iş örneklemesinin, personel verimliliğinde öneminin anlaşılması ve

ÜAS’12, Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Gediz Üniversitesi, Menemen-İzmir. 27-29 Eylül 2012
İŞ ÖRNEKLEMESİNİN, PERSONEL VERİMLİLİĞİNDE ÖNEMİNİN
ANLAŞILMASI VE BİR UYGULAMA
Ferhat Güngör
Marmara Üniversitesi,
Teknik Eğitim Fakültesi,
[email protected].
Cihangir Batmaz
Özel Sektör
İmalat Müdürü
[email protected]
ÖZET
İşletmeler daha iyi rekabet edebilmek ve teslimleri zamanında gerçekleştirmek için personele ait üretim
kapasitelerinin iş etüdüyle iyileştirilmesi, standart zamanların hesaplanması önemlidir. Günümüzde metot
etüdü desteğiyle süreçleri minimize ederek imalatta kullanılan MRPII veya ERP yazılımları, süreçlere ne
zaman başlanıp bittiğini, işin süresini belirlemek, iş emirlerindeki barkodlar okutularak takibe
alınmaktadır.
Ancak, siparişe göre iş yapan ve her siparişte farklı süreçler içeren işleri yapan işletmeler, tahmini süreler
girerek süreçleri takip etmeye çalışmaktadırlar. Bazen on dakika sürmesi gereken işler elli dakika, bazen
de, elli dakika verilmiş bir iş, on dakika sürebilmektedir. Bunların dışında bazı çalışanların keyfi
davranışlarından kaynaklanan gecikmeler, müşteri kayıplarına kadar giden sorunlara neden olduğu
izlenmiştir.
Bu çalışmada, talaşlı üretimle siparişe göre iş yapan bir firmada, ERP programında görülmeyen zaman
kayıplarını incelemek, çalışanların performanslarını ölçmek ve makinenin boşta, bakımda, resim
okumada, tezgâh ayarı, malzeme arama, telefonla konuşma, kişisel ihtiyaçlar vb üretim dışında geçen
süreleri belirlemek için iş örneklemesi uygulanmıştır. Zamanın nasıl kullanıldığı ve üretim miktarına
etkileri incelenmiş ve teslim gecikmelerinin sebepleri giderilmek için ele alınarak performans yönetimi
çalışmalarına katkı sağlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: İş örneklemesi, performans yönetimi, verimlilik,
UNDERSTANDING THE IMPORTANCE OF WORK SAMPLING AT
PERSONAL PRODUCTIVITY AND AN APPLICATION
ABSTRACT
Enhancement of production capacities of personal with work study and calculation of standart timing are
important for companies to compete with their rivals and making deliveries on time. Nowadays, MRPII
and ERP programs that is used at production which is supported with method study should be followed
via barcodes on work orders for minimizing processes times with determining the processes such as when
does work started and ended.
However, companies that work and change process on demand or order try to follow the process with an
estimated time. Sometimes, 10 minutes work can last 50 minutes and 50 minutes work can last 10
minutes. Except for these circumstances, some delays can be caused some problem as losing the customer
by workers arbitrarily behaviors.
In this application, work sampling is used for determining the time lost that cannot be seen on ERP
programs, times that elapsed on non-production time like when machines are not working, on
maintenance, on drawing reading, when adjusting machine, searching for material, phone calling,
personal needs and etc. and performance evaluation of employees at a company that works on order by
making machining. Time management and its effects on production amount are examined and
performance management work is contributed for eliminating the reasons of delivery time delays.
Keywords: work sampling, performance management, productivity,
ÜAS’12, Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Gediz Üniversitesi, Menemen-İzmir. 27-29 Eylül 2012
1. GİRİŞ
İşletmeler üretim esnasında, gecikmelere neden olan kayıp zamanları, verimliliğin arttırılması için dikkate
almak ve sınırlarını belirlemek için ölçmek durumundadır.
Siparişe göre iş yapan üretim firmaları, standart olmayan ve her siparişte farklı operasyon ve sürelerine
sahip bulunan ürüne ait süreçleri ölçmek, aralarındaki etkilerini belirlemek ve kayıt altına almak
durumundadır. Zira ilk defa yapılacak süreçler, gerek hazırlık zamanları, gerekse imalat problemleri
bakımından bazen beklenenin üzerinde gecikmelere neden olur.
