Full Text - International Journal of Languages Education and Teaching

International Journal of Languages’ Education and Teaching
ISSN: 2198 – 4999, Mannheim – GERMANY
UDES 2015 p. 155-162
QUALITIES OF YOUNG ADULT LITERATURE WORKS SEEKING ITS OWN PLACE
IN THE SHADE OF CHILDREN'S LITERATURE
ÇOCUK EDEBİYATI GÖLGESİNDE KENDİNE YER ARAYAN GENÇLİK
EDEBİYATI ESERLERİNİN NİTELİKLERİ1
Aliye USLU ÜSTTEN 2
ABSTRACT
Young adult literature is a literary work appropriate to young people's needs and interest who are between 15 and 24 years of
age stated in the standard definitions of the United Nations, will contribute to the development of young people's literary taste as
well as their educational and entertaining features. There is no distinction between child and young until the end of 19th century
in Turkish literature and this is the most important factor in the emergence of a new concept to us as young adult literature. In
human life, there is such an youth age which made the emergence of the concept of young adult literature independent from the
children's literature. Yet the undevelopment of teenage emotions and reasoning ability in youth age, different opinions occurred
about the features of works which are appropriate and useful for young people. The elements containing sexuality and violence
found in works written for young adults, the difficulty of the works in terms of language and expression, are often criticized for
lack of literary value. The most important reason is that the lack of common vision about the characteristics of young adult
literature works and the boundaries of this literature is not exactly drawn. Works written for young people are more vivid and
unique than in the past, and the ones written by a fiction intertwined with elements of fantasy and reality have changed the
attitudes of young people against the novel and story. In this study, will be discussed the features of books which are influential
in the development of young adult's personal and academic skills within the limits specified on young adult literature.
Key Words: literature, education, youth age, young adult literature.
ÖZET
Gençlik edebiyatı, konu ve biçim bakımından Birleşmiş Milletlerin standart tanımında belirttiği 15 ile 24 yaşları arasındaki
gençlerin ilgi ve ihtiyaçlarına uygun, eğitici ve eğlendirici özelliklerinin yanı sıra gençlerin edebî zevklerinin gelişmesine katkı
sağlayacak eserlerdir. Türk edebiyatında 19. yüzyılın sonuna kadar çocuk ve genç ayrımına gidilmemesi, gençlik edebiyatının
yeni bir kavram olarak karşımıza çıkmasında en önemli etkendir. İnsan hayatında böyle bir çağın olması, çocuk edebiyatından
bağımsız bir gençlik edebiyatı kavramının ortaya çıkmasını gerekli kılmıştır. Duyguların ve muhakeme yeteneğinin henüz
gelişmediği gençlik çağında, gençler için hangi niteliklere sahip eserlerin uygun ve faydalı olacağı hakkında farklı görüşler ortaya
çıkmıştır. Gençler için yazılmış ürünlerde bulunan cinsellik ve vahşet barındıran ögeler, eserlerin dil ve anlatım yönünden
zorluğu, edebî değerden yoksunluğu çoğu zaman eleştirilmektedir. Bunun en önemli nedeni, gençlik edebiyatına dahil edilen
eserlerin özellikleri noktasında ortak bir görüşün olmayışı ve bu edebiyatın sınırlarının tam olarak çizilmeyişidir. Gençlere
yönelik yazılmış eserler, geçmişe kıyasla daha canlı ve özgün olmakla birlikte fantastik ve gerçeğe ait unsurların iç içe olduğu bir
kurguyla yazılanlar, gençlerin roman ve hikâyeye karşı olan tutumlarını da değiştirmiştir. Bu çalışmada, gençlik edebiyatı
hakkında belirlenen sınırlar çerçevesinde genç insanların kişisel ve akademik yeteneklerinin gelişiminde etkili olan kitaplarda
bulunması gereken özellikler tartışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Edebiyat, eğitim, gençlik çağı, gençlik edebiyatı.
Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen “1. Uluslararası Dil Eğitimi
ve Öğretimi Sempozyumu’nda” sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
2 Dr., Gazi Üniversitesi, Türk Dili Bölümü, e-posta: [email protected]
1
156
Aliye USLU ÜSTTEN
1. GİRİŞ
Gençlik edebiyatı, konu ve biçim bakımından Birleşmiş Milletlerin standart tanımında
belirttiği 15 ile 24 yaşları arasındaki gençlerin ilgi ve ihtiyaçlarına uygun, eğitici ve eğlendirici
özelliklerinin yanı sıra gençlerin edebî zevklerinin gelişmesine katkı sağlayacak eserler için
kullanılır. Türk edebiyatında gençlere hitap eden eserler olmasına karşılık 19. yüzyılın
sonuna kadar çocuk ve genç ayrımına gidilmemiştir. Bu nedenle gençlik edebiyatı, Batı'daki
çalışmaların gerisinde kalarak çocuk edebiyatı ile eşzamanlı bir gelişme gösterememiştir.
