YMEP - Bursa Orman Bölge Müdürlüğü

2012-2016
1
İçindekiler
1.
2.
3.
4.
ÖNSÖZ ..................................................................................................................
GİRİŞ .....................................................................................................................
AMAÇ ...................................................................................................................
PROJE KAPSAMINDAKİ MEYVELİ AĞAÇLAR .............................................
4.1. Ahlat (Pyrus elaeagrifolia), ......................................................................................................
4.2. Muşmula ,Döngel,(Mespilus germanica) .................................................................................
4.3. Yabani Erik(Çakal Eriği Prunus spinosa L. ................................................................................
4.4. Yabani Elma; Malus sylvestris ..................................................................................................
4.5. Yabani Kiraz (Prunus avium L) .................................................................................................
4.6. Üvez Sorbus Sp .......................................................................................................................
4.7. Alıç Crataegus sp. ...................................................................................................................
4.8. Cornus mas L.: Kızılcık .............................................................................................................
5. MEYVELİ ORMAN AĞAÇLARINDA TOHUM ÜRETİMİ ................................
6. EYLEM PLANI MEYVE ÜRETİM PROGRAMI .................................................
7. DİKİM ZAMANI VE TEKNİĞİ ............................................................................
8. BAKIM ÇALIŞMALARI ......................................................................................
9. EYLEM PLANI FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI ...............................
10. SONUÇ .................................................................................................................
2
NS
1. ÖNSÖZ
Ekosistem; organizmalar ve organizma gruplarının çevresiyle, birbirleriyle
ve içinde bulundukları ortamla olan ilişkiler bütünü olarak değerlendirilmektedir.
Ülkemiz coğrafi yapısı içerisinde aynı anda farklı yerlerinde dört mevsimi yaşama
imkanı mevcuttur.
Ekosistemlerin temel enerji dönüştürücüsü yani üreticisi olan bitkilerin
zenginliği ve besin zincirine katkısı fauna zenginliğini de oluşturmaktadır.
Ülkemizin üç büyük iklim kuşağı özellikleri taşıyan coğrafyası biyolojik çeşitliliği
ve fauna zenginliğini de beraberinde getirmiştir. Bu zenginliğin devamlılığı ve
orman yaban hayatının sürdürülebilirliği için yabani meyveli orman ağaçları en
kıymetli türlerdir.
Geçtiğimiz son 40 yılda meyve odunu adı altında ormanlarımızdaki çok
değerli yabani meyveli ağaç türleri kesilerek büyük tahribata uğramıştır. Meyve
ağacı odunlarının izne konu olmamasından dolayı kaçak kesilen yabani meyveli
orman ağaçlarının denetimi asli orman ağaçları gibi sağlıklı yapılamamıştır.
Böylelikle ormanlardaki meyveli orman ağaçlarının miktarı çok azalmış ve yaban
hayatı açısından denge bozulmaya yüz tutmuştur. Kendi yaşam alanlarında
yiyecek bulamayan ayı ve domuz gibi yabani hayvanlar, köylere ve tarım
alanlarına inmekte ve böylelikle hem kendilerini tehlikeye atmakta hem de
köylülere zarar vermektedirler. Bu durum yabani hayvanlar tarafından zarara
uğrayan vatandaşların yoğun şikayetlerine konu olmaktadır.
Beş yıllık bu eylem planı ile ; gençleştirme alanları ile rehabilite edilen
bozuk orman alanlarında, 8 ayrı tür yabani meyveli orman ağacından 5 yılda
toplam 1milyon adet fidanın meşçerelerin karışımına katılması amaçlanmıştır.
Eylem Plan uygulandığında, kontrolsüz kullanımlarla azalan yabani meyve varlığı
arttırılarak yaban hayatına ve mahalli tüketimlere katkı sağlanmış olacaktır.
Bu planın yapılmasında emeği geçen Silvikültür Şube Müdürü Recai ŞENEL
ile Silvikültür Şube Mühendisi Cengiz ELTAN’a teşekkür ederim. Plan
uygulamasında görev alacak olan tüm çalışma arkadaşlarıma şimdiden
başarılar dilerim.
A.Köksal COŞKUN
Bölge Müdürü
3
2. GİRİŞ
Bursa orman Bölge Müdürlüğünün çalışma alanı içerisinde olan Bursa,
Bilecik ve Yalova illerinde Meyveli Orman Ağaç türlerinin çoğunun ekolojik
isteklerine cevap verecek
( Ha)
geniş alanlar bulunmaktadır.
Bölge
Müdürlüğümüz
Bölge Müdürlüğü Alanı
1.574.946
Amenajman
Planlarında
orman kuruluşuna %10 un
altında katıldığı için çok fazla
Ormanlık Alan
759.293
alan bilgisi bulunmasa da
hemen hemen tüm alanda
Verimli Orman Alanı
491.406
yayılmış
meyveli
orman
ağaçları bulunmaktadır.
Bozuk Orman Alanı
267.887
Bursa
Orman
Bölge
müdürlüğü sınırları içerisinde
yaban hayatı varlığı ve yaban
hayatı popülasyonunun arttırılması çok önem taşımaktadır. Yaban hayatının
besin zincirinde meyveli orman ağaçları çok önemli yer tutmaktadır. Bursa
Orman Bölge Müdürlüğü Yabani Meyveli Orman Ağaçları Eylem Planı ile bir
taraftan orman alanlarında bitki çeşitliliği ve tür zenginliğine katkı sağlanırken
diğer taraftan yaban hayatı varlığına da önemli katkı sağlanacaktır.
4
3. AMAÇ
Anayasamızın 169. Maddesi hükmü gereğince ve 170. Maddesi gereği
ormanların fauna ve florasını korumak, sürdürülebilirliğini sağlamak ve orman
köylülerinin
korunması
amaçlarının
gerçekleştirilmesi,
ormancılık
faaliyetlerimizin
önceliklerinin belirlenmesinde en
önemli ilkeler olmaktadır.
Bursa Orman Bölge Müdürlüğü
çalışma alanları çok zengin ekolojik
çeşitliliğe sahiptir. Bu zengin
ekosistemin
hızla
gerçekleşen
şehirleşmeye bağlı olarak biyolojik
çeşitliliğinin
desteklenmesi
gerekmektedir. Bölge Müdürlüğü
olarak ekonomiye, orman halk
ilişkilerine ve orman yaban hayatı varlığına önemli katkılar sağlayan yabani
meyveli orman ağaçlarının yetişmesine uygun alanlara sahip bulunmaktayız. Bu
zenginliğimizin devamlılığı için yabani meyveli orman ağaçları orman yaban
hayatının sürdürülebilirliği için en kıymetli türlerdir. Meyveli orman ağaçlarından
endüstriyel odun olarak yararlanıldığı gibi, besin kaynağı ve ilaç hammaddesi
olarak çiçeğinden ve meyvelerinden de yararlanılmaktadır. En önemlisi de yabani
meyveli orman ağaçlarının zengin ve besleyici meyvelerinden dolayı ormanda
yaşayan yabani hayvanların beslenmesini sağlamasıdır. Ayrıca bu ağaçlar çiçek
zenginliği açısından arıcılığa da yararlı olmaktadır.
Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Bu Eylem Planı ile;
1- Yapılacak çalışmalarla, 5 yılda toplam Bir Milyon Yabani Meyveli
Orman Ağacı fidanı üretilecek ve uygun orman alanlarına dikilecektir.
2- Doğal ve yapay gençleştirme alanları ile rehabilite edilen bozuk
orman alanlarında yabani meyveli orman ağaçlarının meşçere karışımına
katılması sağlanarak artacak yabani meyve besin kaynağı ile yaban hayatı
desteklenecektir. Bu çalışmalarla artırılacak meyve verimi yerel halkın
ekonomisine de önemli katkı sağlayacaktır.
5
4. PROJE KAPSAMINDAKİ MEYVELİ AĞAÇLAR
4.1.Ahlat (Pyrus elaeagrifolia)
Bölüm- Sınıf :
Kapalı Tohumlu -Çift Çenekli
Takım - Familya :
Rosales- Rosaceae
Cins -Tür :
Pyrus -Pyrus elaeagnifolia Pallas
Alt Türleri :
Pyrus elaeagnifolia Pallas subsp. elaeagnifolia Pyrus
elaeagnifolia Pallas subsp. kotschyana
Ortalama Boy :
10 metre (7 -15 m.)
