II. Meşrutiyet Dönemi Türk Romanında Millî Kimlik

II. Meşrutiyet Dönemi Türk Romanında Millî Kimlik

Yıl: 2, Sayı: 3, Haziran 2015, s. 1-5
Recep DİKİCİ1
ESKİ HARFLİ İKİ ESERDE ÇANAKKALE SAVAŞININ
ASIL BAŞARI SEBEBİ VE EHEMMİYETİ
Özet
Çanakkale Boğazının, akdenizden karadenize biricik tabiî bir boğaz olması
itibariyle, Akdeniz boğazıyla birlikte daima cihanın en ehemmiyetli geçidi
mesabesindedir. Akdeniz ve Karadeniz boğazları, Güney Rusya’nın ithalat ve
ihracat yoludur. Bu geçit damarının Türkler tarafından kapatılması, Rus iktisadını
büsbütün felce uğratıyordu. Boğazlara hâkim olan Rusya, balkan milletleri
üzerinde de tam nüfuz sağlamış ve Akdeniz’deki İngiliz hayat damarına da
dokunmuş olurdu.
Daha çok Çanakkale savaşının kapasite ve stratejileri işlenmiştir. Bu
makalede ise, Eski harfli “Büyük Harpte Çanakkale Seferi” ve “Çanakkale
Muharebesi” adlı iki eserden yararlanarak, Çanakkale savaşının asıl başarı sebebi
ve ehemmiyeti kaleme alınmıştır. Bu iki önemli husus ana hatlarıyla işlenerek,
Çanakkale savaşıyla ilgili olarak kurtuluş savaşına katkıda bulunulmuş olacaktır.
Çanakkale savaşı, basit bir savaş değildir. Başta Osmanlı İmparatorluğu,
Rusya, Avrupa ve Balkan ülkeleri olmak üzere, bütün dünya ülkelerini ilgilendiren
bir savaştır. Çünkü Asya ile Avrupa arasında bir geçit olması sebebiyle Çanakkale
boğazı, siyasî, askerî ve iktisadî bakımdan büyük önem arz etmektedir.
Anahtar kelimeler: Çanakkale, boğaz, savaş, başarı sebebi, ehemmiyeti.
1
Prof. Dr., Selçuk Üniversitesi, Arap Dili ve Edebiyatı, [email protected]
Recep Dikici
REASON AND SIGNIFICANCE OF THE MAIN ACHIEVEMENTS OF
GALLIPOLI CAMPAIGN IN TWO OLD LETTERS WORKS
Abtract
Hellespont with mediterranean strait is the world's most important gateway
due to a native strait from the Black Sea to the Mediterranean. Mediterranean and
Black Sea straits are import and export pathway that belongs to South Russia.
Closed by the Turks of this passage vessel was paralyzing Russian economy.
Russia which dominates the Straits has supply full influence over Balkan nations
and has touched the British life vessels in the Mediterranean.
Çanakkale war’s capacity and strategies were handled in Current related
works. Contrarily in this article; reason and significance of the main achievements,
gallipoli campaign were penned advantage of the two old letter works that called
“gallipoli campaign in great war" and " gallipoli campaign ". By treatment with
these outlined two important points regarding the gallipoli campaign will have
contributed to the liberation war. Gallipoli campaign isn’t ordinary war. War that
concerns all countries of the world, at first the Ottoman Empire, including in
Russia, Europe and the Balkan countries. Because of it is a strait from the Asia to
Europe; Hellespont is the most important on account of political, military and
economic reasons.
Keywords: Gallipoli, strait, war, reason for success, importance
2
GİRİŞ
1914 senesi Ağustos’unda Teşrini evveli sonunda bu hükümetlerle birlikte harbe
giriyordu. Türk silahının mucize eseri, bilhassa Çanakkale’de, yılmak bilmeyen büyük bir azim
ve irade ile Süveyş’e karşı ve bilahere iki defa Gazze’de ve 10.000 İngiliz’in esaretiyle
neticelenen Kutu’l-ammare’de tecelli etmiş ve bu başarılar, yalnız Avrupa kamuoyunda değil,
askerî mahfillerde çok büyük takdir ve hayrete sebep olmuştu2. Bir hükümet ki, uzun senelerden
beri Yemen’de, Güney Arabistan’da savaşmakta ve ordusunun kanı dökülmekteydi. 1912’de
civardaki düşmanlarının ilk saldırısı ile sarsılmış görünen bu hükümet, siyasî ve iktisadî
teşkilâtının bozukluğuna rağmen, büyük harpte öyle kahramanlıklar göstermişti ki, o ana kadar
geçen kahramanlık tarihi vakaları, bunların yanında sönük kalırdı.
