gana ülke profili

BEYAZ RUSYA CUMHURİYETİ TEMEL EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER (2004) Yüzölçümü Yönetim Biçimi Dil Para Birimi Nüfus İşsizlik oranı Başkent Önemli şehirler Komşuları GSYİH (milyar $) GSYİH/kişi Enflasyon oranı(tüketici fiy.) Büyüme oranı Toplam dış borç (milyon $) Cari işlemler dengesi (milyon $) İhracat (fob, milyon $) İthalat (fob, milyon $) Para Birimi Tarım Ürünleri Sanayi Ürünleri İhraç Ürünleri İthal Ürünleri KDV Kazanç Vergisi 207 600 km 2 Başkanlık Rusça, Belarusça Beyaz Rusya Rublesi 9,8 milyon (tahmini) %2 (2004) Minsk Gomel, Mogiler, Vitebsk, Grodno Rusya, Ukrayna, Polonya, Litvanya, Letonya 22,9 1 767 $ (2003) %10,3 (2005) %11,0 890 (tahmini) ­1 043 13 917 15 983 Beyaz Rusya Rublesi (BRb 2 159:$ 1) Hububat, patates, sebze, şeker pancarı, sığır eti, süt Traktörler, kamyonlar, motorsikletler, televizyonlar, gübre, tekstil, radyolar, buzdolapları, inşaat makinaları, takım tezgahları, elyaf Makine ve ekipman, mineral ürünler, kimyasallar, tekstil, gıda ürünleri, metaller Mineral ürünler, makine ve ekipman, kimyasallar, gıda ürünleri, metaller %18 %30 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, March 2006 CIA World Fact Book GENEL EKONOMİK DURUM 207 600 km 2 yüzölçümüne ve yaklaşık 10 milyon nüfusa sahip olan Beyaz Rusya, kuzeyde Letonya ve Rusya Federasyonu, doğuda Rusya Federasyonu ve Ukrayna, batıda Polonya ve Litvanya ile komşudur. 1950’li yıllara kadar bir tarım ülkesi olan Beyaz Rusya, SSCB dönemi sanayileşme politikaları neticesinde bir sanayi ülkesi haline gelmiştir. Ülke, özellikle kamyon, motorsiklet, buzdolabı, televizyon, bilgisayar, askeri malzeme ve teçhizat, çeşitli ev eşyaları üretiminde öne geçmiş, SSCB ülkelerine ihracatta bulunmuştur. SSCB’nin dağılmasının ardından adı geçen ürünleri üretmeye devam etmesine rağmen bu ürünlerin Beyaz Rusya’nın ihracattaki payında düşüş olmuştur.
1 Beyaz Rusya, 25 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanmasının ardından Rusya Federasyonu ile bağlarını koparmamaya özen göstermiştir. Sonuç olarak 2 Nisan 1996 tarihinde Rusya Federasyonu ve Beyaz Rusya arasında bir “Birlik Anlaşması” imzalanmıştır. Sözkonusu Anlaşma, iki ülke arasında dış politikaların eşgüdümü, önemli uluslararası konularda ortak ilkeler geliştirilmesi, ortak bir ekonomik alan ve ortak pazar oluşturulması; mal, hizmet, sermaye ve işgücünün serbest dolaşımının sağlanması amacıyla 1997 yılı sonundan önce ekonomik reformların uyumlaştırılması ve iki devlet arasında mevcut olabilecek kısıtlama ve engellerin ortadan kaldırılmasını sağlayacak tek bir yasal çerçeve oluşturulmasına yönelik hükümler içermektedir. Birlik Anlaşması’nın BDT ülkeleri arasında bütünleşmenin en yüksek düzeyde sağlandığı bir yasal düzenleme olduğu, iki ülke arasında güvenlik ve dış politika alanlarında eşgüdüm sağlayacağı ve ekonomik güçlerin birleştirileceği iki ülke tarafları arasında sıklıkla dile getirilmektedir. II. Dünya Savaşı’na kadar tarıma dayalı bir ekonomiye sahip olan Beyaz Rusya, savaş sonrası dönemde hızlı bir endüstriyel gelişme göstermiştir. II. Dünya Savaşı ülkenin altyapısının %80’ini, nüfusunun ¼’ünü kaybetmesine neden olan büyük bir yıkım yaratmış, ancak savaş sonrasında sanayileşme hamlesi ile birlikte hızlı bir şehirleşme ve yaşam standartlarında ani bir yükselme gerçekleşmiştir. Ülke, Sovyet ordusunun 1944 yılında batıya doğru ilerlemesi ile Nazi işgalinden kurtulmuştur. Nazi işgalinden Sovyet ordusu sayesinde kurtuluş ve akabinde yaşanan hızlı ekonomik gelişme nedeni ile Beyaz Rusya ve Sovyet ülkeleri (özellikle Rusya) arasında sıkı bağlar oluşmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında gelişen sanayi sektöründe büyük fabrikalar yoğunlukta olup, üretilen ürünler ülke dışına ihraç edilmiştir. Sektör, hammadde ve ara malları bakımından büyük ölçüde SSCB ülkelerine bağımlı olmuştur. Tarım sektörü ise SSCB döneminde Rusya’ya et, süt ve süt ürünleri, patates gibi tarımsal ürünleri sağlamıştır. Ekonomik Performans Sovyet ekonomisi büyümeye devam ettikçe, Beyaz Rusya sahip olduğu geniş sanayi teşebbüsleri ve uzmanlaşmış kollektif çiftlikleri ile Doğu Bloku içinde önemli bir yer edinmiştir. Ancak, Sovyet ekonomisinin çöküşü ile birlikte bu teşebbüsler ekonomi için büyük bir yük haline gelmiştir. 1992 ve 1998 yılları arasında sanayi sektörünün GSYİH içindeki payı %50,3’ten %36,5’e, tarım sektörünün GSYİH’da %22 olan payı %12,7’e düşmüştür. Sözkonusu dönemde hizmet sektörünün GSYİH’daki payı ise artış göstermiş; 1992’de %27 iken, 1996’da %32,4 olmuştur. 2004 yılı itibarı ile sanayi sektörü GSYİH’ya yaklaşık %27 oranındaki katkısı ile ekonominin en önemli sektörüdür. Sanayi sektörünü ulaşım ve haberleşme, ticaret gibi hizmet sektörleri, tarım ve inşaat takip etmektedir. 2004 Yılı İtibarı ile GSYİH’nın Sektörel Dağılımı (%) Tarım Sanayi İnşaat Ulaşım ve Haberleşme Ticaret 8,9 26,8 6,5 9,8 9,8 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Report March 2006 Beyaz Rusya, 1990­1995 yılları arasında derin bir durgunluk dönemi yaşamış; üretimde önemli kayıplara uğramıştır. Ancak, Rusya Federasyonu’nun Beyaz Rusya ile yaptığı Anlaşmalar çerçevesinde ülkeye tanıdığı tavizler neticesinde Beyaz Rusya’nın enerji
ş
,
2 borçlarının bir kısmını silmesi ve hükümetin ekonomi politikalarının sıkı şekilde uygulanması sayesinde ekonomideki daralma diğer eski Sovyet Cumhuriyetlerinde olduğu kadar şiddetli olmamıştır. Ülke, 1996 yılında GSYİH’da meydana gelen %2,8 oranındaki artışla durgunluk sürecinden çıkmıştır. Reel üretimin GSYİH’daki payı, sanayi malları üretiminin Rusya’ya ihracat amacıyla artırılmasına yönelik para, kredi ve kamu politikaları neticesinde 1997 yılında %10,7 ve 1998 yılında %8,3 oranında artış göstermiştir. Bu uygulamalar neticesinde sanayi üretimi büyüme hızı GSYİH büyüme hızının üzerinde gerçekleşmiştir. 1999 yılında bu eğilim daha da belirginleşmiş GSYİH büyüme hızı %3,4 iken, sanayi üretim artışı %9 olmuştur. GSYİH büyüme oranı ve sanayi üretimi artışı arasındaki bu farkın nedeni tarım sektöründeki büyük daralmadan kaynaklanmaktadır. 2000, 2001 ve 2002 yıllarında ekonomi sırası ile %5,8, %4.1 ve %4,7 oranında büyümüştür. Son yıllarda büyüme hızının yavaşlaması yatırım düzeyindeki kronik düşüklük ve eskimiş sermaye stoğudur. 1998’de yaşanan Rusya krizi, ülke ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir. Ekonomisi Rusya’ya ihracata dayalı olan ülkede Rusya krizi sonrasında önemli miktarda sanayi malları stoğu oluşmuştur. Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler, 2004 GSYİH (milyar $) Kişi Başına GSYİH ($) Kişi Başına GSYİH ($, Satın Alma Gücü Paritesine Göre) Tüketici Fiyatları Enflasyonu (%, ort.) Cari İşlemler Dengesi (milyar $) İhracat (milyar, $) İthalat (milyar, $) Dış Borç (milyar $) Beyaz Rusya 22,9 2 330 6 760 Rusya Polonya Litvanya Ukrayna 581,4 4 038 9 856 242,2 6 344 11 965 22,4 6 508 12 875 64,8 1 381 6 407* 18,1 10,9 3,5 1,2 9,0 ­1,0 60,6 ­3,6 ­1,6 6,8 13,9 16,0 ­ 183,5 96,3 211,3* 81,6 87,2 108,2* 9,3 11,6 10,4* 33,4 29,7 20,6* Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Profile 2005 *:Tahmini 1998 yılında, 2015 yılı itibarı ile verimlilikte %100 büyüme ve sanayi üretiminde %80­85 artış hedefleyen uzun vadeli bir sınai kalkınma programının uygulanmasına onay verilmiştir. Program, özellikle ülke üretimi malların ithal ikamesinin gelişmesine yardımcı olan ve imalat sanayiinde faaliyet gösteren işletmelerde araştırma ve geliştirme faaliyetlerini destekleyen yoğun bir hükümet müdahelesini öngörmektedir. Beyaz Rusya’nın sağladığı ekonomik büyüme ülkenin gerçekleştirdiği önemli yapısal değişimlerin bir yansıması değildir. Çok büyük ölçekli olan ve merkezi olarak kontrol edilen sanayi işletmeleri ekonominin büyük çoğunluğuna egemen olmaya devam etmektedir. Ayrıca hükümet özel kuruluşlar üzerinde önemli bir kontrol mekanizması kurmuştur.
