tc manisa ili halk sağlığı laboratuarı numune alma el kitabı

TC
MANİSA İLİ
HALK SAĞLIĞI LABORATUARI
NUMUNE ALMA EL KİTABI
1
REVİZYON TAKİP SAYFASI
REVİZYON
YAPILAN
REVİZYON
YAPILAN
SAYFA
TARİH
REVİZYON AÇIKLAMASI
REVİZYON
NO
2
DAĞITIM TABLOSU
DAĞITILAN
BİRİM
TARİH
TESLİM
ALAN
İMZA
DAĞITILAN
BİRİM
TARİH
TESLİM ALAN
İMZA
3
İÇİNDEKİLER:
1. GİRİŞ VE AMAÇ
2. SORUMLULAR
3. GÜNCELLİK DURUMU
4. ANALİZ SONUCUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
5. NUMUNE KAYIT VE BARKODLAMA
6. TÜP SEÇİMİ
7. BARKOTLAMA VE ETİKETLEME HATALARI
8. BİYOKİMYASAL TESTLER VE SEROLOJİ İÇİN KAN ALMA
9. KAN ALMA SIRASINDA DIKKAT EDILMESI GEREKEN HUSUSLAR
10. ÖRNEK KALİTESİ İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ
11. MİKROBİYOLOJİK TESTLER İÇİN NUMUNE ALMA
12. KÜLTÜR TESTLERİ İÇİN RED KRİTERLERİ
13. GASTROENTERİT VAKALARINDA NUMUNE ALMA
14. LABORATUVARA NUMUNELERİN TAŞINMASI
15. LABORATUAR NUMUNE RED KRİTERLERİ
HAZIRLAYAN .
UZM. DR. ELİF SANEM BAYKAL
TIBBİ MİKROBİYOLOJİ
4
1.GİRİŞ VE AMAÇ
Bu el kitabı; laboratuarlarımıza kabul edilecek numuneler için standardizasyon oluşturulması, test
için en uygun numunenin laboratuarlarımıza ulaştırılması ve kabulünün sağlanması için hazırlanmıştır.
2. SORUMLULAR:
Kuryeler
Manisa iline bağlı il merkezi ve bağlı ilçelerdeki tüm Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM)
Laboratuar sorumluları
Kalite temsilcisi
3. GÜNCELLİK DURUMU:
Bu el kitabının içerisinde yer alan bilgiler kalite temsilcisi, laboratuvar sorumluları kontrolünde 6
ayda bir düzenlenen tüm sorumluların katıldığı toplantıda kontrol edilir. Değişikliklerin olması durumunda
ilgili kişilere / kurumlara, kalite temsilcisi tarafından numune alma el kitabının son baskısı iletilir.
4. ANALİZ SONUCUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru transport ve
doğru analiz yeterli değildir. Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler kısaca şu şekilde özetlenebilir
DEĞİŞMEYEN FAKTÖRLER:
- Cinsiyet
- Irk
- Kalıtım
DEĞİŞEN FAKTÖRLER:
- Yaş
- Beslenme
- Alkol
- Vücut ağırlığı
- Kas doku miktarı
- Vücut aktivitesi
- Vücudun kan alımı esnasında pozisyonu
- Günlük ritim
- İlaçlar
- gebelik
5
ENDOJEN FAKTÖRLER:
- Hemoglobinemi
- Bilirubinemi
- Hiperlipemi
EKZOJEN FAKTÖRLER:
- Farmakoterapi
Bakteri kontaminasyonu
-Antikoagülanlar
Laboratuar, hasta ve örnek alım koşulları ile ilgili bilgilerin eksikliği durumunda analiz sonuçlarının
doğruluğunu etkileyebilecek bu faktörlerin ancak çok kısıtlı bir bölümünü değerlendirebilir. Bu yüzden hasta
ile ilgili klinik bilgilerin laboratuara bildirilmesi, klinisyene yardımcı olabilecek yorum ve değerlendirmelerin
yapılabilmesi için son derece önemlidir.
Numune alımı için standart şartlar uygulansa dahi bazı parametreler (örneğin glukoz, kalsiyum,
serum demir düzeyi, insülin) gün içi farklılıklar gösterir. Büyüme hormonu uykuya daldıktan kısa süre sonra
yükselir. Oysa bazal plazma insulini, sabah ve akşam daha yüksek düzeydedir.