Gençlik edebiyatının ülkemizde yeterince gelişmemesinin altında yatan en önemli unsur
kitapların doğrudan gençlere yönelik yazılmamış olmasıdır. Çocuklar için ayrı bir edebiyat
olamayacağı (Meriç, 1986: 323; Enginün, 1985: 186) ve edebiyatı, belirli yaş dönemlerine
göre ayırmadan sadece "edebiyat" olarak değerlendirmek gerektiği görüşleri, gençlik
edebiyatı çalışmalarına ve yayınlarına engel teşkil etmiştir (Batmankaya, 2014; Ongun,
20114: 534).
Gençlik edebiyatının önündeki bir diğer engel de gençlik algısının yeterince oluşmamasıdır.
Gelenek ve görenekler, savaş gibi etkenler, bireylerin gençlik dönemini yaşamadan
çocukluktan yetişkinliğe geçmelerini zorunlu kılar. Öte yandan toplumdaki gençlik imgesi,
kültürel, dinî ve sosyolojik yapı ile baskıcı eğitim anlayışının etkisinde oluşur. Böylece
toplumda çocukluk döneminden itibaren kurallarla eğitilen ve gençlik döneminde de bu
kurallara uyması beklenen gençlik tipi ortaya çıkar. Aynı zamanda "gençleri toplumsal olay ve
kargaşadan çabuk etkilenen yapıda olduğu ve kolay yönlendirilebilecekleri" (Güleç, 1985:
454) görüşü sonucunda farklı türlerde ideolojik yaklaşımlar içeren kitaplar yazılmıştır. Bu
eserlerde yetişkinlerin fikirleri ön plandadır ve yazarlar, gençleri de bu görüşlerle
yönlendirme amacı taşımışlardır. Yakın dönemde ise gençlik edebiyatının bir sektör hâline
dönüştürülme ve çeviri eserlerle popüler olan fantastik türü öne çıkarma çabaları devam
etmektedir.
Gençlik Edebiyatı ve Özellikleri
Gençlik edebiyatının varlığına ve gelişimine karşı öne sürülen görüşlere rağmen, insan
hayatında çocukluk ve yetişkinlik dönemlerinden farklı özellikler taşıyan gençlik çağının
olması, çocuk edebiyatından bağımsız bir gençlik edebiyatı kavramının ortaya çıkmasını
gerekli kılmıştır.
Yakın zamana kadar çocuk edebiyatından bağımsız düşünülmeyen gençlik edebiyatı, farklı
tanımlamalarla değerlendirilmiştir. Bir kısım gençlik edebiyatını yetişkin kitaplarına geçişte
bir basamak olarak görürken (Aronson, 1997: 19), bir kısım bu eserleri yavaş öğrenenler için
yazılmış, cinsellik, zararlı madde ve gençlik sorunlarından bahseden ve özellikle sınıf içi
etkinliklerde değeri olmayan edebiyatın bir alt türü (England ve Mertz, 1983: 119) olarak
değerlendirmektedir. Edebiyatımızda Vural Ülkü, Nuran Özyer, Necdet Neydim ve Hikmet
Asutay gibi akademisyenlerin konuya yaklaşımları, gençlik edebiyatı kavramının
yerleşmesinde oldukça önemlidir. Asutay (2001:1), gençlik edebiyatını "Gencin kendi
dünyasını oluşturan alt kültürün yazılı ürünüdür" şeklinde tanımlar. Ülkü (1985: 459),
International Journal of Languages’ Education and Teaching
UDES 2015
ÇOCUK EDEBİYATI GÖLGESİNDE KENDİNE YER ARAYAN
GENÇLİK EDEBİYATI ESERLERİNİN ÖZELLİKLERİ
157
gençlik edebiyatını "Konu, içerik, sorunların ele alınışı ve biçim bakımından, çeşitli yaş
basamaklarındaki gençlerin ve çocukların ilgi ve merak düzeyine uygun, edebi, eğlendirici,
öğretici olma özelliklerinin yanında, estetik bakımından da hoşa gidecek şekillendirme ile
yetişmekte olanların sanat zevklerinin gelişmesine hizmet etmesi beklenen ve çoğu kere
dolaylı olarak eğitici karakterli eserler" olarak tanımlar. Sadık Tural, gençlik edebiyatı