Gecikmeler veya plan dışı zamansal kayıplar, imalat maliyetlerinin artmasına neden olur. İmalat
maliyetlerinin artması, karlılığı düşürerek sürdürülebilirlik bakımından şirketin geleceğini tehdit eder.
Aksi durumda birim fiyatların arttırılması söz konusu ise rekabetin olduğu pazarda, satışların düşmesine
ve pazar kaybı ile yine şirketin geleceğini olumsuz etkiler.
Şirketler sahip olduğu kaynakları (personel, makine, malzeme) etkin kullanmak durumundadır. Bunun
için her geçen gün otomasyonun artarak üretim araçlarında kullanılması, insan kaynakları istihdamının
azaltılması, çoğu firma için kaçınılmaz hale gelmiştir.
İnsan kaynakları ve makineler bakımından, MRPII, ERP yazılımları zaman kayıplarını bilgisayar
ortamında kontrol altına alırken, çalışanların performansı da ölçülebilir hale getirmiştir.
Buralarda çalışan operatörün, yorgunluktan yavaşlaması veya temposunun düşmesi, yorgun düştüğünde
çabuk karar veremeyip oyalanması vb. sorunlar pahalı tezgâhların bu yazılım programlarıyla, kayıp
zaman olarak değerlendirilecek bu süreleri ortaya çıkarması nedeniyle önemi artmıştır.
Talaşlı imalatla uğraşan firmalar, teknik resimleri artık elde çizmemekte, CAD programlarını
kullanmakta, gelişen bu parametrik programlar sayesinde CAM’e aktarmak ve CNC tezgâhlarında
sıralanmış takımlarla parçalar seri şekilde işlenmektedir.
Manuel tezgâhlarda örneğin maksimum devir sayısı 2400 devir/dakika olan talaşlı imalat tezgâhlarında,
bu hıza uygun malzeme ve kesiciler (HSS, Sinterlenmiş karbür uç vb) kullanılmaktadır. Bu kesicilerle 20
m/dakika kesme hızında çalışırken, günümüzde 500 m/dakika kesme hızında kesiciler (PCD, CBN vb)
kullanılmaktadır. Bu da üretimde 25 kat artış demektir.
Eskiden 25 yılda yapılan işler, yeni nesil kesicilerle 1 yılda yapılabilmektedir. Bu ise 25 yılda emekli olan
bir iş görenin, çalışma ömrüne denktir. Artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılayacak ürünlerin üretimini
arttıran önemli bir gelişmedir.
Ancak; az sayıda olan ve eski sistem alışkanlıkları bulunan operatörlerin kullandığı yeni nesil CNC gibi
tezgâhlarda çalışan operatörlerde, zaman kayıplarına çokça rastlanmaktadır. Bu konvansiyonel
tezgâhlardan yeni nesil tezgâhlara geçiş aşamasındaki firmaların bazı önlemleri alması maliyetleri
açısından önemlidir.
Bu yazımızda, yeni nesil tezgâhlara geçiş aşamasındaki talaşlı imalat yapan bir firmada, iş örneklemesi
yapılarak personelin boş beklemeleri ve kayıp zamanları dikkate alınarak, etkin süreler ve çalışan
performansı analiz edilmiş ve maliyetler bakımından işletmeye olan yükleri hesaplanmıştır.
2. İŞ ÖRNEKLEMESİ
2.1
İş örneklemesi tanım ve açıklaması
Sanayide bu yöntem, iki bölümün verimini karşılaştırmak, grup içinde işin adil olarak dağılımını
sağlamak ve yöneticilerin plansız kayıp zamanları ve nedenleri konusunda bilgilenmelerine yardımcı
olmak amacı ile yaygın olarak kullanılır.
Tanım olarak; İşgören ve makinelerin rassal aralıklarla gözlenmesine dayanan, personelin tezgâh
başındaki mesai zamanını hangi faaliyetlere ayırdığı ve etkin süreyi hangi oranda kullandığı iş
örneklemesi ile belirlenir.
Etkinlik örneklemesi, gecikme oranı metodu, ani okuma yöntemi gibi isimlerle de anılan iş örneklemesi,
adından da anlaşılacağı gibi bir örnekleme tekniğidir. İş örneklemesi, belli bir etkinliğin oluş yüzdesini
istatistikî örnekleme ya da rastgele gözlemler yolu ile saptama yöntemidir. Masraflı ve pek pratik
olmayan sürekli gözlem yönteminden farklı olarak, örnekleme, temelde olasılık kuramına dayanmaktadır.
