Kosova Ombudspersonu`nun seçilmesi süreci

Kosova Ombudspersonu’nun seçilmesi süreci
İnsan hakları programı ve işbu yayın
İsveç İnsan Hakları Helsinki Komitesi tarafından desteklenmiştir
Priştine
Ocak 2009
İçindekiler
Kısaltmalar..............................................…………………..……………….3
Giriş ...............................................................................................................4
Metodoloji …………………………………………………………….……5
Seçim ile ilgili süreç, 2005-2009 …………………..…………….…………5
Seçim ile ilgili birinci tur ……………………………………….…………..5
Seçim ile ilgili ikinci tur ……………………………………………………6
Seçim ile ilgili üçüncü tur…………………………………………………...7
Seçim ile ilgili dördüncü tur ………..………………………………………Error! Bookmark
not defined.
Sonuç ………………………………………………………………………11
Öneriler ……………………………………………………………………13
2
Kısaltmalar
AAK
Kosova Geleceği İttifakı (Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës)
AKR
Yeni Kosova İttifakı (Aleanca Kosova e Re)
CBM
Mitroviça Topluluklar Binası (Community Building Mitrovica)
İHÖKK
İnsan Hakları ve Özgürlükleri Koruma Kurulu (Këshilli për Mbrojtjen dhe Liritë
e të Drejtave të Njeriut – KLMDNJ)
ÇOHU!
Demokrasi, Antikorupsiyon ve Asalet Örgütü (Organizata për Demokraci,
Antikorrupsion dhe Dinjitet)
HRW
Human Rights Watch
ICO
Uluslararası Sivil Ofisi (International Civilian Office)
ICR
Uluslararası Sivil Temsilcisi (International Civilian Representative)
INPO
İlerleme Girişimi (Initiative for Progress)
LDD
Dardaniya Demokratik Birliği (Lidhja Demokratike e Dardanisë)
LDK
Kosova Demokratik Birliği (Lidhja Demokratike e Kosovës)
STÖ
Sivil Toplum Örgütü
OHCHR
BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri (the UN Office of the High Commissioner
for Human Rights)
KOK
Kosova Ombudsperson Kurumu (the Ombudsperson Institution in Kosovo)
ORA
ORA Reform Partisi (Partia Reformiste ORA)
AGİT
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (OSCE - the Organization for Security
and Co-operation in Europe)
PDK
Kosova Demokratik Partisi (Partia Demokratike e Kosovës)
SLKM
Kosova Metohiya Sırp Lisatesi (Srpska Lista Kosovo i Metohija)
SLS
Sırp Liberal Partisi (Srpska Liberalna Stranka)
GSÖT
Genel Sekreter Özel Temsilcisi (SRSG - the Special Representative of the
Secretary - General)
UNMIK
Birleşmiş Milletler Kosova Misyonu (the United Nations Mission In Kosovo)
YIHR
İnsan Hakları ile ilgili Gençlerin Girişimi (YIHR - Youth Initiative for Human
Rights)
3
Giriş
Kosova Ombudpersonu Kurumunun Oluşturulmasına ilişkin 30 Haziran 2000 tarihli ve
2000/38 No’lu UNMİK Kuralı esasınca Kosova Ombudsperson Kurumu – Enstitüsü (KOK)
kurulmuş, ofis ise kendi çalışmalarına 21 Kasım 2000 tarihinde başlamıştır. Ombudsperson
makamı, ilk başta uluslar arası camiadan gelecek bir kişinin atanmasına göre hazırlanmıştı,
ancak daha geçlerde bu göreve Kosova’dan bir kişinin atanması hedeflenmekteydi.
İlk Ombudsperson görevine Polonya kökenli olan Z. Marek Antoni Novicki, AGİT Misyon
Şefi tarafından yapılan öneri sonucu, dönemin Genel Sekreter eski Özel Temsilcisi Bernard
Koushner tarafından 11 Haziran 2000 tarihinde atandı. Kendisi beş yıllık bir dönem bu
görevde kalarak 2005 yılı Aralık ayına kadar hizmet etti.
Kosova Ombudsperson Kurumu ile ilgili 16 Şubat 2006 tarihte yürürlüğe giren 2006/6 No’lu
UNMIK Kuralı bu kurumu yerli görevlilere devredilmesini öngörmektedir. Bu şekilde de
Ombudspersonun tayin edilmesi görevi GSÖT’den Kosova Meclisi’ne transfer edildi (Metnin
devamında: Meclis). Ne var ki 2006 yılından itibaren şimdiye kadar istenen koşul ve kalifiye
şartlarını yerine getiren bir şahsın bulunması ile ilgili başlatılan üç girişimden sonuç
alınamadı.
2006/6 sayılı UNMIK Kuralı ile Meclis Prosedür Kuralları Yönetmeliği (İçtüzüğü) yasal
düzenlemeleri arasında mevcut olan uyuşmazlık sonucu, 2006 yılının Aralık ayında yapılan
bir oylama sonuç vermedi. Bunun sonucu olarak, seçim ile ilgili prosedürün basitleştirilmesi
işlevinde olan UNMIK 2007/15 No’lu Kuralı sayesiyle birkaç kanun değiştirgesi yapıldı.