Yaprak :
4-7 cm uzunluğunda ve 2-3 cm genişliğindeki dar eliptik
yapraklar derimsi, gri yeşil renkte ve her iki yüzü de
tüylüdür. Yaprak döker.
Yaprak Tipi - Yaprak Dizilişi Yaprak Kenarı:
Basit Yapraklı - Almaşık (Alternant)- İnce dişli
Sürgün :
Genç sürgünler sık tüylü ve gri renklidir.
Gövde ve Kabuk :
Gri-kahverengi gövde çatlaklıdır.
Dal Formu :
Dikenli dallı.
Çiçek :
Erdişi olan çiçekler şemsiyemsi salkım ve 5 adet taç
yapraklıdır.
Çiçek Rengi, Çiçeklenme Zamanı :
Beyaz, Nisan - Mayıs
Meyve :
Meyve yalancı sulu meyve olup, 3-4 cm çapında küremsiarmut biçiminde ve önceleri yeşil ve tüylüdür.
olgunlaştığında ise sarı-kahverengi ve tüysüzdür. Kısa bir
sapı vardır. Tadı buruk, meyve dokusu kumlu da olsa
yenebilir.
Tepe Özelliği :
Yuvarlak taçlı
Rakım (En Düşük)-(En Yüksek) :
0 -1700 m.
İklim ve Işık :
Ilıman , Soğuğa dayanıklı ve Güneş sever.
Toprak :
Taşlı, kumlu ve kuru topraklar.
Anavatanı ve Yayılış Alanları :
Kuzey, Orta ve Güney Anadolu ile Kırım yayılışlıdır.
6
Anadolu'da yaygın olarak yetişen yabani bir armut türüdür. Kafkaslarda
16 türü bulunur. Ülkemizde iki türü (P. elaeagnofolia, P. kotschyanus) yetişir.
Drog olarak P. communis ve P. caucasica'dan istifade edilir Genelde ahlat yaygın
adıyla bilinir. Bazı yörelerde çakal armudu, çördük gibi yöresel isimleri de
vardır.
Ahlat, Anadolu'nun hemen her yerinde bulunan, bir ağaç türüdür.
Kuraklığa ve hava kirliliğine dayanıklı bir türdür. Kurak yerlerde, orman
açıklıklarında, antropojen bozkırlarda özellikle ormandan açılmış tarla içlerinde
çeşitli alıç (Crataegus) türleriyle birlikte meyvesi ve gölgesi için bırakıldığı
yerlerde yaygın olarak bulunur.
Meyveler sonbahar aylarında toplanır ve tohumlar çıkartılır. Tohumların
büyüklüğü; türlere, popülasyonlara ve bireylere bağlı olarak değişir. Bu nedenle;
tohumların, 1000 tane ağırlığı 30 ile 90 gr arası, ortalaması 60 gramdır.
Ekimlerde 5’li çizgi ekimi kullanılır ve metrekareye 10-30 gr arası tohum ekilir.
Tohumların çimlenme oranı %80-95 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet
fidan elde edilir. Tohumlar ekimden önce, 1-3 gün suda bekletilmesinde yarar
vardır. En uygun ekim zamanı geç sonbahar olmakla birlikte kış ekimlerinden de
iyi sonuçlar alınır. Ekimlerin kış sonuna yada bahar başına sarkması durumunda
6-7 ºC sıcaklıkta 1-2 ay soğuk nemli katlama uygulamasında yarar vardır.
Armutlarda tohumların çimlenme sıcaklığı 7 ºC’dir. Ağaçlandırma
çalışmalarında 1 yaşlı, mümkünse tüplü-kaplı ahlat fidanları kullanılır. Ahlat
fidanları 1 yaşında; 50-80 cm boya, 8-12 mm çapa ulaşırlar.
7
4.2.Muşmula ,Döngel,(Mespilus germanica)
Bölüm :
Sınıf :
Takım :
Familya :
Cins :
Tür :
Genel Görünüm :
Ortalama Boy :
Kapalı Tohumlu
Çift Çenekli
Rosales
Rosaceae
Mespilus
Mespilus germanica L.
Bahçelerde yetişeni dikensizdir ve 5-6 metreye kadar uzayan bir
ağaççıktır. Yabanileri ise dikenlidir, 2-3 metreye ancak ulaşır.
Meyveleri ceviz büyüklüğünde, açık-koyu kahve renklidir.
5 metre (3-7 m.)
Yaprak :
6-12 cm boyunda, 2-5 cm genişliğindeki kalın sert yapraklar elips
biçimindedir. Üst yüzü mat yeşil ve tüylü, alt yüzü açık yeşil ve çok
tüylüdür. Yaprak ucu sivri olup, kısa bir sapı bulunur.
Yaprak Tipi :
Yaprak Dizilişi :
Yaprak Kenarı :
Sürgün :
Gövde ve Kabuk :
Çiçek :
Basit Yapraklı
Almaşık
İnce dişli
Genç sürgünleri tüylüdür.
Gri gövde ileri yaşlarda çatlaklıdır.
2-4 cm çapındaki çiçekler terminal, kısa sürgünlerde tek tek bulunur.
Çanak yaprak mızraksı, taç yaprak çanak yapraktan daha kısa ve
genişçe ters yumurta şeklindedir.
Çiçeklenme Zamanı :
Çiçek Rengi :
Meyve :
Bahar Sonu (Mayıs)-Yaz Başı (Haziran)
Beyaz
Ceviz büyüklüğünde, küremsi ve kahverengidir. 5 adet çekirdeği
bulunur. Olgunlaşmamışken, meyvenin yenen kısmı sert ve buruktur.
Olgunlaşınca ise meyvenin içi püre haline gelir ve tatlı bir aromaya
sahip olur.
Etli, Basit Meyve Meyvenin içindeki 5 çekirdek bitkinin tohumudur.
Meyve Tipi :
8
Muşmula, erik, kiraz ve şeftali gibi gülgiller (Rosaceae) familyasında yer
alan bir meyve ağacıdır. Anayurdu Avrupa ve Batı Asya olan bu ağaç (Mespilus
germanica) Türkiye' de özellikle Marmara ve Kuzey Anadolu Dağları'nda yabani
olarak yetişir. Yabanileri en çok 3 metreye kadar boylanabilen çalı boyutunda
dikenli bitkiler olmasına karşılık, tarımı yapılan çeşitleri 6 metre boyunda ve
dikensizdir. Dallan kaplayarak sık bir örtü oluşturan yapraklarının üst yüzü
koyu yeşil, altı beyaz tüylü, kenarı ise düz ya da dişlidir. Muşmula ağaçları bahar
geldiğinde beyaz çiçekler açar. Çiçeklerin döllenmesiyle iri birer ceviz
büyüklüğünde yuvarlak meyveler oluşur. Her meyve, içinde beş tane taş gibi sert
çekirdek barındırır. Meyvelerin önceleri buruk ve acımsı tadı, sert beyaz eti,
meyve olgunlaştıkça yumuşayarak kahverengiye döner. İlk bakışta çürümüş gibi
görünse de meyveler ancak bu haliyle yenebilir. Meyvenin tepesinde bulunan
dikensi çıkıntılar halindeki çanak yaprak kalıntılarından ötürü muşmulaya
"beşbıyık" adı da verilmiştir. Ayrıca bazı yörelerde "döngel" de denir. Muşmula
meyveleri bileşimindeki tanenden ötürü halk arasında ishal kesici olarak
kullanılır.
Meyveler sonbahar veya erken kış aylarında (ekim-kasım) toplanır ve
tohumlar çıkartılır ve ekilir. Tohumların çimlenme oranı %40-70 arasındadır. En
uygun ekim zamanı sonbahar aylarıdır ancak ve erken kış aylarında da
yapılabilir. Ekim yastıkları telisle örtülür. Donlu günlerde ise havalanabilir
plastik örtü örtülür. Tohumların 1000 tane ağırlığı ortalama 250 gramdır. Yağışlı
olmayan dönemlerde sulama ihmal edilmemelidir. Muşmula fidanları, 1 yaşında
tercihen tüplü olarak ağaçlandırma sahalarında kullanılır.
