcrk, bu tartrqma
ortamtnda, kesin bir red veya kabul tavrt takrnmadan, durumun eleqtirisini yaparak, seqilen konularrn onemini, fakat seqilen bu konulann araqttnlmasrnda, tarih yonteminin gereklili$ini bize hem derslerinde hem de kendi yazrlarrndaki tutumuyla anlatmrg, o$retmigtir. Bana gore, Halil inalcrk'r buyuk bir tarihqi yapan en onemli ozelliSi budur. Bir bilim
olarak tarihte, "hakikat"in nastl aranmast ge
rekti$ini, ona nastl ulagrlabilece$ini ya da
yaklagrlabileceQini herhangi bir yazrsrnda gorebilirsiniz. Onun yaztlartntn her biri. hem alanrnrn standart bir araqtlrma orne$idir, aynt
zamanda o$rencileri igin bir okuldur' Yine
bana gore ondan yararlanmak iqin, Halil
inalcrk'la mutlaka yizyize gelmek gerekmez. Onun yazrlartndan da tarih yontemini
oQrenmek mumkundur'
Bilnn ve Teknik
t
Halil lnalctk rnes/e{ raser: sl boyunca
bircok uluslarar2s; icplsli;;ya kailltr ve unl]
tarihet,orla n!r'.r. i ,. .S;e,s: xosgCe
Romen tarihcjlerle birlikte alen lnatctk. sag
altta Prof. Howard Reed ile. usrte Praf.
Bernard Lewis ve solda da Amerrka daki
ojrencilerinden Denise'le birlikte.
Kurumu tarafrndan va-vrmlanrr. Belgelere davanarak harzrrl:rnmrg bu tcz
biiviik ilgi uvanclrnr, ovlc ki o srrada
dekan olan llnr,er Ziva Karal'r Bulgrrr clq iligindcn bir hcr ct zir lret
cclcr ve bu tezin Bulgar tarihine
vaptrfr katkrlardan dola_vr tebriklerini sunar. Bu da, inalcrk'rn ileride
birEolilannrn kabul edecefi tarafsrz
ve do[ru tarih vazrmr konusundaki
hassaslr[rna bir tjrnek oluqturur.
Ceriye dorup ba(trgrnda. onur oerslezlemig olran,n re kadar blyu< bi" t rsat
ol..rgLurduQuru gimd' daha iyi degerlerdi'ebilryorum. Ozellikle "Osmanh Diplomatigi"
seminerlerinde duydugum hazz anlala
mam. Herhangi bir belgenin onun elinde
nasr deger hazand g r . bizlerin ilk bakrgta
sezmemiz mumkun olmayan noktaarr nasri
^^,t-L^^,x
^ . A^-^^
^ ., ^^^
ilqlh
aUlU ll
Ua-c l iJy
cl cloe-. Oaze'l Oe
belgede soylenmeyenden "hak:kat ' cl ra-
riri
- ::
^Li cucQ
^^
yalal al 'd' l aLl
l^^^,
lirsl .,^-^-l^6^^,
Ud
^^
ogrerdi'n, Boyle bi'5e'n ru'
t^-A^^
^^-^^ ,^1, :-.:--ldlUal . t.,,-^-^^t
hulalliill Ue'!c.cJ:
:^
. 1. -
..
Inalcrk, kendisi igin en dnemli u[rallnrn bilimsel araqtrrmacrlrk <-rldu[unu belirtivor.
"Arqivlcrde 1432 yrhna, II. NIurat devrine ait bir trmar dcftcri buldurn. Bu, arqimizdeki en eski dcfterdir. C)nu 195r1'te neqrettim. Bu
Arnavutluk'a ait bir dcftcrdi ve Ar-
navutluk tarihinc yc;nclik
!A!u
-l . g
ru
^ h
^ rrrua
ud^r
-^^
r^^lu\
f
^,1u- ,1^
o l-nvr
,^ ,- I A:ul
:--
-:-
: -i :
- - a'-;
:-^-il.-t':.
):':
. a- .:----.
l<^-:
er r\ o'-'r . D,.
