Edward Tryjarski Çev.: Reşide Gürses

Güvercin
Edward Tryjarski
Çev.: Reşide Gürses-Dursun Ayan
Bu oldukça gösterişli başlığın, çok eski zamanlardan itibaren çeşitli Türk topluluklarınca
bilinen ve nesli ıslah etmek için yetiştirilen güvercinler veya kumrularla ilgili bir dizi dil bilimsel ve
tarihsel olaya dikkatinizi çekmekten başka bir amacı yoktur. Ben yıllarca bu konuyu araştırmak
için niyetlendim, fakat bu konuyu ele almam, ancak 1988 yılında yani, Konya Selçuk
Üniversitesi Türkologlarından Mehmet Özmen'in Türk güvercinleriyle ilgili olarak yazdığı,
1981'de basılmış olan önemli bir makaleden haberdar olduktan sonra gerçekleşti.
Söz konusu makale, sadece Konya ve civarındaki güvercinleri tanıtan sınırlı bir nitelik taşıdığı
için ben bu yazıda ona birkaç yeni gözlemle ilâvede bulunmayı ümit ettim.
M. Özmen'in bu makalesi, konuyu açıklayıcı nitelikte bir dizi vurgulamayı ve 296 dil bilimsel
girişi kapsar. Biz bu makalede bölgede ve kısmen de bölge dışında oluşan güvercin çeşitleri ve
türleri ile ilgili birinci elden bilgiler buluruz. Bu makalede onların dış görünüşü; gövdelerinin
boyutları, tüylerinin nitelikleri ve renkleri, üreme fizyolojisi, zekâ, hüner ve bazı türlerin ıslahı ile
ilgili sırlar vs. de verilmektedir. Gözlemlerinden ayrı olarak yazar bu makalede, Mehmet Ali Apalı
ve Mahmut Sural gibi bazı Türk meraklılar ve kuş uzmanlarının fikirlerine de müracaat eder.
Herhangi bir kimse, söz konusu makalede verilmiş olan pratik bilgilerden Konya'da bulunabilen
güvercinlere ait bir alış veriş merkezinin nerede olduğunu ve kuşların fiyatlarını vs. tek tek
öğrenebilir.
Selçuklu, taklambaç, Mardinli veya Çorumlu-Mardinli, gut, demkeş, Musullu ve ganrik olarak
1/3
Güvercin
adlandırılan Konya bölgesindeki başlıca güvercin türlerine yer verilmiştir. Son zamanlarda
orada, genellikle Almanya kuşu veya Almanya güvercini olarak adlandırılan Almanya'dan
getirilmiş güvercinler de görülmeye başladı.
Evcilleştirilmiş güvercinlerin Türkçe isimlerinin kökenini
· Kuşun dış görünüşünden (meselâ: tahta kuyruk "tahtaya benzer
kuyruklu", geniş göz "geniş gözlü")
· Tüylerinin renklerinden ( meselâ; limonlu "limon renkli", kara kuyruk
"siyah kuyruklu")
· İç özelliklerinden (meselâ; salma güvercini "150 km.'lik bir mesafeden bile
evine dönen posta güvercini")
· Çıkış yeri veya başlıca yetiştirme merkezinden ve de (meselâ; Mardinli
"Mardin şehrinden gelen ", Musullu "Musul şehrinden veya o bölgeden")
· Bir tarihî aile veya hanedan isminden (şu veya bu şekilde Selçuklulara bağlanmış
olan Selçuklu ) ve diğer özelliklerinden alır.
Son iki madde, özellikle kültürel ve tarihsel görüş açısından ilgi çekicidir. M. Özmen, çeşitli
renklerde olup Selçuklu olarak adlandırılan güvercinlerin Konya'da yerel bir ırk olduğunu ve -bazı uzmanların iddia ettiği gibi ..onların Selçuklular tarafından Orta Asya'dan getirildiğini iddia
eder. Aynı şekilde, Musullu olarak adlandırılan ve günümüzde artık yetiştirilmeyen güvercinlerin
Musul'dan getirildiği söylenmekte, Çorumlu, Çorumlu Mardinli diye adlandırılanların da, Hitit
zamanında bile Nikonia adı altında mevcut olan Çorum şehri kaynaklı olduğu farz edilir.
2/3
Güvercin
BuGüvercin
içeren,
güvercin"
güvercinler
tipteki
Osmanlı
güvercin
için
verilen
Mısırlı
İmparatorluğunun
isimlerine;
ismi
bazı
de
diğer
Gy.
eklenebilir.
isimleri
Németh'in
diğer
bölgelerinde
de
Söz
ekleyelim:
Vidin'e
Balkanlarda
dair
çok
yazısında
iyi
iken,
bilinen,
Gy.
belirtildiği
"Mısır'dan
Németh'i
gibi,
izleyerek
Balkanları
gelen
bir
sakızlı
siyahtır.)",
süzülmez"
yukarıdakilerle
güvercin
duman
Gy.
"
"bu
Németh,
evcil
rengi)"
(birçok
sakızlı
kuşlar
güvercinlik
krş.),
gut,
renkleri
(Evliya
güvercini
kafesi"
gibi
qula
gutmaq
Çelebi'nin
vardır)".
anlamına
Konya'da
"koyu
renkleri
"bir
karş.
gelen
bildirmiş
da
bakımından
güvercinlik
sarı
bilinen
nevi
demkeş
kümes
bir
güvercin,
olduğu
bazı
güvercin
"çok
("güvercin
dikkati
)yani
başka
kelimesini
çaqşırlı-gut,
uçma
çeşidi"
çeker
çeşitler,
kıytmetli
esnasında
de
(başı,
sâde
kaydetmiştir.
kafesi",
Vidin
bir
ve
arkası,
gut,
tür
abraş
daireler
bölgesinde
tâçlı-gut
(beyaz,
kuyruğu
"bir
Redh.
çizerek
ayakları
gibi,
de
kümes
bulunur.
çeşit
,da
Adana-Çukurova'da
üzerindeki
Ayrıca
burada,
çalışmalarını
M.
Özmen'in
zikredilen,
sürdürmek
Türkiye'nin
Konya
niyetinde
bölgesine
başka
olduğunu
bölgelerini
komşu
da
birkaç
belirtmek
de
yerdeki
kapsayan,
gerekir.