Organizma gün içerisinde çevresel koşullara adapte olmak zorundadır (çalışma, beslenme vb.) bu
yüzdendir ki gün içinde ciddi biyokimyasal değişimler gözlenebilir. Bu farklılıklar yüzünden kan alma sabah
7.00 – 9.00 saatleri arası (10-12 saatlik açlık sonrası) tavsiye edilir. Benzer şekilde, referans aralıkları da bu
koşullar altında hazırlanmıştır. Bu saatlerin dışında alınan kan numunelerinden elde edilen test sonuçları
yorumlanırken, gün içi farklılıkların olabileceği göz önüne alınmalıdır.
Vücudun pozisyonuna (Yatarak/oturarak ve ayakta) bağlı olarak önemli miktarda vücut sıvısı
damarlardan hücreler arasına geçer. Ayakta duran bir kişideki kan hacmi, yatan bir kişiye göre 600-700 ml
daha azdır. Bu durum kan hacminde %10 civarında azalmayı gösterir, bunun sonucunda da enzimler,
hormonlar dâhil tüm proteinler, proteinlere kısmen bağlı kalsiyum, bilirubin ve ilaçların konsantrasyonunda
farklılıklar gösterir. Postür etkisi nedeniyle ayakta kan alımı yapılan hastalarda plazma proteinleri oturup 30
dakika beklemiş hastaya oranla yüksek bulunabilmektedir. Bu nedenle hastalardan kan alımı sırası gelene
kadar oturur vaziyette beklemesi istenmeli, kan alımının da mutlaka oturtularak yapılması sağlanmalıdır.
Egzersizin vücut sıvılarının bileşimine etkisi, aktivitenin süresi ve yoğunluğu ile ilgilidir. Egzersiz
sırasında da önemli miktarda vücut sıvısı damarlardan hücreler arası alana geçer. Kısa süreli egzersizden
etkilenen ölçümler şunlardır;
Kreatin kinaz, Glukoz, kreatinin, hemoglobin, hematokrit, albumin, protein, sodyum, potasyum,
kalsiyum, AST, LH, üre, lökosit, ayrıca plazma renin aktivitesi, aldosteron ve büyüme hormon düzeylerinin,
egzersiz sonrası patolojik düzeylere ulaştığı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu testler için dinlenme
periyodundan 2 saat sonra analiz yapılmalıdır.
Alınan numune, istenen test için uygun olmalıdır. Biyokimyasal analizlerin birçoğu serum ve/veya
plazmadan çalışılır. Çoğu kez serum ve/veya plazma numuneleri birçok analiz için kabul edilebilir fakat bazı
6
testler için sadece biri kabul edilir; örneğin protein elektroforezi için serum, renin aktivite ölçümleri için
plazma numunesi gerekir. Kan alımı esnasında hemoliz olmamasına dikkat edilmeli ve hasta intravenöz
tedavi alıyorsa kontaminasyondan kaçınmak için kan diğer koldan alınmalıdır.
Hemoliz kırmızı kürelerden sızıntıya bağlı olarak plazma fosfat ve potasyum düzeylerinde ve
aspartat aminotransferaz aktivitesinde artışa neden olur. Şayet hemoliz plazmayı kırmızı kan hücrelerinden
ayırmak için yapılan santrifügasyondaki bir gecikmeye bağlı ise glukoz konsantrasyonu da düşer.
Laboratuvarımız bu yapay sonuçlara her zaman dikkat etmektedir.
Ayrıca kan alma sırasında numuneler potansiyel olarak enfeksiyöz kabul edilmeli ve gereken
önlemler alınmalıdır.
5.NUMUNE KAYIT VE BARKODLAMA
Test talepleri, www.msm.gov.tr internet adresindeki ilgili link üzerinden laboratuar bilgi sistemine
(LBS) aktarılırken, kişilerin TC kimlik numaralarıyla aranması, çıkan bilgilerin doğruluğu teyit edilmesi
gerekmektedir. Daha sonra istem yapılacak parametreler tek tek ya da hazır oluşturulmuş profillerden (KC
profili, anemi, evlilik profili vb ) seçilerek işaretlenir ve teşhis kısmı da doldurularak kaydet butonu
aracılığıyla kaydedilir. Ve hasta kan alma odasına yönlendirilir.
Kan alma odasındaki hemşire tüp kaydet kısmından hastanın TC kimlik numarasıyla istenen
tetkiklere ulaşır. İstenen tekiklere uygun barkodları, barkod okuyucu veya el ile barkot numarasını girerek
kaydeder. Daha sonra bu barkodları uygun tüplere yapıştırır.
6. TÜP SEÇİMİ
Aile Sağlığı Merkezi (ASM) ve/veya TSM lerde yapılan test isteklerinin LBS’e kaydı yapıldıktan
sonra kayıt/kan alma biriminde barkotlar çıkartılır ve numune kaplarının üzerine düzgün bir şekilde
yapıştırılır. Testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılması önemlidir.
Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden
alabileceği bilgileri verilir.
Biyokimya-Hormon ve Elisa istemleri için üzerinde Bio-Hor-Elisa yazan barkod sisteme tanıtılır ve
sarı kapaklı jelli tüpe yapıştırılır.
Tam kan sayımı (hemogram) istemi için üzerinde hemogram yazan barkod sisteme elle veya
taratılarak tanıtılır ve barkod mor kapaklı EDTA’lı tüpe yapıştırılır.
HbA1C istemleri üzerinde HBA1C yazan barkod taratılır ve barkod mor kapaklı EDTA’lı tüpe
yapıştırılır.
Talasemi istemi için üzerine talasemi yazan barkod taratılır ve barkod mor kapaklı EDTA’lı tüpe
yapıştırılır.
VDRL ve BRUCELLA gibi seroloji istemi olan hastaların kanları da sarı kapaklı jelli tüplere
alınarak barkodlanmalıdır.
7. BARKOTLAMA VE ETİKETLEME HATALARI
1. Barkodsuz örnekler
7
2. Barkodun üstündeki bilgilerin okunamaması
3. Yanlış barkod yapıştırılmış numune kapları/tüpler
Örnek alımında zorluk yaşanan hastalarda tek tüpe (uygun örnek tüpü olmak kaydıyla) birden
fazla barkot yapıştırılması durumunda örnekler reddedilecektir.
8. KAN ALMA
Kan alımından önce hastaların hazırlanmasıyla ilgili kendilerine verilecek bilgi ve talimatlar;
Hasta üzerinde uygulanan bütün prosedürler, hastanın bilgilendirilmiş onamını gerektirir. Hasta, rutin
laboratuvar prosedürlerinin çoğunda, istek formunu laboratuvara sunduğunda ve isteyerek genel kan alma
prosedürünü (örneğin, kan almak için damarı delme işlemi) kabul ettiğinde bu işlem onam anlamına
gelebilir. Merkezlerden alınan kanlar laboratuvara geldiğinde hastanın Numune Alma El Kitabındaki bilgiler
ve öneriler doğrultusunda bilgilendirildiği ve onayının alındığı kabul edilir.
Neler hissedilir?
Kan örneği kolunuzdaki bir toplardamardan (venden) alınır. Elastik bir bandaj dirseğinizin üzerine
uygulanır. Bu esnada bir basınç hissedilebilir. İğnenin girişi esnasında hiçbir şey hissedilmeyebilir veya
geçici bir acı hissedilebilir diye bilgi veriniz.
Riskler nelerdir?
• Hastaya işlemi açıklayınız, Venden kan örneği alınırken küçük de olsa hematom gelişebileceği,
hafif ağrı hissedilebileceği, baş dönmesi yaşanabileceğini belirtiniz. Çok düşük oranda problem gelişme riski
bulunduğunu söyleyiniz.
• İğnenin giriş yerinde küçük bir zedelenme gelişebileceğini, bu zedelenme riskinin kan alımından
sonra birkaç dakika süreyle basınç uygulanarak giderileceğini belirtiniz.
• Nadir durumlarda kan alımından sonra ven şişebilir. Bu problem flebit olarak adlandırılır. Bu
durum gelişirse günde birkaç defa ılık kompres uygulanarak tedavi edilebileceğini söyleyiniz.
• Kanama bozukluğu olan kişilerde kan alınan yerden devam eden bir kanama gözlenebilir.
Aspirin, varfarin (kumadin) ve diğer kanı sulandırıcı ilaçlar kanamaya yol açabilir. Kanama veya
pıhtılaşma problemleriniz varsa veya kanı sulandırıcı ilaç kullanıyorsanız kan alımından önce doktorunuza
bilgi vermeniz gerekir diye söyleyiniz. Demir tedavisi yapılan hastalarda demir ve demir bağlama kapasitesi
testleri isteniyorsa, demir tedavisi kesildikten 3 gün sonra numune vermeleri gerekmektedir.
• Hasta, kan verme işlemi esnasında daha önceleri bayılma hikayesi belirttiyse amonyaklı inhalanları
hazır bulundurunuz. Kan tüplere alınırken vakum eksikliği veya ven kollapsı nedeniyle ikinci bir defa kan
alma işleminin gerekebileceğini söyleyiniz.
9. KAN ALMA SIRASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Kan alma standart koşullar altında gerçekleştirilmelidir. Mümkünse aşağıdaki şartları karşılayıp
hastanında uymasını sağlayınız.