--1
..:
:_-,.:l
en r. ob eL l,'. o
- r-,
krmdan da oQretmen olarak kendisinden
rebileceklerdi, sanryorum. Bugun de "Yeni
Dunya Duzenr"nin "Yeni Tarih"ini yazmaya
tusunun arkasrnda qok genig bir duygu
dunyasr bulundu$unu, ancak qok yakrnlarr
qal gan
arrn, aynr gereks nimi duymalarrnr
qok isterdim.
la il ralc h r "Br,yuk Tariiqi yapar diger
ozel'ik er a.as rda, aragL rmalar ra lutku
rlaranoqinr'lo
crn m4er \/a a
YoK
aynlt
sayila-
bilecek birkonuda bile buyuk blr sabrr ve
Azan
cmrrr.
n ^ i"Ai
^nr lL
v/
sr sa vor
I rara | | JUr
uur "moci
| | arr
lo ,Jra?Lrgl
rl:c+rnr
rs
bir sonuqta seving duymasr gelir Ben bu iki
ozelliginin yagandrgr anlann tanrpr oldum. Bir
"'resele'yi acrkadg'r i-andg a-da. d;ydupu sevincin saflrSrnr ve buyuklugunu gordugumde, ilkin gok gagrrmr$trm. Scnra, bunun erdem olduQunu tanrklrklarrm arttrkqa
oQrendim.
Profesor Halll inalcrk'rn olretmen olarak
ozell,kle.ne oe oegi'ne< isre-n. Derseri.iz
\gu-r,,. l99i
gc.,k
miihirn vc Eok zcngindir. Sosl-al bilimlcrle u[raqan Tiirk bilim adamlarr bu arqivlcr saycsindc dnemli
Eallqmalar -vapabilirler ve Tiirkiye'nin sosyal bilimlerdeki bagarrsr
bizi liransa'n1n yanlna ycrle qtirir.
Fakat zaman zaman arqivilcrimizin
l,6netimindc anlaqrlmaz bir diiqiince hakim oluyor. \'esikalann tama-
^Luqur
:_ -_-r=. -.- rtL I,cc.d_q,-._ Oek faz
l^.,^,
,, ,1.^riil
rJ lr yJKiJ
h^l '*+l^i"n
-)^ uer
.ud
t - 9t I ^^
aUlOaT OhLn-U9 O saardr, daha o -a'na1 bazr gerqekie.. go-
rine borgiuvum. Bu argivlcr
izlemek buyuk bir zevkti. Aqrklamak istediklerini, tasnifli br gekilde verirdi. Ogrencileri
degerlendirmesi. kendine ozeldi. Ogrencile
rinde ne arardr, baglangrqta fark edemezdiniz. Qok fazla bilgi birikim! oldugunu sandrgrnrz bir arkadagrnrzdan ziyade, bakardnrz,
pektazla ayrrntr bilmeyen birini takdir ederdr. Bunun nedeninin, bu ikincisinin yaklagr.r rda oidrgunu gorurdunuz. $irrdi eskiye
. .-
Irqtrklarrnrn ne kadar "hakikal ie - :,r3.{ r dugunu, yrl ar sonra gorebiierei eger nactk'rn derslerin rzlemg osaardr ya dayazr
qok
cinernli sorunllrr rrdzrnemize vardrmcr oldu. Bcn e[er qcihretli bir ta-
rihgi olmuqsam. bunu Tiirk .rrsir le-
, ,^-1. oi
qer^iriler birr olarak tanrnan ina,crk rn gor
jr
sezebilir sanryorum.
Butun bu soylediklerimden sonra, Halil
inalcrk'rn o$rencisi olmanrn, insanda hangi
duygular uyardrrdrgr sorusu sorulabiiir. Bu
soru nasrl cevaplanabilir tam bilemiyorum.
Fakat, inalcrk'rn oQrencileri iqin olumsuzluk
olarak soylenebilecek tel husus. or'larrr hiq
bir zaman onur duzeyine ulagamayacak olduklarrnr bilmeleridir. Zua, inalctk, zeka parltrlarrnr, sabrr, sebat ve en onemlisi "hakika
te" ulagma sevinciyle birlegtirebilen bir bu
vL,k bi irr adamrdrr. O sevinc' ben go'or,.n,
ama tanrmlayamam,
Bar-a Halil inalcrk rr ogrenc.si olarak, daha ne d.yeceQ,mi sorarsaarz, ogrercisi ormaktan hep gurur duydugumu soylerrm.