Türk
önce
güvercinleri
bu
uzmanlar,
ederler
Bazı
bahsettiği
Mısır'a,
bazı
Polenezya'daki
çok
de
İnsanoğlunun
kuşlar,
bulunur.
soğuk
başka
çivi
ve
Kıbrıs'a,
yazılı
bilinir.
muhtemelen
güvercinlerin
bu
bölgelerinde
ülkelere
bağlamda
metinlerin
birkaç
boynu
Roma
Genellikle
kadar
takım
halkalı
İmparatorluğu'na
paleolitik
yoktur,
insanoğlu
konuyu
İsa'dan
ulaştığı
güvercin
ada
kumru
fakat
Hz.
çağın
hariç,
yaklaşık
tarafından
sanılır.
Nuh'un
yetiştirme
bununla
ve
sonunda,
yeryüzünün
güvercinle
yayıldığı
Sonuç
üç
ve
bin
evcilleştirilen
beraber,
faaliyetinin
onun
yıl
olarak
ve
teması,
tamamında
önce
dişi
böylelikle
Anadolu
Sibiryadaki
güvercinler
güvercininin
evcilleştirilmiş
Anadolu'da
ilk
çok
canlılardan
bölgesinde
doğuya;
eski
bulunur.
bazı
bu
tarihlere
kıssasına
başladığı
gün,
tecrit
güvercinlerden
İran'a,
Bu
olduğu
evcilleştirildi.
Hint
hayvanlar
kadar
edilmiş
Hindistan'a
dayandırırlar.
ve
Okyanusu
fikrini
gider,
oradan
bölgelerde
dünyanın
kabul
Bazı
çünkü
ve
ve
dikkate
Altaik
kadar
yakın
posta
beri
bağlamda,
lehçelerindeki
var
komşuları
boylara
hizmeti
gerilere
değer
olduğu
G.
çeşitlerinin
için
ve
Jarring'in,
bir
tarihlenen
bedzin
ve
arasında
her
noktadır.
güvercinlerin
bunun
ne
kepte
ve
kadar
Sincan'ın
erken
daha
türlerinin
güvercinlerin
"Pekin
yarı
sonra
zamanlarda
yetiştirilmesi
güney
göçebe
çoğu,
tüm
önemini
güvercini"
kısmında
doğu
Orta
bir
bilindiğini
işinin
hayat
ve
halkları
fark
Yakın
tarihin
(Doğu
etmek
tarzı
farzetmek
arasında
Doğu'ya
bilinmeyen
terimini
sürseler
Türkistan)
dikkate
doğaldır.
bilinmektedir.
kaydettiğini
yayıldığı
de
değer
çok
konuşulan
kısmen
eski
bir
Türklerin
bilinmektedir.
noktadır.
müşahade
Türk
bir
Güvercinlerin
bazı
zamanından
boylarına
uzak
Türk
Çin'de
etmek
Bu
ve
Suriye'nin
şekilde
kazanmıştır.
işaretlenirdi.
hünerli,
Eyyübî
güvercinlerin
kuşatılması
l'aeree
strade
tarafından,
işlevini
kolay
güçlü
esnasında
Bu
askerî
bir
vista
sürdüren
görevdeki
amaç
hükümdarı
şekilde
Haçlı
a
amaçlar
passar
için
posta
güvercinlerden
eğitilmeye
Ordusu
kullanılan
en
Nureddin
sovra
için
güvercinlerinin
değerli
tarafından
kullanıldığı
lo
yatkın
Sultan
güvercinler,
stuol
(1146-1174),
oluşmuş
beyaz
francese..."
zapt
kuşları,
çok
bir
hizmetinden
iyi
edilmiş
güvercinlerdi
bir
Irak'tan
özellikle
bilinir.
ayak
posta
olan
ve
getirilen
Torquato
sistemi
Mısır'da,
gagaları
bahseder:"una
şehirleri
.hem
Özellikle
boyunları
kurmuş
Tasso,
üzerine
yıllarca,
kuşatma
Sultan
olmasıyla
Kudüs'ün
renkli
kendi
çok
esnasında
Selahaddin
colomba
mükemmel
benekli,
şifreleriyle
ün
çok
per
bir
sağlamak
Cengiz
Orta
Çağda
Kağan
için
doğu
kullandığını
kumandasındaki
insanları
biliyoruz.
arasında
Moğol
güvercinlere
ordusunun
bu
ait
kuşları
bir
başka
hızlı
kayıt
bir
askerî
Moğollarla
haberleşme
ilgilidir.
Biz,
Güvercinler,
geçerek
bir
Onların
bilgi
akışı
dağıtım
güvercinler
bu
hizmetleri,
temin
yapan
etti.
meselesi
Ama
geleneksel
karargâhlara,
gene
detaylı
de
posta
hem
bir
bozkırlar
çalışmayı
vasıtasıyla
Orta
boyunca
Çağ
gerektirmektedir.
Moğolları
kazanılabilmiş
posta
yollarını
olandan
de
günümüz
(Moğ.
daha
örte
Moğolları
hızlı,
zam
)emsalsiz
ait
yüzeyseldir
listelemek
Bazı
bölgeler
önemli
de
üzerinde
fakat,
sıkıcı
kaynaklar,
böyle
bir
güvercinlerin
iştir.
olmakla
ekseriya
beraber
Asya
varlığını
seyyahlarının
gene
tastik
de
eder.
konumuz
raporları,
Bu
kayıtlar
için
önemlidir.
çeşitli
prensip
çağlarda
Diğer
olarak
Türk
taraftan
eksik
dünyasına
ve
onları
Bir
kaç
örnek
verelim:
Miastkowski,
bahseder:
Polonya
Kralı'nın
Burgaz'da,
1640'ta
camilerin
Osmanlı
yakınlarında
devletinde
yuva
Bâb-ı
yapan
Ali'deki
pek
büyükelçisi,
çok
boynu
Wojciech
halkalı
güvercinden
halkalı
"Camilerin
güvercin
bolluğu
yakın
vardır."
çevresinde,
hemen
hemen
her
yerde;
bir
çeşme,
leylek
ve
boynu
güvercinleri
Keza
onun
belirtir:
arkadaşlarından
biri
de
İstanbul'da
Sultan
bahçelerindeki
boynu
halkalı
ağaçları,
arasında
"Öylece,
incir
yürüdük."
ağaçları,
üzerinde
selvi
boynu
ağaçları,
halkalı
portakal
güvercinler
ağaçları,
bulunan
limon
(görülebilen)
ağaçları
vs.
ıhlamur
(diğer)
ağaç
ve
kestane
çeşitleri
Polonyalı)
Ünlü
Orta
Kâşgar'da
Asya
kaşifi
kaldığı
Bronislaw
esnada
Grabczewski
Kum-Ravat
(1855-1926),
bölgesindeki
(Rus
gözlemlerini
servisinde
rapor
görevli
eder:
bir
"
...Hz.