3 Beyaz Rusya 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasından itibaren hiperenflasyon sorunu ile karşı karşıya kalmıştır. Enflasyon başlagıçta bağımsızlık sonrasında gerçekleştirilen fiyat liberalizasyonu nedeni ile artmış daha sonra uygulanan para politikaları yüksek enflasyonunun devam etmesine neden olmuştur. Hükümetin bazı sektörleri desteklemek için kaynak yaratmak amacıyla para basması ülkede yaşanan hiperenflasyonun başlıca sebebidir. Ayrıca, enflasyon artışının durdurulması amacıyla ithal ürünlere miktar kısıtlaması getirilmiş olup, et, süt ve ekmek gibi bazı temel tüketim mallarının fiyatları kontrol altına alınmıştır. Ancak, bu uygulama karaborsanın canlanmasına neden olmuştur. 1994 yılında yıllık ortalama enflasyon %2221 düzeyine yükselmiştir. 1995 yılında yıllık enflasyon nispeten düşüş göstermiş; %709 olmuştur. 1996 yılında uygulanan sıkı para politikaları neticesinde enflasyon oranı %53 düzeyine düşmüştür. Tüketici fiyatları enflasyonu 1997 yılında yeniden yükselmeye başlamış; 1998 yılının ilk yarısında aylık oranlar %2,5­3 düzeylerinde gerçekleşmesine rağmen yılın diğer yarısında, Ağustos ayında Rusya’da yaşanan ekonomik kriz sonrasında aylık oranlar çift haneli rakamlara yükselmiştir. Bölgede yaşanan para krizinin enflasyonu yeniden artırması sonrasında hükümet sıkı para politikaları uygulamaya başlamıştır. Netice olarak, 2003 yılı başında 1998 ve 2000 yılları arasında yaşanan 3 haneli enflasyon sona ermiş ve %35’in altına düşmüştür. Enflasyonun düşmesinde Merkez Bankası tarafından uygulanan kur politikaları etkili olmuştur. 2003 yılı itibarı ile %35’lere düşen enflasyon oranı Beyaz Rusya standartlarına göre düşük olmakla birlikte diğer bölge ülkeleri ile kıyaslandığında hala yüksek düzeyde seyretmektedir. Tarım ve sanayi sektörlerinin desteklenmesi ihtiyacı nedeni ile enflasyonu aşağı çekecek sıkı para ve maliye politikaları uygulanamamaktadır. Gerekli politikaların yeterince uygulanamamasının yanı sıra enflasyonu düşürmeye yönelik diğer araçlar da hükümet tarafından sınırlı düzeyde kullanılmaktadır. Beyaz Rusya zaman zaman bankalara nakit para çekecek araçlar kullanmakta ve işletmeler üzerinde toptan eşya fiyat artışlarını tüketici fiyatlarına yansıtmamaları yönünde baskı uygulamaktadır. Toptan eşya enflasyonu 2002 yılında %40 olmuştur. Toptan eşya fiyatları enflasyonu sürekli olaraka tüketici fiyatları enflasyonunun üzerindedir. Yıllık Ortalama Enflasyon Oranları (%, ortalama) Yıllar 2001 Tüketici Fiyatları 61,1 2002 42,8 2003 28,4 2004 18,1 2005 10,3 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus­Moldova Country Report, March 2006 1997 yılında Beyaz Rusya Rublesinin nominal değerinin %98 oranında düşmesini takiben 1997 yılı sonu itibarı ile BRb30 740: ABD $1 iken, 1998 yılı sonunda BRb107 000: ABD $1 olmuştur. Karaborsada ise ABD Dolarının döviz kuru resmi kurun 3 katı üzerindedir. Beyaz Rusya Rublesinin hızla değer kaybetmesinin nedeni, uygulanan sıkı para politikası ve Rusya Krizidir. 1998­1999 yıllarında IMF ile yapılan görüşmeler neticesinde döviz piyasasının liberalize edilmesi ve tek bir döviz kuru yaratılması yönünde politikalar uygulanmaya başlamıştır. Bu amaca yönelik olarak 1 Ocak 2000 tarihinden itibaren Rubleden 3 sıfır atılmış ve resmi döviz kuru ve karaborsa döviz kuru hemen hemen aynı seviyeye getirilmiştir. Bunun yanısıra, ülke parasının stabilizasyonunun sağlanmasına yönelik olarak daha sıkı para ve kredi politikaları da uygulanmaya başlamıştır. 2001 yılı Ocak ayında Beyaz Rusya Merkez Bankası, Beyaz Rusya rublesini göreceli olarak daha istikrarlı bir para birimi olan Rus rublesine sabitlemiştir. Sözkonusu kur politikası ülke parasını “sürünen bant sistemi” olarak adlandırılan para politikası ile Rus rublesine endekslemiştir. Beyaz Rusya Merkez Bankası 2004 yılı Ocak ayından itibaren Beyaz Rusya rublesini, Rus rublesine sabitleyen yeni bir kur politikası uygulamaya başlayacağını
4 ilan etmiştir. Rusya ve Beyaz Rusya arasındaki Birlik Anlaşması hükümlerine göre 2005 yılı başından itibaren Rus rublesi Beyaz Rusya’da ortak para birimi olarak kullanılmaya başlanacaktır. 2008 yılından itibaren ise yeni para birimi ile değiştirilecektir. Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler Projeksiyon Özeti GSYİH (milyar $) Reel GSYİH Artışı (%) Tüketici Fiyatları Enflasyonu (ort., %) Nüfus (milyon) İhracat (milyon $) İthalat (milyon $) Cari İşlemler Dengesi (milyon $) Döviz Kuru (ort., BRb:ABD $) 2004 a 2005 b 22,9 29,1 11,0 9,2 a 18,1 10,3 a 9,8 9,8 13 917 16 083 15 983 16 319 ­4,6 2,9 2 160,3 2 153,8 2006 c 35,2 6,0 11,0 9,7 18 264 18 878 1,5 2 170,0 2007 c 41,0 5,0 17,0 9,7 19 237 20 477 0,7 2 320,0 a: Gerçek b:Öngörü c: Tahmin Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Report, March 2006 Beyaz Rusya ekonomisi, ihracatının büyük kısmını gerçekleştirdiği Rus ekonomisindeki gelişmelerden doğrudan etkilenmektedir. Global ekonomide yaşanan yavaşlamaya rağmen Rus ekonomisi, iç talep artışı ve yüksek düzeyde seyreden petrol fiyatları sayesinde 2003 ve 2004 yıllarına ilişkin olumlu bir performans beklentisi yaratmaktadır. Rusya’da GSYİH’nın 2003 ve 2004 yıllarında sırası ile %4,8 ve %4 büyümesi beklenmektedir. Rus ekonomisinin petrole bağlı bir ekonomi olması nedeni ile petrol fiyatlarının seyri hem Rus hem de Beyaz Rusya ekonmisi için önem taşımaktadır. Beyaz Rusya ekonomisi, ülkeye yeterli ölçüde sermaye yatırımlarının yapılmayışı ve yapısal reformların gerçekleştirilmemesi nedeni ile Rusya’daki ekonomik büyümeden tam anlamı ile istifade edememektedir. Bu durum, sanayi sektörünün verimliliğinde anlamlı bir gelişme olmasını engellemektedir. 2003 ve 2004 yıllarında sanayi sektöründeki verimlilik artışının %3­3,5 oranını geçmeyeceği tahmin edilmektedir. Aynı şekilde tarım sektöründe de yapısal reformalrın yapılmaması ve düşük yatırım seviyesi nedeni ile iyi giden hava koşullarına rağmen %2 gibi düşük oranlı bir büyüme beklenmektedir. Zayıf sanayi üretimi ve çok az miktarda artan hizmet sektörü üretimi beraberinde 2003 ve 2004 yıllarında GSYİH artış hızı da sınırlı düzeyde kalacaktır. 2003 yılında Beyaz Rusya rublesinin Rus rublesi karşısındaki göreceli istikrarı ve 2004 yılında uygulamaya konulacak olan sabitleme politikasının Beyaz Rusya rublesinin değerini artırması, Beyaz Rusya mallarını ululararası rekabet edebilirliğini olumsuz yönde etkileyecek ve ülkenin Rusya’ya ihracatını sınırlayacaktır. Batılı pazarlarda rekabet edebilirliğin düşük olması nedeni ile güçlü bir ihracat artışı beklenmemektedir. Son zamanlarda bir pazar çeşitlenmesinin yaşanmasına rağmen Beyaz Rusya mallarının gelişmiş ihraç pazarlarına nüfuz etmesinin zor olduğu gözlenmektedir. Bunun gerçekleştirilebilmesi için dağıtım sistemlerine yatırım yapılması ihtiyacı bulunmaktadır.
5 1999 BEYAZ RUSYA­RUSYA FEDERASYONU BİRLİK ANLAŞMASI 1999 yılı Birlik Anlaşması, Beyaz Rusya ve Rusya Federasyonu’nu entegrasyona götüren aşamalardan üçüncüsüdür. Beyaz Rusya­Rusya Federasyonu entegrasyonunun ilk adımı 1995 yılında iki ülke arasında bir Dostluk ve İşbirliği Anlaşması imzalanması ile başlamıştır. İki ülke arasındaki işbirliğini derinleştiren diğer önemli anlaşmalar ise 1996 ve 1998 yıllarında imzalanmıştır. 1999 yılı Anlaşması eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında bugüne kadar yapılmış en geniş kapsamlı İşbirliği Anlaşması olma özelliğini taşımaktadır. Bu Anlaşma ile Beyaz Rusya pek çok alanda egemenlik hakkını uluslarüstü kurullara devretmiş bulunmaktadır. Bu kurullar, her iki ülke liderlerinden oluşan Yüksek Konsey, Bakanlar Konseyi ve iki meclisli bir parlamentodur. Yüksek Konsey, Birliğin yürütme organı olup, Birlik bütçesini ve uluslararası anlaşmaları onaylama yetkisine sahiptir. Her bir ülkenin veto hakkı bulunmakta ve Konseye başkanlık sıra ile yapılmaktadır. Bakanlar Konseyi, her iki ülkenin başbakanları, dışişleri bakanları, ekonomi ve maliye bakanlarından oluşmaktadır. Bakanlar Konseyi’nin görevi dış politika ve savunma politikalarının koordinasyonu ve para, maliye ve kredi politikalarının uyumlaştırılması da dahil olmak üzere ortak bir ekonomik alan oluşturulmasıdır. Gümrük tarifelerinin tamamının uyumlaştırılmasının 2005 yılından önce gerçekleştirilmesi öngörülmemektedir. Ancak 2002 yılının ilk aylarında bu alanda bazı başlangıç adımları atılmıştır. Rus Rublesinin Beyaz Rusya Rublesi tarafından benimsenmesi anlamına gelen para sistemlerinin bütünleştirilmesinin ise 2008’e kadar gerçekleşmesi beklenmemektedir. Anlaşma uyarınca, Rusya Federasyonu ve Beyaz Rusya bağımsızlıklarını ve ulusal kimliklerini koruyacak ve BM ve diğer uluslararası oluşumlarda ayrı olarak varlık göstereceklerdir. Anlaşma uyarınca öngörülen askeri işbirliği; ortak bir askeri doktrin, ortak bir silahlanma programı, ortak bir bölgesel hava savunma sistemi ve Rus­Beyaz Rus askerlerinden meydana gelen ortak bölgesel birliklerin oluşturulması konularını içermektedir. Doğal Kaynaklar ve Çevre Beyaz Rusya 207 600 km 2 ’lik topraklarıyla kuzeybatısındaki Litvanya’dan büyük, ancak komşuları Ukrayna ve Polonya’dan küçük bir ülkedir. Ülke topraklarının yaklaşık %20’sinin Çernobil faciası sonrasında rdyoaktif tortu nedeni ile kirlenmiş olduğu düşünülmektedir. Ülke toprakları genel olarak düz olup pek çok göllere ve güneydeki Pripet bataklıkları gibi bataklık arazilere sahiptir. Ülkenin 1/3’ü ormanlık alanlardan oluşmaktadır. Avrupa Kıtasının en geniş ormanlarından biri olan Polonya sınırındaki Belavezhskaja Pushcha Ormanı kıtasındaki en büyük Avrupa bizonu nüfusuna sahip ormandır. Karasal iklime sahip olan Beyaz Rusya kuzeydoğu Avrupa’daki en soğuk ülkedir. Başkent Minsk’teki ortalama sıcaklıklar Ocak ayında 5 °C, Temmuz ayında ise 19 °C'dir. Nüfus ve İstihdam Nüfusunun ¼’ünü II. Dünya Savaşı döneminde kaybeden Beyaz Rusya, savaş öncesi nüfusuna ülkenin diğer SSCB ülkelerine göre refah içinde olması nedeniyle Rusya’dan aldığı göçlerin de etkisiyle, 1970’lerde ulaşmıştır. 1993 yılından bu yana ölüm oranları
6 doğum oranlarının önüne geçmiş, nüfus 1993 yılında 10,36 milyon iken, 2001’de 10 milyona düşmüştür. Ülkede nüfus yoğunluğu km 2 başına 49,2’dir. Sovyet döneminde belirgin bir şehirleşme gözlenmiştir. Kırsal kesimde yaşayanların sayısı 1970’de %57 iken, 2004’te %28’e düşmüştür. 1999 nüfus sayımına göre; nüfusun %81’i Beyaz Rus, %11’i ise Ruslardan oluşmaktadır. Ülkede %4 oranında Polonez ve %3 oranında da Ukraynalı nüfus bulunmaktadır. Diğer eski Sovyet Cumhuriyetlerinde ise, 2 milyondan fazla Beyaz Rus yaşamaktadır. Ayrıca, Polonya’nın doğusunda da önemli Beyaz Rus nüfusu bulunmaktadır. Nüfusun %70’i Rus Ortodoks, %20’si Katolik olarak kayıtlıdır. Küçük Tatar nüfusu ise Müslümandır. Ülkede ayrıca küçük Musevi cemaatleri de bulunmaktadır. Avrupa’daki pek çok ülke gibi Beyaz Rusya da yaşlanan bir nüfusa sahiptir. Çalışma yaşının altındaki nüfus giderek azalmakta olup, toplam nüfusun 2004 itibarı ile %17’sini oluşturmaktadır. 2000 yılı itibarı ile ülke nüfusunun %16,6’sı tarım, %29,3’ü sanayi, %6,8’i inşaat, %47,3’ü hizmet sektöründe istihdam edilmektedir. Resmi işsizlik oranı 2004 yılı itibarı ile %2 olmakla birlikte gerçekte işsizlik oranının çok daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. SEKTÖRLER SSCB döneminde yoğun olarak sanayi ve tarım üretiminde bulunan ülkenin 2004 yılında GSYİH’sının %27’si sanayi, %9’u tarım, %10,4’ü ulaşım ve haberleşme, %10’u ticaret ve %6,5’i inşaat sektörlerinden oluşmaktadır. Tarım Tarıma fazla elverişli olmayan Beyaz Rusya toprakları özel bir üretim yapılmasını gerektirmektedir. Tarımsal üretim içinde hayvancılık çok önemli bir yere sahiptir. Belli başlı tarım ürünleri; hububat, patates, şekerpancarı, keten, et, süt, yumurta, sebzeler, meyveler ve mısırdır. Ülke, 1986 yılında Ukrayna’da yaşanan Çernobil kazasından sonra tarıma elverişli topraklarının %20’sini kaybetmiştir. Bu topraklar halen üretime ve her türlü kullanıma kapalı bulunmaktadır. Sovyet Dönemi süresince, ülkenin tarım sektörü SSCB’nin kuzeybatısındaki kentlere gıda sağlamıştır. Tarımsal üretimdeki et ve süt ürünleri üzerine uzmanlaşma diğer Sovyet Cumhuriyetlerinden yem ithalatının (özellikle hububat) gelişmesi neticesini doğurmuştur. Yem ithalatı sübvanse edilmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılmsının ve buna bağlı olarak merkezi olarak kontrol edilen arz zincirinin bozulmasının ardından, Beyaz Rusya’nın büyük ölçekli tarımsal işletmeleri verimliliğini kaybetmiştir. Sonuç olarak, toplam tarımsal üretim ciddi düşüş göstermiştir. 1990’ların sonuna gelindiğinde tarımsal üretim düzeyi 1989 yılı düzeyinin %65 gerisinde gerçekleşmiştir. Son beş yıldır sektörde büyüme gözlenmekle birlikte, bu büyüme yeterli düzeyde değildir. Kötü hava koşulları hasatları olumsuz etkilemekle birlikte tarımsal üretimin geliştirilememesinin asıl nedeni sektördeki yatırım eksikliğidir. Komşu ülkeler Polonya ve Litvanya da aynı hava koşulları na tabi olmalarına rağmen son 10 yılda gerçekleştirdikleri yeni yatırımlarla kötü hasatları engelleyebilmiştir.