sahasının belirlenmesi gerektiğini söyler. "Türk yazarları hem ilk gençlik çağını yaşayan 1217 yaş grubunu hem 18-25 yaş grubunu hem de 26-40 yaş grupları için ayrı ayrı kısa ve uzun
hikâyeler, romanlar yazmalıdır. Millî Eğitim ve Kültür Bakanlıkları da yayınevleri de bu
gruplandırmayı dikkate almalıdır. Bizi bütünleştiren, kimliğimizi güçlendiren, dilimiz yoluyla
kavrayış genişliği kazandıran, zevk eğitimi yaptıran edebiyat eserleri yazılmalıdır; ancak,
farklı gruplar için, farklı bir kurgu ve anlatım gerekir. Bu farklılığı gören yazarlar
okuyucusunu bulmakta başarılı olacaklardır" (Tural, 1997: 130) tespitlerinde bulunur. Bu
doğrultuda gençlik edebiyatını, "gençlerin bilişsel ve ruhsal gelişimlerine, ilgi ve ihtiyaçlarına
uygun, yaşadıkları sorunlara çözüm üreten, aynı zamanda edebî ve estetik zevk kazandıracak
nitelikte eserler" olarak tanımlamak mümkündür (Uslu Üstten, 2014: 50).
Gençlik edebiyatının özellikleri ise genel olarak şu şekildedir:
 Kahramanı çocukluktan ergenliğe adım atmış bir kişidir.
 Genci yönlendiren kişilerin başında arkadaşlar gelir. Aileler, bu dönemde geri planda
kalırlar.
 Mekân, genellikle okul veya ev çevresidir.
 Metinlerde daha çok diyaloglara ve komik ifadelere yer verilir.
 Yazıda verilmek istenen mesajın okuyucunun metinden çıkarımda bulunarak algılaması
beklenir.
 Kötü ve karamsar gelişmelere rağmen, olaylar mutlu sonla biter.
 İlk gençlik eserlerine göre genç yetişkinlik ve gençlik dönemleri kitaplarında daha
karmaşık olaylar ve karakterler yer alır.
Dünyada ve Türkiye'de Gençlik Edebiyatı
Dünya gençlik edebiyatının birinci evresi gençlere din ve ahlak öğretiminin ön planda olduğu,
Hristiyanlık menkıbelerinin ve ders verici romanların okutulduğu bir dönemdir. İkinci evre
ise gençlik sorunlarını ve ahlaki yozlaşmayı yansıtır.
Literatürde 50 yıllık bir geçmişi olan gençlik edebiyatı Amerika ve İngiltere'nin öncülüğünde
gelişmiştir. 19. yüzyılda kütüphanelerin başlattığı gençlik etkinlikleri, halk ve okul
kütüphanelerinin artmasıyla daha da yaygınlaşır ve gençler için yazılan eserlerin sayısında
artış görülür. 1802'de Sarah Trimmer, kitapları, 14 yaş altı "çocuklar için kitaplar", 14 ve 21
yaş arası "gençler için kitaplar" olarak iki gruba ayırmış ve gençlik edebiyatını 14-21 yaş
arasını kapsayan farklı bir alan olarak tanımlamıştır. (Owen, 2003).
1812'de Johann David Wyss'ın oğullarına aile değerlerini öğretmek amacıyla yazdığı İsveçli
Robinsonlar; Walter Scott'ın 1814'te yayımladığı Waverley adlı tarihî romanı; 1838 tarihli
International Journal of Languages’ Education and Teaching
UDES 2015
158
Aliye USLU ÜSTTEN
Charles Dickens'ın Oliwer Twist'i;Alexander Dumas'ın 1844 tarihli Monte Cristo Dükü;
Thomas Hughes'un 1857'de yayımlanan Tom Brown‘un Okul Günleri; 1860'da yayımlanan
Charles Dickens'ın Büyük Umutlar'ı ve Lewis Carroll'ın (1868) Alice Harikalar Diyarında adlı
romanı gençlik edebiyatının ilk dönem eserlerini oluşturur. Bu dönemde genç kızlar
tarafından ilgiyle okunan, temelde ahlakî değerleri ve Hristiyanlık inancını işleyen duygusal
romanlar (domestic novel) yazılır. Öte yandan "ucuz roman" veya "on paralık roman" olarak
adlandırılan "dime novel" türünün hedef kitlesini de erkekler oluşturur.