İmam
Şakir'in
türbesi
etrafında
uçuşan
on
binlerce
güvercin".
diğer
Bugün
Orta
Özbekistan'da
Asya
Cumhuriyetlerini
birçok
güvercin
ve
bölgelerini
türü
ve
de
çeşidi
kapsar.
yetiştirilmektedir
ve
muhtemelen
bu
olgu
bulunur.
Yüksek
kayalar
üzerinde
yuva
yapan
büyük
vahşi
güvercin
sürüleri
Kazakistan'ın
birçok
ilinde
Selçuklu
Anadolulu
davrandılar.
ve
müslüman
Osmanlı
hatta
Bizans
Türkleri
Türkler,
döneminden
ile
tüm
bir
diğer
arada
mahlukata
önce
yaşadılar.
de,
şüphesiz
davrandığı
Kur'an
öğretisine
tüm
gibi
Anadolu'ya,
ev
güvercinlerine
tamamen
yayıldılar
itaat
de
eden
ve
itinalı
şunları
Fransız
yazdı:
yazarı
M.
Alphonse
de
Lamartine,
Türkiye'yi
ziyareti
sırasında
bu
hususta
besoin,
vue
un
masure"
"C'est
arbre,
d'un
qu'un
bel
des
horizon;
oiseaux,
sentiment
partout
ou,
de
un
dans
même
si
mouton,
la
situation
le
en
choix
des
Turquie;
et
et
colombes,
l'arrangement
la
pauvreté
maître
dans
et
de
peuple,
de
un
leur
leurs
coin
maison
grands
de
demeures:
terre
s'y
et
petits,
refuse,
autour
jouir
n'ont
de
avoir
de
leur
l'oeil,
qu'un
au
moins
de
la
arzuları,
tanzim
fakirliği
onların
(Türkiye'de
etmeleri
oturduğu
bu
bir
işe
duyguları
her
mani
ve
yıkık
yerde
güzel
oluyorsa,
var
dökük
aynıdır.
manzarası
ki,
bu
bir
hiç
duygu
Efendi
kulübede
olmazsa
olan
onların
olsun
bir
dahi
bir
yeri
halktan
ağaç,
göze
bulunmalıdır.)
seçmeleri
birçok
hoş
olsun,
gelecek
kuş,
gerekir.
büyük
bir
şekilde
koyun,
olsun
Yahut,
oturdukları
küçük
birçok
eğer
olsun
durum
güvercin
yerleri
evin
Ve
başka
bir
vesileyle
de
o,
şunları
ilâve
etti:
fondations
vie"
pieuses
Turcs...
pour
respectent
qu'on
jette
tout
du
ce
grain
que
Dieu
aux
tourterelles
a
fait...
et
ils
qu'ils
font
nourissaient
quelquefois,
pendant
en
mourant,
leure
des
kumrularına
(Türkler
Allah'ın
buğday
yarattığı
atanlar
herşeye
için
ölmeden
hürmet
önce
ederler...
dinî
bir
Onlar
vakıf
bazen
kurarlar.).
ömürleri
boyunca
beslediği
en
ettikkten
yapalım:
Hem
tipik
vahşi
özelliği
sonra
hem
olduğu
yazan
de
evcil
bir
yaygın
diğer
olarak
bir
ünlü
bilgidir..
yaşayan
Fransız
Şimdi,
sayısız
yazarı
son
miktardaki
F.
yüzyılın
A.
Chateaubrian'dan
güvercinin
başlarında
İstanbul
Türkiye'yi
buraya
panoramasının
bir
ziyaret
alıntı
sont
la
paix
des
des
bois
morts"
magnifiques
abordâmes
à
de
Galata...
cyprès:
Les
les
colombes
cimetièrres
font
sans
leurs
murs
nids
et
dans
placés
ces
au
cyprès,
milieu
des
et
partagent
rues,
muhteşem
ölülerin
(Galata'ya
duyduğu
selvi
yaklaştık...
ağaçlarıyla
sulhe
ortak
Caddenin
donatılmışlardır.
olurlar.).
ortasına
konmuş
Güvercinler
olan
duvarsız
bu
selvilerin
mezarlıklar.
üzerine
yuva
Bu
mezarlıklar
yaparlar
ve
Ondan
yirmi
yıl
sonra
İstanbul'u
ziyaret
eden
M.
A.
Lamartine
benzer
gözlemlerde
bulundu:
escarpée
les
roucoulements"
"Nous
fenêtres
au-dessus
et
entrâmes
les
toits
des
la
coline
maisons
là
dans
de
une
Péra;
et
remplissent
longue
...Des
rue,
colombes
les
solitaire
rues
blanches
silencieuses
et
étroite,
et
qui
bleues
de
monte
leurs
sont
par
mélancolique
éparses
une
pente
sur
çıkmaktadır;
camlarında
(Biz
uzun,
bulunurlar
kimsesiz,
...Beyaz
ve
tenha
ve
mavi
melankolik
ve
renkli
dar
bir
çeşitli
üveymeleri,
yola
güvercinler
girdik,
ötüşleri
bu
yol
dağınık
ile
Péra
caddeleri
olarak
(Beyoğlu)'daki
evlerin
doldururlar.).
çatılarında
dik
bir
tepeye
ve
tourterelles
et
fond
"Les
se
de
détachent,
l'horizon"
et
collines
de
comme
pigeons
de
Galata,
des
blancs
fleurs
de
nagent
Péra
blanches
et
dans
trois
balancées
l'air
ou
bleu
quatre
au-dessus
par
autres
le
vent,
collines
de
du
ces
bleu
...;
jardins
de
des
la
nuées
et
mer
de
qui
ces
de
fait
toits,
le
gökte,
çiçekler
(Galata
bahçelerin
gibi
ve
ufkun
Péra
ve
tepeleri
fonunu
çatıların
teşkil
ve
üç
üzerlerinde
eden
dört
başka
mavi
süzülürler
deniz
tepe...;
üzerinde
kumru
ve
rüzgâr
sürüleri
birbirlerinden
tarafından
ve
beyaz
ayrılırlar.).
dengelenmiş
güvercinler;
beyaz
mavi
Ve
bir
başka
vesileyle
de:
jardins,
murmurent,
"Non
où
les
où
loin
arbes
les
du
colombes
harem
croissent
est
roucoulent
libres
un
vieux
éternels
et
magnifique
comme
palais
dans
de
une
Bajazet...;
forêt
vierge,
il
n'a
ou
que
les
des
eaux
vastes
geniş
dolaşırlar,
[dem
(Harem'e
çekerler].).