7 Sovyet döneminden bu yana mülkiyet hakları ile ilgili hiçbir yapısal değişiklik olmamıştır. Toprakta devlet mülkiyeti, devlet tarafından kontrol edilen kollektif çiftlikler ve devlet çiftlikleri uygulamaları devam etmektedir. Söz konusu çiftlikler verimsiz çalışmakta olup, maliyetlerini karşılayabilmek için devlet desteğine ihtiyaç duymaktadır. Tarımsal üreticilere destek fonu, 2005 yılında yaklaşık 748 milyon $ tutarında destek sağlamıştır. Ayrıca doğrudan kredi yolu ile verilen daha ileri düzeyde destekler de mevcuttur. Ülkede özel çiftlikler bulunmamakla birlikte, devlet çiftlikleri ve kollektif çiftliklerdeki çalışanların kendilerine üretim amaçlı tahsis edilen küçük topraklarda tarımsal üretim yapmalarına izin verilmektedir. Bu şekilde yapılan üretimin toplam çiftlik üretimine önemli bir katkısı olmaktadır. (Bitkisel üretimin %85’i, patates üretiminin %90’ı, et ve süt üretiminin üçte biri) Yeniden yapılandırmanın gerçekleştirilmemesi nedeni ile sektöre yeni yatırımlar çekilememektedir. Sonuç olarak sektör, yakıt, makine gibi anahtar girdilerin eksikliğinden kaynaklanan sorunlar yaşamaktadır. 2003 yılında hükümetin yatırım hedefinin yalnızca %40’ı gerçekleştirilebilmiştir. Beyaz Rusya önemli miktarda ayçiçek tohumu, bitkisel yağ ve kaliteli buğday ithalatçısı bir ülkedir. Bu ürünlerde Türkiye’nin ihracat imkanı bulunmaktadır. Tarımsal Üretim (000 ton, % değişim) Yıllar Toplam Üretim (% değişim) Hububat % Patates % Sebzeler % Şekerpancarı % Süt % Yumurta (ton) % Sığır ve Dana Eti (ton) % Koyun ve Kuzu Eti (ton) % Domuz Eti (ton) % Tavuk Eti (ton) % 2000 2001 2002 2003 2004 9,3 1,8 0,7 6,8 12,6 4,85 5,17 6,03 5,52 7,14 33,2 6,6 16,6 ­8,5 29,3 8,71 7,79 7,48 8,76 10,08 16,4 ­10,6 ­4,0 17,1 15,1 1,38 1,42 1,52 2,03 2,07 6,2 2,9 7,0 33,6 2,0 1,47 1,68 1,15 1,92 3,09 24,2 14,1 ­31,9 67,6 60,8 4,49 4,85 4,81 4,74 5,24 ­5,3 8,0 ­0,8 ­1,5 10,5 184 445 176 191 163 960 157 819 163 300 ­3,2 ­4,5 ­6,9 ­3,7 3,5 212 500 230 900 226 500 211 400 223 000 ­18,9 8,7 ­1,9 ­6,7 5,5 2 600 2 800 1 800 2 000 2 000 ­3,7 7,7 ­35,7 11,1 0,0 301 500 303 400 300 700 300 700 318 000 ­3,1 0,6 ­0,9 0,0 5,8 76 100 85 200 84 700 87 200 92 500 8,7 12,0 ­0,6 3,0 6,1 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Profile 2005 Sanayi SSCB döneminde sanayi sektöründe faaliyet gösteren büyük fabrikalar diğer Sovyet Cumhuriyetlerinden getirilen ham maddeleri işleyerek yeniden bu ülkelere ihraç etmekle görevliydi. Sovyetler Birliği’nin en önemli sanayi merkezlerinden biri olan Beyaz Rusya özellikle araçlar, ev eşyaları ve askeri ekipman üretiminde uzmanlaşmıştır. SSCB’nin
8 dağılmasının ardından geleneksel ekonomik bağların ve tek Ruble alanının bozulması ülkede geçiş dönemi sıkıntılarına yol açmıştır. Bu durum, sanayi ürünlerinin ihracatına dayalı Beyaz Rusya ekonomisini zayıflatmıştır. Bağımsızlığı izleyen dönemde, reel sanayi üretimi 1992 ve 1994 yılları arasında önemli ölçüde düşmüştür. Rusya’daki hammadde ve enerji fiyatlarının dünya fiyatlarına yaklaşması özellikle yoğun biçimde bu girdilere bağımlı olan kimyasallar ve makineler gibi sektörlerin üretim kaybına uğramasına neden olmuştur. Sektörde yaşanan sıkıntılar, verimliliğin artırılması çalışmaları, devlet tarafından uygulanan ucuz kredi politikası ve Rusya ile imzalanan gaz ve petrol karşılığında sanayi ürünleri satılmasına yönelik anlaşmaların yürürlüğe girmesi gibi olumlu gelişmeler sayesinde 1996 yılında sona ermiştir. 90’lı yılların ikinci yarısından sonra imalat sanayii eski Sovyet arz zincirinin yeniden oluşması ile birlikte canlanmıştır. Sınai üretimde 2005 yılı Ocak­Haziran dönemi itibarı ile yıllık %10 artış gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü yüksek iç talep ve olumlu dış ekonomik gelişmelerden yararlanmaya devam etmektedir. İç talep aryışı, gıda işleme sektörünü olumlu yönde etkilerken, dış ekonomik gelişmeler ise makine inşa ve petrol gibi anahtar sektörlerin gelişmesini olumlu yönde etkilemiştir. Petrol sektörü ülkedeki ikipetrol rafinerisinin son yıllarda Rusya’dan elde edilen ucuz ham petrolü işleyerek rekor yükseklikte fiyatlerdan ihraç etmesi sonucunda giderek önem kazanmıştır. Başlıca sınai işletmeler üzerindeki sıkı devlet kontrolü nedeni ile sanayi sektöürünün yeniden yapılandırma düzeyi ihtiyacın çok gerisinde kalmıştır. Sektöre yapılan yatırımlar yetersiz düzeyde olup, sermaye stoğu eskimiş durumdadır. 2005 yılı ortası itibarı ile toplam sınai üretimin yaklaşık %40’ı tamamı devlet mülkiyetindeki işletmeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Üretmin %50’lik kısmı ise kısmen devlete ait olan ve gerçekte devlet kontrolü altında olan işletmeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Devlet Sovyet döneminden kalan büyük ölçekli sınai işletmelerin modernleştirilmesinden kaçınmaya devam etmektedir. Bunun yerine sektörde büyümeyi sağlamak amacı ile ucuz enerji girdisi sağlamaktadır. Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmeler tehlikeli finansal koşullar altında üretim yapmaktadır. 2005 yılı ilk yarısı itibarı ile işletmelerin 1/3’inden fazlası zararına faaliyet göstermektedir. Bu işletmelerin zarar etmesinin başlıca nedeni hükümet tarafından işletmeler üzerinde uygulanan baskılardır. Bu baskılar; ücretlerin artırılması, fiyat artışlarının tüketicilere yansıtılmaması ve istihdam artışı sağlaması nedeniyle rekabetçi olmayan sektörlerde üretimin devamının sağlanması gibidir. Sanayi Üretimi (% değişim) Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004 Enerji Üretimi ­2,7 1,1 3,1 0,9 13,0 Arıtma 15,9 4,9 12,1 7,4 19,8 Kimyasallar ve Petrokimyasallar 2,7 5,6 ­0,0 8,8 8,2 Ferro Metalurji 10,0 7,4 6,2 6,8 14,5 Makine İnşa 15,4 11,3 5,5 8,9 22,3 Ağaç Ürünleri ve Kağıt 6,1 7,4 6,5 11,9 14,0 İnşaat Malzemeleri ­2,0 4,6 7,2 12,8 13,6 Hafif Sanayi 5,1 0,9 ­1,8 5,0 9,6 Gıda Sanayi 6,7 10,0 4,3 5,3 14,2 Toplam 7,8 5,9 4,5 7,1 15,6 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Profile 2005
9 Madencilik Beyaz Rusya az miktarda petrol, şist ve kömür yataklarına sahiptir. Ülkedeki tebeşir, alçıtaşı ve aluminyum kaynakları inşaat sanayi tarafından kullanılmaktadır. Ayrıca, kimya ve gübre sanayileri sınırlı miktardaki demir ve demir dışı metal cevherlerinden ve fosfat kaynaklarından faydalanmaktadır. Enerji Önemli büyüklükte rafineri kapasitesine sahip olan Beyaz Rusya, aynı zamanda enerji ihracatında önemli bir rota üzerinde bulunmaktadır. Ancak, rezervleri ihtiyaçlarının çok altındadır. Bundan dolayı, ülke enerji yönünden dışa bağımlıdır. Ülkenin petrol ihtiyacının %98’i, kömür ihtiyacının ve elektrik ihtiyacının tamamı ülke dışından karşılanmaktadır. Ülke, doğalgaz ve petrol ihtiyacını Rusya Federasyonu’ndan karşılamakta olup petrol ve doğalgaz alımında bu ülkeden tercihli muamele görmektedir. Rusya’dan gaz ithalatında beri fiyat indirimlerinden yararlanılmaktadır. Ülke, elektrik ihtiyacını Rusya Federasyonu ve Litvanya’dan karşılamaktadır. Beyaz Rusya tahmini olarak 160 milyon ton petrol ve 16 milyon metreküp doğalgaz rezervlerine sahip olmasına rağmen, sahip olduğu kaynakların çıkarılması oldukça güçtür. Ülkenin rezervleri ihtiyaçlarının yalnızca %10’unu karşılamaktadır. Ülke, 1999 yılı Mart ayında en az 10 yıllık bir süre için nükleer güç istasyonu kurulmasına yönelik planlarını ertelemiştir. 2000 yılından bu yana ham petrol ithalatı hızla artış göstermiş; buna bağlı olarak iki petrol rafinerisindeki üretim ve AB pazarlarına ihracat da artmıştır. 2000 yılından bu yana petrol ve dizel ihracatı %80, fuel olil ihractı ise %50 üzerinde artış göstermiştir. 2004 yılında 3,3 milyar $ tutarında petrol ihracatı gerçekleştirilmiş olup, bu tutar toplam ihracat gelirinin ¼’ünün çok az altındadır. Rafine petrol ihracatı gelirleri, ham petrol ithalatı tutarını aşmıştır. Enerji İstatistikleri Ham Petrol (000 ton) Yurtiçi üretim Yurtiçi tüketim İhracat İthalat Doğalgaz (milyon metreküp) Yurtiçi üretim Yurtiçi tüketim İhracat İthalat Elektrik (kw/saat) Yurtiçi üretim Yurtiçi tüketim İhracat İthalat 2000 2001 2002 2003 2004 1 851 13 457 351 12 010 1 852 13 315 401 11 913 1 846 15 237 601 14 024 1 820 15 770 801 14 885 1 804 18 464 1 051 17 814 257 17 175 0 17 115 255 17 409 0 17 266 246 17 724 0 17 578 254 18 448 0 18 113 245 20 009 0 19 643 26 100 33 311 2 764 9 975 25 063 33 334 2 718 10 989 26 455 33 010 234 6 789 26 627 33 458 745 7 576 31 201 34 454 797 4 050