8
• Sabah saatlerinde kan alma (kortizol istemi olan hastaların sabah saat 8:00 da kan vermeleri
gereklidir)
• Son 3 günde ağır fiziksel aktivite olmaması
• Kan almadan birkaç gün öncesine kadar alkol alınmaması (özellikle son 24 saat içinde)
• 10–12 saatlik açlık ( 16 saatten uzun olmamalıdır)
• Test icin kan vermeye gelmeden önceki gece saat 22:00’den sonra su hariç hiçbir şey yenilip
içilmemesi önerilir.
• Aynı pozisyonda kan alma (oturarak yada yatarak)
• Kan almadan önce 10 dakika rahatlama için zaman verme Kan almadan önce hastanın beklerken
oturması sağlanır.
Kan almadan önce aşağıdaki malzemeleri hazır bulundurunuz:
• Deri dezenfeksiyonu: %70'lik alkol (izopropil alkol, etanol) veya %10'luk povidon iyot, swablar,
gazlı pedler, yara bandı.
• Tek kullanımlık lateks veya vinil eldivenler
• Turnike, adaptör, iğne uçları veya tek kullanımlık şırıngalar
Tüm yukarıda bahsedilenler göz önüne alındıktan sonra;
• Kan alma işleminden önce ellerinizi iyice yıkayınız.
• Hastanın kimliğini doğrulayın. Bunu hastanın ismini sorarak veya kimlik kartını görerek
yapabilirsiniz.
• Hasta sandalye veya koltuğa rahat bir pozisyonda oturmalı, kolunu düz bir şekilde uzatarak kolluğa
yerleştirmelidir. Kol dirsekten bükülü halde olmamalıdır, hastanın kolunu omuzdan bileğe kadar düz
uzatmasını sağlayın.
• Oturarak/yatarak ve ayakta durarak kan alma pozisyonları, sonuçları ciddi anlamda etkiler.
Çoğunlukla biyokimya ve hematolojik ölçümler etkilenmektedir. Yatarak ve oturma pozisyonu arasındaki
fark % 5-15' dir !!!
• Büyük yaralı veya hematomlu koldan, mastektomili kadınlarda memenin alındığı taraftaki koldan,
iyileşmekte olan yanık alanlarından kan alınmamalıdır. Hematom bölgesinden alınan numuneler hatalı test
sonuçlarına yol açabildiği için diğer bir ven bölgesi mevcut değilse numune hematomun alt kısmından
alınabilir.
• Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağını belirleyin, istenen testler için uygun sayıda ve türde tüp
ve uygun iğne seçip hazırlayın.
• Eğer venöz kan toplayacaksanız, uygun veni seçin. Büyük ve dolgun venleri seçmek için her iki
kolu kontrol edin. Yetişkinlerde antekubital fossada kalın ve derinin yüzeyine yakın veni tercih edebilirsiniz.
9
• Kan alınacak bölgenin çevresini, %70'lik izopropanolle doymuş gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve
kan alma bölgesinden dışa doğru temizleyin. Hemolizi ve hastadaki yanma duyusunu önlemek için bölgenin
hava ile kurumasını sağlamalısınız.
• Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnikeyi uygulayıp, geçiş yolunu palpe edin. Alım
yapılacak ven bölgesine gerekirse işaret parmağı ile ve ikinci parmakla hafifçe vurarak venin dilate olmasını
sağlayın. Hastanın yumruğunu bir iki defa açıp kapamasını söyleyerek venlerin daha belirgin olması da
sağlanabilir ama aşırı el pompası kan akımını aktive etmek için gerekli değildir ve kaçınılmalıdır, bu hareket
plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını arttırır. Damara girme ve kan alma kola turnike
bağlandıktan sonra 1 dakika içinde tamamlanmalıdır. Eğer yeniden kan almanız gerekirse diğer kol
kullanılmalıdır. Kola uzun süre turnike uygulanması sonucu protein konsantrasyonunda, proteine bağlı ve
hücresel komponentlerde artışa sebep olabilir.
• İnfüzyon yapılıyorsa infüzyon 3 dakikalığına durdurulmalı ve sonra tercihen diğer koldan kan
alınmalıdır.
• Vakumlu kan tüpüne kan almak için, kan alma tüpü tutucusuna, iğnesini vidalayın. Vene girmek
için iğneyi, kan alınacak venle hizalayıp, deriye yaklaşık 15 derecelik açı yapacak şekilde venin içine 0,51cm itin.