bahçeler
bir
çok
balta
bulunmakta
uzak
girmemiş
olmayan
olup
ormanda
bir
orada
yerde,
olduğu
ağaçlar,
Beyazıt'ta
gibi
serbest
burada
eski
ve
olarak
sular
muhteşem
ve
şırıldar,
ebedî
bir
güvercinler
olarak
saray
birbirlerine
vardır...;
ötüşürler
burada
olsa
olmakla
Türkiye
hakkında
Kural
da,
olarak
Cumhuriyeti'nin
beraber
vahşi
aşağıdaki
güvercinler
evcil
bazı
güvercinler
şu
Türk
satırları
güney
daha
kabilelerinin
bölgesinde
yazar:
her
çok
ne
faydacıl
kadar
avcılık
yaşayan
bir
çoğunlukla
meraklarının
amaçla
Yörüklerle
eğitilmek
estetik
bir
ilgilidir.
objesi
nitelikleri
için
kullanıldı
hâline
J.
sebebiyle
P.
geldi.
Roux
ve
nadiren
Bu
onlar
yetiştirilmiş
tamamiyle
qu'ils
nomades
oies
et
ont
les
atteint
la
pigeons
période
Yörük
l'âge
...pratiquent
sauvages...
du
de
séjour
six
ans.
en
librement
La
kışlak
grande
On
le
tire
saison
sport
alors
cynégétique
de
les
chasse
perdrix,
est
et
les
ils
l'hiver,
y
lièvres,
initient
ou
comme
les
leurs
canards,
enfants,
disent
les
les
dès
yaşına
zamanı
(Yörükler
bastıklarında
der.
serbest
O
zamanda
olarak
başlarlar.
keklik,
avlanma
Büyük
tavşan,
sporları
av
ördek,
sezonu
üzerinde
kazlar
kışın
pratik
ve
olur.
yabanî
Göçebe
yaparlar
güvercinler
halk
ve
buna
bu
avlanır.
sezona
çocuklar
).
kışlak
altı
çoğunluğunun
dikkate
ayrıntılarıyla
yarısına
idi.
şahinle
Mahmut
tarafından
Aşağıdaki
Şimdi
Biz
orada:
değer
karşılalaştığı
yeniden,
kadar
Kâşgarî'de
cümlede
çevrilmiş
incelemek
bir
"üç
bir
giden,
noktadır.
dil
güvercin
Kâgarî
yazılmış
şekli
bilimsel
zaman"
Suvarnaprabhâsa
zordur.
kökürçkän
olan
Bu
tarafından
veya
bir
olan
terimin
kögürçgün.
Bu
karaktere
kumruyu
şekil
kelimenin
adayï
(Suv.
birçok
kullanılmış
gelir
veya
620
laçïnqa
birkaç
ifade
Zamahşeri
şöyle;
fonetik
en
20).
Altun
etmek
erken
hususta
qavïtur
olan
Cümlesini
Arapça
Yaruq'ta
varyantı
aynı
kögürçgünleşiçin
şekli,
erkän:
deyinelim.
çok
kelimeyi
al-haman
tarihi
mevcuttur
bir
okuyoruz.
eski
"Üç
defa
muhtemelen
aslî
köverçken
Türk
kelimesinin
kullanılmış
fiil
ve
Muhtemelen
bir
şekli
boylarının
güvercin
onun
terim
oldukça
olarak
X.
ilk
olan
kullandığı
yazar
yüzyılın
aslî
yavrusu
büyük
daha
kökürçkän
not
ilginçtir:
şeklini
eder.
sonra
ilk
bir
bir
koyarak
muhtemelen
zaman
kökünü
etnografik
olmanın
"ol
elbette
tespit
yarışa
arzu
mänig
"sadece
müjdenin
edildiği
eder
haklı
girdi.
birle
gibi
idi.
O
yolundaki
oynadı
bir
kullanıldığı
yani,
Diğer
hepax
gramere
güvercinlerin
yandan
kögürçgünläşü
haberin
legomenondur
yolundaki
ait
dil
bir
ilginç
bilgisi
o
örnek
çağda
bir
";
bir
bakımından
bilgidir.
ve
yönünü
olarak
paha
Sir
(B.
Gerard
Yukarıdaki
zikredilmiş"
Atalay'a
gösterir.
biçilmez
doğru
Clauson
göre)
bir
şeklin,
cümle,
kuş
"o
bu
olduğu
kögürçgün
olduğunu
aynı
ortak
zamanda
güvercini
zarf
ve
ona
yazdığı
şeklinin
şeklinin
sahip
ödül
varyanta
Azerbaycan
Türkçesinde:
Kazakçada:
Söz
konusu
sahiptir.
kögerşin
Türkçesinde:
güverjin
kelime,
Güney-Batı
şeklinde
,
çağdaş
Türkmencede:
köärçin
Grubu
Türk
buluruz.
,
lehçelerinin
Osmanlı
dikkate
gögerçin
ve
alınırsa,
çoğunda
Türkiye
.
Kuzey-Merkez
kelime
Türkçesinde:
yaşamaktadır
aşağıdaki
Grubu:
güverçin
şekillerde
Kırgızcada:
oldukça
Gagauz
bulunur:
çok
kögürçkön
fonetik
,
Tatarcasında:
kövärçin
kigirçin,
Kuzey-Batı
kögirçin,
,
Karayımcada:
Grubu:
kükärçen
kögürçan,
C.
Cum
,
kugurçun
Ermeni-Kıpçakçasında:
kügürçün,
(Codex
(T.)
Cumanicus
tigircin
,
kigirçin,
,
Başkırtçada:
(L.)
[Kodeks
kugurçin
,
aynı
Kumanikus])'da
zamanda
,
Arap-Kıpçakçasında:
kügärsen
kögürçin,
,
Çuvaşçada:
kugrçin,
kyogürçün,
kügerçin
Kazan
kavakarçan.
,
Hasan
fikirlerine
mavi,
Bu
kelimenin
mavi-gri'
Eren,
göre
V.
kelime,
etimolojik
G.
Egorov
Türkçe
tahlili
ve
G.
kök
on
Clauson
kelimesinden
yıllar
önce
.
gibi
M.
uzmanlar
türer,
Pallô
esasında
tarafından
tarafından
gökyüzü
teklif
kabul
edildi
buradan
edildi.
ve
prensipte,
Onların
'gök
renkli,
kök
obscure"
rengi
goluboj
kelimesinin
"mavi"
Hatta
geldiği
(Clauson).