10 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Profile 2005 İnşaat 1990’lı yılların başlarında, bağımsızlık sonrası yaşanan ekonomik gerileme inşaat sektörünü önemli ölçüde etkilemiştir. Hükümet tarafından 1996 yılında başlatılan ucuz kredi politikası sektörde yeniden düzelmeyi başlatmıştır. Sektör, 2002 ve 2004 yılları arasında çift haneli oranlarda yıllık büyüme sağlamıştır. Bu büyüme artışı inşaat sektörü üretiminin 2002­2004 döneminde %40 üzerinde artması sonucunu doğurmuştur. Sektörün GSYİH’ya katkısı 2004 yılında %8’in biraz altında olmuştur. Hükümet yüksek büyüme oranı ve düşük işsizliğin sağlanması olarak belirlediği başlıca politikalarını gerçekleştirmek üzere inşaat sektörünü desteklemektedir. Ancak gerekli reformların gerçekleştirilmesinde yaşanan gecikme ve özel sektör yatırımlarının yetersizliği nedeni ile inşaat sektöründe hala sorunlar gözlenmektedir. Kamu kesimi sektörde önemli rol oynamaya devam etmektedir. Ulaşım ve Haberleşme 55 000 km uzunluğunda karayoluna sahip Beyaz Rusya, doğu Avrupa’da 3 ana otoyolun (Polonya sınırındaki Brest kentini Moskova’ya bağlayan M1; Riga, Vitebsk, Mogilev ve Kiev kentlerini bağlayan M20; güney sınırındaki Brest’ten Rusya’ya uzanan M13) kesiştiği önemli bir noktada yer almaktadır. 100 kişi başına düşen motorlu araç sayısı 1990’da 5.7 iken, 1999’da 13.6’ya yükselmiştir. Bu oranlar Rusya’daki motorlu araç sahibi olma oranları ile aynı iken, komşu ülke Polonya’nın neredeyse yarısı kadardır. Yaklaşık 5 500 km uzunluğunda demiryolu ağına sahip olan ülkede ayrıca 6 adet bölgesel havaalanı ve Minsk ve Brest kentlerinde 2 adet uluslararası havaalanı bulunmaktadır. Beltelecom ülkedeki tek sabit telefon hattı sağlayıcısı olup, ayrıca ana internet servis sağlayıcısıdır. Telefon ağı modernize edilmekte olan ülkede her 100 kişiye düşen telefon hattı sayısı 1998 yılında 25 iken, 2005 Nisan ayı itibarı ile 33,7’ye ulaşmıştır. Kırsal bölgelerde 100 kişiye düşen hat sayısı hala 23,4 civarındadır. Beyaz Rusya, mobil iletişim gelişiminde çoğu geçiş ekonomilerinin gerisinde kalmıştır. Ancak yine de mobil telefon son yıllarda hızla yaygınlaşmıştır. 2005 yılı Ocak­Haziran dönemi itibarı ile kayıtlı mobil telefon kullanıcılarının sayısı 3 milyondur. 2001 yılında 130 000 olan bu sayı, mobil telefon kullanımının hızla yaygınlaştığını göstermektedir. Beyaz Rusya, GSM hücresel dijital sistemini uygulamaya koyan en son doğu Avrupa ülkesi olmuştur. BelCEL isimli GSM Operatörü ülkede 1993 yılından beri hizmet vermektedir. BelCEL tarafından sağlanan mobil hizmetler Diallog markası ile sunulmaktadır. Ağustos 2005 itibarı ile Diallog kullanıcılarının sayısı 93 000’dir. BelCEL’in yarısı devlet mülkiyetindedir. 1999 yılı Nisan ayında sektörde ikinci bir şirket daha faaliyet göstermeye başlamış olup, %49’u SB­Telecom isimli bir İsviçre şirketi tarafından satın alınmıştır. Bu yeni şirketin geri kalan kontrol hisseleri ise iki Beyaz Rus şirketi elinde bulunmaktadır. Şirketin marka adı Velcom’dur. Velcom’un Nisan 2005 itibarı ile abone sayısı 1,28 milyon olarak rapor edilmiştir. 2001 yılı Eylül ayında yeni bir GSM lisansı daha çıkarılmıştır. Bu lisans devlet ve bir Rus şirketi (MTS) tarafından oluşturulan ortak yatırım tarafından kullanılmaktadır. MTS­ Belarus Haziran 2002’de faaliyete geçmiş olup, 2005 yılı Nisan ayı itibarı ile kullanıcı
11 sayısı 1,39 milyona ulaşmıştır. Mart 2005’te Belarusian Telecommunication Network­ BeST’e yeni bir GSM lisansı verilmiştir. Sözkonusu yeni şirket, devlet mülkiyetindedir. Internet kullanımı; kişisel bilgisayar kullanımının yaygın olmaması, telekom altyapısının sınırlı olması ve kullanım maliyetlerinin çok yüksek olması nedeni ile yavaş gelişmektedir. Devletin yaklaşık 40 internet hizmeti sağlayıcısına izin vermiş olmasına rağmen sadece 20 sağlayıcı aktif durumdadır. Ülkede internet kullanıcılarının sayısı 2003 yılında 1,6 milyon iken, 2004 başında 2,5 milyona yükselmiştir. 2001 yılında yapılan bir araştırmaya göre internet kullanıcılarının büyük çoğunluğu 30 yaşının altında ve Minsk kentinde yaşayan kişilerdir. İnternet üzerinden ticaret, kullanıcı sayısının düşük olması ve ödeme sistemlerinin yeterince gelişmiş olmaması nedeni ile kısıtlı düzeydedir. Genişbant internet erişimi, Beltelecom ve bir kablo televizyon şirketi olan Cosmos TV tarafından sağlanmaktadır. Bankacılık ve Diğer Finansal Hizmetler Beyaz Rusya, SSCB’nin dağılmasının ardından 1991 yılında bankacılık sistemini yeniden yapılandırmış ve Sovyetler Birliği’nin devlet bankasının Beyaz Rusya şubesi olan Gosbank’ı ülkenin Merkez Bankası (National Bank of Belarus­NBB) olarak dönüştürmüştür. Ülkenin 1991 yılında bankacılık sektöründeki devlet tekelinden uzaklaşmasına rağmen, Merkez Bankası ve ticari bankalar üzerindeki hükümet etkisi devam etmektedir. Sermaye yeterliliğinin 1997’de 2,3 milyon $’a yükseltilmesi bazı likidite yetersizliği içinde olan bankaların kapanmasına, bazı bankaların da birleşmesine neden olmuştur. Ülkedeki 31 ticari banka, ya devlet kontrolünde ya da devlet mülkiyetindedir. Belarusbank ve Belagroprombank ülkenin en büyük iki bankasıdır. Hükümet tarafından seçilmiş işletmelere düşük faizli kredi kullandırılması bankacılık sisteminde yaygın bir uygulamadır. Bu şekilde verilen tavsiye kredileri 2004 yılında ticari banka kredilerinin yarısını oluştururken, GSYİH’nın da %3,4’üne tekabül etmiştir. Bu durumun devam ettirilmesi ve bankacılık sektöründe kökten bir yeniden yapılandırmanın önlenmesi adına hükümet tarafından bankacılık sistemine sıklıkla finansal destek sağlanmaktadır. Bankacılık sektörü çok sayıda büyük bankanın hakimiyeti altındadır. Bunlardan dördü eski Sovyet dönemi uzmanlaşmış bankaları olup, ticari bankacılık sektörünün toplam ödenmiş sermayesinin ¾’ünü oluşturmaktadır. Geri kalan bankaların çoğunluğu çok daha küçüktür. IMF, bankaların kurumsal müşterilerinin çoğunluğunun karlılıklarına ilişkin endişelerini dile getirmektedir. Sözkonusu endişeler, kurumsal müşterilerin yabancı döviz cinsinden borçlanıp ruble kazanıyor olmasaı ve buna bağlı olarak bankacılık sektörü risklerinin bir kriz halinde daha da artacak olmasından kaynaklanmaktadır. Bankacılık haricindeki finans sektörü küçük boyuttadır. Sigortacılık sektörü ve sermaye piyasası değişken yasal düzenlemeler ve yüksek düzeyde hükümet müdahalesi nedeni ile yeterli gelişim gösterememiştir. Merkez Bankası tarafından çıkarılan Hazine bonoları ve kısa vadeli ticari kağıtlar tek önemli menkul kıymatlerdir. Devlet tahvillerine yapılan işlemlerin toplam değeri 2003’te 5,1 trilyon Belarus Rublesi olmuştur. Beyaz Rusya Menkul Kıymetler Borsası, 1999 yılında Minsk Döviz Borsası ile birleşmiş olup, Beyaz Rusya Döviz ve Menkul Kıymetler Borsası (BCSE) adı altında faaliyet göstermektedir. BCSE’nin toplam işlem hacmi 2003 yılında 11,9 milyar Beyaz Rusya Rublesi olmuştur.
,
12 Dağıtım Kanalları Perakende sektörü yeterli gelişim gösterememiştir. Devletin kısmen özelleştirilmiş durumdaki perakende sektörü üzerindeki fiyat düzenlemeleri yolu ile sağladığı sıkı kontrol, devam etmektedir. Ülkedeki batı tarzı süpermarketlerde satılan ürünler oldukça pahalıdır. Tüketiciler ihtiyaçlarını daha çok karaborsada gidermektedir. Ekonomide Liberalizasyon Çalışmaları ve Özelleştirme Beyaz Rusya, teşebbüslerinin özelleştirilmesi de dahil olmak üzere, ekonomik reformlar hususunda hızlı bir ilerleme kaydetmemiştir. Ülkede pazar ekonomisine geçiş için bazı ekonomik reformlar yapılmasına rağmen kamu kuruluşlarının özellikle­büyük ölçekli kuruluşların­özelleştirilmesi sekteye uğramıştır. Özelleştirmenin gecikmesi üretimi ve kaynakların verimli kullanılmasını engellemiştir. Beyaz Rusya’da kamu mülkiyeti reformu 1991 yılında başlamış olup, halen devam etmektedir. Kamu mülkiyeti reformunun gerçekleştirilmesini teminen yürürlüğe giren bazı kanunlar şöyledir: Kamu Mallarının Özelleştirilmesi Kanunu, Anonim Şirket Kanunu, Limited Şirket Kanunu, Şirketler Kanunu, Mülkiyet Kanunu v.b. 1991 yılı ocak ayında devlet mallarının idaresi ve özelleştirilmesi ile görevlendirilen Devlet Malları Komitesi kurulmuştur. “Kıymetli Evrak ve Borsa Hakkında Kanun” 1992 yılında yürürlüğe girmiştir. Öncelikli olarak perakende sektörü (küçük işletmeler, restoranlar, dükkanlar) özelleştirilmiştir. Hükümetin büyük ölçekli bir özelleştirme programı bulunmamakla birlikte 2002 yılında bazı büyük kamu işletmelerinin satışı planlanmıştır. Buna göre aralarında petrol rafinerisi, sentetik elyaf fabrikası ve gübre fabrikası olarak faaliyet gösteren işletmelerin de bulunduğu, tamamı kamu işletmesi olan altı adet işletmenin ortak yatırım işletmelerine dönüştürülmesi kararlaştırılmıştır. 1 Ocak 2002 itibarı ile ülkede 3 474 işletme dönüştürülmüş bulunmaktadır. Bu sayı ülkedeki toplam işletme sayısının %18,4’üdür. Sözkonusu işletmelerin 1 418’i anonim şirkete dönüştürülürken (dönüştürülen işletmelerin yaklaşık %41’i), 1 334’ü ihale aracılığı ile satılan tesislerdir. 722 işletme ise leasing yolu ile satılmış ya da çalışanlar tarafından toplu olarak satın alınmıştır. 2002­2005 yılları arasında karlı olmayan işletmelerin ve 200’e kadar personel isithdam eden işletmelerin özelleştirmelerinin tamamlanması planlanmıştır. Ayrıca büyük işletmelerdeki ve petrokimya tesislerindeki kamu varlığının sona erdirilmesi hedeflenmiştir. Bu tesislerde kamu varlığının sona erdirilmesi gelecekte büyük ölçekli bir özelleştirme sürecini başlatacaktır. Petrokimya tesislerinin yabancı sermayeye açılması planlanmaktadır. Hizmet ve ticaret sektörleri, küçük işletmeler, agro endüstri ve inşaat tesislerinin özelleştirilmesi önceliklidir. Beyaz Rusya vatandaşlarının ve ülkedeki yabancı uyruklu kişilerin toprak satın alması mümkün değildir. Toprak mülkiyeti yalnızca çok küçük arazilerde gerçekleştirilen bahçecilik ve çiftçilik gibi faaliyetler için mümkündür. Haziran 1993 tarihli Toprak Mülkiyeti Hakkındaki Kanun’a göre, topraklar yabancı uyruklu kişilerce ve Beyaz Rusya vatandaşlarınca ancak 99 yıllığına kiralanabilir. Geçiş dönemi yaşayan Beyaz Rusya’da toprak mülkiyeti hususunda halen çeşitli sıkıntılar yaşanmaktadır.
