PROJE SONUÇ RAPORU - Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü

Transkript

TÜBİTAK KAMU KURUMLARI
ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME PROJELERİNİ DESTEKLEME PROGRAMI
(1007 PROGRAMI)
KAMU ARAŞTIRMALARI DESTEK GRUBU (KAMAG)
SAVUNMA VE GÜVENLİK TEKNOLOJİLERİ ARAŞTIRMALARI DESTEK GRUBU (SAVTAG)
PROJE SONUÇ RAPORU
(KP-SR-01,Haziran 2012)
105G023
Alt Proje noları: 107G049, 107G050
BİYOKÜTLE ve BİYOKÜTLE/KÖMÜR KARIŞIMLARINI DOLAŞIMLI
AKIŞKAN YATAKTA YAKMA TEKNOLOJİLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
Rapor tarihi (*) :01. Haziran 2012
Yürütücü
Kurum/Kuruluş
Proje No:
105G023
107G049
107G050
Yürütücü
Kurum/Kuruluş Adı
Orta Doğu Teknik
Üniversitesi
TÜBİTAK Marmara
Araştırma Merkezi
GAMA Güç Sistemleri
Mühendislik ve Taahhüt
A.Ş.
Proje
Yöneticisi/Yürütücüsü
Ünvanı, Adı, Soyadı
Prof. Dr. Aysel Atımtay /
Prof. Dr. Hüseyin Vural
Doç. Dr. Hayati Olgun
Makine Mühendisi Gerçek
Bardakçıoğlu
Tarih(**)
İmza
01.06.2012
01.06.2012
01.06.2012
(*) Proje sözleşmesinde belirtilen ve TÜBİTAK’a teslim edilmesi gereken tarih yazılacaktır.
(**) Sonuç Raporu proje süresinin bitiminden itibaren iki ay içerisinde ekleri ile birlikte müşteri kuruma iletilmelidir.
PROJE SONUÇ RAPORU MÜŞTERİ GÖRÜŞÜ
(Rapora ilişkin müşteri kurum görüşü belirtilmesi zorunludur. Müşteri kurum görüşü belirtilmemiş raporlar
değerlendirmeye alınmayacaktır. Müşteri kurum bu raporu ilgili birimleriyle inceleyerek hazırladığı görüşleriyle birlikte
bir ay içerisinde TÜBİTAK’a sunmalıdır.)
Proje No: 105G023
Proje Adı: Biyokütle ve Biyokütle/Kömür Karışımlarını Dolaşımlı Akışkan Yatakta Yakma Teknolojilerinin Geliştirilmesi
1. PROJEDE ELDE EDİLEN ÇIKTILAR
(Proje önerisinde belirtilen Müşteri kurum ihtiyaçlarına yönelik her türlü ürün, sistem, prototip, bilgi, pilot uygulama,
malzeme, üretim tekniği, yöntem, yazılım vb. proje çıktısı yazılmalıdır.)
2. ÇIKTILARIN MÜŞTERİ İHTİYACINI KARŞILAMA DURUMU
(Proje önerisindeki öngörüler dikkate alınarak, elde edilen çıktıların Müşteri Kurumun ihtiyacını karşılama durumu
hakkında bilgi verilmelidir.)
MÜŞTERİ KAMU KURUMU/KURULUŞU (LARI)* YETKİLİSİ
(Müşteri görüşünün her sayfası kuruluş yetkilisi tarafından paraflanmalıdır.)
Adı – Soyadı:
Görevi:
Tarih:
İmza:
* Bu kısımda imzası bulunan görevli kişi, Kurum/Kuruluşun proje sözleşmesinde imzası olacak üst düzey yetkilisi
olmalıdır. (Bakanlıklarda ve Müstakil Müsteşarlıklarda Müsteşar, Valiliklerde Vali, Başkanlıklarda Başkan, İl ve
Büyükşehir Belediyelerinde Belediye Başkanı, Müstakil Genel Müdürlüklerde Genel Müdür veya bu makamların yetki
verdiği Yardımcıları, vb.).
2/82
Proje No: 105G023
Proje Adı: Biyokütle ve Biyokütle/Kömür Karışımlarını Dolaşımlı Akışkan Yatakta Yakma Teknolojilerinin Geliştirilmesi
1. PROJEDE ELDE EDİLEN ÇIKTILAR
(Proje önerisinde belirtilen Müşteri kurum ihtiyaçlarına yönelik her türlü ürün, sistem, prototip, bilgi, pilot uygulama,
malzeme, üretim tekniği, yöntem, yazılım vb. proje çıktısı yazılmalıdır.)
2. ÇIKTILARIN MÜŞTERİ İHTİYACINI KARŞILAMA DURUMU
(Proje önerisindeki öngörüler dikkate alınarak, elde edilen çıktıların Müşteri Kurumun ihtiyacını karşılama durumu
hakkında bilgi verilmelidir.)
MÜŞTERİ KAMU KURUMU/KURULUŞU (LARI)* YETKİLİSİ
(Müşteri görüşünün her sayfası kuruluş yetkilisi tarafından paraflanmalıdır.)
Adı – Soyadı:
Görevi:
Tarih:
İmza:
* Bu kısımda imzası bulunan görevli kişi, Kurum/Kuruluşun proje sözleşmesinde imzası olacak üst düzey yetkilisi
olmalıdır. (Bakanlıklarda ve Müstakil Müsteşarlıklarda Müsteşar, Valiliklerde Vali, Başkanlıklarda Başkan, İl ve
Büyükşehir Belediyelerinde Belediye Başkanı, Müstakil Genel Müdürlüklerde Genel Müdür veya bu makamların yetki
verdiği Yardımcıları, vb.).
3/82
ÖNSÖZ
(Proje hakkında kısaca bilgi verilmeli, projenin TÜBİTAK tarafından desteklendiği belirtilmelidir. En fazla bir sayfa
olacak şekilde yazılmalıdır.)
Kısa ismi DAY(Dolaşımlı Akışkan Yatak) projesi olarak anılan “Biyokütle ve Biyokütle/Kömür Karışımlarını
Dolaşımlı Akışkan Yatakta Yakma Teknolojilerinin Geliştirilmesi” konusundaki bu proje,TÜBİTAK 1007
kapsamında desteklenen KAMAG projesidir. Projenin enerji konusunda olması, özellikle yerli-düşük kalorili linyit
kömürllerimizin ve artık/atık biyokütlenin kullanılmasını ve bir teknoloji geliştirilmesini hedeflemesi, projenin önemini
bir kat daha arttırmıştır. Proje, 1 Ekim 2007 tarihinde başlamış olup, alınan uzatmalar ile birlikte 1 Haziran 2012
tarihinde tamamlanmıştır. Projenin müşteri kuruluşları: Elektrik İşleri Etüt İdaresi (yeni ismi Yenilenebilir Enerji Genel
Müdürlüğü) ve Orman Genel Müdürlüğü (OGM) dür. Projenin yönetici kurumu Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Çevre
Mühendisliği Bölümü olup TÜBİTAK-MAM Enerji Enstitüsü ve GAMA Güç sistemleri A.Ş. projenin diğer ortaklarıdır.
Proje, Türkiye’nin önemli bir probleminin çözülmesini hedef almaktadır. Ülkemiz gelişmekte olan bir ülkedir ve her
sene ekonomisi ortalama % 5-6 büyüme hızı göstermektedir. Büyüme için en önemli girdilerden biri de ENERJİ dir.
Ülkemizde kullanılan birincil enerjinin %73 ü ithalatla karşılanmaktadır. Bu çok yüksek bir orandır. Ayrıca ülkemizin
2011 yılında 98 milyon ton eşdeğer petrol (MTEP) olan enerji arzında kendine yetme oranı OECD ülkelerine oranla
çok düşüktür. Bu göstergeler ülkemizde enerji kaynaklarının çeşitliliği ile yerli enerji kaynakların kullanımının
artırılması, verimli kullanımının sağlanması için enerji alanında Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin ivme kazanmasının
gerektiğini göstermektedir.
Türkiye bulunduğu konum itibari ile işlenmesi, kullanımı, ekonomik değeri yüksek olan petrol, doğalgaz gibi yer altı
kaynaklarının bolca bulunduğu bir bölgede olmasına rağmen şimdiye kadar yapılan çalışmalarda ülkemiz sınırları
içerisinde kendi ihtiyaçlarımızı karşılayacak miktarlarda petrol veya doğalgaz bulunamamıştır. Ancak bahsi geçen
kaynakların enerji üretimi, ulaşım, ısınma gibi günlük yaşamın her alanında kullanılması sebebi ile bu yakıtların
ithalatına harcanan bedel, ülke toplam ithalatının yaklaşık % 21’ini oluşturmaktadır. Özellikle kurulum ve işletme
kolaylığı, geri ödeme süresinin kısalığı gibi sebeplerden ötürü ithal edilen doğalgazın yarıdan fazlası, ülkemizde
yaygınlaşan doğalgaz santrallerinde tüketilmektedir. Anlık olarak yatırımcısını kara geçirmiş gibi görünen bu
santraller genel çerçevede değerlendirildiğinde ülkemizin dışa bağımlılığını arttırmakta ve güvenliğini tehlikeye
sokmaktadır.
Türkiye değişik özelliklerde bol miktarda kömür madenine sahiptir. Bu madenlerden çıkan kömürün ortak özelliği
olarak yüksek kükürt ve kül oranına sahip olmaları gösterilebilir. Madenlerimizden çıkarılan bu kömürlerin önemli bir
bölümü EÜAŞ’a ait pulverize kömür teknolojili termik santrallerde yakılmakta ve enerji üretilmektedir. Ancak pulverize
kömür santrali teknolojisinde kömür içerisinde bulunan kükürt, SO2 olarak yanma gazına dönüşmekte ve bacadan
atılmadan önce kullanımı ve işletmesi son derece problemli ve zor olan SO2 giderim ünitelerinde tutulması
o
gerekmektedir. Ayrıca pulverize kömür santrallerinin içerisinde gerçekleşen yanmanın 1000 C ve üzeri sıcaklıklarda
olması nedeni ile yüksek miktarda zararlı NOx emisyonlari da meydana gelmektedir.
Dolaşımlı Akışkan Yatak Teknolojisi, bu iki temel probleme çözüm getirmektedir. Yanma odasında oluşturulan
o
türbülans ile yanma verimi arttırılmakta, yanma odası 850 C civarı sıcaklıklarda tutularak NOx oluşumu minimize
edilmektedir. Kömür içerisinde bulunan kükürdün büyük bir bölümü ise yanma odasına kireçtaşı ilavesi yapılarak
tutulmaktadır.
Biyokütle ise günümüzde oldukça popüler olmuş diğer bir yakıt türüdür. Kendi fosil yakıtına sahip olmayan ülkelerin
enerji problemlerine yeni teknolojiler ve yaklaşımlar ile çareler üretmek ve bilgi paylaşımı sağlamak amacı ile kurulan
IEA( Uluslararası Enerji Ajansı) tarafından çizilen yol haritasında, biyokütlenin 2050 yılında dünya enerji ihtiyacını
karşılama oranının yaklaşık %7,5 (3000 TWh) olacağı öngörülmektedir. Küresel ısınmaya neden olan CO2 gazının
azaltılması hedefi doğrultusunda bünyesi ile atmosfer arasındaki karbon çevrimini kısa sürede tamamladığı için
biyokütle oldukça popüler olmuştur. Türkiye’de bu kapsamda çıkarılan YEK (Yenilenebilir Enerji Kanunu) ile yakıt
olarak biyokütle kullanan tesislerden üretilen elektriğin alımında teşvikler verilmeye başlanmıştır.
Proje kapsamında tasarlanan, kurulumu gerçekleştirilen ve işletilen Dolaşımlı Akışkan Yatak teknolojili pilot tesis 700
kWtermal kapasiteye sahiptir. Tesiste yukarıda avantajları verilen yakıtlardan biyokütle ve kömür bağımsız olarak veya
o
istenilen oranda karışım yapılarak yakılabilmektedir. Tesisin elektrik üretebilirliği, 24 bar, 260 C’de buhar üretimi ile
gösterilmiştir. Proje kapsamında belirlenen yakıtlar ile yapılan deneylerde yukarıda belirtilen tüm avantajların
gerçeklemesi yapılmıştır. Ayrıca kurulan pilot tesis tasarımı esnasında ülkemiz tesis kurulumu konusunda know-how
kazanmış, bu konuda donanımlı personel yetişmiştir. Proje, Türkiye’de bu teknolojiye dikkat çekilmesi ve daha büyük
kapasiteli ticari tesislerin milliolarak (kendi becerilerimiz ile) tasarlanabilmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır.
Proje kapsamında, düşük emisyon ve yüksek verimle kömür ve biyokütlenin ayrı ayrı ve/veya birlikte yakılarak enerji
amaçlı kullanılmasına yönelik bir teknoloji geliştirilmiş ve iki farklı ölçekte demo edilmiştir. Projede kurulan demo
sistemler ile küçük ve orta ölçekli termik santral uygulamalarına yönelik bilgi paketi oluşturulmuş, bundan sonra yeni
kurulacak termik santrallerin tasarımı için bu santrallarda kullanılacak yakıtların ön yakma deneylerinin yapılacağı bir
altyapıyı oluşturulmuştur. Daha önceleri, kurulacak termik santrallarda yakılacak kömürlerin ön yakma deneylerinin
yapılması, yakıtların yanma karakterizasyonlarının tayini için tonlarca kömür yurt dışındaki firmaların
laboratuvarlarına gönderilmekte idi. Bu oldukça külfetli ve pahali bir iştir. Oysa şimdi, bu deneylerin tümü yurt içinde
proje kapsamında kurulan bu DAY tesislerinde yapılabilecektir. Bu teknolojiyi daha da geliştirmek, daha yüksek
güçler ve daha farklı yakıtlar için denemek bundan sonra yapılabilecek projeler ile sağlanacaktır.
Bu bağlamda her anlamda bizden desteğini esirgemeyen TÜBİTAK Yönetimine ve TÜBİTAK- KAMAG grubuna
şükranlarımızı sunarız.
4/82
ÖZET
Projede, “ülkemizdeki ulusal kaynaklarımızı enerji üretiminde daha fazla kullanabilmek” amacı ile düşük ısıl değerli
Türk linyitlerini ve orman kökenli biyokütle yakıtlarını ve bunların belirli oranda karışımlarını düşük emisyon ve
yüksek verim ile yakabilecek bir teknolojiyi yerli imkanlarla kurmak ve geliştirmek, farklı yakıtlar ile yakma deneyleri
yaparak problemli alanlarını görmek ve bunları iyileştirmek, bu teknolojiyi yerli sanayinin hizmetine sunmaya yönelik
bir dokümantasyon bilgi paketi oluşturmak amaçlanmıştır. Bu amaçla, düşük kalorili linyitlerin ve değişik biyokütlenin
beraberce yakılması ve enerji üretimi için en uygun teknoloji olarak “Dolaşımlı Akışkan Yatakta Yakma” teknolojisi
seçilmiş, bu teknolojiyi ülkemiz linyitleri ve orman atık/artıkları için geliştirmek, bu sistemin yaygınlaşmasına yardımcı
olmak projenin diğer amaçlarını oluşturmuştur.
Proje 1 Eylül 2007 tarihinde başlamış olup 1 Mart 2012 tarihinde tamamlanmıştır. Proje başlangıçta 3 yıl olarak
planlanmış, satın alma işlemlerinin uzaması, imalat ve montaj işlemlerinin gecikmesi nedeni ile projede iki defa süre
uzatımına gidilmiştir. Proje toplam süresi 54 ay olmuştur.
Projede toplam üç aşama öngörülmüştür. 1. aşamada; DAY yakma sisteminde kullanılacak biyokütle ve kömürlerin
tespiti ve yakıt karakterizasyonları yapılmış, yakıtların istenilen özellikte sürekli temini için gerekli protokoller
hazırlanmış, DAY yakma sistemi için yakıt depolama ve taşıma sistemleri satın alınmış, DAY yakma sistemi
tasarlanmış ve satın alma/imalat prosedürlerinin oluşturulmasına başlanılmıştır. Projenin 2. aşamasında sistemin
kurulacağı alanın altyapısı hazırlanmış, sistemin ayrıntılı PID diyagramları çıkartılmış, platform tasarımı yapılmış,
dolaşımlı akışkan yatak sistemi için tanımlı ekipmanların satın alma süreçleri başlatılmış, satın almalar
gerçekleştirilmiştir. Projenin 3. aşaması, montaj, devreye alma ve seçilen yakıtların yakma deneylerini içermiştir.
Proje kapsamında 2 farklı ölçekte dolaşımlı akışkan yatak yakma sistemi tasarlanarak kurulmuştur. 30 kWtermal
kapasiteli laboratuvar ölçekli dolaşımlı akışkan yatak yakma sistemi (LAB-DAY), TÜBİTAK-Enerji Enstitüsü
Yakma/gazlaştırma laboratuvarı içerisinde kurulmuştur. Sistemde yakıcı kolon çapı 10.8 cm, yüksekliği 6 m dir. Bu
sistem ile proje kapsamında 5 farklı kömür ve 3 farklı biyokütle için yakma denetleri yapılmıştır. Proje kapsamında
kurulan diğer sistem, pilot ölçekli dolaşımlı akışkan yatak yakma sistemi (PİLOT-DAY) dır. 700 kWtermal kapasitelidir.
Kurulan bu sistem 40x40 cm iç kesitli ve 12 m yüksekliğindedir.Türkiye’de pilot tesis kapsamında ilk defa kurulan bir
demo sistem özelliğindedir ve bir termik santralde bulunan tüm ekipmanları daha küçük çapta içermektedir. Bunlar;
yakıt hazırlama sistemleri (kömür ve biyokütle için), yakıt besleme sistemleri, akışkan yataklı reaktör, 24 bar
basınçta, saatte 800 kg buhar üretim kazanı, ısı eşanjörleri, soğutma kulesi, taşıyıcı platform, toz tutma sistemleri,
gaz ve toz analiz cihazları, su hazırlama ünitesi, tüm sisteme ait ölçüm ve veri toplama ünitesi, kontrol ünitesidir.
Böyle bir sistemin dünyada da çok az sayıda örneği vardır. Bu sistem ile proje kapsamında 3 farklı kömür ve 2 farklı
biyokütle için yakma deneyleri yapılmış, emisyonlar ölçülmüştür. Ayrıca, her iki sisteme de uygun özellikte yakıt
temin etmek amacı ile 2 ton/saat kapasiteli kömür hazırlama tesisi proje kapsamında kurulmuştur. Bunların yanında,
kömür yakma deneylerinde SO2’yi yatakta tutmaya yönelik çeşitli kireçtaşı örneklerinin karakterizasyon çalışmaları
yapılmıştır. Bu kireçtaşı örneklerinden en iyi olanı yakma deneylerinde kullanılmıştır. Projede elde edilen genel
sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
--Projede hedeflendiği gibi, 700 kW ısıl (termal) kapasiteye sahip pilot ölçekte bir dolaşımlı akışkan yatak yakma ve
buhar üretme sistemi (Pilot DAY) tasarlanmış, kurulmuş, işletmeye alınmış ve çeşitli kömür ve kömür-biyokütle
o
karışımları için test edilmiştir. Sistem saatte 800 kg buhar (24 bar ve 260 C) üretmektedir.
o
--Pilot DAY sistemi, kullanılan yakıtın özelliklerine bağlı olarak, 750-950 C sıcaklık aralıklarında tek tek bütün yakıtlar
ve bunların karışımları için stabil, sürdürülebilir ve uzun süreli olarak çalışmıştır. Operasyon sıcaklığının üst sınırı
yakıtların kül yapışma/ergime sıcaklıkları tarafından etkilenmektedir.
--Pilot tesisteki deneylerde yanma verimi %90’ların üstüne çıkmıştır. Kazan ve yanma verimlerinin bileşkesi olarak
hesaplanan toplam verim %70-77 civarında hesaplanmıştır.
--Sistem, uygun çalışma koşulları seçildiğinde, emisyonlar (CO, NOx, SOx) açısından Sanayi Kaynaklı Hava
Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nde (HKKY) kömür ve biyokütle yakan tesisler için ön görülen standartları
sağlayabilmektedir. Ancak bazı koşullarda CO emisyonları HKKY’deki sınırları aşabilmektedir. Bu sorun, kademeli
olarak ikincil hava kullanarak giderilebilir. NH3, HCl, HF ile çeşitli hidrokarbon gazlarının (CH4, C2H4, C3H8, C6H14)
emisyonları ya çok düşük ya da ölçülmeyecek seviyelerde (eser) kalmaktadır.
Projenin somut çıktıları aşağıda sıralanmıştır:



30 kWth kapasitede bir laboratuvar ölçekli DAY yakma sistemi
700 kWth kapasitede bir pilot ölçekli DAY yakma sistemi ve buhar üretmek için kazan
Küçük ve orta ölçekli yakıcı ve kazanlar için kavramsal ve ayrıntılı DAY yakma sistemi tasarımı yapma
kabiliyetine sahip yetişmiş insan gücü.
 DAY yakma teknolojisini farklı özelliklerdeki linyit, biyokütle ve bunların karışımları için uyarlanması
yeteneği
 DAY teknolojisi ile ilgili bilgi paketi
 Daha büyük ve ticari olarak kullanılabilecek ünitelerin yapımı için tasarım parametreleri oluşturulması
 Gerçekleştirilen yakma deneyleri, emisyonların ölçülmesi
 Yakıt hazırlama deneyimi
Anahtar Kelimeler: Dolaşımlı Akışkan Yatak (DAY), DAY sisteminde yakma, DAY teknolojisinin geliştirilmesi, linyit
kömürü yakma, biyokütle yakma, kömür ve biyokütleyi beraber yakma, yakma verimi, emisyonlar, SO2 giderme,
sorbent seçimi, kireçtaşı karakterizasyonu, ısı değiştiricilerin performansı, kazan verimi
5/82
ABSTRACT
(Özet bölümünün aynısı olacak şekilde, İngilizce olarak yazılmalıdır.)
In the project, “in order to use more of our national resources in the energy production”, the aim was to install and
develop a new technology with our own capabilities for the combustion of low quality Turkish lignites and forest
residue biomass fuels and their mixtures with low emissions and high efficiency. During these studies it was also
aimed to burn different fuels in the system and see and diagnose the problemeatic areas by performing
combustion experiments for various conditions. The ultimate goal is to produce a know-how for national industries
and present this know-how to local industries to promot this technology for future energy production. In order to
achieve this goal Circulating Fluidized Bed Combustion (CFBC) technology is chosen.
The project started on 01.09.2007 and finished on 1.03.2012. The project was planned for three years at the
beginning. However, this time was extended twice because of delay in purchasing and installation processes. The
project was completed in 54 months.
The project was carried out in three stages. In the first stage; selection of biomass and coal samples that will be
used in CFBC system was done . Then, fuel characterization studies were performed. The protocols were
prepared with the vendors to provide fuels on required dates and properties. Fuel storage and transportation
systems for CFBC were purchased. After the design of the CFBC system was completed, the technical
specifications for purchase/production of CFBC parts were prepared. In the second stage; the infrastructure of the
area on which the system will be installed was prepared and detailed PID diagrams were plotted. The platform for
the system was designed and purchasing procedure of specified equipments of CFB combustion system was
started. The necessary and required items were purchased for the CFBC. The third stage included mounting and
commissioning of the system, leakage tests, cold experiments and the combustion experiments of specified fuels.
In the scope of the project, two different scales of CFBC systems were designed and constructed. The first system
is 30 kWth capacity of laboratory scale CFBC which was built in the Combustion/Gasification laboratory of the
Institute of Energy. The combustor column of the system has a diameter of 10.8 cm and a height of 6m.
Combustion experiments were done in this system for 5 different coal samples and 3 different biomass samples.
The second system constructed was a pilot scale CFBC of 700 kWth capacity with a square cross-section of
40cmx40cm and a height of 12 m. This is the first demo CFBC in Turkey having a pilot scale dimensions. The
system comprises almost all of equipments that a power station contains. These are; fuel preparation systems (for
coal and biomass, 2 tons/hr capacity); fuel feeding systems to fluidized bed reactor; 24-bar, 800 kg/hr steam
production boiler; heat exchangers; cooling tower, platform, particulate capture systems, gas and particulate
analysis equipments; demineralized water preparation system; measurement and data collection system; and the
computer control unit. Such a system integrated with a boiler is not many in the world. Combustion experiments
were done in this system for 5 different coal samples and 3 different biomass samples. A coal preparation unit of
2 tons/hr capacity was installed to crush, dry and sieve the coal samples for both lab scale and pilot scale CFBC.
In addition to these studies, characterization of various limestone samples were done in order to absorb SO2
formed during the combustion. Among these samples tested, the best one having high SO2 sorption capacity was
used in lab and pilot scale CFBC as an additive during the combustion. The results obtained in the project can be
summarized as follows:
o
--The pilot CFBC system of 700 kWth and the boiler to produce steam at 800 kg/hr (24 bar ve 260 C) have been
designed, installed and commissioned. Various lignite coals and woodchips and their mixtures were successfully
burned in this system.
--The pilot CFBC system has been tested for combustion of individual fuels or for a combination of them at 750o
950 C, based on the type of fuel used. The system was stable and sustainable for long runs. The upper
temperature limit for combustion has been affected by ash softening/deformation temperature.
--The combustion efficiency in the pilot study was above 90%. The combined efficiency of combustor and boiler was
calculated as 70-77%.
--The emissions from the pilot CFBC system can comply with the standards depicted in Air Pollution Control
Regulation for Industries in Turkey (HKKY) for combustion of coal and biomass. However, under certain conditions
CO emissions can be higher than the limits. This emission can be pulled lower by using secondary air or staged
combustion. The emissions of NH3, HCl, HF and other hydrocarbon gases (CH4, C2H4, C3H8, C6H14) are either very
low or below the detection limit.
The concrete outputs of the project are as follows:
 30 kWth capacity of laboratory scale CFBC,
 700 kWth capacity of pilot scale CFBC and its boiler,
 Qualified man power having a capability of making conceptual and detailed design of CFBC, for small and
medium sized combustors and boilers,
 CFBC technology ability to be adapted to different properties of lignite, biomass and their mixtures,
 A know-how package acquired on CFBC technology
 Performed combustion experiments
 Experience on fuel preparation
Keywords: Circulating Fluidized Beds, Combustion in CFB, Development of CFBC technology, Combustion of
lignite coals, Combustion of biomass, Co-combustion of coal and biomass, Combustion efficiency, Emissions,
Removal of SO2, Selection of sorbents, Characterization of limestones, Performance of heat exchangers, Boiler
efficiency
6/82
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ................................................................................................................................................... 4
ÖZET ...................................................................................................................................................... 5
ABSTRACT ............................................................................................................................................ 6
1.
PROJE ÖZET BİLGİLERİ ................................................................................................................ 9
2. TEKNİK BÖLÜM............................................................................................................................... 10
2.1. İş Paketleri (İP) .............................................................................................................................................. 10
2.2. Bilimsel, Teknik, Teknolojik, Ekonomik ve/veya Sosyal Gelişmeler ve Kazanımlar ............................................ 42
2.3. Yapılan Bilimsel Etkinlikler .............................................................................................................................. 46
2.4. Gerçekleşen İş-Zaman Çizelgesi .................................................................................................................... 48
2.5. Proje Çıktılarının Kabulüne İlişkin Testler ve Sonuçları .................................................................................... 49
2.6. Sonuçlar ve Öneriler ....................................................................................................................................... 50
2.7. Proje Personeli............................................................................................................................................... 52
3. SONUÇLARIN TARTIŞILMASI ......................................................................................................... 53
3.1.
Proje Yöntem ve Sonuçlarının Tartışılması ................................................................................................. 53
3.2.
Projede Tamamlanan Çalışmaların Türkiye ve Dünyadaki Mevcut Bilim ve Teknoloji ile Kıyaslaması ........... 55
3.3.
Alternatiflerin değerlendirilmesi .................................................................................................................. 67
3.4.
Proje Çıktılarının Uygulama Alanları ........................................................................................................... 69
3.5.
Çıktıların Olası Uygulama Alanı ve PSUP................................................................................................... 69
3.6.
İlgili Projeler .............................................................................................................................................. 70
3.7.
Diğer Düşünceler ve Ek Bilgiler .................................................................................................................. 71
4. İDARİ VE MALİ RAPOR ................................................................................................................... 72
4.1. İDARİ BÖLÜM................................................................................................................................................ 72
4.2. MALİ BÖLÜM................................................................................................................................................. 74
5. EKLER ............................................................................................................................................. 75
EK-A Bütçe Tabloları (MS-Excel formatındaki tabloları http://www.tubitak.gov.tr/1007 adresinde “kabul edildikten
sonra gerekli formlar” bölümünden indirilmelidir.) ................................................................................................... 75
EK-B Transfer Takip Sisteminden ( ........................................................................................................................ 75
EK-C Yeminli Mali Müşavirlik Proje Harcamaları Değerlendirme ve Tasdik Raporu ................................................. 75
EK-D PSUP Revizyonu ......................................................................................................................................... 75
EK-E. Müşteri Kuruma Devredilecek Malzeme/Ürün Listesi .................................................................................... 76
7/82
EK-F Proje Değerlendirme Anketi .......................................................................................................................... 77
Not: Sayfa numaralarını raporunuza göre güncelleyiniz.
8/82
1. PROJE ÖZET BİLGİLERİ
PROJE SÜRESİ
Gerçekleşen
Başlama Tarihi
Gerçekleşen Bitiş
Tarihi
Onaylanan
Ek Süre (Ay)
Ek Süre Dahil
Bitiş Tarihi
Toplam Gerçekleşen
Proje Süresi
(Ay)
01 Eylül 2007
01 Mart 2012
18 Ay
01 Mart 2012
54
GENEL BÜTÇE TABLOSU
(Ödenekler tüm dönemlerin toplamı şeklinde verilmelidir.)
Sözleşmedeki
Ödenek
(A)
Onaylanan
Ek Ödenek
(B)
Toplam
Ödenek
(A+B)
Toplam
Gerçekleşen
Harcama
(C)
Harcama Oranı
(C/(A+B))
Kalan
Ödenek
[(A+B)-C]
Proje Teşvik
İkramiyesi
240,518.00
-36,062.00
204,456.00
133,305.31
0.65
71,150.69
Geçici İşçi
Ücretleri
619,132.00
254,231.26
873,363.26
848,744.53
0.97
24,618.73
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
Sarf
Malzemesi
Giderleri
409,000.00
61,800.00
470,800.00
456,448.41
0.97
14,351.59
Seyahat
Giderleri
79,712.00
-16,000.58
63,711.42
50,432.78
0.79
13,278.64
Hizmet Alımı
Giderleri
497,900.00
281,893.32
779,793.32
758,252.32
0.97
21,541.00
3,339,710.00
-498,066.00
2,838,644.00
2,818,352.99
0.99
20,291.01
518,295.00
0.00
518,295.00
475,807.47
0.92
42,487.53
5,697,903.00
47,796.00
5,749,063.00
5,541,343.81
0.96
207,719.19
Fasıllar
Bursiyer
Giderleri
Makine/
Teçhizat
Giderleri
Kurum Hissesi
TOPLAM
9/82
2. TEKNİK BÖLÜM
(Her madde için yazım alanı gerektiği kadar uzatılabilir.)
2.1. İş Paketleri (İP)
(Projenin başlangıcı itibariyle, projede gerçekleşen ana (İDA 1. seviye) İP’lerin açıklaması yapılmalıdır. İlgili alt İP’lerin
detayları yöntem ve faaliyetler bölümlerinde açıklanmalıdır. Ana İP’lerin her biri için ayrı hazırlanmalıdır. Faaliyet ve
çıktılara ilişkin tablolar ve görsel öğeler ekler şeklinde verilmelidir.)
İP No
1.1
Gerçekleşen
Başlama-Bitiş Zamanı
İP Adı
Detaylı literatür araştırması
Gerçekleşen İş Gücü
Miktarı (Adam-Ay)
12
Sorumlu Kuruluş
ODTÜ, MAM
012. Ay
Süresi
(Ay)
12
Amaçlar
Akışkan yatak yakma teknolojileri konusunda yurt içi ve yurt dışında yapılmış çalışmaları içeren ayrıntılı bir literatür
raporunun hazırlanması
Yöntem
 “Science direct” ve benzeri veri tabanlarını kullanarak DAY yakma sistemleri konusunda yapılmış
çalışmaları toplamak,
 İnternet arama motorlarını kullanarak DAY yakma sistemleri konusunda yapılmış çalışmaları toplamak,
 Üniversite, araştırma merkezleri ve endüstriyel kuruluşların internet sayfalarını kullanarak ve gerekirse
yazışmalar yaparak DAY yakma sistemleri konusunda yapılmış çalışmaları toplamak,
 DAY yakma sistemleri konusunda geniş tabanlı bir veri bankası oluşturmak,
 Toplanan bilgileri özümseyerek ayrıntılı bir literatür raporu hazırlamak
Faaliyetler
 Proje araştırıcıları (ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü ve TÜBİTAK-MAM) tarafından dolaşımlı akışkan
yatakta yakma teknolojileri konusunda ülkemizde ve dünyada yapılmış çalışmalar detaylı bir şekilde
incelenmiştir.
 Oluşturulan veri tabanı proje’nin web sayfasında proje ortaklarının kullanımına açılmıştır. (WEB Adresi:
http://www.cfbc.metu.edu.tr).
 Detaylı literatür çalışması sonuçları 1. rapor döneminde Ek-1 olarak verilmiştir.
 Bu veri tabanı sürekli olarak güncellenmektedir.
 Güncellenen literatür çalışması sonuçları projenin nihai sonuç raporunda tekrar verilmektedir.
Elde Edilen Çıktılar
 Literatür özeti raporu (1. Dönem raporu ile birlikte verildi),
 Güncellenmiş literatür raporu (sonuç raporu ile birlikte verilmektedir).
Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/Beklenen Başarı Ölçütlerine Uygunluğu
 Ülkemizde ve dünyada dolaşımlı akışkan yatakta kömür/biyokütle ve bunların karışımlarının yakılması ile
ilgili yapılmış çalışmalar ve burada karşılaşılan sorunlar ve çözümleri ayrıntılı olarak incelenmiştir.
 Proje kapsamında kurulan iki farklı ölçekteki (laboratuar ve pilot) sistemlerde gerçekleştirilen kömür ve
biyokütle yakma deneylerinden elde edilen sonuçlar ve problemler, literatürdeki benzer sistemlerde
yapılan çalışmalar ile büyük uyum göstermiştir.
 Bu kurulan sistemler benzerleri ile kıyaslandığında, işlevsellik, sonuçları açısından oldukça başarılı bir
sistem olarak görülmüştür.
 Kurulan sistemlerde, hem farklı özelliklerde kömür ve biyokütleler tek başlarına hem de karışım olarak
başarılı bir şekilde yakılmıştır. Bu sonuçlar literatürle uyumlu çıkmıştır.
 Literatürde de belirtildiği gibi kireç taşı katkısı SO2 emisyonlarında önemli bir düşmeye neden olmuştur.
İP Birikimli Tamamlanma Oranı (%)
100
Tamamlanmayan Faaliyetler ve Gerekçeleri
 İş paketi kapsamında tanımlanan bütün faaliyetler başarılı bir şekilde yerine getirilmiştir.
Etkilenen Çıktılar
 Bu iş paketi kapsamında eksik kalan, öngörülen şekilde elde edilemeyen çıktı bulunmamaktadır.
10/82
İP No
1.2
Gerçekleşen
0-12. Ay
Süresi
(Ay)
12
Akışkan yatakta kullanılacak biyokütle, linyit kömürü ve kireç taşı
örneklerinin toplanması, detaylı yakıt karakterizasyonlarının yapılması
İP Adı
Miktarı (Adam-Ay)
12
Sorumlu Kuruluş
MAM
Amaçlar
 Bu iş paketi kapsamında kullanılacak yakıtların kısa ve elementel analizleri, ısıl değerleri, külün kimyasal
bileşim analizleri, kül ergime sıcaklıkları, kireç taşı ve dolomitin kimyasal bileşim analizleri yapılacaktır.