9
4.3. Yabani Erik (Prunus domestica)
10 metreye kadar boylanan, 20-2000 metreler arasında yetişen bir ağaçtır.
Türkiye'de Doğu Anadolu'nun yüksek yayla mıntıkası ile, Güneydoğu
Anadolu'nun kurak ve çok sıcak bir kısım yerleri hariç her tarafta yetişir.
Ağustosta olgunlaşmaya başlayan Yabani erik (P. domestica) ekim ayına
kadar yenebilir. Farklı dönemlerde olgunlaşan eriğin, farklı biçim ve
büyüklükteki meyvelerinin ince kabuğu, türlere göre yeşil, sarı, kırmızı ve mor
renklerdedir.
Sert çekirdekli bir meyve ağacı olan eriğin iç kısmının sertleşmesiyle sert
çekirdek kabuğu meydana gelir. Yenilen kısmı etli ve suludur. Meyveleri şekil,
renk ve tat bakımından çok farklıdır. Tohumları (çekirdekleri) acıdır.
Erik çeşitli toprak tipinde yetişmekle beraber en iyi olarak besin
maddelerince zengin, humuslu, sıcak, yeteri kadar nemli, orta derin ve derin
topraklarda iyi yetişir.
Meyvelerinde şekerler, pektin ve organik asitler vardır. Meyve olarak
yenir. Kurutularak hoşaf ve çeşitli yörelerde değişik pestil yapımında kullanılır.
Erik bol miktarda B vitaminleri içermektedir, ayrıca potasyum ve
magnezyum minerali açısından da zengin bir meyvedir.
10
Meyveler yazın yada erken sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li
çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 100-150 gr arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme
oranı %80-87 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar
ekimden önce, 3 gün %5-10’luk küllü suda veya sitrik asitte bekletilir. En uygun ekim
zamanı sonbahar ve erken kış aylarıdır.
Ekim yastıklarının telisle örtülmesinde yarar
vardır. Tohumların 1000 tane ağırlığı 200-250 gr. arasında, ortalaması 220 gramdır.
Tohumlar 15-20 mm. derinlikte ekilir. Yağışlı olmayan dönemlerde sulama ihmal
edilmemelidir. Ağaçlandırmalarda 1 yaşlı fidanlar kullanılır. Erik fidanları 1 yaşında; 50-80
cm boya, 6-10 mm çapa ulaşırlar.
11
4.4.Yabani Elma; Malus sylvestris
Kışın yaprağını döken, 8-12 m boyunda geniş tepeli bir ağaçtır. Yaşlı
ağaçlarda gövde kabuğu geniş tabakalar halinde çatlaklıdır. Tomurcuklar, genç
sürgünler, taze yaprakların her iki yüzü ve sapları tüylüdür. Yapraklar 4 cm
boyunda, 1.2-2 cm eninde, eliptik-yumurta biçiminde olup yaprak kenarı ince
dişlidir. Mayıs ayında açan çiçekler pembe-beyaz renkli olup, 3-6 çiçek bir arada
salkım halinde bulunur. Yeşil-sarı renkli, 3-5 cm çapındaki küremsi meyve eylülekim aylarında olgunlaşır ve ekşidir.
Türkiye'nin hemen her tarafında, orman içi açıklıklarda, su başlarında
rastlanır. Küçük meyveleri yaban hayatı için önemlidir. Avrupa ve Batı Asya'da
kültüre alınmış elmalardan pek çoğunun anacıdır.
En yakın akrabaları armut ve malta eriğidir. 5-12 m'ye kadar uzanan
yaprak döken tacı geniş küçük bir ağaçtır. Yapraklar karşılıklı dizilişli, basit oval
biçiminde, ucu sivri ve kenarları dişli, alt yüzü hafif tüylüdür. 5-12 cm
uzunluğunda 3-6 cm genişliğindeki yaprakların sapı 2-5 cm kadardır.
Çiçekler yapraklarla birlikte açar. Beyaz olan çiçekler genellikle ilk
açtığında açık pembedir. 2,5-3,5 cm çapında 5 taç yapraklıdır. Meyve
sonbaharda olgunlaşır, ekseriya 5-8 cm çapındadır.
Yabani elma -35° C soğuğa dayanabilir. Kurak ve sıcaktan hoşlanmaz.
Toprağı tınlı, tınlı-kumlu ve yeteri derinlikte olmalıdır. Taban suyu 1 m'den
yakın olmamalıdır. Taşlı ve kireçli toprağı sevmez.
12
Meyveler sonbahar aylarında toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi
ekimi kullanılır ve metrekareye 5-10 gr arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı
%80-90 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar ekimden
önce, 1-3 gün suda bekletilmesinde yarar vardır. Ekim derinliği 2-4 mm’dir. En uygun ekim
zamanı sonbahar olmakla birlikte erken kış ekimlerinden de iyi sonuçlar alınır. Ekimlerin
kış sonuna yada bahar başına sarkması durumunda 6-7 ºC sıcaklıkta 1,5-2 ay soğuk nemli
katlama uygulamasında yarar vardır. Tohumların 1000 tane ağırlığı 16-22 gr. arasıdır.
Elmalarda tohumlar 6ºC sıcaklıkta çimlenir. Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yaşlı,
mümkünse tüplü-kaplı ahlat fidanları kullanılır. Yaban elması fidanları 1 yaşında; 60-90 cm
boya, 6-11 mm çapa ulaşırlar.
13
4.5.Yabani Kiraz (Prunus avium L)(Kuş kirazı)
20-25 metre boya ulaşabilen,
50-1800 metreler arasında,
ülkemizin nemli ve yarı nemli
alanlarda yetişen, odunu çok değerli
bir orman ağacıdır.
Geniş ekolojik ıskalalara
sahip yabani kiraz (Prunus
avium L.) Avrupa, Kuzey Afrika,
Batı Asya ve dolayısıyla da
ülkemizde doğal olarak bulunan
ve hızlı büyüyen yapraklı bir
orman ağacı türüdür.
Y.Kiraz genelde Karadeniz
Bölgesi'nin "Castanetum" ve
"Sıcak Fagetum" zonlarında
orman kenarlarında ve nadiren
de sık karışık ormanlarda
fertler, küçük guruplar veya
sıralar halinde bulunmaktadır.
Düşük rakımlı sahaları tercih
eden bu türün fertleri ülkemizde 1800 m. yükseltilere kadar çıkabilmektedir.
Bu tür en iyi gelişmesini derin ve nemli balçıklı topraklar üzerinde yapar
ve özellikle kireçtaşı üzerinde birikmiş derin topraklar ile düşük rakımlı
arazilerin eğimli yamaçlarını tercih eder. Öncü bir ağaç türü olan yabani kiraz
gençlik dönemi haricinde ışık isteği fazla olan bir orman ağacıdır. Kiraz
gövdeleri oldukça kuvvetli bir uç baskınlığına sahip olup tepe düzgün ve tek bir
uç dal üzerinde oturur ve gençlikteki boy büyümesi hızlıdır.
Yetişme ortamı uygun olan yörelerde ikinci büyüme dönemi sonunda 80cm boya ulaşabilir
Yabani kirazın çiçekleri yapraklarla eş zamanlı Nisan-Mayıs aylarında
açar. Meyveler genelde Haziran-Temmuz aylarında olgunlaşır.
Yabani kiraz geniş aralıklarla (ör. 3 x 3 m) dikilmektedir. Yabani kiraz
fidanları dikimi izleyen ilk yıllarda özellikle de fare zararlarına karşı oldukça
duyarlıdır. Bu zarar otsu diri örtünün yoğun olduğu sahalarda artmaktadır.
14
Yabani kiraz diğer yapraklı türlere nazaran kısa ömürlü bir ağaç türüdür
(70-80 yıl). Bursa Orman Bölge müdürlüğü içerisinde yapraklı ormanlarda
münferit ve grup karışımları bulunmaktadır.