13 Ekonomide liberalizason çalışmalarının bir ayağını da aşamalı olarak vergi türlerinin ve vergi yükünün azaltılması ve vergi toplaman mekanizmasının basitleştirilmesi oluşturmaktadır. Vergi yükünün azaltılması amacı ile kar vergisi oranı 1 Ocak 2002 tarihi itibarı ile %30’dan %24’e düşürülmüştür. Yabancı Sermaye Beyaz Rusya bağımsızlığından bu yana ülkeye çok az düzeyde doğrudan yabancı sermaye çekebilmiştir. Ülke, sahip olduğu vasıflı işgücüne, Rus pazarına ve AB’ye entegrasyon sürecinde olan doğu Avrupa pazarlarına yakınlığına rağmen yatırımların gelişmesine olanak sağlayan bir ortam yaratamamıştır. Yabancı yatırımları çekecek pekçok kanuni düzenlemenin yerine getirilmesine rağmen devletin ekonomide yüksek düzeyde yer alması ve özel sektöre bakış açısı nedeni ile ülkeye yatırım yapmak caydırıcı hale gelmektedir. 22 Haziran 2001 tarihinde yürürlüğe giren “Beyaz Rusya Cumhuriyeti Yatırım Kanunu” ülkedeki yatırım faaliyetlerinin yasal çerçevesini oluşturmaktadır. Sözkonusu Kanun, tüm yatırımcılar için mülkiyet hakkı ve mülkiyet hakkının korunması, yatırımların illegal el koymalara karşı korunması v.b. başlıca garantileri düzenlemektedir. Bu tür garantilerin yanı sıra yatırımcılara yatırım projeleri için devlet desteği temini hakkı tanınmasını da düzenlemektedir. Yabancı yatırımlar mevcut yatırımların yaklaşık %1’i kadardır. IMF verilerine göre ülkeye giren doğrudan yabancı yatırımlar tutarı 2004 yılı sonu itibarı ile 2,1 milyar ABD dolarıdır. Doğrudan yabancı yatırım tutarı GSYİH’nın %9’u kadar olup, kişi başına 210 ABD dolarından azdır. Bu rakamlar Rusya’nın biraz altında olmakla birlikte komşu ülke Polonya’ya göre çok düşük düzeydedir. Polonya’da kişi başına düşen doğrudan yabancı yatırım tutarı 2 240 ABD $’ından fazladır. Doğrudan yabancı yatırım tutarının yaklaşık ¼’lük kısmını Yamal boru hattı projesinin inşaatı oluşturmaktadır. Sözkonusu boru hattı, Rus petrolünü Batı Avrupa pazarlarına taşıma amacıyla inşa edilmektedir. 1996 ve 2000 yılları arasında Beyaz Rusya’ya giren yıllık, ortalama doğrudan yabancı sermaye akışı GSYİH’nın yaklaşık %1,8’i kadar olmuştur. Aynı dönemde doğrudan yabancı yatırımların GSYİH’daki payı bölge ülkelerinde %4.3’tür. Yabancı yatırımların bölge ülkelerine göre düşük seviyede olmasının başlıca nedeni Beyaz Rusya’da pazar ekonomisine geçiş için gerekli düzenlemelerin yapılmamasıdır. Ülkede makroekonomik istikrarın sağlanamamasının yanı sıra özel sektörün yeterince gelişmemiş, fiyat serbestisinin sağlanamamış, ticaret ve rekabet hususundaki uluslararası kuralların henüz yerleşmemiş ve finansal kurumların gelişiminin sağlanamamış olması diğer önemli sorunlardır. Ayrıca, kamu sektörünün özel sektöre göre avantajlı durumda olması ülkeye giren yabancı yatırımcıları caydırıcı diğer bir etkendir. Ülkeye giren doğrudan yabancı yatırımların yaklaşık yarısı AB ülkelerinden gelmektedir. Rusya haricinde ülkedeki en önemli yatırımcılar Almanya ve Hollanda’dır. Yamal projesi haricinde Rusya Federasyonu’nun ülkedeki yatırımları önemsiz gözükmektedir. Ancak, Rusya Federasyonu’nun yatırımları ülkeye Güney Kıbrıs üzerinden off­shore sermaye olarak geldiği için göründüğünden fazladır. Doğrudan yabancı yatırımların yaklaşık yarısı hizmet sektörüne, üçte biri ise sanayi sektörüne yapılmıştır. Hizmet sektörü en fazla yabancı yatırım çeken sektördür. Hizmet sektörünü imalat sanayi takip etmektedir. İmalat sanayiinde gıda ve mühendislik sektörleri en fazla yatırım çeken sektörlerdir. Tarım sektörünün doğrudan yabancı yatırımlar içindeki payı, reformların gerçekleştirilmemesi nedeni ile düşük düzeyde kalmıştır.
14 MAN (Almanya­otomobil ve kamyon üretimi), Coca­Cola (Hollanda), McDonald’s (ABD), Maersk Medical (Danimarka), SB Telecom (İsviçre), AlcatelSEL (Almanya), Fresenius (Almanya­tıbbi ekipman) ülkedeki en önemli yatırımcılardır. Ülkede son yıllarda özellikle Alman firmalarının daha fazla yatırım yapmaya başladığı ve buradan Rusya Federasyonu ve diğer BDT ülkelerine ürünlerini pazarladığı gözlenmektedir. Yabancı sermayeli firmalar toplam işgücünün yalnızca yaklaşık %1’lik kısmını istihdam etmekte ve ihracat gelirlerinin yaklaşık %10’unu karşılamaktadır. 1996 yılı Aralık ayında Serbest Ekonomik Bölgelerin kurulmasına ilişkin bir program kabul edilmiştir. Ülkede 6 adet Serbest Bölge (Brest, Gomel­Raton, Minsk, Vitebsk, Mogilev ve Grodno­Invest serbest bölgeleri) faaliyet göstermektedir. Sözkonusu serbest bölgeler yatırımcılara liberal ekonomik koşullar sunmaktadır. Bu kolaylıklar şöyledir: ­ Vergi Kolaylıkları: 5 yıllık kar vergisi muafiyeti; sabit bir vergi listesi; kar ve gelir vergisi oranı %15; KDV %10. ­ Liberal Gümrük Uygulamaları: Gümrük vergileri ve diğer önlemler Beyaz Rusya dışından serbest bölgelere ithal edilen mallara uygulanmamaktadır. Sözkonusu serbest bölgelerden ülke dışına ihracatta da herhangi bir vergi, resim, harç, kota, lisans uygulaması bulunmamaktadır. Yabancı Yatırımlarla İlgili Başlıca Düzenlemeler ve Kolaylıklar Yabancı girişimciler, tamamı kendi mülkiyetlerinde olan (yabancı ticari işletmeler) ya da bir Beyaz Rus tüzel kişisi ile ortaklık kurarak kar elde eden ticari işletmeler kurma hakkına sahiptir. Sözkonusu işletmeler kayıt olduktan sonra Beyaz Rus tüzel kişiliğine hazi olmaktadır. Ülkede kayıtlı olan yabancı tüzel kişiler şube ve bağımsız şirket kurma hakkı kazanmaktadır. Aynı zamanda ülke içinde ve dışında temsilcilik ve ofislerini de kurabilmektedirler. Yabancı yatırımcının kayıtlı sermayedeki payının %30’dan fazla olduğu yabancı sermayeli ticari işletmeler kendi mal ve hizmetlerinin satışından elde ettikleri kara uygulanan kar vergisinden karlarını beyan ettikleri tarihten itibaren 3 yıllığına muaf tutulmaktadır. Yabancı sermayeli işletmelerin Beyaz Rusya için özel öneme sahip olan ve Beyaz Rusya Cumhuriyeti hükümeti tarafından belirlenen listede yer alan ürünleri üretmesi halinde kar vergisi 3 yıl daha %50 indirime tabi olmaktadır. Yabncı yatırımcıların yabancı sermayeli işletmelerinin kayıtlı sermayelerine katkı amacı ile yapmış oldukları ithalatlarda gümrük vergisi ve KDV sözkonusu olmamaktadır. Beyaz Rusya Toprak Kanunu’na göre yabancı sermayeli işletmeler ve yabancı tüzel kişiler 99 yıllığına toprak kiralayabilmektedir. Yabancı yatırımcının bir yatırım projesinin uygulanması sırasında yeni ve yüksek teknoloji kullanması halinde 8 Temmuz 2000 tarihli ve 244 sayılı Beyaz Rusya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi uyarınca aşağıdaki vergi, gümrük ve diğer ayrıcalıklardan yararlanması mümkündür: ­ Kar beyanının yapılmasından itibaren kar vergisinden ve yeni ve yüksek teknolojinin kullanımına bağlı ürün ve hizmetlerden doğan vergilerden 5 yıllığına muafiyet,
15 ­ Kar vergisi ve KDV indirimleri, ­ Yeni ve yüksek teknoloji kullanılarak üretilen ürünler için özel tüketim vergisi muafiyetleri ve indirimleri, ­ Yabancı yatırımcının ürünlerinin sermaye yatırımının geri ödeme süresi zarfında ihracat vergisinden muaf tutulması ya da bu vergilerin indirilmesi, ­ Hammadde, yarı işlenmiş mamul ve ekipmanların ülkeye üretim amaçlı ithal edilmesi halinde gümrük vergisi muafiyeti ya da indirimi, ­ Yeni ve yüksek teknoloji kullanan ve buna bağlı olarak rekabetçi ürünler üreten işletmelere kredi, sigorta ve reasürans (mükerrer sigorta) sağlayan banka ve diğer finansal kurulışlara vergi ayrıcalıkları. DIŞ TİCARET Dış Ticaret Göstergeleri (milyon $) Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge 2001 7 334 8 141 15 475 ­807 2002 7 965 8 879 16 844 ­914 2003 10 073 11 329 21 402 ­1 256 2004 13 917 15 983 29 900 ­2 066 2005* 16 083 16 319 32 402 ­236
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Report March 2006 *: Tahmini Bağımsızlık öncesi dönemde dış ticaretinin %80’den fazlasını diğer Sovyet Cumhuriyetleri ile gerçekleştiren Beyaz Rusya’nın dış ticaretinde önem arz eden ülke grupları bağımsızlık sonrası dönemde de BDT ülkeleri olmuştur. Bu ülkeler içinde özellikle Rusya Federasyonu önemli yere sahiptir. BDT dışındaki ülkelere doğru bir pazar çeşitlendirmesinin gerçekleştririlmesine rağmen Beyaz Rusya ihracatta hala Rusya’ya bağımlıdır. Rusya’nın 2004 yılında ülkenin toplam ihracatındaki payı %47 olmuştur (Bu oran 1998 yılında %65’tir). Rusya, makine ve ekipman, tekstil ve gıda ürünleri ihracatında en önemli pazar konumundadır. Rusya aynı zamanda Beyaz Rusya’nın ihtiyacı olan petrol, metaller ve kimyasal maddeler gibi çoğunluğu ham maddeniteliğindeki sanayi girdilerinin ithal edildiği en önemli tedarikçidir. Bu ürünlerin ithalattaki payı, artan ithalat hacmi ve dünya petrol fiyatlarına bağlı olarak yükselmektedir. 