Untitled - EcoNewFarmers

Modül 2 – Toprak ve Besin döngüsü
Bölüm 4 – Gübreler ve İlave besinler
www.econewfarmers.eu
1. Giriş
Bir önceki bölümde besin temininde ekim nöbetinin önemini gördünüz. Bu bölümde organik
çiftçilerin kullandığı bazı diğer taktiklere bakacağız.
Bitki besin maddeleri ile ilgili organik tarım toprak verimliliğini sürdürmek veya artırmak için
mümkün olduğu kadar yenilenebilir doğal besinlerle çalışmayı amaçlar ve ihtiyaç duyulduğunda
diğer özel materyallere yönelir. AB düzenlemelerine uygun olarak, toprak verimliliğinin ve besin
kaynağı idaresi için 3 seçenek vardır. Bunlar ekim nöbeti, organik üretimden hayvancılık gübresi
kullanılarak ve organik çiftliklerden sağlanan başka organik malzemeler kullanılaraktır.
2. Besinler
2.1. Besin kaynakları
Karma çiftliklerde kullanıma uygun çeşitli besin kaynakları vardır. Bunlar çiftlik gübresi ve kompost
yapılmış çiftlik gübresidir (Şekil 1). Daha sonra 5. bölümde kompostu öğreneceksiniz. Diğer besin
kaynakları otlayan hayvanlardan elde edilen bulamaç ve dışkıdır. Karma ve yalnız hayvan besleyen
çiftlikler için hasat artıkları önemlidir. Gübre ve silaj atıklarını biriktirme kirliliği önlemek için, fakat
aynı zamanda besin kaynağı olarak kullanmak için önemlidir. Silaj atıklarının potasyum içeriği
oldukça yüksektir.
Şekil.1. Çiftlik gübresi ve compost olmuş çiftlik gübresi
2.2. Gübre ve bulamaçların komposisyonu
Etkili besin yönetimi için gübrelerin ve altlıkların komposlaşmasını etkileyen faktörleri anlamak
çok önemlidir. Aynı zamanda depolama ve dağıtım esnasında besin kayıplarını etkileyen faktörleri
de farklı tür hayvanların ürettiği gübre ve altlıkların kalite ve miktarlarını da bilmek önemlidir (şekil
1).
Şekil.1. Çok sayıda faktör komposttan dağıtıma kadar çok sayıda faktör besin kaybını etkiler.
Çiftlik hayvanları ve gübre yönetimi gübrenin besin kalitesini hem üretildiği zaman hem de tarlaya
götürüldüğü zaman etkiler. Örneğin

Diyet ve yem kalitesi sadece gübrenin sağladığı besinlerin mikatırnı belirlemez aynı
zamanda yığında ve şerbette besin maddelerinin oranını belirler.

Hayvan gübresini tercih eden sistemde, yığın materyalinin kullanan sistemde veya bulamaç
kullanan sistemde besin içeriği farklıdır.