1950'li yıllar gençlik edebiyatı ürünlerinin "korkak ve anlamsız" bulunduğu, gençlik ve
edebiyat kelimelerinin yan yana gelmesinin bir tezat oluşturacağı görüşünün hâkim olduğu
yıllardır (Jennings 1956: 526). Yetişkinler için yazılmış olmasına rağmen genç okuyucuların
ilgisini çekmeyi başaran J. D. Salinger'in The Catcher in the Rye (Gönülçelen) ve William
Golding'in Lord of the Flies (Sineklerin Efendisi) adlı romanları gençlik edebiyatında yeni bir
dönem başlatır. Her iki romanda da ergenlerin yalnızlığı ve kaygıları gibi ilgi çeken
konulardan bahsedilmesi romanların sevilmesinde etkili olmuştur. 1960'lar gençlik
edebiyatında gerçekçi olayların anlatıldığı dönemdir. Gençlik edebiyatı eserlerinde çete
savaşları, Afrikalı Amerikan gençlerinin bulundukları durum gibi gerçek hikâyeler işlenir.
1963'te Sylvia Plath'ın The Bell Jar (Sırça Fanus), 1968 yılında yayımlanan Paul Zindel'in The
Pigman adlı romanı, Maya Angelou'nun I Know Why the Caged Bird Sings (Kafesteki Kuş
Neden Şakır, Bilirim) adlı otobiyografik romanı (1969), Deathwatch (Ölüm Bekçisi), Robb
White'ın 1973'te yayımlandığı romanı, 1974'te Robert Cormier'in Çikolata Savaşı romanları
bu dönemin önemli eserlerindendir.
1970'lerden 1980'lerin ortalarını kapsayan dönemde gençlik edebiyatı, çocuk ve yetişkin
edebiyatından farklı bir alan olarak altın yıllarını yaşamıştır (Nimon ve Foster, 1997: 11).
1980'den sonra gençler kendi yaşadıkları olaylara benzer hikâyelerin anlatıldığı kitapları
tercih etmeye başlarlar (Cart, 2010: 99). 90'lı yıllar ise romandaki karakterlerin gençler için
kötü örnek sayıldıkları bir dönemdir (Lubar, 2003). Bu dönemde kitapların niteliğine verilen
önemin gençlik edebiyatını yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bırakır (Owen, 2003: 12).
1990'lı yıllarda eğitimli gençlerin sayısının artması, daha kaliteli gençlik edebiyatı eserlerinin
yazılmasını sağlar. J. K. Rowling'in Harry Potter serisiyle fantastik türe olan ilgisi artması
yazarlar için de yeni bir sektör meydana getirir.
Avustralya'da gençlik edebiyatı, son otuz yıla dayanan bir gelişme dönemi yaşar. Avustralya
gençlik edebiyatının Amerikan ve İngiliz gençlik edebiyatlarından farkı, Avustralya'ya özgü
"Avustralya kıtası, mitleri ve gerçek Avustralyalı tanımı" gibi unsurların belirgin olmasıdır
(Nimon ve Foster, 1997: 28). Fransa ve Almanya'da ise gençlik edebiyatı Voltaire (Candide)
ve Goethe (Wilhelm Meister'in Çıraklık Yılları) ile başlatır. Almanya, gençlik edebiyatı
çalışmalarının en köklü olduğu ülkelerin başında gelir. 19. yüzyılda yenilenme dönemini
yaşayan Almanya'da gençlik edebiyatı alanında ergenlik romanı örneği azdır. Emil Strauss
(Freund Hein, 1902), Robert Musil (Die Verwirrungen des Zöglings Törless, 1906), Hermann
Hesse (Unterm Rad, 1906; Demian, 1919) ve Friedrich Huch (Mao, 1907)'un eserleriyle
gençlik edebiyatının ikinci gelişim dönemi yaşanır. 20. yüzyılın ilk yarısında ise gençlik
edebiyatının konuları vatan sevgisi ve savaştır. 1970'lerden sonra "dil bakımından orijinallik,
International Journal of Languages’ Education and Teaching
UDES 2015
ÇOCUK EDEBİYATI GÖLGESİNDE KENDİNE YER ARAYAN
GENÇLİK EDEBİYATI ESERLERİNİN ÖZELLİKLERİ
159
sanat değeri ve fikrî derinlik taşıyan, dünyayı eleştiri gözüyle görmeyi teşvik eden çok sayıda
eser" yayımlanır (Ülkü, 1985: 459-464). Doksanlı yıllardan itibaren tercüme edilen Amerikan
gençlik edebiyatı eserleri ile Alman gençlik edebiyatında çeşitlilik artar.