[gök
ve
Çuvaşça
de
"mavi"
güvercin
yüzü
söylenmelidir.
æxsin
G.
vs.]
(morfolojik
kavakarçan
Clauson
ismi
"koyu
kelimesinden
ile
ilişkili
arasındaki
"...probably
olarak
kelimesinden,
olduğunu)
"güvercin"
gri"
vs'den
yapısının
anlam
yazdığı
çıkması
kelimesinden,
ilişkisini,
Ossetic
connected
karanlık)
zaman
gibi
æxsinaeg
Rusça
kelimesinin
diğer
olduğunu
haklı
with
Farsça
golup
dillerle
kök
idi
"vahşi
ve
kavak
kabutar
ekledi.
"güvercin"
(sky.
o,
çok
"morphologically
etc.)"
"mavi,
açık
O
kelimesi,
bu
güvercin"
bir
ayrımında,
şekilde
(muhtemelen
kabud
gri"
ispatladı.
kelimesinin
gök
yüzü
den
onların
bağlı
"güvercin"
kelimesi
kaptär
Rusçadan
golup'un
Bazı
olarak
kelimesi
Kuzey
isimlerini
Karakalpakçada,
küçültme
alınmış
da
Türk
güvercinlerin
de
bile
kelimeler
ekli
Yeni
halklarının,
bilmediği
kelimesinden
şekli
Uygurcada
kepteri
golubok
kullanılmaktadır:
isimlerini
genellikle
başlıca
"güvercinlik,
bulunur.
çıkan
bire
komşularından
iklim
bilinir.
bir
kaptar
şartları
çevrilirse
Aynı
Yakutçada:
Diğer
ödünçlemesi
zamanda
nedeniyle
güvercin
Türk
"küçük
aldılar.
golup,
halkları
Kuzey
Bu
evi"
hiç
Özbekçede
guoup
suretle
güvercin
güvercin
Grubu
güvercin
goluup
kelimesi
Farsça
dillerinde
yetiştirmediği
bulunur.
yetiştirmeyi
anlamında.
ve
kabutar
Türkmence'de,
Hakasçada:
nihayet
kepter
ve
ve
buna
gögercin
terimin
Türkmencede,
yanyana
ve
"ev
bulunduğunu
her
biri
güvercini"ni
bir
başka
hatırlamak
anlama
ifade
önemlidir.
gelen
eden
"vahşi
kapderi
olmak
güvercin"i
üzere
yerli
ve
tanımlayan
yabancı
iki
cümleden
Kumukçadaki
Kırgızcada
Güvercinler
olarak
kögüçköndün
için
karşılığı
örneğin
kullanılan
tişi
Osmanlı
mekiyanï,
gyägyurçun,
ana
terim,
ve
Özbekçede
Türkiye
güvercinlerle
Nogaycada
Türkçesinde
ur¥oci
kögerşin
ilişkili
kaptär
bir
dişi
urgaşı,
grup
vs.
güvercin
şeklindedir.
kelimeye
Başkırtçada
(kumru)
temel
'in
inä
oluşturur.
kügörsen,
Bu
karşılayan
Nogaycada:
ketägä,
Yeni
Bunun
Uygurcada:
Türkmencede:
isimlerin
kögerşin
dikkate
käpterxana
Osmanlı
değer
uya,
kepderi
Kırgızcada
bir
ve
Hakasçada:
başka
keteti
Türkiye
veya
nokta
kögüçkön
Türkçesinde:
gobulok
kepderi
da;
"güvercinlik
tepesi
uyazï
öwürigesi,
güverçinlik,
veya
vs.
nin
kepterkana,
Kumukçada:
farklı
veya
Gagauzcada:
oluşudur.
güvercin
Başkırtçada
gyögyurçyun
guverjinnik
evi"ni
kügärsen
uya,
ödünçleme
Türkçesinde
kaptari
dilleri,
veya
çeviri)
xat
bilinen
"posta
taşugi
kelimeler
posta
kaptar,
güvercini"
güvercini
veya
Çuvaşçada:
yarı
kelimesi,
ödünç
kavramını
posta
kelimeler
Kırgızcada:
süreteken,
karşılamak
kullanılır.
postaçï
kavakarcan
Bu
için
köyückön
suretle
anlam
vs.
Osmanlı
taklitleri
Özbekçede;
'Hikâyesi).
karşılıklar
(Türkçeye
ve
Türkiye
bulur.
poçta
güvercine
sürdürülmelidir.
Türk
halkları
ait
terminolojiyi
arasında
onların
tek
tek
her
dikkate
birinin
alarak
geçmişteki
çok
yönlü
ve
bu
bir
günkü
çalışma
kelime
yaygınlaştırılmalı
hazinesinde
ve
bilgileri
Materials
Historical
Etnological
Bölgesinden;
Malzemeler,
eserinde,
buluyoruz:
kara
uygulamalarına
H.
Ex.
karga
sözlerime
Gunnar
isimleri
to
Texts
iki
"Kentte
ve
and
the
noktaya
Çeviriler
Hikâyeler,
üveyikler,...
from
knowledge
da
Historical
değil
Jarring
ekleyebildim.
yer
the
dikkatimi
aynı
verilmiştir.
ve
Şiirler,
ve
Notlar
Shouthern
Text
zamanda
Prof.
of
köyde,
Eastern
çekme
From
Atasözleri,
ile,
Bu
Dr.
on
Guma'dan
suretle
kış
Parts
Robert
yedi
Gumma,
Guma
nezaketinde
Turki.
ve
ve
yaz
of
G.
Bilmeceler,
güvercinlerini
Dankoff'un
Eastern
on
Tales,
Jarring,
mevsimi
IV.
Lund
sekizinci
Etnolojik
bulundu.
Poetry,
1951.
Turkestan
Doğu
Etnolojik
boyunca
içten
sayfada
uçuran
(Kızıl
Proverbs,
Doğu
Türklerine
Sayfa
davranışları
Tarihî
ve
with
görülen
(kepterbaz)ların
sadece
Türkistan'ın
onaltıda
Tarihsel
Metinler
Translation
Riddles,
ait
hayvan
sonucunda
bölgesel
bilgiler
aşağıdaki
Metinlerle
,çeviri
Kuzey
Lund
Etnological
isimleri
aud
çerçevesinde,
ilginç
bazı
1951.)