2004 yılında Rusya, ülkenin toplam ithalatında 2/3 pay sahibi olmuştur. Rusya ile ticari bağlar hem coğrafi ve kültürel yakınlık hem de iki ülke arasındaki Birlik Anlaşması nedeniyle sürekli güçlenmektedir. Rusya Federasyonu’nda 1998 yılı Ağustos ayında başlayan ekonomik kriz, ihracatının büyük çoğunluğunu Rusya Federasyonu’na ve onun ticaret ortaklarına gerçekleştiren Beyaz Rusya’yı olumsuz yönde etkilemiştir. Gerekli reformların gerçekleştirilmemesi ve netice olarak rekabet edebilirliğin artırılmaması pazar çeşitlenmesini engellemekte; bu da ülke ihracatını Rus pazarındaki talep değişikliklerinden kolayca etkilenir hale getirmektedir. Örneğin 1999 yılında, Rusya ekonomisindeki sorunlar nedeni ile Beyaz Rusya’nın ihracatında da %15 kadar düşüş gözlenmiştir. Diğer taraftan 2000 yılında ise Rus ekonomisinde yaşanan sürekli büyüme neticesinde ihracat %20 oranında büyümüştür. Rus tüketicisinin yüksek kaliteli ürünlere yönelmeye başlamasına rağmen Rus pazarında hala bölgesel farklılıkların ve gelir düzeyi farklılıklarının bulunması sayesinde düşük ve orta kaliteli Beyaz Rusya menşeli ürünlere pazar olanakları bulunmaktadır. Büyük ölçekli özelleştirme projelerinde ilerleme olmaması, yeniden yapılandırmanın gerçekleştirilememesi ya da özel sektörde büyümenin sağlanamaması Beyaz Rus üreticilerin geleneksel pazarlardan rekabetin daha yoğun 16 olduğu yeni pazarlara yönelmesini engellemektedir. Üreticiler bunun yerine Rusya pazarındaki çeşitli bölgelere yönelmeyi rekabet edebilirlik yönünden daha kolay bulmaktadır. Rusya ve diğer BDT ülkeleri ile ticaret Beyaz Rusya’nın artan enerji ithalatı gereksinimi nedeni ile geniş ticaret açıklarına neden olmaktadır. Ülkenin ihracatında son yıllarda gözlenen artışa rağmen, bu ülkelerden ithalat çok daha hızlı arttığı için dış ticaret açığı genişlemiştir. BDT ülkeleri dış ticaret açığı, diğer ülkeler ile ticarette gözlenen fazlayı genelde aşmaktadır. Ancak 2005 yılında bu yapı tersine dönmüştür. 2004 yılı Ocak­ Haziran dönemi itibarı ile BDT dışı ülkelerle ticarette gözlenen 1 milyar $ tutarındaki fazla, 2005 yılının aynı döneminde 1,8 milyar $ tutarında gerçekleşmiştir. Bu rakam, BDT ülkeleri ile ticarette ortaya çıkan 1,5 milyar $’lık açığın önemli ölçüde üzerindedir. Ancak BDT dışı ülkeler ile ticaretteki fazla dış ticarette ülke bazında çeşitlenmenin başarılı bir şekilde gerçekleştiği anlamına gelmemektedir. Beyaz Rusya gelişmekte olan pazarlara ihracatını artırsa da sanayi üretiminin önemli kısmını daha gelişmiş batı pazarlarına ihraç etmekte zorlnmaktadır. BDT dışı pazarlara ihracattaki artış daha çok rafine petrol fiyatlarındaki artıştan kaynaklanmaktadır. Dış Ticarette Başlıca Partnerleri (2004) İhracat Rusya İngiltere Hollanda Polonya Ukrayna Almanya % 47.0 8.3 6.7 5.3 3.9 3.7 İthalat Rusya Almanya Ukrayna Polonya İtalya ABD % 68.2 6.6 3.3 2.9 1.8 1.2 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Report March 2006 Beyaz Rusya’nın dış ticaretinin önemli bir kısmını gerçekleştirdiği BDT ülkeleri ile ihracatta rafineri ürünleri, makine imalat, metal işleme sanayi ürünleri, hafif sanayi ürünleri ve kimyasallar ve petro­kimyasallar önem taşımakta iken, ithalatta rafineri ürünleri, makine imalat ve metal işleme sanayi ürünlerinin yanı sıra metalurji, kimyasallar ve petro­ kimyasallar, gıda işleme, tarım ürünleri, ağaç ürünleri ve kağıt da önem taşımaktadır. Başlıca İhraç Ürünleri (2004, %) Mineral Ürünler Makina ve Ekipman Kimyasallar ve Kauçuk Metaller Gıda ve Tarımsal Ham Maddeler Tahta, Kağıt Hamuru ve Kağıt 27.5 23.2 15.3 8.8 8.5 6.6 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Report, March 2006
17 Başlıca İthal Ürünleri (2004, %) Mineral Ürünler Makina ve Ekipman Metaller Kimyasallar ve Kauçuk Gıda ve Tarımsal Ham Maddeler Tekstil Ürünleri 28.2 24.6 13.7 13.3 10.7 3.6 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Belarus Country Report, March 2006 Beyaz Rusya’nın İthalatında Başlıca Ürünler (2003) Ürün Kodu ve Ürün Tüm Ürünler (DTÖ) 2711 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar (hamyağlar hariç) 3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere karışık olan veya olmayan ürünlerden oluşan ilaçlar 2716 Elektrik enerjisi 8544 İzole edilmiş (emaye kaplanmış veya anodize edilmiş olanlar dahil) teller, kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler 8408 Sıkıştırmayla ateşlemeli içten yanmalı pistonlu motorlar (dizel ve yarı dizel) 7208 Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri 2402 Tütün veya tütün yerine geçen maddelerden yapılmış purolar, uçları açık purolar, sigarillolar ve sigaralar İthalat (2003, milyon $) Net İthalat İthalat Artış Başlıca İhracatçılar (2003, milyon Hızı 99­ 1. 2. $) 2003 (%) (%) (%) 11 505 1 541 12 719 694 7 Rusya Almanya (100) (0) 162 ­1 798 ­2 Rusya Almanya (91) (3) 150 98 0 Rusya (19) Almanya (12) 147 134 0 136 97 36 Rusya (54) Rusya (93) Litvanya (46) Almanya (2) 125 72 18 Rusya (69) Ingiltere (15) 115 114 11 Rusya (71) Ukrayna (29) 108 91 11 Rusya (83) Almanya (9)
18 1701 Kamış veya pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde) 8701 Traktörler (8709 pozisyonuna giren traktörler hariç) 7209 Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde mamulleri 8433 Tarım ürünlerinin hasat ve harman edilmesine mahsus makina ve cihazlar 8419 Isı değişikliği yoluyla maddelerin işlenmesi için makinalar ve tesis veya laboratuvar cihazları 8525 Telsiz telefon, telsiz telgraf, radyo veya televizyon yayınlarına mahsus verici cihazlar 2902 Siklik hidrokarbonlar 103 ­29 2 Brezilya (61) Küba (17) 97 ­285 24 Almanya (37) İsveç (23) 93 93 91 66 20 Almanya (74) Rusya (12) 80 73 53 İtalya (33) Rusya (26) 78 75 53 İsveç (47) Almanya (17) 67 63 ­4 7306 Demir veya çelikten diğer ince ve kalın borular ve içi boş profiler 7210 Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde mamulleri 7304 Demir (dökme demir hariç) ve çelikten ince ve kalın borular ve içi boş profiller (dikişsiz) 8481 Borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için 3808 Haşarat öldürücü, kemirici hayvanlara karşı koruyucu, zararlı mantarları ve bitkileri yok edici ürünler 67 33 26 Rusya (51) Rusya (87) Ukrayna (34) Ukrayna (10) 66 57 18 Rusya (68) Ukrayna (15) 60 59 5 Rusya (72) Ukrayna (16) 59 46 35 Rusya (60) Almanya (11) 58 53 9 Fransa (26) Almanya (18) 8 Rusya (94) Almanya (3) Kaynak: International Trade Center, http://www.intracen.org Dış Ticaret Politikası Beyaz Rusya’da ithalat ve ihracat işlemlerinin gerçekleştirilmesi için herhangi bir kayıt şartı bulunmamaktadır. 6 Ocak 1995 tarihinde Rusya Federasyonu ve Beyaz Rusya arasında gümrük kontrollerinin kaldırılmasını ve gümrük işlemlerinin ortaklaşa yürütülmesini öngören bir Gümrük Birliği Anlaşması imzalanmıştır. SSCB döneminde ticaret genellikle Barter yoluyla
19 yapılmakta ya da döviz olarak Ruble kullanılmakta iken, bağımsızlık sonrası dönemde liberalizasyon sürecinin başlaması ile birlikte Rublenin yerini serbest döviz almıştır. Barter ticaretinin üçüncü ülkelerle ticarette de önemli yeri vardır. Ülkede gerek Belarus firmaları gerek yabancı firmalar resmi olarak kayıt altına alındıkları günden itibaren dış ticaret faaliyetinde bulunma hakkına sahiptir. Ülkenin Dış Ticaret Mevzuatı tarife ve tarife dışı düzenlemeleri ve spesifik dış ticaret işlemlerini içermektedir. Bazı ürünlerin ihracatında sözkonusu ürünlerin ihracında bir sakınca olmadığına dair izin belgesi alınması ya da güvenlik, kalite, sağlık gibi standartların belgelenmesine yönelik sertifikaların temin edilmesi gerekmektedir. Ülkenin Dış Ticaret Mevzuatı uyarınca; bir ihracat işleminde ihracat karşılığı bedelin zamanında havale edilmesi, bir ithalat işleminde ise malların zamanında teslimi en önemli önceliktir. Katı döviz politikaları ve sınırlı döviz rezervleri nedeniyle “Barter”ın toplam dış ticaretteki önemi bağımsızlık sonrası dönemde de devam etmektedir. TÜRKİYE İLE TİCARET Türkiye­Beyaz Rusya Dış Ticaret Göstergeleri (000 $) Yıllar 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 İhracat İthalat Hacim 8 578 39 242 47 820 7 576 20 927 28 503 4 608 20 580 25 188 11 751 17 993 29 744 20 084 10 949 31 033 20 071 20 667 40 738 19 579 29 474 48 995 24 609 42 205 66 814 49 618 46 364 95 982 Denge ­30 664 ­13 351 ­15 972 ­6 242 9 135 ­596 ­9 953 ­17 596 3 254 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı Türkiye­Beyaz Rusya dış ticaret hacmi mevcut potansiyeli yansıtmamaktadır. İki ülke dış ticareti 1995 yılında canlanmaya başlamıştır. 2000’li yıllara kadar Türkiye’nin Beyaz Rusya’ya ihracatı, Beyaz Rusya’dan gerçekleştirdiği ithalata göre düşük seviyelerde gerçekleşmiştir. 2000 yılından itibaren ülkeye ihracatımız artış göstermeye başlamış olup, 2001 yılında 20 milyon $ seviyesine ulaşmıştır. Ancak, Türk menşeli malların ülkeye AB, Polonya, Rusya Federasyonu gibi ülkelerden ithal edilmesi nedeniyle Beyaz Rusya istatistiklerine göre Türkiye’nin Beyaz Rusya’ya ihracatı daha yüksek düzeydedir. Bu durum aynı zamanda Avrupa ülkeleri ile ticarette uygulanan yüksek vergi oranları nedeniyle Türk mallarının rekabet gücünü de olumsuz yönde etkilemektedir. 2005 yılında ülkeye ihracatımız yaklaşık %102 oranında önemli bir artış göstererek 49,6 milyon $ seviyesine ulaşmıştır. Ülkeden 2005 yılı ithalatımız ise bir önceki yıla göre %9,9 oranında artarak 46,3 milyon $ olmuştur. 2005 yılı itibarı ile Beyaz Rusya ile dış ticarette 3,2 milyon $’lık bir fazla sözkonusudur. Türk mallarının Beyaz Rusya’ya normal ticaret yoluyla satılmasında zorluk çekilmektedir. Ülkeye bavul ticareti yoluyla önemli miktarda Türk malı ürün girmektedir. Bavul ticareti yoluyla Türkiye’den ülkeye özellikle tekstil ürünleri, gıda maddeleri, deri ve temizlik malzemeleri girmektedir.
