docWeimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler
download 
Şikayet Transkript
Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler
Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Bir Değerlendirmesi DOI NO: 10.5578/JSS.6241 Nihat Ylmaz1 Özet Sosyal demokrasi, emeğin savunuculuğunu üstlenen ve liberalizmin getirdiği kazanmlar gözard etmeyen siyasal bir ideolojidir. Sosyal demokrasinin gelişiminde Alman deneyimi çok önemli bir yer tutmaktadr. Sosyal demokrasi deneyimi ise Almanya’da ilk kez Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) ile başlar. Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin bugünkü Alman ve Avrupa siyasetindeki etkisinin halen güçlü bir şekilde sürüyor olmas, bu konunun ele alnmasnda etkili olmuştur. Çalşmann amac, Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin Nazi dönemi öncesindeki politikalarnn ortaya konulmasdr. Bu amaçla önce Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin kuruluş yllar ve Birinci Dünya Savaş sonuna kadar Almanya siyaseti üzerindeki etkisi detayl olarak ele alnmştr. Daha sonra çalşmann temelini teşkil eden Weimar Cumhuriyeti dönemindeki SPD politikalar ve bu politikalarn nasyonal sosyalizmin ortaya çkşna etkileri konular üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: SPD, Nasyonal Sosyalizm, Sosyal Demokrasi, Siyasal Uyuşmazlk, Ekonomik Krizler A General Evaluation of Political Discrepancies and Economic Crises During and Before Weimar Period within the Framework of the Social Democratic Party Abstract Social democracy is a political regime which assumes defending of labour, and at the same time recognizes acquisitions brought by liberalism. German experience holds a very significant place in the development process of social democracy. The experience of Social Democracy started with German Social Democrat Party (SPD) in Germany. The fact that the influence of German Social 1 Yrd.Doç.Dr., Gümüşhane Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü. [email protected] 73 Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Democrat Party is still strong in current German and Europe politics was effective in selection of this subject. The objective of this study is portraying of the pre-nazi politics of the German Social Democrat Party. Towards this objective, foundation years of the German Social Democrat Party, and its effects on the German politics until the end of World War 1 were analyzed in detail. Then the SPD politics in Giriş era, which constitutes the basis for this study, and effects of these Weimar Republic policies in emerging of national için socialism, highlighted. Sosyoloji disiplini aile are kurumu, toplumsal yapy ortaya çkarmas önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin birDispute, arada Keyaçsndan Words: SDP, National Socialism, Social Democracy, Political Economic Crises sağlayan birincil etkiye sahip sosyal gruplarn başnda bulunmalarn gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ değişim,Giriş geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve Sosyal çeşitli toplumlarda farkl uygulamalara sahip dönüşümün aile Demokrasi sosyal kurumu ile ilişkisi ele alnmaktadr. olmasna rağmen, esas olarak sanayi toplumlarnda ortaya çkan siyasal bir Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan akmdr.Sovyet SosyalSosyalist Demokrasi, 19. yüzyln son çeyreğine yaklaşrken, her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta öncelikle Almanya’da Marksist düşüncenin etkisi altnda kalmakla birlikte, kurtuluş olmuştur. Sarp snr kapsnn açlmasyla hem daha ulusal düzeyde iyi örgütlenmiş militan bir Alman emek hareketineönce de birbirinden ayrlmak zorunda buluşmuş hem de Doğu dayanmaktayd (Örs, 2012: 263; kalan Roskin,akrabalar 2011:205). Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu ve ortaya getirmiştir. çkan sosyal demokrasi anlayşnn olumsuzSanayi pek çoktoplumlarnda durumu beraberinde Başta aile kurumu olmak emek yanls sosyal demokrat partiler ile sk bir bağlants bulunmaktadr. üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim, sağlk ve gibi pek çok alan bu kapdan Bu emek siyasal partilerin en önemlilerinden biri şüphesiz Alman olumlu ya yanls da olumsuz etkilenmiştir. siyasal hayatnda yüz yldan daha fazla (2013 ylnda150. yl dönümü) bir etkileri kişilere göre Demokrat değişmektedir. İnsanlarn sahipBu olduğu geçmişeKapnn sahip olan Alman Sosyal Partisi (SPD)’dir. süre sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon zarfnda Alman Sosyal Demokrat Partisi snf partisi hüviyetinden halk işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş partisi kimliğine doğru başarl bir dönüşüm gerçekleştirmiş ve birçok konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve federal hükümette de görev almştr (Mertens, 2010: 1; Häuser, 2012). gençlerde Alman etkilenmişlerdir. Ksacas, Sosyal Demokrat Partisi etrafnda cereyan eden tartşmalar Snr kapsndan geçişlerbelirleyici 2011 ylna kadar (Keyman, pasaportla2008: yaplyordu. sosyal demokrasinin gelişiminde olmuştur 17). Ancak Sosyal 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip Demokrasi açsndan Alman siyasetindeki en etkin siyasal Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün olmuştur. Snr gerçekleştirilmiştir. kapsnn özellikle iktidar mücadeleleri ise Weimar Cumhuriyeti döneminde serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn Weimar dönemindeki sosyal demokratlara göre, sosyo-ekonomik aristokrasi dünün,yaps orta değişmiştir. Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek olann snflar bugünün ve sosyalistler ise yarnn Almanyas için var mücadele ortaya çkarlmas veya2009: anlaşlmasnda etkili geçmişi olacaktr.Almanya’da başlayan veriyorlard (James, 97). Tarihsel sosyal demokrasi, günümüzde köklü ekonomik-siyasal-toplumsal dönüşümlere paralel olarak çok boyutlu bir yeniden yaplanma içerisinde 1. Teorik Çerçeve bulunmaktadr (Türköne, 2010: 130). Günümüz siyasetinde etkin olabilmek 1.1. Aile için kendini yenileyen böyle bir ideolojinin tarihsel kökenindeki aktif Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye faktörlerin araştrlmas önem arz etmektedir. dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan kapsamda, çalşmada öncelikle SPD’nin yllarnda meydanaBugelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumukuruluş oluşturan sosyal meydana gelen gelişmeler ele alnacaktr. Daha sonra Birinci Dünya gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn birSavaş arada sonuna kadar sosyal demokratlarn gerçekleştirdiği girişimlere bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla ailedeğinilerek toplumun çalşmann temel temelinde yer alr. vurgusunu teşkil eden Weimar Cumhuriyeti (1918-1933) dönemindeki SPD’nin faaliyetleri evreler halinde incelenecektir. Bu Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 74 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk Değerlendirmesi N. Ylmaz / Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi makalenin ileri sürdüğü argüman bir bütün olarak değerlendirildiğinde Weimar Cumhuriyeti dönemi ve öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler ve ekonomik krizlerin Nazizm’in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. Weimar Cumhuriyeti dönemi ve öncesine ilişkin sosyal demokrasi makalenin ileri sürdüğü argüman bir bütün olarak değerlendirildiğinde anlayşnn temel taş konumundaki Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin Weimar Cumhuriyeti dönemi ve öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe literatürde yeterli çalşmann ve ekonomik krizlerin Nazizm’in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. yaplmamş olmasndan dolay, makalenin literatüre katk sağlayacağ Weimar Cumhuriyeti dönemi ve öncesine ilişkin sosyal demokrasi düşünülmektedir. anlayşnn temel taş konumundaki Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe literatürde yeterli çalşmann 1. Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin Kuruluşu yaplmamş olmasndan dolay, makalenin literatüre katk sağlayacağ düşünülmektedir. İkinci Dünya Savaş sonuna kadar Almanya’da üç ayr rejim uygulanmştr: 1871-1918 aras İmparatorluk Dönemi, etkin demokratik bir rejimi amaçlamakla birlikte başarsz olan 1918-1933 Weimar Cumhuriyeti 1. Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin Kuruluşu Dönemi ve 1933-1945 aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). İkinci Dünya Savaş sonuna kadar Almanya’da üç ayr rejim 1871’den 1918’e kadar süren İmparatorluk rejimi döneminin bir uygulanmştr: 1871-1918 aras İmparatorluk Dönemi, etkin demokratik bir demokrasi olmadğ görülmektedir. Bu dönem Alman Şansölyesi’nin siyasal rejimi amaçlamakla birlikte başarsz olan 1918-1933 Weimar Cumhuriyeti iktidarda reel politikalar oluşturabilecek kadar güce sahip olduğu, Dönemi ve 1933-1945 aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). Şansölye’nin (Başbakan) kendi bakanlarn kendisinin atayabildiği ve 1871’den 1918’e kadar süren İmparatorluk bir parlamentoya karş sorumluluğunun olmadğ ve rejimi yasamadöneminin organ olan demokrasi olmadğ görülmektedir. Bu dönem Alman Şansölyesi’nin siyasal Reichstag’n bütçeyi kabul etmek veya reddetmek gibi snrl bir güce sahip iktidarda politikalar kadar güce sahip olduğu, olduğu bir reel dönemdir (Roskin,oluşturabilecek 2011: 205). Şansölye’nin (Başbakan) kendi bakanlarn kendisinin atayabildiği ve İmparatorluk rejiminin en önemli özelliklerinden biri parlamentoya karş sorumluluğunun olmadğ ve yasama organ olan İmparatorluğun siyasal sorumluluk taşmamasdr. İmparatorluk Reichstag’n bütçeyi kabul etmek veya reddetmek gibi snrl bir güce sahip sorumluluklarn fiilen şansölye’ye devretmiştir. Özellikle Otto von olduğu bir dönemdir (Roskin, 2011: 205). Bismarck döneminde, onun güçlü kişiliği sayesinde, Şansölye mevkii ön İmparatorluk rejiminin en önemli biri plana çkmştr (Çam, 2000: 279). Şansölye Bismarcközelliklerinden ve Kayzer Wilhelm’e İmparatorluğun siyasal sorumluluk taşmamasdr. İmparatorluk göre sosyalistler ‘‘vatan hainleri’’ idiler (Bracher, 1970: 89). Dolaysyla sorumluluklarn fiilen şansölye’ye devretmiştir. Özellikle Otto von Bismack’n politikalarna en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. Bismarck güçlüSPD kişiliği sayesinde, Şansölye ön 1878-1890döneminde, arasndaki onun dönemde yasa-dş yollarla siyasetmevkii yapmaya plana çkmştr (Çam, 2000: 279). Şansölye Bismarck ve Kayzer Wilhelm’e çalşmş ve mevcut sistemin dşnda hareket ederek hzla gelişip bir kitle göre ‘‘vatan hainleri’’ 1987: idiler 28). (Bracher, 1970: 89). Dolaysyla partisisosyalistler haline gelmiştir (Bottomore, Bismack’n politikalarna en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. Sosyal demokratlarn ilk partileşme girişimi 1893 ylnda, 1878-1890 arasndaki dönemde SPD yasa-dş yollarla siyaset yapmaya Lassalle’c sosyalist bir grubun ‘‘Genel Alman İşçileri Birliği’’ adnda bir çalşmş ve mevcut sistemin dşnda hareket ederek hzla gelişip bir kitle dernek kurmasyla başlamştr. Bunu, 1869’da August Bebel ve Wilhelm partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28). Liebknecht önderliğinde Marksist bir parti olan Alman Sosyal Demokrat İşçi demokratlarn partileşme girişimi ylnda, Partisi Sosyal (SDAP)’nin kuruluşu ilk izlemiştir. August Bebel1893 ve Wilhelm Lassalle’c sosyalist bir grubunAlman ‘‘Genel Alman İşçileri Birliği’’ adnda bir Liebknecht’in yönetimindeki Sosyal Demokrat İşçi Partisi (SDAP) dernek kurmasyla başlamştr. Bunu, 1869’da August Bebel ve Wilhelm ile Ferdinand Lassalle idaresindeki Alman İşçi Birliği’nin (ADAV) 1875 Liebknecht önderliğinde Marksist bir parti birleşmesi olan Almansonucunda Sosyal Demokrat İşçi ylnda Gotha’da yaplan bir kongrede ise August Partisi (SDAP)’nin kuruluşu izlemiştir. August Bebel ve Wilhelm Bebel’in parti başkanlğnda Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) Liebknecht’in yönetimindeki Sosyal Demokrat İşçi Partisi (SDAP) kurulmuştur (Örs, 2012: 263).Alman Kuruluş yllarnda parti Alman Sosyalist İşçi ile Ferdinand Lassalle idaresindeki Alman İşçi Birliği’nin (ADAV) 1875 ylnda Gotha’da yaplan bir kongrede birleşmesi sonucunda ise August 75 Bebel’in parti başkanlğnda Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş yllarnda parti Alman Sosyalist İşçi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Partisi adn taşrken, 1891 ylnda partinin ad Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) olarak değiştirilmiştir (Mertens, 2010: 1, SPD, 2012). Marx ve Engels’in uluslararas sosyalist hareketten gerçekleşmesi isteğinden dolay özel ilgi duyduğu SPD 1875 ylnda kurulduktan sonra, Avrupa’da en güçlü Giriş parti konumuna gelmiştir (Berman, 2012: 25). sosyal demokrat Sosyoloji disiplini için aile kurumu, toplumsal yapy giderek ortaya Sosyal demokratlarn imparatorluk dönemi Almanyasnda çkarmas toplumdaki bireylerin arada daha fazla açsndan güçlenmesiönemlidir. dönemin Aile, şansölyesi Bismarck’ rahatszbiretmiştir. bulunmalarn birincil etkiye sahipengellemek sosyal gruplarn Bismarck sosyalsağlayan demokratlarn bu ilerlemesini amacyla,başnda Sosyal gelmektedir. Toplumu koşullarna Demokrat Parti’nin işçioluşturan snfnn ailenin, oylarn günün kazanmamas için göre sosyalyaşadğ devlet değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini anlayşn destekleyen bir takm refah düzenlemeleri yapmştr. Bu sağlamaktadr. noktada,işçi bu snfnn çalşma sigorta ile Hopa’da yaşanan değişim ve girişimlerin en Bu önemlileri durumunun düzenlenmesi, dönüşümün aile sosyaldüzeltilmesi, kurumu ile ilişkisi çalşma koşullarnn devlet ele iş alnmaktadr. bulma bürolarnn açlmas ve emeklilik şartlarn düzenleyen emeklilik planlamas kanunlarnn Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan çkarlmasdr. Almanya’da gerçekleştirilmiş olan bu düzenlemelerden her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps sonra adeta Almanya olmuştur. bir refah Sarp devletisnr olarak adlandrlmaktadr. Bismarck’n bu kurtuluş kapsnn açlmasyla hem daha önce faaliyetlerin ayrlmak sonucundazorunda elde etmeyi temel amaç birbirinden kalan hedeflediği akrabalar buluşmuş hemisede işçileri Doğu sosyalizmden ayrmak (Belge, 2011: 230; Roskin, 2011: 205), eskiden Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu beri ve Almanya’da güç olan Junkerlerin (büyük Başta toprakaile sahipleri), büyük olumsuz pek etkin çok durumu beraberinde getirmiştir. kurumu olmak burjuvazinin desteğini sağlamak vesağlk Alman ulusal kurmaktr. üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim, ve gibi pek birliğini çok alan bu kapdan Almanya’nn üç ayr rejim döneminde (İmparatorluk, Weimar ve Nazi olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. rejimi) ana sorunetkileri her zaman ulusal birliği kurmak olmuş ve siyasal sistemler Kapnn kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu sürekli olarak ulusal birlik sorunu yönünden değerlendirilmiştir (Çam, 2000: sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon 276). Ulusal birliğin gerçekleştirilebilmesi için de liberal orta snf işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş susturulmaya, merkezi otorite güçlendirilmeye ve milliyetçi bir politika konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve izlenerek ekonomik kalknma gerçekleştirilmeye çalşlmştr (Sander, 1992: gençlerde etkilenmişlerdir. 163). Fakat burada yaplan vahim hatalardan biri halkn büyük bir kesiminin geçişler 2011 ylna kadar pasaportla yaplyordu. desteğiniSnr alankapsndan bir hareketle uzlaşmaya gidilmemiş olunmasdr (Bracher, Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip 1970: 89). Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün olmuştur. Snr kapsnn özellikle seçimlerindeki artan başarlar ve serbest Sosyal geçişe demokratlarn açlmasndan Reichstag sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps imparatorluğa karş olan muhalif tutumlarndan dolay imparatorluk değişmiştir. Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann şansölyesi Bismarck, 1878 ylnda etkili ‘‘Sosyal Demokratlarn Tehlikeli ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda olacaktr. Entrikalarna Karş Kanun’’ adnda bir sosyalist kanun (Sozialistengesetz) çkarmştr. Bu kanunla sosyal demokratlarn seçimlere katlm 1. Teorik engellenmemiş olmaklaÇerçeve birlikte, sosyal demokrat örgütlerin sendikalar ve parti gazeteleri çeşitli 1.1. Aile operasyonlar ile yasaklanmştr. Sosyal Demokratlar bu yasaklara, İşçispor ve Eğitim dernekleri vastasyla parti üyelerinin siyasi Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye faaliyetlerini bu derneklerde gerçekleştirmelerine olanak sağlayarak ve dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan yasaklanan parti gazetelerinin yerini yerelde etkili olan sosyal demokrat meydana gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu oluşturan sosyal dergiler çkararak karş koydular. dergilertoplumda sayesinde parti liderliği ile gruplarn en önemlisidir. Aile aynBu zamanda insanlarn bir arada taban arasndaki iletişim devam ettirildi ve böylece partinin siyasi bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun faaliyetlerde imkan tannmş oldu (Mertens, 2010: 1-2). Nettl temelinde yerbulunmasna alr. (1965), gizli birtakm faaliyetlerle gelişen SPD’yi ‘‘katlmc olmayan Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 76 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk Değerlendirmesi N. Ylmaz / Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi muhalefet’’ (non-participating opposition) olarak adlandrmştr. Aşr memnuniyetsizlik durumunun söz konusu olduğu çeşitli toplumlarda zaman zaman katlmc olmayan muhalefet anlayşnn meydana gelmesi olasdr. Bütün sosyalist partiler ile 1920’lerin faşist partilerinde sürekli bir katlmc makalenin ileri sürdüğü bir bütün olarak 1987: değerlendirildiğinde olmayan muhalefet unsuruargüman bulunmaktadr (Bottomore, 28). Weimar Cumhuriyeti dönemi ve öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler Almanya’da SPD ile gelişen sosyal demokrasi akmna paralel ve ekonomik krizlerin Nazizm’in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. olarak diğer ülkelerde de sosyal demokrat partiler kurulmaya başlanmştr. Weimar(1878), Cumhuriyeti dönemi ve öncesine ilişkin sosyal demokrasi Danimarka’da Norveç’te (1887) ve İsveç’te (1889) kurulan güçlü anlayşnn temel taş konumundaki Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin sosyal demokrat partiler ve 1889 ylnda ise Avusturya-Macaristan gerçekleştirdiği politikalar ile tüm ilgiliişçi Türkçe literatürde yeterli çalşmann İmparatorluğu kapsamndaki örgütlenmelerini bir araya getiren yaplmamş olmasndan dolay, makalenin literatüre katk sağlayacağ Brunn Kongresi’nde kurulan Avusturya Sosyal Demokrat Partisi düşünülmektedir. (Sozialdemokratische Partei Österreichs/SPÖ) başlca önemli örneklerdir (Örs, 2012: 264). 1. Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin Kuruluşu İkinci Dünya Savaş sonuna kadar Almanya’da üç ayr rejim 2. Birinci Dünya Savaş Sonuna Kadar Alman Sosyal Demokrat uygulanmştr: Partisi (SPD) 1871-1918 aras İmparatorluk Dönemi, etkin demokratik bir rejimi amaçlamakla birlikte başarsz olangörevden 1918-1933çekilmesinden Weimar Cumhuriyeti 1890 ylnda Bismarck’n sonra Dönemi ve 1933-1945 aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). Sozialistengesetz (sosyalistlere karş kanun) kaldrlmş, siyasi partiler daha 1918’e kadarDemokrat süren İmparatorluk döneminin bir önemli 1871’den hale gelmiş ve Sosyal Parti hzla rejimi büyümeye başlamştr demokrasi olmadğ görülmektedir. Bu dönem Alman Şansölyesi’nin siyasal (Roskin, 2011: 205). Partinin büyüklüğünün artmas beraberinde seçim iktidarda politikalar Alman oluşturabilecek kadar güce olduğu, başarsn reel da getirmiştir. Sosyal Demokrat Partisisahip (SPD), 1890 Şansölye’nin kendiüç bakanlarn kendisinin atayabildiği ve seçimlerinde %(Başbakan) 20 oy oranyla yl önceki 1887 seçimlerine göre oylarn parlamentoya karş sorumluluğunun olmadğ ve sonraki yasama seçimlerde organ olan iki katna çkarmştr. Bu başarl seçim trendi daha de Reichstag’n kabul etmekyaplan veya reddetmek gibi snrl güce sahip devam etmişbütçeyi ve 1912 ylnda imparatorluk meclisibirseçimlerinde olduğu bir dönemdir (Roskin, 2011: % 205). (Reichstagswahlen) SPD yaklaşk 35 oy almştr. Bu seçim sonucuyla, 1907 seçimlerine göre oyrejiminin orann %5.9 seçimlerinde en fazla İmparatorluk en arttrarak önemli1912özelliklerinden biri oyu alan parti olmuş ve imparatorluk meclisinde (Reichstag) temsil edilen en İmparatorluğun siyasal sorumluluk taşmamasdr. İmparatorluk güçlü parti grubunafiilen sahip şansölye’ye olmuştur (Mertens, 2010: 2).Özellikle Otto von sorumluluklarn devretmiştir. Bismarck1912 döneminde, güçlü kişiliği sayesinde, ön ylndakionun Reichstag seçimlerinde SPD Şansölye % 35 oymevkii almasna plana çkmştr (Çam, 2000: ve Kayzer rağmen, parlamentoda ancak279). % 28Şansölye oranndaBismarck milletvekiline sahipWilhelm’e olmuştur. göre sosyalistler ‘‘vatandüşük hainleri’’ idiler (Bracher, 1970:ise89). Dolaysyla Parlamentoda temsilin olmasndaki temel neden Reichstag’daki Bismack’n politikalarna en fazla tepki sosyal demokratlardan temsil orann ya da milletvekili dağlmn belirleyen IV. gelmiştir. Friedrich 1878-1890 SPD yollarla siyaset yapmaya Wilhelm’in arasndaki ‘‘üç snf dönemde sistemi’’dir. Bu yasa-dş sistem geliri çok olan kesimin daha çalşmş ve mevcut sistemin dşnda hareket ederek hzla gelişip bir kitle fazla milletvekili çkarmasna olanak sağlayan bir sistemdir. Bu yöntemle o partisi haline gelmiştir 1987:kesim, 28). parlamentodaki sandalyelerin dönemde geliri yüksek(Bottomore, olan % 15’lik üçte ikisini seçebiliyordu. Zenginilksoylu toprak sahibi snf ise muhafazakâr Sosyal demokratlarn partileşme girişimi 1893 ylnda, partilerden seçilecek milletvekillerinin toplumsal tabann oluşturuyordu Lassalle’c sosyalist bir grubun ‘‘Genel Alman İşçileri Birliği’’ adnda bir (Belge, kurmasyla 2011: 234). başlamştr. Bunu, 1869’da August Bebel ve Wilhelm dernek Liebknecht önderliğinde bir parti olan Alman Sosyal Demokrat İşçi SPD’nin başarsMarksist sadece seçimlerdeki oy oranlarnn arttrlmasyla Partisi (SDAP)’nin kuruluşu August Bebel Wilhelm snrl kalmamş, bunun yan sra,izlemiştir. parti üye saysnda da ksa ve sürede büyük Liebknecht’in yönetimindeki Alman Sosyal Demokrat İşçiüyeye Partisisahip (SDAP) bir artş meydana gelmiştir. 20. yüzyln başnda 250.000 olan ile Ferdinand Lassalle idaresindeki Alman İşçi Birliği’nin (ADAV) 1875 ylnda Gotha’da yaplan bir kongrede birleşmesi sonucunda ise August 77 Bebel’in parti başkanlğnda Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş yllarnda parti Alman Sosyalist İşçi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 parti, 1913 ylnda ise bir milyonun üzerinde bir üye kitlesine sahipti (Bottomore, 1987: 28; Mertens, 2010: 2). SPD’nin bu seçimlerdeki başarlarnn ve parti üye saysndaki artşn arka plannda yer alan temel neden, partinin işçi örgütleriyle bağlantl olarak gerçekleştirdiği mücadele ve partiGiriş lider kadrosunun uygulamadan gelen sendikaclar ve parti yöneticilerinden 18). toplumsal yapy ortaya Sosyolojioluşmasdr disiplini (Sander, için aile2010: kurumu, çkarmas açsndan önemlidir. toplumdaki bireylerin bir krlma arada Sosyal demokrasi açsndanAile, 1914 yl Almanya’da önemli bir bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahip sosyal gruplarn başnda noktas olarak adlandrlabilir. Çünkü sosyal demokratlar imparatorluk gelmektedir. Toplumu oluşturan koşullarnarağmen, göre yaşadğ hükümetine karş sert eleştirel bir ailenin, tutuma günün sahip olmalarna Birinci değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini Dünya Savaş öncesinde birçok sosyal demokrat savaş çğrtkanlğnda sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da değişim ve bulunarak, ülkenin savaşa girmesine neden olmuştur yaşanan (Geiss, 1970: 463). dönüşümün sosyal kurumu ile ilişkisi alnmaktadr. SPD meclis aile grubu (Karl Liebknecht gibi ele sosyal demokratlar hariç) partiler arasndaki sürtüşmenin geçici olarak durdurulmasna ve imparatorluğun Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan savaşa girmesini olanakl yaşayan klacak Gürcistan savaş kredilerinin her anlamda zor koşullar için Sarpverilmesine snr kaps ilişkin adeta kararlara olmuştur. lehde oy kullanarak vermiştir. Bunun neticesinde kurtuluş Sarp snr onay kapsnn açlmasyla hem daha savaş önce esnasnda Kayzer’in ve imparatorluk hükümetinin alenen birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hemeleştirilmesi de Doğu yasaklanmştr (Mertens, 2010: 2; Schwarz, 2004). Sonuç olarak,olumlu 4 Ağustos Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas ve 1914’de pek acilçoksavaş bütçesi Reichstag’n önüne SPD olumsuz durumu beraberinde getirmiştir. Baştagetirildiğinde, aile kurumu olmak milletvekillerinin işçilerin üzere aile ile ilişkili‘‘bütün ekonomi, eğitim,uluslararas sağlk ve gibidayanşmasn’’ pek çok alan buunutarak kapdan lehte oyyakullanmalar 2011: 205) SPD’nin savaş öncesi birliğini ve olumlu da olumsuz (Roskin, etkilenmiştir. disiplinini bozmuştur (Geiss, 1970: 463). Kapnn etkileri kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu Alman ve Sosyal Partisi en (SPD) meclis grubunun savaş sosyal statüler roller,Demokrat bu değişikliğin büyük faktörüdür. Bir bu pansiyon desteğine 1916 ylnda Karlbahsedilebilirken, Liebknecht ve Rosa işletmecisitepki için olarak çok olumlu etkilerden aileLuxemburg’un içerisinde eş liderliğinde olan Sosyal Demokrat Parti olmayabilmektedir. içerisinde bir ‘‘Spartaküs Birliği’’ konumunda kadnlar için böyle Ayrca çocuk ve oluşturulmuştur. Partide yer alan fakat Spartaküs Birliği’ne katlmayan bir gençlerde etkilenmişlerdir. grup sol kanat üyesi geçişler sosyal demokrat SPD-İmparatorluk meclis Snr kapsndan 2011 ylnaisekadar pasaportla yaplyordu. grubundan ayrlarak 1917 ylnda Bağmsz Alman Sosyal Demokrat Partisi Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip (USPD)’ni kurmuşlardr (Mertens, 2010:olmuştur. 2). Böylece on dokuzuncu yüzyln Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün Snr kapsnn özellikle son çeyreğinde II. Enternasyonel’e üye olan en büyük Marksist parti olan serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps SPD, Birinci Dünya Savaş sonras ilk bölünmeyi yaşamş oldu (Eroğul, değişmiştir. Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann 2010: ortaya253). çkarlmas veya anlaşlmasnda etkili olacaktr. Karl Liebknecht’in liderliğinde bulunan SPD içerisindeki Spartaküs Birliği’nde yer alan sosyal demokratlar ise 29 Aralk 1918 de Berlin’de 1. Teorik Çerçeve yaptklar bir kongrede ‘‘Alman Komünist Partisi’’ni (KPD) kurarak 1.1.2010: 2), AileSosyal Demokratlar, işçi snfna ihanet eden bir grup (Mertens, Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye olarak nitelendirmeye başlamlardr (Sander, 2010: 18). Ayrca USPD’nin dair ksa teorik verilmiştir. Toplumlar gruplardan birçok üyesi de bubilgilere aşamadayer Alman Komünist Partisi’nesosyal geçmiştir. Geriye meydana gelmiş sosyolojik Aile toplumu sosyal kalan diğer Bağmsz Sosyalbirimlerdir. Demokratlar ise de 1922 ylndaoluşturan tekrar SPD’ye gruplarn en önemlisidir. Aile2). ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada katlmşlardr (Mertens, 2010: bulunmalarna yardmc olan bir ihtilali kurumdur. Dolaysyla toplumun Rusya’daki 1917 Bolşevik öncesi çok solda aile görünen SPD, temelinde yer alr. Bolşevik devrimi sonras Bolşevik yanls Alman komünistlerin ortaya Sosyalkendilerini bilimciler siyasal ailenin tanmnn ve snrlarnn çkmasyla, yelpazede yaplabilmesi ‘‘orta’’ya yakn görmeye çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 78 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi N. Ylmaz / Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi başlamşlardr (Sander, 2010: 18). Daha sonraki yllarda ise Alman Sosyalistleri, Marksist köklerinden kopup revizyonizme, yani sosyalizmin radikal devrimler yerine demokratik yollar vastasyla tedricen ilerleyebileceği doğru yöneldiler 2011: değerlendirildiğinde 205). Bundan sonra makalenin ileri fikrine sürdüğü argüman bir (Roskin, bütün olarak SPD içinCumhuriyeti demokratik dönemi yöntemler siyasal iktidara ulaşmada daha etkin bir rol Weimar ve öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler oynamaya başlamştr. Burada SPD’nin Marksist kökenden kopmasnn ve ekonomik krizlerin Nazizm’in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir.tek sebebi Alman ortaya çkmas değildir. Bunun yannda sosyal Weimarkomünistlerinin Cumhuriyeti dönemi ve öncesine ilişkin sosyal demokrasi demokrat partiler geleneksel işçi seçmenler dşndaki seçmen kitlesinin anlayşnn temel taş konumundaki Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin ilgisini de çekmek zorundaydlar (Merkel vd., literatürde 2012: 21). yeterli çalşmann gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe Sosyal Demokratlarn en etkin olduğu dönem Weimar yaplmamş olmasndan dolay, makalenin literatüre katkolan sağlayacağ Cumhuriyeti kurulmadan önce Sosyal Demokratlar iktidara taşyacak lehde düşünülmektedir. birtakm gelişmeler meydana gelmiştir. O dönemde Başbakan olan Max de Bade, İmparatora danşmadan II. Wilheim ve diğer prenslerin tahtlarn terk 1. Alman Sosyalbaşbakanlğ Demokrat Partisi’nin Kuruluşu ettiklerini ilan ederek, sosyalistlerden Friedrich Ebert’e teslim Dünya2007: Savaş sonuna kadarEbert Almanya’da üç ayr rejim etmiştirİkinci (Armaoğlu, 143). Friedrich başkanlğnda 18 Kasm uygulanmştr: 1871-1918 etkin demokratik bir 1918’de bir grup sosyalistaras liderİmparatorluk ‘‘sağ ve solDönemi, kanat Sosyal Demokratlar’’ rejimi amaçlamakla birlikte başarsz olan 1918-1933 Weimar Cumhuriyeti geçici bir hükümet kurarak cumhuriyeti ilan ettiler. Böylece adn meclisin Dönemi 1933-1945 aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). kurulmuş oldu Weimar ve kentinde toplanmasndan alan Weimar Cumhuriyeti (Uzun, 2003: 598).1918’e kadar süren İmparatorluk rejimi döneminin bir 1871’den demokrasi olmadğ görülmektedir. Bu dönem Alman Şansölyesi’nin siyasal iktidarda3. Weimar reel politikalar oluşturabilecek Cumhuriyeti Döneminde kadar SPD güce sahip olduğu, Şansölye’nin (Başbakan) kendi bakanlarn kendisinin atayabildiği ve Weimarkarş Cumhuriyeti, 1918-1933 yllar arasndaki dönemde parlamentoya sorumluluğunun olmadğ ve yasama organ olan Almanya’nn yönetiminde söz sahibi olmuş cumhuriyetin addr. Dönemin Reichstag’n bütçeyi kabul etmek veya reddetmek gibi snrl bir güce sahip göze çarpan en önemli özelliği ise205). şüphesiz ekonomik krizlerdir. Weimar olduğu bir dönemdir (Roskin, 2011: döneminde meydana gelen ekonomik krizler başarl bir yönetim anlayşnn İmparatorluk rejimininteşkilenetmişlerdir önemli (LERNSTUNDE, özelliklerinden 2012). biri önündeki en büyük engelleri İmparatorluğun siyasal sorumluluk taşmamasdr. İmparatorluk İmparatorluktan devralnan istikrarsz bir ekonomi ekonomik krizlerin sorumluluklarn fiilen sebeplerden şansölye’yebiridir. devretmiştir. Özellikle Ottokrizleri von temelindeki en önemli Söz konusu ekonomik Bismarck onunsebep güçlü sayesinde, Şansölye mevkii ön tetikleyen döneminde, diğer bir önemli isekişiliği Almanya’nn 1914-1918 yllar arasnda plana çkmştr (Çam, 2000: 279). Şansölye Bismarck ve Kayzer Wilhelm’e ksa ve uzun vadeli borç alm yoluna giderek enflasyon ile savaş finanse göre sosyalistler ‘‘vatan hainleri’’ idiler1914 (Bracher, 89). içDolaysyla etmeye çalşmasdr. Bunun sonucunda ile 19181970: arasnda fiyatlar üç Bismack’n politikalarna en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. kat artmş ve Alman para birimi Mark’n dş satn alma gücü zayflamştr 1878-1890 arasndaki dönemde SPD yasa-dş yollarla siyaset yapmaya (Elm, 2005:16). çalşmş ve mevcut sistemin dşnda hareket ederek hzla gelişip bir kitle Weimar Cumhuriyeti dönemi genel hatlaryla iktisadi olarak partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28). özetlenecek olursa; 1923 ylna kadarki dönem Almanya’da savaş sonras Sosyalhakim demokratlarn ilk partileşme girişimi 1893 ylnda, enflasyonun olduğu bir dönemdir. 1923-1924 yllarnda gerileme ve Lassalle’c sosyalist bir grubun ‘‘Genel Alman İşçileri bir yüksek işsizlikle beraber bir para istikrar durumu sözBirliği’’ konusuadnda olmuştur. dernek 1869’da gerileme August Bebel ve Wilhelm 1925’dekurmasyla Almanya başlamştr. tekrar yeni Bunu, bir ekonomik durumu ile karş Liebknecht önderliğinde Marksist bir parti olan Alman Sosyal Demokrat İşçi karşya kalmştr. 1926’dan 1929 ylna kadar ise bir refah dönemi hüküm Partisi (SDAP)’nin kuruluşu izlemiştir. August Bebel ve Wilhelm sürmüş, ancak bu refah döneminin ardndan meşhur 1929 büyük ekonomik Liebknecht’in yönetimindeki Alman2009: Sosyal Demokrat İşçi Partisi (SDAP) buhran meydana gelmiştir (James, 124). Bu ekonomik gelişmeler baz ile Ferdinand Lassalle idaresindeki Alman İşçi Birliği’nin (ADAV) 1875 ylnda Gotha’da yaplan bir kongrede birleşmesi sonucunda ise August 79 Bebel’in parti başkanlğnda Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş yllarnda parti Alman Sosyalist İşçi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 alnarak Weimar Cumhuriyeti kendi içerisinde dört farkl döneme ayrlarak incelenebilir (LERNSTUNDE, 2012). Bunlar: 1. Dönem: Rusya’da Bolşevik Devriminin Gerçekleşmesi ve Cumhuriyetin Kurulmas (1918-1919) Giriş 2. Dönem: Kriz Yllarnn Başlangc (1920-1923) Sosyoloji disiplini için aile kurumu, toplumsal yapy ortaya 3. Dönem: İstikrarl ve Altn Yirmili Yllar (1924-1929) çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada 4. Ekonomik Kriz birincil ve Demokrasinin Sonu (1929-1933). bulunmalarn sağlayan etkiye sahip sosyal gruplarn başnda gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ değişim,3.1. geçirdiği dönüşüm toplumun yeniGerçekleşmesi durumlara göre Rusya’da Bolşevik Devriminin ve şekillenmesini Cumhuriyetin sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve Kurulmas (1918-1919) dönüşümün aile sosyal kurumu ile ilişkisi ele alnmaktadr. Almanya’da Weimar döneminde gerçekleşen cumhuriyet ve Cumhuriyetler dağlmasnn ardndan anayasalSovyet düzen Sosyalist bir arzunun değil, aksineBirliği’nin galip devletlerin zorlamalarnn her anlamda zorçkan koşullar yaşayan Gürcistan için gerçekleşmiştir. Sarp snr kaps adeta etkisi ile ortaya bir zorunluluğun neticesinde Weimar kurtuluş olmuştur. Sarp snr kapsnn açlmasyla hem daha Cumhuriyeti Birinci Dünya Savaş’ndaki büyük bir askeri yenilgiönce ve birbirindengibi ayrlmak kalan akrabalar buluşmuş hem de 2003: Doğu Versailles şartlar zorunda ağr bir antlaşma üzerine kurulmuştur (Uzun, Karadeniz halk 6; komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu ve 598; Elm, 2005: Sander, 2010: 17). Böylece varolan siyasal sistemin olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak sosyo-ekonomik temelinin çöküşü neticesinde SPD Nettl (1965)’n üzere aile ile ilişkilidevralan ekonomi,bir eğitim, sağlkparties’’ ve gibi pek çok alan bu hüviyeti kapdan deyimiyle, iktidar ‘‘inheritor (mirasç parti) olumlu ya da(Bottomore, olumsuz etkilenmiştir. kazanmştr 1987: 28). Ayn zamanda bu mirasç parti Weimar Cumhuriyeti döneminde kasm devrimine, cumhuriyetin ilan edilmesine ve Kapnn etkileri kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu 1919 yaplmasna en büyük ölçüde iştirak Bir ederek yeni sosyalWeimar statüler anayasasnn ve roller, bu değişikliğin büyük faktörüdür. pansiyon rejime sahipiçin çkmştr (Mertens, 2010: 3).bahsedilebilirken, aile içerisinde eş işletmecisi çok olumlu etkilerden konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. çocuk ve Weimar döneminde Sosyal Demokrat Parti WeimarAyrca Cumhuriyeti’nin gençlerde etkilenmişlerdir. demokratik taşyc bir kolonu niteliğindeydi. Bu taşyc kolon özelliğine sahip olmada Birinci Dünya Savaşnn gerçekleşen devrimci Snr kapsndan geçişler 2011hemen ylna ardndan kadar pasaportla yaplyordu. niteliklere sahip üç odak noktasnn Bu Ancak 2011 ylnda sadece bir lira büyük verip önemi nüfus bulunmaktadr. cüzdann gösterip odaklardan Kiel’de mümkün işçi ve denizcilerin merkezi otoriteye karş Gürcistan’a birincisi geçiş yapmak olmuştur. Snr kapsnn özellikle oluşturduklar ve Askerler İkinci odak Münih’te serbest geçişe ‘‘İşçiler açlmasndan sonra Konseyi’’dir. Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps sendikaclarn ve sosyalistlerin Eisner’in başkanlğnda ‘‘Bavyera değişmiştir. Araştrma bu değişimiKurt sosyolojik olarak inceleyerek var olann Cumhuriyeti’’ni Son etkili odak olacaktr. noktas ise Berlin’de sosyalist ortaya çkarlmasilan veyaetmeleridir. anlaşlmasnda Ebert ve Scheidemann, II. Willhelm’i tahtndan feragate zorlayarak geçici hükümeti kurmuş olmalardr (Sander, 2010: 18). 1. Teorik Çerçeve Weimar Cumhuriyeti döneminde 1919’dan 1925 ylna kadar 1.1. Aile imparatorluğun ilk cumhurbaşkan Sosyal Demokrat partili Friedrich Ebert çalşmada2010: aile kurumu önemliEbert’in bir yer tutmasndan dolay aileye olmuşturBu(Mertens, 3). Friedrich kurduğu geçici hükümet dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan ordu, endüstri sahipleri, liberal ve tutucu partiler ile halkn büyük çoğunluğu meydana gelmiş sosyolojik Ancak birimlerdir. de toplumu oluşturan sosyal tarafndan desteklenmiştir. Karl Aile Liebknecht ve Rosa Luxemburg gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada önderliğindeki aşr sol Spartakistler Birliği, Ulusal Meclisi ‘‘karş bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun devrimci’’ olarak nitelendirerek geçici hükümete karş mücadeleye temelinde yer alr. başlamşlardr (Sander, 2010: 19). Sosyal Demokratlar ile Spartakistler Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 80 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi N. Ylmaz / Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi arasndaki bu mücadelenin temel nedeni ise benzer seçmen kitlesine sahip olmalardr. Bu rekabet, bazen aşr sağ Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (NSDAP) ile Spartakistler birliğinden ayrlarak kurulan Alman Komünist Partisi’nin ittifakna kadarbir gidebiliyordu. Bu ittifak ile hedeflenen makalenin ileri sürdüğü argüman bütün olarak değerlendirildiğinde ise Alman Sosyal Demokrat güçsüzleştirilmesidir (Mertens, 2010: Weimar Cumhuriyeti dönemi Partisinin ve öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler 3). ve ekonomik krizlerin Nazizm’in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. Sosyal Demokratlar ile Komünistler arasndaki uyuşmazlk bu Weimar Cumhuriyeti dönemi ve öncesine ilişkin sosyal demokrasi kadarla kalmamş, 1919 ylnn Ocak aynda Berlin’de yaplan genel grevle anlayşnn temel taş konumundaki Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin komünist bir politikalar darbe girişiminde bulunulmuş, fakat yeterli ordunun Sosyal gerçekleştirdiği ile ilgili Türkçe literatürde çalşmann Demokratlar ile birlikte hareket etmesi neticesinde bu darbe girişimi yaplmamş olmasndan dolay, makalenin literatüre katk sağlayacağ bastrlmştr. Ancak 21 Şubat 1919 Bavyera’da çkan bir karşklkta düşünülmektedir. komünist partili Kurt Eisner’in miliyetçi ve antisemitist bir öğrenci olan Graf Arco-Valley tarafndan sokak ortasnda öldürülmesi sonras, Sosyal 1. Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin Kuruluşu Demokratlar ile Komünistler arasndaki düşmanlk iyice artmştr (Sander, İkinci Dünya Savaş sonuna kadar Almanya’da üç ayr rejim 2010: 19; Kastner, 2012). uygulanmştr: İmparatorluk Dönemi, Sosyal etkin demokratik bir 1919 1871-1918 ylndaki aras kargaşa ortam sonras Demokratlar rejimi amaçlamakla birlikte başarsz olan 1918-1933 Weimar Cumhuriyeti liberalizmin simgesi haline gelmiş olan Weimar kentinde liberal bir avukat Dönemi ve 1933-1945 aras Nazi Dönemi (Çam, 1919’da 2000: 276). olan Hugo Preus başkanlğnda 31 Temmuz liberal bir anayasa 1871’den 1918’e kadar sürenAnayasa İmparatorluk rejimisüreyle döneminin bir hazrladlar (Sander, 2010: 19-20). yedi yllk seçilecek demokrasi olmadğ görülmektedir. Bu dönem Alman Şansölyesi’nin siyasal Cumhurbaşkan, iki meclisli parlamento, küçük kesimlerin temsilinde oy iktidarda reel politikalar oluşturabilecek güce federe sahip olduğu, kaybn önleyen nispi temsil sistemi vekadar eyaletlere yetkiler Şansölye’nin kendi bakanlarn ve öngörüyordu. (Başbakan) Weimar Anayasas olarak da kendisinin adlandrlanatayabildiği bu Anayasa, parlamentoya karş sorumluluğunun olmadğ ve yasama organsistemi olan Parlamento hükümeti sistemi İngiltere’den ve Fransa’dan, başkanlk Reichstag’n kabul sistemi etmek veya reddetmek gibi snrl bir(Elm, güce sahip Amerika’dan,bütçeyi referandum ise İsviçre’den esinlenmiştir 2005: olduğu bir dönemdir (Roskin, 2011: 205). 5; Sander, 2010: 19-20). Ancak zamanna göre ileri bir belge olan Weimar Anayasas, doğrudan ve rejiminin temsili demokrasinin yan sraözelliklerinden vatandaşlk ve siyasal İmparatorluk en önemli biri haklar (özellikle kadnlarn ve sendikalara katlma hakk)İmparatorluk sağlamasna İmparatorluğun siyasal oy sorumluluk taşmamasdr. rağmen, çeşitli ülkelerin anayasalarndan yararlanlarak hazrlandğndan sorumluluklarn fiilen şansölye’ye devretmiştir. Özellikle Otto von dolay bir bütünlük ve açklktan yoksundu (Uzun, 2003: 598; Mertens, Bismarck döneminde, onun güçlü kişiliği sayesinde, Şansölye mevkii ön 2010: 3). Yinede dönemin koşullar göz önüne alnarak bir karşlaştrma plana çkmştr (Çam, 2000: 279). Şansölye Bismarck ve Kayzer Wilhelm’e yapldğnda Weimar döneminin1970: ileri 89). bir Dolaysyla demokratik göre sosyalistler ‘‘vatanAnayasas hainleri’’ kendi idiler (Bracher, anayasa olduğu söylenebilir. Bismack’n politikalarna en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. 1878-1890 arasndaki dönemde SPD yasa-dş yollarla siyaset yapmaya çalşmş 3.2. ve mevcut sistemin dşnda hareket ederek hzla gelişip bir kitle Kriz Yllarnn Başlangc (1920-1923) partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28). 1920’li yllar Almanya için Versay Barş Antlaşmas’nn ağr Sosyal ilk partileşme girişimi 1893güçlendiği ylnda, koşullarna tepkidemokratlarn olarak aşr milliyetçi ve militarist gruplarn Lassalle’c sosyalist bir grubun Alman İşçileri Birliği’’ bir dönemdir. 13 Mart 1920 ylnda‘‘Genel Weimar Cumhuriyetine düşmanadnda Amerika dernek kurmasyla başlamştr. Bunu, 1869’da August Bebel ve Wilhelm doğumlu bir gazeteci olan Wolfgang Kapp Berlin’de yönetimi ele geçirdi ve Liebknecht Marksist bir parti Alman Sosyal Demokrat İşçi kendisini deönderliğinde Kayzer olarak atad. Bu darbeolan girişiminde şüphesiz göze çarpan Partisi (SDAP)’nin kuruluşu izlemiştir. August Bebel ve Wilhelm en önemli noktalardan biri, Alman ordusunun komünist darbe girişiminde Liebknecht’in yönetimindeki Sosyalkarş Demokrat takndğ tavrn aksine KappAlman darbesine tarafszİşçi birPartisi tutum (SDAP) izlemiş ile Ferdinand Lassalle idaresindeki Alman İşçi Birliği’nin (ADAV) 1875 ylnda Gotha’da yaplan bir kongrede birleşmesi sonucunda ise August 81 Bebel’in parti başkanlğnda Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş yllarnda parti Alman Sosyalist İşçi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 olmasdr. Ancak darbe girişimi işçi ve memurlarn o günlerde Berlin’de genel grev düzenliyor olmalarndan dolay başarszlkla sonuçlanmştr. Kapp ve diğer subaylar ise ülkeyi terk etmişlerdir. Bu başarsz Kapp darbesi girişimi, Almanya’da militarist hareketlerin başlamş olduğunun önemli bir Giriş (Sander, 2010: 20; Ullrich, 2010). göstergesidir Sosyoloji disiplini diğer için bir ailedarbe kurumu, toplumsal ortaya Milliyetçi-militarist teşebbüsü 8 Kasmyapy 1923 ylnda çkarmas açsndan Alman önemlidir. bir Hitler arada Nasyonal Sosyalist İşçi Aile, Partisitoplumdaki (NSDAP) bireylerin lideri Adolf bulunmalarn sağlayan birinciladetkiye sosyal gruplarn başnda tarafndan ‘‘Birahane Darbesi’’ altndasahip gerçekleşmiştir. Adolf Hitler bu gelmektedir. Toplumu oluşturanRoma ailenin, gününyürümesini koşullarna örnek göre yaşadğ darbe girişiminde Mussolin’in üzerine almştr değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun durumlara (LERNSTUNDE, 2012). Ancak bu yeni darbe girişimigöre de şekillenmesini başarszlkla sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan ve sonuçlanmş, NSDAP kapatlmş ve Hitler yarglanarak mahkumdeğişim olmuştur. dönüşümün aile sosyal ilişkisi ele alnmaktadr. Bu gelişmelerden sonrakurumu Hitler ile iktidar mücadelesine yasal yollardan devam etmeye karar vermiştir (Uzun, 2003: 599; Elm, 2005: 60). Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan her anlamda koşullar yaşayan Gürcistan Sarp demokrasisi snr kaps sol adeta Siyasizor açdan 1920-1923 yllar arasndaiçin Alman ve kurtuluşgelen olmuştur. Sarp tehlikeleri snr kapsnn açlmasylaekonomik hem daha önce sağdan diktatörlük ile çalkalanrken, durum da birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem Kasmnda de Doğu giderek kötüleşmekteydi. 1921’de bir Dolar 70 Mark iken, 1923 Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Vergiler Kapnniseaçlmas olumlu ve bir Dolar 840 milyar Mark’a yükselmiştir. devlet masraflarnn olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta kurumu olmak ancak %2’sini karşlayabiliyordu. Alman ekonomisini buaile derece ypratan en üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim,Versay sağlk ve gibi Antlaşmasnn pek çok alan buyüklemiş kapdan önemli sebeplerden birisi şüphesiz Barş olumlu tamirat ya da olumsuz etkilenmiştir. olduğu borcudur (Armaoğlu, 2007: 156). Kapnn etkileri kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en (1924-1929) büyük faktörüdür. Bir pansiyon 3.3. İstikrarl ve Altn Yirmili Yllar işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş 1924-1929 yllar arasnda Almanya’da geliştirilen üretim konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve yöntemlerinin ve ülkeye giren bol miktarda yabanc sermayenin katklaryla gençlerde etkilenmişlerdir. ülke ekonomisi canlanmş ve bir refah dönemi yaşanmştr. Bu refah Snr kapsndan 2011sanayiciler ylna kadar yaplyordu. dönemindeki olanaklardangeçişler daha çok ve pasaportla büyük toprak sahipleri Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann yararlanmştr. Ayn şekilde işçiler de toplu sözleşmeler sayesindegösterip belirli Gürcistan’aelde geçiş yapmak(Uzun, mümkün Snr kapsnn özellikle kazançlar etmişlerdir 2003:olmuştur. 598). Altn yirmili yllar olarak da serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps adlandrlan bu dönemde toplumun refah seviyesinin yükselmesi SPD’nin değişmiştir. Araştrma değişimi sosyolojik olarak inceleyerek olann 1929 seçimlerinde %30bu gibi bir oy oran yakalamasn sağlamştr var (Mertens, ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda etkili olacaktr. 2010: 3). 1. Ekonomik TeorikKriz Çerçeve 3.4. ve Demokrasinin Sonu (1929-1933) 1.1. Aile Almanya’da altn yirmili yllar sanayicilere ve büyük toprak Bu yaramştr. çalşmada aile kurumu önemli bir yer ve tutmasndan dolay aileye sahiplerine Alt ve orta tabakalar, esnaf küçük tasarruf sahipleri dair1920-23 ksa teorik bilgilere yerenflasyondan verilmiştir. dolay Toplumlar sosyal gruplardan ise arasnda yaşanan giderek yoksullaşmşlar meydana gelmiş mevcut sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu ve bu kesimler durumu kabullenmeyerek Weimaroluşturan rejiminesosyal karş gruplarn başlamşlardr en önemlisidir. (Uzun, Aile ayn zamanda insanlarn bir arada çkmaya 2003: 598). toplumda 1929 Ekiminde New York bulunmalarna yardmc olan Ekonomik bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun borsasnn çökmesi ve Büyük Buhrann başlamasyla kitlelerde temelinde yer alr. huzursuzluk ve memnuniyetsizlik artmştr. Bu olumsuzluklarn neticesi olarak 1932 ylna gelindiğinde Almanya’da oran yaklaşk %30’lara Sosyal bilimciler ailenin tanmnnişsizlik yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 82 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi N. Ylmaz / Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi ulaşmştr (LERNSTUNDE, 2012). 1929 yl Dünya Ekonomik Krizi ayn zamanda Alman demokrasisini de olumsuz yönde etkilemiştir. Ilml partilerin küçülmelerine karşn, radikal partiler (Naziler ve Komünistler) giderek büyümüşlerdir. bir sonucun ortaya çkmasndaki temel faktör makalenin ileri sürdüğüBöyle argüman bir bütün olarak değerlendirildiğinde ise işsizlik olmuştur.dönemi İşsizlikveoranndaki artş, Nazilerin daha çekişmeler yüksek oy Weimar Cumhuriyeti öncesinde meydana gelen siyasi almalarn sağlamştr (Roskin, 2011: 207). ve ekonomik krizlerin Nazizm’in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. 1929-1933 arasnda dönemi siyasal ve veöncesine anayasalilişkin bunalmlar ekonomik Weimar Cumhuriyeti sosyal demokrasi bunalmlarn neticesinde artmş ve İmparatorluk döneminde meydana anlayşnn temel taş konumundaki Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin gelmeyen siyasal, dini ve ekonomik gruplar arasndaki sürtüşmeler gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe literatürde yeterli çalşmann gözlenmeye olmasndan başlanmştr. dolay, Bunun sonucunda çok sayda uzlaşmalar yaplmamş makalenin da literatüre katkve sağlayacağ imkansz siyasal görüşlere sahip partiler kurulmuştur. Siyasal istikrarszlk düşünülmektedir. giderek artarken, 1930 seçim sonuçlar başka bir gerçeği de göstermiştir. Tablo 1’de de görüldüğü üzere bu seçim sonuçlarna göre: Ekonomik sknt Alman radikal Sosyal Demokrat Partisi’nin Kuruluşu içindeki1.kitleler partilere yönelmişlerdir. Nitekim 1930 yl seçim İkinciNazilerin Dünya Savaş sonuna kadar Almanya’da üç ayr107’ye, rejim sonucunda parlamentodaki sandalye says 12’den uygulanmştr: 1871-1918 İmparatorluk etkin 599). demokratik bir Komünistlerinki ise 54’denaras 77’ye yükselmiştirDönemi, (Uzun, 2003: rejimi amaçlamakla birlikte başarsz olan 1918-1933 Weimar Cumhuriyeti Dönemi ve 1933-1945 aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). Tablo 1. Weimar Dönemi 1928-1933 Seçim Sonuçlar 1871’den 1918’e(Kaynak: kadar süren İmparatorluk rejimi döneminin bir www.lsg.musin.de) demokrasi olmadğ görülmektedir. Bu dönem Alman Şansölyesi’nin siyasal Seçim Tarihleri 20.05.1928 14.09.1930 31.07.1932 06.11.1932 05.03.1933 iktidarda reel politikalar oluşturabilecek kadar güce sahip olduğu, Şansölye’nin (Başbakan) kendi bakanlarn kendisinin atayabildiği ve Seçime Katlm Oran %75,6 %82,0 %84,0 %80,5 %88,8 parlamentoya karş sorumluluğunun olmadğ ve yasama organ olan Reichstag’n bütçeyi kabul etmek veya reddetmek gibi snrl bir güce sahip SPD %28,7 %21,5 %20,4 %18,3 olduğu bir dönemdir (Roskin, 2011:%24,5 205). İmparatorluk rejiminin en önemli özelliklerinden biri NSDAP-Hitler Partisi %2,6 %18,3 %37,2 %33,0 %43,9 İmparatorluğun siyasal sorumluluk taşmamasdr. İmparatorluk sorumluluklarn fiilen şansölye’ye devretmiştir. Özellikle Otto von Komünist Parti %10,6 %13,1 %14,2 %16,8 %12,3 Bismarck döneminde, onun güçlü kişiliği sayesinde, Şansölye mevkii ön plana çkmştr (Çam, 2000: 279). Şansölye Bismarck ve Kayzer Wilhelm’e Merkez parti %11,9 %11,7 %12,4 %11,9 %11,2 göre sosyalistler ‘‘vatan hainleri’’ idiler (Bracher, 1970: 89). Dolaysyla Bismack’n politikalarna en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. Ulusal Halk Partisi %7,0 %5,9 %8,0 1878-1890 arasndaki %14,2 dönemde SPD yasa-dş yollarla %7,2 siyaset yapmaya çalşmş ve mevcut sistemin dşnda hareket ederek hzla gelişip bir kitle partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28). Sosyal ilk partileşme girişimi en1893 Nazilerindemokratlarn iktidara yükselişini engelleyebilecek önemliylnda, etken Lassalle’c sosyalistDemokratlar bir grubun ‘‘Genel Alman İşçileri birleşik Birliği’’ bir adnda bir şüphesiz Sosyal ile Komünistlerin cephe dernek kurmasylaAma başlamştr. Bunu, Savaş’nn 1869’da August ve Wilhelm oluşturmalaryd. Birinci Dünya sonundaBebel SPD’den ayrlmş Liebknecht Marksist parti olan Alman Sosyal Demokrat olan Almanönderliğinde Komünistleri, Sosyalbir Demokratlar düşman olarak görüyorİşçi ve Partisi (SDAP)’nin kuruluşu izlemiştir. August Bebel 1983: ve Wilhelm onlar ‘‘sosyal faşistler’’ olarak adlandryorlard (Dorpalen, 80). Bu Liebknecht’in yönetimindeki Alman Sosyal Demokrat İşçiönemli Partisi engel (SDAP) noktada bir birlikteliğin oluşmasnn önündeki diğer bir ise ile Ferdinand Lassalle idaresindeki Alman İşçi Birliği’nin (ADAV) 1875 Stalin’in emirleri gereğince, Alman Komünistlerin, Hitler’in çok geçmeden ylnda Gotha’da yaplan bir kongrede birleşmesi sonucunda ise August 83 Bebel’in parti başkanlğnda Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş yllarnda parti Alman Sosyalist İşçi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 biteceği ve Almanya çöktüğünde iktidar kendilerinin devralacağ varsaymna dayanarak, Sosyalistlerle ortaklk programn reddetmeleridir. Bu büyük hatann bedelini birbirlerine benzeyen Komünistler ile Sosyalistler hayatlaryla ödemişlerdir (Roskin, 2011: 207). Giriş Hayek’e (1999: 427-437) göre nasyonal sosyalizmin başarl olmas disipliniSavaş’ndaki için aile kurumu, yapyve ortaya sadece Sosyoloji Birinci Dünya yenilgi, toplumsal çekilen aclar aşr çkarmas Aile,Butoplumdaki bireylerin bir destek arada milliyetçilikaçsndan dalgas ileönemlidir. açklanamaz. fikri iktidara taşyan asl bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahipsosyalizm sosyal gruplarn başnda sosyalizmden gelmiştir. Gerçi Almanya’da, ve nasyonalizm gelmektedir. Toplumu oluşturan günün koşullarna göre yaşadğ arasnda baştan beri güçlü bir ilişkiailenin, mevcuttu. Nasyonal sosyalizmin öncüleri değişim, geçirdiği dönüşümvetoplumun durumlara göresosyalizmin şekillenmesini olan Fichte, Rodbertus, Lassalleyeni ayn zamanda de sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve öncüleriydi. Sosyal Demokrat Parti’nin liderlerinden August Bebel 1892 dönüşümün aile sosyal kurumu ile ilişkisi ele‘‘Emperyal alnmaktadr. ylnda Bismarck’a şunu söyleyebiliyordu: şansölyemiz, Alman Sosyal Sovyet Demokrasisinin, militarizmin hazrlk okulu olduğundan emin Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan olabilirler.’’ 