Kiraz ağacının meyvesi, bulunduğu bölgeye göre nisan sonu ile temmuz ayı
arasında olgunlaştığında, siyaha yakın kırmızı ya da sarı renkte olur. 1-3 cm. çapında
yuvarlak biçimli, etli, sulu, az lifli, aromalı ve lezzetli olan meyveyi, dallara ince
uzun bir sap bağlar. Fosfor, B3 ve C vitamini ile meyve şekeri yönünden zengin olan
kiraz sevilerek yenen bir meyvedir. Ayrıca pastacılık, şekerlemecilik ve içki
yapımında kullanıldığı gibi reçeli de yapılır. Ayrıca yabani kiraz ağacının kerestesi
çok değerlidir.
15
Meyveler yaz aylarında (haziran-temmuz) toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde
5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 50-60 gr arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme
oranı %70-90 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir.
Tohumlar ekimden önce, 1-3 gün %5-10’luk küllü suda yada %5-10’luk sitrik asitte
bekletilir. En uygun ekim zamanı geç yaz ve erken sonbahardır. Ekimi takiben yastıkların
üzerine telis ve örme plastik örtü örtülür. Tohumların 1000 tane ağırlığı 200 gramdır.
Tohumlar 10-20 mm. derinlikte ekilir. Ekimi takiben yastıklar sık sık sulanır.
Ağaçlandırmalarda 1 yaşlı fidanlar kullanılır. Kuş kirazı fidanları 1 yaşında; 60-80
cm boya, 10-12 mm çapa ulaşırlar.
16
4.6.Üvez (Sorbus Sp)
Üvez cinsi; kışın yaprağını döken, farklı boylarda (3-25 m.), Gülgiller
(Rosaceae) ailesine ait orman ağaçlarını içerir. Çiçekler, bileşik yalancı şemsiye
şeklinde olup erkek ve dişi organlar aynı çiçekte yer alır. Hem olumsuz koşullara
dayanıklı hem de tüm mevsimlerde estetik olan üvez ağacı cinsinin (Sorbus),
ülkemizde doğal olarak yayılım gösteren 17 taksonu var. Üvez (S. domestica),
akçaağaç yapraklı üvez (S. torminalis), kuş üvezi (S. aucuparia), ak üvez (S.
umbellata) en önemli türlerdir.
"Sorbus" sözcüğü Latince "sorbum"dan gelir ve "meyve" demektir.
S.acuparia taksonunda sıfat olarak kullanılan "acuparia" sözcüğü de kuşlar
tarafından çok sevilen türlerin meyvelerini ifade eder. Doğal ortamda üvez
tohumları, meyvelerin olgunlaşmasından sonra kuşlar (karatavuk, cırrık) ve
diğer canlılar (sincap, insan, ayı vb) tarafından yenir. Tohumlar, bu canlıların
sindirim sisteminden geçerek, dışkılarıyla çimlenme ortamına taşınır. Üvez
çiçekleri böcekler tarafından döllendikleri gibi, uçma organları olmayan
tohumları da, hayvanlar tarafından yayıldıkları için biyolojik çeşitlikte (fauna)
önemli yere sahiptir.
Üvez meyveleri, hem yabanıl yaşam hem de insan için besin kaynağı
oluşturur. S. domestica meyve üretimi amacıyla yetiştirilir. Kuzeybatı
Anadolu'da tanınır ve tüketilir. Üvezin, toprak ve su isteği açısından azla
yetindiği düşünülürse, atıl tarım alanlarında alternatif ürün olarak kullanılabilir.
Ak üvez ise dağ köylerinde, doğal ortamdan toplanıp meyve olarak tüketilir.
Ayrıca, iyi bir ıslah çalışmasıyla da ürün kalitesini yükseltmek mümkündür.
Üvezlerin çeşitli organlarından modern tıp ve alternatif tıpta yararlanılıyor. Üvez
meyve ve yaprakları kabızlığa etkilerinden dolayı dahilen; yaprakları halk
arasında şeker hastalıklarına karşı kullanılır ve laboratuar deneyleri de kan
şekerini düşürücü etkiye sahip olduğunu göstermiş durumdadır.
17
Üvez çok değişik toprak ve iklim koşullarında yetişebildiği gibi hava
kirliliğine de dayanıklıdır. Ak üvez, yüksek dağ kuşağında önemli bir erozyon
kontrolü bitkisi; akçaağaç yapraklı üvez de çok değerli olan kerestesi nedeniyle
çok makbul bir orman ürünüdür. Buna bağlı olarak, endüstriyel
ağaçlandırmaların önemli bir ağacıdır. Genellikle yaz aylarında çiçek açması,
arıcılık açısından da önemlidir.
Önemli Üvez Türlerinin Özellikleri:
S. domestica (Üvez): 20 m. boyunda; beyaz çiçekli; meyvesi armut biçimde (2,2
cm); sarım-tırak-kırmızı renkli ve üzeri kırmızı benekli; yaprak tüysü. Orta ve Batı
Karadeniz ile Marmara Bölgesinde, ayrıca Hatay yöresinde 100 ile 1000 metreler arasında
yayılır.
S. torminalis (Akçaağaç yapraklı üvez): 20-25 m boyunda yuvarlak tepeli bir
ağaçtır. Tomurcuklar yeşil ve tüysüz, genç sürgünleri tüylüdür. 6.5-12 cm boyunda, 5-11
cm enindeki yapraklar genellikle 3-5 lopludur. Fakat çok değişik formlar gösterirler.
Yaprakların üst yüzü açık yeşil, alt yüzü önceleri tüylü sonra çıplaktır. Çiçekler beyaz
renklidir. 20-60 çiçek bir araya gelerek bileşik yalancı şemsiye tipi kurul oluşturur. Zeytin
büyüklüğündeki meyve önceleri yeşil, olgunlaşınca açık kahverengidir. Avrupa, Kuzey
Afrika, Türkiye ve Kafkasya'da doğal yetişir. Odunu mobilyacılıkta kullanılmaktadır.
Meyvesi yaban hayatı için önemlidir.
S. aucuparia (Kuş üvezi): 20 m. boyunda; beyaz çiçekli; meyve küre biçiminde (0,61,1 cm); kırmızımtırak rengi, yaprak tüysü olup; Anadolu'nun güneyi hariç diğer bölgelerde
1000-2800 metreler arasında yayılış gösterir. Çok çeşitli toprak tiplerinde yetişebilir ve
gölgeye tahammüllüdür.
S. umbellata (Ak üvez): 6 m. boyunda çoğunlukla çalı formunda, beyaz çiçekli, küre
biçiminde meyve (0,6-1,6 cm.); koyu kırmızı renkli; yaprak geniş yumurta
biçiminde. Anadolu'nun tamamında 100-2800 metreler arasında yayılır. Bol
ışıklı, sığ ve taşlı yamaçlar üzerinde küçük kümeler halinde bulunur.
18
Akçaağaç Yapraklı Üvez (Sorbus torminalis)
Üvezlerin Tohumları aynı yılın üretim çalışmalarında kullanılacaksa, hiç
bekletilmeden hızla çıkartılır. Bu taktirde meyveler bıçakla dikkatlice kesilir ve
tohumlar serbest kalır. Serbest kalan tohumlar suda iyice yıkanır ve hiç
bekletilmeden ön işlemler uygulanır.
Üvez tohumlarının 1000 tane ağırlığı; üvezde 27-33 gr, kuş üvezinde 1522gr, ak üvezde 17-23 gr, akçaağaç yapraklı üvezde 17-24 gr, diğer türlerde ise
14-24 gr arasındadır.
Çıkartılan tohumlar türlere göre 5-15 gün arası suda bekletilip hemen
ekilir yada doğal koşullarda katlamaya alınır. Doğal koşullarda katlamaya alınan
tohumlar erken bahara kadar geçen süreçte ekilebilir. Toplamayı takiben ekimi
yada katlaması yapılamayan tohumlar ise; çizelge 4’te verilen sürelerde katlama
uygulamasından sonra ekilir. Zaten tohumların bir çoğu daha katlama esnasında
çimlenmeye başlar. Üvez tohumları çok düşük sıcaklık değerlerinde çimlenir ve
toprak sıcaklığı 6ºC’yi bulduğunda ise toprak yüzeyine çıkmaya (sürme) başlar.