Yakıtların Termogravimetrik analizleri yine bu kapsamda yapılacaktır. Hammadde karakterizasyonuna
yönelik tüm bu analizler TÜBİTAK-MAM/ODTÜ laboratuarlarında yapılacaktır.
Yöntem
 DAY yakma sisteminde kullanılacak linyitlerden analiz için yeterli miktarda örnek toplanması,
 DAY yakma sisteminde kullanılacak biyokütle ve diğer atıklardan analiz için yeterli miktarda örnek
toplanması,
 DAY yakma sisteminde kullanılacak adsorbentlerden analiz için yeterli miktarda örnek toplanması,
 MAM ve ODTÜ laboratuarları kullanılarak toplanan örneklerin ayrıntılı kısa ve elementel analizlerinin
yapılması, ısıl değerlerinin hesaplanması, kül analizlerinin yapılması,
 Toplanan örneklerin Termogravimetrik analizlerinin standart TGA cihazında yapılması,
 Tüm sonuçların raporlanması,
Faaliyetler

Laboratuar ve pilot ölçekli DAY yakma sistemi tasarımı esnasında detaylı bir çalışma yapılmış, farklı
kömür ve biyokütlelerden analizler için yeterli miktarda örnekler toplanmıştır.
 Toplanan bu yakıtların; kısa ve elementel analizleri, ısıl değer tayinleri, kül analizleri, kül ergime noktası
tayinleri, Termogravimetrik deneyleri yapılmış ve elde edilen sonuçlar bir rapor halinde I. Dönem
raporunda verilmiştir.
 Ayrıca, 3 farklı kireç taşı için de detaylı analizler yapılmıştır.
 Bu çalışmalara ilaveten; laboratuar ve pilot ölçekli sistemde kullanılan tüm yakıtlar deneylerinden önce
tekrar analize tabii tutulmuşlardır.
 Seçilen, kullanılan tüm yakıt ve adsorbentlerin detaylı analizlerini içeren geliştirilmiş bir analiz raporu
projenin sonuç raporu ile birlikte tekrar verilmektedir.
 Rapor 1 döneminde verilen yakıt analiz raporu,
 Laboratuar ve pilot ölçekli yakma sistemleri raporlarında bu deneylerde kullanılan yakıtlar için yakıt analiz
değerleri.
 Sonuç raporu ile birlikte verilen kapsamlı bir yakıt analiz raporu.
 Bu çalışma kapsamında çok detaylı bir yakıt analiz çalışması yapılmış elde edilen sonuçlar raporlara
yansıtılmıştır.
 Bu yakıtlardan; müşteriler, izleyiciler ve KAMAG ile birlikte seçilmiş olanları için yanma deneyleri
öngörülen sistemlerde yapılmıştır.
 Yakıt analiz raporları ile ilgili bir geri dönüş alınmamıştır.
100
 Tamamlanamayan faaliyet bulunmamaktadır.
 Müşteri kurum ve izleyicilere eksik gördükleri, ilave istedikleri analizler sorulmuş ve talep gelmesi
durumunda bu eksikliklerin giderileceği bilgisi verilmiştir.
 Talep gelmemiştir.
11/82
İP No
İP Adı
1.3
Gerçekleşen
5-7. Ay
Süresi
(Ay)
2
Yakma sistemi için gerekli biyokütle, linyit kömürü ve kireç taşı temini için
gerekli protokollerin yapılması
Miktarı (Adam-Ay)
2
Sorumlu Kuruluş
MAM
Amaçlar
Proje kapsamında kurulacak pilot ölçekli sistemin çalıştırılabilmesi için gerekli yakıtların istenilen formda sürekli
temini için gerekli yazışma ve sözleşmelerin yapılması
Yöntem

DAY yakma sisteminde kullanılacak linyit, biyokütle ve adsorbentlerin deneyler süresince yeterli miktarda
ve aynı özellikte temini için üretici firma/kurumlar ile iletişimin kurulması,
 Gerekli sözleşme ve protokollerin yapılması,
Faaliyetler
 Bu kapsamda yapılan çalışmalar 1. Dönem raporunda ayrıntılı olarak verilmiştir. Proje başlangıcında yakıt
parçacık boyutu 0-2 mm arası olarak seçilmiş ve DAY yakma sistemi bu boyut aralığı için tasarlanmıştır.
 Proje kapsamında yakıt hazırlama sistemi (kurutma, kırma, öğütme, eleme) için ekipmanlar
öngörülmemiştir. Yakıtların mümkün olduğunca hazır halde temini tercih edilmiştir.
 Orman sanayi ürün atıkları ve zeytinyağı proses ürünü atığı (prina) başlangıç için biyokütle yakıtı
olarak seçilmiştir. Yakıt özelliklerinin uygunluğu, mevcut hali ile ilave bir işleme tabi tutulmadan yatağa
beslenebilmesi, temininde ve nakliyesindeki kolaylık gibi üstünlükleri nedeni ile bu seçim yapılmıştır.
 Proje süresi boyunca istenilen boyut ve miktarda orman sanayi ürünü atıklarının temini için Kastamonu
Entegre Ağaç Sanayi ile; prina temini için de Emin Kimya ve Yeni Kurtuluş Orman Ürünleri Yağ
Sanayi ve Ticaret Limitet Şirketi ile gerekli konuşmalar ve yazışmalar yapılmıştır.
 27 Şubat 2008 tarihli yazılar ile Kastamonu Entegre’den, Emin Kimya’dan, Yeni Kurtuluş Orman Ürünleri
Yağ sanayi ve Ticaret Limited Şirketi’nden “seçilen yakıtın firmanın üretim potansiyeli dâhilinde istenilen
miktarda ve o günkü piyasa satış fiyatları üzerinden temininin taahhüt edildiğine dair” bir belge alınmıştır.
 Kömür temini için EÜAŞ, TKİ ve EİE nezdinde çeşitli temaslarda bulunulmuştur. Sistemin ihtiyaç duyduğu
boyut aralığında kömürün temininde çeşitli zorluklar ile karşılaşılmıştır.
 TKİ ile yapılan görüşmelerde talep edilen kömür sahalarından istenildiği kadar linyit kömürünün temin
edilmesinde bir problem olmadığı belirtilmiş olup, bu durum taahhüt altına alınmıştır. Burada sorun,
yakıtın temini olmayıp istenilen özellikte (nem, boyut) temin edilememesi olmaktadır.
 Pilot ölçekli DAY yakma deneylerinde, biri düşük biri yüksek miktarlarda kükürt içeren iki kömürün
yakılması konusunda görüş birliğine varılmıştır. Yüksek kükürt içeren kömür olarak Orhaneli Linyiti, düşük
kükürt içeren kömür olarak da Seyitömer Linyitinin seçilmesine karar verilmiştir.
 Kireçtaşı temini için Çan termik santraline kireçtaşı temin eden Fernas firması ile görüşülmüş,
kendilerinden örnek numune istenmiştir. Firmadan temin edilen kireçtaşları analizi yapılarak DAY yakma
sisteminde de kullanılabilirliği tespit edilmiştir.
 Proje ekibi tarafından belirlenen bu yakıt cinsi ve sayısı, KAMAG grubu ile yapılan bir toplantıda gelen
talep üzerine artırılmıştır.
 Varılan mutabakat sonucunda; detaylı yakıt analizleri için 10 farklı kömür ve 5 farklı biyokütle, laboratuvar
ölçekli DAY yakma sistemi için 5 kömür 3 biyokütle, pilot ölçekli DAY yakma sistemi için 3 kömür 3
biyokütlenin seçilmesine karar verilmiştir.
 Projeye müşteri kurum olarak katılan Orman Genel Müdürlüğünün (OGM) istekleri doğrultusunda
deneylerde kullanılacak orman biyokütleleri ayrıca belirlenmiştir. Bu yakıtların temini OGM güvencesi
altına alınmıştır. Dolayısı ile diğer biyokütlenin (pirina) yakılmasından vazgeçilmiştir.
 Orman sahalarından temin edilen orman biyokütleleri önce Kastamonu Entegre tesislerinde ilk
parçalamaya tabi tutulmuş, daha sonra MAM sahasında istenilen özellikle getirilmiştir.
 Laboratuar ve pilot ölçekte kullanılmak üzere 5 farklı kömürün yakılması talep edilmiştir. Bu kapsamda 2’
si özel sektöre ait olmak üzere 5 farklı linyit kömürü sorunsuz bir şekilde temin edilmiştir.
 Kömürler istenilen özelliklerde temin edilemediği için ayrı bir yakıt hazırlama sistemi iş paketi projeye dahil
edilmiş ve bu iş paketi kapsamında bu yakıtlar hazırlanmıştır.
 Sonuç olarak hem yakıt analizlerinde, hem laboratuar ölçekli DAY yakma sisteminde hem de pilot ölçekli
DAY yakma sisteminde yakıt temini müşteri kurumların önemli katkıları ile başarılı bir şekilde çözülmüş ve
bir sorun oluşturmamıştır.
Deneylerde kullanılmasına karar verilen kömürlerin temininde herhangi bir sorun yaşanmamıştır.
100
Bu kapsamda tamamlanamayan bir faaliyet olmamıştır.
12/82
İP No
2.1
Gerçekleşen
3-12. Ay
Süresi
(Ay)
9
İP Adı
Kömürün temini, depolanması ve DAY yakma sistemine iletilmesi için gerekli
ekipman ve teçhizatın temini, montajı, devreye alma testleri
Miktarı (Adam-Ay)
8
Sorumlu Kuruluş
MAM, GAMA
Amaçlar
 Çalışmalarda kullanılmasına karar verilen linyit kömürünün DAY yakma sisteminin ihtiyaçları
doğrultusunda hazırlanması için prosedür belirlenecek, yakıt depolama ve taşıma, iletme sistemlerinin
teknik şartnameleri hazırlanacak, imalatlarının yaptırılması/satın alınması takip edilecektir.
 Ayrıca montaj ve devreye alma çalışmaları da yapılacaktır.
Yöntem
 Kurulacak DAY yakma sisteminin ihtiyaçlarını karşılayacak kömür hazırlama sisteminin ayrıntılı tasarımı,
 Gerekli imalat resimlerinin çıkartılması,
 Sistemin imalatı/satın alınması için yol haritasının oluşturulması,
 Sistemde kullanılacak raf ürünü ekipmanların belirlenmesi ve imalatçı firmalar ile görüşülmesi,
 Gerekli teknik şartnameleri hazırlayarak ekipmanı satan firmalardan tekliflerin toplanması,
 MAM satın alma iş kuralına uygun olarak gerekli olurların yazılması ve takibi,
 İhale ile alınacak ekipmanlar için ihale dokümanlarının hazırlanması,
 Hizmet alımı kapsamında yapılacak işler için gerekli yazışmaların yapılması, olurların hazırlanması,
 İhale, direkt alım ve hizmet alımı kapsamında yaptırılacak işlerin takibi,
 Nakliye ve montaj için gerekli altyapının hazırlanması,
 Gerekli elektrik, su, havalandırma hatlarının yaptırılması,
 Montaj ekibinin oluşturulması,
 Montajın yaptırılması,
 Devreye alma işlemleri ve ön testler
Faaliyetler

2
DAY yakma sisteminde yakıt olarak kömür ve biyokütle kullanılmaktadır. Bu kapsamda, 170 m kapalı
alanı olan bir depolama hangarı, Enerji Enstitüsünün DPT projesi kapsamında kurulmuş olup, bu sistem
DAY projesi kapsamında da başarılı bir şekilde kullanılmıştır.
 DPT projesi kapsamında alınmış olan biyokütle briketleme/pelletleme/parçalama makineleri ile kömür
kırma ekipmanları (kırıcı ve öğütücü makineler) DAY yakma projesinde de (özellikle laboratuar ölçekli
DAY deneylerinde) yakıtlarının hazırlanmasında kullanılmıştır.
3
3
 DAY yakma tesisinin bir haftalık yakıt ihtiyacı yaklaşık 100 m olup bu ihtiyaç, 50 m lük 4 adet silindirik
silolarla çözülmüştür.
 Bu siloların dikey ve yer üstünde yapılmasının seçiminde MAM arazisinin toprağının killi yapıya sahip
olması ve bu derinlikteki çukurların yeraltı suları ile tehdit edilmesi en önemli etken olmuştur. Bu seçimin
doğruluğu TÜBİTAK MAM’da yürütülen diğer bir proje kapsamında açılan platform çukurunun su ile
dolmasının engellenememesi (sürekli su tahliye edilmesine rağmen) ile de doğrulanmıştır.
 Ayrıca, 2 ton/saat kapasiteli kömür hazırlama sisteminin ilk ünitesi olan kömür boşaltma kovanı yer altına
monte edilmiştir. Bu kovanın etrafı da su ile dolmakta ve dalgıç pompalar ile bu tahliye gerçekleşmektedir.
Bu sonuç, projede kazanılan bir birikim olmuştur.
 Çelik kömür depolama silosu: depolama siloları, kömür depolanmasında kullanıldığı gibi birçok sektörde
de yaygın olarak kullanılmaktadır. Depolama siloları; taşınabilir olduğu için yerinin değiştirilmesi, görevini
tamamladığında malzemesinin geri kazanılması, yüksek boyda imal edilmeleri nedeniyle yer
kaplamamaları ve tahliye çıkışının zemine yakın olması gibi pek çok avantajları bulunmaktadır. Kömürün
depolanması için iki adet çelik siloya karar verilmiştir. Bu kapsamda siloların kapasitesi belirlenmiş, teknik
şartnameleri hazırlanmış, satın alma işlemleri ve imalatları tamamlanarak MAM yerleşkesinde
kurulmuştur.
 Bu silolara ait teknik şartnameler proje dokümantasyon paketinde diğer ünitelerle birlikte verilmiştir.
 Silolar içerisindeki havanın tahliyesi ve doldurma/boşaltma esnasında hava ile birlikte taşınacak tozların
tutulması için filtrasyon sistemi yapılmıştır.
 Kömürün DAY yakma sistemine iletilmesi için gerekli donanım ve teçhizatın temini kapsamında, DAY
yakma sisteminde malzeme taşınmasına en uygun olanın pnömatik sistem olduğuna karar verilmiş ve bu
sistemin teknik şartnamesi hazırlanmış ve satın alma işlemi gerçekleştirilerek imalatı ve montajı
yapılmıştır.
 Tüm bu teknik şartnameler teklifler dokümantasyon iş paketinde ayrıca detaylı olarak verilmiştir.
2
 170 m kapalı alana sahip 3 bölmeli kömür biyokütle depolama alanı
3
 4 adet 50 m hacimli çelik yakıt depolama siloları
 Pnömatik taşıma sistemi
2
 DPT projesi kapsamında yaptırılan 170 m kapalı alan; yakıt karakterizasyonu çalışmaları ve Laboratuar
ölçekli DAY yakma deneyleri kapsamında etkin bir şekilde kullanılmıştır.
 Burada bulunan biyokütle parçalayıcısı ve kömür kırma sistemi hem yakıt karakterizasyonunda hem de
Laboratuar ölçekli DAY yakma sisteminde deney yakılarının hazırlanmasında etkin bir şekilde
13/82


kullanılmıştır.
Kömür ve biyokütle depolamak için yaptırılan çelik silolara yakıt depolama, kömür ve biyokütle
hazırlandıktan sonra (kırma, kurutma, eleme işleminden sonra) başlanılmıştır.
Proje kapsamında satın alınan pnömatik taşıma sistemi başlangıçta çok etkin çalışmamıştır. Bu sistem
revize edilmiş ve daha sonra başarılı bir şekilde çalıştırılmıştır.
100
 Bu iş paketi kapsamında tamamlanmaya bir faaliyet bulunmamıştır.
14/82
İP No
İP Adı
2.2
Gerçekleşen
3-12. Ay
Süresi
(Ay)
9
Kireçtaşının temini, depolanması ve DAY yakma sistemine iletilmesi için
gerekli takım ve teçhizatın temini, montajı, devreye alma testleri
Miktarı (Adam-Ay)
7
Sorumlu Kuruluş
MAM, GAMA
Amaçlar
 Çalışmalarda kullanılacak olan kireçtaşı ve dolomitin hazır hale getirilmesi için gerekli olan altyapının
kurulması ile ilgili prosedürler belirlenecek, cihaz ve ekipmanların teknik şartnameleri hazırlanacak,
imalatlarının yaptırılması/satın alınması, montajı devreye alınması takip edilecektir.
Yöntem
 Kurulacak DAY yakma sisteminin ihtiyaçlarını karşılayacak kireç taşı ve dolomitin hazırlama, depolama ve
DAY yakma sistemine taşıma sisteminin ayrıntılı tasarımı,
Faaliyetler

Kireç taşının temini için Fernas firmasından 25 Mart 2008 tarihinde bir taahhüt alınmıştır. Bu taahhüt
kapsamında firma ihtiyacımız olan kireç taşını talep ettiğimiz zaman ücretli olarak göndermiştir.
 Kireçtaşı depolama silosunun teknik özellikleri kömür silosu ile aynı olup kapasitesi haftalık ihtiyaca göre
3
15 m olarak seçilmiştir. Yakıt hazırlama için yaptırılan 4 silodan bir tanesi bu malzemeler için
düşünülmüştür.
 Ancak, kireç taşı genelde torbalar içerisinde ve mevcut kapalı depolama alanlarında tutulmuştur.
 Deneylerden önce 1-2 mm boyutuna getirmek için kömür kırma tesisinde kırılmış ve elekten geçirilmiştir.
 DAY reaktörü üzerindeki günlük kireç taşı silosuna pnömatik sistemle basılmıştır.
 Kireç taşı silosu
 Kömür taşıma pnömatik sistemi
 Kireç taşı silosu teknik şartnamesi
 Deneyler esnasında kireç taşı temini, depolanması, kırılıp hazırlanması, sisteme beslenmesi ile ilgili bir
sorun yaşanmamıştır.
100
 Tamamlanmayan bir faaliyet yoktur.
15/82
İP No
İP Adı
2.3
Gerçekleşen
3-12.Ay
Süresi
(Ay)
9
Biyokütlenin temini, depolanması ve DAY yakma sistemine iletilmesi için
gerekli ekipman ve teçhizatın temini, montajı, devreye alma testleri
Miktarı (Adam-Ay)
7
Sorumlu Kuruluş
MAM, GAMA
Amaçlar
 Çalışmalarda kullanılmasına karar verilen biyokütlenin akışkan yatak yakma sisteminin ihtiyaçları
doğrultusunda hazırlanması için prosedürler belirlenecek, yakıt depolama ve taşıma sistemlerinin teknik
şartnameleri hazırlanacak, imalatlarının yaptırılması/satın alınması, montajı ve devreye alınması takip
edilecektir.
Yöntem
 Kurulacak DAY yakma sisteminin ihtiyaçlarını karşılayacak biyokütle ve atık hazırlama sisteminin ayrıntılı
tasarımı,
 İhale, direk alım ve hizmet alımı kapsamında yaptırılacak işlerin takibi,
Faaliyetler

Biyokütle temini için başlangıçta iki yakıt seçilmiştir. Bunlar orman ağaç sanayi atıkları ve prinadır. Proje
kapsamında seçilen yakıtlar için (proseste yakılacak boyut ve özellikte oldukları için) ilave bir yakıt
hazırlama işlemi gerekmiyordu.
 Deneyler için sonradan seçilen biyokütleler, Orman Genel Müdürlüğünün belirlediği biyokütleler olup
orman sahasından odun olarak teslim edilmiştir. Bu özelliklerdeki orman biyokütlesinin proseste
kullanılması için gerekli biyokütle hazırlama sistemi bütçesi olmadığı için farklı bir yol izlenilmiştir. Bu
odunlar önce Kastamonu Entegre tesislerinde küçük odun parçaları haline getirilmiş, daha sonra MAM
yerleşkesinde açık havada kurutulmuş, ve parçalanmıştır.
 Biyokütlenin depolanması için bir adet çelik silo da yaptırılmıştır. Kömür silolarını imal eden firma biyokütle
silosunu da imal etmiştir.
 Biyokütle depolama silosunun teknik özellikleri kömür silosunun teknik özellikleri ile aynıdır. Biyokütlenin
siloya doldurulması esnasında içerde bulunan havanın tahliyesi için kömür silolarında olduğu gibi
biyokütle silosuna ait bir filtre sistemi de bulunmaktadır.
 Biyokütlenin DAY yakma sistemine iletilmesi için pnömatik taşıma sistemi kullanılmıştır.
 Pnömatik taşıma sistemi ile ilgili teknik şartname dokümantasyon iş paketinde verilmiştir.
 Proje kapsamında, seçilen ve hazır olarak temin edilecek biyokütleler için kömür depolama silolarında
planlandığı gibi 1 adet silindirik biyokütle silosu tasarımı/imalatı ve montajı yapılmıştır.
 Projeye müşteri kurum olarak giren Orman Genel Müdürlüğünün yakılması için talep ettiği orman
biyokütleler için (kızılçam, sapsız meşe ve orman gülü) ayrı bir yakıt hazırlama prosesi geliştirilmiştir.
 OGM’nin sahalarından ücreti karşılığı getirilen odunlar önce Kastamonu Entegre tesislerinde odun
parçaları olarak kırılmıştır.
 TÜBİTAK MAM yerleşkesine getirilen bu yakıtlar önce açık havada serilerek kurutulmuş daha sonra
laboratuar ölçekli biyokütle parçalayıcı sistemde ufalanmış ve istenilen boyut aralığına getirilmiş ve
elenmiştir.
 Bu yakıtlar, ayrı bir iş paketi kapsamında yaptırılan pilot ölçekli kömür hazırlama sistemi kapalı
hangarında ağzı açık büyük çuvallar halinde depolanmışlardır.
 Proje kapsamında kurulan biyokütle hazırlama sistemi ihtiyacı karşılamıştır.
100
 Bu iş paketi kapsamında gerçekleşmeyen bir faaliyet mevcut değildir.
16/82
İP No
3.1
Gerçekleşen
3-8 Ay
Süresi
(Ay)
İP Adı
DAY sistemi ayrıntılı tasarım ve imalat resimlerinin çıkartılması
Miktarı (Adam-Ay)
9
Sorumlu Kuruluş
MAM, GAMA
5
Amaçlar
 Çalışmada kullanılacak pilot ölçekli DAY sisteminin ayrıntılı tasarımı ve boyutlandırması yapılacak,
imalatta kullanılacak malzemeler belirlenecek, sistemin her ünitesinin imalat resimleri hazırlanacaktır.
Yöntem
 Hizmet alımı kapsamında ayrıntılı DAY yakma sistemi tasarımı konusunda danışmanlık hizmetinin
organize edilmesi,
 700 kWtermal kapasiteli DAY yakma sisteminin kavramsal tasarımının yapılması,
 Sistemin kütle ve enerji denkliklerinin çıkartılması,
 Sistemi ünitelere ayırarak (yakıt besleme, yakıcı, gaz temizleme, buhar, vs gibi) her bir ünitenin ayrıntılı
tasarımının danışman ile birlikte yapılması,
 Sistemin kritik ünitelerinin belirlenmesi ve bu ünitelerin imalatı için kullanılacak malzemelerin belirlenmesi,
 Tüm sistemin ayrıntılı imalat resimlerinin çıkartılması,
Faaliyetler

DAY sisteminin kavramsal tasarımı proje danışmanı Dr. İbrahim Gülyurtlu ile birlikte yapılmıştır. Bu iş için
kendisinden danışmanlık hizmeti alınmıştır.
 Proje danışmanı ile birlikte DAY yakma sisteminin kavramsal tasarımı yapılmıştır. DAY yakma sistemi
başlıca; dolaşımlı akışkan yataklı yakıcı, siklon, siklondan geri dönen katı parçacıkları tekrar yakıcıya
beslemek için kullanılacak kabarcıklı akışkan yataklı yakıcı, 24 barda doymuş buhar üretecek ısı
değiştiricilerin olduğu kazan, gaz temizleme için kullanılacak torbalı filtreler, kül toplama sistemi ve bir
bacadan oluşmuştur.
 Sistem tasarımı ve seçilen bir yakıta bağlı olarak enerji ve kütle denklikleri çıkartılmıştır.
 DAY yakma sisteminin detaylı mühendislik çizim ve hesapları için Portekiz (TEKNOEDIF) firmasından
danışmanlık hizmeti alınmıştır. Bu kapsamda; TÜBİTAK-MAM’dan proje personeli Ufuk Kayahan ve Alper
Ünlü, ODTÜ Çevre Mühendisliği bölümünden Murat Varol Lizbon’a gönderilmiştir.
 Araştırıcılar, Dr. İbrahim Gülyurtlu ve hizmet alınan firma TEKNOEDIF firması mühendisleri ile birlikte
nihai hesaplar ve ayrıntılı imalat resimleri üzerine çalışmışlardır.
 Basınçlı hatların tasarımı (kazan) için Türk mühendislik firmasından (OKA) hizmet alımı yapılmıştır.
 Üç boyutlu katı model çalışmalarında “Inventor” programı kullanılmıştır.
 Tasarımdan imalata ve deneylere geçiş esnasında yapılan revizyonlar ayrıntılı sistem tanımlamaları,
teknik resimleri dokümantasyon iş paketi kapsamında verilmiştir.
 DAY yakma sisteminin kavramsal tasarımı,
 DAY yakma sisteminin detay tasarımı,
 DAY yakma sisteminin üç boyutlu imalat çizimleri,
 Pilot ölçekli DAY yakma sistemi, hem kömür hem de biyokütle yakacak şekilde detaylı olarak tasarlanmış,
imalat resimleri çıkartılmıştır. Bu oluşturulan çizimler üzerinden teknik şartnameler hazırlanarak satın
alma işlemine başlanılmıştır.
100
 İş paketi kapsamında tamamlanmayan bir faaliyet olmamıştır.
17/82
İP No
3.2
Gerçekleşen
8-20. Ay
Süresi
(Ay)
İP Adı
DAY sistemi satın alma/imalat prosedürünün oluşturulması
Miktarı (Adam-Ay)
16
Sorumlu Kuruluş
MAM, GAMA
12
Amaçlar
 İmalat resimleri tamamlanmış pilot ölçekli DAY yakma sisteminin TÜBİTAK MAM kurum içi satın alma
kurallarına göre imalatını/satın almasını gerçekleştirmek için gerekli ihaleler ve/veya olurlar ve belgeler
hazırlanacak ve izlenecektir.
Yöntem
Faaliyetler