( Kanawaty, G., 2004)
ÜAS’12, Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Gediz Üniversitesi, Menemen-İzmir. 27-29 Eylül 2012
2.2.
İş örneklemesi uygulama aşamaları ( MPM-REFA, 1988)
İş örneklemesinin aşamaları aşağıdaki akış şemasında Şekil 1. gösterilmektedir.
1
Amacın Belirlenmesi
2 Faaliyet Türlerinin Belirlenmesi ve Tanımlanması
3
Tur planının hazırlanması
4
n Gerekli Gözlem Sayısının Belirlenmesi
5
Tur Zamanlarının Belirlenmesi
6
Gözlemlerin Yapılması
7
Ara Değerlendirme
Ulaşılan f Güven Aralığı
f’ Gerekli Güven
Aralığından Küçük
Müdür?
n Gerekli Gözlem Sayısının Hesaplanması
ve Yeni Gözlemlerin Yapılması
8 Son Değerlendirme ve raporlama
Şekil 1. İş örneklemesi aşamalarının akış şemasında gösterilişi (Güngör. F, 2008)
İş örneklemesi, sekiz basamaklı bir iş sırası esas alınarak gerçekleştirilmektedir (Timur, H., 1984)
ÜAS’12, Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Gediz Üniversitesi, Menemen-İzmir. 27-29 Eylül 2012
2.2.1. Hedef Belirleme: Öncelikle iş örneklemesi ile ulaşılmak istenen amaç tanımlanmalıdır. Amacın
belirlenmesi ile bağlantılı iş veya iş sistemlerinin seçilmesi ve gözlemlenecek insan ve üretim araçlarının
saptanmasıdır.
Bu çalışmamızda amaç; Konvansiyonel tezgâhlarda çalışma alışkanlığı olanlarla, CNC tezgâhlarında
çalışanların birbirlerini etkileyip, rahat davranarak çalışma mesaisinde, pahalı dediğimiz CNC türü
makineleri ne kadar boş beklettikleri konusunda tespitte bulunma ve bu konuda hangi personeli
gözlemlememiz konusunda karar vererek hedefteki makine ve personeli belirledik.
Bunun için ön gözlemler yaptık öncelikle ortalama %30 civarında bir boş beklemeye neden olan 10
personel ve makine belirledik. Hepsi talaşlı imalat konusunda iş yapan makine ve personel olmaları
nedeniyle, iş alanında birbirine yakın ve hatta ortak faaliyet türleri olması nedeniyle rahat ve kolay bir
hedef belirleme oldu.
2.2.2
Faaliyet Türlerinin Tanımı ve Belirlenmesi: Bu aşamada etüdün kullanım amacına uygun
olarak iş akışındaki faaliyet türleri tespit edildi. Yapılacak gözlemin daha sağlıklı gerçekleşmesine
çalışıldı. Bunun yanında ayırt edilecek faaliyet türlerinin adı ile yetinmeyip, ek olarak ayrıca basit ve
yanlış algılanmayacak tanıtıcı özellikler de aşağıdaki Tablo 1.de açıkladık.
Tablo 1.İş akış faaliyetleri, tanım ve tanıtıcı özellikleri
P la n d ış ı v e rim s iz f a a liy e tle r
P la n lı Y a rd ım cı
F a a liy e tle r
P la n lı E tk in
F a a liy e tle r
TÜRLER
İŞ AKIŞ FAALİYETLERİ
A1-Parça bağlama/sökme
A2-Takım bağlama/sökme
A3-Talaş kaldırma
A4-Parça sökme
B1-Makine bakımı
B2-Resim okuma
B3-Ölçme/kontrol
B4-Tezgah ayarı
B5-Malzeme seçme
B6-Çay/ihtiyaç molası
B7-Malzeme taşıma
C1-Boşta
C2-Cep telefonuyla görüşme
C3-Kişisel ihtiyaçlar
C4-Takım kırılması
C5-Yağmur/Su basması
C6-Hastalık
C7-Geç gelme
C8-Devamsızlık
C9-Hata düzeltme
C10-Enerji kesintisi
C11-Resim ölçü eksikliği
C12-Acil başka işin araya girmesi
TANIM
TANITICI ÖZELLİKLER
İşin tezgaha/mengeneye ayarlanarak bağlanması,
Mengene ve pabuçlarla iş parçasını kesicilere/CAM'e göre konumlandırma
Kesici uç ve takımın ayarlanarak bağlanması ve sökülmesi Magazin yada başlığa takım tutucuyu yada uçları bağlama/Sökme
İstenilen yüzeylerden talaş boşaltma
Makinenin çalışarak talaş kaldırma durumu
Parçanın özenle sökülmesi
Operasyonları biten parçanın sökülmesi diğer parça için tezgahı hazırlama
Makinanın çalışma şartlarını sağlaması için gerekli bakım Mengene ve tablanın temizlenmesi, gresleme, yağlama vb.