• İğne yerine yerleştikten sonra tüp, tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla ileri (adaptöre
doğru) bastırılmalıdır. Tüpü çok ileri itmeyin, böylece iğnenin tüp kapağını delmesi ve vakumun erken
kaybına yol açmasını önlemiş olursunuz. Kan tüpün içine akmaya başladığında iğne hareket ettirilmeden
turnikeyi gevşetiniz.
• Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur, sonra tüp adaptörden çekilir ve yerine başka tüp sokulur.
• Kan alma tüplerine şu sırayla kan almaya özen gösteriniz. Önce sıra ile kırmızı yada sarı kapaklı
jelli düz tüpler, mor kapaklı, EDTA içeren, hemogram tüplerine kan alınmalıdır.
Enjektöre kan almak için, iğneyi enjektörün ucuna sıkı bir şekilde yerleştirip iğnenin üzerindeki koruyucu
plastiği çıkarın.
• Enjektör ve iğne kan alınacak vene paralel tutulur ve iğne deriye yaklaşık 15 derecelik bir açıyla
venin içine itilir. Ven duvarı delinirken ilk anda hissedilen direnç ortadan kalktığı zaman, enjektördeki
basınç gevşer ve piston geri çekilirken enjektöre kan dolar.
• Enjektöre alınmış kanı, HEMOLİZ OLMAMASI İÇİN, İĞNEYİ ENJEKTÖRDEN
ÇIKARDIKTAN SONRA, TÜP KAPAĞI AÇILARAK HAZIRLANMIŞ TÜPLERE YAVAŞÇA VE
TÜP KENARINDAN KAYDIRARAK DİKKATLİ BİR ŞEKİLDE AKTARIN.
• Tüplerin ağzını sıkıca kapatın, tüplerin içinde katkı maddesi veya antikoagulan varsa tüpleri
yavaşça 5-7 kez alt üst ederek karıştırın.
• Kan alma işlemini tamamladığınızda, iğneyi geri çektikten sonra sızıntı olmaması için hastaya kuru
gazlı bez veya pamuk vererek, kan alınan bölgeye 2,5 dakika bastırması ve kolunu yukarıya doğru tutmasını
sağlayın. Sonra yara bandı yapıştırın.
10
Alınan numuneler aynı gün çalışılmıyorsa +4 °C derecede buzdolabında 1 gece bekletilebilir. Daha uzun
süreler kalacaksa serumları ayrılarak -20 °C derecede dondurulup saklanır. Çalışılacağı zaman çözdürülür.
• Serumu ayrıldıktan sonra tüpte kalan kanları ve kan alımında kullandığınız enjektörlerin piston
kısmını kırmızı renkli tıbbi atık torbasına atınız. Kan alma için kullandığınız iğne uçları ve enjektör uçlarını
da sarı renkli tıbbi atık kovasına atınız. İGNENİN UCUNU TEKRAR KAPATMAK İÇİN
UĞRAŞMAYINIZ.
Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel
oluşturmakta, tüp çeperinde bulunan slika partikülleri sayesinde kan pıhtılaşmasını hızlandırmaktadır.
TÜPLERİN SON KULLANMA TARİHLERİNİ KONTROL EDİNİZ.
Serum Elde Edilmesi:



Jelli tüpler en az 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örneği ile yeterli serum elde
edilemez. Çocuk ve bebek hastalarda bu miktar 1-2 ml ye kadar azaltılabilir.
Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavasça altüst edilmelidir;
tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır!
Tüp içerisindeki kan kendiliğinden pıhtılasana kadar en az 15 dk. beklenmelidir. (bu süre en fazla 2 saat
olabilir) ve sonra 10 dk. 3900 g’de tüplerin ağızları kapalı şekilde santrifüj (mümkünse soğutmalı)
edilmelidir. Santrifüj edilemeyecek ise tüpler buzdolabında +4- +8 0 C de en fazla 24 saat saklanabilir.
Böylece tüp içerisindeki jel serum ile kan hücreleri arasında bariyer oluşturacaktır. TÜPLERİ
DONDURUCUYA KOYMAYINIZ VE DONDURMAYINIZ.
Dikkat Edilecek Noktalar:
Bir kez santrifüj edilmiş fakat serum ayrımı tam gerçekleşmemiş kan örneğini tekrar aynı jelli
tüp içerisinde santrifüj etmek çok sakıncalıdır! İkinci kez santrifüj etmek hücre hasarına neden
olacağından hücre içeriği ortama salınır ve matriksi hasara uğramış jelden sızıp seruma karışabilir. Bu
durum özellikle bazı elektrolit, eser element ve enzim testleri etkileyebilmektedir. Bu nedenle, tam ve doğru
serum elde edilemediğinde tekrar aynı tüple santrifüj etmeyiniz. Barkodu diğer bir sarı kapaklı jelli tüpe
yapıştırarak, Üste oluşan serum örneğini bu tüpe boşaltıp tekrar yeni barkodlu tüpü santrifüj ediniz.