Inalak, Mo!olistan'a yaptdt bir yolculukta
Orhun Yaztlan'nt da ziyaret eder. Tilrk-
ler'in tarihini inceleyen en biiyiik tarihgilerden olan lnalak'n bu ziyareti anlamhdr.
69
Prof lnalctk, Ulan Bator'daki bir Budataprna$ ontinde Prof. Diyarbekirti ile, solda. Kiev'de olrencisi Ostapchuk ile, ortada.
lgg2
yrlnda Princeton 0niversitesi'nde Osmanlt tarihgisi Kortopeter ite, saQda.
mrnr alamayaca[rmrz
scivleni_vor.
Son olarak 1989 yrlrncla defterlerin
fbtokopilerinin tam olarak qrkrqr yasaklandr. Bugtin bunlarrn ancak iiE-
te birini alabilirsiniz. Eskiclen bu
kural gegerli olsal,.dr, ben Tanzimat
ve Br:lgar Nleselesi baglrkL tezirni
orta-va grkararnazdrm. Bu vesikala-
inalcrk
U zerine
Dogan Kuban
iratcrr'rn yaortntn tumu uzerinde ger^e,
yarglara ulagrp, O'nun Osmanlr larihyazarlt$r iqindeki ozel yerini yeterince
dolru
tanrm
Iayabilecegimi sanmtyorum. Fakat yapttrntn
tumunun galrgmalanmda yararlandr$rm ve
beni etkileyen boyutlarrnr dile getirebilirim.
Osmanlr tarihinin yaztmtnda, benim aradt$rm
iki boyut var: Birincisi sosyal ve kulturtel yaprnrn govenist e!ilimlerden kurtulmug -bu
govenizm tkr yanlrdrr: Ulusal govenrzm, Bat
Ir govenrzm- dopru yansrtt dr0 bir tarih. ikin
cisr Osmanlt Devlett olgusunu dunya tar hr
iqinde, sadece politik, sosyal ve ekonomik
yaprsryla delil, yonlendirici boyutlanyla yeriegtirmek. Eski kugaktan ya da yeni kugaktan
Osmanlr tanhinin degigik boyutlarrnr saygrdeger ve Qaldag bir tutumla inceleyen, irdeieyen ve ekonomik kaynakianyla tanrtan birqok
tarihqimiz var. Giderek Osmanlr tarihine sadece buyuk pedormanslarrn aynasr olarak
degil. fakat do^up kalmig bir OrTaQagrn i.a
desi olarak gdrmeye baglayanlar da odaya
qrktr. Qagdag tarih yazrlrSrnrn geligtirdiQi kavramlan kullanan genq tarihqilerimiz de var.
Ne var ki, Osmanlr tarihrni, Batr kokenli pers
pektrflerin sultastndan bir olqude kurtarmtg
olsak bile, dunya tarihi lqinde nereye koya
ca$rmizr saptadt0tmtz soylenemez, Ve bir
genel perspektif iqine yerlegmediQi zaman,
Osmanlr tarih aragtrrmalan ya okunan belge
lerin klasifikasyonu ve betimlenmesi ya da
brr kuguk sorunsalrn aydrnlatrlmastyla srnrrlr Kafyor..
Ulusai tarih parametlerini agan bir htstori-
biitiin diinva
E:rrpltmillard:rn kurtulrnuq hakiki
tarihimizi d[renecektir. \,aktivle,
r1n aErkhgl savesinde
Kopnilii'ni:iLn drgiqleri bakanr oidu[u zamanlarda tam aqrklrk vardr.
\lacarlar kendileri ile ilgili defterlerin fotokopilerini aldrlar r.e NIacarca'ya tcrciime erriler. Nlacarlar
butun boyutlanyla fakat ozellikle ekonomik
kurumsallagmasryla betimleyerek, klaslk ov
gu, kahramanlrk ve buyukluk soylemlerinin
drgrna qrkarrp, butun kurumlanyla klasik bir
Osmanir imparatorlugu portresi gtzryor. Bunu
sadece O'na ozgu bir davranrgr olarak soylemiyorum. Fakat O'nun qalrgmalarrnda bu
ozellik, resmt tarih yazrmrnrn alrrlrprndan kurtulmayr sagiayan bir tq aqrci tutum olarak beliriyor,
Uslubunun da bir ozell gi var: Fuat Koprulu'nun brr yandan Batlr yorumlarla kargrlag
trrma r. ote yandan o yorumlan objektif bir
eleqtiriden geQiren tutumunu kendi kugaQr
rg nde en kapsamli olarak inalctk surduruyor.