Ayrıntılı tasarım sonucu, ayrıntılı teknik şartnameler hazırlanmış ve imalat resimleri belirlenen sistemler
için piyasa araştırması yapılarak imalatı yapabilecek firmalar bulunmuştur.
 Firmalar ile bir gizlilik anlaşması yapılarak çizimlerin “pdf” dokümanları gönderilmiş ve firmalardan teklifler
 Toplanmıştır.
 Firmalardan gelen teklifler değerlendirilerek satın almalar, TÜBİTAK-MAM yönetmenliklerinde belirtilen
kurallar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir.
 İmalat/satın almalar için yol haritası,
 Satın alma olurlarının hazırlanması,
 Kamu İhaleleri Kanununa (KİK) uygun hazırlanmış ihale dokümanları,
 Satın alma prosedürlerinde bir uygunsuzluk yaşanmamıştır.
 Tüm alımlar KAMAG ve TÜBİTAK MAM kurallarına uygun gerçekleştirilmiştir.
100
18/82
İP No
3.3
Gerçekleşen
10-27. Ay
İP Adı
Pilot DAY yakma sistemi imalatı/satın alınması
Miktarı (Adam-Ay)
40
Sorumlu Kuruluş
MAM, GAMA
Süresi
(Ay)
17
Amaçlar
 İhalelerin ve satın almaların her aşamada izlenmesi, gerekli yönlendirmelerin yapılması ve işlerin ilgili
sözleşmelerde ön görüldüğü gibi zamanında ve bütçesi dâhilinde bitirilmesi sağlanacaktır.
Yöntem
 İhale ve satın alma işlemlerinin gerçekleştirilmesi,
 İmalatın her aşamada takibi ve gerekli yönlendirmelerin yapılması,
 İhalelerin sözleşme dâhilinde ve süresinde gerçekleşmesinin takibi,
 Sistemlerin kurulacağı yerler için ön hazırlık (betonlama, sundurma, su, elektrik, kanalizasyon, vs.. )
işlemlerinin yapılması, gerekli izinlerin alınması
 Teknik şartnamelerin ve olurların yazılması,
 Satın alma ve ihale prosedürlerinin oluşturulması,
 İmalatın her aşamada takibi ve gerekli yönlendirmelerin yapılması
 İhalelerin sözleşme dâhilinde ve süresinde gerçekleşmesinin takibi
 Teslim alma ve gerekli kabuller
 Ekipmanların konulacağı ve muhafaza edileceği yerler için ön hazırlık
Faaliyetler

Pilot DAY yakma sisteminin birçok ekipmanı için satın alma süreçleri hazırlanmış, başlatılmış ve başarı ile
tamamlanmıştır.
 Montaj için gerekli çeşitli sarf malzemelerin (boru, vana, plaka, bağlantı ve sızdırmazlık elemanları, vs)
alınması sağlanmıştır.
 İmalatçı/tedarikçi firmalar ile yapılan sözleşmeler,
 İhaleyi alan firmalar ile yapılan sözleşmeler,
 Sistemin kurulacağı yerin altyapısının oluşturulması için gerekli izinler
 Tüm sistem ana ve yardımcı ekipmanlar
 Sistemde kullanılan gerekli sarf malzemeler
 Pilot ölçekli DAY yakma sisteminde; tasarlanarak imalatı yapılan ve hazır alınan bütün sistem ve
ekipmanlar başarılı bir şekilde işlevlerini yerine getirmiştir.
 Tasarımdan imalata ve montaja geçen süreçte bazı ekipmanlarda montaj ve işletme esnasında küçük
modifikasyonlar yapılmıştır. Ancak bütünlük bozulmamıştır.
 Burada yayılan revizyonlar projenin 4 ve 5. dönem raporlarında belirtilmiştir.
100
19/82
İP No
3.4
Gerçekleşen
İP Adı
Pilot DAY yakma sisteminin montajı
Miktarı (Adam-Ay)
22
Sorumlu Kuruluş
MAM, GAMA
28-40. Ay
Süresi
(Ay)
12
Amaçlar
 İmalatı/satın alınması gerçekleştirilen ünitelerin Pilot DAY yakma sahasına taşınması,
 Proje kapsamında kurulan platform üzerinde montajlarının yapılması.
 Borulama da dâhil sistem entegrasyonunun bir bütün olarak bitirilmesi.
Yöntem
 DAY yakma sistemi için gerekli altyapının hazır hale getirilmesi,
 Montaj yol haritasının çıkartılması,
 Hizmet alımı kapsamında firmalar ile görüşme, teklif alma, satın alma prosedürlerini oluşturma
 Gerekli emniyet tedbirlerinin ve izinlerinin alınması,
 İmalatı/satın alması tamamlanmış ekipmanların montajının yapılması
 Montajın kontrolü ve kabulü
Faaliyetler

Montaj çalışmalarında proje ekibinin yanında hizmet alımı kapsamında dışarıdan bir firma da görev
almıştır.
 DAY yakma sisteminin montajı için satın alma talebi 10 Kasım 2009 tarihinde yapılmıştır.
 DAY reaktör ve kazanın kesin kabulü 31 Aralık 2009 tarihinde yapıldığı için montaja erken başlayabilme
imkânı olamamıştır.
 21 Ocak 2010 tarihinde satın alma birimi en uygun fiyat teklifi veren firma ile sözleşme imzalamıştır.
 Firma montaja 28 Ocak 2010 tarihinde başlamıştır. Montajın Haziran 2010 tarihinde bitmesi beklenmekte
idi.
 Ancak, montaj Aralık 2010 sonu itibari ile tamamlanmıştır.
 Detaylı montaj raporu 4. Dönem raporunda ek olarak verilmiştir.
 GAMA ekibi montajı takiben sistemin devreye alınması aşamasında görev almıştır.
 Pilot ölçekli dolaşımlı akışkan yatak yakma sistemi
 Montaj teknik anlamda başarılı bir şekilde tamamlanmıştır.
 Satın alma süreçlerinden dolayı bir gecikme yaşanmıştır.
 Satın alma süreçlerindeki gecikmenin yanı sıra; mesai harici eleman çalıştıramama, hava koşulları,
montaj esnasında ortaya çıkan önceden öngörülemeyen bazı ekipmanların teminindeki güçlükler de bu
gecikmeyi etkilemiştir.
 Ancak sistem başarılı bir şekilde deneylere hazır hale getirilmiştir.
100
Etkilenen Çıktılar (Tamamlanmayan iş paketleri ve faaliyetler nedeniyle öngörülen şekilde elde edilmeyen çıktılar
belirtilmelidir.)
20/82
İP No
İP Adı
4.1
Gerçekleşen
25-36. Ay
Süresi
(Ay)
11
Deney Matrisinin Belirlenmesi ve Ölçüm, kontrol ve Otomasyon İçin
projelendirme ve satın alma
Miktarı (Adam-Ay)
30
Sorumlu Kuruluş
ODTÜ, MAM
Amaçlar
 Deneysel çalışmalarda incelenecek önemli parametrelerin ve işletim koşullarının belirlenmesi.
 Pilot DAY yakma sistemi otomasyon stratejisine göre gerekli cihaz ve ekipmanların belirlenmesi,
şartnamelerinin hazırlanması, ihale/satın alma dokümanlarının hazırlanması, satın alma sürecinin takibi
yapılacaktır.
Yöntem
 Deneylerde ölçülecek parametrelerin belirlenmesi
 Ölçülecek parametreler için standartların bulunması
 Sistemin PID ve kontrol stratejisine göre uygun ekipmanların belirlenmesi
 Bu ekipmanlar için satın alma/ihale prosedürlerinin oluşturulması
 Tekliflerin toplanması ve değerlendirilmesi
 Satın alma taleplerinin yapılması
 Satın alma sürecinin takip edilmesi
Faaliyetler

Projenin birinci dönem raporunda deneylerde kullanılmak üzere yakıt olarak iki kömür ve iki biyokütle
seçilmişti. Kömür olarak Türk linyitlerinden düşük kükürt ve düşük alt ısıl değere sahip Seyitömer
kömürünün ve yüksek kükürt ve yüksek ısıl değere sahip olan Orhaneli kömürünün seçildiği belirtilmişti.
Biyokütle olarak da, Gebze’de TÜBİTAK-MAM’ a komşu olan Kastamonu entegre tesislerinden çıkan
odun parçacıkları ve prina seçilmişti. Ancak, izleyicilerin ve KAMAG grubunun talebi üzerine bu yakıtlarda
arttırıma gidilmiştir.
 Önce 10 adet kömür ve 5 adet biyokütle çeşidinin laboratuvarda analizlerinin yapılarak karakterizasyon
çalışmalarının tamamlanmasına,
 Daha sonra 5 adet kömür ve 3 adet biyokütlenin laboratuvar çapındaki DAY tesisinde yakma deneylerinin
yapılmasına,
 Son aşamada da 3 adet kömür ve 3 adet biyokütlenin pilot çapta kurulan DAY tesisinde yakılmasına,
 Kükürt dioksit gazının absorplanması için bir adet kireçtaşının kullanılmasına,
 Laboratuvar ölçekli DAY yakma sisteminde yapılacak deneyler için deney koşulları ve deney matrisi
oluşturulmuştur.
 PID diyagramlarında belirtilen şekilde, DAY yakma sisteminin kontrol ve otomasyonu için gerekli tüm
ekipmanlar için teknik şartnameler oluşturulmuş ve MAM satın alma iş kurallarına göre satın alma
prosedürleri tamamlanmıştır.
 Laboratuvar ve pilot ölçekli DAY’ da kullanılan yakıtların analiz sonuçları
 Deney matrisi ve deneylerde kullanılacak kömür ve biyokütlelerin seçimi 24.01.2009 tarihinde yapılan
PYG 6 toplanısında kabul edilmiştir).
 Gerekli ekipmanlar için teknik şartnameler, satın alma prosedürleri
 Seçilen yakıtlar için belirtilen bütün analizler yapılmıştır.
 Ölçüm ve kontrol için ön görülen bütün ekipmanlar için şartnameler oluşturulmuş, alımlar
gerçekleştirilmiştir.
 Hem laboratuar ölçekli yakma sisteminde, hem de pilot ölçekli yakma sisteminde deney matrisine ve
deney koşullarına uyulmuştur.
100
21/82
İP No
4.2
Gerçekleşen
İP Adı
Sisteme entegrasyon
Miktarı (Adam-Ay)
19
Sorumlu Kuruluş
ODTÜ, MAM
30-38. Ay
Süresi
(Ay)
8
Amaçlar
 Kontrol ve otomasyon stratejisine göre belirlenen ve satın alınması tamamlanan ekipmanların Pilot DAY
yakma sisteminde belirlenen yerlerine montajı ve diğer sistemler ile entegrasyonunun sağlanması.
 Bu iş paketinde proje ekibinin haricinde hizmet alımı kapsamında firmalar ile çalışılmıştır.
Yöntem
 PID’ye göre ve kontrol stratejisine göre kullanılacak ekipmanların ve ölçüm aralıklarının tespiti,
 Burada kullanılacak cihaz ve ölçüm aletleri için teknik şartnamelerin oluşturulması,
 İmalatçı/tedarikçi firmalar ile ön görüşmelerin yapılması,
 Satın alma dokümanlarının ve gerekli olurların hazırlanması,
 İhale dokümanları gerekiyorsa hazırlanması,
 İhale/satın alma veya hizmet alımı kapsamında cihaz veya ekipmanların temininin sağlanması,
 İmalatın takibi,
Faaliyetler

Hizmet alımı kapsamında temin edilen otomasyon/kontrol ekipmanlarının DAY yakma sistemine
entegrasyonunun yapılması için teknik şartname hazırlanmış ve firmalar belirlenmiştir.
 En uygun teklifi veren firma ile 07 Haziran 2010 tarihinde sözleşme yapılmıştır.
 DAY yakma sistemi üzerindeki tüm ekipmanların elektrik ve veri alma kabloları çekilmiştir.
 Firma, bilgisayar üzerinden otomasyon için program yazmıştır.
 Otomasyon sistemi başarılı bir şekilde DAY yakma sistemine entegre edilmiştir.
 Proje ortağı GAMA Güç Sistemleri ile birlikte otomasyon sistemi tekrar gözden geçirilmiş ve eksik
hususlar belirlenmiş ve tamamlatılmıştır.
 Acil durdurma ve hata kodları belirlenmiş ve sisteme entegre edilmiştir.
 Montaj çalışmaları mekanik montajla eş zamanlı tamamlanmıştır.
 Ölçüm ve analiz cihazlarının teknik şartnameleri,
 Sürekli gaz monitör sistemi,
 Toz analiz cihazı,
 Sıcaklık ve basınçölçerler,
 Şartnameler,
 Otomasyon programı için yazılım,
 Çalışan bir otomasyon sistemi
 Montaj ve entegrasyon başarılı bir şekilde yapılmıştır.
 Deneyler esnasında ortaya çıkan yeni durumlar da firma ile karşılıklı görüşülerek çözülmüştür.
 Otomasyon ve kontrol başarılı bir şekilde çalışmıştır.
100
22/82
İP No
5.1
Gerçekleşen
İP Adı
Soğuk deneylerin yapılması
Miktarı (Adam-Ay)
8
Sorumlu Kuruluş
MAM, ODTÜ
36-38. Ay
Süresi
(Ay)
2
Amaçlar
 Pilot DAY yakma sistemi yanma olmaksızın sızdırmazlık ve fonksiyonellik testlerine tabi tutulacaktır.
 Tüm sistemin ve ünitelerinin tasarım koşullarında çalışması test edilecektir.
 Deneyde kullanılacak yakıtlar için kalibrasyonlar yapılacaktır.
 Sistemde kullanılacak inert malzeme (kum) için akışkanlaştırma testleri yapılacaktır.
 Bu deneyler esnasında debiler, basınçlar ölçülecek ve kalibrasyonları yapılacaktır.
Yöntem
 DAY yakma sisteminin her bir ünitesinin birbirinden bağımsız olarak sızdırmazlık testlerinin (4 bar
basınçta) yapılması,
 Sistemin bir bütün olarak sızdırmazlık testlerinin yapılması,
 Sistemde bulunan vana, klape, basınç, debi, sıcaklık ölçerlerin kontrolü ve fonksiyonellik testlerinin
yapılması,
 Tüm sistemin imalat hatalarına karşı kontrol edilmesi
 Sistemde bulunan vana, klape, basınç, debi, sıcaklık ölçerlerin kontrolü ve fonksiyonellik testlerinin
yapılması,
 Besleme sistemlerinin kalibrasyonu
 Akışkanlaştırma deneyleri
 Ölçüm ve kontrol sisteminin testi
Faaliyetler



Sistemin montajı tamamlanmıştır.
Sızdırmazlık testleri her bir ünite için ayrı ayrı yapılmıştır.
Otomasyon kapsamında mevcut motor, pompa, fan, sürücüler, vanalar gibi ekipmanların çalıştırılması ve
kontrolü yapılmıştır.
 Sistemdeki sıcak bölgelerin izolasyonu yapılmıştır.
 Temin edilen yakıtlar için yakıt hazırlama sisteminde boyut küçültme ve kurutma çalışmaları yapılmıştır.
 Yakıtı reaktör üzerindeki silolara pnömatik olarak basmak için kurulan yakıt taşıma sisteminin işlevselliği
test edilmiştir.
 Besleme sistemleri, farklı işletme koşulları için test edilmiş ve sorunlu alanlar belirlenerek gerekli
iyileştirmeler yapılmıştır.
 Bu çalışma sonuçları ayrı bir rapor olarak ayrıntılı olarak verilmiştir.
 Soğuk deneyler başarılı bir şekilde tamamlanmış ve bu çalışma sonuçları ayrı bir rapor halinde 5. Dönem
raporu içerisinde verilmiştir.
Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/Beklenen Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Müşteri ihtiyacına ve proje
önerisinde verilen başarı ölçütlerine uygunluğu, elde edilen çıktıların test ve doğrulama belgeleri verilmelidir.)
 Tüm ekipmanların işlevselliği kontrol edilmiş, problemli alanlar tespit edilerek gerekli iyileştirmeler
yapılmıştır.
 Sızdırmazlık testleri sonucu belirlenen kaçak noktalar elden geçirilmiştir.
 Soğuk deney çalışmalarından sonra sıcak yakma deneylerine geçilmiştir.
 Sıcak deneyler sonucunda zaman zaman özellikle flanşlı bağlantı noktalarında cıvataların uzaması, eşit
sıkılmaması, contalarının zamanla bozulması vs gibi nedenlerle kaçaklar oluşmuştur. Bu kaçaklar tespit
edildikçe giderilmiştir.
 Bu sistem çalışan bir sistem olup bakım ve onarım sürekli bir ekip tarafından kontrol edilmelidir.
100
23/82
İP No
5.2
Gerçekleşen
İP Adı
Deneyler için yakıt hazırlama ve analizleri
Miktarı (Adam-Ay)
30
Sorumlu Kuruluş
MAM, ODTÜ
38-54. Ay
Süresi
(Ay)
16
Amaçlar
 Pilot DAY yakma sisteminde kullanılacak yakıtların temini, uygun forma getirilmesi, deney öncesi
analizlerinin yapılması gerçekleştirilecektir.
Yöntem
 Deney matrisinde belirtilen kömür ve biyokütle yakıtlarının temini, analizleri
 Uygun özelliklere getirilmesi (kurutma, kırma, eleme)
 DAY yakma sistemine besleme öncesi analizleri
 Deneylerde kullanılacak kireç taşının temini ve analizi
Faaliyetler

Deneyler için gerekli biyokütle tipi, müşteri kurumun isteği doğrultusunda sapsız meşe, kızılçam ve orman
gülü olarak belirlenmiştir. Müşteri kurum, orman gülünü deneyler süresince yeterli miktarda temin
edemeyeceğini belirttiği için iki farklı biyokütle temin edilmiştir.
 Orman Genel Müdürlüğünün Adapazarı/Gebze bölgelerinden iki farklı yakıt (sapsız meşe ve kızılçam) 25
ton civarında ormandan kesildiği gibi temin edilmiştir. Bu yakıtlar için gerekli yakıt hazırlığı, 5. Dönem
raporunda ayrıntılı olarak verilmiştir.
 Deneylerden önce örnek numune alınarak gerekli yakıt analizleri yapılmıştır. Bu yakıtlara ait analiz
sonuçları ek rapor olarak pilot ölçekli sistemde yapılan deneysel çalışmalar kısmında verilmiştir.
 Deneylerde kullanmak üzere 3 farklı bölgeden kömür temin edilmiştir.
 Bu kömürler, Bolu Göynük, Denizli Kale ve Bursa Orhaneli kömürleridir.
 Orhaneli kömürü hariç diğer iki kömür özel şirket kömürleridir.
 Mevcut DAY sahasında bu kömürleri depolayacak yeterli alan olmadığı için aynı anda getirilmemişlerdir.
Deneylerde ihtiyaç duydukça temin edilmişlerdir.
 Her partide gelen 25 ton kömür, önce kömür hazırlama sisteminin ilk bunkerine dökülmüş daha sonra
kırma, kurutma ve eleme sistemlerinden geçirilerek 0-2 mm boyutuna getirilmiş ve büyük çuvallarda
depolanmıştır.
 Bu yakıtların da yakma öncesi yakıt analizleri yapılmıştır. Analiz sonuçları pilot DAY yakma sistemi deney
raporunda ayrıntılı olarak verilmiştir.
 Deneylere yetecek kadar kömür ve biyokütle temini
 Temin edilen kömür ve biyokütlelerin yakma sisteminin ihtiyaç duyduğu özelliklere (nem, boy, vs)
getirilmesi
 Deneylerden önce detaylı yakıt analizleri ve analiz sonuçlarını içeren raporlar
 Deneylerde kullanılan kömür ve biyokütleler sorunsuz temin edilmiş ve pilot DAY yakma sisteminde
kullanılacak özelliklere getirilmiştir.
 Deneylerde kullanılan yakıtlar başarılı bir şekilde pilot DAY yakma sisteminde yakılmıştır.
100
24/82
İP No
5.3
Gerçekleşen
İP Adı
Sıcak deneylerin yapılması
Miktarı (Adam-Ay)
60
Sorumlu Kuruluş
MAM, ODTÜ, GAMA
40-54. Ay
Süresi
(Ay)
14
Amaçlar
 Deney matrisinde belirtilen yakıtlar (biyokütle, kömür ve biyokütle/kömür karışımları) DAY yakma
sisteminde yakılacaktır.
 Yanma verimleri, sistemdeki sıcaklık ve basınç dağılımları, ortaya çıkan gaz emisyonları ölçülecek ve
değişimleri incelenecektir.
 İşletme parametrelerinin emisyonlar üzerindeki etkileri incelenecektir.
 Üç kömür ve 3 biyokütlenin pilot DAY sisteminde yakılması denenecektir.
 Daha önce Lab-DAY sisteminde belirlenen Ca/S oranı ile deneyler yapılacaktır.
 Sistem çıktısı olarak tasarımda ön görülen kızgın buharın sürdürülebilir ve kabul edilebilir değerlerde
oluşması sağlanacaktır.
Yöntem
 Deney matrisinde belirtilen yakıtlar için farklı fazla hava oranlarında yanma deneylerinin yapılması,
 Bir kireç taşı için yanma deneylerinin yapılması
 Klor içerikli biyokütle ve atık yakılacak ise oluşan dioksin ve furanın ölçümü (baca gazında),
 Klor içerikli biyokütle ve atık yakılacak ise oluşan dioksin ve furanın ölçümü (külde).
 Deney matrisinde belirtilen yakıtlar için aglomerasyon olayının incelenmesi,
Faaliyetler


Pilot DAY yakma sistemi deneylerine iki farklı kömür (Bolu Göynük ve Denizli Kale) ile başlanılmıştır.
Devreye alma çalışmalarında Bolu Göynük kömürü kullanılmıştır. Ayrıca, sapsız meşenin de yakma
çalışmaları yapılmıştır.
 Deneysel çalışma sonuçları Rapor 5 döneminde verilmiştir.
 Akışkan yatak, kazan, yakıt besleme, kül boşaltma, ateşleme, kondansör, soğutma kulesi, yakıt iletme
sistemi, torbalı filtre, fanlar, pompalar, ölçüm ve otomasyon sistemi, bir bütün halinde işletilmeye ve
kontrol edilmeye çalışılmıştır.
 Deneylere başlamadan önce tüm sistemin bakımı ve temizliği yapılmıştır. Yatağa taze yatak malzemesi
konulmuştur. Hazırlanan ve büyük çuvallar içerisinde depolanan yakıtlar reaktör üzerinde bulunan silolara
pnömatik olarak basılmış ve besleme hızı değiştirilerek kalibrasyonları kontrol edilmiştir.
o
 Reaktör, bir brülör yardımı ile (bütan/propan karışımı yakılarak) ısıtılmış ve yatak bölgesi sıcaklığı 500 C
sıcaklığa ulaştığında yakıt beslemesine başlanılmıştır.
 Sistem tasarımı gereği reaktör ve kazan eş zamanlı olarak işletilmiştir.
 Zamana bağlı olarak reaktördeki, siklondaki ve geri dönüşlerdeki sıcaklık ve basınç değişimleri
ölçülmüştür.
 Kazan çıkışında kızgın buhar debisi, sıcaklık ve basınç değerleri kaydedilmiştir.
 Reaktör sıcaklığında uygun değere çıkıldığı ve kararlı duruma erişildiği zaman emisyon değerleri
alınmıştır.
 Pilot DAY yakma sistemine ait deney raporu ayrıntılı bir rapor olarak ayrıca verilmiştir.
 Ön görülen kömür ve biyokütleler pilot ölçekli DAY yakma sisteminde yakılmış ve pilot DAY yakma
sisteminde elde edilen sonuçlar .Sonuç Raporunda bir EK olarak ayrıntılı şekildeverilmiştir
 Çalışan, işlevselliği olan 750 kW termal kapasiteli dolaşımlı akışkan yatak yakma sistemi kurulmuştur.
 Seçilen kömür, biyokütle ve kömür/biyokütle karışımları büyük ölçüde sorunsuz bir şekilde DAY yakma
sisteminde yakılabilmiştir.
 Deneylerde, başlangıçta öngörülen buhar basıncına ulaşılmasına rağmen istenilen buhar debisine
ulaşılamamıştır. Bunun nedeni sistemde oluşan ısıyı yeterince çekememek olmuştur. Isı transfer yüzeyleri
yetersiz kalmıştır. Bu neden ile bir kazan tasarımında bir revizyona gidilmiş ve evaporatör yüzey alanları
artırılmıştır. Bunun sonucunda istenilen basınç ve debi değerlerine ulaşmakta bir sorun gözlenmemiştir.
100
25/82
 Projede ön görülen faaliyetler başarılı bir şekilde tamamlanmıştır.
 Ancak izleyicilerin talep ettiği uzun süreli deneyler; MAM mevzuatı, yeterli araştırıcı ve destek elemanı
temin edilememesi, vardiyalı eleman çalıştırma koşullarının sağlanamaması, yeterli yakıt stoku oluşturamama,
gibi nedenlerden dolayı yapılamamıştır. Pilot- DAY da uzun süreli deneylerin yapılamaması nedenleri
30.03.2012 tarihinde tum proje partnerleri, KAMAG, Proje İzleyicileri ve TUBITAK-MAM yetkilileir ile yapılan
toplantıda açıklanmış ve yapılan tartışmalar sonunda KAMAG Sekreteri Sn. Mustafa AY’in “uzun süreli
deneyler yapılmayacaktır” demesi ile konuya son nokta konulmuştur (Bakiniz 30.03.2012 Toplanti Tutanağı).
 Bu durumun deney sonuçlarına önemli bir etkisi olmamıştır. Yapılacak uzun süreli deneylerde elde
edilecek bilgi ve deneyim, bazı parçaların mekanik dayanımları konusunda ortaya çıkabilecek problemler, daha
önce yapılan deneyler sırasında zaten çıkmış ve bu problemlerin önlemleri alınmıştır. Dolayısı ile, çok uzun
süreli deneylerin proje ekibine fazla bir fayda sağlamayacağı tesbit edilmiştir.
26/82
İP No
5.4
Gerçekleşen
İP Adı
Deney sonuçlarının raporlanması
Miktarı (Adam-Ay)
4
Sorumlu Kuruluş
ODTÜ, MAM, GAMA
46-54. Ay
Süresi
(Ay)
8
Amaçlar
 Yapılan tüm deneyler bir bütün içerisinde değerlendirilecek, deneysel çalışmalardan elde edilen sonuçlar
gerekli grafik ve tablolar ile raporlanacaktır.
Yöntem
 Projede elde edilen sonuçlar rapor formatına getirilecektir.
 Deney sonuç raporu basılı ve CD kopya olarak hazırlanacaktır.
 Deney sonuç raporu TÜBİTAK ve ilgili kurumlara gönderilecektir.
Faaliyetler

Yapılan deney sonuçları; standart bir format haline getirilerek rapor formatında verilmiştir.
 Pilot DAY yakma sisteminde yapılan bütün çalışmaları, deneyleri içeren deney sonuç raporu
 Kullanılan bütün yakıtlarla ilgili deney sonuçları ve kıyaslamalar
100
27/82
İP No
6.1
Gerçekleşen
45 -54. Ay
İP Adı
DAY sisteminin ayrıntılı teknik resimlerinin çıkartılması
Miktarı (Adam-Ay)
10
Sorumlu Kuruluş
MAM
Süresi
(Ay)
9
Amaçlar
 DAY yakma sistemine ait tüm ünitelerin imalat resimleri yapılan revizyonları da içerecek şekilde yeniden
düzenlenecektir.
 DAY yakma sistemindeki bu ünitelerin satın alma süreçlerindeki gelişmeler, teknik şartnameleri ve alınan
teklifleri de doküman haline getirilecektir.
 Böylece prosesin tekrarı veya boyut büyütülmesi/küçültülmesi durumunda bu bilgilerden faydalanılmış
olunacaktır.
Yöntem
 DAY yakma sistemi ve ünitelerinin nihai proses şemasının çıkartılması,
 Ayrıntılı imalat resimlerinin çıkartılması,
 Satın alma ve imalat sürecinde oluşan bilgi ve verilerin dokümantasyonu.
Faaliyetler


DAY yakma tesisinde bulunan sistemler için bir tanıtma kartı hazırlanmıştır.
Bu tanıtma kartında, sistemin özellikleri, satın alma işlemi için teknik şartnameleri, gelen teklifler, sistemin
teknik resmi, imalat/montaj sonrası fotoğrafları, imalatçı/üretici firmalar gibi bazı detay bilgiler verilmiştir.
 Ayrıca, pdf olarak ana sistemlerin imalat resimleri (modifikasyonlardan sonra) de bulunmaktadır.
 DAY yakma sistemi ile ilgili çizimleri ve satın alma süreçlerini içeren dosya
 750 kW termal Pilot ölçekli DAY yakma sistemi ayrıntılı tanımlama dokumanı
100

Bu iş paketi kapsamında eksik kalan, öngörülen şekilde elde edilemeyen çıktı
bulunmamaktadır.
28/82
İP No
6.2
Gerçekleşen
45-54. Ay
Süresi
(Ay)
İP Adı
DAY sisteminin proses kontrol şemasının oluşturulması
Miktarı (Adam-Ay)
10
Sorumlu Kuruluş
MAM
9
Amaçlar
 Pilot DAY yakma sisteminde kullanılan kontrol sistemi ve stratejisi nihai çalışmaların ışığında yeniden
değerlendirilerek doküman haline getirilecektir.
Yöntem
 Prosesin kontrol stratejisini oluşturan nihai dokümanın oluşturulması
Faaliyetler
 Prosesin kontrol stratejisini oluşturan nihai dokümanlar
 Prosesin kontrol sistemi ve resimlerini içeren dosya
 Kontrol algoritması
 Sistem hata koşullarını içeren doküman
 Dokümantasyon raporu proje kapsamında yapılan bütün çalışmaları içermektedir.
100
29/82
İP No
7.1
Gerçekleşen
37-54. Ay
Süresi
(Ay)
İP Adı
Sonuçların yaygınlaştırılması, toplumun bilinçlendirilmesi
Miktarı (Adam-Ay)
5
Sorumlu Kuruluş
ODTÜ, MAM
17
Amaçlar
 Projeden elde edilen sonuçların endüstriye aktarılması için çeşitli seminer ve toplantılar düzenlenecek,
sempozyumlara katılım ve toplumun bilgilendirilmesi sağlanacaktır.
Yöntem
 Çalıştay ve sempozyumlara katılmak,
 Çalıştay organize etmek,
 Broşür basmak,
 Radyo ve TV programlarında proje sonuçlarını duyurmak
Faaliyetler