20 Türkiye’nin İhracatında Önem Arz Eden Ürünler Türkiye’nin Beyaz Rusya’ya ihracatında en önemli yeri ham postlar, deriler ve köseleler; örme eşya; özel dokunmuş mensucat; yenilen meyvalar, kabuklu yemişler ürün grupları almaktadır. Elektrikli makina ve cihazlar; kazanlar, makina ve cihazlar; yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular; plastik ve plastikten mamul eşyalar vb. diğer önemli ürün gruplarıdır. İhracatta Önem Arz Eden Ürünler ($) GTİP No ÜRÜN 41 60 58 08 85 84 07 39 33 34 87 43 63 54 52 73 48 71 40 72 2004 Ham Postlar, Deriler (Kürkler Hariç) ve Köseleler 475.716 Örme Eşya 1.344.985 Özel Dokunmuş Mensucat, Dantela, Duvar Halıları, İşlemeler 3.636.814 Yenilen Meyvalar, Kabuklu Yemişler, Turunçgil ve Kavun Kabuğu 2.136.653 Elektrikli Makina ve Cihazlar, Aksam ve Parçaları 4.876.738 Kazanlar; Makina ve Cihazlar, Aletler, Parçaları 1.671.276 Yenilen Sebzeler ve Bazı Kök ve Yumrular 164.190 Plastik ve Plastikten Mamul Eşya 1.184.293 Uçucu Yağlar, Rezinoitler, Parfümeri, Kozmetikler vb 1.113.161 Sabunlar, Yüzey Aktif Organik Maddeler, Yıkama­ Yağlama Maddeleri 452.136 Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, Motosiklet ve Diğer 116.690 Postlar, Kürkler, Taklit Kürkler ve Mamulleri 108.814 Mensucattan Mamul Diğer Eşya, Kullanılmış Eşya, Paçavralar 442 Dokumaya Elverişli Suni ve Sentetik Lifler 279.356 Pamuk 192.877 Demir veya Çelikten Eşya 1.044.700 Kağıt ve Karton; Kağıt Hamurundan Kağıt ve Kartondan Eşya 641.133 İnciler, Kıymetli Taş ve Metal Mamulleri, Madeni Paralar 520.765 Kauçuk ve Kauçuktan Eşya 377.890 Demir ve Çelik 125.198 GENEL TOPLAM 24.609.462 2005 % Değişim 6.339.723 6.256.821 1232,7 365,2 5.431.802 49,4 4.925.822 3.454.228 2.738.240 2.570.984 2.295.633 130,5 ­29,2 63,8 1465,9 93,8 1.364.800 22,6 1.345.045 197,5 1.146.017 1.027.028 882,1 843,8 976.841 220904,8 959.142 243,3 912.589 373,1 879.781 ­15,8 753.554 17,5 672.989 618.569 571.499 49.618.484 29,2 63,7 356,5 101,6 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
21 Türkiye’nin İthalatında Önem Arz Eden Ürünler Türkiye’nin Beyaz Rusya’dan ithalatında ham madde ve ara malları önemli yer tutmakta olup, bu ürünlerden sentetik ve suni devamsız lifler birinci sırayı almaktadır. Dokumaya elverişli bitkisel lifler, kağıt ipeği ve dokumaları, dokumaya elverişli suni ve sentetik lifler, aluminyum ve aluminyum eşyalar, plastik ve plastikten mamul eşyalar diğer önemli ürün gruplarıdır. İthalatta Önem Arz Eden Ürünler ($) GTİP No ÜRÜN 55 53 27 54 59 15 31 84 44 87 73 70 52 29 62 82 90 40 22 85 Sentetik ve Suni Devamsız Lifler Dokumaya Elverişli Bitkisel Lifler, Kağıt İpeği ve Dokumaları Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Müstahsalları, Mumlar Dokumaya Elverişli Suni ve Sentetik Lifler Emdirilmiş, Sıvanmış, Kaplanmış Mensucat, Bunlardan Teknik Eşya Hayvansal ve Bitkisel Yağlar ve Bunların Müstahsalları Gübreler Kazanlar; Makina ve Cihazlar, Aletler, Parçaları Ağaç ve Ağaçtan Mamul Eşya; Odun Kömürü Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, Motosiklet ve Diğer Demir veya Çelikten Eşya Cam ve Cam Eşya Pamuk Organik Kimyasal Müstahsallar Örülmemiş Giyim Eşyası ve Aksesuarları Adi Metallerden Aletler, Bıçakçı Eşyası, Sofra Takımları Optik, Fotoğraf, Sinema, Ölçü, Kontrol, Ayar Cihazları, Tıbbi Aletler Kauçuk ve Kauçuktan Eşya Meşrubat, Alkollü İçkiler ve Sirke Elektrikli Makina ve Cihazlar, Aksam ve Parçaları GENEL TOPLAM 2004 2005 % Değişim 8.174.376 9.515.474 4.534.291 9.397.257 16,4 107,2 13.849.674 7.429.823 6.884.510 7.151.663 ­46,4 3,9 793.882 3.328.737 319,3 1.546.474 1.614.885 1.295.076 1.495.697 1.292.193 493.830 1.009.477 ­ ­19,8 ­13,6 104,4 254.042 231.851 990.184 984.141 561.694 550.163 331.808 153.771 ­ ­33,7 36.406 148.279 307,3 14.184 102.518 614.193 94.773 20.251 81.857 1.421 73.494 42.205.480 46.363.762 622,8 ­84,6 304,2 5072,0 9,9 292.234 403.890 289,8 92,2 36,2 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı Önemli Anlaşma ve Protokoller Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması: 08.09.1993 tarihinde imzalanmış ve 1.12.1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözkonusu Anlaşma ile iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik
22 ilişkilerin mevcut durumu ve geliştirilmesi yönünde alınabilecek tedbirleri görüşmek üzere bir Karma Ekonomik Komisyon kurulması kararlaştırılmıştır. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması: 08.08.1995 tarihinde imzalanmış ve 12.01.1997 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmış olup, 20.02.1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması: 24­26 Temmuz 1996 tarihleri arasında Beyaz Rusya Cumhurbaşkanı’nın Türkiye’yi ziyareti sırasında imzalanmıştır. Dostluk ve İşbirliği Anlaşması: 24­26 Temmuz 1996 tarihlerinde Beyaz Rusya Cumhurbaşkanı’nın Türkiye’yi ziyareti sırasında imzalanmıştır. Tekstil ve Konfeksiyon Alanında Tarife İndirimi (Mart 2005): Türkiye ile Belarus arasında tekstil ürünleri ticaretinde tercihli bir rejim uygulanabilmesi imkanlarının değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilen görüşmeler neticesinde varılan mutabakat çerçevesinde Beyaz Rusya, ülkemiz menşeli 50­63. fasıllar arasında yer alan tekstil ve konfeksiyon ürünlerine halihazırda % 5, 10, 15, 20 düzeylerinde uygulanan gümrük vergilerini % 4, 8, 12 düzeylerine düşürmüş ayrıca, bu fasıllardaki ürünler için asgari referans fiyatı uygulamasını da yürürlükten kaldırmıştır. Yatırım İlişkileri Ülkede yaklaşık 40 adet Türk firması faaliyet göstermektedir. 2006 yılına kadar Türk firmaları tarafından Beyaz Rusya’da yaklaşık 20 milyon ABD Dolarlık yatırım gerçekleştirilmiştir. Beyaz Rusya öncelikli olarak altyapı yatırımlarına ihtiyaç duymaktadır. Bunların yanı sıra, karayollarının altyapı hizmetlerinde özellikle oteller, restoranlar, benzin istasyonları ağının oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Bu projeler, EBRD gibi uluslararası finans kuruluşları tarafından da desteklenmektedir. Altyapı projelerinin yanısıra, otomotiv sanayi de Türk girişimcileri için potansiyel arz etmektedir. Gıda sanayi de yabancı yatırımcılar için cazip bir sektördür. Özellikle süt, et, buğday işleme tesislerine ihtiyaç bulunmaktadır. Beyaz Rusya tekstil sanayiinde karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir. Ancak bu sektörün boya ve kimyasallar gibi girdilerinde dışa bağımlıdır. Tekstil boyaları ve kimyasallar Türkiye açısından ihracat potansiyeli arz etmektedir. Ülke, coğrafi konumu nedeniyle taşımacılıkta stratejik öneme sahiptir. Bu nedenle, ülkeden önemli sayıda transit yolcu geçmektedir. Turizm ve otel işletmeciliği alanlarında önemli işbirliği fırsatları bulunmaktadır. Ülkede özellikle süpermarket, turizm acentası, restoran, fırın, pastane işletmeciliği konularında küçük müteşebbise ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyacı karşılamak için EBRD, IFC ve USAID gibi uluslararası kuruluşlar tarafından çalışmalar yürütülmektedir. Beyaz Rusya firmaları Türk serbest bölgelerinde, Türk firmaları da Beyaz Rusya’daki serbest bölgelerde önemli yatırım olanaklarına sahiptir. Özellikle KOBİ’ler için tüketim malları üretiminde pek çok yatırım olanağı bulunmaktadır.
23 İki Ülke Arasında Ticarette Karşılaşılan Sorunlar Ülkede yaşanan “konvertasyon” sorunları ve döviz darboğazı önemli bir sorun teşkil etmektedir. Rusya Federasyonu’nda yaşanan ekonomik ve finansal kriz Beyaz Rusya Rublesinin devalüasyonuna ve ülkede zaten yaşanmakta olan döviz darboğazının artmasına neden olmuştur. Ülkenin geçiş dönemi yaşamakta oluşu nedeniyle finansal sistemi yeterli değildir. Bu nedenle, Türkiye­Beyaz Rusya bankaları arasındaki ilişkiler de yetersiz seviyededir. Akreditif mekanizmasının çalıştırılmasında sorunlar yaşanmaktadır. Türk bankaları ve Beyaz Rusya bankaları arasındaki muhabirlik ilişkilerinin geliştirilmesi ve karşılıklı işlemlere başlanması iki ülke ticaretini olumlu yönde etkileyecektir. Vergiler, özellikle ithalat, işletme, kişisel gelir vergisi gibi vergiler Devlet için önemli gelir kaynağı oluşturmaktadır. Beyaz Rusya’nın Rusya ile imzalamış olduğu Gümrük Birliği Anlaşması dış ticarette uygulanan vergi ve tarifeleri önemli ölçüde etkilemiştir. (Birçok ürüne uygulanan ithalat vergisi oranları yaklaşık %20 oranında artırılmıştır.) Gerçek potansiyeli yansıtmayan iki ülke dış ticaret hacminin artırılmasına yönelik olarak, fuar ve sergilerin sıklıkla düzenlenmesi ve resmi heyet ve işadamı ziyaretlerinin sıklaştırılmasının sağlanması gerekmektedir. Bunların yanı sıra, Beyaz Rusya ile çok önemli ticari ve ekonomik ilişkiler içinde bulunan Rusya Federasyonu’nda yatırım ve ticaret yapan Türk firmalarının Beyaz Rusya piyasasına da yönelmeleri sağlanmalıdır. İŞADAMLARININ DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR SSCB’nin dağılmasının ardından ekonomik ve sosyal bir geçiş döneminin yaşandığı ülkede aynı süreci yaşayan ülkelere benzer sorunlar yaşanmaktadır. Ülkenin finansal ve ekonomik sistemi Batı ile uyumlu değildir ve pazar ekonomisinin gerektirdiği biçimde derinleşmemiştir. SSCB ülkeleri içinde insan kaynakları, istikrar, gelişmiş altyapı yönlerinden en gelişmiş ülkelerden biri olan ülkenin günümüzdeki en önemli sorunu Serbest Piyasa Ekonomisi hususundaki deneyimsizliğidir. Kalifiye ve ucuz işgücü yönünden yatırımcılar için büyük önem taşıyan ülkenin işletmeleri deneyimli yöneticilere ihtiyaç duymaktadır. Gerçek potansiyeli yansıtmayan Türkiye­Beyaz Rusya dış ticaret hacminin artırılmasına yönelik olarak, fuar ve sergilerin sıklıkla düzenlenmesi ve resmi heyet ve işadamı ziyaretlerinin sıklaştırılmasının sağlanması gerekmektedir. Bunların yanı sıra, Beyaz Rusya ile çok vnemli ticari ve ekonomik ilişkiler içinde bulunan Rusya Federasyonu’nda yatırım ve ticaret yapan Türk firmalarının Beyaz Rusya piyasasına da yönelmeleri sağlanmalıdır. İki ülke arasında düzenli uçak seferlerinin bulunmaması ülkelerarası ticareti olumsuz yönde etkilemektedir. Ulaştırma masraflarının düşürülmesi yönünde de bazı çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
24 PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Vergiler Dolaylı Vergiler Özel Tüketim Vergisi: Özel tüketim vergisi tutarı ya vergiye tabi malın fiziki birimi başına sabit bir tutar olarak ya da malların değeri üzerinden yüzde olarak belirlenmektedir. Alkollü içecekler, petrol ve petrol ürünleri, tütün ürünleri, mücevher, minivanlar ve otomobiller özel tüketim vergisine tabi mallardır. Katma Değer Vergisi: KDV, Beyaz Rusya’ya ithal edilen hemen hemen tüm mallara uygulanmaktadır. KDV oranı %18’dir. Bazı gıda maddelerinde, çocuk eşyalarında, tarımsal üretim için kullanılan ürünlerde, balıkçılık ve arıcılıkta yürürlükteki oran %10’dur. İhracata konu olan mal ve hizmetler KDV’den tamamen muaftır. İthal edilen mallar ise KDV’ye tabidir. Dolaysız Vergiler Kar Vergisi: Kar vergisi oranı %24’tür. Bunun yanısıra Kar Vergisi Kanunu uyarınca bilanço karı üzerinden %15, %10 ve %7 gibi daha düşük oranlar da uygulanabilmektedir. Yabancı sermaye payının %30’u aştığı yabancı sermayeli işletmeler ürün ve hizmetlerinin satışı üzerinden elde ettikleri kar için 3 yıllık vergi ayrıcalığına sahiptir. Ekonomi için kritik önem taşıyan ürünleri üreten üreticilere devam eden üç yıl için daha %50 oranında vergi indirimi sağlanmaktadır. Üretim ve konut inşaası için yapılan sermaye yatırımları kar vergisi matrahından düşülebilmektedir. Kar vergisi mükellefleri Beyaz Rusya’da ticari faaliyet göstermek amacı ile ülkede daimi bir kuruluş oluşturan yabancı tüzel kişilerdir. Vergilendirilebilir kar, ürün ve hizmetlerin satışından ve diğer değerli kalemlerden (sabit varlıklar, stoklar, maddi olmayan duran varlıklar, menkul kıymetler, mülkiyet hakları gibi) elde edilen gelirden, bu işlemlere bağlı harcamaların düşülmesi ile oluşan bilanço karı üzerinden hesaplanmaktadır. Stopaj Vergisi: Kaynakta kesilmekte olup, %15’tir. Beyaz Rusya Cumhuriyetinde ticari faaliyet gerçekleştirmeyen yabancı tüzel kişilerin gelirleri aşağıdaki oranlardan vergiye tabidir. Belirli Finansal Faaliyetler için Gelir Vergisi: Bankalar ve diğer kredi ve finans kuruluşları, sigorta ve reasürans şirketleri %30 gelir vergisine tabidir. Menkul kıymetlerle ilgili işlemler gerçekleştiren tüzel kişiler %40 üzerinden vergilendirilmektedir. Kişisel Gelir Vergisi: Beş aşamada artan oranlı bir vergilendirme cetveli (%9, %15, %20, %25 ve %30) uygulanmaktadır. Kişisel gelir vergisi matrahı bireylerin bir takvim yılında nakit ve ayni olarak elde ettikleri toplam gelirdir.