Notes.
bazı
pasajı
İlgili
yeni
şunlar:
and
adlı
IV.
koyarlar
bogul-Peking
güvercini"
güvercinleri"
diğer
10
hemen
geride
düdükleri
benzer
uçarken,
Güvercin
güvercini
güvercinlerden
kalan
buğday
hâle
kafesleri
hava
de
uçuranlar
getirirler
bazen
vardır.
güvercinleri
güvercinlerini
bu
saçar
olarak
çatıya
delikten
diye
diğer
Düdükler
daha
ve
-ve
isimlendirilen
adlandırılan
mevsim
bir
koyarlar
tüm
toplar.
uçurucunun
içeriye
yüksekte
yerinden
ve
güvercinleri
kamıştan
alacalı
Güvercin
eğer
içine
girer
iki
uçarlar
de
kış
güvercinleriyle
karga
de
veya
yapılır.
küçük
ise
kafeste
kara
uçurucunun
böylece
oyun
ve
üç
(güvercin)
-bir
10
kargaya
Su
takla
çeşit
güvercini
toplar
dikdörtgen
veya
ses
kabağının
atarlar.
oyun
karışır.
oraya
çıkarır.
sürülerini.
20
benzer
ve
güvercini
Pekin
ve
bu
Bir
Bu
getirdiği
şeklinde
ağzından
"siyah
güvercinleri
bazı
güvercin
durumda
güvercinini
"Beyaz
Pkin
vardır.
güvercinlerin
delik
incecik
uçurucusunun
güvercinlerini
güvercin
beraberinde
pars
Bu
açarlar.
bir
oyun
keserek
kağıt
güvercinliğe
oyun
kuyruklarında
uçurucu
Güvercinler
güvercinleri
oyun
getirerek
kamışa
5ve
veya
elyazmasına
gönderdi.
Narrative
(Evliya
eserin
çoğaltılmış
tüccar
"Kuş
eden
insanlardı
yumurtaya
bu
olarak
Alehreh,
Chakar
güvercin
güvercinlerin
başları
kıymetlisi
uzak
arkadaşlarımdan
onlar
Prof.
çelebiler,
mesafede
oradan
gházi)"
Türkçe'den
(Kushbazan)ları,
isimlendirilir.
R.
Çelebi'nin,
üzerinde
Aleh,
Martolos,
yetiştirirler.
of
Bağdadî
Ben
Dankoff,
fakat,
tüccarı
50
kopyalarını
Travels
onların
ait
eşlerini
kanatları
Chár
kuruş
yukarıda
olsa
190b
genç
tutarak
bazıları,
ve
XVII.
tercümesi....,
Demkeş,
(Gerusalemme
anlamında
Aleh,
Evliya
Bu
in
Bağdatlı
peşinden
verirler
Güvercin
ve
aramak
kumarbazı
ve
çelebiler
Europe,
alabildiğince
bana
takla
çok
elli
belirtilen
Yüzyılda
kendilerini
Sádekut,
191a
Çelebi
ben
dükkânlı
zaman
ve
Sába,
oyuncuları,
sağlayan
için
)kasabayı
koşarlar
bir
tüyleri
oraya
isimli
varaklarının
yavru
ve
Asia
Londra
öldürene
Seyehatname'sinin
aynı
doğruca
atasözü
Avrupa,
İstanbul'un
Táçlıkut
eğitirler.
Talazlí,
geçse
açık,
güvercin
and
iki
varmadan
okçular
kuşlar
parçanın
Prof.
ve
yüz
1846,
Pál,
Africa
testi
Asya
söylerlerdi].
de
İstanbul'a
kahraman
Peleng,
ve
iyi
kişi
Yukarıda
gökyüzüne
Jens
Shebr,
için
yuvasına
türüdür.
mirasçıları,
bir
kulpu
198-199.
Çakşırlíkut
in
idi
J.
ve
bir
bazen
kopyasını
Peter
the
çevirip
von
ve
Afrika'daki
gün
Jebár,
gibi,
Joweizi,
gittiler.
ilk
denilebilir
onların
Seventeenth
zikredilen
Çünkü
Kuş
Hammer
döner.
önce
Laut'a
cildinin
süzüldüğü
sayfalardan
gerekli
bazılarını
ayakları
güvercinlerin
gibi
tüccarları
(ss.
Bursa'da
patronları
Shámí,
o
Seyahatlerinin
tüm
Bu
içten
Bağdat
asla
(Kúshbazí
olurdu,
Aleh,
tarafından
tüm
585-587
türün
halkalı
çeşitlerden
ve
öldürürüler.
Century,
teşekkürler]):
yolunu
[Bahse
güvercin
makbul
Mısırlı,
Kara
tekrar
güvercinleri
güvercin
Köşkü
altına
yoktu.
meraklılarından
olarak
İstanbul
kúmarbázi
İnglizceye
Aleh,
kaybetmez,
konu
yere
By
Bağdatlı,
tutulmayan
koymak
türlerinin
Babalarımız
çok
304'te
Bu
Evliya
güvercinleri
bakıcıları,
Tekir
indiği
baskısı)
"Kuş
pasajın
sayıda
oyun
salıverdiler,
kayıtlı
anlarí
çevrilen
için
Munakkit,
Efendi
Aleh,
en
zaman
adlı
çok
olan
takla
bir
bana
katl
Bursalı
koleksiyonu
süzüle
saat
O
giderken
Bir
ümitsizlik
sürdü.
hikâye:
süzüle
Sa'di-zâde
sevgili
Sa'di-zâde'nin
içinde
için
En
uçarken
güvercinleri
on
büyük
Arabistan'a
miskle
bütün
güvercin
kuruş
sarıp
güvercinleri
büyük
harcamıştı.
ve
sarmaladığı
meraklılarından
İran'a
bir
şaşkınlıkla
gözden
şaşkınlığa
gitti.
Bir
Bu
gün
kayboldu
nar
veçhile
ve
bu
gördü.
düşüren
taneleriyle
mirasyedi
güvercin
Cezayir'e
ve
çok
dönmedi.
koleksiyonu
genç
beslediği
korkunç
gitti.
çelebilerden
Sa'di-zâde
Bir
bir
1000
(özel
gün
fırtına
güvercinlik
orada
adı
en
aklını
koptu
Rumma
ünlüsü,
bir
kaybetti.
ve
saraya
24
idi)
önce,
"Evet"
kanıt
kendine
arkadaşlarıyla
şekilde
olunmayan
havaya
Çelebi:
Yetmiş
güvercinliklerinde
ayrıldıktan
Bağdadî
de
kut-güvercin
Hüseyin'in
güvercinleri
bir
onları
sadece
olması
külfetlidir.).