Hemolizli veya bulanık serumlar birçok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek alınmalıdır!!
Hemoliz:
Hemoliz, eritrositlerin parçalanmasıdır. Hafif, orta veya ileri derecede olabilir. Hemoliz sonucunda,
eritrosit içindeki maddeler seruma geçerler. Serumda hemoglobin konsantrasyonu 20 mg/dL'nin üzerinde
olursa hemoliz olduğu gözle anlaşılır. Hemoliz olması durumunda hücre içindeki konsantrasyonları hücre
dışındakinden yüksek olan maddelerin serumdaki konsantrasyonları anormal yüksek bulunur. Hemoliz
durumunda yüksek bulunan maddeler şunlardır:
Özellikle K ve Mg olmak üzere Aldolaz, Asit Fosfataz, LDH enzimleri ile Fosfor. Genel bir ifade
olarak hemoliz, 400-500 nm arasında okunan deneyleri bozabilir.
Hemolizin üç nedeni vardır bunlar zaman, ısı ve travma'dır
11
Lipemi:
Kanda anormal miktarda yağ bulunmasıdır. Sonuçları etkileyen en önemli neden hastanın aç
olmamasıdır, bu durumda şu testler etkilenebilir: Glukoz, trigliserid, ALP, üre, amonyak, ürik asit.
Eğer numuneyi analiz etmek kaçınılmazsa ve yeniden numune alınması imkansızsa, sonuçlar dikkat
notu ile birlikte verilir ve hemolizli yada lipemik numune diye belirtilir.
ÖZET OLARAK HEMOLİZE SEBEP OLAN DURUMLAR AŞAĞIDAKİ GİBİDİR, BUNLARDAN
KAÇININIZ!!!
• Yoğun turnike uygulanması
• Sallama
• Enjektöre hızlı çekiş, karıştırma ve enjektörden tüpe hızlı bir şekilde boşaltma
• Soğutma yada ısıtma
• Tamamlanmamış santrifüj
• Serum ayrılması için tam kan olarak uzun süre bekletme ( 2 saatten fazla )
• Hematomlu bölgeden kan alınması
• Kan alma bölgesinin kuru olmaması
10.ÖRNEK KALİTESİ İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ








Serolojik testler (VDRL, BRUCELLA) için 3 ml’den az kan alınması,
Elisa-biyokimya-hormon testleri için 5ml’den az kan alınması,
Talasemi, HbA1C ve Tam Kan Sayımı (CBC) için mor kapaklı tüplerin üzerinde belirtilen ml kadar
yada işaretli yere kadardan (2ml) az kan alımı,
KISACA; Uygun miktarda alınmamış olan örnekler (çizgisine kadar doldurulmamış kan tüpleri)
Hemolizli, pıhtılı, lipemik ve yüksek bilirubinli kan örnekleri
Uygunsuz tüplere alınan kanlar
Santrifüj edilmemiş kanlar
Uzun sure oda ısısında bekletilmiş kanlar;
sonuçların güvenilirliği açısından çalışmaya alınmayacaktır.
11. MİKROBİYOLOJİK KÜLTÜR NUMUNESİ ALMA
Gerekli görülmesi durumunda istenen boğaz burun ve gaita kültürleri ve gaitada parazit taraması için
hasta/kişi halk sağlığı laboratuarına numunelerini vermek üzere yönlendirilir.
Halk sağlığı laboratuarına yönlendirilemeyen hastalar için
BOĞAZ KÜLTÜRÜ
Boğazdan sürüntü, A grubu beta hemolitik streptokok aranması ve işyerine girişlerde tarama
amacıyla S. aures için alınır. Hastanın yüzü ışığa dönük olmalı, dili bastırılarak eküvyonla sağ-sol tonsilla
12
fossalarından ve arka farenks mukozasından alınmalıdır. Eküvyon ağız boşluğuna ve dile temas etmemelidir.
A grubu beta hemolitik streptokoklar kuruluğa dayanıklı olup 48 saat materyalde canlı kalabilir. Numune ilk
24 saatte çalışılacaksa, oda ısısında eküvyonla gönderilir. İşleme alma süresi uzayacaksa transport besiyerine
alınıp yollanmalıdır. S. aures bakterisi için ise numune transport besiyerine alınıp yollanmalıdır.