Doğru işlem yapmak için resmi okumak
Parçanın doğru konumlanması için resim üzerinden ölçü okuma ve hesaplama
Parça üzerinden ölçerek kontrol yapmak
Yapılan talaş kaldırma işlemlerinin doğruluğunu ölçü aletiyle kontrol etmek
Tezgahı talaş kaldırmak için uygun ayarı yapmak
Devir sayısı, ilerleme hızı, talaş derinliği kol ayarları yada program yükleme ve proplama
Resime uygun ebatlarda depodan malzeme seçme
Resim antetinde ki malzemeye uygun depodan seçim yapmak, aramak
Çay ve ihtiyaç saatlerine uygun ara verme
Molalara zamanında başlamak ve bitirmek
Çalışılacak malzemeyi taşıyarak hazırlamak
Malzemeyi getirmek, kontrol için kalite kontrol onayına götürüp, getirmek
İş olmaması
Tezgahın İşinin olmaması, iş yükleyememek ve boşta bekletilmesi
Özel görüşme
Tezgahı durdurup, cep telefonu ile konuşma sayısı ve süresi
Sık lavaboya gitme yada sigara içmek
Sigara kullanmak için dışarı çıkma, konuşmak, sıkça lavaboya gitmek
Kırılan takımı yenisiyle değiştirmek
Matkap, uç kırılması, kesici körelmesi nedeniyle kesici değiştirme süreleri
Doğal afet nedeniyle ara vermek
Doğal afet durumunda, su basması, kar yağışı vb nedenlerle çalışmaya ara vermek
Hastalıktan dolayı işe gelmemek
Çalışanın hastalanması ve işe gelememesi
Geç geldiği sürece tezgahın çalışmaması
Sabah 15-20 dakika geç gelip, işe geç başlama, akşam aynı süreler kadar erken çıkmak
Mazeretsiz işe gelmeme
Mazeret beyan etmeden işe gelmemesi ve tezgahı gelecek umuduyla bekletmek
Yaptığı hatayı düzeltmede kayıp zamanlar
Sık yaptığı hataları düzeltmede gereksiz tekrarlanan operasyonlar yada yeni parça işlemek
Plan dışı elektrik yada arızi nedenlerle ara vermeler
Elektrik kesintileri, arıza durumlarından dolayı boş beklemeler
İşi yaparken ortaya çıkan eksik ölçü için ara vermek
İşlerken ölçünün resim üzerinde eksik verilmesi yada ölçü farklarıyla hesaplama
Mevcut işi söküp yeni iş hazırlığı yapmak
Setup time (Hazırlık)sürelerinin, acil işler için tekrarlanmasındaki kayıp süreler
2.2.3
Tur Planının Belirlenmesi: Yapılacak gözlem için üçüncü adımda atölyenin durumuna ve
makinelerin konumuna göre, gözlemlenecek personeli sırayla dolaşma planı oluşturuldu. Bu dolaşma
planına uygun olarak, görevlendirilen bir personel tarafından gözlemler yapıldı.
2.2.4
Gözlem Sayısının Tespiti: Bir örnekleme çalışması ile belli bir hata düzeyine razı olmak
durumunda kalınmaktadır. İş ölçümü amacıyla örnekleme çalışması yapılabilmesi için yöneticilerden
arzuladıkları güven düzeyini ve kabul edebilecekleri hata derecesini belirlemeleri istenmektedir.
Güvenlik düzeyinin saptanmasında normal dağılım eğrisinden yararlanırız. Bu eğrilerin tanımlanmasında
iki değer kullanılır. X ; dağılımın ortalama değerini veren ölçüdür. σ ise; ortalamadan sapmadır, standart
sapma olarak tanımlanır. İş örneklemesinde oranla ifade edilen uygulamalar incelendiğinden,
uygulamanın standart hatasını göstermek için σp sembolü kullanılacaktır.