O,
miskal
özen
doğrudur.
onlar
istedi
büyük
yedi
aşağı
beslemenin
mantıklı
gün
seslenmeye
"Tanrım
süzüldüler
zevk
ait
gösterilmesi
(gibi
misk
Bağdatlı
hakkında
anısına
yıldır
sonra,
olduğunu
bir
içinde
besliyor,
yukarı
bir
olarak
için
Güvercinleri
Sa'di-zâde
birlikte
şekilde
ve
görünür,
fırtınanın
aramaktayım
Bağdadî
8
yavru
diye
bir
töreye
Cezayir'den
ve
bazı
döndürebilirler.
),bin
isimlendirilen
saatlık
başladı.
gizliden
olarak
fakat
gerekir.
ispat
yük
geldi
bir
sana
bir
cevap
insanlar
çıkarmak
çünkü
daha
aykırı
ortasında
gürültü
söylediğini
nar
beslemek
("
onların
etmek
bir
ve
şükürler
isimlendirilen
Bağdatlı
gizliye
Bir
Bu
aldı.
verdi
süre
kapısını
ve
görünmediler.
Bursa'ya
onları
olduğu
anda
beneksiz
nedenle
koptu
Allah'a
güvercinler
için
üzere
beslenmesinin
Güvercinleri
Oysaki
içinde,
Sa'di-zâde,
araştırma
geldiğini
olsun,
kötü
)meniz
doğrulamak
ev
beslemenin
kanat
adlı
açtı,
bir
ve
döndüğünde,
kuluçkaya
hamdolsun
sahibini
kuş
şeydir,
bu
horoz-güvercinleriyle
gerçektir
posta
bu
sonra
Cezeyir'den
onların
nar
çırpan
ve
tür
bunlardan
Ev
çeşidinin
güvercinlere
yaptı.
"Tüm
bir
geldiklerinden
tanelerini
güvercinlerin
sahibi
güvercini
fakat,
onlar,
şahit
için
kanunsuz
maliyeti
gece
benim
yatmış
güvercinler
(J.
Sarayın
nihayet
çabucak
orada
olarak
v.
harika
kırmızı
ayrılıp
onların
yiyecekleri
hariç
miskte
Hammer'in
olduğunu
etrafa
sürülerinin
buldu.
güvercin
yukarıda
olduğu
onlarla
sahibi
sevgili
davet
tutulur.
beslenmesi
ve
Bursa'ya
Rummaların
beri
başlı,
hazırlandı:
döneceğini
arasında
yatırdı.
kırmızı
saçarak
zeki
Onların
açgözlülükle
orada
ona
bir
ispatladım."
etti.
güvercinlerini,
meraklıları
karşılaştım."
da
pantolonlu
notu:
Ali'nin
beslenmesinin
kuşlar
gerçektir,
Sabahleyin
belirtildiği
başlı,
ulaştıkları
güvercinlerin
Güvercinliğe
bundan
güvercinlerine
bulunduklarını
aynı
istenmez
O
umdu.
Öyle
hepsi
oğlu
olduğu
acele
pantolonlu
gün,
için
yedikten
olan
görülüyor
çünkü
önce
Hasan
benimdir;
üzere
Fakat
iddia
pazara
eski
güvercinlerin
çok
Cezayir'den
çünkü,
gerçekten
ve
kanun
yedi
dedi.
hiç
Ev
edildi.
çocuklar
alışılmış
büyük
Sa'di
anlattı.
sonra
şahit
ki,
yıl
gitti,
sahibi
ben
dışı
Bu
Permanent
361-370'te
Remarks"
Bu
yazıda
çıkan
International
Edward
adlı
"Pigeons
makalesinin
Tryjarski'in,
Altaistic
on
Altaica
çevirisine
Conference
the
Turkish
Osloensia,
çalışılmıştır.
(PIAC).
Roof,.
Proceeding:
Oslo,
Some
June
Historical
from
12-16,
32th
and
1989,
meeting
Linguistic
Oslo
of
1990,
the
ss.
yazarın
düzeltmelerde
hazır
Çeviri
hâle
kendisine
için
getirilmeye
öncelikle
bulunmuşlardır.
gönderilmiş
Sayın
çalışılmıştır.
Edward
Daha
kendileri
Tryjarski'den
sonra
metni
metin
gözden
bu
izin
düzeltmeler
alınmış
geçirme
ve
daha
göz
nezaketi
önünde
sonra
göstererek
tutularak
metni
çeşitli
yayıma
Dergisi,
M.
Özmen,
1981,
"Konya'da
ss.
157-188.
Güvercincilik",
Selçuk
Üniversitesi
Edebiyat
Fakültesi
a.
g.
m.
ss.
159-160.
s.
163.
J.
Németh,
Die
Türken
von
Vidin;
Sprache,
Folklore,
Religion,
Budapest
1965.
isole
Patagonia,
"Colombi",
779.
"I
Malesie
colombi
dovunque
l'Australia,
sono
se
art.
cosmopoliti.
dall'Inghilterra
ne
in
trovano
Enciclopedia
Dalla
specie
al
Capo
Siberia
Italiana
più
o
di
meno
alla
Buona
science,
Tasmania,
numerose...",
Speranza.
lettere
attraverso
dall'America
ed
arti.
A.
la
X.
Gh(igi)
Cina.
1931-1939,
del
l'India.
Nord
alla
s.
le
XII,
Paris,
s.
a.
s.
1002.
G.
Jarring.
An
Eastern
Turki-English
Dialect
Dictionary,
Lund
1964,
s.
167.
Grand
Dictionnaire
Universel.
aynı
sayfa.
Torquato
Tasso,
liberata
.etrafını
A
cura
di
L.
Bonfigli.
Bari
1930,
s.
408,
XVIII
49.
The
New
Encyclopaedia
Britannica,
30
Vols.
Micropaedia.
VII,
1973-1974,
s.
1001.
Wielka
legacja
Wojciecha
Miastkowskiego
do
Turcji
w
1940
r.
Ed,
A.
Przybos,Warszawa-Kraków
1985.
s.
55.
a.
g.
e.
,
ss.
145-146.
B.
Grabczewski,
Podroze
po
Azji
srodkowei
,Warszawa
1958,
ss.
192-193.
Prof.
Dr.
K.
M.