Depolama ve dağıtım esnasında besin maddesi kayıpları gübrede ve bulamaçta farklıdır.
İlaveten, uygulama zamanı da kayıpları etkiler
2.3. Gübre üretimi
Çiftlikte ne kadar gübre üretildiğini bulmak için kabaca her bir hayvanın ahırda kaldığı esnada ne
kadar gübre ürettiğini bilmeniz lazımdır.
Üretilen gübre miktarı ve komposisyonu hayvan türüne ve idaresine bağlıdır. Örneğin, bir besi
sığırı hemen hemen 10 ton gübre üretir, dişi domuz 4 ton ve besi domuzu 1 ton üretir. 1000
yumurta tavuk sürüsü 41 ton gübre üretir.
Hayvan gübresi hakkında daha kapsamlı bilgi e-kitaptadır.
2.4. Gübrelerdeki besinler
Çiftlik gübresi ve bulamacın gerçek kuru madde ve besin içeriğini ölçme yerine geçebilecek bir şey
yoktur. Ancak, ortalama değerler gübrelerde mevcut yararlı besinlerin bir göstergesidir (Çizelge 1).
Yaş ağırlık bakımından, çiftlik hayvan gübreleri bulamaçtan daha fazla besin içerir. Sığır ve domuz
gübrelerinin potasyum içeriği benzerdir, fakat domuz gübreleri daha fazla azot ve fosfor içerir.
Çizelge 1. Organik çiftlik hayvan gübresinin tipik besin içeri
Gübreler ve bulamaçlar çok değerli kaynaklardır. Hayvanlar tarafından yemle alınan azot ve
fosforun %80’e kadarı, potasyumun %97’si gübreye geçer!
Buna karşın gübreye geçen besinlerin hepsi bitkinin hemen alabileceği yapıda değildir. Gübrede
bulunan azotun sadece %25’i ve fosforun %60’ı uygulama yılında bitki için alınabilir yapıdadır.
Şerbette azotun %60’ı ve fosforun %50’si uygulama yılında bitki için alınabilir yapıdadır.
Gübrede besin maddelerinin maksimum oranda tutulması çok önemlidir – sadece bitki üretimini
kontrol etmez fakat aynı zamanda toprak yapısını iyileştirir ve çevresel etkileri en aza indirir. Bu
toplama, depolama ve atıkların uygulanması için geçerlidir. Atık içeren ve sızıntılar depolama
sırasında çevre kirliliğinin önlenmesi için önemlidir.
Azot, fosfor ve potasyum gübre yapım esnasında farklı kısımlarda farklı yollardan kaybolur. Azot
depolama ve dağıtım esnasında gaz formunda kaybolur. Azot aynı zamanda gübre yığınlarından ve
serpimi takiben sızarak kaybolur. Gübrelerde ana potasyum kayıp yolu gübre yığınlarından sızma
şeklindedir. Fosfor kaybı başlıca gübrenin tarla yüzeyine serpildikten sonra yıkanma yolu ile olur.
Şekil.2. Azot gaz depolamada formunda, fosfor serpmeyi takiben yıkanarak kaybolur
2.5. Gübre kaynakları
Çiftlikte üretilen gübreler ve organik materyaller tercih edilen toprak verimliliği ve bitki besin
maddelerinin kaynağıdır (Şekil 2). Diğer organik çiftliklerden organik maddeler aynı zamanda iyi
bir tercihtir. Hayvan beslemeyen çiftlikler ve hayvan besleyen çiftlikler için iyi bir besin değişim
olanağı vardır. Hayvan beslemeyen çiftklikler hayvan besleyen çiftliklere dane, saman ve yem
vererek karşılığında gübre alabilir. Açıkça bu taşıma maliyetine bağlı ekonomik olarak uygulanabilir
bir yöntemdir.
Fig.2. Gübreler ve çiftlikte üretilen organik maddeler tercih edilen toprak verimliliği ve besin
kaynağı ve toprak dengesidir
Çiftlikte besin ihtiyacı karşılanamadığı veya diğer organik çiftliklerden temin edilemediğinde, bazı
organik veya mineral gübreler tamamlayıcı besin kaynağı olarak kullanılabilir (Çizelge 2). Buna
karşın, satın alınabilecek besinlerin kaynağı ve kalitesi hakkında bazı sınırlamalar vardır. Gübreler
sadece yoğun hayvancılık yapan GDO içeren yem kullanmayan ve metal konsantrasyonları
içermeyen sistemden gelmelidir.
Gübre ve organik maddelerin her halinde uygulamalar yıllık ortalama hektara 170 kilogramı
geçmemelidir. Eğer gerekli ise stok oranları buna uymak için düşürülmelidir.
Çizelge 2. İzin verilen ve yasaklanan gübre kaynakları
Dikkatli bir yönetim gübrelerde, şerbetlerde ve kompostlarda maksimum düzeyde besin değerini
garanti eder. Aynı zamanda sızma ve buharlaşma ile kayıpları minimize eder. En iyi sonuçlar
bitkiler tarafından besin alımının maksimum olduğu ve kayıpların minimum olduğu dönemde gübre
uygulamasından alınır. Dağıtımda şerbetten amonyak kaybı serpilmeden sonra ilk 6 saat içinde
veya gübreden amonyak kaybı serpildikten sonra ilk 24 saat içinde toprağa karıştırma ile %90
azaltılabilir.
Şerbette kuru madde miktarı kayıplar üzerine önemli etkide bulunur. Şerbette artan kuru madde
miktarına paralel kayıplar da artar çünkü katı maddeler toprak yüzeyinde uzun süre kalır.
Sonbahar ve kış uygulamalarından kaçınılmalı ve eğer işlenen araziye gübre uygulanacaksa
kayıpları en aza indirmek için toprağa hemen karıştırılmalıdır.
2.6. Diğer besin kaynakları
Eğer bitkinin ihtiyaç duyduğu besin miktarı organik materyalden sağlanamazsa sisteme
katılabilecek çok sayıda diğer gübre materyalleri vardır. Bu ürünler organik standartlara göre
listelenmiştir ve organik üretim için dikkatlice seçilmiştir. Gerekli kriterler