Normal dağılım eğrisi içinde kalan alan hesaplanabilmektedir. Normal dağılım eğrisinde
X ’nın iki
tarafındaki ± 1 σp’lik her iki alan, toplam alanın %68.26’sıdır. Aynı şekilde X ’nın iki tarafındaki ± 2
σp’lik her iki alan, toplam alanın %95,46’sıdır. X ’nın iki tarafındaki ± 3 σp’lik her iki alan, toplam
alanın %99,74’üdür. Bunu şu şekilde açıklayabiliriz; Rastgele örneklemede (gözlemde) yanılmadığımızı
varsayarsak, gözlemlerin %95.45’i X ± 2 σp’lik, %99.74’ü ise X ± 3 σp’lik alan içinde yer alacaktır.
ÜAS’12, Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Gediz Üniversitesi, Menemen-İzmir. 27-29 Eylül 2012
Bu ise gerçekte gözlemlerin güvenilirlik derecesini göstermektedir. Hesaplama kolaylığı bakımından
küsuratlar atılarak % 95.46 güvenlik düzeyi yerine %95 güvenlik düzeyi denmesi daha doğru olur. Bunun
için hesaplamalar aşağıda olduğu gibi değiştirilmiştir.
%95 güvenlik düzeyi yada eğri içindeki alanın %95’i
=1,96 σp
%99 güvenlik düzeyi yada eğri içindeki alanın %99’u
=2,58 σp
%99,9 güvenlik düzeyi yada eğri içindeki alanın %99,9’u
=3,3 σp (± 4 σp için)
Bu duruma göre güvenlik düzeyini seçmek bize kalır. İş örneklemesinde kullanacağımız en genel düzey
%95 güvenlik düzeyidir. Bu çalışmada biz de %95’i kullandık.
a) Örnek büyüklüğünün saptanması: Gözlemler için saptanan güvenlik düzeyinin yanında kabul
edilebilecek hata payının da belirlenmesi gerekir. Teorik olarak bir gözlemin “± %10 hata payına
göre %95 doğru çıkacağına eminiz” diyebilmemiz gerekir. Örnek büyüklüğünün saptanmasında
klasik iki yöntem kullanılır. İstatistiki yöntem ve nomogram yöntemi.
b) İstatistiki yönteme göre hesaplama: (MPM 1991)
Bu yöntemde kullanılan formül;
pq
n
σp =
............................................................ Formül (1)
Burada:
σp = Dağılımın standart hatasını verir. (yüzde olarak; %10 ise 10 alınır)
p = Olumsuzluk yüzdesini (Boş bekleme, hatalar vb gibi ön inceleme de %30 alındı)
q = Olumluluk yüzdesini ( Çalışma süreleri, kabul sayıları vb gibi, %70 alındı)
n = Saptanmak istenen örnek (gözlem) sayısını verir.
n=
pq
2
p 
................................................................. Formül (2)
Daha sonra örnek büyüklüğü formül (1) ve (2) ile hesaplanır.
Atölyede 11 no.lu CNC tezgâhının bir haftalık süre içindeki doluluk oranını hesaplamak için ön etüt
olarak rastgele ve uygun aralıklarla 50 gözlem yaptık ve %30’unda makinenin boş durduğunu (p=30),
%70’inde ise makinenin çalıştığını (q=70) tespit ettik. Bu duruma göre %95 güvenlik düzeyi ve f ‘= ±
%10 hata payına göre gözlem sayısını hesapladık.
%95 güvenlik düzeyinde;
1,96 σp = 10 olduğuna göre;
σp =
10
= 5,1020
1,96
σp = 5 dir. (yaklaşık)
n’yi bulmak için Formül 2’yi kullanırız.
n=
30x 70
5
2
=
2100
25
n = 84 gözlem yapılmalıdır.
2.2.5
Tur Zamanlarının Belirlenmesi: Bu aşamada her turun, başlangıç zamanı saptanmaktadır.
Burada önemli olan bu anların rassal bir biçimde elde edilmesidir. Yukarıdaki örnekte bulduğumuz 84
gözlem sayısı ancak istenen güvenlik düzeyi ve hata toleransları için geçerlidir. Yapılacak bu gözlemler
rastgele bir düzende yapılmalıdır.
Bunun için 1 hafta içinde ve pazartesiden başlamak üzere Cuma dahil 5 günde bitirilmesi planlanmıştır.
