gözlem - Nitel Araştırma Yöntemleri

19.04.2011
Dersin İçeriği ve Akış
NİTEL ARAŞTIRMADA VERİ
TOPLAMA ARAÇLARI-II
1. Gözlem
2. Gözlem Türleri
GÖZLEM
3. Gözlem Formu
4. Sonuç
1
Dr. M. SÖZBİLİR
2
Dr. M. SÖZBİLİR
Neden Gözlem?


Neden Gözlem?
Bireylerin yaptıkları ile söyledikleri
arasında herhangi bir farklılık var mıdır?
İnsan davranışlarını doğru bir şekilde
anlayabilmek için doğal ortamı içinde
gözlenmelidir.
Gözlem, herhangi bir ortamda ya da
kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak
tanımlamak amacıyla kullanılan bir veri
toplama aracıdır.
3
Dr. M. SÖZBİLİR
4
Dr. M. SÖZBİLİR
Gözlem?
Nicel ve Nitel Gözlem
Belli bir kimse, yer, olay, nesne,
durum ve şarta ait bilgi toplamak
için belirli hedeflere yöneltilmiş bir
bakış ve dinleyiştir.

Belirli davranışların sayılması ve
bunlardan yola çıkarak davranışları
tanımlama ve açıklama işi nicel
gözlemdir.

Nitel gözlem ise sayısal veri üretmekten
çok, araştırmaya konu olan olay, olgu ve
duruma ilişkin derinlemesine ve ayrıntılı
açıklamalar ve tanımlamalar yapmadır.
5
Dr. M. SÖZBİLİR
6
Dr. M. SÖZBİLİR
1
19.04.2011
Gözlemin Güçlü Yönleri
Gözlemin Araştırmaya Katkıları

Gözlem doğrudan doğruya olayın görgü
tanığından, kaynağından elde edilen
kanıtların resmini çizer.

Araştırmaya konu olan olay, olgu ve
duruma ilişkin derinlemesine ve ayrıntılı
açıklamalar ve tanımlamalar yapmayı
sağlar.
•
Sözel olmayan davranış
•
Doğal çevre
•
Uzun süreli analiz
7
Dr. M. SÖZBİLİR
8
Dr. M. SÖZBİLİR
Gözlem Türleri
Gözlemin Zayıf Yönleri
Araştırmacı
tarafından
ortama ilişkin
geliştirilen yapı
Kontrolün olmaması
Sayısallaştırma güçlüğü
Örneklem küçüklüğü
Alana giriş güçlüğü
Uzun süre, para ve iyi yetişmiş
gözlemcileri gerektirmesi
Gizliliğin ortadan kalkması
Doğal Ortam
(Alan Çalışması)
Yapay Ortam
(Laboratuvar
Çalışması)
Yapılandırılmamış
Tür 1
Yapılandırılmamış Alan
Çalışması (araştırmacı
katılımcı - participant)
Tür 3
Yapılandırılmamış
Laboratuvar Çalışması
(araştırmacı dışarıdan
gözlemci - nonparticipant)
Yapılandırılmış
Tür 2
Yapılandırılmış Alan
Çalışması (araştırmacı
dışarıdan gözlemcinonparticipant)
Tür 4
Yapılandırılmış
Laboratuvar Çalışması
(araştırmacı katılımcı participant)
9
Dr. M. SÖZBİLİR
Tür 1:
Yapılandırılmamış Alan Çalışması
Tür 2:
Yapılandırılmış Alan Çalışması
Bu tür zaman zaman yarı-yapılandırılmış
çalışmalar olarak da adlandırılır.
Davranışın gerçekleştiği doğal
ortamlarda yapılır ve
araştırmacının katıldığı katılımlı
gözlemle yapılır.
Bu tür çalışmalar, yapılandırılmamış alan
çalışmaları yoluyla elde edilen sonuçları doğal
ortamlarda test etme amacına hizmet edebilir.
Araştırmacı burada kültürün bir
parçası olmaya çalışır.
Bu türün en önemli sorunu, araştırmacıya ortam
üzerinde tam bir kontrol vermemesidir.
11
Dr. M. SÖZBİLİR
Ortamın Kendisiyle İlgili Yapı
12
Dr. M. SÖZBİLİR
2
19.04.2011
Tür 3:
Yapılandırılmış Laboratuar Gözlemi
Tür 3:
Yapılandırılmamış Laboratuar Çalışmaları

Bu tür çalışma yapay veya laboratuar gibi bir
ortamda gerçekleştirilir.

Denek veya denekler bu yapay ortamda
tamamen kendi hallerine terk edilirler.

Tamamen yapılandırılmış çalışmalar kontrollü
laboratuar ortamlarında yapılır.

Bir anlamada, anket gibi bir veri toplama aracının
gözleme uyarlanmış halidir.
13
Dr. M. SÖZBİLİR
14
Dr. M. SÖZBİLİR
Gözlem Türleri (Farklı bir sınıflama)
Katılımcı Olmayan (non-participant)
Gözlemde, gözlemci ve gözlenen olmak
üzere iki taraf vardır.