Türk edebiyatında 19. yüzyıla kadar doğrudan gençler izin yazılmış eserlerden ve çocuk-genç
ayrımından söz edilemez (Zengin, 2012: 983). Sözlü ve yazılı edebiyat ürünleri arasında
gençlerden bahseden eserler bulunmakla beraber bu eserler, nasihat etme ve yol gösterme
dışında bir amaç taşımaz. Bu nedenle Türk edebiyatında son dönem gençlik edebiyatına
kadar, gençlik edebiyatı eseri olarak sadece konusu gençler olan veya gençlerin de
okuyabileceği eserler gösterilebilir. Nasiha-nâmeler, 17. yüzyılda Nâbî'nin Hayriyye adlı eseri,
18. yüzyıl şairlerinden Sümbülzâde Vehbi'nin Lutfiye adlı manzum eseri, çocuk edebiyatı
eserleri olarak gösterilen, ancak gençlik dönemine dikkat çeken ilk eserler olması
bakımından gençlik edebiyatına dâhil edilebilecek önemli eserlerdir.
19. yüzyılda çeviri eserler yoluyla Batı edebiyatının çocuk ve gençlik edebiyatı örnekleri de
tanınmaya başlar. Gençler tarafından ilgiyle okunan bu eserlerin doğrudan gençlere yönelik
yazıldıkları söylenemez. Tanzimat dönemi edebiyatçılarından Şinasi ve Namık Kemal'in,
fikirleriyle etkilemek istedikleri hedef kitlenin başında gençler vardır. Özyer (1994: 63), Türk
edebiyatında gençler için yazılmış eserlerden çok, "içinde gençlerin konu edildiği" eserler
olduğunu belirtir. Ahmet Mithat Efendi'nin Kıssadan Hisse adlı uzun hikâyesi bu eserlerin ilk
örneğidir. Bu dönem eserleri arasında yer alan Araba Sevdası'nı ilk gençlik romanı olarak
kabul eden Tanpınar (1949: 493), "Eğer muharririn kudretinin çok üstünde olan devrin ve
alafrangalığın tenkidi uğruna harcanmasaydı o devirde bundan güzel bir ilk gençlik kitabı
olamazdı. Zâten kitap, yer yer devir tenkidiyle bu çağ psikolojisi arasında sallanır." sözleriyle
bu görüşünü belirtir. Gültekin (1996), Türk gençlik edebiyatının ilk edebî ürünlerinin II.
Meşrutiyet döneminde şiir alanında yayımlandığını belirtir. Türkçülüğün Esasları, vatan
sevgisi ve millî bilinç aşılama konusunda gençlere verdiği mesajlar bakımından Ziya
Gökalp'in önemli eserlerindendir. Ali Canip, Millî Edebiyat akımı içinde yer alan ve gençlik
eğitimi ile yakından ilgilenen bir isimdir. 1950'li yıllar, sosyal gerçeklik anlayışının edebiyata
yansıtıldığı ve eserlerde bu doğrultuda konuların işlendiği dönemdir. 1960 ve 1970'li yıllarda
gençlik olaylarından esinlenerek yazılan eserlerde "gençliğin bunalımları, politik
huzursuzluğun içinde yaşadıkları sıkıntıları, genç kuşağın kendini gerçekleştirebilme savaşı
ve çabası ön planda işlenmiştir." (Özyer, 1986: 64). 80'li yıllarda siyasi nedenlerle gençlik
edebiyatı duraklama yaşasa da, 90'lı yıllar bu alanda dikkat çekici çalışmaların olduğu bir
dönemin başlangıcı olur.