BURUN KÜLTÜRÜ
Burun deliğinden steril eküvyonla girilip farenkse temas edilip eküvyon döndürülerek burundan
çıkarılır. Her iki burun deliğinden numune alınmalıdır. Genellikle S. aureus taşıyıcılığının araştırılması
amacıyla yapılır. Numune transport besiyeri ile gönderilir.
GAİTA KÜLTÜRÜ
Steril kaba ceviz büyüklüğünde taze gaita numunesi verilmelidir. Örnekler hemen çalışılmayacaksa
Cary- blair transport besiyerine alınmalı ve kısa sürede laboratuvara yollanmalıdır. Gaita alınamıyorsa
yerine eküvyonla alınan rektal sürüntü gönderilebilir.
GAİTADA PARAZİT TARANMASI
Dışkıda parazit taramasında en önemli faktör dışkı örneğinin alınmasından sonra geçen süredir.
Sulu ve yumuşak kıvamlı dışkılar laboratuara getirildikten sonraki 30 dk içinde değil, dışkılamadan
sonraki ilk 30 dk içinde incelenmelidir.
Şekilli dışkıların incelenmesi 1 saat içinde yapılmalıdır. Katı dışkılarda aynı gün içinde incelenmeli,
incelenemeyecekse bir fiksatifin içinde veya dışkı kabının kapağı iyice kapatılarak buzdolabında 3-5 0C de
saklanmalıdır.
SELOFAN BANT TEKNİĞİ İLE ENTEROBIUS VERMICULARIS (OKSİYUR) İÇİN
ÖRNEK ALMA:
-Tercihen sabah tuvalete gitmeden örnek alınmalıdır. Örnek anüs çevresinde çeşitli yerlerden ve ayrı
zamanlarda bir kaç kez alınmalıdır.
-İyi kalite selofan bant (seloteyp) alınarak yapışkan yüzü anüs etrafına bir kaç kez sıkıca
bastırıldıktan sonra bir lam üzerine yapıştırılır.
-Temiz bir kutuda gün içerisinde laboratuvara gönderilir.
SERVİKAL PREPARATLAR
Endoservikal kanal N. Gonorrhoeae’nın en sık izole edildiği yerdir. Spekulum yerleştirildikten sonra
servikal mukus uzaklaştırılır ve eküvyon, vajinal flora ile kontamine edilmeden endoservikal kanal duvarına
bastırılarak ve döndürülerek örnek alınır. Temiz bir lama döndürülerek sürülür. Yedekleme için işlem tekrar
edilir. Bir hastaya ait 2 şer adet lam havada kurutulduktan sonra mümkünse alevde tespit edilerek sabitlenir
ve uygun taşıma kaplarında incelenmek üzere kurye ile laboratuara iletilir.
12. KÜLTÜR TESTLERİ RED KRİTERLERİ



Steril olmayan kapla gelen kültür numuneleri (gaita hariç )
Formalin içinde gönderilmiş herhangi bir örnek
2 saatten fazla beklemiş idrar örneği (kültür için uygun değil)‫*‏‬
13





24 saatlik biriktirilmiş balgam, kültür için kabul edilemez. *
30 dakikadan fazla beklemiş gaita örneği (parazitolojik inceleme için)‫‏‬
2 saatten fazla beklemiş gaita (kültür için)‫‏‬
Transport mediumda 25 C'de 24 saat, 4 C'de 3 günden fazla kalmışsa
1 günde 1 'den fazla, 3 hafta içinde 3'den fazla örnek gelmişse
*Henüz laboratuarımızda çalışmamaktadır.
13.GASTROENTERİT VAKALARINDA NUMUNE ALIMI
Numune türleri gaita, rektal sürüntü, kusmuk, duodenal içerik, kan olabilir.
GAİTA:





Numunelerin alınacağı kabın temiz, kuru, deterjan ve dezenfektanla kontamine olmaması gereklidir.
Gaita numunelerinin sürgülerden alınmaması gereklidir. Numuneyi kendisi veremeyen
hastalardasürgü kullanılabilir, ancak kullanılan sürgünün steril olması gerekir.
Gaita numunelerinin idrar veya vaginal sekresyonlarla karışık olmamasına dikkat edilmelidir.
Gaita sıvı ise yaklaşık 5 ml. katı ise 1 g. materyal yeterlidir.
Numunelerin toplanmasında tuvalet kağıdı kullanılmamalıdır. Tuvalet kağıdında bulunan baryum
tuzları bazı patojen bakteriler için inhibitör olabilir.
