ruh sağlığı ve zihinsel engellilik: çifte teşhis?

ruh sağlığı ve zihinsel engellilik: çifte teşhis?

YURTDIŞI GEÇİCİ GÖREV RAPORU
I. Raporu Hazırlayan(lar)
:
Tolga DUYGUN, Aile ve Sosyal Politikalar Uzmanı
II. Programın:
a) Adı:
Ruh sağlığı ve zihinsel engellilik: çifte teşhis? Uluslararası konferansı ve Özürlülere
Yönelik Hizmet Sağlayıcılar Avrupa Federasyonu (EASPD) Genel Kurul Toplantısı
b) Olur Tarih ve No’su:
c) Konusu:
SOUS (Slovenya Özel Gereksinimleri olan Kişilere Yönelik Eğitim Kuruluşları
Birliği) ile Bakanlık olarak üyesi olduğumuz EASPD (Özürlülere Yönelik Hizmet
Sağlayıcılar Avrupa Federasyonu) tarafından “Ruh Sağlığı ve Zihinsel Engellilik:
Çifte Teşhis? adlı uluslararası konferans Slovenya’nın Başkenti Ljubljana’da 24-25
Mayıs 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. 26 Mayıs 2012 tarihinde ise EASPD
Genel Kurul Toplantısı gerçekleştirilmiştir.
d) Amacı:
İlgili konferansın teması, zihinsel engellilik ile ruh sağlığı bozukluklarının bir arada
görüldüğü bireyler için ruh sağlığı bozukluklarına yönelik gerekli bilgi ve
farkındalığın bu bireylere, yakın çevrelerine, meslek mensuplarına ve topluma
aktarılması ile Avrupa ve bireysel düzeyde iyi uygulama örneklerinin, görüşlerin
paylaşılmasıdır.
EASPD Genel Kurul Toplantısının ana amacı Birleşmiş Milletler Engellilerin
Haklarına İlişkin Sözleşme’ye temelli olarak etkili ve kaliteli hizmetlerin özürlülere
sağlanması yoluyla fırsat eşitliğinin teşvik edilmesini temin için üye kuruluşlar
arasındaki bilgi ve deneyim paylaşımının gerçekleştirilmesidir.
e) Tarihi ve Süresi:
24-27 Mayıs 2012 tarihlerinde üç gün
f) Düzenlendiği Ülke, Şehir, Kuruluş:
Ljubljana, Slovenya
g) Düzenleyen Kurum/Kuruluş:
SOUS (Slovenya Özel Gereksinimleri olan Kişilere Yönelik Eğitim Kuruluşları
Birliği) ile EASPD (Özürlülere Yönelik Hizmet Sağlayıcılar Avrupa Federasyonu)
III. Türk Heyet Üyelerine Karşı İlgili Ülke ve Kuruluş Temsilcilerinin Tutumu ve
Karşılaşılan Güçlükler:
İlgili konferans ve genel kurul toplantısına ülkemizi temsilen Özürlü ve Yaşlı
Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nden Aile ve Sosyal Politikalar Uzmanı Tolga
Sayfa 1
YURTDIŞI GEÇİCİ GÖREV RAPORU
DUYGUN katılım sağlamıştır. Türkiye’nin katılımı gerek toplantıyı organize edenler
gerekse konferans ve genel kurul toplantısına katılanlar tarafından ilgiyle
karşılanmıştır.
Toplantı sürecinde herhangi bir güçlük yaşanmamıştır.
IV. Program Özeti (Toplantı/Konferans görüşmeleri-detaylı program içeriği bu
bölümde ayrıntılı şekilde belirtilecektir):
Uluslararası niteliğe sahip konferansa 219 kişi katilim sağlamıştır. Konferansın ilk
günü, SOUS yetkilisi Valerijaa Buzan, EASPD Başkanı Franz VVolfmayr, cerebral
palsy ve ruhsal özürlü Emir Okanovic ve Danilo Türk’ün açılış konuşmalarıyla
başlamıştır.
Söz konusu konuşmacılar konuşmalarında, günümüze kadar zihinsel engelli bireylerin
ruh sağlığı problemlerinin olmadığı inancının hâkim olduğunu, ancak geçen yıllarda
Avrupa, Amerika ve Avustralya’da gerçekleştirilen bilimsel çalışmaların ışığında, söz
konusu bireylerin herhangi bir özürlülük durumu bulunmayan bireylere kıyasla
herhangi bir ruh sağlığı problemi yaşama olasılıklarının daha yüksek olduğunun
kanıtlandığını belirtmişlerdir.