19
4.7.Alıç Crataegus sp.
Kışın yaprağını döken, çoğunlukla boylu çalı ya da 8-10 m boylanabilen
küçük bir ağaçtır. Kahverengi, yeşil-kırmızı renkteki genç sürgünler çıplak veya
taze iken tüylüdür. Ağaca ismini veren dikenler eğri değil, düz olup tek tekdir.
Tomurcuklar küçük, yuvarlakçadır. 4-5 cm boyundaki yapraklar derin 3-7
lopludur. Bu lopların uçları yalın veya çift dişlidir. Üst yüzleri koyu yeşil, alt yüzü
mavi-yeşil ve tüylüdür. Mayıs ayında açan beyaz çiçekler şemsiyemsi salkım
tipinde kurullar oluştururlar. Sonbaharda olgunlaşan kırmızı renkli meyvenin
içinde tek tohum bulunur. Doğal yayılış alanı Avrupa, Kuzey Afrika ile Asya'nın
ılıman bölgeleridir. Türkiye'de geniş bir yayılış alanı vardır.
Takım –Familya- Cins :
Rosales -Rosaceae -Crataegus
Tür :
Crataegus ssp.
Ortalama Boy :
6 metre. (3-10 m.)
Yaprak :
4-5 cm boyundaki darca yumurta-baklava biçiminde ve
derin 5 loplu yapraklar 2-3 cm genişliğindedir. Lopların
ucu sivridir. Üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü gri-yeşil ve
tüylüdür. Yaprak döker.
Yaprak Tipi - Dizilişi -Kenarı:
Basit Yapraklı - Almaşık (Alternant) - Derin-dişli loplu
Sürgün :
Genç sürgünler tazeyken tüylü, kahverengi yeşil renklidir.
Gövde ve Kabuk :
Gri-kahverengindeki gövde çatlaklıdır.
Çiçek :
1-1,5 cm çapındaki çiçekler dik, terminal ve şemsiyemsi
salkım halinde ve güzel kokuludur.
Çiçeklenme Zamanı :
Bahar (Nisan)- Bahar Sonu (Mayıs) -Yaz Başı (Haziran)
Çiçek Rengi- Çiçeklilik SüresiKokusu :
Beyaz - Birkaç ay - Çiçeği Kokulu
Meyve :
6-10 cm boyunda ve 4-6 mm genişliğindeki meyve yalancı
meyve olup, yumurta biçimli, etli ve kırmızıdır. 2-3 cm
uzunluğunda sapı vardır ve çoğunlukla kış ortasına kadar
ağaç üzerinde kalır.
Tohum :
Meyve içinde tek tohum bulunur.
Rakım (En Düşük)- (En Yüksek) :
0 - 1800 m.
İklim- Işık :
Ilıman - Güneş sever- Yarı gölgeye dayanıklı
Toprak :
Her tür toprakta yetişmekle birlikte tercihi kireçli ve killi
topraklardır.
Anavatanı, Doğal Yayılış Alanları :
Marmara, Karadeniz, Orta ve Doğu Anadolu ile Avrupa,
Kıbrıs, Suriye ve Kuzey Irak yayılışlıdır.
20
Alıçlar sınıflandırmada Gülgiller
(Rosaceae) familyasında yer alırlar. Doğada çok
kolay melez yapan bir familyadır. Davis ve
Browicz’e göre ülkemizde doğal olarak yayılan
17 türü , bir alt türü, iki varyetesi ve onlarca
melezi bulunmaktadır. Bunların dışında birçok
varyete, form ve kültüvarları mevcuttur.
Diğer isimleri : Akdiken, edran, ekşi
muşmula, geviş, yemişendir.
Anadolu insanının alıç olarak bildiği, ipe dizilip sopaya takılarak satılan
türler Crataegus pentagyna, C. davisii, C. tanacetifolia, C. orientalis sarı ,turuncu
ve iri olanı, ender olsa da aynı türün kırmızıya çalan rengi de vardır.
C. monogyna, C. microphlla’ türler de yenebilir ama oldukça ufak ve diğeri kadar
lezzetli değildir ve Yemişen diye adlandırılırlar.
21
Anadolu’nun kıraç bozkırlarındaki tarla ve yaylalarında bulunan ender ağaç
cinslerinden birisi de alıçlardır. Alıçlar güç koşulların ağaçları olup, diğer ağaçların
dayanamadığı toprak ve iklim ekstremlerine büyük direnç gösterirler. Dikenli, 10 m’ye
kadar boylanabilen, nisan ayı ortalarından itibaren beyaz ve pembe renkli çiçekler
açan bir ağaççıktır. Dalları koyu kahve renkli, 1.5- 2.5 cm çapındadır. Meyveler eylül
ekim döneminde olgunlaşmaya başlar; 6- 10mm çapında, 1- 3 tohumlu, esmer veya
kırmızı renklidir. Avrupa, Batı Asya, Kuzey Afrika, Kuzey Amerika dünya genelinde
yayılış gösterdiği alanlar; ülkemizdeyse yurt genelinde yayılış gösterir. İklim isteği
bakımından seçici değildir, karasal iklim özelliği gösteren yerlerde de rahatlıkla
yetiştirilebilir.Toprak isteği yönünden de seçici değildir. Doğal ortamda çok kıraç
alanlarda da iyi geliştiği görülmektedir. Suya gelişim döneminde ihtiyaç duyar, sonraki
evrelerinde hayatını devam ettirmek için yağmur suları yeterli olur.
Ülkemizde doğal yayılan alıç ve yemişenlerin tamamına yakını beyaz çiçek açar.
Meyve renkleri türlere göre kırmızı, sarı, turuncu yada onların karışımı olabilir.
Alıçların bir çok türü kuraklığa çok dayanıklıdır. Bu nedenle insan eliyle
ormansızlaşmış alanların ağaçlandırılmasında önemli türlerdir. Alıçlar ülkemizin
soğuk ve kurak bölgelerinde, kırsal ve kentsel peyzajın önemli bitkileri olmaları
yanında, içerdikleri yüksek vitamin değerleri ile sosyal ormancılık açısında
önemlidirler. Yine onların çiçek ve yaprakları tıbbi olarak yaygın olarak kullanılır. Alıç
çiçeği çayı kalp ve damar hastalıklarına tavsiye edilir.
Alıçlar ve yemişenlerin üretim teknikleri birbirinden farklıdır. Alıç meyveleri
sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi uygulanır ve
metrekareye 100-200 gr. arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %35-60
arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar kış ve bahar
aylarında doğal ortamda katlamaya alınır ve zaman zaman sulanır. Bunun ardından
sonbahardan bahar aylarına kadar geçen süreçte tohumlar yastıklara yada tüplere
ekilir. Diğer bir yöntemde, meyveler henüz olgunlaşmaya başladığı dönemde toplanıp
hiç bekletilmeden ekilmeleri yada doğal ortamda katlanmaları durumunda çoğu kez
başarılı sonuç alınır. Tohumların 1000 tane ağırlığı 80-170 gr. arasında, ortalaması
110 gramdır. Tohumlar 10-15 mm. derinlikte ekilir. Mespilus germanica L.
(döngel,muşmula) tohumları da aynı yöntemle üretilir. Döngel ekolojisi dışına
ekilecekse en iyi üretim yöntemi, yörenin doğal alıç yada yemişen türü üzerine
kalem aşısı kullanarak aşılamaktır. Aşı uygulaması fidanlıkta yapılacaksa göz
aşısı tercih edilir.