Araştırmacının sadece gözlemci olduğu,
kimliğinin ve araştırma konusunun açıkça
belli olduğu bir gözlemdir.
Gözlemin iki ana çeşidi vardır:

I.
II.
Katılımcı olmayan (non-participant)
Katılımcı Gözlem (participant)
15
Dr. M. SÖZBİLİR
16
Dr. M. SÖZBİLİR
Katılımcı Olmayan Gözlemin
Avantajları
•
•
•
•
•
Katılımcı Olmayan Gözlemin
Dezavantajları
Doğrudan veri kaynağı
Sistemli ve kesin
Etkili
Önceden hazırlanmış veri
Güvenilirlik
•
•
•
•
Neden aramaz, davranışla ilgilenir
Basitleştirir
İçeriksel bilgileri kaçırır
Ortamın doğallığı gözlemcinin
bilinmesinden dolayı bozulabilir
17
Dr. M. SÖZBİLİR
18
Dr. M. SÖZBİLİR
3
19.04.2011
Katılımcı Gözlem (paticipant)
Katılımcı Gözlemin Avantajları
Lacey’e göre katılımcı gözlem, alan
çalışmacısının yeni dünyayı anlamak ve içinde
yaşamayı öğrendiği, duygusal ve düşsel
deneyime insanın transferidir.
• Temel araçlar, donanımların kendi olması.
• Diğer metotlara göre doğal duruma
uygunluğu
• Derinlemesine bilgi sağlar
• Ekolojik geçerlilik
• Bütüncül
Gözlemci, gözlenenlerle birlikte olup, onlardan
biri gibi davranır, gözlemci olduğu da bilinmez.
Araştırılan kişilerle yüz yüze bir ilişkiye girmesi,
gözlemcinin gözlenen durumun bir parçası
olmasıdır.
19
Dr. M. SÖZBİLİR
20
Dr. M. SÖZBİLİR
Katılımcı Gözlemin Dezavantajları
•
•
•
•
•
•
Gözlem Formunun Hazırlanması
Ortama giriş
Bağlılık, söz
Tehlikeli
Güvenilirlik şüpheye açıktır
Verilerin yorumlanması
Etik problem
Gözleme başlamadan önce, neyin
hangi kapsamda gözleneceğinin
açık bir biçimde ortaya konması ve
görüşmecinin nasıl yönlendirileceği
belirtilmelidir.
21
Dr. M. SÖZBİLİR
22
Dr. M. SÖZBİLİR
Gözlem formu hazırlanırken dikkate
alınması gerekenler:
1.
Gözlenecek olgunun çok yönlü olarak
gözlenmesine olanak verecek biçimde gözlem
boyutlarını belirleme
2.
Fiziksel ortamın tanımlanması
3.
Ortamın sosyal boyutunun gözlenmesi
4.
Ortamda oluşan etkinliklerin gözlenmesi
5.
Ortamda oluşan dilin gözlenmesi
Gözlem Formları
I.
Yapılandırılmış gözlem formları
II.
Yarı – yapılandırılmış gözlem formları
III.
Yapılandırılmamış gözlem formları
23
Dr. M. SÖZBİLİR
24
Dr. M. SÖZBİLİR
4
19.04.2011
Yapılandırılmış Gözlem Formları
Yarı–yapılandırılmış gözlem formları

Bu formda, gözlenen olayla ilgili her şey
yer alır.

Bu form, yapılandırılmışla
yapılandırılmamışın arasındadır.

Zaman aralıkları ile vuku bulunan
etkinlikler bir forma yerleştirilir ve ne kadar
sıklıkla veya hangisi kullanılıyorsa form
üzerinde işaretlerle veya sayılarla belirtilir.

Yapılandırılmıştaki gibi bir form oluşturulur.
Ama bu formda açıklamalar veya yorumlar
diye ekleme yapılır. Yapılan olayların,
sıklığı veya ne olduğunun yanı sıra,
gözlemcinin gözlemlerini de içerir.
25
Dr. M. SÖZBİLİR
26
Dr. M. SÖZBİLİR
Gözlem Bulgularının Görüşme İle
Desteklenmesi
Yapılandırılmamış gözlem formları

Gözlemcinin, gözlediklerini düz yazıyla not
etmesidir. Gözlenen olay ayrıntılı olarak
yazılmaya çalışılır.

Gözlem ve görüşmenin birlikte kullanılması
elde edilen verilerin birden fazla yöntemle
teyit edilmesini sağlar.

Görüşme ile elde edilen verilerde olabilecek
bazı abartmalar gözlem ile saptanabilir.

Gözlemle elde edilebilecek verilere
perspektif kazandırmak amacıyla
görüşmeler yapılabilir.
27
Dr. M. SÖZBİLİR
28
Dr. M. SÖZBİLİR
Sonuç Olarak…
Verilerin Kaydedilmesi

Gözlemde elde edilen veriler
kaydedilmelidir.

Bu kayıtlar, gözlem kılavuzu üzerinde
anında alınacak notlar, gözlemden hemen
sonra alınan belleğe dayalı notlar ve fiziki
kayıt araçları (ses, görüntü, fotoğraf vb) ile
tutulabilir.
Hangi tür gözlem yapılırsa yapılsın,
gözlemci mümkün olduğunca objektif bir
şekilde kayıt etmeli ve topladığı verileri
objektif olarak yorumlamalıdır…
29
Dr. M. SÖZBİLİR
30
Dr. M. SÖZBİLİR
5