Zaten kendlsi de O'nun ogrencisi olarak
O'ndan etkilendiQini ve Koprulu'nun ogretisinin O'nu sosyal ve ekonomik tarihe yonlendirdigini soy[iyor. Bu aragtrrmalarda Braudel
ve Annales Okulu da O'nun yetigme yrl{arrnda etkill olmug olmalr. Uzun yrllar Chicago
Universitesi gibi gnqlu bir tarih ara$trrma ortamlnda bulunugu dayazlarna qagdag tarih
ara$trrmlan ile yoQun bir diyalog iqinde, objektif bir Osmanlr tarihi yazrmrnr gerqekeqiirme olanaSrnr saglamrg olmaltdrr.
Inalcrk, Barkan, Aktepe. Orhon u ve gimdilerde Faroqhl gibi tarihgllerln argiv qalrgmalan sanat tarhi, kent tarihi, mimarltk tarihi,
zanaat tarihi alanlannda qalrgan ara qok yararlr oiuyor, lnalcrk'n istanbul, Galata ya da
Kapalr Qargr uzerine oian makalelen bir fizik,
sei qevre tarihqesi iqin qok yararlr bilgilerle
dolu. inalcrk'rn kanrmca bir bagka ozelligi daha var: O bir ansiklopedist tarihqi klmliQi tagryor. Bu biraz O'nun ve bizim kugalrmrzrn
birqok alanda Cumhuriyet'in ilk yetigenleri olmamrzdan kaynaklantyor. Bir bagka nedeni
kanrmca kendisinin Qok genig b r referans
yografi baglamrnda inalcrk yeni bir soylemin
yollarrnr aqabilecek verilerr ortaya koyuyor.
Qalrqmalarrnrn a$rrlrgrnr imparatorlugun llk
sistemi iqinde gaitqmaktan hoglanmasrdrr.
3OO yrlrnda yogunlagtrrdrgr iqin bize
bir konu olan Osmanlr Doneml meteoroiijisiy-
70
o yapryl
Ornegin argivlerde dededigi bilgiler spesifik
bugiin kendi ka_vrtlarrncla'liirkler
d rjzeltivorlar. \Iacar rarihini valnrzca N{acar
vcsikalarr ile vazarsanrz Eok cltiqmanca sonuglara varrrslnlz, ama
'fiirk vesikalarrnr da kullanrrsanrz
daha dengeli bir tarih orra'n:a grkar.
Bunu bovle yaprnamak bizi 'ftirk
ale_vhine olan boltimleri
le ilgili bir makale konusu yapmasr bence
boyle bir tavn yansttryor.
D, Quataertl'le birlikte editorlugunu yapt !r "An Economic and Social Hlstory of the
Ottoman Empire, 1300-1914" adlr kitapta bu
alandaki aragttmalarrn henuz bebeklik qagrnda oldugunu soyleyen inalcrk sosyal ve ekonomik yaptntn analizj ve yorumu ve objektif
sunuq aqrsrndan en guvenilir tarihgilerden biri. Ve makalelerinde konuyu iglemig butun ya
zarlara referans vermesi de mutluluk veriyor.
Argivler-o ulaqanlann ve onlan de!erlendirenlerin saytst adtrkqa Osmanlt ekonomrsinin bo
yutlarrntn 16. yuzyrla kadar sadece bolgesel
olmaktan oteye evrensel bir iqerigi oldupu
duguncesini de inalctk'tan oQrendlm.