Çeşitli sempozyum ve toplantılara katılım sağlanmıştır.
Proje sonuçlarının yaygınlaştırılması için yurt dışı toplantılara katılım sağlanması planlanmış, ancak
uluslararası toplantılara katılım, projenin normal süresi dışında KAMAG tarafından desteklenmediği için
gerçekleştirilememiştir.
 2012 Eylül ayında proje sonuçlarının duyurulacağı bir ulusal Çalıştay düzenlenecektir.
 Proje kapsamında kurulan tesisler ulusal ve uluslararası düzeyde ziyaretçilere açılmıştır.
 Bu kapsamda TÜBİTAK MAM ve Enerji Enstitüsüne gelen ziyaretçilere tesis tanıtılmıştır.
 Sempozyum bildirileri (Teknik Raporda verilmiştir)
 Akışkan yatakta yakma Türkiye’nin enerji gündeminde önemli bir yer kazanmıştır. Bunda kurulan bu
tesislerin de önemli bir katkısı olmuştur.
 Sanayi ve Kamu kesimince kurulan tesis büyük bir ilgi görmektedir. Enerji Bakanı Sn. Taner Yılmaz tesisi
ziyaret etmiş, beğenilerini ifade etmiştir.
 TEYDEB ve TÜBİTAK desteklerinde “kömür yakma sistemleri” 1. öncelikli konu olmuştur.
100
 Proje kapsamında planlanan çalıştay, KAMAG grubu, müşteri ve izleyicilerin de ortak görüşü olarak
projenin tamamlanmasından sonraya bırakılmıştır. Bu Çalıştay’ın Eylul 2012 de TUBITAK-MAM da
yapılması planlanmıştır.
30/82
İP No
8.1
Gerçekleşen
25-34. Ay
Süresi
(Ay)
İP Adı
Kömür kurutma, kırma, eleme sistemi satın alma ve ihalesi
Miktarı (Adam-Ay)
18
Sorumlu Kuruluş
MAM
9
Amaçlar
 Pilot DAY sistemi için gerekli kömürü istenilen boyuta ve özelliğe getirecek 2 ton/saat kapasiteli nemli
kömürü kurutacak, kıracak, eleyecek bir “yakıt hazırlama sisteminin” teknik şartnamesinin hazırlanması,
satın alma dokümanlarının oluşturulması, firmaların bulunması, işin anlatılması, ihale ve kabul kriterlerinin
oluşturulması, ihalenin/satın almanın takibi gerçekleştirilecektir.
Yöntem (İş paketi kapsamında (alt iş paketlerini de kapsayacak şekilde) gerçekleştirilen her türlü faaliyet,
kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb.)
 Sistem tasarımı
 Teklif toplama
 Satın alma prosedürü oluşturma
Faaliyetler

İhtiyacı karşılayacak şekilde kömür hazırlama sistemi için teknik şartname oluşturulmuş ve satın alma
süreci başlatılmıştır.
 Çeşitli firmalar ile görüşülmüş, teklifler toplanmıştır.
 Teklifler değerlendirilerek ihale gerçekleştirilmiş (19.02.2010) ve en uygun teklifi veren firma ile sözleşme
imzalanmıştır.
 Firma sistem imalatını süresi içerisinde tamamlamış ve MAM’a teslim etmiştir.
 Sisteme ek olarak, kamyonla gelen ham kömürün dökülerek depolanacağı ve kapalı hacim içerisindeki ön
kırıcıya kadar taşınacağı bir sistem tasarımı yapılmış ve satın alma oluru yazılmıştır.
 Kapalı hacim imalatı tamamlanmış ve kömür hazırlama sistemi bu hacim içerisine yerleştirilmiştir.
 Kurulan sistem deneyler boyunca başarılı bir şekilde kullanılmıştır.
 Kömür kurutma, kırma eleme sistemi
 Kapalı yakıt depolama hangarı
 Kurulan sistemde kömürler istenilen özelliklere (nem, boyut, vs) getirilmiştir.
 İşlevsellik açısından bir sorunla karşılaşılmamıştır.
 Zaman içerisinde eskiyen bozulan parçalar yenileri ile değiştirilmiştir.
 Çalışan her sistemde olduğu gibi kömür hazırlama sisteminde de düzenli bir bakım gerekmektedir.
100
31/82
İP No
İP Adı
8.2
Gerçekleşen
25-34. Ay
Süresi
(Ay)
9
Kapalı alan yapımı için satın alma süreci
Miktarı (Adam-Ay)
16
Sorumlu Kuruluş
MAM
Amaçlar
 Yakıt hazırlama sisteminin yerleşeceği, gelen/kırılmış kömürün depolanacağı kapalı bir holün tasarımının
yapılması, satın alma prosedürlerinin oluşturulması, ihale dokümanlarının hazırlanması
gerçekleştirilecektir
Yöntem
 Kapalı holün özelliklerinin belirlenmesi,
 Teknik şartnamesinin oluşturulması
 Firmaların belirlenmesi,
 Satın alma prosedürünün başlatılması
 Satın almanın takibi
Faaliyetler

İhtiyacı karşılayacak şekilde kapalı bina için teknik şartname oluşturulmuş ve satın alma süreci
başlatılmıştır.
 Çeşitli firmalar ile görüşülmüş, teklifler toplanmıştır.
 Teklifler değerlendirilerek ihale gerçekleştirilmiş ve en uygun teklifi veren firma ile sözleşme imzalanmıştır.
Firma sistem imalatını süresi içerisinde tamamlamış ve MAM’a teslim etmiştir.
 4. Dönem raporunda bu sistem ile ilgili rapor verilmiştir.
Elde Edilen Çıktılar ( Her türlü prototip, tasarım, kritik analiz, benzetim, patent, entegre devre topografyaları,
model, algoritma, yazılım, şartname, test, rapor vb. hakkında bilgi verilmeli, çıktıları ekli belge ile sunulmalıdır.)
 Yakıtlar için kapalı depolama hangarı
Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/Beklenen Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Müşteri ihtiyacına ve proje
önerisinde verilen başarı ölçütlerine uygunluğu, elde edilen çıktıların test ve doğrulama belgeleri verilmelidir.)
 Kapalı hangar; hem kömür hazırlama tesisini içerisinde barındırmış hem de kömür ve biyokütle
depolamak için kullanılmıştır.
100
32/82
İP No
8.3
Gerçekleşen
İP Adı
Tesisin montajı ve devreye alınması
Miktarı (Adam-Ay)
12
Sorumlu Kuruluş
MAM
34-42. Ay
Süresi
(Ay)
8
Amaçlar
Yakıt hazırlama sisteminin, yakıt hazırlama kapalı holüne yerleştirilmesi, sistemin devreye alınması, otomasyonun
yapılması gerçekleştirilecektir.
Yöntem
 Tesisin montajının yapılması
 Tesisin devreye alınması
 İşletilmesi
Faaliyetler
 Kapalı kömür depolama hangarı tamamlanmış ve teslim alınmıştır.
 Kömür hazırlama sistemi kapalı hangarın içerisine yerleştirilmiştir.
 Kömür hazırlama sistemi test edilmiştir.
 Kömür hazırlama sistemi devreye alınmış ve deneyler süresince de etkin bir şekilde kullanılmıştır.
 4. rapor döneminde devreye alma ve kabul koşulları ile ilgili bir rapor verilmiştir.
 Kömür kurutma, kırma eleme tesisi
 Kapalı hangar ile entegre çalışan kömür hazırlama sistemi deneyler süresince hem kömür hazırlamada
hem de kömür/biyokütle depolamada kullanılmıştır.
100
33/82
İP No
9.1
Gerçekleşen
25-33. Ay
Süresi
(Ay)
İP Adı
Laboratuar ölçekli DAY yakma sistemi tasarımı, satın alma ve imalatı
Miktarı (Adam-Ay)
16
Sorumlu Kuruluş
MAM, ODTÜ
8
Amaçlar
 Pilot ölçekli DAY yakma sistemi tasarımı ve satın alma süreçlerinde gecikme yaşanması ihtimaline karşı
izleyicilerin önerisi ile projeye sonradan ilave edilmiş bir iş paketidir. Laboratuar ölçekli dolaşımlı akışkan
yatak yakma sisteminde farklı kömür, biyokütle ve bunların belirli oran ve sayıdaki karışımları ile
deneylerin yapılması amaçlanmıştır. Bu sistemin de dahil edilmesi ile projedeki iş yükü %50 artmıştır.
Ancak, Tübitak’tan bu iş yükü için Ek Ödenek alınmamıştır.
Yöntem
 Tasarım parametrelerinin oluşturulması, tasarımın yapılması
 Teknik özelliklerinin çıkartılması
 Satın alma işlemlerinin gerçekleştirilmesi,
 Platformunun yapılması
 İmalatın her aşamada takibi ve gerekli yönlendirmelerin yapılması,
 İmalatın gerçekleşmesinin takibi,
 Gerekli hava, su, elektrik hatlarının/bağlantılarının yapılması
 Montajın takibi/yaptırılması
Faaliyetler
 Laboratuar ölçekli DAY yakma sistemi ayrıntılı olarak tasarlanmış ve imalat resimleri çıkartılmıştır.
 İmalatı yapabilecek firmalar ile görüşülmüş teklifler toplanmıştır.
 Satın alma talepleri yapılmış ve süreçler izlenmiştir.
 Sistemde kullanılacak ekipmanlar belirlenmiş ve satın alma süreçleri başlatılmıştır.
 İmalat ve montaj süreçleri takip edilmiştir.
 30 kW termal kapasiteli DAY yakma sistemi (bu sistem başlıca; reaktör, siklonlar, yakıt siloları ve besleme
sistemleri, kül boşaltma sistemi, birincil ve ikincil hava sistemleri, hava ısıtıcıları, fanlar, geri dönüş ayağı,
torbalı filtre, bacadan oluşmaktadır)
 Kurulan Lab DAY yakma sistemi hem kömür hem de biyokütleyi yakma için uygun çok fonksiyonlu bir
sistemdir.
 Yeterli miktarda ölçüm (sıcaklık, basınç, debi) ve analiz cihazları ile (gaz) donatılmıştır.
 Yataktan, siklonlardan, torbalı filtreden kül almaya müsaittir.
 Farklı kömür ve biyokütleler bu sistemde başarılı bir şekilde yakılmıştır (5 adet farklı kömür ve 3 adet farklı
biyokütle).
100
34/82
İP No
9.2
Gerçekleşen
İP Adı
Soğuk deneyler
Miktarı (Adam-Ay)
5
Sorumlu Kuruluş
MAM, ODTÜ
33-35. Ay
Süresi
(Ay)
2
Amaçlar
 Satın alınması, imalatı yapılan lab ölçekli DAY yakma sisteminde kullanılan ekipmanların fonksiyonellik
testlerinin yapılması,
 Sızdırmazlık testlerinin yapılması(hava, gaz, su)
 Yakıt kalibrasyonlarının yapılması
Yöntem
 Lab DAY yakma sistemi yanma olmaksızın sızdırmazlık ve fonksiyonellik testlerine tabi tutulacaktır.
 Tüm sistemin ve ünitelerinin tasarım koşullarında çalışması test edilecektir.
 Deneyde kullanılacak yakıtlar için kalibrasyonlar yapılacaktır.
 Sistemde kullanılacak inert malzeme (kum) için akışkanlaştırma testleri yapılacaktır.
 Bu deneyler esnasında debiler, basınçlar ölçülecek ve kalibrasyonları yapılacaktır.
Faaliyetler


Sistemdeki tüm ekipmanlar için fonksiyonellik ve kalibrasyon testleri yapılmıştır.
Sızdırmazlık testleri yapılmış, problem bulunan bağlantı noktalarındaki contalar değiştirilmiş, cıvatalar
yeniden sıkılmıştır.
 Yakıt besleme sistemleri deneylerde kullanılacak yakıtlara göre kalibre edilmiştir.
 Soğuk deney sonuçları ve kalibrasyonlar bir rapor halinde verilmiştir.
 Çalışan bir DAY yakma sistemi
 Soğuk deney sonuçlarını içeren rapor
 Kurulan sistem farklı kömür, biyokütle ve bunların karışımlarında başarılı bir şekilde kullanılmış ve bu
yakıtlar farklı işletme koşullarında yakılmıştır.
100
35/82
İP No
9.3
Gerçekleşen
İP Adı
Deneyler için yakıt hazırlama ve analizleri
Miktarı (Adam-Ay)
10
Sorumlu Kuruluş
MAM, ODTÜ
32-39. Ay
Süresi
(Ay)
7
Amaçlar
 Deney matrisinde belirtilen yakıtların temini, uygun forma getirilmesi, deney öncesi analizlerinin yapılması
çalışmalarını içerecektir.
Yöntem (İş paketi kapsamında (alt iş paketlerini de kapsayacak şekilde) gerçekleştirilen her türlü faaliyet,
kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb.)
 Deney matrisinde belirtilen kömür ve biyokütle yakıtlarının temini
 Uygun özelliklere getirilmesi (kurutma, kırma, eleme)
 DAY yakma sistemine besleme öncesi analizleri
 Deneylerde kullanılacak kireç taşının temini ve analizi
Faaliyetler
 Deneyler için seçilen yakıtlar yeterli miktarda temin edilmiştir.
 Bu yakıtlar, kurutma, kırma ve eleme işleminden geçirilmiş ve deneylerde kullanılmak üzere deolanmıştır.
 Bu yakıtlardan örnekler alınarak analizleri yapılmıştır.
 4. Raporda bu analiz sonuçları verilmiştir.
 Deneylerde kullanılacak yakıtlar için analiz sonuçları
 Yakıt analiz sonuçları deneylerde kullanılmıştır.
100
36/82
İP No
9.4
Gerçekleşen
İP Adı
Sıcak Deneyler
Miktarı (Adam-Ay)
25
Sorumlu Kuruluş
MAM, ODTÜ
35-40. Ay
Süresi
(Ay)
5
Amaçlar
 Deney matrisinde belirtilen yakıtlar (biyokütle, kömür ve biyokütle/kömür karışımları) değişik hava fazlalığı
oranlarında yakılacaktır.
 Deneyler sırasında; yanma verimleri, sistemdeki sıcaklık dağılımı, ortaya çıkan gaz ve toz emisyonları
ölçülecek ve değişimleri incelenecektir.
 Değişik ikincil hava hatları test edilecektir.
 Optimum kükürt tutma koşullarını belirlemek amacıyla değişik Ca/S oranlarında ortama kireçtaşı
eklenerek deneyler yapılacaktır.
 Deney matrisinde belirtilen yakıtlar için en uygun işletim koşulları saptanacak ve pilot ölçekli sistemin
operasyonu için veri oluşturulacaktır.
Yöntem
 Deney matrisinde belirtilen yakıtlar için farklı fazla hava oranlarında yakma deneylerinin yapılması,
 Deney matrisinde belirtilen yakıtlar için farklı kömür/biyokütle karışımları için yakma deneylerinin
yapılması,
 Farklı kireç taşı için kükürt tutma özelliklerinin tespiti,
 Farklı Ca/S oranlarında deneylerin yapılması,
Faaliyetler

Proje kapsamında ön görülen 5 farklı kömür ve 3 farklı biyokütle ve bunların karışımları deney matrisinde
belirtilen işletme koşullarında başarılı bir şekilde yakılmış ve elde edilen sonuçlar 4. Rapor döneminde
verilmiştir.
 Yanma deneyleri sonucunda, reaktör ve geri dönüş ayağındaki sıcaklık ve basınç değişimleri ölçülmüş,
torbalı filtreden sonra baca hattında emisyonlar ölçülmüştür.
 Elde edilen sonuçlar projenin nihai raporunda güncellenerek verilmiştir.
 Ayrıntılı deney sonuçlarını içen rapor
 Seçilen tüm yakıtlar ve karışımları başarılı bir şekilde yakılmıştır.
 Kömür yakmada SO2 emisyonları kireç taşı katılarak düşürülmüştür.
 Biyokütle ve biyokütle-kömür karışımlarını yakmada önemli bir deneyim kazanılmıştır.
100
37/82
İP No
9.5
Gerçekleşen
39-40. Ay
Süresi
(Ay)
İP Adı
Lab DAY yakma sistemi deney sonuçlarının raporlanması
Miktarı (Adam-Ay)
2
Sorumlu Kuruluş
MAM, ODTÜ
1
Amaçlar
 Yapılan tüm deneyler bir bütün içerisinde değerlendirilerek, deneysel çalışmalardan elde edilen sonuçlar
gerekli grafik ve tablolar ile raporlanacaktır.
Yöntem
 Projede elde edilen sonuçlar rapor formatına getirilecektir.
 Deney sonuç raporu TÜBİTAK ve ilgili kurumlara gönderilecektir.
Faaliyetler

Tüm sonuçlar bir rapor haline getirilmiş ve 4. Rapor döneminde sunulmuştur. Sonuç Raporunda da daha
önce sunulmuş sonuçlar tekrar derlenerek SONUÇ RAPORUNA EK olarak sunulmaktadır.
 Nihai lab DAY deney raporu
 Lab DAY deney raporu müşteri kurum, izleyiciler ve TÜBİTAK’a sunulmuştur. Raporla ilgili olumsuz bir
görüş bildirilmemiştir. Rapor ve sonuçlar başarı ölçütlerine uygundur.
100
38/82
İP No
10.1
Gerçekleşen
İP Adı
Projenin teknik açıdan yönetimi
Miktarı (Adam-Ay)
54
Sorumlu Kuruluş
ODTÜ, MAM, GAMA
0-54. Ay
Süresi
(Ay)
54
Amaçlar
 Projenin mevcut iş paketlerinin zamanında ve amacına uygun olarak tamamlanabilmesi için; araştırıcılar
arasında gerekli görev dağılımının sağlanması, verilen görevlerin takibi, proje ekibi kurumlar arasında
iletişim ve işbirliğinin organizasyonu, ortaya çıkan/çıkabilecek problemlerin çözümü sağlanacaktır.
Yöntem
 Projede görev dağılımlarının yapılması,
 Yapılan işlerin kontrolü,
 Kurumlar arası işbirliğinin sağlanması,
 PYG toplantılarının organizasyonu.
 Deneylerin organizasyonu
Faaliyetler

Proje teknik anlamda başarı ile tamamlanmıştır. Ancak, proje süresince Kamu İhale Kanunu ve Satın
Alma Prosedürlerinden doğan gecikmeler nedeni ile, proje normal süresi içerisinde tamamlanamamış iki
kez uzatma (10 + 8 ay) alınmıştır. Bu uzatma ve gerekçeleri proje toplantılarında ilgili kuruluşlarla
tartışılmış ve ortak karar olarak gerçekleştirilmiştir.
 Laboratuar ve pilot ölçekli çok fonksiyonlu, test amaçlı DAY yakma sistemleri
 Yakıt hazırlama sistemleri
 Müşterilerin istekleri doğrultusunda kömür ve biyokütleler her iki farklı kapasitedeki sistemde başarılı bir
şekilde yakılmıştır.
100
39/82
İP No
10.2
Gerçekleşen
İP Adı
Projenin mali açıdan yönetimi
Miktarı (Adam-Ay)
54
Sorumlu Kuruluş
ODTÜ, MAM, GAMA
0-54. Ay
Süresi
(Ay)
54
Amaçlar
Projedeki harcamaların takibi, danışmanlık ve hizmet alımlarının sağlanması gerçekleştirilecektir.
Yöntem
 Proje bütçesinin takibi,
 Harcama talimatlarının onayı,
 Danışmanlık ve hizmet alımlarının takibi,
 Projede çalışacak elemanların maaşlarının ödenmesinin takibi
Faaliyetler
 Proje bütçesi, projede belirtilen ekipman ve sistemlerin satın alınması için kullanılmıştır.
 Mevcut bütçe içerisinde, tamamen Yönetmelik ve kurallara göre harcamalar yapılmıştır.
 Toplam bütçe içerisinde ilave bir bütçe almadan kurulan sistemler
 Harcamalar mevcut bütçe içerisinde gerçekleşmiş, ilave bütçe kullanılmamıştır. Bütçe fazlalık vermiştir.
Bu fazlalık TUBITAK a iade edilecektir.
 Harcamalar TÜBİTAK KAMAG kurallarına uygun gerçekleşmiştir.
100
Etkilenen Çıktılar (Tamamlanmayan iş paketleri ve faaliyetler nedeniyle öngörülen şekilde elde edilmeyen çıktılar
belirtilmelidir.)
Proje iş paketleri başlangıç, bitiş süreleri Tablo 1’de toplu halde verilmiştir.
40/82
Tablo 1: Proje iş paketleri, başlangıç, bitiş tarihleri, tahmini kullanılan adam ayları
41/82
2.2. Bilimsel, Teknik, Teknolojik, Ekonomik ve/veya Sosyal Gelişmeler ve Kazanımlar
(Projede gerçekleşen bilimsel, teknik, teknolojik, ekonomik ve/veya sosyal gelişmeler proje önerisi ile karşılaştırılarak
verilmeli, oluşan işbirlikleri ve elde edilen kazanımlar ile varılan sonuçlar tartışılmalıdır.)
 Proje sözleşmesinde projenin amacı “ülkemizdeki ulusal kaynaklarımızı enerji üretiminde daha fazla
kullanabilmek amacı ile düşük ısıl değerli linyit kömürlerimizi biyokütle ile beraber yakarak kısa ve orta vadede
bu kaynaklardan temiz enerji üretiminin artmasını sağlamak” olarak belirtilmiştir.
 Bu amaçla, düşük kalorili linyitlerin ve biyokütlenin beraberce yakılması ve enerji üretimi için en uygun teknoloji
olarak “Dolaşımlı Akışkan Yatakta Yakma” teknolojisi seçilmiş ve bu teknolojiyi ülkemiz linyitleri için geliştirmek
ve bu sistemin yaygınlaşmasına yardımcı olmak projenin diğer amaçlarını oluşturmuştur.
 Projenin nihai çıktısı olarak da 700 kWtermal kapasiteli dolaşımlı akışkan yatak yakma tesisinin kurulması olarak
gösterilmiştir.
Proje 1 Eylül 2007 tarihinde başlamış olup 1 Mart 2012 tarihinde tamamlanmıştır. Projenin toplam süresi 36 ay olup,
uzatmalar ile proje toplam süresi 54 ay olmuştur. Projede hedeflenen nihai ürün olan 700 kWtermal kapasiteli
dolaşımlı akışkan yatak (DAY) yakma sisteminin tasarlanarak kurulumunun yanında 30 kWtermal kapasiteli
laboratuvar ölçeğinde ayrı bir DAY yakma sistemi daha tasarlanarak kurulmuştur. Her iki sisteme de uygun özellikte
yakıt temin etmek amacı ile 2 ton/saat kapasiteli kömür hazırlama tesisi de proje dâhilinde kurulmuştur.
Labaratuvar ve pilot ölçekli DAY yakma sistemleri, büyük ölçüde proje ekibi tarafından tasarlanmış ve işletmeye
alınmıştır. Türkiye’de aynı kapasite ve özellikte başka bir pilot ölçekli demo ve Ar-Ge amaçlı kullanılabilen başka bir
yakma sistemi mevcut değildir.
Türkiye’deki üniversitelerde dolaşımlı akışkan yatak yakma sistemleri labaratuvar ölçeği boyutundadır. Orta Doğu
Teknik Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümünde 150 kW termal kapasiteli DAY yakma sistemi ile Gazi Üniversitesi
Makine Mühendisliği bölümünde laboratuar ölçekli DAY yakma sistemleri vardır.
TÜBİTAK MAM’da proje kapsamında kurulan 700 kWtermal kapasiteli DAY yakma sistemi Türkiye’de demo amaçlı
kurulan ilk yakma tesisidir. Bu tesisi, Türkiye’deki diğer DAY yakma sistemlerinden farklı kılan en önemli kısmı
dışarıdan bir kazan ünitesi ile entegre edilerek kızgın buhar üretmesidir. Bu kazan tasarımı yerli tasarım olup 24 bar
buhar basıncında 800 kg/saat kızgın buhar üretebilmektedir. Bu kapasite ve kapsamda dünyada çok fazla demo
amaçlı ve Ar-Ge çalışmaları yapmaya sahip yakma sistemi bulunmamaktadır.
Proje kapsamında Kurulan DAY yakma tesisleri; hem kömür, hem biyokütle hem de bunların karışımlarını yakmaya
müsait tesisler olarak tasarlanmıştır. Her iki tesiste de proje kapsamında seçilen biyokütle ve kömürler, ayrıca
bunların karışımları başarılı bir şekilde yakılmış ve sonuçları proje raporlarında detaylı bir şekilde verilmiştir.
Pilot ölçekli DAY yakma sistemi; proje ekibi tarafından seçilen kömür ve biyokütle özellikleri dikkate alınarak
tasarlanmıştır. Tasarım ve detaylı imalat resimlerinin çıkartılması aşamasında çeşitli danışmanlık hizmetleri de
alınmıştır. Tasarım kriterleri ve tasarım, imalat aşamaları proje raporlarında detaylı bir şekilde verilmiştir.
Proje süresince, projede bahsedilen Ar-Ge çalışmaları tamamlanmıştır Laboratuvar ölçekli DAY yakma sisteminde 5
farklı Türk linyiti ve 3 farklı biyokütle için yanma deneyleri yapılmıştır. Bu linyitlerin seçimi için önce Türkiye’nin farklı
coğrafyalarından 10 farklı linyit örneği toplanmış ve bunların detaylı yakıt karakterizasyon çalışmaları yapılmıştır.
Yakıt karakterizasyon çalışmalarında; yakıtların kısa ve elementel analizleri yapılmıştır. Kısa analizlerde; yakıttaki
nem, uçucu madde, sabit karbon ve kül miktarları orijinal/kuru numunede bulunmuştur. Elementel analiz
çalışmalarında; kuru halde yakıttaki, C, H, O, N; S miktarları tayini yapılmıştır. Ayrıca bu yakıtların ısıl değerleri alt ve
üst ısıl değer olarak ayrı ayrı bomba kalorimetresi ile ölçülmüştür. Bu yakıtlardan kül numunesi elde edilmiş ve
detaylı kül analizleri yapılmıştır. Yine bu yakıtlara ait problemsiz çalışma sıcaklıklarını belirlemek amacıyla kül
ergime sıcaklık tayinleri de yapılmıştır. Benzer analizler, seçilen 5 farklı biyokütle için de tekrarlanmıştır. Ayrıca bu
yakıtlar tek başlarına ve bir karışım olarak da TGA analizlerine de tabi tutulmuşlardır. Bu analiz sonuçları da proje
raporlarında ayrıca verilmiştir. Kömür yakmada SO2 tutmak amacı ile kireç taşı kullanılmıştır. Kireç taşı için 3 farklı
yerden numune alınmış ve bunların analizleri de detaylı bir şekilde yapılmıştır. Bu analizler sonucunda tek bir kireç
taşının bir karşılaştırma olması için tüm kömürler için kullanılmasına karar verilmiştir.
Laboratuar ölçekli sistemde yapılan yanma deneylerinde detaylı olarak; farklı hava fazlalık katsayılarının, farklı yatak
sıcaklıklarının, farklı ikincil hava/toplam hava oranlarının yanma koşullarına etkisi her bir yakıt ve karışımı için
incelenmiş ve sonuçlar raporlanmıştır. Bu çalışmalarda yatakta SO2 tutulmasına yönelik farklı oranlarda yakıta katkı
olarak katılan kireç taşının kükürtlü bileşikleri tutmaya olan etkisi de incelenmiştir. Laboratuvar ölçekli yakma
deneylerinde farklı oranlarda biyokütleler kömüre katılmış ve prosese olan etkileri detaylı bir şekilde incelenmiştir.
Varılan sonuçlar lab ölçekli DAY yakma sistemi raporunda (bu rapora ek olarak da verilmiştir) detaylı bir şekilde
tartışılmıştır. Biyokütle olarak müşteri ve izleyiciler ile birlikte seçilen yakıtlar klor içermediğinden veya çok az
olduğundan dioksin ve furan oluşumu beklenmemiştir. Bu neden ile sonuçlar dioksin/furan oluşum mekanizması
açısından incelenmemiştir. Ancak, bu klor ihtiva eden yakıtların DAY yakma sistemlerinde yakılmaları bundan sonra
alınacak projeler ile her zaman yapılabilir. Önemli olan işlevselliği ve sürdürülebilirliği olan sistemler geliştirmektir.
Projeye bu açıdan bakıldığında her iki sistem de bu kapsamda Türkiye için önemli bir kazanımdır. Hem akademik
anlamda, hem de sanayinin ihtiyaç duyacağı temel ve uygulamalı Ar-Ge çalışmalarına müsaittir. TÜBİTAK MAM,
üniversite, kamu ve sanayinin ihtiyaç duyacağı araştırma faaliyetlerini desteklemektedir.
Laboratuvar ölçekli yakma sisteminde farklı yakıtların değişik işletme koşullarında yakma deneylerinin yanında,
işletme ve mekanik tasarımlarda da önemli kazançlar sağlanmıştır. Burada en önemli kazanımlar;
42/82
 Kömür ve biyokütlenin yatağa besleme noktasının tayini: dağıtıcı plakadan itibaren 3 farklı noktadan yapılan
yakıt beslemelerinin yanma, emisyonlar üzerine etkisi incelenmiştir. Yakıt, dağıtıcı plakaya en yakın yerden
beslenmesi durumunda en iyi yanma koşulları ve emisyonlar elde edilmiştir. Bu durumda yakıtın yatağa
beslenebilmesi için yatakta eksi basınca ihtiyaç duyulmuştur. Bu durum operasyon koşulları ile ayarlanmıştır.
Yakıt besleme noktası dağıtıcı plakadan uzaklaştıkça emisyonlar da bozulmuştur. Ancak bu durum yakıt
beslemeyi kolaylaştırmıştır.
 Yakıtın yatağa düzgün, sürekli ve homojen beslenmesinin sağlanabilmesi: kömür beslemede büyük bir problem
yaşanmazken bünyesel ve fiziksel yapısından dolayı biyokütle besleme problemli olmuştur. 1-2 mm boyut
aralığına getirilmiş kömürler küresel ve kırılgan yapılarından dolayı besleme vidasında sıkışsa dahi daha küçük
parçalara ayrılabildiği için besleme sorunu oluşturmamıştır. Biyokütlede ise durum daha farklı olmuştur.
Biyokütle hem yoğunluğu kömüre göre daha düşük, hem de çubuksu yapılarından dolayı besleme vidasında
sıkışma durumunda ezilip parçalanmamışlardır. Birbirlerini sıkıştırarak biriketimsi bir yapıya dönüşmüşler ve bu
durum da vida yatağında blokaja neden olmuştur. Bu neden ile hem laboratuvar, hem de pilot sistemin
biyokütle besleme sistemlerinde çeşitli modifikasyonlar yapılmış ve sonuçları raporlanmıştır.
 Laboratuvar ölçekli DAY yakma sistemi dağıtıcı plaka tasarımı: Dağıtıcı plaka nozullarının yataya dik
konumlandığı dağıtıcı plaka ile yapılan deneylerde işletme stabilitesi açısından önemli sorunlar ile
karşılaşılmıştır. Nozul çapı 1 mm olsa bile, dağıtıcı plakanın altındaki hava kutusuna düşen kum ve kül
parçacıkları hava ile birlikte alttan yukarıya doğru dağıtıcı plaka nozullarını kısmen kapatabilmekte, bu durum
da reaktör içerisine düzgün hava geçişini dolayısı ile akışkanlaşmayı engellemektedir. Bu durumu önlemek
amacı ile dağıtıcı plaka daha kalın bir levhada ve nozullar da yatay ile açılı yapılmıştır. Böylece bu problem
aşılmıştır.
 Yatakta oluşan aglomerasyon: Çeşitli deneylerde yatakta aglomerasyon oluşumu gözlemlenmiştir. Bu durum
yatak sıcaklığının ani artışı veya düşüşü ile kendini göstermiştir. Başlangıçta farkedilmesi durumunda yatak
soğutması yapılarak (yakıt beslemenin kısılması, kül alınması, vs) aglomerasyonun önüne geçilmesi mümkün
olmuştur.
 Deneyler süresince diğer kazanımlar projenin raporlarında verilmiştir.
 Yataktan, siklondan ve torbalı filtrelerden kül örneği alınarak yanmamış karbon analizi yapılmış ve yanma
verimleri hesaplanmıştır. Bulunan sonuçlar benzer deney sistemlerinden elde edilen sonuçlar ile uyumlu
çıkmıştır.
Pilot ölçekli DAY yakma sistemi Türkiye’de ilk defa kurulmuştur. Bu sistemde reaktör ve kazan entegre bir şekilde
çalıştırılmış 3 farklı kömür ve 2 farklı biyokütle için yanma deneyleri gerçekleştirilmiş, 24 barda kızgın buhar
sürdürülebilir şekilde üretildiği gösterilmiştir. Bu sistem bir termik santralde bulunan bütün ekipmanlar (elektrik
üretimi hariç) barındırmaktadır. Çalışan ve veri üreten bir sistemdir. Prosesi kurarken, işletirken bir çok kazançlar
elde edilmiştir. Bunlar proje raporlarında verilmiştir.
Projenin somut hedef ve çıktıları ve ulaşılan hedefleri (proje sözleşmesine göre) aşağıda sıralanmıştır:
DAY teknolojisi ile ilgili mühendislik ve teknolojik bilgi altyapısı:
Hem pilot, hem de lab DAY yakma sistemi tasarım ve çizimleri konusunda iyi bir teknolojik birikimsassağlamıştır. Proje
ekibi benzer bir sistemi daha büyük boyutlarda tasarlayabilecek, detaylandırabilecek mühendislik alt yapısına
kavuşmuştur.
Pilot uygulama (tesis):
 Hem lab, hem de pilot ölçekte DAY yakma sistemleri sürdürülebilir olarak hizmet vermektedir.
Yetişmiş insan gücü:
 Hem tasarımda, hem de imalat ve devreye alma aşamasında, deneylerin yapılmasında, sistemin bakımı, ve
işletmesinde mühendislik ve teknisyenlik anlamında ekip yetişmiştir. Bu ekip benzer sistemleri rahatlıkta
tasarlayabilecek, işletebilecek donanımlara sahiptir.
Proje sonuçlarını sanayiye ve topluma duyurmak için çalıştay düzenlemek:
 Eylül/ Ekim 2012 tarihleri arasında bir çalıştay düzenlenmesi kararına varılmıştır (30.03.2012 tarihli
toplantı).
Geliştirilen teknoloji için üretim-bilgi paketi:
 Projede bu bir iş paketi olup, detaylı olarak elde edilen tüm kazanımlar (çizimler, teknik şartnameler,
tanımlama dökümanları) bir dosya halinde sunulmuştur.
Proje sonunda ortaya çıkacak teknolojinin sağlayacağı teknik, ekonomik ve sosyal yararlar aşağıda
sıralanmıştır (proje sözleşmesinden alınmıştır):
 Dolaşımlı akışkan yatak yakma teknolojisi ülkemizde geliştirilecek, bu teknoloji için üretim bilgi paketi
hazırlanacaktır:
 DAY yakma sistemi proje ekibi tarafından geliştirilmiştir. Projede kazanımlar ve elde edilen sonuçlar proje
raporlarında verilmiştir. Ayrıca bir iş paketi kapsamında bütün tasarım ve çizimler, kontrol algoritmaları
verilmiştir.
 Kurulacak tesiste, planlanan daha büyük santraller için gerekli ön denemeler ve yakma testleri yapılacak ve
tasarım parametreleri çıkarılacaktır:
 Bu ileriye yönelik faaliyet olup çeşitli projeler oluşturulmaktadır. Bu kapsamda TKİ ile bir proje başlatılmış
olup TKİ’nin belirlemiş oluğu 22 farklı sahadan 30'dan fazla linyit için lab ölçekli DAY yakma sisteminde
yakma deneylerine başlanılmıştır.
 Endüstriyel tesis kurmak isteyen firmalar ile görüşmeler sürdürülmektedir. Tesiste kullanacakları kömürler
43/82