1914’ten itibaren Marksist sosyalizm saflarndan birbiri ardna her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta yeni yeni öğretmenler çkmşsnr ve nasyonal sosyalist camiaya,hem muhafazakar ve kurtuluş olmuştur. Sarp kapsnn açlmasyla daha önce reaksiyonerleri değil, çalşkan işçi ve idealist gençliği kazandrmşlardr. birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu Böylece sağn sosyalistleri giderek olumlu birbirlerine Karadenizsolun halk sosyalistleri komşusuyla iletanşmştr. Kapnn açlmas ve yaklaşarak nasyonal sosyalist dalgann yüksek bir seviyeye ulaşmasna sebep olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak olmuş ve ile bu ilişkili dalgay Hitler Doktrinine dönüştürmüşlerdir. Hitler’in parti üzere aile ekonomi, eğitim, sağlk ve gibi pek çok alan bu kapdan doktrini rkçlk, sosyal devrimcilik ve siyasal romantizm gibi öğelere olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. dayandrlarak katkişilere otoritergöre bir değişmektedir. anlayşla yönetilmiştir 2003: Kapnnparti etkileri İnsanlarn(Uzun, sahip olduğu 599). sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon Bu için nasyonal sosyalist dalga 27 Şubat 1933 ylnda Reichstag işletmecisi çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş 2 Yangn ’n gerekçe göstererek Alman Komünist Partisi’ni kapatmştr konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve (Mertens, 2010: 3). Daha sonra 5 Mart 1933 seçimlerinde Nasyonal gençlerde etkilenmişlerdir. SosyalistSnr Partikapsndan %43,9 oy geçişler oranyla2011 büyükylna bir başar elde kadar sağlayarak pasaportla iktidar yaplyordu. etmiştir. 23 Mart 1933 ylnda ise Nasyonal Sosyalistler partilerin, Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip derneklerin ve sendikalarn yok edilmesine imkankapsnn tanyan özellikle ‘‘Yetki Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün olmuştur. Snr Kanunu’’nu (Ermächtigungsgesetz) meclise sunmuşlardr. Meclisteki serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps oylamalar Demokrat milletvekilleri karş oy kullanarak değişmiştir.srasnda AraştrmaSosyal bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann kanuna tepki göstermişlerdir. Bu görüşetkili farkllklar 22 Haziran 1933 ylnda ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda olacaktr. SPD resmi olarak yasakl hale gelmesine neden olmuştur. Birçok sosyal demokrat aleni veya gizli bir şekilde nazi rejimine karş direnişe katldlar. Çerçeve Ancak 1. bunlarnTeorik birçoğu Heuberg ve Kislau şehirlerindeki temerküz kamplarnda öldürülmüş, diğerleri ise zorla kaçrlmşlar ya da iltica etmek 1.1. Aile zorundaBu braklmşlardr (Mertens, 2010: 3; bir Häuser, 2012, SPD, dolay 2012). aileye çalşmada aile kurumu önemli yer tutmasndan dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan 2 Hitlerin atanmasnda bir ay sonrabirimlerdir. 1933 ylnn 27 Şubatn 28 ine bağlayan gecedesosyal Alman meydana gelmiş sosyolojik Aile de toplumu oluşturan parlamentosunda meydana gelen yangndr. Hitler bu yangn komünist ayaklanma gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada girişiminin başlangc olarakolan görmüş bu yangndan komünistleri aile sorumlu tutarak, bulunmalarna yardmc bir vekurumdur. Dolaysyla toplumun sosyalist ve komünist partilerin yasaklanmasn sağlayacak argümanlara ulaşmştr temelinde yer alr. (www.dhm.de). Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 84 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk Değerlendirmesi N. Ylmaz / Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi Sonuç SPD günümüz dünyasnn önemli akmlarndan olan sosyal demokrasi anlayşn kökten etkilemiş bir siyasal partidir. İlk kuruluş yllarnda kat çizgiyebirsahip olmakla daha sonraki makalenin ileri Marksist sürdüğü bir argüman bütün olarak birlikte değerlendirildiğinde yllarda Cumhuriyeti aşr sol çizgiden ayrlmştr. Bu aşr sol düşünce Almançekişmeler Komünist Weimar dönemi ve öncesinde meydana gelen siyasi Partisi tarafndan doldurulmuş ve sosyal demokratlar siyasi yelpazede ve ekonomik krizlerin Nazizm’in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. ‘‘orta’’ya doğru Cumhuriyeti kaymşlardr. dönemi Bu kayma Alman komünistleri ile Weimar ve neticesinde öncesine ilişkin sosyal demokrasi sosyal demokratlar arasnda büyük ölçekli uyuşmazlklar yaşanmştr. anlayşnn temel taş konumundaki Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin Kendi döneminde değerlendirildiğinde oldukça demokratik koşullara gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe literatürde yeterli çalşmann sahip olan Weimar Cumhuriyeti siyasalkatk hayatnda sosyal yaplmamş olmasndan dolay, dönemini makaleninAlman literatüre sağlayacağ demokratlarn en etkin olduğu dönemdir. Ancak bu dönemde siyasal iktidar düşünülmektedir. yönetimde başarl olamamş ve Weimar Cumhuriyeti Nazi iktidaryla birlikte yklmştr. Bu başarszlğnn temelinde anayasal eksiklikler, 1. Alman Sosyalo Demokrat Partisi’ninveKuruluşu Nasyonalizm akmnn zamanki popülaritesi Almanya’nn savaş sonras İkinci Dünya Savaş sonuna kadar etkisi Almanya’da üç ayr rejim içinde bulunduğu sosyo-ekonomik koşullarn yadsnamaz. Ancak bu uygulanmştr: 1871-1918 aras İmparatorluk Dönemi, etkin demokratik bir sebeplerden daha önemli bir sebep var ki o da SPD ile KPD arasndaki sert rejimi amaçlamakla birlikte başarsz olan 1918-1933 çekişmelerdir. Weimar Cumhuriyeti dönemindeki buWeimar açkça Cumhuriyeti ve uzlaşmaz Dönemi ve 1933-1945 aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). muhalefet anlayş Sosyal Demokratlar yükselen Nasyonal Sosyalizm karşsnda yalnz 1918’e brakmştr. nedenler Weimar 1871’den kadarBütün sürenbuİmparatorluk rejimi demokrasisinde döneminin bir kalc yapsal sorunlar meydana getirerek o dönemin dinamik kitle hareketi demokrasi olmadğ görülmektedir. Bu dönem Alman Şansölyesi’nin siyasal olan nasyonal sosyalizmin iktidara gelmesini olanakl klmş ve tüm dünyay iktidarda reel politikalar oluşturabilecek kadar güce sahip olduğu, olumsuz etkileyecek gelişmelere ayak olmuştur. Şansölye’nin (Başbakan) kendiönbakanlarn kendisinin atayabildiği ve parlamentoya karş sorumluluğunun olmadğ ve yasama organ olan Anti demokratik siyasi rejimlerin oluşmasn etkileyen faktörlerin Reichstag’n bütçeyi kabul etmek veya reddetmek gibi snrl bir güce sahip günümüzde de çok fazla değiştiğini söyleyemeyiz. Halen ekonomik krizler olduğu bir çekişmeler dönemdir (Roskin, 2011:aşr 205).sol ve sağ gruplarn oy oranlarnn ve siyasi beraberinde artmasna neden olmaktadr. Nitekim ylnda Avrupa’da yaplan İmparatorluk rejiminin en 2012 önemli özelliklerinden biri seçimlerde aşr sağ ve solsorumluluk partilerin oylarnda kayda değer bir artma İmparatorluğun siyasal taşmamasdr. İmparatorluk gözlenmiştir. Fransa seçiminin ilk turunda Otto sol uçtaki sorumluluklarn fiilenCumhurbaşkanlğ şansölye’ye devretmiştir. Özellikle von Melenchon ile aşr sağ ulusal cephe parti lideri Le Pen’in oylarnn Bismarck döneminde, onun güçlü kişiliği sayesinde, Şansölye mevkii ön yükselmesi, ve 279). Norveç’te aşrBismarck sağ vevesolun ve plana çkmştrHollanda (Çam, 2000: Şansölye Kayzeryükselişi Wilhelm’e Yunanistan aşr ‘‘vatan sağ ve sol partilerinin oranlarnn iki 89). ay gibi ksa bir göre sosyalistler hainleri’’ idiler oy (Bracher, 1970: Dolaysyla sürede ani yükselişi aslndaengeçmiş dönemsosyal Almanyas’nn başna gelen kriz Bismack’n politikalarna fazla tepki demokratlardan gelmiştir. sebeplerinden çokta farkl değildir.SPD Krizler ve siyasi uzlaşmazlklar geçmişte 1878-1890 arasndaki dönemde yasa-dş yollarla siyaset yapmaya olduğu gibi siyasi aşrlklara sebebiyet vermektedir. çalşmş ve bugünde mevcut sistemin dşnda hareket ederek hzla gelişip bir kitle partisi haline (Bottomore, 1987: 28). Anti gelmiştir demokratik rejimlerdeki bu aşrlklarn tehlikeleri ancak toplumda demokratikleşme bilincinin yerleşmesi girişimi ile önlenilebilir. Sosyal demokratlarn ilk partileşme 1893 Bireyler ylnda, çocukluk ve eğitim-öğretim yllarnda özümsemiş bir siyasal Lassalle’c sosyalist bir grubun ‘‘Genel demokrasiyi Alman İşçileri Birliği’’ adnda bir sosyalleşme süreci başlamştr. geçirirlerse daha yllarda ülkesine dernek kurmasyla Bunu,sonraki 1869’da August Bebel ve ve dünyasna Wilhelm faydal bir fert haline gelebilir. Liebknecht önderliğinde Marksist bir parti olan Alman Sosyal Demokrat İşçi