Kanrmca Osmanlr tarihini, bugune kadar
evrensel bir perspektife oturtamadrk. inalcrk
Osmanlr Imparatorlugunun eski Sassani ve
Abbasi imparatorluklan gibi bir Orlagag devletinin otokratik ve Dogulu yaprstnr sahip oldu$unu gosteriyor;yok olmastnrn nedenlerinin de delisemeyen bu yapr oldugunu kabul
ediyor. 16. yuzyrl sonuna kadar Batrya karqr
direnen bu yapr Ronesans'la ve kttalar otesi
kegiflerle hrzla geiigen bir Avrupa kargrstnda
kulturel ataleti nedenjyle kurumsal yaprsrnr
da deQigtiremiyor. 18. yuzyrldan sonra degigmeye zorlanan bu yaprnrn da giderek yagama Qanst tukeniyor. Osmanlr'y Yakrn Dogu
kultur alanrna baglr olarak anlatan lnalcrk 14.
yuzyrldan bu yana her zaman Avrupa'ntn
iqinde ve Akdenrz Qevresinde yagayan bir
kulturun giderek niye daha tutucu oldulunu
ve deoisennedigini aniatmryor. Kanrmca bunu agrklayacak bilgiier lnalcrk'ta var. O sentezi yapmasr gerek. Ve burada sosyal ve eko,
nomik tarihlen oteye din faktorune bagIr bir kultur yorumu gerekyor. Giderek daha
sentetik yapttlar odaya grkaran buyuk hocanrn Dunya tarihi iqinde Osmanlr sorununa bir
yorum getirmesi gerek.
Bilirn ve Teknik
inalck, UNESCO'nun hazrladtQt Dunya Tarihi kitabrnrn redaksr),on sekrererleri
tle, solda. 'Classical Age' kitabtntn qevir-
meni Prof. N. ltzkowitz'le birlil<te, sagda.
LI
I Ii
rarihinin gerEeklcrini oqrenrttcktcn
ahkoyar."
oldu[u II. \lehmet zamanr Osmanh
imparatorluIu'nun tarihini incelemesi bu yiizden aksamaya uframrg.
Bir Toplum Adamr
Orhan Silier
Tarih Vakft Genel Sekreteri
Sayrn Inalcrk'r ogretim uyesi ve birqok
onem| Qalrgmaya imza atmrg bir aragttrmact
olarak tanryanlarrmrz qoktur. Kendtsinin bir sivil
toplum kurulugu uyesi olarak da ne kadar kural-drgr oldu$unu gozlemleme olanaltnt bulmug bir kigi olarak, "Hoca"nrn bir bagka yonune deginmek istiyorum.
Sayrn Inalcrk'rn Tarih Vakfr ile kurdu$u yakrn iligkide uE onemli ozellik vardr: inalcrk Hoh: ^ Jv
i^.^^^
^.^^',.-^^,1^"1^
^^^ I uu
I rdullor la u s
sLE
u' I vvr rv drd;Ll
buyuk bir tevazu iqinde iligkiye girmeyi, ortaya
qrkan sorunlar-trkanrklrklar karqrsrnda buyuk
bir yaprcrlrkla qevresine moral vermeyi ve bu
arada sorumlulugu ristlenip alrnabilecek en ryi
sonucun eide edilebilmesi iqin buyuk bir enerli
ile "takip etme"yi bagaran bir toplum adamr ol-
du, Vakfrn qegitli kurullannda,
1
:
- 1 --,
,,--
-.r.i-.r- :: :ers;rier gelinee L \ESC.O bi;krnr e.ki kri-ibr tf,ntanen
bir kenara birakerak verLi.inir.r r-azt1maslna karar r.erdi. Bunun .-i. cilclr
\
r,,n.rz -\nnrlc> e koLil do.qrulrrtsuntlnrrllar le galrqmalartnt temelde bu baglamda siirdtinir. Bunun en
F
inalcrk bu kapahlr$rn srkrnttllrtnl gekmeve ba;lanrr;. Or Ie ki
1950'1i l,rllardan beri siircliirmekte
!d
T.
cla
onemli orne[ini 1977 yrhnda Fernand Braudel Araqtrrma Nlerkezi'nde Immanuel Wallerstein'rn diizenledi[i uluslararast bir konferansta sundu[u bir bildiride gdrmek
miimki-indiir. inalcrk bu bildiride
Annales ydnteminin Osmanh ekonomik ve sosyal tarihine bakrqta
kcjkten depigiklikler getirebilece[inden nasrl yararlt olabilece[inden
scizeder. UNESCO'nun gtkarmavt
tasarladrfir Dtinyo Tarili adh kitapta kendisine gdrev verilmesi, onun
tarihgili[ine olan uiusvararasr sayglnrn bir iqareri sayrlabilir.