Türkiye, bu mevcudiyetini gösterirken, Almanya’nın ve mahdut bir surette de
Avusturya-Macaristan’ın yardımlarına dayanıyordu. Şüphesiz Türkiye’nin bu kadar bir kabiliyet
ve mukavemet göstermesi, Alman yardımı olmasaydı, o derecede ehemmiyetini haiz olamazdı.
Fakat bu yardımların derecesini aşırı kabul etmek uygun değildir. Almanya daha fazlasını nasıl
temin edebilirdi! 15. 000 Alman zabit ve efradı Türklerin hizmetine tahsis edilmiş ve iki Alman
Harp gemisi Türk filosuna katılmıştı. Yaklaşık 100.000 vagon harp malzemesi harp seneleri
içinde Almanya’dan İstanbul’a gönderilmişti. Malî yardımlar ise, 3 milyar altın mark karşılığı
idi. Bu miktarlar, her iki tarafın can ve mal itibariyle birbirine bağlandığını ispat eder. Fakat
kahramanlıklarla türlü muharebelerini ortaya koyan ve başlatan, doğrudan doğruya Türkler,
Geniş bilgi için bk. Saim, Yahya, Hilalin Gölgesinde: Çanakkale-Kutü’l-Emare Zafer Destanı, Ankara, Kültür
Bakanlığı, 1991.
2
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 3, Haziran 2015, s. 1-5
Eski Harfli İki Eserde Çanakkale Savaşının Asıl Başarı Sebebi ve Ehemmiyeti
kendileridir. Bu yardımların oradaki tesiri mahduttur. Bu varlığı temin eden, manevî
kuvvetlerdir3. Bu kuvvetlerin tesirini, Türk olmayanlar da sezer. Fakat bunun asıl cevherini
anlayamaz4.
Çanakkale Savaşının Ehemmiyeti
Çanakkale tabiriyle ifade etmek istenilen boğazlar mıntıkası, hiç şek ve şüphesiz ezelî ve
ebedî en büyük ehemmiyete sahip bir mıntıkadır. Bu ehemmiyeti dün ne ise, bugün de odur.
Yarın da, öyle olacaktır. Çanakkale’ye (yani boğazlara) hakim olacak bir hükümet Şark ile
Garbı birbirinden ayırır. Karadeniz etrafındaki hükümetlerin hayat ve istikbaline hakim kılar.
Nasıl ki Çanakkale’ye bizim hakim oluşumuz, büyük harpte Rusya Çarlığını veren, Romanya’yı
perişan eden Bulgaristan’ı merkezî devletlere katılmaya mecbur eden harbin, hatır ve hayale
gelmez bir şekilde uzayıp gitmesine ve dünya ahvalinin harpten sonra sekiz senedir hala bir
türlü düzeltilemez bir karmaşa içinde devam etmesine etkili olan başlıca unsur olmuştur. Bu
ehemmiyeti, tarihin hemen her sahifesinde görürüz.
Dara (eski Pers hükümdarı)’nın orduları Şarktan Garb’a, İskender’in orduları Garb’dan
Şark’a uzanarak bu boğazlar üzerinden geçtiği gibi, İslamiyet’in bu istikamette Avrupa’ya
aşmasına boğazlar mani olmuş, haçlı ordularının bütün kuvvetleri bu boğazlardan geçerek
İslamiyete taarruz etmiş, Roma İmparatorluğu bu havzaya hükmetmesi sayesindedir ki, Asya ve
Avrupa’daki memleketlerin üzerinde hakimiyetini sürdürmeye muvaffak olmuştur, Bizans
İmparatorluğu ancak bu ehemmiyetli mevki sayesindedir ki, çok uzun müddet yaşayabilmiş,
Türklerin birkaç asır devam eden Avrupa istilaları hep bu boğazlar üzerinde yapılmış, onun
hakimiyetinde başlayan Avrupa karşı taarruzları ise, hep bu istikamete yönelerek bizi Doğu
Trakya’ya kadar sürmüştür.
Velhasıl hiç şüphe etmeyelim ki boğazlar kıtasına sahip bir hükümet, dünyanın talihi
üzerine daima katî tesirler etmeye namzet bir müessirdir; bu tarihî bir mecburiyettir5.
Çanakkale, yeryüzünün en mühim bir geçidi olması hususunda haiz bulunduğu
ehemmiyet dolayısıyla, öteden beri dünya vakalarının cereyan etmesiyle, bir kere daha cihan
siyasetinin mihrak noktasını teşkil etmiştir. Çanakkale Boğazı, ak denizden kara denize biricik
tabiî bir boğaz olmak itibariyle, Akdeniz boğazıyla birlikte daima cihanın en ehemmiyetli geçidi
mesabesindedir. Akdeniz ve Karadeniz boğazları, yüz milyonluk bir insan kitlesinin iktisat
sahası olan Güney Rusya’nın ithalat ve ihracat yoludur. Bu geçit damarının Türkler tarafından
kapatılması, Rus iktisadına bir balta vuruyor ve bunu büsbütün felce uğratıyordu. Rusya’nın
Akdeniz ve Karadeniz boğazlarına hakim bulunmak gayesini takip etmekteki iktisadî sebepler
anlaşılmaktadır. Boğazlara hâkimiyet temin eden Rusya, balkan milletleri üzerinde de tam nüfuz
temin etmiş ve Akdeniz’deki İngiliz hayat damarına da dokunmuş olurdu6.