kontaminasyon riski,

ürünün işleme seviyesi,

toprak mikrobiyolojisinin etkisi ve

çözünebilirliktir.
Ürünün kaynağı da önemlidir. Örneğin, doğal ürün olmasına rağmen Şili azotunun kullanımına
müsaade edilmez çünkü Şili’de bu ürünün madenciliği çevresel tahribatlara neden olur.
Bu materyallerin bazılarının kullanımına sınırlama getirilmiştir. Bunların çoğu 'ihtiyaç tanım
temelinde‘ geri dönüşüm organizasyonların iznine bağlı olarak kullanılabilir. Normalde kullanıma
izin verilmeden önce sertifika veren kuruluş bitki besin maddelerinin düşük olduğunu gösteren
bitki ya da toprak analizi sonucunu ister.
3. Toprak analizleri
Çiftlikte toprak analizi bitkiler için yeterli besin olup olmadığını veya ilave besin verilip
verilmeyeceğini belirlemek için rutin olarak yapılmalıdır.
Çok sayıda farklı toprak analiz metodu vardır, fakat hemen hemen tüm metodlar kimyasal
ekstraktları hazır alınabilir besin elementlerin bir göstergesi olarak kullanır. Ne yazık ki bu
metodlar uzun dönem içinde besin madde miktarlarını, yada toprak mikroorganizmalarının
bitkilere besin sağlayabilme durumunu tahmin edemez.
Kimyasal analizler yaygın olarak fosfor, potasyum ve magnezyum için kullanılır. Toprakta farklı
besinlerin
konsantrasyonlarını
yorumlamak
isterseniz
indeks
veya
tanımlayıcı
ölçekler
kullanmalısınız. ADAS yöntemi İngiltere ve Galler’de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Çizelge 3. ADAS metodu – toprakta mevcut besinleri tanımlamak için dizin veya
tanımlayıcı ölçekler kullanılmaktadır
Sertifikasyon kuruluşları tarafından empoze edilen bazı ürün ve sınırlama örnekleri. Örneğin
öğütülmüş yumuşak kaya fosfat Cadmium içeriğinin her bir kg fosfatta 90 mg’ın altında olması
durumunda kullanılabilir. Potas sülfatı eğer ihtiyaç duyulursa – toprağın kil içeriği %20 den daha az
ise kullanılabilir. Kalsiyum karbonat doğal kaynaklı olmak koşulu ile kireçleme amaçlı kullanılabilir.
5. Özet
Bu gübre ve tamamlayıcı besin yönetimi bölümünü tamamlar. Organik tarımda tercih edilen besin
kaynaklarını öğrendiniz.

Organik yetiştiriciler her zaman mümkün olduğunca yenilenebilir kaynaklardan bitki
besinlerini kullanır.

Eğer bu mümkün değilse kaya fosfatı gibi diğer yapıları kullanır.

Aynı zamanda gübrelerden ve organik atıklardan dikkatli bir yönetim ve kompost gibi iyi
bir uygulamalarla besin kayıplarını nasıl minimize edebileceğinizi öğrendiniz.