22
Yemişen meyveleri geç yaz aylarında toplanır ve hiç bekletilmeden
tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 7’li veya 5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye
40-50 gr. arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %70-86 arasındadır ve
metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar çıkarmayı takiben hiç
bekletilmeden 5-10 gün %5-10’luk külü suda yada sitrik asitte bekletildikten
sonra kurutulmadan nemli olarak ekilir. Ekim yastıklarının üzeri örtülür. ve
havalanabilir plastik örtü örtülür. Ekimi takiben sık sık sulanır. Tohumların
1000 tane ağırlığı 70-110 gr. arasında, ortalaması 90 gramdır. Tohumlar 10-15
mm. derinlikte ekilir. C. Monogyna Jacq subsp. Azerella (Gris.) Franco
tohumlarının ortalama 1000 tane ağırlığı ise 145 gramdır. Ağaçlandırma
çalışmalarında 1 yaşında tercihen tüplü fidanlar kullanılır. 1 yaşındaki alıç
fidanları; 40-60 cm boya, 5-9 mm çapa ulaşırken, 1 yaşındaki yemişen fidanları;
50-80 cm boya, 5-11 mm çapa ulaşırlar. Alıç fidanlık tekniğinde üzerinde önemli
durulması gereken konu fidanları memeli pas hastalığına karşı korumaktır.
Bunun için çimlenmeyi takiben 4-7 adet aralıklarla ilaçlama yapılır.
23
4.8.Cornus mas L.: Kızılcık
Bölüm :
Kapalı Tohumlu
Sınıf :
Çift Çenekli
Familya- Cins :
Cornaceae-Cornus
Tür :
Cornus mas L.
Ortalama Boy :
10 m. (7-15 m.)
Yaprak :
3-8 cm boyunda, 3-5 cm genişliğinde, yumurtamsı-eliptik, sivri uçlu
olan yapraklar parlak yeşil renklidir. Üst yüzünde 3-5 çift kıvrık damar
bulunur ve yaprak ucuna kadar uzanır. Sonbaharda pembeleşir,
kızarır.Yaprak döker.
Yaprak Tipi -Yaprak
Dizilişi -Yaprak Kenarı:
Basit Yapraklı-Karşılıklı (Opposit)-İnce dişli
Gövde ve Kabuk :
Pembemsi gri renkli gövde, düzensiz pullar halinde çatlaklıdır.
Dal Formu :
Dik ve sık dallı.
Çiçek :
2-3 cm boyunda şemsiyemsi küçük kurullar oluşturur.
İlkbaharda henüz yapraklanma başlamadan önce çiçekler açar.
Çiçeklenme Zamanı :
İlkbahar başı (mart-nisan)
Çiçek Rengi :
Sarı
Meyve :
1-2 cm boyundaki yumurta biçimindeki meyve önceleri yeşil,
olgunlaştığında parlak kırmızı renklidir. Sert bir çekirdeği bulunur.
Tadı ekşi ve lezzetlidir.
Tohum :
Meyve içindeki tohum tek ve sert kabukludur.
İklim :
Ilıman
Işık :
Güneş sever, Işık sever,Yarı gölgeye dayanıklı
Toprak :
Humusça zengin ve kalkerli topraklar.
Yaşam Süresi :
Uzun ömürlüdür. 80-100 yıl yaşayabilir.
Doğal Yayılış Alanları :
Türkiye ile Orta ve Güney Avrupa ve Kafkaslar doğal yayılışlıdır.
Odun Yapısı :
Çok sert ve dayanıklıdır.
Geleneksel Kullanım :
Tohumlarından sabun yapılır, yanıcı bir yağ elde edilir. Bitki sarı boya
içerir.
Gıda Olarak Kullanım :
Meyvesi yenir, kompostosu, şerbeti ve marmelatı yapılır. Ayrıca turşu
ve alkollü içecek yapımında kullanılır.
24
Doğal yayılış alanı Avrupa, Kırım, Güney Rusya, Kafkasya, İran, Anadolu'dur.
Odunu çok sert ve dayanıklıdır. Ülkemizde Kiren olarak ta bilinir. Yaprakları koyu
yeşil, her iki yüzü tüylü, damarlar paraleldir. Meyveleri kırmızı renkli, eliptik şekillidir.
Kızılcık meyvelerinin tadı ekşi olup, taze ya da kurutulmuş olarak tüketilebilir.
Meyveleri yüksek miktarda C vitamini içerir. Ayrıca hoşaf, reçel ve marmelat
yapımında kullanılır. Kabuğundan boya, yapraklarından tanen elde edilir. Kızılcık
odunu lifli, esnek ve dayanıklıdır. Baston ve sopa yapımında kullanılır.
Toprak bakımından fazla seçici değildir. Orta bünyeli, derin ve geçirgen
topraklarda daha iyi gelişir ve iyi meyve verir. Kireçli topraklara dayanıklı, tuza az
toleranslıdır. Toprak PH'sının 6.4-7.4 olduğu yerlerde iyi sonuç verir. Deniz
seviyesinden yükseltisi 0-1200 m olan rakımlarda yetişir.
Kızılcık yetiştiriciliğinde su, en belirgin ve sınırlayıcı faktördür. Mutlaka su
ister. Taban suyuna orta derecede dayanıklıdır. Aşırı yağış, çiçeklenme ve hasat
zamanını olumsuz etkiler. Nemli yerlerde meyve kalitesi artar.
Kızılcık meyveleri sıcakta çabuk olgunlaşır, irileşir, verim artar. Soğuklara
dayanıklıdır. Bunun yanında, gölgeli yerlerden de hoşlanır, çok aşırı sıcaklardan
olumsuz etkilenir.
Kızılcık meyveleri olgunlaşma rengini almaya başladığı dönemde erkenden
toplanır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 80-100 gr. arası tohum
ekilir. Tohumların çimlenme oranı %57-65 arasındadır ve metrekareden 50-100
adet fidan elde edilir. Tohumlar toplamayı takiben bekletilmeden çıkartılır, hiç
bekletilmeden 5-10 gün %5-10’luk sitrik asitte ya da küllü suda bekletilir, ardından
doğal koşullarda katlamaya alınır. Katlama ortamının üzeri örtülür ve donlu
günlerde havalanabilir plastik örtü kullanılır. Bahar aylarında tohumlar kontrol edilir
ve çimlenmeler başlamışsa ekilir. Aksi taktirde olduğu gibi doğal koşullara bırakılır
ve ikinci yılın kış veya bahar aylarında ekilir. Tohumların 1000 tane ağırlığı 150-250
gr. arasında, ortalaması 200 gramdır. Tohumlar 20-25 mm. derinlikte ekilir. Kızılcık
fidanları, 1 yada olarak, tercihen tüplü olarak ağaçlandırma sahalarına dikilir. 1
yaşında kızılcık fidanları 40-60 cm boya, 5-9 mm çapa ulaşırlar.
25
5. MEYVELİ ORMAN AĞAÇLARINDA TOHUM ÜRETİMİ
Eylem planına konu olan yabani meyveli orman ağaçlarının
tohumlarının ne zaman toplanacağı ve ne kadar meyve toplanacağı
aşağıdaki ilgili tablolarda belirtilmiştir. Her Orman İşletme
Müdürlüğü, tabloda belirtilen miktar kadar tohumu kendi çalışma
alanlarından toplatarak, toplanan meyvelerin tohumlarını
çıkartmadan meyve halinde Bursa Orman Fidanlık Müdürlüğü’ne
teslim edecektir. Meyvelerin toplandığı torba üzerinde meyvenin
türü, miktarı, toplandığı mıntıka ve koordinat değerleri yazılmış
olacaktır.
Bursa Orman Bölge Müdürlüğü görev alanında yetişen birçok Yabani
meyveler yaban hayatının ana besin kaynaklarını ve barınma ortamlarını
oluşturur. Hayvanlarla meyveler arasında yaşam ortaklığı ilişkisi söz konusudur.
Yabani meyvelerin tamamının ortak özelliği tohumlarının yayılışlarını yaban
hayvanlar aracılığı ile yapmalarıdır. Birçok yabani meyve tohumu hayvanların
sindirim sisteminden geçerek çimlenme ortamına ulaşmaktadır. Yabani
meyveleri yiyen hayvanlar onların tohumlarını sindirim sistemlerinden
geçirerek taşımaları yanında, tohumların çimlenmesini engelleyen ya da
geciktiren etmenleri ortadan kaldırmaktadır. Bu engeller; alıç, üvez vb.
türlerinde olduğu gibi meyve etinin içerdiği bazı kimyasallar, tohum kabuğunun
içerdiği bazı kimyasallar, ya da tohum kabuğunun mekanik direnci şeklinde
olabilir. Mekanik direnç embriyonun gelişimini mekanik olarak engellediği gibi
bitki taslağına su ve gazların ulaşmasını da engelleyebilir. Bazı meyvelerde de
bitki taslağının dinlenme gereksiniminden kaynaklanan çimlenme engeli vardır.