Geniş bilgi için bk. Uçar, Abdullah, Haçlı Gururunun Ezildiği Yer Çanakkale, Konya, 2007.
Mulmann, Brutose, Çanakkale Muharebesi, Mütercim: Miralay Halil Kemal, Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Talîm ve
Terbiye Dairesi (Askeri Matbaa), İstanbul, 1927, s. 1.
5 Bursalı Muhammed Nihad (Piyade Alay Kumandanı Kaymakam), Büyük Harpte Çanakkale Seferi, İstanbul,
İlhami-Fevzi Matbaası , 1926, s. 6. Bu arada Süleyman Nazif, Büyük Harpte Çanakkale adlı bu esere yazdığı
mukaddimesinde, Kaymakam Bursalı Muhammed Nihat’ın kılıcıyla bizzat savaşa katıldığını ve kalemiyle de bu eseri
yazarak hizmetini devam ettirdiğini kaydetmektedir.
6 Geniş bilgi için bk. Tuncoku, Mete, Çanakkale 1915 Buzdağının Altı: The Body Of The Iceberg, Ankara
Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002.
3
4
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 3, Haziran 2015, s. 1-5
3
Recep Dikici
Büyük harp, Çanakkale’nin bu ehemmiyetini bütün insanlar nazarında isbât etti. Rus
iktisadî hayatında bu kadar mühim bir rol ifa eden cihan geçidi, harpte birinci derecede
ehemmiyeti haiz bir menzil yolu mahiyetinde idi. Bu boğazlar, düşmanlarımızın Garp ve Şark
grupları arasında yegane güvenilir ve en büyük iş kudretini haiz bir irtibat yolu idi. Çünkü
Rusların Baltık limanları Alman filosu vasıtasıyla kapatılmıştı; Baltık limanlarıyla irtibatları,
yolun uzaklığı ve bulamayanların dönmesi dolayısıyla maksada kafi gelemiyor ve emniyete
şayan olamıyordu. 1914’de Türkiye tarafından Çanakkale boğazının kapatılması, Rus harp
idaresi için çok büyük bir darbe tesirine sahipti. Bu darbenin acıları, harbin bütün devamı
müddetince duyuldu. Rus sanayinin kazanç ve gelirleri, harbin çok geniş olan ihtiyaçlarını
karşılayamazdı. Harp uzayıp gittikçe, gelir ve giderler arasındaki oran, o derece göze çarpmakta
idi. Kumandanlığın karar verme kabiliyeti ve kıtanın taarruz şevk ve hevesi bu yüzden azaldı ve
kırıldı. Rusların müttefikleri, menfeatleri gereğince, Ruslara yeterli miktarda harp malzemesini
teslime hazırdılar ve bunu temin edecek vaziyette idiler. Fakat bu malzemelerin süratle ve talep
edilen miktarda Ruslara gönderilmesi imkanı yoktu. Sevkiyât yolunun boğazların kapatılması
suretiyle tıkanması ile koca Rusya’nın tedricî ve fakat emin bir şekilde yıkılması sebeplerinden
en mühimini teşkil eder.
Çanakkale boğazının kapatılması, Rusya için öldürücü bir yaralama mahiyetinde iken,
bu, Türkiye için de aynı zamanda hayatî bir mesele idi. Boğazlar, Marmara sahilinde geniş bir
sahada kurulmuş olan payitahtın bir kapısını teşkil ederler. Bu kapı, her halde kapalı
bulunmamalıdır. Çünkü Akdeniz boğazından ve Marmara’dan imparatorluğun hayat damarları
geçer ve İstanbul memleketin kalbidir. Böyle olmaması durumunda, Türkiye’nin uzun bir
zaman için harp yapması mümkün olamazdı. Şüphesiz hükümet ve memurları başka bir yere
gidebilirlerdi. Fakat ordunun bütün ihtiyaçlarını temin eden hemen bütün müesseseler,
İstanbul’da idi. Anadolu’nun hiçbir şehri yoktu ki, payitahtın deruhte ettiği bu vazifelerin, hatta
en ufak bir kısmını, yapabilsin. İstanbul’dan sevkiyat icra edilemeseydi, Türk cephelerinde
mukavemet kuvveti az zaman içinde kırılmaya mahkum idi. Boğazların elde bulundurulması ile,
Türkiye’nin mukavemetinin derecesi ve devam müddeti doğrudan doğruya alakadar idi. Bu
noktalar dikkat ve ihtimam gözüyle görülünce, Çanakkale muharebesi, Türkler için bir ölüm ve
kalım meselesi idi7.