Birinci oturum boyunca gerçekleştirilen konuşmalarında Prof.Antony Holland,
Prof.Anton Dosen ve Dr.Marco Bertelli, zihinsel engelli bireylerde co-morbid olarak
sıklıkla rastlanan ruh sağlığı bozukluklarına değinmişlerdir. Söz konusu bozuklukların
depresif türde bipolar bozukluk, akut psikoz, dementiya ve mide ülseri olduğunu
belirtmişlerdir. Marco Bertelli, zihinsel engelli bireylerin yaklaşık 1/8’inin 70-85 IQ
arasında ölçümlenen sınır zekâya sahip olduğunu ve bu bireylerin ruh sağlığı problemi
yaşama olasılıklarının daha yüksek olduğunu belirtmiştir. Bunun yanında Otistik
Spektrum Bozukluğu ile şizofreninin semptomlarının çoğu zaman örtüştüğünü ve
birbirinden ayrımının zorluğuna işaret etmiştir. Bertelli, Nöronların snapsislere
bağlanmasında bir yapıştırıcı vazifesi gören Neurexine 1 (NRXN1) proteininin son
bilimsel çalışmalarda Otistik Spektrum Bozukluğuna yol açtığı bilimsel bulgusunu da
dinleyiciler ile paylaşmıştır. ICD-10’un güncellenmiş versiyonu olan ICD-11 hastalık
sınıflaması sisteminin yakında çıkacağından bahisle, bu yeni sınıflama sisteminde
zihinsel engelliliğe yönelik yeni bir sınıflamanın geçerli olacağını, bunun da Zihinsel
Gelişimsel Bozukluklar (Intellectual Developmental Disorders) adı altında
gerçekleştirileceğini belirtmiştir. Bu yeni ad ile birlikte zihinsel engellilik tanısının
ICD- 11’de F2’den F1’e geçişinin söz konusu olacağını sözlerine eklemiştir.
Prof. Dosen, Zihinsel engelliliğin tanılanmasında bütünsel bir yaklaşımın geçerli
olması gereğinin altını çizmiştir. Kendisi tarafından 2005 yılında geliştirilen SAED’in
(Schema for Appraisal of Emotional Development) bu çeşit bir tanılama ihtiyacına
cevap verebildiğini belirtmiştir. Söz konusu tanılamanın psikiyatrik teşhis, ruhsal
problemin başlangıç mekanizmalarının tanımlanması ve biyo-psiko-sosyal gelişimsel
yönlerin tanımlanması aşamalarını içerdiğini belirtmiştir. Konuşmasında, zihinsel
engellilik söz konusu olduğunda ruh sağlığının ne olduğunun tanımlanmasının çok
büyük bir öneme sahip olduğunun altını çizmiştir.
Günlük yaşam başlıklı ikinci oturumda söz alan konuşmacılar: cerebral palsy ve
ruhsal özürlü Emir Okanovic, Paula Domingos, Maria Nyman ve Nace Kovac’tir. Söz
Sayfa 2
YURTDIŞI GEÇİCİ GÖREV RAPORU
konusu oturumda konuşmacılar zihinsel engellilik ve ruh sağlığı bozukluğunun bir
arada görüldüğü bireylerde ruh sağlığı bozukluğunun arka plana atılarak zihinsel
engelliliğe vurgu yapıldığını, bu durumunda hem özürlü bireyler ve yakınları hem de
toplum açısından ek problemlere yol açtığının altını çizmişlerdir.
Yasal durum, altyapı ve gerçek değişim başlıklı üçüncü oturumda söz alan
konuşmacılar: Mats Jesperson ve Sandor Gurbai’dir. Söz konusu konuşmacılar, karar
alma mekanizmalarına ruh sağlığı bozukluğu olan zihinsel engelli bireylerin
katılımlarının sağlanmasının önemine işaret etmiş olup, bu konuda yasal altyapıda
gerekli değişikliklerin biran önce hayata geçirilmesinin, Birleşmiş Milletler
Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme hükümlerinin üye devletlerce yerine
getirilmesi için bir gereklilik olduğunu belirtmişlerdir. Söz konusu bireylere vasilik
tayini kriterleri konusunda yasal altyapıdaki yetersizliklerin söz konusu olduğundan
bahisle, gerekli düzenlemelerin biran önce hayata geçirilmesinin ruh sağlığı
bozukluğu olan zihinsel engelli bireylerin sahip oldukları hakları etkili bir biçimde
kullanmalarının önünü açacağını belirtmişlerdir. Avrupa Komisyonunun Birleşmiş
Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme uyarınca özürlü bireylerin
kendilerine tanınan haklardan yeterince yararlanmasını temin için bir uygulama,
izleme ve koruma çerçeve mekanizmasını hayata geçireceğini dinleyiciler ile
paylaşmışlardır.