Gençlik edebiyatı yazarlarından İpek Ongun, Bir Genç Kızın Gizli Defteri serisi ile bu alanda
önde gelen isimlerdendir. Gülten Dayıoğlu'nun Yeşil Kiraz, Sekizinci Renk, Mo'nun Gizemi ve
Kıyamet Çiçekleri adlı romanlarının okuyucu kitlesi doğrudan gençlerdir. Kanat Güner'in
Eroin Güncesi romanı, toplum-kuşak-genç çatışmasını ergenlik sorunları açısından ele alan
farklı bir gençlik romanıdır (Asutay, 2013: 177). Canan Tan'ın benzer konuyu işlediği Eroinle
Dans, basit anlatımı ve konusu ile gençlerin ilgisini çeken romanlar arasındadır. Muzaffer
International Journal of Languages’ Education and Teaching
UDES 2015
160
Aliye USLU ÜSTTEN
İzgü'nün Kaçak Kız, İçimde Çiçekler Açınca, Bütün Sabahlarım Senin Olsun romanları, lise
çağındaki gençlerin yaşadığı sorunlardan bahsetmektedir (Zengin, 2012: 986).
Gençlik Edebiyatı Eserlerinin Özelliklerini Belirlemede Esas Alınacak Ölçütler
Gençlik edebiyatının temel işlevi, gençlere okuma zevki aşılamak, estetik duygular
kazandırmak; duygu, düşünce ve hayallerine hitap eden eserlerle onların ruh dünyalarına
girmektir. Bu bakımdan gençlik edebiyatı eserleri oluşturulurken gençlerin gelişim
özellikleri, ilgi ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır.
Gençlik çağı denilen dönem, ergenlikle erişkinlik arasında yer alan; ruhsal bakımdan
çalkantılı, davranışların çelişkili olduğu bir dönemdir. Ortaokul yıllarına denk gelen ilk
gençlik çağının sonu ve ergenlik evresini de kapsayan gençlik döneminde bireyler farklı
gelişim özellikleri gösterirler. Lise yıllarında fiziksel açıdan kural olarak tüm öğrencilerin
ergenliğe ulaştığı kabul edilir. Aileler uzun vadeli planlarda, akranları ise anlık kararlarda
etkili olurlar. Bu dönemde kızlar erkeklere göre daha çok duygusal rahatsızlık yaşarlar
(Bacanlı, 2004: 110-113). "Büyüme ve gelişmenin olduğu özel bir çağ" olarak tarif edilen
ergenliğe göre gençlik, üst yaş sınırının daha geniş olduğu bir dönemdir (Kulaksızoğlu, 2011:
34). Yapılan araştırmalar, genç beyinlerde birbiriyle ilişkilenmemiş bölümler olduğunu
ortaya çıkarmıştır. İnsan beyninin en geniş bölgesi olan korteksteki loblar, arkadan öne doğru
olgunlaşmakta ve en son ön beyin bölgesi gelişmektedir. Beyin bu gelişimini 25-30'lu yaşlara
kadar sürdürür (Giedd ve diğerleri, 1999). Bu bölge, sebep bulma, plan yapma ve karar verme
işlemlerinin gerçekleştiği bölgedir. Bu becerilerin geç gelişmesine bağlı olarak Steinberg
(2007), 18 yaşın altındaki gençleri hızlı çalışan beyinlere sahip, ama fakat frenleri zayıf
arabalara benzetir. Bu durum, kötü kontrol edilen güçlü dürtüler sebebiyle gençlerin hata
yapmalarına neden olur.
Yaş itibariyle çalkantılı bir dönem olan ergenliği kapsaması, gençlerin problem çözme ve
karar verme becerilerinin hedef alınması, hem estetik hem de dil bakımından kaliteli eserler
ortaya koymayı gerektirir. Doğal olarak duyguların ve muhakeme yeteneğinin henüz
gelişmediği bu dönemde, gençlik için hangi niteliklere sahip eserlerin uygun ve faydalı olacağı
hakkında bir tasavvur belirmiş ve konuyla ilgili farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Öncelikle
gençlik edebiyatı eserlerinde, ders kitaplarında öğrencilerin beyinlerindeki kontrol
mekanizmalarını geliştirici, suça veya kural dışı davranışların yaratacağı olumsuzlukları
gösteren uyarıcı metinler konulmalıdır. Diğer taraftan, gençler için yazılmış ürünlerde
bulunan cinsellik ve vahşet barındıran öğeler, eserlerin dil ve anlatım yönünden zorluğu,
edebî değerden yoksunluğu çoğu zaman eleştirilmektedir. Bunun en önemli nedeni, gençlik
edebiyatına dahil edilen eserlerin özellikleri noktasında ortak bir görüşün olmayışı ve bu
edebiyatın sınırlarının tam olarak çizilmeyişidir.