Musaev'e
bana
gönderdiği
bu
bilgiler
için
çok
minnettarım.
notes
1835,
Souvenirs,
d'un
s.
327.
voyageur,
impressions
a.g.e.
,
s.
par
359.
M.
pensées
Alphonse
et
paysages,
de
Lamartine,
pendant
membre
un
voyage
de
l'Académie,
en
Orient
t.
(1832-1833)
3,
Bruxelles
ou
par
65-66.
17
l'Egypte,
Itinéraire
la
de
Barbarie
Paris
à
et
Jerusalem
l'Espagne
et
par
F.
Jarusalem
A.
De
Chateaubriand,
à
Paris
en
allant
t.
1,
par
2.
ed,
la
Gréce,
Paris
1811,
et
revenant
ss.
a.g.e.
ss.
230-231.
261-262.
Lamartine,
a.
g.
e.
,
ss.
325,
327.
J.
-P.
Roux,
Les
traditions
des
nomades
de
la
Turquie
méridionale,
Paris
1970,
s.
276.
Arka
arkaya
alıntı
yapıldı
Drevnetiurkskiy
slovar'
Red.
V.
M.
Nadelayev,
D.
M.
Nasilov.
E.
R.
Tenisev,
A.
M.
Scerbak,
Leningrad
1969,
s.
313.
23
Mahmud
el-Kasgarî,
Türk
Şiveleri
Lügati
(Divânü
Lugat-it-Türk).
İnceleme
Üniversitesi,
Tenkidli
Metin,
Türkçe
İngilizce
Kaynaklar
tercüme.
VII.
Dizenler
R.
Dankoff,
J.
Kelly,
II.
Kısım
1984,
s.
75,
Harvard
714.
Sir
Gerard
Clauson,
An
Etymological
Dictionary
of
pre-Thirteenth
Turkish,
Oxford
1972,
s.
V.
C.
Egorov,
Etimologiçeskij
slovar
çuvvaşskogo
jazıka,
Çeboksary
1964,
s.
97.
New
Redhouse
Turkish-English
Dictionary.
İstanbul
1968.
Gagauzsko-russko-moldavskij
slovar'.
Sost.
G.A.
Gajdarzi,
E.
K.
Kolca,
L.
A.
Pokrovskaja,
B.
P.
Tukan,
Pod
red.
N.
A.
Baskakova,
Moskva
1973.
Russko-turkmeniskij
slovar',
Pod
obscej
red.
N.
A.
Baskakova
i
M.
J.
Khamzaeva,
Moskva
1956.
Kırgizko-russkij
slovar',
Sost.
K.
K.
Judakhin,
Moskva
1965.
G.
Begaliev,
Kh.
Makhmudov,
G.
Musabaev,
Kratkij
russko-kazakhskij
slovar'
Pod.
red.
Kh.
Kh.
Makhmudova,
Alma
Ata
1959.
s.
Codex
265.
Cumanicus,
Haz.:
G.
Kuun.
L.red.
Ligeti'nin
geniş
bir
ön
sözüyle
birlikte,
Egorov,
y.
a.
g.
e.
t.
E.
I,
fasc.
Tryjarski,
Warszawa
Dictionnaire
1968,
2,
arméno-kiptchak
s.
430.
d'après
manuscrits
des
collections
viennoises,
fı
A
lugat
Zajaczkowski,
at-Turk
wa-l-Qifzaq,
Vocabulaire
I-ère
arabe-kiptchak
partie.
Le
nom,
de
Warszawa
de
1958,
s.
Mamelouk
32.
Bulgat
al-mustaq
M.
Th.
Houtsma,
Ein
Glossar,
Leiden
1894,
s.
99.
karaimisch-polnisch-deutschen
T.
Kowalski,
Karaimische
Texte
Glossar
im
Dialekt
versehen,
von
Troki.
Kraków
Eingeleitet,
1929,
s.
erläutert
225.
und
mitMoskva
einem
43.
A.
Mardkowcz,
Karaj-sez-bitigi,
Slownik
karaimski.
Karaimisches
Wörterbuch.
Luck
1935,
Sapçala,
Karaimsko-russko-polskij
Moskva
1974,
s.
336
slovar',
vd.
Pod
red,
N.
A.
Baskakova,
Zajonçkovskogo,
S.
M.
Russko-baskirskij
Moskva
1964.
Russko-cuvasskij
slovar',
Pod.
red
N.
Dimitrieva,
1951.
gök
Eckmann,
kelimesinin
Pallô,
A.
Nyelvtudományi
S.
türevleri"
Levend,
M.
Kozlemények
Mansuroğlu,
(Dictionary
Jean
Deny
Ankara
'de,
Armağanı
XLVI,
1958,
ss
)Ruzev
s.
154-158
Mélanges
85.
karş.
Jean
H.
Eren,
,Oxford
"Türkçe
Hazırlayanlar:
J.
Yukarıdaki
eserde
belirtildiği
gibi.
Egorov,
a.
g.
e.
713.
G.
Clauson,
An
Etymological
of.
Pre-Thirteenth-Century
Turkish
1972,
s.N.
Trubaceva.
M.
Fasmer,
Pod.
Etimologiceskij
red.
islovar'.
sTurkisch-Arabisches
predioslovem
slovar'
russkogo
B.
A.
Larina,
jazyka
t.trois
Perevod
I,Moskva
Moskva
sA.
nemeckogo
ss.
432-433.
i.Budapest,
dopolnenija
O.s.
Egorov,
a.
g.
e.
Uzbeksko-russkij
slovar'.Pod.
red..S.F.Akabirova,Z.M.Magrufova,
A.
T.Deny
Khodjakhanova.
Gt.
red.
A.
K.
Bolovkov,
Moskva
1959.
Russko-karakalpakskij
slovar'.
Pod.
N.
AI.N.
Baskakova.
Moskva
1967.
1956.
Russko-turkmenskij
Pod
obscej
red.
Al'époque
Baskakova
i 1986,
M.
J.
Khamzaeva,
Rakhimova,
Russko-uigurskij
Moskva
slovar'.
1956.
Sost.
A.
Iliev,
S.
Kibirov,
M.
il'Etat
J.
Cynvazo
pod
red.
T.
R.1981,
E.
K.
Pekarskij,
slovar'
jakutskogo
jazyka,
t.
1958.
Repr.
Jakutsko-russkij
slovar'.
Pod.
red.
D.
I.K.
Slepcova,
Moskva
1972.
Russko-khakasskij
slovar'.
Pod
red.
D.
I.
Cankova,
Moskva
1961
3/3