"UNESCO 1950'lerde bir dtinya carihi kitabr grkardr Zaman iginde bu kitabrn revizyondan geEirilerek yeniden neqredilmesi gtindeme
geldi. Ben kicap hakkrnda bir elegtiri yazdrm, benim gibi baqka insan-
1500'den 1800'e kadar olan bir donemi kapsryor -editc;rllifii bana r-e
Cambridge Llniversitesi'nden Prof.
Peter Burke'e verildi. Biz bu tarihler arasrndaki diinya tarihini aramrzda ikiye ayrrdrk ve benim hisseme Tr-irkive, Ortado$u, Afrika,
Hindistan, Ortaasya diiqtii. Biz bu
iqe dokuz yrl once baqlamrgtrk, bu
yrl bu cildin biitiin yaziarr tamam1andr."
"Ttirk tarihgilerine bir
dneride
gerekirse,
ki
divebilirim
bulunmak
daima belgelere sadrk kahn. E[er
hakikatr orta)ra grkarrrsantz bu daima bizim lehimizedir, Erinkil bugrine de[in tarihimiz hakkrnda yazrlanlann Eo[u ya yalandrr ya garplt-
ma. E[er mtibalafa
yaparsanlz
kendinizi kabul etriremezsiniz, sizi
ciddive almazlar."
bagkanhgrnl
yaptrgr son Genel Kurul'unda, inalcrk Hoca,
yol gostericilikle gevk vermeyi gok ustaca birlegtirdi, Kultur Bakanlrgr ile Tarih Vakfr'nrn ortak
prcJesi Eyip qa'rgmas nda. sbz ve'ile^ kaylak.a'rn ancak yirmioe oir gerqeklegt g', ier
adrmda engellemelerin odaya crkt Qr koqullarda lralcrk Hoca tun proje e< o -i f, -lestre'r c mento oldu. Proje yoneticiligini daha ilk acjrrnda buyuk bir incelk ve degerb '' l.iE DolaKrban Hoca i,e paylag'nak iste"nes : : l.a- -lrklan qozmek iqin bir yandan Kultur Baxar
l\lustegan ile gorugup onlan ikra qir or-r-ze dugmesi; yetigmig, niteliklli araglncr eks kiii ginin ortaya qrkardr$r sorunlan sabrrla qozugu
qok oQretici idi
&.
Bilim adamrnrn meslekr ve toplumsai
sorumluluQu alanrnrn uzunca bir donemdir
haketti$i ilgiyi goremedi$i gunumuz ortamrnda, Sayrn Halil lnalcrk, hiq yoksa tarih alantnda
ve Tarih Vakfr ile iligkisinde uzerrnde durulmasi
gereken bir kigiliktir.
A[ustos 199?
*.
7I
1
990
yilnda
M iam
i-
Florid a' d a
Demre. St. Nicholaus Kilisesi, 1997.
Halil Inalcrk'rn ivi bir tarihci olrnesrnclrki r:n tinemli ncclcnlerclen
biri clc bildigi vabancr clillcrclir qiiphcsiz. ingilizce, Almanca. Irransrz.,, t 1 t,,k ir i ,,liur:tlrilcn inrrlcrlt.
Arrpqa vc FarsEa'yr da kullanabililor. Bir sozltik vardrmrvla okuvabilclifi dillcr araslna Italvanca'vr cla katabili-vor. Bu. karr-ralildn ara$tlmritlarr iEin kullannranrasrna \.c vabancl
clillerde vavrn vapmasrna olanah
sagllvor. inalcrk sayrlan vtizleri gegen rnakale r-e kitaplenvla diinva tarrhEili[incle
seEkir-r
bir vcr \rapmrltrr.
Bagirnsrnrn gr)stergelcri aldr[r odiillcrin qok iizerincle. BLrnlar ar:rsrncla
Rockfeller \rakfr,'l'iirk Tanrrnrl
ODTII Nlustafa Parlar \irlifr.