için ön deneylerini pilot DAY yakma sisteminde yapmak istemektedirler. Bu kapsamda görüşmeler devam
etmektedir.
Ayrıca pilot ölçekli DAY yakma sistemi uluslararası kabul görecek bir tesis haline getirilmeye
çalışılmaktadır.
 Geliştirilecek teknoloji ile öncelikle kırsal kesimin yerel ve bölgesel ısıtma ve elektrik ihtiyacı karşılanabilecektir:
 Kazanılan bilgi birikimi küçük ve orta ölçekli yakma sistemlerinin tasarımına yönelik olmuştur. Bu kapsamda
24 bar basınçta kızgın buharın sürdürülebilir bir şekilde üretilebildiği gösterilmiştir. Bu da kırsal kesimin
enerji ihtiyacını (elektrik ve ısı) karşılayabilecek proseslere yöneliktir.
 Küçük ve orta ölçekli (KOBİ) sanayi guruplarında, OSB’lerde ısınma ve elektrik ihtiyacı karşılanabilecektir:
 Geliştirilen ve pilot DAY 'da uygulanan teknoloji ile 800 kg/saat kızgın buhar üretimi gerçekleştirilmiştir. Aynı
teknolojiyi kullanarak 15-20 ton/saat buhar üretimi yapabilecek tesisler tasarlanabilir. Bu da küçük ve orta
ölçekli sanayilerin enerji ihtiyacına cevap verebilir.
 EÜAŞ ile bu kapsamda görüşmeler devam etmekte, 22 MWe kapasiteli eski bir santralin yerine 75 ton/saat
buhar üretecek, yeni teknoloji olan DAY yakma sisteminin bir sanayi ortağı ile birlikte kurulabilmesi için
mekanizma oluşturulmaya çalışılmaktadır.
 Enerji üretiminde yerli enerji kaynakları kullanım oranı artırılacaktır:
 Proje tamamen Türk linyitleri ve orman biyokütlesi kullanımı üzerine kurulmuştur.
 Farklı özelliklerdeki linyitler bu teknoloji ile yakılabilmiştir.
 Zirai ürün artıkları da bu sistemlerde yakılabilir.
 Biyokütle kullanımı artacak ve enerji tarımı ve enerji ormancılığı teşvik edilecektir:
 Küresel ısınmaya neden olan gazlar için azaltma mekanizmaları geliştirilmiş olacaktır:
 Bu çalışmanın UNFCC kapsamında hazırlanan I. Ulusal Bildirim’de yer alması; Türkiyenin yenilenebilir enerji
kaynaklarına bakış açısını bu tip araştırma yatırımlarıyla da sergileyecek olup, proje sonuçlarından bir sonraki
Ulusal Bildirimler’de de faydalanılacaktır. Bu gerçekten de böyle olmuştur.
 Dolaşımlı Akışkan Yataklı Yakma Sistemi ile enerji üretim sistemi bir teknoloji olarak Türkiye’de geliştirilirse, yakma
ve enerji üretim sisteminde büyük bir adım atılmış olacak, hava kirliliğine neden olan linyitlerimiz biyokütle ile
birlikte temiz olarak enerjiye çevrilebilecektir. Bu yararlar ileriki zamanlarda görülecektir.
 Türk linyitlerinin pulverize sistemlerde yakılması sonucunda açığa çıkan NOx ve SO2 gibi kirleticilerin akışkan
yatakta yakma ile maliyeti yüksek ilave gaz temizleme sistemlerine gerek duyulmaksızın azaltılması sağlanmış
olacaktır. Nitekim, yakma deneyleri esnasında kullanılan kireçtaşının dozunu ayarlayarak SO2 emisyonlarını
sınırların altına düşürmek mümkün olmuştur.
 Bu sistemin başarıya ulaşması, tüm Türkiye’de yeni iş alanlarının açılmasını; enerjinin ucuzlamasını ve iş
potansiyelinin artmasını sağlayacak, sanayimizin rekabet gücünü arttıracaktır. Bu yararlar ileriki zamanlarda
görülecektir.
 Kömür ve biyokütle kaynaklarımızı kullanarak ısı ve elektrik üretimi, bir teknoloji haline dönüştürülebilirse bir belde
kendi enerjisini kendi üretir hale gelecek, yerli enerji ve yerli teknoloji kullanma politikası halka yayılmış olacaktır.
Bu yararlar ileriki zamanlarda görülecektir.
 Ayrıca sanayi atıklarının ve biyoatıkların bir yandan çevre sorunları yaratmayacak biçimde yok edilmesi, diğer
yandan konut ısıtma, proses ısısı ve elektrik enerjisi üretiminde ek veya alternatif yakıt olarak kullanılması, ülke
kalkınması ve enerji ekonomisi, dolaylı olarak da çevresel sorunların kontrolü için büyük kazanç olacaktır
 Bu sistemin başarıya ulaşması, tüm Türkiye’de yeni iş alanlarının açılmasını; enerjinin ucuzlamasını ve iş
potansiyelinin artmasını sağlayacak, sanayimizin rekabet gücünü arttıracaktır. Bu yararlar ileriki zamanlarda çeşitli
uygulamalar ile görülecektir.
Ayrıca, TÜBİTAK ARDEB kapsamında 2012 yılı “enerji öncelikli alan çağrılarında” kömür çağrı programı öncelikli
sırayı almıştır. Ülkemizde yaklaşık 12,6 milyar ton linyit, 1,3 milyar ton taş kömürü rezervi bulunduğu, elektrik
üretiminde yerli kömürün payının yaklaşık %20, ithal kömürün payının ise %7 civarında olduğu belirtilerek termik
santrallar için yakma/gazlaştırma sistemlerinin geliştirilmesine yönelik projelerin destekleneceği bildirilmiştir. Hedef
ve amaçlar aşağıda verilmiştir.
Bu amaçlardan da görüldüğü gibi “Temiz Kömür” teknolojileri diyebileceğimiz bu alanlar arasında aynen 4.5 yıldır
üzerinde çalıştığımız bu proje, yani DAY projesi tarif edilmektedir. Gösterilen amaçlardan yeni teknoloji
geliştirilmesi bu projede yapılmıştır. Ayrıca, birlikte yakma (kömür + biyokütle) uygulamalarının
yaygınlaştırılması amaçlar arasında vurgulanmaktadır. Bu da yine bu projede yapılmış, 5 adet linyit kömürünün 3
adet biyokütle ile beraber yakılması incelenmiştir. Dolayısı ile bu proje, “Temiz Kömür” teknolojileri çağrılarından 5
sene önce başlatılmış ve sonuçlar üretilmiştir. Proje zamanlamasının ne kadar doğru olduğu, çok dikkatle
üzerinde durulması gereken ve sonuçlarının ülkemiz için ne kadar yararlı olacak bir proje olduğu zaman
içerisinde çok daha iyi anlaşılacaktır.
44/82
45/82
2.3. Yapılan Bilimsel Etkinlikler
Adı
Türü (*)
Gerçekleşme/Yayın
Tarihi
29 Haziran- 3
Temmuz 2009
Combustion of biomass in a
circulating
fluidized
bed
combustor
Investigation of co-combustion
characteristics of low quality
lignite coals and biomass with
Termogravimetrik analysis
SO2 Capture in a fluidized bed
combustor with limestone and
the effect of olivine cake
addition on the SO2 capture
efficiency
Co-combustion of various
biowaste with a higher sulfur
Turkish lignite in a circulating
fluidized bed combustor
A study of co-combustion
characteristics of biomass
fuels and a lignite coal with
thermo gravimetric analysis
Orman
gülünün
Orhaneli
(Bursa) kömürü ile birlikte
dolaşımlı akışkan yatakta
yakılması,
An Overview of Biomass
Combustion and Co firing
Activities in Turkey
Co-combustion of biomass
with a high-sulfur Turkish
lignite in a circulating fluidized
bed combustor with air staging
Co-combustion of various
agro wastes with a high-sulfur
Turkish lignite in a circulating
fluidized
bed
combustor:
Effect of air staging on
pollutants
along
the
combustor
Kömür Teknolojileri
Çevre
dostu
kömür
teknolojileri
Effect of Secondary Air and Its
location on Emissions for Cocombustion of Lignite Coal
and Olive Cake in a
Circulating
Fluidized
Bed
Combustor
Combustion
of
Orhaneli
Lignite in 750 kW th Pilot Scale
Circulating
Fluidized
Bed
Combustion System
Co-Combustion of Lignite and
Pine Chips in a Laboratory
Scale Circulating Fluidized
Bed Combustor
Gerçekleştiği/Yayınlandığı
Yer (**)
17th
European
Biomass
Conference and Exhibition
From Research to Industry
and
Markets
Hamburg,
Almanya
The
Tenth
International
Conference On Combustion
th
and Energy Utilization, (10
ICCEU), Muğla, Türkiye
Açıklama
Dinleyici
olarak katılım
sağlanmıştır.
Sunuş yapıldı,
bildiri
kitabında
yayınlandı.
Sözlü
bildiri
4-8 Mayıs 2010
Bilimsel
makale
Ekim 2010
Thermochimica Acta, Vol. 510
(1-2), p.195-201,
Dergide
basıldı.
27-30 Haziran 2010
5th International Ege Energy
Symposium and Exhibition
(IEESE-5),
Pamukkale
University, Denizli, Turkey
Sunuş yapıldı,
bildiri
kitabında
yayınlandı.
The 27th International Annual
Pittsburgh Coal Conference,
Istanbul-Hilton, Turkey
Sunuş yapıldı.
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
11-14 Ekim 2010
4-8 Mayıs 2010
25-27 Ekim 2010
4-5 May 2010
19-23 Eylül 2011
2-5 Mayıs, 2011
19 Mart 2011
14-16 Eylül 2011
The
Tenth
International
Conference On Combustion
th
and Energy Utilization, (10
ICCEU), Muğla, Türkiye
HKK2010, IV Ulusal Hava
Kirliliği
ve
Kontrolü
Sempozyumu, ODTÜ, Ankara
IEA Bioenergy, Task 32,
Biomass Combustion and Co
firing, Lyon, France
Sunuş yapıldı.
Proceeding of the Second
International Conference on
Air Pollution and Control
(CAPAC-II), Antalya, Türkiye
Tüm
proje
elemanlarının
katılımı
ve
isimleri
ile
yayınlanmıştır
Proceeding of the International
Conference on Clean Coal
Technology
(CCCT2011),
Zaragoza, İspanya
Tüm
proje
elemanlarının
katılımı
ve
isimleri
ile
yayınlanmıştır
.
Yerli
Enerji
Teknolojileri
Çalıştayı, Ankara
Uluslararası Elektrik Zirvesi,
Ankara
25-29 Haziran 2012
The
6th
International
Conference on Environmental
Science and Technology 2012,
Houston,TX, USA
Sözlü
bildiri
28-30 Haziran 2012
6 International Ege Energy
Symposium
&
Exhibition,
İzmir, Türkiye
Sözlü
bildiri
28-30 Haziran 2012
6 International Ege Energy
Symposium
&
Exhibition,
İzmir, Türkiye
Sözlü
bildiri
Sunuş yapıldı,
bildiri
kitabında
yayınlandı.
Bildiri
kitabında
yayınlandı
Sunuş yapıldı
Sunuş yapıldı
Bildiri
sunulmak
üzere kabul
edildi.
th
Bildiri
sunulmak
üzere kabul
edildi.
th
Bildiri
sunulmak
üzere kabul
edildi.
46/82
Effect of Excess Air Ratio On
Flue Gas Emissions for CoCombustion of a Lignite Coal
and Olive Cake in a
Circulating
Fluidized
Bed
Combustion
Effect of Excess Air Ratio on
Flue Gas Emissions for Cocombustion of a Lignite Coal
and
Woodchips
in
a
Circulating
Fluidized
Bed
Combustor
Investigation of The Effect of
Biomass-Limestone
Interaction
on
the
Ash
Composition
for
Cocombustion of a Lignite Coal
and Olive Cake in a
Circulating
Fluidized
Bed
Combustor
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
Sözlü
bildiri
28 - 30 Ağustos
2012
15 - 18 Ekim 2012
15 - 18 Ekim 2012
International Conference on
Environmental Pollution and
Remediation
(ICEPR’12),
Montreal, Canada
Bildiri
sunulmak
üzere kabul
edildi.
2012 International Pittsburgh
Coal Conference, Pittsburgh,
PA, USA
Bildiri
sunulmak
üzere
gönderildi,
değerlendirme
aşamasında.
2012 International Pittsburgh
Coal Conference, Pittsburgh,
PA, USA
Bildiri
sunulmak
üzere
gönderildi,
değerlendirme
aşamasında.
(*) Makale, yazılı/sözlü bildiri, tebliğ, kitap, toplantı tutanağı vb. yazılmalı ve dokümanlar raporun ekinde dijital
olarak sunulmalıdır.
(**) Atıf yapılacak şekliyle yazılmalıdır.
47/82
2.4. Gerçekleşen İş-Zaman Çizelgesi
(Projenin başlangıcı itibariyle gerçekleşen iş-zaman çizelgesi verilmelidir.)
*Her iş paketi için proje öneri formunda planlanan takvim sunulmalıdır (koyu renk).
**Her iş paketi için rapor döneminde gerçekleşen takvim sunulmalıdır (açık renk).
2.5. Proje Çıktılarının Kabulüne İlişkin Testler ve Sonuçları
(Proje süresince gerçekleştirilen test/demo faaliyetlerinin gerçekleşme döneminin projede tanımlanmış isterlere
uygunluğu değerlendirilmelidir. Tablo(lar)’nun ardından testlerle ilgili detaylı teknik açıklamalar “Açıklama” bölümünde
belirtilmelidir.) (Proje süresince gerçekleştirilen test/demo faaliyetlerinin gerçekleşme döneminin projede tanımlanmış
isterlere uygunluğu değerlendirilmelidir. Tablo(lar)’nun ardından testlerle ilgili detaylı teknik açıklamalar “Açıklama”
bölümünde belirtilmelidir.)
Bu proje için proje sözleşmesinde 3 ana aşama öngörülmüştür:
1. Aşama ve çıktıları (0-12 Ay) arasını kapsamaktadır.
 DAY yakma sisteminde kullanılacak biyokütle ve kömürlerin tespiti,
 Yakıt karakteristiklerini tayin ederek istenilen özellikte sürekli temini için gerekli protokollerin yapılması,
 DAY yakma sistemi için yakıt depolama ve taşıma sistemlerinin MAM yerleşkesinde belirlenmiş alana
kurularak devreye alınması,
 DAY yakma sisteminin ayrıntılı tasarımı, satın alma/imalat prosedürünün oluşturularak satın alma
sürecinin başlatılması
 Satın alma/imalat sürecinin tamamlanarak imalatın tamamlanması ve MAM yerleşkesinde belirlenmiş
alana kurulması,
 Ölçüm ve analiz cihazlarının, kontrol ekipmanlarının satın alınarak DAY yakma sistemine montajlarının
yapılması,
 Soğuk deneylerin (sızdırmazlık, fonksiyonellik, devreye alma) çalışmalarının tamamlanması
 DAY yakma sisteminde farklı biyokütle ve kömür veya karışımları ile deneylerin yapılması,
 Deney sonuçlarının yaygınlaştırılması için çalıştay düzenlenmesi,
 Deney sonuçlarının değerlendirilerek raporlanması
Yukarıda belirtilen bütün aşamalar projenin normal süresine ek olarak alınan süreler içerisinde tamamlanmıştır.
Proje süresince gerçekleştirilen test/demo faaliyetleri, gerçekleşme döneminin projede tanımlanmış amaçlarına ve
kapsamına tamamen uymaktadır.
Projenin en büyük çıktısı olarak proje dokümanında “Projenin başarı ile tamamlanması durumunda yerli kömür ve
biyokütle veya karışımlarının farklı işletme koşullarında yakma deneylerinin yapılacağı 700kWtermal kapasiteli
“Dolaşımlı Akışkan Yatak” yakma sistemi TÜBİTAK-MAM yerleşkesinde kurulmuş olacaktır” ifadesi yer almıştır.
Projenin nihayetinde bu çıktıya ulaşılmıştır. Ülkemizde ilk defa lab ölçekli olan küçük sistemler dışında 700 MW lık
termal güce sahip bir pilot Dolaşımlı Akışkan Yataklı bir yakma sistemi kurulmuştur. Bu sistem her zaman kolay
kurulabilecek bir sistem değildir. Bu sistem bundan sonra yapılacak yakma projeleri için önemli bir alt yapı
oluşturmaktadır.
Özellikle DAY sistemi ile kurulacak yeni termik santrallarda yakılacak kömürlerin ilk
denemelerinin yapılması ve yanma karakteristiklerinin belirlenmesi için bu sistemler kullanılabilecek, böylece yurt
dişına kömür veya biyokütle gönderilerek ve büyük miktarlarda döviz harcanarak yaptırılacak deneyler, artık
ülkemizde yapılabilecektir. Böylece önemli bir döviz tasarrufu sağlanacaktır.
Ayrıca bu çıktının yanında şu kazanımlara da ulaşılmıştır:
 DAY yakma teknolojisi için mühendislik ve teknolojik bilgi altyapısı,
 DAY teknolojisi ile ilgili bir BİLGİ PAKETİNİN oluşturulması,
 Yetişmiş insan gücü,
 Farklı kapasiteler için tasarım yeteneği,
 Yerli linyit kaynaklarımızın enerji amaçlı daha etkin kullanılması,
 Artik/atık biyokütleden enerji geri kazanımı,
 Atık bertarafının sağlanması.
Proje kapsamında pilot sistemde yapılan deneylerde kömür olarak 3 çeşit yerli linyit kömürü, biyokütle olarak
orman biyokütlesi (meşe ve kızılçam) yakılmıştır. Ancak kurulan sistemlerde uygun besleme sistemi ile farklı
atıklar da yakılabilir (örneğin RDF, belediye atıkları, uygun hale dönüşmüş sanayi atıkları, vb). Sistem buna
müsaittir. Yakıt açısından çok esnektir. Lab DAY sisteminde ise yapılan deneyler daha kapsamlıdır ve daha çok
kömür örneklerinin (5 adet) yanma karakteristiği lab ölçekli sistemde tayin edilmiş, emisyon ölçümleri yapılmıştır.
Proje kapsamında gerçekleştirilen 3 farklı sistem (lab ölçekli DAY yakma sistemi, pilot ölçekli DAY yakma sistemi
ve kömür hazırlama sistemi) başarı bir şekilde devreye alınmış ve çeşitli yakıtlar ve karışımları için yakma
deneyleri projede belirtilen koşullar altında ve belirlenen matrikse göre yapılmıştır. Bundan sonra yapılacak
projelerde başka yakıtların yakılması ve değişik parametrelerin bu sistemlerde denenmesi mümkündür.
Projede kurulan sistemlerde yapılan deneylerde elde edilen sonuçlar, detaylı bir şekilde proje raporunun ekinde
bulunan TEKNİK RAPORLARDA verilmiştir. Aynı zamanda elde edilen sonuçlar, çeşitli sempozyumlarda bildiri
olarak sunulmuş ve sunulmaktadır. Sonuçlarla ilgili makaleler de yazım aşamasındadır. Müşteri kurum ve
izleyicilerden, veya sempozyum hakemlerinden deney sonuçlarına yönelik olumsuz bir geri dönüş gelmemiştir.
2.6. Sonuçlar ve Öneriler
Projede 10 adet iş paketi kapsamında 3 farklı sistem kurulmuştur. Bu sistemlerden ikisi, dolaşımlı akışkan yatak
yakma sistemi olup, üçüncü sistem, sistemler için gerekli özelliklerdeki yakıtı sağlamaya yönelik “kömür hazırlama”
sistemidir.
Laboratuar ölçekli dolaşımlı akışkan yatak (DAY) yakma sistemi, 30 kW termal kapasiteye sahip olup iki adet yakıt
besleme silosu ile donatılmıştır. Bu silolar yardımı ile kömür ve biyokütleler; ayrı ayrı yatağa beslenebildiği gibi
birlikte yakmaya da (co-firing) izin verecek bir esnekliğe sahiptir.
Pilot ölçekli DAY yakma sistemi 700 kWtermal kapasiteye sahip olup harici bir kazan ünitesi ile de entegre edilmiştir.
Sistemde kömür ve/veya biyokütle yakılarak kızgın buhar üretilebilmektedir. Kömüre dayalı bir termik santralde
bulunan bütün sistemler (türbin jeneratör hariç) bu sistemde de mevcuttur.
Deneyler önce lab ölçekli DAY yakma sisteminde yapılmıştır. Proje kapsamında 5 farklı kömür ve 3 farklı biyokütle
ve bunların %50’ye kadar karışımları bu sistemde başarılı bir şekilde yakılmıştır.
Ayrıca yatağa farklı oranlara kireç taşı kömürle birlikte karıştırılarak verilmiş ve kireç taşının SO2 emisyonlarını tutma
özelliği incelenmiştir.
Lab DAY yakma sistemindeki deneylere devam edilmektedir. T.K.İ ile yapılan proje sözleşmesi kapsamında
T.K.İ.’nin belirlediği farklı 22 sahadan alınan değişik kömür numuneleri önce detaylı bir şekilde yakıt analizlerine tabi
tutulmakta ve daha sonra bu numuneler belirlenen işletme koşullarında tek başlarına yanma deneylerine tabii
tutulmaktadır.
Ayrıca, TK.İ.’nin önerdiği değişik kireç taşları ile birlikte bu kömürler yakılarak SO2 emisyonlarınım azaltılması
çalışmaları sürdürülmektedir. Bu sistem, Türkiye’de endüstriye hizmet edebilecek önemli bir altyapı olmuştur.
Kurulan bu lab DAY yakma sistemi, ayrıca oksijence zengin ortamda yakmaya (oksifiring) ve CO2 tutmaya yönelik
çalışmalar için de adapte edilmiştir.
Bu kapsamda giriş havası, oksijen sağlayıcı (tüp) ile entegre edilmiş ve kontrollü bir şekilde giriş havasındaki oksijen
miktarı ayarlanabilmiştir. Bu Ar-Ge konusu, proje elemanı Berrin Engin’in de doktora konusu olarak belirlenmiştir.
Oksijence zengin yanmada hedeflerden birisi de baca gazındaki CO2 konsantrasyonunu artırmaktır. Bunun için
izlenen yollarda birisi de baca hattındaki yanma gazlarının bir kısmının yatağın içerisine tekrar beslenmesidir.
Böylece hem oksijence zengin yanma sağlanmış hem de yatak sıcaklığı geri dönüş gazları ile kontrol edilmiş
olacaktır. Sistemde oksijence zengin yanma için gerekli bu düzenlemeler yapılmaktadır.
Projenin nihai hedeflerinden birisi de kurulan bu altyapılarla daha spesifik Ar-Ge projeleri yapmaktır. Oksijence
zengin ortamda yakmanın yanında bu altyapı kullanılarak daha farklı, özgün çalışmalar da yapmak mümkündür.
Bu sistemde yapılacak diğer çalışmalar şu şekilde önerilmektedir:
 Siklon performansını artırmaya yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Torbalı filtre performansımı artırmaya yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Farklı dağıtıcı plaka tasarımını yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Kül boşaltma sistemini optimize etmeye yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Geri dönüş mekanizmasına yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Çak farklı yatak malzemesinin yanma ve emisyonlara etkisine yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Yakıt besleme sistemine ve yatağa veriliş biçimine yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Yakıt besleme silolarının tasarımına yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Farklı yakıt tipi ve boyutu beslemeye yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Basınç düşüşlerinin belirlenmesi ve azaltılmasına yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Ekipmanların optimizasyonuna yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Aglomerasyona yatkın biyokütleleri farklı işletme koşullarında yakmaya yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Reaktör çıkışına konacak küçük bir harici eşanjörde fouling olayının incelenmesine yönelik Ar-Ge
çalışmaları
 Yanmanın ve yakıcının modellenmesine yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Farklı yakıt pelletlerinin yanma davranışlarının belirlenmesine yönelik Ar-Ge çalışmaları
 Zirai ve tarım ürün atıklarının yanma davranışlarının belirlenmesine yönelik Ar-Ge çalışmaları
 ……..
Yukarıda belirtilen Ar-Ge çalışmalarını daha da artırmak, ihtiyaca göre öncelendirmek mümkündür. Tüm bu
çalışmaları tek bir proje çatısı altında yapmak mümkün değildir. Ölçüm ve analiz altyapısı ile bu sistemleri başarılı bir
şekilde işletebilmek bu proje ile gerçekleşmiştir. Üniversiteler ile yapılacak işbirlikleri ile yeni projeler oluşturulmalı ve
bu alt yapıdan azami ölçüde fayda sağlanmalıdır.
Pilot ölçekli DAY yakma sistemi Türkiye’de ilk defa bu kapasite ve kapsamda kurulmuş bir sistemdir. Başarılı bir
şekilde de projenin hedefleri doğrultusunda çalıştırılmıştır. Hem lab hem de pilot DAY yakma sisteminden önemli
kazanımlar elde edilmiştir. Proje ekibi olarak daha büyük termik santrallerin kavramsal ve detay tarsım kabiliyetine
ulaşılmıştır. Kurulan bu pilot ölçekli DAY yakma sistemi ile termik santral kurmayı hedefleyen endüstriyel kuruluşların
ilk deneylerini yapacakları ve tasarımlarını doğrulayabilecekleri bir sistem özelliğindedir. Bu alt yapı bu amaç için
50/82
ulusal/uluslar arası demo tesisi olarak kullanılabileceği gibi üzerinde bir çok Ar-Ge projeleri de yapmak mümkündür.
Kurulacak işbirlikleri ile bu sistem üzerinde yapılabilecek Ar-Ge faaliyetleri lab DAY yakma sisteminde belirtilen
faaliyetlere ilave olarak.