REKTAL SÜRÜNTÜ:



Rektal swablarla numune alınacaksa steril swablar rektal sfinkterden 2-3 cm içeri sokularak rotasyon
yaptırılmalı, swablarda gözle görülebilir fekal numune olmalıdır.
Yenidoğanlar ve zihinsel özürlü hastalarda rektal sürüntü numuneleri tercih edilebilir. Erişkinlerde
rektal sürüntü numuneleri önerilmemektedir.
Epidemiyolojik çalışmalar için rektal sürüntüler alınabilir (İlaçlara çoklu dirençli
mikroorganizmaların sürveyansı -MRSA, VRE-, Grup B Streptokok, Listeria enfeksiyonları)
KUSMUK
Besin zehirlenmesi durumlarında kusmuk numuneleri alınabilir.
DUODENAL ASPİRASYON
Besin zehirlenmesi durumlarında alınabilir.
KAN
Kan EDTA’lı ( mor kapaklı) tüplere alınmalı, hemen 5-6 defa alt üst edilerek pıhtılaşması
önlenmelidir. Pıhtılaşan numuneler çalışmaya alınmaz. Özellikle enterik ateş etkeni olan Salmonella
enfeksiyonlarının tanısında kullanılır.
Örneklerin laboratuara taşınması ve saklanması
1. İl içi gönderilen numuneler en fazla 2 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. İşlenmesi gecikecek
olan numunelerin buzdolabında (+2 ºC ile +8 ºC arasında) saklanması gereklidir. Soğutma işlemi,
patojenlerin canlılığını ve göreceli sayılarını korur.
2. İl dışı gönderilen numuneler soğuk zincir şartlarında üçlü taşıma kapları ile 24 saat içinde
laboratuvara ulaştırılmalıdır.
3. Laboratuvara gönderilen rektal sürüntü numuneleri nem kaybını önlemek için hemen bir transport
besiyerine (Cary-Blair) alınmalıdır.
4. C.difficile kültürü isteniyorsa anaerobik transport besiyerinde numuneler gönderilmelidir.
5. Duodenal içerik 2 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır
14
NUMUNE RET KRİTERLERİ
1. Numune üzerinde barkot veya kişisel bilgilerin olmaması: Numuneyi alan veya gönderen sorumlu
hekime durum bildirilerek yeniden numune gönderilmesi istenir.
2. Numunede belirtilen isim veya protokol numarası ile hasta bilgileri birbirini tutmuyor ise kişiden
yeniden numune vermesi istenir.
3. Numunenin alımından sonra 2 saat geçtiği halde transport besiyerine alınmadan gelen gaita
numuneleri reddedilmelidir.
4. Transport besiyerinde 4⁰C’de 3 günden fazla beklemiş numuneler veya transport besiyerinde olduğu
halde 24 saatten daha uzun süre oda ısısında bekletilerek gelen numuneler reddedilmelidir.
5. İdrar veya baryumla karışık gaita numuneleri işleme alınmaz.
6. Tuvalet kâğıdı ile alınan gaita numunesi işleme alınmaz.
7. Aynı kişiden 24 saat içinde birden fazla; 3 haftalık zaman içinde 3’ten fazla gaita kültürü istenmesi
durumunda numune işleme alınmaz.
8. Herhangi bir transport besiyerine alınmadan gönderilen kuru eküvyon da ret kriterini oluşturmaktadır.
14.LABORATUVARA NUMUNELERİN TAŞINMASI
Şehir İçinde Kurye ile; Test rehberinde belirtilen koşullarda tarafınızdan alınmış ve hazırlanmış
numuneler, bildirilmiş günlük plana uygun olarak kuryelerimiz tarafından alınacaktır.
15.LABORATUAR NUMUNE RED KRİTERLERİ
1. Uygun Barkodlanmamış Tüpler (Yırtık, Okunmayan, Yanlış Yapıştırılmış Vb)
2. Yanlış Tüpe alınmış kanlar
3. Yetersiz Veya Fazla Numune Alımı
4. Uygun Sürede Ve Şartlarda Taşınmayan Tüpler
5. Hemolizli, Lipemik Ve Pıhtılı Kanlar.
6. 2 saatten fazla oda ısısında santrifüj edilmeden bekletilen tüpler
7. Santrifüj edilmeden gönderilen numuneler
REFERANS DÖKÜMANLAR:
1. Klinik Laboratuvarı Test Rehberi
2. Numune Kabul Ve Red Kriterleri Talimatı
15