Günlük gözlem sayısını 84 gözlem / 5 gün = 16,8 ≈ 17 gözlem/gün olarak hesaplayabiliriz. Günlük
çalışma süresi 8 saat x 60 dak. = 480 dakika olduğuna göre gözlem mesafeleri dikkate alındığında her 10
dakikada bir gözlem yapma aralığımız mümkündür. 480/10= 48 gözlem süresi belirleyebiliriz. 84 gözlem
iki günde de bitebilirdi. Bu rastgele süreleri belirlemek için rastgele sayılar çizelgesini de kullanabiliriz.
Bu çalışmada ilk defa farklı bir plan uyguladık. Ayın tekli günlerinde ilk 5 personel, Çiftli günlerinde ise
son 5 personel gözlendi. Günde 24~30 (2 saat fazla mesai olduğunda) gözlem yapıldı
Rastgele sayılarla düzensizlik ve sıkışıklık hatta yakın sürelerde yorgunluk, unutma vb nedenlerden
gözlem atlamaları yaşanırken, saatte üç gözlem olacak şekilde, 15.nci, 20.nci ve 25.nci dakikalarda turlar
tekrarlandı, 5 personel gözlenerek, gözlemci görevini her turda tamamladı. Örneğin; 08:30’da mesai
ÜAS’12, Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Gediz Üniversitesi, Menemen-İzmir. 27-29 Eylül 2012
sabah başladığında ölçümler, 08:45, 09:05, 09:30 da yapıldı, ikinci tur 09:35, 09:55, 10:20 gibi, fakat
karışık personel ve süre başlangıçlarıyla rassal gözlemleri yaparak sonuçları hazırlanan formlara
kaydettik.
Böylece hem istatistiksel koşullar yerine getirilmekte hem de gözlem yapanın yorulmadan, gözlenenlerin
ise sonuçları bilinçsiz de olsa etkileyebilme olasılığına karşı tedbir aldık.
2.2.6
Etüdün Uygulanması: Gözlemler planlanan şekilde yapıldı. Ancak gözlem sonunda iki
personeli değerlendirmeden çıkarmak zorunda kaldık, çünkü yönetimce gözlem süresinde başka görevler
vermek durumunda kalındığından, yerlerine başka personel geldiği için eksik gözlem nedeniyle çalışma 8
kişinin değerlendirilmesi olarak sonuçlandırıldı.
Tablo 2. Gözlem sonuçları
PERSONEL
KODU
A
B
C
Toplam
17
63,7
26,5
9,8
100,0
11
64,7
31,4
3,9
100,0
9
43,1
37,3
19,6
100,0
13
59,8
28,4
11,8
100,0
23
59,8
38,2
2,0
100,0
10
47,4
18,2
1,1
66,7
42
50,2
33,4
16,4
100,0
35
56,9
36,3
6,9
100,0
28
26,5
2,9
3,9
33,3
47
81,4
9,8
8,8
100,0
A
Planlı Etkin Faaliyetler
B
Planlı yardımcı faaliyetler
C
Plan dışı verimsiz faaliyetler
Değerlendirme dışı
Değerlendirme dışı
2.2.7
Ara Değerlendirme: (MPM-REFA, 1988), Yapılan gözlemler sonucunda bir ara değerlendirme
yapılarak sistem kontrol edilmektedir. İstenen güvenlik seviyesine ulaşılamamış ise yeni p değeri (p) ile
formül (1) kullanılarak yeni gözlem sayısı (n) belirlenir. Bu çalışmada, f ‘=%10 hata payına veya güven
seviyesine n= 84 gözlem sonunda ulaşılmış ve Tablo 3.deki değerler bunu ortaya koymaktadır. p=%30 ve
f ’=%10 için n=84 gözlemin yettiği görülmüştür. Bunun için aşağıdaki f formülü (Formül 3) kullanılarak
f ’ ile mukayese edilir. Özellikle binlerin üzerindeki gözlemlerde gereksiz zaman harcamamak için bu
değerlendirmenin arada yapılması önemlidir. Yine de bütün gözlemler bittikten sonra doğrulama
amacıyla bu mukayese yapılmalıdır.
= 1,96
.(
)
………………………………………..Formül (3)
17 kodlu personel için f hesaplanacak olursa;
= 1,96
.(
)
=
= 1,96
, .(
, )
=
10,282 ~10 alınır. Diğer sonuçlar Tablo 3 te gösterilmiştir.