Konferansın ikinci günü tanı, tedavi ve birey merkezli destek konulu dördüncü oturum
ile başlamıştır. Dördüncü oturumda söz alan konuşmacılar: Dr.Steve Moss, Trude
Stenhammer, Andrej Kastelic, Ad Verheul ve Lieve Dekempeneer De Lork’tur. PASADD (Zihinsel Engelli Yetişkinler İçin Ruh Sağlığı Değerlendirmesi) tarama
ölçeğinin geliştirici olan Dr. Steve Moss konuşmasında, zihinsel engellilerin ruh
sağlıklarının değerlendirilmesinde psikiyatrik, davranışsal, çevresel ve psikodinamik
değerlendirme öğelerini içerisinde barındıran multidisipliner bir yaklaşımın
benimsenmesinin önemini vurgulamıştır. Ruh sağlığı bozukluğu olan zihinsel engelli
bireylerde ruhsal problemlere yol açan nedensel faktörlerin: beyin işlevlerinde,
yapısında ve nörolojisindeki bozulmalar, bireyin ruhsal durumunu etkileyen yanlış
inanç, beklentiler ve atfedilen değerler, erken çocukluk dönemi bağlanma
problemlerinin örnek olarak verilebileceği psikodinamik faktörler ve çevresel faktörler
olduğunu belirtmiştir. Özellikle zihinsel engelli bireylerde görülen iletişim kurma ile
ilgili problemler nedeniyle uygulanan tedavinin etkililiğinin değerlendirilmesinin ve
izlenmesinin oldukça zor olduğunun altını çizmiştir.
Trude Stenhammer konuşmasında birey merkezli tedavi ve yaklaşımın, ruh sağlığı
problemleri olan zihinsel engelli bireylerin düzeltilmesi oldukça güç davranışsal
problemlerinin asgariye indirilmesinde büyük bir rol oynadığını belirtmiştir. Andrej
Kastelic konuşmasında, Down Sendromu olan bireylerde yaşla birlikte dementiya
görülme prevalansında büyük bir artış olduğunu belirtmiştir. Ülkemizde de birçok
eğitim ve rehabilitasyon merkezinde kullanılmakta olan görsel ve dokunsal
uyarıcılarla zenginleştirilmiş ortam olan Snoezelen alternatif tedavi yaklaşımının
geliştiricisi olan Ad Verheul konuşmasında, Snoezelen’in ruh sağlığı problemleri olan
zihinsel engelli bireylerin olumsuz davranış örüntülerinin azaltılmasında büyük ölçüde
basarı kaydettiğini belirtmiştir. Lieve Dekempeneer ise konuşmasında, birey merkezli
destek ve kurumsal yapı konusuna değinmiştir.
Sayfa 3
YURTDIŞI GEÇİCİ GÖREV RAPORU
Konferansın son oturumunda, konferansın etkililik değerlendirilmesi yapılmış olup,
konferans deklarasyonu okunmuştur. Söz konusu deklarasyonda, zihinsel engellilik ve
ruh sağlığı bozukluklarının co-morbid olarak görüldüğü bireylerde çifte tanılamanın
karmaşık ve oldukça da zor olduğundan bahisle bireye gerekli tedavi uygulanırken
aynı zamanda ailesine ve bakımı ile ilgili görevli personele gerekli desteğin
sağlanmasının önemi vurgulanmıştır. Gerekli destek yeterli bilgi ile birlikte bireyin
olumlu ruh sağlığını devam ettirmesini sağlayacaktır.
26 Mayıs 2012 günü gerçekleştirilen EASPD Genel Kurul Toplantısı gündemin kabul
edilmesiyle başlamış olup, önceki genel kurul toplantısından geçen süre zarfında neler
yapıldığı özetlenmiştir. Daha sonraki süreçte EASPD mali raporu okunmuş olup,
oybirliği ile kabul edilmiştir. Yeni üye kuruluş temsilcileri tarafından kuruluşlarını
tanıtıcı konuşmalara yer verilmiş olup, Bakanlığımız, görevleri ve Özürlü ve Yaşlı
Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün kuruluşu ve görev alanları ile ilgili tanıtıcı bir
konuşma gerçekleştirilmiştir. İlerleyen süreçte, Birleşmiş Milletler Engelli Haklarına
İlişkin Sözleşme’nin uygulanmasına yönelik olarak Birleşmiş Milletler Engelli Hakları
Komitesine sunulan taraf devlet raporlarına yönelik olarak EASPD üye kuruluşlarının
nasıl gölge rapor hazırlayacakları konusunda bir sunum gerçekleştirilmiştir. Gölge
rapor hazırlama kılavuzunun EASPD tarafından hazırlanma aşamasında olduğu
belirtilmiştir. Söz konusu sunuyu, EASPD’nin Avrupa mali krizinin özürlülük sektörü
üzerindeki etkisi konulu anketin sonuçlarına yer verilen raporunun sunumu izlemiştir.