Partisi (SDAP)’nin kuruluşu izlemiştir. August Bebel ve Wilhelm Liebknecht’in yönetimindeki Alman Sosyal Demokrat İşçi Partisi (SDAP) ile Ferdinand Lassalle idaresindeki Alman İşçi Birliği’nin (ADAV) 1875 ylnda Gotha’da yaplan bir kongrede birleşmesi sonucunda ise August 85 Bebel’in parti başkanlğnda Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş yllarnda parti Alman Sosyalist İşçi Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Kaynakça ANDREA, Andreas ve NILS, Anna. ‘‘Wahlen in der Weimarer Republik’’, http://www.gonschior.de/weimar/Deutschland/RT5.html (28.05.2012). Giriş ARMAOĞLU, Fahir. (2007), 20. Yüzyl Siyasi Tarihi, İstanbul: Sosyoloji Alkm Yaynevi. disiplini için aile kurumu, toplumsal yapy ortaya çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada BERMAN, Sheri. (2012), Sosyal Demokrasi Dönemi, İki Dünya bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahip sosyal gruplarn başnda Savaş Arasndaki Dönemde Avrupa, Ankara: Phoenix Yaynevi. gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ Tom.toplumun (1987), yeni Siyaset Sosyolojisi, Teori değişim,BOTTOMORE, geçirdiği dönüşüm durumlara göre Ankara: şekillenmesini Yaynlar, (Çev.:Bu Erol Mutlu).bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve sağlamaktadr. noktada, BRACHER, Dietrich. (1970), 20. yüzyl dünya devrimleri dönüşümün aile sosyalKarl kurumu ile ilişkisi ele alnmaktadr. ansiklopedisi, ‘‘Kayzer Wilhelm’in Almanyas’’, Arkn ardndan Kitabevi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ninİstanbul: dağlmasnn Yaynlar, ss. 87-93. her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta Esat. Sarp (2000), Devlet Sistemleri, Der kurtuluşÇAM, olmuştur. snrÇağdaş kapsnn açlmasyla hemİstanbul: daha önce Yaynlar. birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu‘‘Der ve DEUTSCHES HISTORISCHES MUSEUM. (2012), olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak Reichstagsbrand’’, http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/ üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim, sağlk ve gibi pek çok alan bu kapdan innenpolitik/reichstagsbrand/index.html (30.04.2012). olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. DORPALEN, Andreas. (1983), ‘‘SPD und KPD in der Endphase der Kapnn etkileriVierteljahrshefte kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip Weimarer Republik’’, für Zeitgeschichte, Say. 31, olduğu ss. 77sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon 107. işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş ELM, Ludwig. (2005), Bir birahane darbecisi, İstanbul: Roman’s konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve Yaynlar, (Çev.: Aylin Yldz). gençlerde etkilenmişlerdir. EROĞUL, Cem. (2010), Çağdaş Devlet Düzenleri, Ankara: Snr kapsndan geçişler 2011 ylna kadar pasaportla yaplyordu. Krlangç Yaynevi. Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip GEISS, Imanuel. (1970), 20. yüzyl dünyaSnr devrimleri ansiklopedisi, Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün olmuştur. kapsnn özellikle ‘‘Yeni Almanya’’, İstanbul: Arkn Kitabevi Yaynlar, ss. 463-469. serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps HAUSER, Iris.bu ‘‘Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD)’’, değişmiştir. Araştrma değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann http://www.landeskunde-baden-wuerttemberg.de/spd.pdf ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda etkili olacaktr. (01.05.2012). HAYEK, Friedrich August. (1999), ‘‘Nazizmin Sosyalist Kökleri’’, Atilla Yayla Sosyal ve Siyasal Yazlar Seçme Yazlar, Ankara: Siyasal 1. (Ed.), Teorik Çerçeve Kitabevi, ss. 427-437. 1.1. Aile JAMES, Harold. (2009), 1770’den bugüne Alman Kimliği, İstanbul: Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye Kzlelma Yaynevi, (Çev.: İsmail Türkmen). dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan Wolfram. (1998), ‘‘Kurt Eisner, Kunst und Politik’’, meydanaKASTNER, gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu oluşturan sosyal http://www.kurt-eisner-kulturstiftung.de/Eisner.html (19.05.2012). gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada KEYMAN, Fuat olan E. (2008), ‘‘Sosyal Demokrasi’nin ve bulunmalarna yardmc bir kurumdur. Dolaysyla aileTarihsel toplumun Söylemsel Gelişimi’’, Yeni Toplum Yeni Siyaset Küreselleşme Çağnda temelinde yer alr. Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 86 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi N. Ylmaz / Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamnda Genel Bir Değerlendirmesi Sosyal Demokrat Yaklaşmlar (ed.), İstanbul: Kalkedon Yaynclk, ss. 1537. LERNSTUNDE. (2012), ‘‘Die Weimarer Republik’’, makalenin ileri sürdüğü argüman bir bütün olarak değerlendirildiğinde http://www.lernstunde.de /thema/weimarerrepublik/grundwissen.htm Weimar Cumhuriyeti dönemi ve öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler (12.06.2012). ve ekonomik krizlerin Nazizm’in tetikleyicisi olarak Henkes, görülmesiChristian; gerektiğidir. MERKEL, Wolfgang; Petring, Alexander; Egle, Weimar Cumhuriyeti dönemi ve öncesine ilişkin sosyal demokrasi Christoph. (2012), İktidarda Sosyal Demokrasi, Ankara: Phoenix Yaynlar. anlayşnn temel taş konumundaki Alman Geschichte Sosyal Demokrat MERTENS, Martin. ‘‘Die der Partisi’nin SPD’’, gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe literatürde yeterli çalşmann http://www.bpb.de/politik/grundfragen/parteien-in-deutschland/42082 yaplmamş olmasndan dolay, makalenin literatüre katk sağlayacağ /geschichte (18.05.2012). düşünülmektedir. NETTL, Peter. (1965), ‘‘The German Social Democratic Party 18901914 as a Political Model’’, Past and Present, No.30, pp. 65-95. 1. Alman Sosyal(2012), Demokrat Kuruluşu ÖRS, Birsen. 19. Partisi’nin yüzyldan 20. yüzyla modern siyasal İkinci Dünyaİstanbul SavaşBilgi sonuna kadar Almanya’da üç ayr rejim ideolojiler, İstanbul, Üniversitesi Yaynlar. uygulanmştr: 1871-1918 aras İmparatorluk Dönemi, etkin demokratik bir SANDER, Oral. (1992), Siyasi Tarih, İlkçağlardan-1918’e, Ankara, rejimi amaçlamakla birlikte başarsz olan 1918-1933 Weimar Cumhuriyeti İmge Kitabevi Yaynlar. Dönemi ve 1933-1945 aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). SANDER, Oral. (2010), Siyasi Tarih 1918-1994, Ankara/İstanbul: 1871’den 1918’e kadar süren İmparatorluk rejimi döneminin bir İmge Kitabevi Yaynlar. demokrasi olmadğ görülmektedir. Bu dönem Alman Şansölyesi’nin siyasal SCHWARZ, Peter. ‘‘Alman SDP’sinin savaş lehinde oy kullanşnn iktidarda reel politikalar oluşturabilecek kadar güce sahip olduğu, doksannc yldönümü’’,kendi http://www.wsws.org/tr/2004/aug2004/spdŞansölye’nin (Başbakan) bakanlarn kendisinin atayabildiği ve a20.shtml (19.06.2012). parlamentoya karş sorumluluğunun olmadğ ve yasama organ olan TÜRKÖNE, Mümtazer. Siyaset, İstanbul, OpusbirYaynclk. Reichstag’n bütçeyi kabul etmek(2010), veya reddetmek gibi snrl güce sahip olduğu bir dönemdir (Roskin, 2011: (2010), 205). ULLRICH, Volker. ‘‘Marsch auf Berlin’’, http://www.zeit.de/2010/11/Deutschland-Kapp-Putsch (20.06.2012). İmparatorluk rejiminin en önemli özelliklerinden biri İmparatorluğun siyasal(2003), sorumluluk taşmamasdr. İmparatorluk UZUN, Şentürk. ‘‘Federal Almanya Yönetim Sistemi’’ (Ed.) sorumluluklarn fiilen Yüzylda şansölye’ye devretmiştir. Özellikle Otto Vakf, von K. Nitas, Yirmi Birinci Yönetim, Türk İdari Araştrmalar Bismarck Ankara. döneminde, onun güçlü kişiliği sayesinde, Şansölye mevkii ön plana çkmştr (Çam, ‘‘Das 2000: soziale 279). Şansölye Bismarck ve Kayzer SPD. (2012), Deutschland, Gestern, Heute,Wilhelm’e Morgen’’, göre sosyalistler ‘‘vatan hainleri’’ idiler (Bracher, 1970: 89). Dolaysyla http://www.spd.de/Partei/Geschichte/ (13.07.2012). Bismack’n politikalarna en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. STÄDTİSCHES LOUİSE-SCHROEDER-GYMNASİUM 1878-1890 arasndaki dönemde SPD yasa-dş yollarla siyaset yapmaya MÜNCHEN. ‘‘Wahlergebnisse in der Weimarer Republik’’, çalşmş ve mevcut sistemin dşnda hareket ederek hzla gelişip bir kitle http://www.lsg.musin.de/ partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28). geschichte/geschichte/lkg/wahlergebnisse_in_der_weimarer_r.htm Sosyal demokratlarn ilk partileşme girişimi 1893 ylnda, (28.05.2012). Lassalle’c sosyalist bir grubun ‘‘Genel Alman İşçileri Birliği’’ adnda bir dernek kurmasyla başlamştr. Bunu, 1869’da August Bebel ve Wilhelm Liebknecht önderliğinde Marksist bir parti olan Alman Sosyal Demokrat İşçi Partisi (SDAP)’nin kuruluşu izlemiştir. August Bebel ve Wilhelm Liebknecht’in yönetimindeki Alman Sosyal Demokrat İşçi Partisi (SDAP) ile Ferdinand Lassalle idaresindeki Alman İşçi Birliği’nin (ADAV) 1875 ylnda Gotha’da yaplan bir kongrede birleşmesi sonucunda ise August 87 Bebel’in parti başkanlğnda Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş yllarnda parti Alman Sosyalist İşçi