2.2.8






Son Değerlendirme: (Güner, M., vd.2007) Son değerlendirme, şu aşamalardan oluşmaktadır;
Her akış türü ile ilgili toplam gözlem sayısının ve %’delerinin hesaplanması,
Her akış türünün toplam gözlem içerisindeki p payının hesaplanması,
Ulaşılan hata toleransının f her akış türü için hesaplanması,
Sonuçların, sonuç formunda üzerinde akış türleri profili biçiminde bir araya getirilmesi,
Her akış türünün pay değerine ait güven aralığının iş örneklemesi sırasında daralmasını
belgeleyebilmek amacıyla kontrol kartlarının hazırlanması,
İş örneklemesi verilerinin kullanılabilirliği konusunda karar verilmesidir.
ÜAS’12, Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Gediz Üniversitesi, Menemen-İzmir. 27-29 Eylül 2012
Tablo 3. Ara değerlendirme ve sonuç doğrulama
PERSONEL
A (p) %
B%
C%
Toplam
KODU
% f
17
63,7
26,5
9,8
100,0
10,282
11
64,7
31,4
3,9
100,0
10,220
9
43,1
37,3
19,6
100,0
10,591
13
59,8
28,4
11,8
100,0
10,485
23
59,8
38,2
2,0
100,0
10,485
10
47,4
18,2
1,1
66,7
10,678
42
50,2
33,4
16,4
100,0
10,693
%0,693 sapma var
35
56,9
36,3
6,9
100,0
10,591
%0,591 sapma var
28
26,5
2,9
3,9
33,3
9,435
%0,591 sapma var
47
81,4
9,8
8,8
100,0
8,326
Uygun
%0,6 sapma olan gözlemlerde gözlem sayılarının arttırılmasında fayda vardır, ancak bakıldığında,
gözlemlerden değil f değerlerinin ortalamanın altında olan personelin değerleri olduğu görülmektedir.
%10’luk hata payına göre yapılan gözlemlerin analizinde %10,69’luk bir hata payı analizde olduğu
görülmektedir. 47 kodlu personelin etkin faaliyeti p=%81,4 olduğundan, hata payı %10’nun altında, %8,3
seviyesinde gerçekleşip, gözlem sayısının yeterliliği sonuç olarak kabul edilmiştir.
3.
İŞ ÖRNEKLEMESİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI
İş örneklemesi ile yapılan uygulamaların bazı avantajları ve dezavantajları iyi bilinmeli, uygulama
safhasında ne ile karşılaşılacağı konusunda önlemler alınıp, gerekli hazırlıklar yapılmalıdır
Tablo 4. İş Örneklemesinin, avantaj ve dezavantajları (Güngör. F.2008)
Avantajları
Dezavantajları
Eşzamanlı düzensiz faaliyetler gözlemlenir
Bir operatörün gözlemi için pahalı bir yöntemdir
Gözlemler, günleri, haftaları kapsar mahiyettedir
Kısa süreli turlar ve iyi detaylar için zor
bir yöntemdir.
Gözlemlerde kolay karar verilir
Metot sonuçlarında tesadüfi durumlar vardır
Daha kısa eğitimle uygulanabilir
Metodun kayıt formu sisteme göre yeni hazırlanır
Analiz yapmak kolaydır
Rassal gözlemlerde, gerçek etkinlikler gözden
kaçabilmektedir
Gözlemlenen operatörler daha az gergindir
Çok sayıda gözlem gerekebilir, gözlem zamanı
uzar.
Gözlem için fazla araç-gerece ihtiyaç yoktur
4
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Tablo 5. Ortalama faaliyet değerleri
PERSONEL
KODU
17
11
9
13
23
10
42
35
28
47
Ortalama
A
B
C
63,7
64,7
43,1
59,8
59,8
26,5
31,4
37,3
28,4
38,2
9,8
3,9
19,6
11,8
2,0
50,2
56,9
33,4
36,3
16,4
6,9
81,4
59,9
9,8
30,2
8,8
9,9
Bu gözlemleri değerlendirilecek personele önce bilgi
vermeden gözlem yaparak, gerçek çalışma
tempolarını izledik. Ancak 2.nci ve 3.ncü günlerde
farkına vardıklarında biraz toparlanma olduğu
kayıtlar
değerlendirildiğinde
görülmüştür.