Sürdürülebilir bir buhar üretiminin gerçekleştirilmesi ve bu buharın bir tüketim yerine entegre edilerek
kullanılması
 Pilot DAY yakma sistemini demo amaçlı olarak bir türbin/jenertör ünitesi ile entegrasyonunun
sağlanması
 CHP uygulaması yapmak
 Uzun süreli performans testleri yapmak
 ……
Bu maddeleri daha da artırmak mümkündür. Türkiye’de kömür teknolojilerinin öncelikli alan olarak belirlenmesi, ve
bu kapsamda TÜBİTAK ARDEB ve TEYDEB kapsamında verilmesi planlanan destekler bu yapılan ve kurulan
sistemlerin ne kadar doğru bir seçim ve yatırım olduğunu göstermektedir. Projeye bu açıdan bakıldığında bu
altyapılar son derece önemli olmaktadır.
51/82
2.7. Proje Personeli
(Proje ekibinde yer alan tüm yürütücü ve araştırmacı bilgileri verilmelidir.)
Çalıştığı Kurum/Kuruluş Projedeki Görevi*
Katılım
Tarihi
Ayrılış
Tarihi
No
Adı, Soyadı
1
Prof. Dr. Aysel Atımtay
ODTÜ
2
Prof. Dr. Hüseyin Vural
ODTÜ
3
Murat Varol
ODTÜ
4
Onur Akpulat
ODTÜ
5
Eda Çetinkaya
ODTÜ
Proje
01.09.2007 24.06.2011
Proje
25.06.2011 1.06.2012
Araştırmacı
01.09.2007 24.02.2012
21.09.2007 14.04.2008
Sözleşmeli Personel
15.01.2009 14.10.2009
Sözleşmeli Personel 25.01.2010 14.07.2010
6
Mustafa Can Çelebi
ODTÜ
15.07.2009 14.07.2011
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Merve Çömlekçioğlu
Burak Kamalı
Doç. Dr. Hayati Olgun
Prof. Dr. Hüsnü Atakul
Namık Ünlü
Alper Ünlü
Berrin Engin
Ufuk Kayahan
Azmi Yazar
Hüseyin Gürkan
Metin Eker
Sinan Özer
Gerçek Bardakçıoğlu
ODTÜ
ODTÜ
Proje Yürütücüsü
Araştırmacı
Araştırmacı
Araştırmacı
Araştırmacı
Araştırmacı
Araştırmacı
Yardımcı personel
Yardımcı personel
Yardımcı personel
Proje Yürütücüsü
15.01.2011
10.09.2011
01.09.2007
01.09.2007
01.09.2007
15.01.2008
01.11.2007
01.11.2007
01.11.2007
01.01.2009
15.04.2009
15.04.2009
01.09.2007
21
Mevlüt Aydemir
GAMA
Yardımcı personel
22
23
24
İsmail Aybaba
Esat Erenköylü
Memduh Yelok
GAMA
GAMA
GAMA
Yardımcı personel
Yardımcı personel
Yardımcı personel
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK MAM
GAMA
29.02.2012
29.02.2012
1.06.2012
1.06.2012
1.06.2012
1.06.2012
1.06.2012
1.06.2012
1.06.2012
1.06.2012
1.06.2012
* Yürütücü, araştırmacı veya yardımcı personel.
52/82
3. SONUÇLARIN TARTIŞILMASI
(Proje Yürütücüsü Kuruluş/lar; bu ana başlık altında kendileri tarafından belirtilen hususların, Proje Sözleşme
maddelerinde; Proje Öneri Formu, Protokol ve Proje İstekleri Tanımlama Dökümanında (PİTD) belirtilen isterlerde,
Proje Amaç, Kapsam, Yöntem, Takvim ve Bütçesi’nde herhangi bir değişiklik yapılması hakkını doğurmayacağını
kabul etmiş sayılacak(lar)tır. Tüm sorulara detaylı biçimde cevap verilmesi gerekmektedir. Yazım alanları gerektiği
kadar uzatılabilmektedir.)
3.1. Proje Yöntem ve Sonuçlarının Tartışılması
3.1.1.
Başarı Kriterlerine Göre Proje Çıktılarının Değerlendirilmesi
Ulaşılan hedeflerin, öngörülen hedeflerle (Proje İsterlerinde belirlenen isterlerle); öneri formunda da belirtilmiş olan
başarı kriterleri gözönüne alınarak, karşılaştırması yapılmalıdır. Farklı sonuçlarla karşılaşılması durumunda, nedenleri
hakkında detaylı bilgi verilmelidir. (Bu bölümde PYK’nın, projenin başarısını kendi açısından değerlendirmesi
amaçlanmaktadır. Ancak, PYK tarafından yapılacak değerlendirmenin TÜBİTAK için herhangi bir bağlayıcılığının
olmadığı bilinmelidir).
Projede ön görülen başarı kriterleri projenin süresi boyunca yapılmış çalışmalar ile gerçekleştirilmiştir. Projede 2 farklı
DAY yakma sistemi ve bir de kömür hazırlama sistemi kurulmuş ve bu sistemler başarılı bir şekilde işletilmiş ve ön
görülen deneyler yapılmıştır. Sonuçlar proje raporlarında detaylı bir şekilde verilmiştir. Proje sözleşmesinde belirtilen
başarı kriterleri ve sonuçları aşağıda maddeler halinde verilmiştir:
1 DAY sisteminde kullanılacak hammaddelerin karakterizasyonunun tamamlanması ve tedarik anlaşmalarının
yapılması:
Bu kapsamda, proje sözleşmesinde hammadde olarak seçilmiş bir linyit kömürü ve bir biyokütlenin DAY yakma
sisteminde yanma durumu incelenmeden önce karakterizasyonu yapılacak idi. Sonradan KAMAG grubu ve
izleyicilerin talebi üzerine incelenecek yakıtlar, 10 farklı kömür ve 5 farklı biyokütleye çıkarılmıştır. Tüm bu yakıtların
detaylı yakıt karakterizasyonu yapılmıştır. Ayrıca, kükürt dioksidin absorplanması için yanma sırasında eklenecek
kireçtaşı örneklerinin de analizleri yapılmıştır. Sonuçlar; yakıt karakterizasyonu iş paketi kapsamında verilmiştir.
Verilen rapor kapsamında müşteri ve izleyicilerden olumsuz bir geri dönüş gelmemiştir. Deneylerde kullanılan kömür
ve biyokütlelerin tedarikinde de deneyleri etkileyecek bir sorun yaşanmamıştır. Özellikle DAY sisteminde yakılacak
biyokütleler OGM nin istekleri doğrultusunda seçilmiş ve de OGM de bu biyokütleleri tedarik sözü vermiş, bu da bir
protokole bağlanmıştır. Deneylerde gerekli biyokütleleri OGM temin etmiştir. Kömürler de TKI veya özel şirketlerden
sağlanmıştır.
2 Belirlenen kapasitede DAY yakma sisteminin kurulması ve devreye alınması:
Proje kapsamında 30 kW’lık lab-DAY ve 700 kW lık pilot-DAY olmak üzere iki farklı kapasitede DAY yakma sistemi
kurulmuştur. Bu sistemler başarı ile devreye alınmış, her iki yakma sisteminde de; KAMAG grubu, müşteri ve izleyici
kurumlar ile belirlenen yakıtlar başarılı bir şekilde yakılmıştır. Sadece Pilot DAY yakma sisteminde başlangıçta
tasarım buhar debisine ulaşılamamıştır. Daha sonra ilave edilen iki ısı eşanjörü ile tasarım değerlerine ulaşma
başarılmıştır. Her iki sistem de, çok değişik niteliklerde kömür, biyokütle ve/veya bunların karışımlarını yakabilecek
esnekliği sahiptir. Elde edilen sonuçlar SONUÇ RAPORU’nda lab ve pilot DAY yakma sistemine ait deney
raporlarında verilmiştir. Yeni yakıtları yakarken ortaya çıkabilecek olası ikincil derecedeki sorunları sistemler üzerinde
yapılacak küçük iyileştirmelerle/revizyonlarla aşmak mümkündür.
3 Besleme sisteminin düzgün olarak çalışması ve istenilen kapasitede biyokütle ve linyit kömürü
besleyebilmesi:
Laboratuvar ve pilot ölçeklerde kurulan her iki DAY yakma sisteminde de hem kömür hem de biyokütle için olmak iki
ayrı yakıt besleme sistemi tasarlanmış, imal edilmiş ve kullanılmıştır. Bu sistemler 0-2 mm boyut aralığında yakıtları
beslemek üzere tasarlanmıştır. Kömür besleme için tasarlanan sistemler, her hangi bir revizyona gerek olmaksızın
problemsiz çalışmışlardır. Biyokütle beslemek için tasarlanan sistemler ise işletme esnasında karşılaşılan çeşitli
sorunlar nedeni ile bazi revizyonlara tabi tutulmuşlardır. İyileştirmeler/revizyonlar; hem mekanik değişiklik hem de
işletme koşullarının adaptasyonu ile gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, istenilen özelliklere (boyut, nem) getirilmiş
biyokütle ve kömürlerin yakıcı sisteme istenilen debilerde beslenmesi sağlanmıştır. Deney raporlarında besleme
sisteminde ilk etapta karşılaşılan problemler ve sonradan yapılan revizyonlarla bu problemlerin nasıl çözüldüğü
anlatılmıştır. Literatürde, özellikle biyokütlelerin yakıldığı akışkan yataklı yakma sistemlerinde biyokütlenin beslenmesi
karşılaşılan en önemli sorunlardan biri olarak tanımlanmaktadır. Bu konuda proje ekibimiz önemli bir deneyim ve bilgi
birikimine sahip olmuştur.
4 Ölçüm ve değerlendirme altyapısının oluşturulması:
Proje kapsamında çok iyi bir ölçüm ve kontrol altyapısı kurulmuştur. Kurulan her iki akışkan yatak sisteminde de,
sıcaklık, basınç, hava ve yakıt debileriyle çeşitli emisyonlar sürekli olarak hat-üstü (on-line) olarak ölçülmekte,
kaydedilmekte, bir veri toplama ünitesi aracılığıyla bilgisayar ortamına aktarılarak burada saklanmakta ve
işlenebilmektedir. Hava ve yakıt debileri, yine bu alt yapı kapsamında kontrol edilerek bilgisayar vasıtasıyla
ayarlanabilmektedir. Her iki sistemde de sistemin işleyişi bir ara yüz vasıtasıyla bilgisayar sisteminde oluşturulan
proses akım şemaları üzerinde aynı zamanda gözlenmekte ve ortaya çıkan sorunlara anında müdahale
edilebilmektedir. Bilgisayar ortamında toplanan veriler daha sonra çeşitli analiz ve değerlendirmeler için istenildiği
zaman kullanılmaktadır.
53/82
5 DAY sisteminde soğuk testlerin başarı ile sonuçlanması:
Hem lab hem de pilot ölçekli DAY yakma sisteminde önce soğuk deneyler yapılmıştır. Bu deneylerde, böncelikle tüm
sistem mekanik, elektrik, elektromekanik, elektronik ve kontrol açısından gözden geçirilmiş, sıcaklık ve basınç ölçüm
cihazları, debi ölçerler, fanlar, pompalar, yakıt besleme sistemleri, siklon...gibi çeşitli cihaz ve alt sistemler kontrol
edilmiş, eksiklikler ve varsa arızalar giderilmiştir. Bu ön incelemeden sonra, sızdırmazlık, basınç düşüşleri, katı
kütlenin akışkan yatak içindeki dolaşım hızı incelenmiş ve sistemlerin soğuk akış koşullarında çalışma performansları
gözlenmiştir. Her iki sistemde elde edilen soğuk deney sonuçları bir rapor halinde verilmiştir. Bu raporlar hakkında
izleyiciler ve müşteri kurumlardan olumsuz herhangi bir geri dönüş olmamıştır.
6 DAY sisteminde sıcak testlerin başarı ile sonuçlanması:
Hem lab-DAY, hem de pilot ölçekli DAY yakma sisteminde, proje ekibi, izleyiciler ve KAMAG ile birlikte belirlenen
yakıtlar, belirlenen deney matrisine uygun olarak yakılmış, emisyonlar ölçülmüş ve yakma verimleri hesaplanmıştır.
Deney matrisinin tüm tarafların katılımı ile belirlendiği toplantılarda, belirlenen deney matrisine bir itiraz gelmemiştir.
Projede öngörülen debide ve basınçta buhar üretilmiş, deney sonuçları yorumlanmıştır. Deneyler başarı ile
sonuçlanmıştır. Deney sonuçları ve sonuçların yorumlanması, teknik olarak yazılan ve SONUÇ RAPORU’na ek
olarak verilen LAB-DAY ve PILOT-DAY raporlarında verilmiştir.
7 Sonuçların değerlendirilmesi
Lab-DAY sisteminde elde edilen sıcak deney sonuçları daha önce Gelişme Raporunda ayrıntılı olarak verilmiş idi.
Pilot-DAY sisteminde elde edilen sonuçlar da 5. Gelişme Raporundan sonra bir ara rapor şeklinde verilmiştir. Her iki
sistemde elde edilen sonuçların değerlendirilmesi bu SONUÇ RAPORU nda daha ayrıntılı olarak yapilmış ve her ikisi
de ayrı bir teknik rapor şeklinde burada sunulmuştur.
8 Sistemle ilgili tüm dokümantasyonların yapılması:
Sistemle ilgili tüm dokümantasyonlar yapılmış, bütün önemli dokümanlar ve bilgiler (teknik şartnameler, teklifler,
tasarım ve çizimler) proje sonuç raporu ile birlikte verilmektedir.
9 Proje sonuçlarının yaygınlaştırılması, sanayici ve halka duyurulması için broşürler hazırlanması, çalıştay
düzenlenmesi:
Proje sonuçlarının yaygınlaştırılması; sanayici ve halka duyurulması için geniş katılımlı bir çalıştayın düzenlenmesi
proje önerisinde mevcut olup bu çalıştayın projenin bitimine yakın bir zamanda düzenlenmesi düşünülmekteydi.
Ancak, 30.03.2012 tarihinde KAMAG grubu, proje ekibi, müşteri kurum ve izleyiciler ile birlikte yapılan toplantıda
çalıştayın Eylül veya Ekim 2012 tarihinde düzenlenmesine karar verilmiştir. Bu çalıştaya ilgili tüm kamu kurum ve
kuruluşları, özel sektör, üniversitelerden ilgili kişiler ve yatırımcı kuruluşların davet edilmesi düşünülmektedir.
Çalıştay için broşürler hazırlanacak ve mümkün olan en erken zamanda çalıştayın duyuruları yapılacaktır. Ayrıca,
ulusal ve uluslar arası düzeyde MAM yerleşkesine gelen misafirlere proje kapsamında kurulan DAY yakma sistemleri
tanıtım amacı ile gösterilmektedir. Projeden elde edilen sonuçların bir kısmı, ulusal ve uluslar arası sempozyumlara
bildiri olarak sunulmuştur. Bundan sonra da sonuçların sunumları devam edecektir.
54/82
3.2. Projede Tamamlanan Çalışmaların Türkiye ve Dünyadaki Mevcut Bilim ve Teknoloji ile Kıyaslaması
3.2.1. Bilimsel ve Teknolojik Kıyaslama
Projede elde edilen çıktıların benzer konularda Türkiye ve Dünya’da yapılmış olan çalışmalar ile detaylı bilimsel ve
teknolojik karşılaştırması ilgili kaynaklara referans verilerek yapılmalıdır.
Projenin nihai çıktısı; farklı özelliklerdeki biyokütle ve kömürleri yüksek verim ve düşük emisyon değerleri ile
yakabilecek 700 kW termal kapasiteli bir dolaşımlı akışkan yatak (DAY) yakma sistemi kurmak ve bu sistemden elde
edilecek bilgi birikimi ile daha büyük ölçekli sistemler kurmaya yönelik tasarım kabiliyetine ulaşmaktır. Bu hedefe
ulaşabilmek için iki farklı ölçekte dolaşımlı akışkan yatak (DAY) yakma sistemi kurulmuştır. Bunlar; 700 kW termal
kapasiteli pilot ölçekli DAY yakma sistemi ve 30 kW termal kapasiteli laboratuvar ölçekli DAY yakma sistemidir.
Dünyadaki, üniversite, araştırma merkezleri ve endüstride laboratuvar ölçekli (20-200 kWth) birçok DAY yakma
sistemi bulunmasına karşılık, demo amaçlı kurulup işletilebilen fazla sayıda pilot ölçekli (200-12000 kWtermal) DAY
yakma sistemi bilgisine ulaşılamamıştır. Dünya üzerinde mevcut ve önemli DAY sistemleri aşağıda verilmiştir.
1. Bilinen en büyük pilot ölçekli demo DAY sistemi İsveç’de Chalmers üniversitesinde kurulmuştur. Şekil 1’de
Chalmers Üniversitesinde (İsveç) kurulan 12 MWtermal kapasiteli dolaşımlı akışkan yatak test sistemi verilmiştir. Bu
sistem, 150 cm x150 cm kare kesitli ve 13,6 m yüksekliğindedir. Bu sistemde proses ısısı (buhar) üretilmekte ve
üniversite kampüsünde kullanılmaktadır. Bu sistem ile birçok AB projesi yapıldığı raporlanmıştır. Bu sistem’de
biyokütle yakılmasına ait bazi sonuçlar Şekil 2’de verilmiştir
Kaynak: [http://publications.lib.chalmers.se/records/fulltext/local_153728.pdf].
.
Şekil 1: Chalmers üniversitesinde kurulan DAY yakma sistemi
Şekil 2: Biyokütle yakılmasına ait bazı sonuçlar
Kaynak: [http://web.abo.fi/instut/biofuelsGS-2/kursen/asignment/Group%20assignment%20on%20bed
%20agglomeration_%20FINAL.pdf.
55/82
2.
Pilot ölçekli ve test amaçlı kullanılan diğer bir DAY yakma sistemi, “Babcock and Wilcox” kazan firmasına ait olup
2500 kWtermal kapasiteli bir DAY yakma sistemidir.
Bu sistemde gazı soğutmaya yönelik ısı eşanjörleri mevcut olup harici bir kazan ünitesi yoktur. DAY reaktörü 70x70
cm kare kesitli ve 23 m yüksekliğindedir (Şekil 3). Kazan firması, bu pilot ölçekli DAY yakma sistemini kullanarak
farklı yakıtlar için endüstriyel boyutta akışkan yataklı kazanlar geliştirmiştir Şekil 4).
Kaynak: [F. Belin Babcock &Wilcox, Barberton, Ohio, U.S.A., CFB Combustion of High-Ash Ukrainian Anthracite Test Results and Design Implications, Ukraine/US. Joint Conference on Ukraine Clean Coal Power Plant Upgrade
opportunities April 21-24,1998 Kiev, Ukrania].
Şekil 3: Babcock Wilcox CFB sistemi (2500 kW termal)
Şekil 4: 250 ton/saat buhar kapasiteli Babcock Wilcox kazanı
56/82
3.
North Dakota üniversitesinde kurulu 1 MWtermal kapasiteli pilot DAY yakma sistemi farklı özelliklerdeki kömürlerin
yakma deneylerinde demo amaçlı olarak kullanılmaktadır. Şekil 5’de bu sistem verilmiştir. Bu sistemde de baca
gazını soğutmak amacı ile ısı eşanjörleri bulunmaktadır.
Şekil 5: North Dakota Üniversitesinde kurulu 1 MW termal kapasiteli DAY yakma sistemi
4. Şekil 6’da Türk Tufanbeyli kömürlerinn yakma deneylerine ait bazi sonuçlar verilmiştir.
Kaynak: http://www.osti.gov/bridge/purl.cover.jsp?purl=/988095- sb5pnb/988095.pdf
57/82
Şekil 6: Türk Tufanbeyli kömürleri yakma deneyi sonuçları
(JV Task 108 – Circulating Fluidised Bed Combustion and Combustion Testing of Turkish Tufanbeyli coal, 2007
EERC -08-07)
5.
Endüstriyel boyutlu dolaşımlı akışkan yatak kazan üretiminde dünyada söz sahibi olan “Foster Wheeler”
firmasının Finlandiya’nın Karhula kentinde bulunan Ar-Ge merkezindeki pilot DAY demo tesisi 800 kW termal
kapasitesindedir. Kaynak: [http://www.fwc.com/publications/tech_papers/files/TP_CFB_01_01.pdf]. Şekil 7’de
Foster Wheeler firması için kurulmuş 800 kWtermal kapasiteli pilot ölçekli DAY sistemi verilmiştir. Foster
Wheeler’in pilot DAY sistemi harici bir kazan ünitesi ile entegre edilmemiştir. Bu sistemle; farklı yakıtlar için stabil
yanma koşulları belirlenmekte, yanma verimi hesaplanmakta, gaz emisonları ve partikül emisyonları ölçülmekte,
kireç taşının kükürt emisyonlarını tutmaya etkisi ve deposit oluşumu incelenmekte, kül analizleri yapılmakta ve
külün mineral yapısı incelenmektedir. Bu sistemi kullanarak Estonya’nın “oil shale” leri için yanma deneyleri
yapılmış ve 100 MWe kapasiteli DAY yakma sistemi kurulmuştur (Şekil 8).
Kaynak: [P. Kinnunen, Aspects Considered in new CFB boiler design, for Narva Power Plants, Oil Shale, 2003, Vol.
20, No. 3 pp. 371-37].
58/82
Şekil 7: Foster Wheeler’in 800 kW termal CFB sistemi
6.
Şekil 8: 100 MWe kapasiteli DAY yakma sistemi
Kanada “Canmet Enerji Teknoloji” Merkezinde bulunan 800 kWtermal kapasiteli DAY yakma sistemi 40 cm
çapında ve 6.6 m yüksekliğinde olup kazan ünitesi ile entegre edilmemiştir. Bu sistem, oksi yanmaya uygun
hale getirilmiştir (Şekil 9) (Industrial Fluidization South Africa Johannesburg, South Africa November 15-17,
2011 TP_CCS_11_06).
Kaynak: http://www.fwc.com/publications/tech_papers/files/TP_CCS_11_06.pdf
Şekil 9: Kanada Canmette kurulan pilot DAY yakma sistemi
7.
Büyük kapasiteli kazan tasarımı yapmaya yönelik kurulan demo DAY yakma sistemlerden bir tanesi “Mitsubishi
Heavy Industries, Ltd” e ait DAY yakma sistemidir. Bu sistem Şekil 10’da verilmiştir. Pilot ölçekli DAY yakma
reaktörü 40 cm X 40 cm kare kesite sahip olup 21 m yüksekliğindedir. Termal kapasitesi 600 kWtermal’ dır. Yakıt
beslemesi, bir yakıt depolama silosu altına yerleştirilmiş vidalı besleme ile yapılmakta ve yakıt, reaktöre ağırlığı
etkisi ile dökülmektedir (proje kapsamında kurulan DAY yakma sistemindeki yakıt besleme sistemine benzer
olarak çalışmaktadır). Yatak malzemesi olarak kum kullanılmaktadır. Bu sistem kapasite ve boyut olarak MAM
pilot DAY yakma sistemine oldukça yakın bir sistemdir. Bu sisteme buhar üretmeye yönelik bir kazan entegre
edilmemiştir. Atık plastik ve kâğıt yakarak 200 ton/saat buhar üretecek bir endüstriyel ölçekli DAY yakma
o
sisteminin ön deneylerinde bu demo test sistemi kullanılmış ve sonuçlar raporlanmıştır. Deneyler 850 C yatak
sıcaklığında gerçekleştirilmiş ve her bir deney süresi 20 saat olarak verilmiştir (Tablo 1). Kurulan 200 ton/saat
buhar kapasiteli DAY yakma sistemi ise aşağıda Şekil 10 ve 11’de verilmiştir.
59/82
Şekil 10: 600 kW termal demo DAY Yakma Sistemi
Tablo 1: Deney koşulları ve emisyonlar
Şekil 11: 200 ton/saat buhar kapasiteli endüstriyel DAY yakma sistemi
Kaynak: Design and Operational Performance of RPF Fired Circulating Fluidized Bed Boiler, Technical Review Vol.
42 No. 3, October 2005.
8.
Şekil 12’de Çin’de kurulan biyokütle ve kömür yakmaya yönelik CFB yakma sistemi 500kW termal kapasiteli olup,
18 m yüksekliğindedir. Reaktör 31 x 31 cm kare kesitindedir. Bu pilot DAY yakma sisteminde baca gazı soğutma
sistemi mevcut olup ayrı bir kazan ile kızgın buhar üretilmemektedir. Deneyler, ilk 2 saat sistemin rejime girmesi
için 4 saat de veri almak için yapılmaktadır.
Kaynak: [Chunjiang Yu, Jianguang Qin,* Jing Xu, Hu Nie, Zhongyang Luo and Kefa Cen, Straw Combustion in
Circulating Fluidized Bed at Low-Temperature: Transformation and Distribution of Potassium, The Canadian journal
of Chemical Engineering, Vol 88, İssue 5, 2010].
60/82
Şekil 12: Çin’de kurulan 500 kW termal kapasiteli DAY yakma sistemi
9.
300 KWtermal kapasiteli pilot ölçekli bir DAY yakma sistemi Utah üniversitesinde kurulmuştur. Bu sistem daha
sonra oksijence zengin yanmaya uygun bir şekilde modifiye edilmiştir. Bu sistemde kullanılan reaktör çapı 25 cm
ve uzunluğu 6,4 m’dir. Bu sistemde de bir harici kazan ünitesi bulunmamaktadır (Şekil 13).
Kaynak:http://www.ieaghg.org/docs/oxyfuel/OCC1/Session%204_A/Eddings_1st_IEA_Oxycoal_Conference_
Sept09.pdf].
Şekil 13: Oksijence zengin yanma için modifiye edilmiş CFB yakma sistemi
10. İspanya CİEMAT’da kurulan pilot ölçekli DAY yakma sistemi Şekil 14’de verilmiştir. Bu sistem 300 kW termal
kapasiteye sahip olup, 200 mm çapında ve 6.5 m yüksekliğindedir. Şekilden de görüldüğü gibi harici bir kazan ile
entegre edilmemiştir.
Kaynak: Pilar Gayana, Juan Adaneza,Luis F. de Diegoa, Francisco Garcı´-Labianoa, Andres Cabanillas,Alberto
Bahillo, Martti Aho, Kati Veijonen, Circulating fluidised bed co-combustion of coal and biomassFuel 83 (2004) 277–
286.
61/82
Şekil 14: İspanya CIEMAT da bulunan 300 kW termal kapasiteli DAY yakma sistemi
11. Türkiye’de DAY yakma sistemi ODTÜ Kimya Mühendisliği bölümünde kurulmuştur. Bu sistem 150 kWtermal
kapasitesine sahiptir. Reaktörün çapı 25 cm, yüksekliği 8 m dir. Bu sistemde de harici bir kazan ünitesi
bulunmamaktadır (Şekil 15).
Kaynak: Aykan Batu, Investigation of combustion characteristics of indigenous lignite in a 150 kW termal circulating
fluidised bed combustor, Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mart 2008.
Şekil 15: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümünde kurulu DAY yakma sistemi
12. Şekil 16’de Polonya’da Foster Wheeler için kurulmuş olan 100 kWtermal kapasiteli DAY yakma sistemi verilmiştir.
Burada kullanılan reaktörün çapı 10 cm ve yüksekliği 5 m’dir. Bu sistem oksi yanma için modifiye edilmiştir.
Kaynak: [T. Czakiert, K. Sztekler, S. Karski, D. Markiewicz, W. Nowak, Oxy-fuel circulating fluidized bed combustion
in a small pilot-scale test rig Fuel Processing Technology 91 (2010) 1617–1623
62/82
Şekil 16: Polonya’da Foster Wheeller ile birlikte kurulan DAY yakma sistemi
13. Laboratuvar ölçekli DAY yakma sistemine örnek olarak Ruhr üniversitesinde (Bochum) kurulan 30 cm çapında ve
6 m yüksekliğe sahip 100 kWtermal kapasiteli DAY yakma test sistemi gösterilebilir. Şekil 17’de bu sistem detaylı
olarak verilmiştir. Şekil 18’de ise örnek deney sonuçları verilmiştir.
Kaynak: Ch. Vogt M. Kretschmann S. Haarmann S. Wirtz V. Scherer, CFBC Combustion Tests on Asphaltite Fuel
RUHR-UNIVERSITÄT BOCHUM, October 2008.
63/82
Şekil 17: Ruhr üniversitesinde kurulu labaratuar ölçekli DAY yakma test sistemi
Şekil 18: Örnek akma deneyi sonuçları
14. VTT (Finlandiya) araştırma merkezinde kurulan laboratuar ölçekli DAY yakma sistemi, 100 kWtermal kapasiteli
olup, 170 mm çapında ve 8 m yüksekliğindedir (Şekil 19).
Kaynak: Pilar Gayana, Juan Adaneza, Luis F. de Diegoa, Francisco Garcı´-Labianoa, Andres Cabanillas, Alberto
Bahillo, Martti Aho, Kati Veijonen, Circulating fluidised bed co-combustion of coal and biomassFuel 83 (2004) 277–
286.
64/82
.
Şekil 19: VTT de bulunan 100 kW termal kapasiteli DAY yakma sistemi
15. Türkiye’de Gazi üniversitesi Makine mühendisliği bölümünde kurulmuş bulunan 80 kW
çapında ve 1800 mm yüksekliğinde DAY yakma sistemi Şekil 20’de verilmiştir.
termal
kapasiteli, 125 mm
Kaynak: G.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 17(4): 89-101 (2004), ISSN 1303-9709 G.U. Jurnal of Science
Şekil 20: Gazi Üniversitesi Makine Mühendisliğinde kurulmuş DAY yakma sistemi
16. TÜBİTAK MAM’da proje kapsamında kurulan sistemler iki farklı kapasitede kurulmuş olup hem laboratuvar
ölçekte hem de pilot ölçekte yanma deneyleri yapılabilmektedir.
65/82
Proje kapsamında kurulan 24 barda kızgın buhar üreten 700 kW termal kapasiteli DAY yakma sistemi, kapasite ve
özellikleri bakımından benzer sistemlerin çok ilerisindedir. Sadece, Chalmers üniversitesinde bulunan 12 MW termal
kapasiteli DAY yakma sistemi buhar üretmekte ve üniversitenin ısıtma sistemi ile entegre çalıştığı belirtilmiştir. Diğer
demo sistemlerde buhar üretimi bir amaç değildir. Bu açıdan bakıldığında projede kurulan DAY yakma sistemi
sadece ülkemiz için değil uluslararaı platformda da önemli bir boşluğu doldurmaktadır.
Çan’da kurulu 2 X 160 MWel gücündeki santralin kömür yanma deneyleri Türkiye’de bir test sistemi olmadığı için
Almanya’nın Rheinbraun bölgesindeki 1.2 MW termal kapasiteli Niederaussem DAY yakma sisteminde yapılmıştır.