Çanakkale’nin bu ordunun sevki bakımından ehemmiyeti, orada cereyan eden
muharebelere bütün dünyayı kapsayan bir kıymet izafe ediyordu. Yalnız Çanakkale etrafında
cereyan eden muharebelerde değil, bunun siyasî ve askerî sebepleri de, bu sınırlı hareketler
sahasında bütün cihanın nazarlarını çekiyordu. Boğazlardaki askerî durumun her değişimi,
siyasî bir tesire sebep oluyordu. Bunun bilhassa tarafsız Balkan hükümetleri üzerinde bıraktığı
tesir, en büyük ve katî bir ehemmiyeti haizdir. Burada Çanakkale Seferi’nin siyasî bir tarihini
yazmak fikrinde değiliz. Eğer boğaz düşüp de İngilizler İstanbul karşısına gelmiş olsalardı,
Bulgarlar bizim için kaybedilmiş olurlardı ve ihtimaldir, bütün Balkan hükümetleri 1915’de,
Geniş bilgi için bk. Gövsa, İbrahim Alaettin, Çanakkale İzleri, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi, 1989; Kocabaş,
Süleyman, 1915 Çanakkale Savaşları ve Türk-Dünya Tarihindeki Yeri, İstanbul, Vatan Yayınları, 2005; Bayrak, M.
Orhan, Çanakkale Savaşları, Editör: Kemal Gurulkan, İstanbul, Bir Harf Yayınları, 2005; Büyüktuğrul, Amiral Afif,
Çanakkale Olayı: İstiklal Harbinde deniz Cephesi, y.y.: Yeni İstanbul, 1969; Apuhan, Recep Şükrü, Çanakkale
Geçilmez: Bir Destanın Öyküsü, İstanbul, Timaş, 2006.
7
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 3, Haziran 2015, s. 1-5
4
Eski Harfli İki Eserde Çanakkale Savaşının Asıl Başarı Sebebi ve Ehemmiyeti
Romanya da dahil olduğu halde, Avusturya-Macaristan karşısında mevzi almış olurlardı. Bunu
düşünmek kafidir8.
SONUÇ
Çanakkale savaşı, tarihte basit ve sıradan bir savaş değildir. Başta Osmanlı
İmparatorluğu, Rusya, Avrupa ve Balkan ülkeleri olmak üzere, bütün dünya ülkelerini
ilgilendiren bir savaştır. Çünkü Çanakkale boğazı, siyasî, askerî ve iktisadî bakımdan büyük
önem arz etmektedir, Bu boğazın Asya ile Avrupa arasında bir geçit olması itibariyle de,
Türkiye’nin can damarını teşkil etmektedir.
KAYNAKLAR
APUHAN, Recep Şükrü, Çanakkale Geçilmez: Bir Destanın Öyküsü, İstanbul, Timaş, 2006.
BAYRAK, M. Orhan, Çanakkale Savaşları, Editör: Kemal Gurulkan, İstanbul, Bir Harf
Yayınları, 2005.
BURSALI Muhammed Nihad (Piyade Alay Kumandanı Kaymakam), Büyük Harpte Çanakkale
Seferi, İstanbul, İlhami-Fevzi Matbaası, 1926, s. 6.
BÜYÜKTUĞRUL, Amiral Afif, Çanakkale Olayı: İstiklal Harbinde deniz Cephesi, y.y.: Yeni
İstanbul, 1969
GÖVSA, İbrahim Alaettin, Çanakkale İzleri, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi, 1989;
KOCABAŞ, Süleyman, 1915 Çanakkale Savaşları ve Türk-Dünya Tarihindeki Yeri, İstanbul,
Vatan Yayınları, 2005;
MULMANN, Brutose, Çanakkale Muharebesi, Mütercim: Miralay Halil Kemal, Erkân-ı
Harbiye-i Umûmiye Talîm ve Terbiye Dairesi (Askeri Matbaa), İstanbul, 1927, s. 1.
SAİM, Yahya, Hilalin Gölgesinde: Çanakkale-Kutü’l-Emare Zafer Destanı, Ankara, Kültür
Bakanlığı, 1991.
TUNCOKU, Mete, Çanakkale 1915 Buzdağının Altı: The Body Of The Iceberg, Ankara, Türk
Tarih Kurumu Yayınları, 2002.
UÇAR, Abdullah, Haçlı Gururunun Ezildiği Yer Çanakkale, Konya, 2007.
8
Mulmann, Brutose, Çanakkale Muharebesi, Mütercim: Miralay Halil Kemal, s. 21-22.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 3, Haziran 2015, s. 1-5
5