Gençlik edebiyatı hakkında temel olarak; tarihi mesajlar içeren, dil ve anlatım yönünden
örnek teşkil eden, eğitsel yönü olan veya eğlendiren kitapların gençler için uygun olduğu
kanaati hâkimdir. Gençlere yönelik yazılmış eserler, geçmişe kıyasla daha canlı ve özgün
olmakla birlikte fantastik ve gerçeğe ait unsurların iç içe olduğu bir kurgu anlayışıyla
yazılmaya başlanmış; bu durum gençlerin roman ve hikâyeye karşı olan tutumlarını da
International Journal of Languages’ Education and Teaching
UDES 2015
ÇOCUK EDEBİYATI GÖLGESİNDE KENDİNE YER ARAYAN
GENÇLİK EDEBİYATI ESERLERİNİN ÖZELLİKLERİ
161
değiştirmiştir. Bu dönüşüm/değişim, gençlik edebiyatı yazarları tarafından dikkate alınmış ve
artık gençlerin içinde bulunduğu psikolojik ve sosyo-kültürel durumlar, sürekli
yenilenen/değişen hayat şartları bu edebiyatın sınırlarını belirlemiştir.
Genç insanların kişisel ve akademik yeteneklerinin gelişiminde etkili olan kitaplarda
bulunması gereken özellikler, onların gelişim özellikleri, ilgi ve ihtiyaçları dikkate alınarak
değerlendirildiğinde üç başlık altında ele almak mümkündür:
1. İlk gençlik çağında öğrenciler, okudukları kitaplardaki olaylara kendilerini de dâhil ederler.
Kendi yaşlarına yakın bir kahramanla karşılaştıklarında diğer ergenlerin acı ve ürkütücü
olaylarla başa çıkmayı öğrenme biçimlerinin farkına varırlar. Genel olarak teorik konulardan,
araştırma yazılarından hoşlanırlar. Erkekler daha çok güncel olaylara, spora ilgi duyarken,
kızlar duygusal ve sanat değeri olan eserlerden hoşlanırlar. Çocuğun/ergenin olumlu
örneklerle karşılaşması ve kitaplardaki karakterlerin de olumlu vasıflar taşıması gerekir.
2. Genç yetişkinlik çağı kitapları; ilk gençlik çağından farklı olarak yaşça daha büyük
karakterlerin yer aldığı, daha uzun ve karmaşık olayların meydana geldiği, karmaşık iç
dünyalarından bahsedildiği eserlerdir. Arkadaşlarla kurulu bir dünyanın öne çıktığı kurgular
vardır. Onları karamsarlığa sürükleyecek, intihar gibi düşüncelere sevk edecek konulardan ve
ifadelerden kaçınılmalıdır. Kahramanlar, gençlere örnek teşkil edecek nitelikte olmalıdır.
3. Gençlik çağı yaş grubuna yönelik eserler, güncel olayları ve süreklilik gösteren durumları,
gençlerin ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik güncel araştırmaları içermelidir. Gençlerin okuma,
gözlemleme ve dinleme alanlarındaki ilgilerine hitap edebilmelidir. Bu dönem kitapları, birey
olma sürecinde olan gençlerin kimlik oluşumunu desteklemeli, onların psikolojik ve
sosyolojik gelişimlerini göz önünde bulundurmalıdır. Aynı zamanda kitaplarda duygusal
düşünceyi geliştirici metinler seçilmelidir.
SONUÇ
Türk edebiyatında gençlik edebiyatı kavramının uzun bir geçmişe dayalı olmaması, bu
edebiyatın ölçütlerinin tam olarak şekillenmemesinin en önemli nedenidir. Gençlerin gelişim
özelliklerine göre belirlenen yaş grupları ve buna bağlı olarak eserlerde bulunması gereken
nitelikler; gençlerin karar verme, problem çözme ve eleştirel düşünme becerilerini geliştiren,
gençleri ön yargılardan ve toplumsal çatışmalardan uzaklaştıracak eserlerin seçilmesinde ve
üretilmesinde etkili olacaktır. Aynı zamanda gençlik edebiyatının bu alanda yerini
bulamabilmesi için yapılması gerekenler kısaca şöyle sıralanabilir:
1. Türk Edebiyatı dersinde öğrencilerin okuma zevk ve alışkanlıklarını geliştirmek amacıyla
gençlik romanları birer araç olarak kullanılmalıdır.