Bundan dolayı fidan üretimi, çimlendirme ve benzer konular ile ilgili daha geniş
bilgiye Hazin Cemal Gültekin’in Yabanıl Meyve Türlerimiz ve Fidan Üretim
Teknikleri adlı eserinden ulaşılabilir.
26
EYLEM PLANINDA KULLANILACAK
YABANİ MEYVELİ ORMAN AĞAÇLARIN TOHUM ÖZELLİKLERİ
TÜRÜN ADI
TÜRKÇE ADI
1 KG.
1000
1000 TANE
MEYVEDEN
TANE
TOHUMDAN
EKİM
ELDE
AĞIRLIĞI ELDE EDİLECEK ZAMANI
EDİLECEK
(Gr.)ORT. FİDAN SAYISI
TOHUM
MİKTARI(gr.)
TOHUM
TOPLAMA
ZAMANI
ORTALAMA
ÇİMLENME
Cornus mas
KIZILCIK
200
150-250
SB-EİB
150
Ağustos_Eylül
57-65
Crataegus sp.
ALIÇ
120
200-300
Geç Kış
50
Eylül-Aralık
35-64
Malus sylvertris
YABANİ ELMA
20
250-350
SB
50
Eylül-Ekim
80-90
Mespulus germanica MUŞMULA
250
130-230
SB
70
Ekim-Kasım
40-70
Prunus domestica
YABANİ ERİK
220
250-340
SB-EİB
100
Temmuz-Eylül
71-87
Prunus avium
YABANİ KİRAZ
200
270-350
SB
200
Haziran-Temmuz
70-90
Pyrus elaeagnifolia
AHLAT
60
250-400
SB
20
Temmuz-Ekim
80-90
Sorbus sp.
ÜVEZ
20
250-400
SB-EİB
15
Ekim-Kasım
70-90
27
6.EYLEM PLANI MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
BİLECİK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
kg
80
80
80
80
80
400
MUŞMULA
kg
80
80
80
80
80
400
Y.ERİK
kg
40
40
40
40
40
200
Y.ELMA
kg
10
10
10
10
10
50
Y.KİRAZ
kg
15
15
15
15
15
75
ÜVEZ
kg
4
4
4
4
4
20
ALIÇ
kg
35
35
35
35
35
175
KIZILCIK
kg
20
20
20
20
20
100
BURSA ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
kg
70
70
70
70
70
350
MUŞMULA
kg
80
80
80
80
80
400
Y.ERİK
kg
40
40
40
40
40
200
Y.ELMA
kg
10
10
10
10
10
50
Y.KİRAZ
kg
20
20
20
20
20
100
ÜVEZ
kg
4
4
4
4
4
20
ALIÇ
kg
35
35
35
35
35
175
KIZILCIK
kg
40
40
40
40
40
200
28
İNEGÖL ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
kg
60
60
60
60
60
300
MUŞMULA
kg
75
75
75
75
75
375
Y.ERİK
kg
40
40
40
40
40
200
Y.ELMA
kg
10
10
10
10
10
50
Y.KİRAZ
kg
25
25
25
25
25
125
ÜVEZ
kg
10
10
10
10
10
50
ALIÇ
kg
30
30
30
30
30
150
KIZILCIK
kg
20
20
20
20
20
100
KELES ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
kg
50
50
50
50
50
250
MUŞMULA
kg
20
20
20
20
20
100
Y.ERİK
kg
25
25
25
25
25
125
Y.ELMA
kg
5
5
5
5
5
25
Y.KİRAZ
kg
15
15
15
15
15
75
ÜVEZ
kg
2
2
2
2
2
10
ALIÇ
kg
20
20
20
20
20
100
KIZILCIK
kg
10
10
10
10
10
50
29
MUSTAFAKEMALPAŞA ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
kg
50
50
50
50
50
250
MUŞMULA
kg
80
80
80
80
80
400
Y.ERİK
kg
25
25
25
25
25
125
Y.ELMA
kg
7
7
7
7
7
35
Y.KİRAZ
kg
25
25
25
25
25
125
ÜVEZ
kg
10
10
10
10
10
50
ALIÇ
kg
30
30
30
30
30
150
KIZILCIK
kg
30
30
30
30
30
150
ORHANELİ ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
kg
50
50
50
50
50
250
MUŞMULA
kg
70
70
70
70
70
350
Y.ERİK
kg
25
25
25
25
25
125
Y.ELMA
kg
7
7
7
7
7
35
Y.KİRAZ
kg
3
3
3
3
3
15
ÜVEZ
kg
2
2
2
2
2
10
ALIÇ
kg
30
30
30
30
30
150
KIZILCIK
kg
20
20
20
20
20
100
30
YALOVA ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
kg
30
30
30
30
30
150
MUŞMULA
kg
80
80
80
80
80
400
Y.ERİK
kg
15
15
15
15
15
75
Y.ELMA
kg
3
3
3
3
3
15
Y.KİRAZ
kg
10
10
10
10
10
50
ÜVEZ
kg
4
4
4
4
4
20
ALIÇ
kg
20
20
20
20
20
100
KIZILCIK
kg
10
10
10
10
10
50
BURSA ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE MEYVE ÜRETİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
kg
390
390
390
390
390
1950
MUŞMULA
kg
485
485
485
485
485
2425
Y.ERİK
kg
210
210
210
210
210
1050
Y.ELMA Y.KİRAZ
kg
kg
52
113
52
113
52
113
52
113
52
113
260
565
ÜVEZ
kg
36
36
36
36
36
180
ALIÇ
kg
200
200
200
200
200
1000
KIZILCIK
kg
150
150
150
150
150
750
31
7. DİKİM ZAMANI VE TEKNİĞİ
Yabani meyveli orman ağaçlarında dikim tüplü fidan ile yapılmalıdır.
Dikimler tüplü fidan dikim tekniğine uygun olarak yapılmalıdır. Dikim çalışmalarını
sonbaharda yapmak başarıyı artıracaktır. Yabani meyveli orman ağaç fidanları
sahalara gruplar halinde dikilecektir. Yabani meyveli türlerin su kaynaklarına yakın
yerlere dikilmesine özen gösterilmelidir. Ayrıca vadi içlerine ve yollardan uzak
yerlere dikilmesine önem verilmelidir. Dikim yaparken aşağıdaki hususlara da
dikkat edilmelidir.
1. Çok güneşli, fazla rüzgarlı, çalışma imkanı vermeyen yağmurlu ve donlu günlerde
dikim yapılmamalıdır.
2. Fidanların sökümü, ambalajlanması ve dikim alanına taşınması TS 1772’ye uygun
olmalıdır.
3. Fidan kökleri açıkta güneşe ve rüzgara maruz bırakılmamalıdır.
4. Dikim, meyilli arazilerde sırtlardan başlanarak aşağıya doğru yapılmalıdır.
5. Çukurun içi ve dikim esnasında çukura doldurulacak toprak taş, kök, dal gibi benzeri
artıklardan temizlenmelidir.
6. Dikim çukurunda su bulunması halinde dikim yapılmamalıdır.
7. Fidan kök boyundan daha sığ topraklara dikilmemelidir.
8. Fidanlara can suyu verilme imkanı yoksa dikim yapılacak toprağın rutubeti ortalama
25 cm derinliğe işlemiş ve toprak tavda olmalıdır.
9. Fidan kök uçları yukarı kıvrılmış olarak dikilmemelidir.
10. Fidan kökleri yumak şeklinde dolaşmış olarak dikilmemelidir.
11. Fidanlar, kök boğazı derinliğinde dikilmelidir (kurak yörelerde, bazı türler 1 cm - 2
cm derin dikilebilir).
12. Dikimden sonra toprak çiğnenerek fidan kökleri yeteri kadar sıkıştırılmalıdır.
13. Toprak, suyun işlemesini engelleyecek ve kurumalara sebep olacak kadar
sıkıştırılmamalıdır.