Aynı şekilde Tufanbeyli kömürlerinin ön yanma deneyleri de Amerika’da bulunan akışkan yatak test sisteminde
yapılmıştır. Ülkemizde kurulması planlanan kömüre dayalı termik santrallerde akışkan yataklı sistemler önemli bir yer
tutacaktır. Bu nedenle kurulan bu deney sistemleri yeni kurulacak kömür ve biyokütle santrallerinde kullanılacak
yakıtların ön yanma deneylerini yapabilecek kapasitededir.
Yeni Ar-Ge projeleri ile bu sistemler kullanılarak farklı projeler ve araştırmalar da yapılabilir.
66/82
3.2.2.
Diğer Kıyaslamalar
Yukarıda belirtilen çalışmalar ve çıktılar; yöntem, uygulanabilirlik, maliyet (geliştirme ve tahmini uygulama maliyetleri),
süre, kullanım alanları vs. gözönüne alınarak artı ve eksileriyle karşılaştırılmalıdır.
Dolaşımlı akışkan yatakta orman biyokütlesi yakarak enerji üretimine yönelik bir fizibilite çalışması hazırlanmış ve
ekte sunulmuştur. Bunun dışında ülkemizde enerji üretiminde kullanılması mümkün olan birçok tarım artığı vardır.
Bunların başında prina, pamuk sapları, ayçiçeği sapları ve tablası, fındık kabukları, vb. gelmektedir. Bunlar için de bir
fizibilite çalışması yapılması gerektir.
3.3. Alternatiflerin değerlendirilmesi
3.3.1. Gerçekleşen Riskler ve B Planlarının Değerlendirilmesi
1007 Öneri Formu’nda Öngörülmüş olan ve Gerçekleşen Riskler ile bu riskler karşısında öngörülmüş olan B
planlarının uygulanabilirliği tartışılmalıdır. Öngörülmemiş olan ve gerçekleşen ya da gerçekleşme ihtimali olan riskler
ile ilgili detaylı bilgi verilerek sorunun/ların nasıl çözümlendiği açıklanmalıdır.
Projenin imzalı sözleşmesinde ön görülen riskler (Risk Çözümlemesi ve B Planı, Madde 14,1), 6 madde halinde
verilmiştir. Bu maddelerde belirtilen riskler ile proje süresince karşılaşılmış olup zaman içerisinde büyük ölçüde
bertaraf edilmiştir. Proje sözleşmesinde belirtilen riskler ve alınan önlemler:
1. Projeyi olumsuz etkileyebilecek en önemli risk, projede gerekli alımların yapılması sırasında tabi olunacak ihale ve
satın alma mevzuatıdır. İhale ve satın alma kanununa göre yapılacak ihaleler, çok uzun süre almakta, en ufak bir
uygunsuzluk nedeni ile ihale iptal edilebilmektedir. İptal edilen ihalenin yeniden açılması v.b. gibi işlemler çok zaman
kaybına neden olmaktadır. Ancak bu tür uygunsuzlukların olmaması için çalışılacaktır.
Proje çalışmaları sırasında karşılaşılan, proje çalışmalarının zamanında tamamlanmasına engel ve uzamasına neden
olan en önemli risk satın alma sürecinde yaşanan sıkıntılar olmuştu. Bu risk, başlangıçta tahmin edilenden daha
büyük olmuştur. Satın almaların tamamı, TÜBİTAK MAM tarafından ve bu kurumun satın alma süreçlerine göre
gerçekleşmiştir. TÜBİTAK MAM’daki ihaleler, Kamu İhale Kurumu yasalarına (KİK) göre gerçekleşmiştir. İhaleyi
gerektiren bütün alımlarda büyük ölçüde sorun yaşanmıştır. Birçok ihale en az bir kere çeşitli nedenlerden dolayı iptal
edilmiştir. Bu iptaller, proje yönetimi ve ekibinden kaynaklanmış değildir. Proje raporlarında, proje boyunca
gerçekleştirilen ihale süreçleri ve bunların iptalleriyle ilgili yaşanan sorunlar ayrıntılı bir şekilde anlatılmış, KAMAG
grubu ve proje müşteri kurumları ile çeşitli toplantılarda paylaşılmıştır. Bu gecikmeler, özellikle akışkan yatak
sistemlerinin imalatında ve kurulmasında büyük gecikmelere yol açmış ve proje süresine de yansımıştır. Bu nedenle
proje çalışmaları için ek süreler talep edilmiştir. Benzer gecikmeler, ihale harici diğer satın alma süreçlerinde de
yaşanmıştır. İhale sürecinde yaşanan bu sıkıntılar, yalnız bu projeye özgün olmayıp, bütün kamu kurumlarında
yaşanan temel bir sorundur. Daha önce de belirtildiği gibi, bu sorun proje yönetiminin dışında gelişen bir olaydır ve
ekibin bu sorun karşısında yapacağı bir şey yoktur. TÜBİTAK’ın bu durumu göz önüne alarak, proje sözleşmelerinde
özellikle ihalelerden kaynaklanan gecikmelerle ilgili desteklediği projelerde esneklik sağlayacak düzenlemeler
(örneğin makul bir sürenin üzerindeki ihale gecikmelerini proje süresinden saymaması veya proje süresin eklemesi vs
gibi) yapması gerekmektedir.
2. Taşeronlara yaptırılacak imalatın teknik şartnameye uymaması ve kabul edilmemesi durumunda bu imalatın teknik
şartnameye uygun yaptırılması yine zaman kaybına neden olacaktır.
Taşeron firmalara yaptırılan imalatlarda çok büyük sorun yaşanmamıştır. Genelde geç teslimatla karşılaşılmıştır.
Ancak, taşeron firmaya verilen pilot-DAY yakma sisteminin montajı, ön görülen sürenin üzerinde tamamlanmıştır. Bu
da büyük ölçüde satın alma süreçlerindeki prosedürlerden kaynaklanmıştır. Satın alma prosedürleri gereği, montaj işi
en uygun fiyatı veren firmaya verilmiştir. Bu firmalar, yeteri kadar donanımlı olamamışlar, kalifiye eleman temininde
sorun yaşamışlardır. Ayrıca, montaj esnasında ortaya çıkan bazı sarf malzemeleri gereksiniminin zamanında temin
edilememesi de bu gecikmeye neden olmuştur. Diğer bir gecikme nedeni de olumsuz hava koşulları olmuştur. Montaj
dış ortamda yapıldığı için, yağmur, kar, rüzgâr gibi olumsuz hava koşulları montajı olumsuz yönde etkilemiş ve
geciktirmiştir.
3. Yerli olarak imalatı yaptırılacak teçhizat standart ürünler olmayıp özel imalat gerektirmektedir. Bu teçhizatın imalat
sürelerinde ve fiyatlarında risk öngörülmektedir. DAY için yaptırılacak özel imalatlar için deneyimli firma sayısı çok az
veya hemen hemen yok gibidir.
Pilot-DAY yakma sisteminde imalatların tamamı yerli olarak yaptırılmıştır. Bu kapsamda deneyimli yerli firma
bulmakta sorun yaşanmıştır. Deneyimli büyük firmalar, yapılacak olan işin boyutunun kendi iş kapasitelerine göre
küçük kalması nedeni ile pilot-DAY sisteminin imalatına ilgi duymamışlardır. İlgilen küçük firmalarla iş yapmak ise,
işin boyutunun büyük gelmesi ve/veya konuyla ilgili deneyimsizlikleri nedeniyle büyük bir risk haline gelmiştir. Pilot
DAY yakma sisteminde, detay resimleri verilen ekipmanların imalatı daha sorunsuz bir şekilde gerçekleşmiştir. Çünkü
buradaki sorumluluk, sistemin detay tasarımını yapan ekipte olmuştur. İmalatçı firmalar genellikle detay resimlerin
olduğu imalatları başarılı bir şekilde yapabilmişlerdir. Ancak sorumluluğun paylaşıldığı imalatlarda durum biraz
değişmiştir. Bu hem süreye hem de ürünün fiyatına yansımıştır. Örneğin; degazör/kondansör ünitesi, torbalı filtre,
pnömatik taşıma sistemi, silolar gibi ünitelerin detay tasarımı işi alan firmaya bırakılmış, ünitelerde bazı sorunlar
67/82
görülmüşse de karşılıklı görüşmeler, tartışmalar ve araştırmalar ile bu imalatlar büyük bir sorun olmadan
gerçekleştirilmiştir. Bu sayede, iyi bir imalatçı portföyü oluşturulmuş, hangi ürünün kimler tarafından hangi
kapasitelerde yaptırılabileceği konusunda iyi bir deneyim ve birikim oluşturulmuştur. Bu firmalardan ürün alımı da
MAM süreçlerine göre gerçekleştirilmiştir.
4.Yurt dışından alınacak ekipmanların da satın alma süreci ve prosesi problem yaratabilmektedir.Örneğin, bazı
firmalar satın alınacak cihazın %50 kadarını avans olarak isteyebilmektedir. Bu avansın ödenmesi konusunda sıkıntı
yaşanır ise cihazın gelmesi gecikmekte veya gerçekleşmemektedir.
Yurt dışından yapılan alımlar süre açısından her zaman problemli olmuştur. Bu alımlarda, yabancı firmaların yerli
temsilcileri alım bedelinin önemli bir kısmını peşin avans olarak talep etmişlerdir. TÜBİTAK MAM satın alma
süreçlerinde avans olarak verilecek miktar sınırlı olduğundan bu durum her zaman MAM satın alma birimiyle satıcı
firmalar arasında uzun yazışma ve tartışmalara neden olmuştur. Ayrıca bu durum, ürünün maliyetine de yansımıştır.
Yurt dışından temin edilen önemli ürünlerden bazıları şunlardır: gaz ve toz analiz cihazları, pompalar, fanlar,
motorlar, sürücüler, ölçüm aletleri (debimetreler, sıcaklık ve basınçölçerler).. Yurt dışı alımların doğurduğu diğer bir
risk unsuru, bu cihazların bozulması durumunda, bunların tamirlerinin ve/veya yedeklerinin temin edilmesinin uzun
süre almasıdır. Bu durum özellikle deneysel çalışmalar için önemli bir gecikme kaynağı olabilmektedir. Bu riski
azaltmak için pompa, motor gibi fiyatları görece düşük olan cihazlar için yedekli çalışma yoluna gidilebilir. Bunun için
bütçe kalemlerinin yeterince esnek olması gerekmektedir. Önceden tahmin edilemeyen nedenlerle projede
başlangıçta alınması öngörülenden sayıyı aşan ihtiyaçlar söz konusu olabilmektedir. Bütçenin uygun olması
durumunda, küçük cihazlar ve sarf malzemesi için sayı sınırlamasının kaldırılması risklerin azalmasında önemli bir
katkı sağlayabilir.
5.Biyokütle ile yapılan benzer araştırmalarda karşılaşılan problemler dikkate alındığında, ülkemizde biyokütle
malzemeden yakıt hazırlama konusunda bir sıkıntı vardır. Bu neden ile biyokütle için yakıt hazırlama sisteminde risk
öngörülmektedir.
Biyokütle hazırlama sistemleri her zaman önemli ve sorunlu sistemlerdir. Projede, önceden dışarıda istenen
özelliklerdehazırlanmış biyokütlenin/kütlelerin kullanılması planlanmıştır. Bu nedenle başlangıçta özel bir biyokütle
hazırlama sistemi ön görülmemiştir. Ancak projenin ilerleyen aşamalarında projeye müşteri olarak giren Orman Genel
Müdürlüğünün istekleri doğrultusunda orman kaynaklı farklı biyokütleler yakıt olarak seçilmiştir. Bu biyokütleler,
ormandan toplanmış ve herhangi bir ön hazırlama işlemine tabi tutulmadan proje ekibine teslim edilmiştir. Bunların
hazırlanmasında (kurutma, kırma, parçalama) zaman zaman sorunlarla karşılaşılmıştır, ancak proje ekibi ve müşteri
kuruluşların işbirliği ile bu sorunlar çözülmüştür. Sonunda istenilen özelliklere sahip yakıt başarılı bir şekilde temin
edilmiştir, ancak daha fazla adam gücü harcamak gerekmiştir.
6.Bir veya birkaç cihazın bozulması yedek parçaların zamanında temin edilememesi zaman açısından bir gecikmeye
neden olacaktır. Ancak aksaklıklar en kısa sürede giderilmeye çalışılacaktır. Satın alınan cihazların bazı yedek
parçaları da cihazla beraber ısmarlanacaktır. Bu neden ile bütçesinin biraz yedekler için paylı olması gerekir.
Akışkan yataklı sistemlerin kurulması sırasında birçok cihaz yurt dışından temin edilmiştir. Daha önce de belirtildiği
gibi, bunların temininde zorluklarla karşılaşılmıştır. Bu cihazların bir kısmı zaman içinde bozulmuştur. Bunların tamiri
edilmesi de sorunlu olmuştur. Örneğin; gaz analizlerinde kullanılan FTIR cihazı, bakımı Türkiye’de yapılamadığı için
yurt dışına gönderilmiştir. Tamiri yapılıp geri getirilmesi ve devreye alınması yaklaşık olarak 4 ay sürmüştür. 4.
maddede belirtilen diğer cihazlarda da benzer problemlerle karşılaşılmış, onların bakım ve onarımları için de büyük
zaman kaybı yaşanmıştır. Bu cihazların bir kısmı yağmur, kar gibi dış hava koşullarından olumsuz bir şekilde
etkilenerek arızalanmıştır., Bir elektronik kartın değişmesi için bile uzun süre gerekmiştir. Türkiye’deki yetkili firmalar
stoklu çalışmadıkları için bozulan/arızalanan her bir parçayı yurt dışından özel olarak getirmişlerdir. Bu da hem
zaman kayıplarına hem de maliyetlerde artışa neden olmuştur. Başlangıçta kritik olarak ön görülen bazı cihazlar
yedekli temin edilmiştir. Örneğin ana kazan pompasından iki tane alınmıştır. Zaman içinde bunlardan bir tanesi
arızalanmıştır. Yedek devreye alınarak çalışmalar devam edilebilmiştir. Bu konuda çıkarılacak ders, yağmur, kar gibi
dış hava koşullarından dolayı arızaların önlenmesi için tüm pilot-DAY sisteminin bir çatı altında olması gerektiğidir.
Projede bu konuda ödenek olmadığından böyle bir çözüme gidilememiştir.
Yukarıda belirtilen bu risklerin yanı sıra diğer riskler de şu şekilde sıralanmıştır:
Projede başlangıçta ön görülmeyen ekipman ve sistemler:
Bu ekipmanlar ve/veya sarf malzemeleri projenin tasarımı, imalatı esnasında sonradan ortaya çıkan ihtiyaçlardır. Lab
DAY yakma sistemi ve kömür hazırlama sistemi en önemli olanlarıdır. Bu ihtiyaçlar ortaya çıktıkça izleyici ve müşteri
kurumlar ile birlikte karar alınmış ve KAMAG onayına sunulmuştur. Ayrıca, montaj ve devreye alma aşamasında
ihtiyaç duyulan bazı sarf malzemeleri ve sistemler için de KAMAG onayı alınarak çözüme kavuşturulmuştur. Tüm bu
alımlar projenin raporlarında verilmiştir.
Projenin B Planı: Ön görülen risklerden dolayı proje takviminde bir gecikme olursa ve belirlenen iş paketleri
zamanında bitmez ise PYG kararı ile zamanında TÜBİTAK’ın bilgisine başvurulacaktır ve ek süre talep edilecektir.
Yukarıda belirtilen risklerin önemli bir kısmı proje süresince yaşandığı için izleyicilerin ve KAMAG ın yerinde uyarısı,
PYG kararı, müşteri kurumların uygun görmesi ile projede iki kez uzatma (10 ay + 8 ay) talep edilmiş, KAMAG grubu
bu uzatmayı yerinde ve uygun görmüştür. Proje 36 ay yerine 54 ayda tüm iş paketleri bazında başarılı bir şekilde
sonuçlandırılmıştır.
68/82
3.4. Proje Çıktılarının Uygulama Alanları
3.5. Çıktıların Olası Uygulama Alanı ve PSUP
Proje’de elde edilen çıktıların kullanım planı PSUP ve varsa PSUP dışındaki planlar ayrıntılı olarak
değerlendirilmelidir.
Orman Genel Müdürlüğü (OGM), proje sonuçlarını uygulama planı (PSUP) kapsamında bir doküman hazırlayarak
(Orman Genel Müdürü tarafından 15 Mayıs 2009 tarihinde imzalı) TÜBİTAK KAMAG grubuna teslim etmiştir.
PSUP kapsamında, Orman Genel Müdürlüğü, ihtiyaç duyacağı kapasitede (5 MWe gücüne kadar) bir DAY yakma
sistemini projenin sonuçlanmasından itibaren 24 ay içerinde uygulamaya aktarmayı kabul etmiştir.
Proje ekibi OGM ile birlikte belirlenmiş olan orman biyokütlelerini hem laboratuar ölçekli hem de pilot ölçekli DAY
yakma sisteminde projede belirtilen koşullar altında başarılı bir şekilde yakmış ve deney sonuçlarını rapor halinde
vermiştir. Ayrıca bu sonuçlar, müşteri kurumların da katıldığı toplantılarda karşılıklı olarak tartışılmıştır.
Proje ekibi proje sözleşmesi kapsamında taahhüt ettiği çalışmaları tamamlamıştır. Proje sonuç raporu ile de tüm
çalışmalar bir doküman halinde müşteri kurumlara teslim edilecektir.
OGM tarafından TÜBİTAK KAMAG grubuna gönderilen 20 Şubat 2012 tarihli bir yazı ile müşteri kurum olarak proje
çıktılarını uygulamaya aktarmayacağını çekinceleri ile birlikte bildirmiştir.
30 Mart 2012 tarihinde TÜBİTAK MAM’da KAMAG grubu, müşteri kurumlar ve izleyiciler ile yapılan proje
toplantısında bu konu detaylı bir şekilde görüşülmüş ve tartışılmıştır. Proje ekibi, OGM’nin çekincelerini tek tek
cevaplamıştır. Toplantıda;
- Kurulacak sistemin ekonomik fizibilitesinin kabul edilebilir seviyede olması durumunda OGM’nin bu tesisi PSUP
kapsamında kurması gerekeceği,
- Kurulacak sistemin ekonomik fizibilitesinin kabul edilebilir seviyede olmaması durumunda ise OGM’nin bu tesisi
kurmaya mecbur edilemeyeceği
şeklinde bir görüş ön plana çıkmıştır. Bu kapsamda proje ekibinden sonuç raporu ile birlikte bir fizibilite raporu da
vermesi istenmiştir. Proje sonuç raporu ile birlikte orman biyokütleleri için hazırlanmış bir fizibilite raporu da
hazırlanmıştır. Hazırlanan bu fizibilite raporu, KAMAG grubu, proje izleyici ve müşteri kurumlar ile birlikte
değerlendirilerek nihai bir karar oluşturulacaktır.
Projede diğer müşteri kurum olan Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE), projenin başarılı bir şekilde tamamlanmasını
takiben 12 ay içerisinde PSUP kapsamında taahhüt etmiş olduğu işler aşağıda iki madde halinde verilmiştir.
-“Proje sonuçlarına istinaden kazanılan teknik bilgiler ve sonuçlar EİE web sayfasında yayınlanacak, seminer,
çalıştay, bilimsel yayın gibi yollarla ülke genelinde ilgili sektörün bilinçlendirilmesi için kullanılacaktır. Dolaşımlı
akışkan yatakta yakma teknolojilerinin geliştirilmesi, uygulamaya aktarılması ve yaygınlaştırılması için ilgili sektörlerin,
bakanlıkların ve sivil toplum kuruluşlarının EİE kanalı ile bilgi edinmelerine vesile olunacaktır”.“Proje sonuçlarının atıl
kalmasına engel olmak amacıyla ilgili “
- “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun” unda yapılacak olan
değişikliklerle yenilenebilir enerji kaynaklarının sanayi bazlı yerli üretimi ve kullanımını destekleyici teşvikler de
sağlanacaktır”.
Bu kapsamda yeni ismi Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü olan EİE himayesinde TÜBİTAK MAM’da Eylül-Ekim
2012 tarihleri arasında proje sonuçlarının anlatılacağı geniş katılımlı bir çalıştayın düzenlenmesi kararlaştırılmıştır.
EİE bu kapsamda üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmek üzere çalışmalara başlamıştır.
Ayrıca, “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun” da gerekli
değişiklikler yapılmış ve yenilenebilir enerji kaynaklarının sanayi bazlı yerli üretimi ve kullanımını destekleyici teşvikler
sağlanmıştır. Bu açıdan Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM- eski EIE) PSUP taki sorumluluğunu yerine
getirmiştir.
PSUP haricinde de projede elde edilen çıktıların kullanılması üzerine çalışmalar devam etmektedir. EÜAŞ ile
görüşmeler sürdürülmekte ve EÜAŞ’ın işletme dışı bıraktığı Soma bölgesindeki iki adet 22 MWe kapasiteli termik
santralin DAY teknolojisi ile değiştirilmesi konusunda proje görüşmeleri sürdürülmektedir.
Ayrıca, özel kazan firmaları ile de görüşmeler devam etmekte, onlarla birlikte endüstriyel boyutta DAY yakma sistemi
tarsımı, imalatı, devreye alınması, ön yakma deneylerinin yapılması konusunda proje fikirleri oluşturulmaktadır.
Uluslar arası Enerji Ajansı (IEA) yetkililerine de lab ve pilot DAY yakma sistemleri çalışır vaziyette gösterilmiş ve bu
sistemlerin uluslar arası platformda tanınması sağlanmıştır.
Önümüzdeki yıllarda Türkiye’nin öncelikli Ar-Ge alanlarının başında kömür teknolojileri ön plana çıkmaktadır. Bu
kapsamda MAM’da kurulan bu sistemlere talep daha fazla artacaktır.
69/82
3.6. İlgili Projeler
Proje’nin başarılı olarak ve öngörülen biçimde kullanılması başka projelerin başarılı olarak gerçekleşmesine bağlı ise,
bu projeler hakkında kısa bilgi verilmelidir.
DAY projesi başka projelerin başarısına bağlı bir proje değildir. Kendi içerisinde bir bütünlük arzetmektedir.
3.6.1.
Sonraki Projeler
Proje’nin devamında yapılabilecek başka projeler olabilirse; bu projelerin gerekliliği ve yararları tartışılmalıdır.
Proje’nin açılım sağlayabileceği başka projeler ve Proje’de elde edilmiş olan tecrübelerin bu projelerin
gerçekleşmesine olası katkıları belirtilmelidir.
Proje kapsamında, düşük emisyon ve yüksek verimle kömür ve biyokütlenin ayrı ayrı ve/veya birlikte yakılarak enerji
amaçlı kullanılmasına yönelik bir teknoloji geliştirilmiş ve iki farklı ölçekte demo edilmiştir. Projede kurulan demo
sistemler ile küçük ve orta ölçekli termik santral uygulamalarına yönelik bilgi paketi oluşturulmuş, bundan sonra yeni
kurulacak termik santrallerin tasarımı için bu santrallarda kullanılacak yakıtların ön yakma deneylerinin yapılacağı bir
altyapıyı oluşturulmuştur. Daha önceleri, kurulacak termik santrallarda yakılacak kömürlerin ön yakma deneylerinin
yapılması, yakıtların yanma karakterizasyonlarının tayini için tonlarca kömür yurt dışındaki firmaların laboratuvarlarına
gönderilmekte idi. Bu oldukça külfetli ve pahali bir iştir. Oysa şimdi, bu deneylerin tümü yurt içinde proje kapsamımda
kurulan bu DAY tesislerinde yapılabilecektir. Bu teknolojiyi daha da geliştirmek, daha yüksek güçler ve daha farklı
yakıtlar için denemek bundan sonra yapılabilecek projeler ile sağlanacaktır.
Kömür, biyokütle ve atıklardan çevre dostu enerji üretimi ve bu teknolojinin yaygınlaştırılması, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı gibi birçok bakanlığın ilgilendiği, önem verdiği ve desteklediği bir alandır. Bu konuları desteklemek amacı ile
TÜBİTAK-ARDEB kapsamında enerji alanında çeşitli proje çağrıları yayınlanmaya başlamıştır. İlk öncelikli çağrı
”Kömür Teknolojileri” üzerine olmuştur. Bu çağrının gerekçesi çağrı dokümanında şu şekilde verilmiştir:
Ülkemiz; birincil enerji kaynaklarında yaklaşık %73 oranında, enerji teknolojileri açısından da çok daha büyük oranda
dışa bağımlıdır. Ayrıca ülkemizin 2011 yılında 98 milyon ton eşdeğer petrol (MTEP) olan enerji arzında özyeterlilik
oranı OECD ülkelerine oranla oldukça düşüktür. Bu göstergeler ülkemizde enerji kaynaklarının çeşitliliği ile yerli enerji
kaynakların kullanımının artırılması ve verimli kullanımının sağlanması için enerji alanında Ar-Ge ve yenilik
faaliyetlerinin
ivme
kazanmasının
anahtar
nitelikte
olduğunu
göstermektedir.
ETKB'nın da hedefleri doğrultusunda elektrik üretiminde yerli kömür kaynaklarından mümkün olduğunca
faydalanılarak, doğalgazın elektrik üretiminde sahip olduğu payın yüzde 30'a düşürülmesi ve kömürün payının
yükseltilmesi öngörülmektedir.
Bu kapsamda özellikle kömür ve yenilenebilir enerji teknolojileri alanında teknolojik yetkinlik kazanılması önem
kazanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde artan enerji ihtiyaçları göz önüne alındığında kömür, iklim değişikliği
politikaları ne olursa olsun daha uzun yıllar enerji üretimindeki yerini koruyarak ve hatta kullanılma oranını artırarak,
enerji üretiminin önemli bir bileşeni olmaya devam edecektir.
Ülkemizde yaklaşık 12,6 milyar ton linyit, 1,3 milyar ton taş kömürü rezervi bulunmaktadır. Ülkemiz elektrik üretiminde
yerli kömürün payı yaklaşık %20, ithal kömürün ise %7 civarındadır.
Ülkemiz kömürlerinden daha temiz ve verimli enerji üretebilmek, yerli kaynakların enerji üretiminde kullanım oranını
artırarak enerji güvenilirliğini sağlamak için yerli kömürlerin uzun vadeli kullanımını mümkün kılacak teknolojilerin
araştırılması bu çağrı programının temel amacını oluşturmaktadır. Bu amaç doğrultusunda: kömürün kullanım alanları
(elektrik üretimi, sanayide kullanımı, katma değeri yüksek sıvı yakıt ve kimyasal üretimi, evsel kullanımı, vb),
özelliklerinden kaynaklanan kullanım problemleri ile ulusal ve uluslararası pazar göz önünde bulundurularak
ulaşılması gereken hedefler aşağıda ifade edilmiştir:
1.Termik Santral uygulamaları için (200 MW üstü elektrik üretimine yönelik) yakma/gazlaştırma teknolojilerinin
geliştirilmesi,
2.İkili ve üçlü üretim (kojenerasyon ve trijenerasyon) uygulamaları için (30 MW altı elektrik, ısı ve/veya soğutmaya
yönelik) teknolojilerin geliştirilmesi ve birlikte kullanım (kömür+biyokütle) uygulamalarının yaygınlaştırılması,
3.Kömürden sıvı yakıt, SNG ve kimyasalların üretimine yönelik teknolojilerin geliştirilmesi,
4.Mevcut santrallerde emisyon ve çevresel etkilerin azaltılması ile verim artışına yönelik iyileştirme teknolojileri,
5.Kömürün sanayi ve evsel kullanımına yönelik iyileştirme ve teknolojilerin geliştirilmesi
TÜBİTAK ARDEB kapsamında öncelikle belirtilen hedef teknolojiler, proje kapsamında öngörülen hedeflerin de
önemli bir kısmını kapsamaktadır. ARDEB’in çağrı konularından “EN 101 Kömür iyileştirme/Hazırlama Teknolojileri”
ve “EN0102- Kömür Yakma Teknolojileri” DAY yakma projesi ile direkt ilgili olup oluşturulacak yeni proje grupları ile
mevcut altyapıyı da kullanarak yeni Ar-GE projeleri üretme potansiyeli çok yüksektir.
Ayrıca TEYDEB kapsamında sanayiye verilmesi planlanan yeni desteklerin başında öncelikli enerji alanı olarak
“kömür yakma teknolojileri” düşünülmektedir. TEYDEB kapsamında proje koşullarını belirleme çalışmaları devam
etmektedir. Akışkan Yatakta Kömür Yakılması konusunda özel sektörün ilgisi de devam etmektedir.
70/82
EÜAŞ ile birlikte sanayinin de katılımı ile Soma termik santralinde eski teknoloji olarak atıl vaziyette duran 22 MWe
kapasiteli pulverize kömür yakma sisteminin yerine DAY yakma teknolojisine dayalı bir teknolojinin kurulması için
görüşmeler sürdürülmektedir. Bu proje gerçekleşir ise DAY projesinden elde edilen bilgi birikimi ile özel sektör
deneyimi somut bir projeye dönüştürülmüş olacaktır.
Proje konusu DAY yakma sistemleri, Tarım Bakanlığının da ilgi alanında olup, Karadeniz Tarımsal Araştırmalar