Scdat Sirnai.i \alifr, L)rgi;len BrrI<anlr[r Yiiksek Hiznret iicliilleri s.rlrlebilir. irralcrk'rn brrstrrllrurrn bir
ba;lie giistcrgesi cle rrlclrgr irhrl
-lu.l.,:.
clol<rorrr per cleri. Bo{rzici. I
\rakfr.
hiniizi or-rlann volundir ir,i inceler-ebiln.reli iEir-r. Osmanlrca'r.a l-rakim olnrali. btrnur-r venrnch ltatr tarihgilifir-ri
ivi izlcnrek gereliir.
krrrircriniz
l",r
Bar.ra. siz biitiin
rlrt.r ne r:rPrrnrz rlire
soriirsllnlz suriu siir Ier ebiIirin"r: Iltirtin
-l'Lir1.
trrrihqili,{ini nrodern
Eabalarrrrr
tarihqilik tlrizer inc crhrnlr:rktrr. Benir-n tarih anl,lr rsrr-r-r clcr lctlerir-r t:rrihini ortar-a cilirtnrtlit,ui zir rtle hrlkrt
nrihini, hallirn gegnriste nrsrl r.i.::rclrftnt, sosr ei hlr lttrtl. ckorrr,nrr:rri.
gtindelik \llantlsnr r e bur-r1:irr ir;lr:leven gartlan ortir\rl crk:rrr-n.Lki r fl zin-r tnrihgili$ir-r.riz isc brr k,,nLr .,:-, ' :ni r-eni ilgi clLn Lrr or. '
Ir-ralcrli. ltlTl'tlc , --..:
-.i:.
-J-,r:r
okuttuiLr I)il r c
r ( ::-,' -. Tr,,killrt -i ir lgo
l
tt-',
'.'.'.:
r!]:
-,.:-
i
.,
-:. :.
..:...
.
.
-:
lcrinclen on iliisi gc;itli Amerilian iinivcrsitelerincle C)smarrh-Ttirk tarihi
okutmaktadrr. Bugtin bu alancla bir
inalcrk ekoltinclen sdz eclilmehtcdir.
Halil inalcrk cok Eegitli tinir-ersitelcrclc siircliirdtifii meslcli valanrlsnrrl
l()().1 r rlrrrtl:rrr irilrrrrcn Bilkcnr ['ni.,ersitcsi'ncle clevar.r.r edivor. Bu iinivcrsitccle lis:rnsilstii bir tlrih ltohimti
krttrttrrlitrr. "Brrr,rtlrr \ irl)trqrl cn
ijnenrli is buchrr. \'eni bir g<)rtiqle gelecegin'l'iirli trrrihcilcri verilivor. I)airr
birlilite hazrrladrfr son escri
Histon. of
( )rrr,nrrn En-rpire' bugrin diinr-a iinir;r.iielerincle el liitabr haline gelmigrir, inrlcrk bu eserle Oslnanh Ttirh tarihrnin r-nedeni vriziinii diinvava taruzrrr'.rrrirr
'.\n
r
Econor.r-ric rrncl Social
irtmakla or-iintir,or.
.1,.u
:-J :
-
: " ::'. -
:
-.:
Ogrenci-
it
Jlt ta:ttt Ittlthnrlut t/olrrt
l
.l .t t.
fr' .t \ t ,
(]okh.rn 'l irli
\clt rtli. \tir,.'. K . ' .- il
Biikre ; rinir ir-'ircler.in.lcr-, -: ... .,
l):rrele -i rr ." 1 .,.' .
st pll1il-,'rrr.l.. .1. i. r
.. girsterir. inrrlcrk. 1t/:rr'.:., \ -..-,,
Akaclernisi'r-rc. 19r)-l're Br ..- -.-. clerlr"e Live seqrlir i6 11,,r.:.; -.. ..]rr:tr:rrt :t lrrttllr seSkirr lrrl cr .
,
.
tarihgirniz olur.
inalcrk ivi bir ara;trrr-nrrcr lrlnr,,.
-
nrn yanrncla I'etigtirdigi ofirencrlerlc
de 'l'iirk tarihEiliginc deIerli k.rrkrlard:r bulnnuvor.
"'liirli tarihEili[i geligivor. (ieqiki biivrik iistacl t'zrr: Irurrcl
Kopriilti. Omcr Liirlii Barkan. Bu
ilii usta 'l'Lirl< tarihgili[ine getrrciikmigte
leiivle bir r,cir.r r. crri'ri;tir. Bugiilr tari12
Ililim
rr
Teknik