14. Toprağın sıkıştırılması esnasında fidan kılcal köklerinin toprakla temas etmesini
önleyecek ve dolayısıyla beslenemeyip kurumasına sebep olacak kadar hava
boşlukları kalmaması sağlanmalıdır.
15. Dikimden sonra fidan çevresine çukur genişliğinde 1 cm-2 cm kalınlığında gevşek
toprak serilmelidir.
16. Dikim tamamlandıktan sonra, fidan toprağa dik durumda olmalıdır. Çok rüzgarlı
bölgelerde dikim yapıldıktan sonra, gerekirse fidan dibine herek çakılabilir ve fidan,
bir iple zarar görmeyecek şekilde hereke bağlanabilir.
17. Dikimler, dikim mevsiminde yapılmalıdır. Dikimden hemen sonra fidanlara can suyu
verilebilir.
8.BAKIM ÇALIŞMALARI
Yabani meyveli türlerin ağaçlandırmalarında en önemli bakım tedbiri boğma tehlikesinin
önlenmesidir. Özellikle dikim yapıldığından itibaren 2 yıl boğma tehlikesine karşı bakım
yapılmalıdır. Bakım tedbirleri zamanında yapılmalıdır. Seyreltme, boğma tehlikesini önleme
gibi faaliyetler vejetasyon süresi başlarında veya en geç ilk yarısı içerisinde yapılmalıdır.
32
9. EYLEM PLANI FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
BİLECİK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
MUŞMULA
Adet
Adet
9000
4000
9000
4000
9000
4000
9000
4000
9000
4000
45000
20000
Y.ERİK
Y.ELMA
Adet
Adet
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
25000
25000
Y.KİRAZ
Adet
4000
4000
4000
4000
4000
20000
ÜVEZ
Adet
1000
1000
1000
1000
1000
5000
ALIÇ
Adet
3500
3500
3500
3500
3500
17500
KIZILCIK
Adet
2000
2000
2000
2000
2000
10000
TOPLAM
Adet
33500
33500
33500
33500
33500
167500
BURSA ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
MUŞMULA
Adet
Adet
8000
4000
8000
4000
8000
4000
8000
4000
8000
4000
40000
20000
Y.ERİK
Y.ELMA
Adet
Adet
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
25000
25000
Y.KİRAZ
Adet
6000
6000
6000
6000
6000
30000
ÜVEZ
Adet
1000
1000
1000
1000
1000
5000
ALIÇ
Adet
3500
3500
3500
3500
3500
17500
KIZILCIK
Adet
4000
4000
4000
4000
4000
20000
TOPLAM
Adet
36500
36500
36500
36500
36500
182500
33
İNEGÖL ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
MUŞMULA
Adet
Adet
7000
3500
7000
3500
7000
3500
7000
3500
7000
3500
35000
17500
Y.ERİK
Y.ELMA
Adet
Adet
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
5000
25000
25000
Y.KİRAZ
Adet
7000
7000
7000
7000
7000
35000
ÜVEZ
Adet
3000
3000
3000
3000
3000
15000
ALIÇ
Adet
3000
3000
3000
3000
3000
15000
KIZILCIK
Adet
2000
2000
2000
2000
2000
10000
TOPLAM
Adet
35500
35500
35500
35500
35500
177500
KELES ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
MUŞMULA
Adet
Adet
6000
1000
6000
1000
6000
1000
6000
1000
6000
1000
30000
5000
Y.ERİK
Y.ELMA
Adet
Adet
3000
3000
3000
3000
3000
3000
3000
3000
3000
3000
15000
15000
Y.KİRAZ
Adet
4000
4000
4000
4000
4000
20000
ÜVEZ
Adet
500
500
500
500
500
2500
ALIÇ
Adet
2000
2000
2000
2000
2000
10000
KIZILCIK
Adet
1000
1000
1000
1000
1000
5000
TOPLAM
Adet
20500
20500
20500
20500
20500
102500
34
MUSTAFAKEMALPAŞA ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
MUŞMULA
Adet
Adet
7000
4000
7000
4000
7000
4000
7000
4000
7000
4000
35000
20000
Y.ERİK
Y.ELMA
Adet
Adet
3000
4000
3000
4000
3000
4000
3000
4000
3000
4000
15000
20000
Y.KİRAZ
Adet
6000
6000
6000
6000
6000
30000
ÜVEZ
Adet
2000
2000
2000
2000
2000
10000
ALIÇ
Adet
3000
3000
3000
3000
3000
15000
KIZILCIK
Adet
3000
3000
3000
3000
3000
15000
TOPLAM
Adet
32000
32000
32000
32000
32000
160000
ORHANELİ ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
MUŞMULA
Adet
Adet
7000
3000
7000
3000
7000
3000
7000
3000
7000
3000
35000
15000
Y.ERİK
Y.ELMA
Adet
Adet
3000
4000
3000
4000
3000
4000
3000
4000
3000
4000
15000
20000
Y.KİRAZ
Adet
1000
1000
1000
1000
1000
5000
ÜVEZ
Adet
500
500
500
500
500
2500
ALIÇ
Adet
3000
3000
3000
3000
3000
15000
KIZILCIK
Adet
2000
2000
2000
2000
2000
10000
TOPLAM
Adet
23500
23500
23500
23500
23500
117500
35
YALOVA ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
TÜRÜ
YILI
2012
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
AHLAT
MUŞMULA
Adet
Adet
3500
4000
3500
4000
3500
4000
3500
4000
3500
4000
17500
20000
Y.ERİK
Y.ELMA
Adet
Adet
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
10000
10000
Y.KİRAZ
Adet
3000
3000
3000
3000
3000
15000
ÜVEZ
Adet
1000
1000
1000
1000
1000
5000
ALIÇ
Adet
2000
2000
2000
2000
2000
10000
KIZILCIK
Adet
1000
1000
1000
1000
1000
5000
TOPLAM
Adet
18500
18500
18500
18500
18500
92500
BURSA ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
YABANİ MEYVE AĞAÇ /AĞAÇÇIKLARI 2012-2016 YILLARI İTİBARİYLE FİDAN ÜRETİM VE DİKİM PROGRAMI
TÜRÜ
AHLAT MUŞMULA Y.ERİK Y.ELMA Y.KİRAZ ÜVEZ
ALIÇ
KIZILCIK TOPLAM
YILI
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
2012
47500
23500
26000 28000
31000 9000
20000
15000 200000
2013
47500
23500
26000 28000
31000 9000
20000
15000 200000
2014
47500
23500
26000 28000
31000 9000
20000
15000 200000
2015
47500
23500
26000 28000
31000 9000
20000
15000 200000
2016
47500
23500
26000 28000
31000 9000
20000
15000 200000
TOPLAM 237.500
117.500 130.000 140.000 155.000 45.000 100.000 75.000 1.000.000
36
10. SONUÇ
Yabani Meyveli Orman Ağaçları eylem planı
ile, bozulan ekosistem dengesine olumlu katkı
sağlanarak, yaban hayatının doğal ortamı kendi
yaşam döngüsü içerisinde desteklenmiş
olacaktır.
Bu plan dahilinde yapılacak çalışmalarla;
doğal geçleştirme, yapay gençleştirme ve
rehabilitasyon sahalarında dikimler yapılarak
yabani meyveli orman ağaçlarının çoğaltılması
sağlanacaktır.
Artan ihraç ürünlerimizden olan yabani
meyve nektar ve ürünlerinin çoğalması ve temel
meyvecilik çöğürü olarak doğal gen
kaynaklarımızın arttırılması için bu eylem planı
gereği 5 yıllık uygulama sonucunda 1.000.000
yabani meyveli orman ağacı fidanı toprakla
buluşmuş olacaktır.
Bursa Orman Bölge Müdürlüğünde yabani
meyveli orman ağaçlarının doğal biyolojisine ve
ekolojisine uygun alanlarda yayılışlarının
arttırılması ile daha fazla yabani meyveli orman
ağaçları ve daha fazla yaban hayatı amacıyla bu
eylem planı düzenlenmiştir.
37