2. Öncelikle gençlik edebiyatına dâhil edeceğimiz eserler belirlenmeli; 100 Temel Eser'de
yaşanan sıkıntıların tekrarlanmaması için alanın uzmanları tarafından eserler tüm yönleriyle
değerlendirilerek ve alan araştırmaları yapılarak gençlere uygunluğu tespit edilmelidir.
3. Okuma materyali olarak sadece ders kitabından faydalanma fikri değiştirilmelidir.
4. Gençlerin beğenerek okuduğu, onların bilişsel ve ruhsal gelişimlerini olumlu yönde
etkileyecek gençlik edebiyatı eserlerine dikkat çekilmeli, bu eserler sınıf okumalarının birer
parçası hâline getirilmelidir.
International Journal of Languages’ Education and Teaching
UDES 2015
162
Aliye USLU ÜSTTEN
KAYNAKÇA
Aronson, M. (1997). "The Challenge and Glory of the Young Adult Literature". Book List, Vol:
93. Issue:16. p. 1418.
Asutay, H. (2001). Gençliğin Dili. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 3
(2): 1-21.
Asutay, H. (2013). Gençlik Kültürleri, Gençlik Edebiyatı ve İlkgençlik Romanları. Edirne:
Paradigma Kitabevi.
Bacanlı, H. (2004). Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayınları.
Batmankaya, M. (2014). Edebiyat Bu İşin Neresinde? Türk Dili, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı
Özel Sayısı, CVII (756): 526-529.
Cart, M. (2010). Young Adult Literature: From Romance to Realism. Chicago, IL: American
Library Association.
Enginün, İ. (1985). “Çocuk Edebiyatına Toplu Bir Bakış”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, LXIX
England, D. A., Mertz, M. P. (1983). "The Legitimacy of American Adolescent Fiction". School
Library Journal. October: p119.
(400): 186-194.
Giedd, J. N., Blumenthal, J., Jeffries, N. O., Castellanos, F. X., Lui, H., Zijdenbos, A., Paus, T.,
Evans, A. C., Rapoport, J. L. (1999). "Brain Development during Childhood and Adolescence: A
Longitudinal MRI Study". Nat. Neurosci. 2 (10), 861-863.
Güleç, C. (1985). Gençlik ve kimlik. Türk Dili Dergisi. Gençlik Yılı Özel Sayısı. XLIX (401), 454458.
Gültekin, A. (1996). Dünden bugüne Türk Çocuk ve gençlik edebiyatı. Anadolu Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi. 6 (1): 83-91.
Jennings, F. G. (1956) “Literature for Adolescents-Pap or Protein?”. English Journal, 45.9: 526531.
Kulaksızoğlu, A. (2011). Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Lubar, D. (2003). "The History of Young Adult Novels", The ALAN Review, Spring.
Meriç, C. (1986). “Çocuk Edebiyatı”. Kültürden İrfana. İstanbul: İnsan Yayınları: 307-323.
Nimon, M., Foster, J. (1997). The Adolescent Novel: Australian Perspective. Australia: Centre
for Information Studies (Charles Sturt University).
Ongun, İ. (2014). Gençlik Yazını Hakkında Düşünceler. Türk Dili, Çocuk ve İlk Gençlik
Edebiyatı Özel Sayısı, CVII (756): 534-536.
Owen, M. (2003). “Developing a Love of Reading: Why Young Adult Literature is Important.”.
Orana, Volume 39. No:1.Tural, S. (1997). Edebiyat Bilimine Katkılar. Ankara: Ecdad Yayınları:
10-11.
Özyer, N. (1994). Edebiyat Üzerine. Ankara: Gündoğan Yayınları. 52.
Steinberg, L. (2007). Ergenlik. Ankara: İmge Kitabevi.
Tanpınar, A. H. (1997). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
Uslu Üstten, A. (2014). Gençlik Edebiyatı. Ankara: Grafiker Yayınları.
Ülkü, V. (1985). “Almanya’da Çocuklara ve Gençlere Yönelik Edebiyat.”. Türk Dili. Gençlik Yılı
Özel Sayısı. 459.
Zengin, N. (2012). "Türk Gençlik Edebiyatının Tarihsel Gelişimine Bakış". 3.Ulusal Çocuk ve
Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 05-07 Ekim 2011. Ankara Üniversitesi Çocuk ve Gençlik
Edebiyatı Uygulama ve Araştırma Merkezi (ÇOGEM). 981-987.
International Journal of Languages’ Education and Teaching
UDES 2015