Enstitüsü ile tarımsal atıkların yakılması ile ilgili proje görüşmeleri sürdürülmektedir. TÜBİTAK bünyesinde açılacak
yeni 1007, 1003 ve TEYDEB programları kapsamında çeşitli orman ve zirai ürün atıklarının enerji amaçlı
değerlendirilmesi kapsamında çeşitli çağrıların açılması beklenmektedir. Bu kapsamda bakanlıklar ihtiyaçlarını
TÜBİTAK’a bildirmeye başlamışlardır.
Bunların dışında kömürün hava ile değil, oksijence zenginleştirilmiş hava ile yakılması (OXYCOMBUSTION) da yeni
gelişmekte olan teknolojiler arasında önemli yer almaktadır. Havada bulunan %79 oranındaki azotun azaltılması hem
azot oksit oluşumlarını kısmen önlemekte, hem de baca gazından CO2 nin ayrılmasını ve Karbon Tutumu (Carbon
Capture) işini kolaylaştırmaktadır. Bu proje kasamında kurulan Lab-DAY sistemi bu konunun uygulanabileceği şekilde
dizayn edilmiştir. Hemen ek bir proje ile kurulan sistemden ve alt yapıdan yararlanarak bu konuyu çalışmak
mümkündür.
Yenilenebilir Enerji Kanunu (YEK) kanunu kapsamında biyokütle yakan sistemlere ve yerli kazan imalatına verilen
teşvikler de sanayicilerin bu alana yönelmelerinde önemli bir fırsat olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kapsamda
MAM’da kurulan DAY yakma sistemlerinin ve bilgi birikiminin önemli projeler oluşturma potansiyeli vardır.
3.6.2.
Seri Üretime Yönelik Değerlendirme
Proje’de elde edilen çıktıların seri üretime geçirilmesi durumunda, yaşanabilecek güçlükler varsa ayrıntılı olarak
belirtilmelidir.
Proje kapsamında seri bir üretim söz konusu değildir. Proje kapsamında bir yakma tesisi, verilen bir yakıta ve
istenilen güce göre baştan sona planlanarak, hesaplanarak tasarlanmaktadır. Bu neden ile parça bazında seri bir
üretim oluşması mümkün değildir.
3.7. Diğer Düşünceler ve Ek Bilgiler
DAY projesi kapsamında TÜBİTAK MAM’da güzel bir altyapı kurulmuş ve iki farklı yakma sistemi kullanılarak seçilen
kömür ve biyokütleler için yanma deneyleri gerçekleştirilmiştir. Kurulan bu alt yapı ve sistemlerin bir örneği Türkiye’de
olmadığı gibi dünyada da çok sınırlıdır. Projenin bitiminden sonra da bu altyapı ve sistemlerin daha etkin kullanılması
için yeni Ar-Ge ve Tübitak projelerine ihtiyaç vardır. Dünyada bu kapsamda kurulan sistemler uzun vadeli Ar-GE
projeleri ile sürekli olarak desteklenmektedir. Nihai teknolojik ürün hedefi ancak uzun süreli Ar-Ge faaliyetleri ile
sağlanabilmektedir.
71/82
4. İDARİ VE MALİ RAPOR
Bu bölümde projenin son dönemine ilişkin idari ve mali gelişmeler hakkında bilgi verilecektir.
4.1. İDARİ BÖLÜM
4.1.1. Proje Yönetimi ile İlgili Gelişmelerin Değerlendirilmesi
DAY projesinde proje örgütlenme şeması aşağıda verilmiştir. Projede ekibinde 3 kurum yer almıştır: ODTÜ,
TÜBİTAK-MAM ve GAMA Güç Sistemleri.
1.
2.
3.
Proje yöneticisi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Aysel
Atımtay’dır. Prof. Atımtay 25 Haziran 2011 tarihinde emekli olmuştur. Emekli oluncaya kadar bu görevini
proje yöneticisi ve ODTÜ grubu yürütücüsü olarak aktif olarak sürdürmüştür. Prof. Atımtay emekli olduktan
sonra projedeki görevini aynı üniversitenin Makine Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Hüseyin
Vural’a devretmiştir. Ancak, Prof. Dr. Aysel Atımtay emekli olduktan sonra da projenin başarılı bir şekilde
yönetilmesi ve bitirilmesi için projeye verdiği desteği aktif bir şekilde sürdürmüştür.
TÜBİTAK-MAM tarafının proje yürütücüsü Doç. Dr. Hayati Olgun, MAM’daki sistemlerin kurulmasını,
deneylerin organizasyonunu sağlamıştır. Tüm alımlar ve ihaleler MAM tarafından yapıldığından Dr. Hayati
Olgun projeye çok büyük bir katkı sağlayarak büyük sorumluluklar üstlenmiştir. Ekibini çok iyi organize
etmiş ve onların da bu işi öğrenmesini sağlamıştır. Sistemlerin kurulması sırasında imalat yapabilecek tüm
firmalarla ayrı ayrı görüşmüş, istenilen özellikte ve kalitede işlerin yapılmasında çok önemli bir rol
oynamıştır. Deneyler sırasında, özellikle pilot sistemdeki deneylerin yapılması ve yönetilmesini başarı ile
idare etmiştir.
Projenin üçüncü ortağı GAMA Güç Sistemleri olup proje yürütücüsü Makine Mühendisi Gerçek
Bardakçıoğlu, proje süresince proje ekibine desteğini sağlamıştır. Pilot DAY yakma sisteminin
otomasyonunun organizasyonu, ekipmanlarının kontrolü, trip koşullarının belirlenmesi, ilk devreye alma
çalışmalarında tecrübeli personelini proje ekibi ile birlikte çalıştırmıştır.
Proje kapsamında hem MAM tarafında, hem de ODTÜ tarafında birer danışman hoca görev almıştır. MAM
Danışmanı Dr. İbrahim Gülyurtlu’ile DAY yakma sisteminin ilk kavramsal tasarımı yapılmıştır. ODTÜ tarafı proje
danışmanı Prof. Dr. W. Nowak ile de görüşmeler yapılmış, kendisi sistemi yerinde görmüş, DAY yakma sisteminin
montajı öncesi sistem üzerinde görmüş olduğu eksiklikleri proje ekibi ile paylaşmıştır.
Ayrıca projede TÜBİTAK-MAM personeli olarak gözüken İTÜ öğretim üyesi Prof. Dr. Hüsnü Atakul proje elemanı
olması yanında danışmanı olarak da projeye büyük katkı sağlamıştır.
Bütün proje ekibi, proje süresince son derece uyumlu ve birlikte çalışmıştır. Periyodik PYG toplantıları yapılarak
projedeki gelişmeler, sıkıntılar görüşülmüş önemli kararlar birlikte alınmış ve uygulanmıştır. PYG toplantılarının bir
kısmı Ankara’da, bir kısmı gerektiğinde sistemi de yerinde görmek için TÜBİTAK-MAM Enerji Enstitüsünde
yapılmıştır. PYG toplantılarının büyük bir kısmına proje izleyicileri ve müşteri Kurumlar da davet edilmiştir. Onların
da projenin yürümesi safhasında görüşleri alınmış, bu görüşler ışığında proje çalışmalarına devam edilmiştir.
Ayrıca, zaman zaman KAMAG’dan da projeyi takip eden uzman Atıl Büyükburç ve Grup Sekreteri Mustafa Ay’ da
yapılan toplantılara katılmıştır.
Projenin başlangıcında Müşteri Kurum Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) idi. Ancak, projenin başlangıcından bir sene
sonra KAMAG in ve İzleyicilerin isteği üzerine projeye yeni bir Müşteri Kurum katılmıştır. Bu Kurum da orman artık
maddelerini yakarak enerji üretmek isteyen Orman Genel Müdürlüğü (OGM) olmuştur.
ODTÜ/Çevre Mühendisliği
Bölümü
(Prof. Dr. Aysel Atımtay)
ODTÜ/Çevre
Mühendisliği Bölümü
(Prof. Dr. Aysel Atımtay
Danışman
Prof. Dr. W. Nowak
TÜBİTAK MAM Enerji
Enstitüsü
(Doç. Dr. Hayati Olgun)
GAMA Güç Sistemleri
Mühendislik ve Taahhüt A.Ş.
(Gerçek Bardakçıoğlu)
Danışman
Prof. Dr. İbrahim Gülyurtlu
Proje Bütçesinin Yönetilmesi:
Proje Bütçesi, projede yer alan yürütücü kurumlar arasında zaten proje önerisine göre paylaşılmış idi. Yürütücü
72/82
Kurumlar bu bütçe sınırlamasına sadık kalmışlar ve proje bitiminde proje bütçesi artan (+) bir miktar bütçe ile
kapanmıştır. Bu kapsamda TÜBİTAK MAM bütçesiden 97.074 TL, ODTÜ bütçesinden 30.710 TL harcanamayan
para TÜBİTAK’ a kalmıştır. Projenin 36 ay süresi bittikten sonra 10 + 8 ay olmak üzere iki kez uzatma alınmış, ancak
bu uzatma süreleri için TÜBİTAK’ tan Ek Bütçe alınmamış, mevcut bütçe olanakları ile idare edilmiştir. Proje
bütçesinde, tüm alımlar ya üç teklif alınarak, ya da KİK‘na göre, ihale gerektiğinde de ihale açarak yapılmıştır. Proje
bütçesinin özenli olarak kullanılmasına çok dikkat edilmiş, gereksiz masraflardan kaçılmıştır. Kurallar ve
Yönetmeliklere harfiyle uyulmasına azami dikkat gösterilmiştir.
4.1.2. Projeye Taraf Olan Kurum/Kuruluşlarla İlgili (varsa) Sorunların Değerlendirilmesi
Proje kapsamında proje ortakları, KAMAG grubu, müşteri kurumlar ve izleyiciler ile birlikte herhangi bir çözülemez
sorun yaşanmamıştır. Projedeki gelişmeler, sorunlar birlikte tartışılmış ve çözüm önerileri ortaya konmuş ve birlikte
kararlar alınmıştır. Tüm proje ailesi projenin başından sonuna kadar güzel bir uyum içerisinde çalışmıştır.
4.1.3. Proje Personeli Değişiklikleri
(Rapor döneminde, yeni alınan, ayrılan, görevi değişen, proje önerisinde adı belli olmayıp rapor dönemi içinde belli
olan vb. her türlü personel değişiklikleri ve gerekçeleri yazılmalıdır. Her bir yürütücü kuruluş için ayrı tablo
hazırlanmalıdır)
PROJE PERSONELİ DEĞİŞİKLİK TABLOSU
Yürütücü Kuruluş Adı:
T.C. Kimlik
No
38662736326
16696275158
28343048350
32546216706
16451314870
Adı,
Soyadı
Projedeki
Görevi(*)
Berrin
Engin
Ufuk
Kayahan
Metin
Eker
Sinan
Özer
Azmi
Yazar
Uzman
Araştırmacı
Araştırmacı
Teknisyen
Teknisyen
Başuzman
Araştırmacı
Alper Ünlü
15352015428
Çalıştığı
Kurum
/Kuruluş
Çalıştığı
Kurumdaki
Görevi
Ödeme
Durumu
(**)
Katılım
Tarihi
TÜBİTAK
MAM
TÜBİTAK
MAM
TÜBİTAK
MAM
TÜBİTAK
MAM
TÜBİTAK
MAM
Uzman
Araştırmacı
Ücret
15.11.2008
Araştırmacı
Ücret
15.11.2008
Teknisyen
Ücret
15.04.2009
Teknisyen
Ücret
15.04.2009
Başuzman
Araştırmacı
-
01.09.2007
TÜBİTAK
MAM
Araştırmacı
Ücret
15.11.2008
Ayrılış
Tarihi
Ayrılma
Nedeni
Açıklama
(***)
.
Onur
Akpulat
Sözleşmeli
Personel
ODTÜ
Çevre Y.
Müh.
Ücretli
01.09.2007
1.12.2009
Eda
Çetinkaya
Sözleşmeli
Personel
ODTÜ
Çevre Y.
Müh.
Ücretli
25.01.2010
1.10. 2010
Kısa
dönem
askerlik
Doktora
bursu
kazanarak
Kanada’ya
gitmiştir
Yurt dışı
doktora
bursu
kazandığı
için
24005097940
Mustafa
Can
ÇELEBİ
Sözleşmeli
Personel
ODTÜ
Kimya Müh.
1815.-TL
15.07.2009
14.07.2011
54766349644
E.Merve
ÇÖMLEKÇİ
OĞLU
Sözleşmeli
Personel
ODTÜ
Çevre Müh.
1888.-TL
14.01.2001
1.03.2012
Proje bittiği
için
42712494722
Burak
KAMALI
Sözleşmeli
Personel
ODTÜ
Kimya Müh.
1815.-TL
10.09.2011
1.03.2012
Proje bittiği
için
.
Eda
Çetinkaya
yerine alındı
Mustafa
Can Çelebi
yerine alındı
(*) Araştırmacı, yürütücü, bursiyer veya yardımcı personel yazılmalıdır. Bursiyerler için eğitim bilgisini (yüksek lisans,
doktora veya doktora sonrası) parantez içinde mutlaka belirtiniz.
(**) Geçici personel ise ücret, bursiyer ise burs, araştırmacı ise PTİ yazılmalıdır.
(***) Bu kısma ayrılan personel yerine giren proje personeli adı soyadı yazılmalıdır. Ayrıca listeye bilgileri
eklenmelidir.
73/82
4.2. MALİ BÖLÜM
RAPOR DÖNEMİ
Fasıllar
Sözleşmedeki
Ödenek
(A)
Onaylanan
Ek Ödenek
(B)
Toplam
Ödenek
(A+B)
Toplam
Gerçekleşen
Harcama
(C)
Proje Teşvik İkramiyesi
0
Geçici İşçi Ücretleri
57,932.93
Bursiyer Giderleri
0
Sarf Malzemesi Giderleri
49,591.97
Seyahat Giderleri
3,301.66
Hizmet Alımı Giderleri
53,743.77
Makine/Teçhizat Giderleri
31,716.84
Kurum Hissesi
34,144.84
Toplam
230,432.01
Harcama
Oranı
C/(A+B)
Kalan
Ödenek
[(A+B)-C]
74/82
4.2.1. Bütçe
(EK-D ‘da verilen Excel formatındaki bütçe tablosu doldurulmalıdır. Bütçe fasıllarında dönem içinde yapılan harcama
kalemlerine ilişkin diğer açıklamalar (yurt dışı seyahat harcamaları bilgisi gibi) bu bölüme yazılmalıdır.)
AÇIKLAMA:
4.2.2. Harcan(a)mayan Kalemlere İlişkin Açıklamalar
(Bu bölümde, rapor döneminde harcanması planlanmış ve proje önerisinde yer alan ancak harcama/sipariş
yapılmayan kalemler -Teçhizat, Sarf, Personel, Hizmet Alımı, Seyahat vb.- maddeler halinde sıralanmalı ve
harcanmama nedenleri açıklanmalıdır.)
AÇIKLAMA:
Ek süre harcamaları kapsamında İş Makinesi Kiralama için talep edilen 15000 TL'nin 11000 TL'si vinç kiralama için
kullanılmıştır. Öngörülenden daha az vinç kullanılmıştır.
Sarf malzeme (kömür, biyokütle, boru ve bağlantı elemanları) için öngörülen tutarın 7855 TL kadarı
kullanılamamıştır. Revizyon kapsamında pilot DAY'da yakılması öngörülen kömür ve biyokütle numunelerinden daha
az hammaddeye ihtiyaç olmuştur.
5. EKLER
(Raporun ana metni içinde geçmeyip, rapora eklenmesi gereken tablo, diğer bilgi, düzenlenmiş anket gibi kısımlar bu
bölüme eklenmelidir.)
EK-A Bütçe Tabloları (MS-Excel formatındaki tabloları http://www.tubitak.gov.tr/1007 adresinde “kabul edildikten
sonra gerekli formlar” bölümünden indirilmelidir.)
Tablo 1. Genel Bütçe Tablosu
Tablo 2. Yürütücü Kuruluş Bazında Bütçe Tablosu
Tablo 3. Taahhüt Edilen Harcamaya İlişkin Detay Tablosu
Tablo 4. Personel Harcamaları Tablosu
EK-B Transfer Takip Sisteminden (http://www.tubitak.gov.tr/tts ) Bütçe ve Yardımcı Defter Raporu
(Çıktısı alınmadan, yalnızca dijital kopya olarak gönderilebilmektedir.)
EK-C Yeminli Mali Müşavirlik Proje Harcamaları Değerlendirme ve Tasdik Raporu
(Yalnızca Vakıf Üniversiteleri ve Özel Kuruluşlar için söz konusudur.)
EK-D PSUP Revizyonu (Doküman http://www.tubitak.gov.tr/1007 adresinden indirilebilmektedir.)
75/82
EK-E. Müşteri Kuruma Devredilecek Malzeme/Ürün Listesi
MÜŞTERİ KURUMA DEVREDİLECEK MALZEME/ÜRÜN LİSTESİ (*)
SIRA
NO
MALZEME/ÜRÜN
CİNSİ (**)
ADI/
MODELİ
ADEDİ
KULLANIM
AMACI
TAHMİNİ
DEĞER
(***)
İŞLETİM
MALİYETİ(****)
DEVREDECEK
YÜRÜTÜCÜ
KURUM/KURULUŞ
(*) 1007 Programı idari ve mali esasları gereği aylık işletme maliyeti gerektiren bu ürünlerin proje bitiminden önce müşteri kuruma
devredilmesi gerekmektedir.
(**) Proje kapsamında satın alınan ya da üretilen ve müşteri kuruma devredilecek taşınır mal, sistem, yazılım, teçhizat v.b.,
sınıflandırılarak belirtilmesi gerekmektedir.
(***) Proje kapsamında satın alınanların fatura bedeli, proje sürecinde oluşan ürünlerin ise tahmini maliyeti yazılmalıdır.
(****) Proje sonuçlandıktan sonra gerekli aylık işletim giderleri (enerji, iletişim, abonelik, iş gücü vb. diğer giderler).
EK-F Proje Değerlendirme Anketi
ODTÜ
1. Daha önce Ar-Ge projesi yaptınız mı?
A. EVET
2.
(6)
B. HAYIR
Daha önce 1007 Programı kapsamında desteklenen projeniz var mı?
A. EVET
(.......
Sayısını belirtiniz.)
B. HAYIR
A. GENEL DEĞERLENDİRME
1. Projeyi, başlangıçta belirlenen hedefleri ve hedeflerin gerçekleşme durumu açısından değerlendirerek, projeniz ve
proje süreci açısından uygun olan ifadeleri işaretleyiniz.
Proje Amaçları
1
2
3
4
5
6
7
8
9
9.1
9.2
9.3
10
11
12
13
14
15
Başlangıçta
belirlenen hedef
(1)
Gerçekleşme
Durumu
(2)
Yeni ürün geliştirilmesi
Mevcut ürünlerin iyileştirilmesi
Yeni süreçlerin geliştirilmesi
Mevcut süreçlerde iyileştirme
Prototip veya pilot işletme kurulması
Teknik/operasyonel sorunların çözülmesi
Yeni lisans başvurusu
Yeni patent başvurusu
Yeni piyasalara açılma
Türkiye’de
Avrupa’da
Diğer ülkelerde
Bilimsel yayınlar
Yeni bilgi ve beceri geliştirilmesi
Yönetim ve iş kalitesinin artırılması
Diğer kuruluşlar ile stratejik sınai ittifaklar kurulması
Üniversiteler ve araştırma kurumları ile yeni bağlar kurmak veya
mevcut bağları güçlendirmek
Diğer (Türkiyede yeni bir teknoloji uygulaması yapmak ve bu
teknoloji ile ilgili bilgi paketi-know how oluşturmak) .Belirtiniz)
2. Aşağıda belirtilen projenin yürütülmesinde karşılaşılan muhtemel zorluklardan projenizle ilgili olduğunu
düşündüklerinizi işaretleyiniz. Bunlar dışında karşılaşılan zorlukları lütfen belirtiniz.
Yaşanan Zorluklar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Teknik zorluklar
Finansman kaynaklarının yetersizliği
Müşteri Kurum hedeflerinin değişmesi
Müşteri Kurum stratejisinin değişmesi
Müşteri Kurum üst yönetiminin gereken desteği vermemesi
Müşteri Kurum içi bürokratik işleyiş
Gerekli alt yapının kurulamamış olması
Proje iş planının iyi hazırlanmamış olması
Proje hedeflerinin değiştirilmesi
Ar-Ge Yardımı sürecinde yaşanan olumsuzluklar
Diğer(....Kamu Ihale Kanunu................Belirtiniz)
B.
PROJE SÜRESİ VE İNSAN KAYNAĞI DEĞERLENDİRMESİ
1. Proje süresi açısından, belirlenen proje süresi, başlangıç ve bitiş tarihleri ile gerçekleşen proje süresi, başlangıç ve
bitiş tarihleri arasında fark varsa belirtiniz.
Fark (Ay)
Proje Süresi (Ay) (Verilen ek süre)
18
Başlangıç Tarihi
1.09.2007
Bitiş Tarihi
1.03.2012
2. Beklenen proje süresi ile gerçekleşen proje süresi farklı ise, ek süre ihtiyacı doğuran nedenlerden projenize uygun
olduğunu düşündüklerinizi işaretleyiniz.
1
Alet, donanım vb. temininde gecikme
2
Proje hedeflerinde değişiklik
3
Beklenen sürede yanlışlık
4
Finansal güçlük yaşanması
5
Nitelikli eleman sıkıntısı
6
Alt yapıdaki yetersizlikler
7
Hizmet alımında aksamalar
8
Ar-Ge Yardımı sürecinde yaşanan aksamalar
9
Personel değişiklikleri
10
Diğer ( Kamu Ihale Kanunu. )
Belirtiniz)
C. MALİYET DEĞERLENDİRMESİ
1. Öngörülen ile harcanan tutarlar arasındaki farklılıkların nedenlerini işaretleyiniz.
1
Proje maliyet planlamasının yapılmaması
2
Proje süresinin uzaması
3
Proje hedeflerinde değişiklik yapılması
4
Öngörülmeyen harcamalar olması
5
Harcama öngörülerinin yanlış yapılması
6
Diğer (....Proje bütçesi yeterli idi ve biraz arttı).....Belirtiniz
D. AR-GE DESTEĞİ UYGULAMASI DEĞERLENDİRMESİ
1.
Ar-Ge Yardımı için başvuru yapmanızın nedenlerini işaretleyiniz.
1
Projenin yürütülmesi için gerekli finansal kaynak olduğu için
2
Prestij kazandırdığı için
3
Diğer iç ve dış mali kaynaklara ulaşabilmek için
4
Araştırma kurumları ile işbirliği oluşturduğu için
5
Ar-Ge yönetimini kurumsallaştırmak için
6
Ar-Ge projesinin niteliğini doğrulamak için
7
Diğer (............................................................................Belirtiniz)
2.
Ar-Ge Yardımı uygulamasında karşılaşılan olumsuzlukları işaretleyiniz.
1
2
3
4
Hiçbir olumsuzlukla karşılaşılmadı
Hakem/İzleyici ile iletişimsizlik
Proje dokümanının hazırlanmasında zorluk
Değerlendirme ve izleme sürecinin uzunluğu
78/82
5
6
7
8
3.
Değerlendirmenin yetersizliği
TUBİTAK’ın çalışma anlayışı
Ödemelerin gecikmesi
Diğer (...PTİ ödemelerinin gecikmesi).............Belirtiniz)
Ar-Ge Yardımı olmasaydı projenizi yürütecek miydiniz?
A. EVET
(Lütfen aşağıdaki soruyu cevaplayınız.)
B. HAYIR
3.a. Desteğin olmadığı durumda proje bütçenizin büyüklüğü ne olurdu?
A. Aynı
4.
B. Daha küçük
(%..... Belirtiniz.)
C. Daha Büyük
Önümüzdeki üç yıl içinde yeni Ar-Ge projeleri yapmayı planlıyor musunuz?
A. EVET
(Lütfen Soru 4.b’yi cevaplayınız.)
B. HAYIR
(Lütfen Soru 4.a’yı cevaplayınız.)
4.a. Neden yeni Ar-Ge projeleri yapmayı düşünmüyorsunuz?
1
Finansal kaynaklar yetersiz olduğu için
2
Ekonomik belirsizlik fazla olduğu için
3
Ar-Ge çalışmalarından beklenen yarar sağlanmadığı için
4
Teknik eleman ve Ar-Ge altyapı yetersiz olduğu için
5
Firma üst yönetiminin Ar-Ge çalışmalarına ilgisiz olması
6
Teknik risklerin yüksek olması
7
Uygun işbirliklerinin oluşturulmasında zorluklar
8
4.b. Önümüzdeki üç yıl içinde yeni Ar-Ge projelerine başlamayı planlıyorsanız, bu projeler için Ar-Ge Yardımına
başvurmayı düşünüyor musunuz?
A. EVET
B. HAYIR
(Lütfen Soru 4.b.1’i cevaplayınız.)
4.b.1. Ar-Ge yardımı almak istemiyorsanız nedenlerini işaretleyiniz.
1
2
3
4
Destek yetersiz olduğu için
Destek uygulamasında aksaklıklar olduğu için
Ticari bilgileri açıklamamak için
79/82
TÜBİTAK MAM Enerji Enstitüsü
1.
Daha önce Ar-Ge projesi yaptınız mı?
A. EVET
3.
B. HAYIR
Daha önce 1007 Programı kapsamında desteklenen projeniz var mı?
A. EVET
E.
(5)
B. HAYIR
GENEL DEĞERLENDİRME
3. Projeyi, başlangıçta belirlenen hedefleri ve hedeflerin gerçekleşme durumu açısından değerlendirerek, projeniz ve
proje süreci açısından uygun olan ifadeleri işaretleyiniz.
Proje Amaçları
1
2
3
4
5
6
7
8
9
9.1
9.2
9.3
10
11
12
13
14
15
Başlangıçta
belirlenen hedef
(1)
Gerçekleşme
Durumu
(2)
Yeni ürün geliştirilmesi
Mevcut ürünlerin iyileştirilmesi
Yeni süreçlerin geliştirilmesi
Mevcut süreçlerde iyileştirme
Prototip veya pilot işletme kurulması
Teknik/operasyonel sorunların çözülmesi
Yeni lisans başvurusu
Yeni patent başvurusu
Yeni piyasalara açılma
Türkiye’de
Avrupa’da
Diğer ülkelerde
Bilimsel yayınlar
Yeni bilgi ve beceri geliştirilmesi
Yönetim ve iş kalitesinin artırılması
Diğer kuruluşlar ile stratejik sınai ittifaklar kurulması
Üniversiteler ve araştırma kurumları ile yeni bağlar kurmak veya
mevcut bağları güçlendirmek
Diğer (Türkiyede yeni bir teknoloji uygulaması yapmak ve bu
teknoloji ile ilgili bilgi paketi-know how oluşturmak) .Belirtiniz)
4. Aşağıda belirtilen projenin yürütülmesinde karşılaşılan muhtemel zorluklardan projenizle ilgili olduğunu
düşündüklerinizi işaretleyiniz. Bunlar dışında karşılaşılan zorlukları lütfen belirtiniz.
Yaşanan Zorluklar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Teknik zorluklar
Finansman kaynaklarının yetersizliği
Müşteri Kurum hedeflerinin değişmesi
Müşteri Kurum stratejisinin değişmesi
Müşteri Kurum üst yönetiminin gereken desteği vermemesi
Müşteri Kurum içi bürokratik işleyiş
Gerekli alt yapının kurulamamış olması
Proje iş planının iyi hazırlanmamış olması
Proje hedeflerinin değiştirilmesi
Ar-Ge Yardımı sürecinde yaşanan olumsuzluklar
Diğer(....Kamu Ihale Kanunu................Belirtiniz)
F.
PROJE SÜRESİ VE İNSAN KAYNAĞI DEĞERLENDİRMESİ
3. Proje süresi açısından, belirlenen proje süresi, başlangıç ve bitiş tarihleri ile gerçekleşen proje süresi, başlangıç ve
bitiş tarihleri arasında fark varsa belirtiniz.
80/82
Fark (Ay)
Proje Süresi (Ay) (Verilen ek süre)
18
Başlangıç Tarihi
1.09.2007
Bitiş Tarihi
1.03.2012
4. Beklenen proje süresi ile gerçekleşen proje süresi farklı ise, ek süre ihtiyacı doğuran nedenlerden projenize uygun
olduğunu düşündüklerinizi işaretleyiniz.
1
Alet, donanım vb. temininde gecikme
2
Proje hedeflerinde değişiklik
3
Beklenen sürede yanlışlık
4
Finansal güçlük yaşanması
5
Nitelikli eleman sıkıntısı
6
Alt yapıdaki yetersizlikler
7
Hizmet alımında aksamalar
8
Ar-Ge Yardımı sürecinde yaşanan aksamalar
9
Personel değişiklikleri
10
Diğer ( Kamu Ihale Kanunu. )
Belirtiniz)
G. MALİYET DEĞERLENDİRMESİ
1. Öngörülen ile harcanan tutarlar arasındaki farklılıkların nedenlerini işaretleyiniz.
1
Proje maliyet planlamasının yapılmaması
2
Proje süresinin uzaması
3
Proje hedeflerinde değişiklik yapılması
4
Öngörülmeyen harcamalar olması
5
Harcama öngörülerinin yanlış yapılması
6
Diğer (....Proje bütçesi yeterli idi ve biraz arttı).....Belirtiniz
H. AR-GE DESTEĞİ UYGULAMASI DEĞERLENDİRMESİ
2.
Ar-Ge Yardımı için başvuru yapmanızın nedenlerini işaretleyiniz.
1
Projenin yürütülmesi için gerekli finansal kaynak olduğu için
2
Prestij kazandırdığı için
3
Diğer iç ve dış mali kaynaklara ulaşabilmek için
4
Araştırma kurumları ile işbirliği oluşturduğu için
5
Ar-Ge yönetimini kurumsallaştırmak için
6
Ar-Ge projesinin niteliğini doğrulamak için
7
3.
1
2
3
4
Ar-Ge Yardımı uygulamasında karşılaşılan olumsuzlukları işaretleyiniz.
Hiçbir olumsuzlukla karşılaşılmadı
Hakem/İzleyici ile iletişimsizlik
Proje dokümanının hazırlanmasında zorluk
Değerlendirme ve izleme sürecinin uzunluğu
81/82
5
6
7
8
Değerlendirmenin yetersizliği
TUBİTAK’ın çalışma anlayışı
Ödemelerin gecikmesi
Diğer (...PTİ ödemelerinin gecikmesi).............Belirtiniz)
4.
Ar-Ge Yardımı olmasaydı projenizi yürütecek miydiniz?
A. EVET
(Lütfen aşağıdaki soruyu cevaplayınız.)
B. HAYIR
3.a. Desteğin olmadığı durumda proje bütçenizin büyüklüğü ne olurdu?
A. Aynı
B. Daha küçük
5.
C. Daha Büyük
Önümüzdeki üç yıl içinde yeni Ar-Ge projeleri yapmayı planlıyor musunuz?
A. EVET
(Lütfen Soru 4.b’yi cevaplayınız.)
B. HAYIR
(Lütfen Soru 4.a’yı cevaplayınız.)
4.a. Neden yeni Ar-Ge projeleri yapmayı düşünmüyorsunuz?
1
Finansal kaynaklar yetersiz olduğu için
2
Ekonomik belirsizlik fazla olduğu için
3
Ar-Ge çalışmalarından beklenen yarar sağlanmadığı için
4
Teknik eleman ve Ar-Ge altyapı yetersiz olduğu için
5
Firma üst yönetiminin Ar-Ge çalışmalarına ilgisiz olması
6
Teknik risklerin yüksek olması
7
Uygun işbirliklerinin oluşturulmasında zorluklar
8
4.b. Önümüzdeki üç yıl içinde yeni Ar-Ge projelerine başlamayı planlıyorsanız, bu projeler için Ar-Ge Yardımına
başvurmayı düşünüyor musunuz?
A. EVET
B. HAYIR
(Lütfen Soru 4.b.1’i cevaplayınız.)
4.b.1. Ar-Ge yardımı almak istemiyorsanız nedenlerini işaretleyiniz.
1
2
3
4
Destek yetersiz olduğu için
Destek uygulamasında aksaklıklar olduğu için
Ticari bilgileri açıklamamak için
82/82

PROJE SONUÇ RAPORU - Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü

Transkript

Benzer belgeler

Kullanım Kılavuzu

Kamping ve barbeküler hakkında iyi tavsiye

Yakma Tesislerinin İnsan, Çocuk Sağlığı Ve Çevre Üzerine Etkileri

Fuel System Cleaner - CRC Industries Europe

Argus Turkish Solid Fuels 2014

DÜNYA KÖMÜR YATAKLARI GONDWANA KITASI BİTUMLU

Diesel Smoke Stop - CRC Industries Europe