25 Beyaz Rusya’da İşyeri Açmak Şube Açmak Beyaz Rusya Cumhuriyeti Kanunları yabancı tüzel kişilerin ülkede şube açmalarına olanak tanımamaktadır. Temsilci Ofis Açmak Yabancı Bir İşletmenin Temsilci Ofisi Beyaz Rusya Cumhuriyeti Kanunlarına göre bir işletmenin temsilci ofisi Beyaz Rusya Cumhuriyeti toprakları üzerinde kurulan ayrı bir yapısal birim olup, temsilcisi olduğu yabancı tüzel kişi hesabına faaliyet göstermektedir. Temsilci ofisler tüzel kişiğe haiz değildir. (Beyaz Rusya Cum. Medeni Kanunu md. 51­1) (22 Temmuz 1997 tarihli ve 929 sayılı Bakanlar Kurulu kararı) Yabancı Ortaklı Bir İşletmenin Temsilci Ofisi Yabancı hisseli ticari işletmelerin şube ve temsilci ofisleri yabancı sermayeli ticari işletmelerle ilgili düzenlemeler çerçevesinde faaliyet göstermektedir. (Beyaz Rusya Cum.Yatırım Kanunu md. 82) Beyaz Rusya Cum.’de yabancı ortaklı ticari işletmelerin şube ve temsilcilikleri tüzel kişiliğe haiz sayılmamaktadır. Temsilci Ofis Kuruluşu, Yetkilendirilmesi ve Faaliyet Şartları Yabancı işletmelerin Beyaz Rusya’da temsilci ofis açmalrı için Beyaz Rusya Cum. Dışişleri Bakanlığı’ndan izin almaları gerekmektedir. Sözkonusu izin en fazla üç yıllık bir süreç için verilmekte olup, izin süresinin dolmasından en az bir ay once başvurulması halinde önceden verilen izin süresi kadar uzatılması mümkündür. Temsilci Ofis Açmak için Gerekli Belgeler Temsilci ofis açmak üzere gerekli iznin alınması için aşağıdaki belgelerin Dışişleri Bakanlığı’na ibraz edilmesi gerekmektedir. 1. Aşağıdaki bilgileri içeren başvuru yazısı; ­ ­ ­ ­ ­ ­ Temsilci ofisin faaliyet amacı ya da amaçları İşletmenin tam adı İşletmenin kuruluş tarihi Merkez ofisin yeri İşletme profili Beyaz Rusya’da şirket adına hareket etmeye yetkili kişiler hakkında bilgi 2. İşletmenin kuruluş belgelerinin kopyaları, 3. Başvuru yapan işletmenin, ülkesinde kayıtlı bir şirket olduğunu kanıtlayan belgenin kopyası, 4. Temsilci ofisin yöneticisine verilecek bir vekaletname, 5. İşletmeye hizmet veren bankadan alınacak bir referans mektubu, 6. Başvuru sahibi firmanın ülkesindeki mevzuatın gerektirmesi halinde, firmanın kurulu olduğu yerdeki kamu kuruluşlarından alınan özel iznin kopyası,
26 7. Temsilci ofisin Beyaz Rusya’daki amaçları, adresi, hükmi yapısı, yöneticisinin yetkilerini, kapanış işlemlerini içeren tüzüğü, 8. Temsilci ofisin açılması ile ilgili işlemleri yüretmek üzere yekilendirilen kişiye verilecek vekaletname. 2­6 numaralı maddelerde belirtilen belgelerin, Beyaz Rusya Cumhuriyeti resmi dillerinden birinde sunulması gerekmektedir. Çevirilmiş belgelerin Beyaz Rusya Cumhuriyeti’nin diplomatik misyonlarında tasdik edilmesi gerekmektedir. Ülkede temsilci ofis açmak isteyen firmalardan kayıt ücreti alınmaktadır. Dışişleri Bakanlığı başvurudan itibaren bir ay içinde temsilci ofis açma başvurusunu kabul ya da red eder. Alınan izin, firmanın temsilci ofis açma hakkını kayıt tarihinden itibaren 6 ay içinde kullanmaması halinde geçersiz hale gelmektedir. Yabancı kuruluşların ülkede temsilci ofis açmadan faaliyet göstermeleri mümkün değildir. Ulaşım Türk Hava Yolları, başkent Minsk’e uçuş başlatmış bulunmaktadır. Minsk’te iki adet uluslararası havaalanı bulunmaktadır. Şehiriçinde bulunan Minsk­1 Havaalanı yalnızca Beyaz Rusya ve BDT ülkeleri arasındaki uçuşlar için hizmet vermektedir. Minsk­2 Havaalanı (National Airport “Minsk”) Moskova otoyolu üzerinde, şehirden 40 km. uzaklıkta olup, hem uluslararası hem de BDT ülkelerine uçuşlara açıktır. Minsk­2 Havaalanı ve Minsk Merkezi Otobüs İstasyonu arasında her saat başı otobüs hizmeti bulunmaktadır. Otobüs biletleri yaklaşık 1,2 $’dır. Havaalanı ve Otobüs İstasyonu arasında 1 saatlik mesafe bulunmaktadır. Havaalanına taksi ile ulaşım 30­50 $ arasında değişmektedir. Taksi şoförleri ile pazarlık yaparak fiyatı 10 $’a kadar düşürmek mümkündür. Vize Uygulaması Beyaz Rusya, ülkeye girişlerde Türk vatandaşlarından vize talep etmektedir. Ülkeye giriş için gerekli olan vize, Beyaz Rusya Cumhuriyeti Büyükelçiliğinden temin edilmektedir. Vizenin alınabilmesi için bir Beyaz Rusya kuruluşundan, bir firmadan ya da gerçek kişiden davet mektubu da gerekmektedir. Firmalardan alınacak davet mektubu firmanın antetli kağıdına yazılmış olmalı ve firma, bir dış ticaret firması olarak kayıtlı bir firma olmalıdır. Gerçek kişilerden alınacak davet mektuplarında davet edilen kişinin adı ve soyadı, doğum yeri ve tarihi, pasaport numarası gibi bilgiler ve ziyaret nedeni belirtilmelidir. Rusya Federasyonu vizesine sahip olan kişiler Beyaz Rusya’da transit yolucu olarak 48 saat süreyle kalabilmektedirler. Beyaz Rusya vizesine sahip olan yolcular ise Rusya Federasyonu’nda 72 saat süre ile kalabilmektedirler. Beyaz Rusya sınırına girildikten sonra 72 saat içinde ülkeye girişin gerçekleştiği davet eden kuruluş ya da kişi tarafından İç İlişkiler Departmanına bildirilmelidir. Oteller bu zorunluluğu müşterileri için otomatik olarak yerine getirmektedir. 1 Ekim 2000 tarihinden itibaren ülkeye girişlerde sağlık sigortası talep edilmeye başlanmıştır. Sözkonusu sağlık sigortalarının, giriş yapan kişilerin başka bir sağlık
27 sigortası bulunsa dahi giriş yapılan gümrükten temin edilmesi gerekmektedir. Sağlık sigortalarının maliyetleri ülkede kalış süresine göre değişiklik göstermektedir. Buna göre sigorta masrafları asgari 1 $’dan (bir günlük kalış için) azami 85 $’a (bir yıllık kalış için) kadar değişmektedir. İklim Ülke, kara ikliminin etkisi altındadır. Başkent Minsk’te ortalama sıcaklıklar Ocak ayında –6°C, Şubat’ta –3°C, Mart’ta 1°C, Nisan’da 8°C, Mayıs’ta 13°C, Haziran’da 17°C, Temmuz’da 18°C, aĞustos’ta 17°C, Eylül’de 14°C, Ekim’de 7°C, Eylül’de 14°C, Ekim’de 7°C, Kasım’da 1°C, Aralık’ta –1°C’dir. Zaman Beyaz Rusya ve Türkiye yerel saatleri arasında fark bulunmamaktadır. Çalışma Saatleri Pazartesi­Cuma 09:00­13:00 14:00­18:00 Bankalar Pazartesi­Cuma 09:00­10:00 13:00­15:00 Mağazalar Pazartesi­Cuma Cumartesi 10:00­14:00 15:00­19:00 10:00­18:00 Resmi Tatiller 1 Ocak : Yeni Yıl Tatili : Noel (Ortodoks) 7 Ocak 8 Mart : Dünya Kadınlar Günü : Radunitsa 20 Nisan : İşçi Bayramı 1 Mayıs : Zafer Günü 9 Mayıs 15 Mayıs : Anayasa Günü 3 Temmuz : Bağımsızlık Günü : Ekim Devrimi Günü 7Kasım 25 Aralık : Noel (Katolik)
28 DEĞERLENDİRME 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasının ardından Rusya Federasyonu ile bağlarını koparmamaya özen gösteren Beyaz Rusya, bu ülke ile 2 Nisan 1996 tarihinde bir “Birlik Anlaşması” imzalamıştır. Ülkede pazar ekonomisine geçiş için bazı ekonomik reformlar yapılmış olmasına rağmen gerçek anlamda bir yapısal değişim için gerekli önlemler henüz alınamamıştır. Bu nedenle ülkedeki yabancı yatırımlar diğer bölge ülkelerine kıyasla düşük düzeydedir. Makroekonomik istikrarın ve fiyat serbestisinin sağlanamaması, ticaret ve rekabet gibi konularda uluslararası normların uygulanamaması ve finansal kurumların yeterince gelişmiş olmaması ülkenin başlıca ekonomik sorunlarıdır. Beyaz Rusya Cumhuriyeti’nin dış ticaretinde eski SSCB ülkeleri hala önemini korumaktadır. Bağımsızlık sonrası dönemde yaşanan döviz sıkıntısı nedeniyle Barter Ticareti hala önemini korumaktadır. Ülkenin turizm, otomotiv, gıda sektörlerinde yabancı yatırımlar için olanaklar bulunmaktadır. Ayrıca, ülke tekstil boyaları ve kimyasalları yönünden dışa bağımlıdır. Ayçiçek tohumu, bitkisel yağ ve buğday Türkiye’den ülkeye ihraç edilebilecek ürünlerdir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 29