Planlanan
etkin
faaliyetler
yönünden
değerlendirildiğinde, 47 kodlu personel %81,4 ile
yüksek bir performans göstermiş olmasına rağmen,
9 kodlu personel %43,1 ile dip yapmıştır. Bu
personelin ilk gün ve diğer günler gözlem değerleri
sırasıyla %23,5, %47,1, %58,8 civarında olup,
farkına vardığında, makinenin çalışma etkinliğini
arttırma gayreti içine girmiştir. Ortalama plan dışı
verimsiz süreler %19,6 ile en yüksektir. Planlı
yardımcı faaliyetleri dahi 5 dakika yerine 10
dakika gibi uzun sürede yapacak bir tempoda
ÜAS’12, Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Gediz Üniversitesi, Menemen-İzmir. 27-29 Eylül 2012
çalışmaktadır. Daha sonraki görüşmelerde, bazı kişisel problemleri olduğunu beyan etmiştir.
Bu personel, aylık ortalama %23,5 etkinlikte çalışmayı sürdürürse, aylık 1400.-TL maaş almaktadır. Bu
tempoda makineyi kullanmaya devam etmiş olsaydı işletmeye aylık maaş tutarı 1400/0,235= 5957.TL’lik bir değere ulaştırmış olacaktı. Etkin olmayan süresi %19,6’dır. Günlük 8 saatlik mesaisinin 1,5
saatinin boş geçmesi demektir. Şekil 2.deki çizelgede diğer personelin değerlerini mukayese etmek daha
kolaydır.
Şekil 2. İş örneklemesinde planlı etkin (A) ve plansız-verimsiz (C) % süreler
Ayrıca 8 personele ait süreler incelendiğinde planlı etkin sürelerin ortalaması %59,9 ile düşük olarak
değerlendirilir. (Tablo 5.) 5 kişinin etkin süreleri ortalamanın altındadır. Etkin olmayan süre ortalaması
%9,9 olan bu 8 kişinin boşta geçen süreleri ortalama 47 dakika olarak hesaplanır. Bu ise %40’lık düşük
bir tempo karşılığında, fazladan %10 ödeme anlamına gelmektedir. Firma bu şartlarda kârlarını
düşürerek, sürdürülebilir geleceği kaybedebilir.
İşletmeler yeni teknolojilere Yüksek devirli CNC’ler gibi yatırım yaparak, rekabette geri kalmamak için
büyük gayret göstermektedir. Ancak teslim ettiği tezgâh operatörlerinin temposu düşükse, istenilen
başarılı rekabetin gerçekleşmesi mümkün değildir. Bu tezgâhlarda çalışanlar motive edilip, kontrol altında
tutularak, tezgâh verimliliğinin mutlaka arttırılmasına dikkat edilmelidir.
Bu tür tempo düşüklüğünün nedenleri konusunda daha detaylı araştırmalar yapılmalı, yaşı gereği
hareketleri yavaşlayan, yavaş karar verebilen, görme melekeleri azalan, depresyon dâhil kişisel tempo
düşürücü psikolojik sorunlar ve çözümleri, önem sırasına göre belirlenmeli, üretim artışına katkı
sağlanmalıdır.
5. KAYNAKÇA
5.1.
Güner, M., Yaşatan, İ., İlleez, A.A.,(2007) “Bir Konfeksiyon İşletmesinde Ofis Çalışanlarının
Kayıp Zamanlarının, İş Örneklemesi Yöntemiyle Belirlenmesi ”iTMMOB Tekstil Mühendisleri Odası,
Tekstil ve Mühendis Yıl 14 Sayı 68
5.2.
Güngör. F. (2008), “İş Etüdü- Yayımlanmamış Ders notları” M.Ü. Teknik Bilimler Meslek
Yüksek Okulu, Makine Bölümü. İstanbul
5.3.
Kanawaty, G., (2004), İş Etüdü, Çev. Zuhal AKAL, MPM Yayınları, No:29, Ankara
5.4.
MPM (1991), “İş Etüdü” MPM 29 No.lu yayın, "Genişletilmiş ve Düzeltilmiş İş Etüdü" kitabı,
5.5.
MPM-REFA, (1988), İş Etüdü Yöntem Bilgisi, Kitap 2 Veri Saptama, MPM Yayınları, Ankara.
s.231
5.6.
Timur, H., (1984), İş Ölçümü, İş Planlaması, Verimlilik, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi
Enstitüsü Yayınları, No: 207, Ankara.