Sonraki aşamada, EASPD tarafından düzenlenecek olan yaz okulu konusunda bilgi
paylaşımında bulunulmuştur. Yaz okulunda; kalite yönetim seminerleri, Avrupa
özürlülük politikası ve yapısal fonlardan nasıl yararlanılabileceği konularına yer
verileceği belirtilmiştir. 13-14 Eylül 2012 tarihinde Macaristan’da düzenlenecek olan
“Bütünleştirilmiş Eğitim ve Öğrenme: Sorunlar ve Fırsatlar” adlı konferansa üye
kuruluşlar davet edilmiştir. İzleyen süreçte, Eylül 2012’de Macaristan’da
düzenlenecek olan EASPD Yönetim ve İcra Kurulu Seçimlerine üye kuruluşlardan
katlımın beklendiği ifade edilmiştir. Son olarak, Avrupa Özürlülük Strateji Belgesine
ilişkin EASPD’nin yorum ve önerilerinin yer aldığı belge üye kuruluşlarla
paylaşılmıştır.
V. Sonuç ve Öneriler:
İlgili konferans, genel olarak, EASPD’ye üye kuruluşlar arasında işbirliğinin
geliştirilmesine bir olanak tanımıştır. Özellikle, konferans sırasında ve Genel Kurul
Toplantısında yapılan temaslar Türkiye’de özürlülük alanında atılan somut adımların
EASPD’ye üye kuruluş temsilcileri ve diğer katılımcılar ile paylaşılmasına imkân
tanımıştır. Bunun yanında konferans süresince çeşitli ülke temsilcileri ile temaslarda
bulunulmuş olup, ilgili temaslarda Ülkemizin özürlülük konusunda attığı olumlu
gelişmeler konusunda etkileşimli bilgi aktarımı gerçekleştirilmiştir.
Bakanlığımızın EASPD’ye üyeliğinin Ülkemizde özürlülere yönelik olarak
sağlanmakta olan hizmetlerin kalitesini arttırmasını sağlayacağı düşünülmektedir.
Bunun yanında, ruhsal sağlık problemleri olan zihinsel engelli bireylerin yaşadıkları
problemler konusunda farkındalık ve duyarlılık arttırmaya yönelik çeşitli etkinliklerin
düzenlenmesinin, söz konusu engelli bireylerimizin yaşadıkları sorunlara çözüm
yollarının geliştirilmesinde etkili olacaktır.
Sayfa 4
YURTDIŞI GEÇİCİ GÖREV RAPORU
Bunun yanında, Eylül 2012’de Macaristan’da düzenlenecek olan EASPD Yönetim ve
İcra Kurulu Seçimlerine ülkemizden EASPD’ye üye kuruluş temsilcilerinin ilgi
göstererek katilim sağlamalarının özürlü bireylerin ülkemize özgü yasadıkları
problemler konusunda Avrupa çerçevesinde etkileşimli paylaşımların onunu açarak,
etkili çözüm yollarının bulunmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
VI. Görev Dönüşü Görevle İlgili Yapılması Gereken İş ve İşlemler ve İlgili Birimlere
Sunulacaklar:
VII. Rapora Eklenmesi Gerekenler
a) Program Akışı
b) Heyet Listesi
Tolga DUYGUN, Aile ve Sosyal Politikalar Uzmanı, Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı, Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
c) Yapılan Sunumlar
Toplantı sürecinde yapılan sunumların aşağıda belirtilen web adresinde yer alacağı
organizatörler tarafından ifade edilmiştir.
www.easpd.eu
d) Görüşme Yapılan Kişi/Kurum Listesi ile İletişim Bilgileri
Franz Wolfmayr, Başkan, EASPD Luk Zelderloo, Genel Sekreter, EASPD Fabrizio
Fea, Başkan Yardımcısı, EASPD
e) Program Sonucunda Varsa Alınan Belgeler
Konferans katılım sertifika verilmiştir.
f) Diğer
Sayfa 5