2007 yılı Haziran ayında bu makam için ilan tekrar Meclis tarafından duyuruldu. Bu sefer ise
dar aday listesinin saptanması ile ilgili tertiplenen mülakatların usulüne uygun bir şekilde
yapılmadığı ve dar listeye alınan olası adayların insan hakları alanında istenen tecrübe sahibi
olmadıkları yüzünden yapılan eleştiriler sonucu bu sürec geçersiz ilan edildi. 2008 yılının
Mart ayında üçüncü kez ilan duyuruldu. Bu kez ise dar olası aday listesine giren Sn. Murat
Yaşari anlaşmamazlıklara sebep oldu. Adem Yaşari ile yakınlığı ve akraba ilişkisi yüzünden
ne uluslar arası topluluk ne de Sırp topluluğu tarafından destek alamayan bu adaya, insan
hakları alanında gereken tecrübe sahibi olmadığı gerekçesi ile çok sayıda Arnavut faktörü
tarafından da favori gözüyle bakılmadı. Bu sürecin bi daha iptal edilmesi ile ilgili karar
Meclis tarafından alındı.
Bu makam ile ilgili ilan 2008 yılı Ekim ayında tekrar duyuruldu. Müracat eden toplam 22
adaydan 17 aday ile görüşme/ mülakat 21 Aralık 2008 tarihinde gerçekleşti. Seçim ile ilgili bu
turda ilk gelişme işaretleri net bir şekilde gözlenmekteydi. Bundan önce yapılan mülakatların
usulüne uygun bir şekilde düzenlenmesi ve tüm sürecin politik entrikalara bürünmesine
karşın, bu turda olası adaylar ile yapılan görüşmeler/ mülakatlar dış gözlemcilerin
değerlenedirmelerine göre tarafsız ve usulüne uygun yapıldığı şeklinde değerlendirildi. Bir
önceki turda dar listeye alınana olası adayların istenen tecrübe eksikliği gözlenirken, son
adaylar listesinde bulunan olası adayların gereken kalifiye ve insan hakları alanında tecrübe
sahibi oldukları gözlendi. Görüşmelere/ mülakatlara gözlemcilerin katılmasına imkan
sağlanması, şeffaflık seviyesinin artması olarak yorumlanmaktadır.
İşbu Raporun amacı, şimdiye kadar yapılan seçim süreci hakkında genel bir değerlendirme
yapmaktan ibarettir. Bu süreç hâlâ devam etmektedir ve bu yüzden de Raporun son
4
bölümünde, en son tur olmasını temenni ettiğimiz bu turun final safhasını kolaylaştırma
amacını taşımaktadır
Metodoloji
Sözü edilen bu raporda yer alan verilerin çoğu 11 Kasım 2008 ila 13 Ocak 2009 tarihleri
arasında Priştine’de (Kosova’da) yapılan bire bir görüşmelere /mülakatlara dayanmaktadır.
Yapılan toplam 12 mülakattan hepsinde AGİT, ICO, KOK, İHÖKK, Avrupa Konseyi,
OHCHR ve Kosova Meclisi temsilcileri hazır bulundu. Mülakatlar yanı sıra, kanun ve
yönetmelikler ve ikincil kaynak olarak sayılan yazılı basından da veriler temin edilmiştir.
Seçim ile ilgili süreç, 2005-2009
Seçim ile ilgili birinci tur
UNMIK’in 2006/6 No’lu Kuralı 16 Şubat 2006 tarihinde yürülüğe girip o ana kadar geçerli
olan UNMIK’in 2000/38 No’lu Kuralını değiştirdi. Yürürlükte olan kanunlardan hareket
edrek, Adalet, Yasama ve Anayasal Çerçevesi Parlamento Komisyonu (metnin devamında:
Yasama Komisyonu), yerli Ombudspersonun tayin edilmesi ile ilgili Usuller ile ilgili
Yönetmeliği hazırlamıştı. Bu konu ile ilgili önerge 15 Haziran tarihli genel kurul toplantısında
onaylandı. Aynı Komisyon bundan sonra seçici kurulu oluşturmuştu. Duyurulan ilana 21 aday
katıldı ve kendileri ile görüşmeler 11 Ekim tarihinde düzenlendi.
Adayların dar listesi 14 Aralık tarihli Parlamento toplantısında oylamaya sunuldu. Bu listede
Hilmi Yaşari, İbrahim Makoli ve Diana Toska bulunuyordu. Hilmi Yaşari altı oy alırken,
Diana Toska 30, İbrahim Makoli ise 41 oy almıştı. En çok oy alan iki aday hakkında Mecliste
tekrar oylama yapıldı. İkinci tur oylamada Sayın Makoli 41 oy alırken Bayan Toska 34 oy
aldı.1 Bu oylamadan sonra gerekli oy sayısı hakkında anlaşmamazlık ortaya çıktı. Bir yandan
UNMIK’in 2006/6 No’lu Kuralı adayın mutlaka çoğunluk tarafından (61 oy) desteklenmesini
öngörürken, diğer yandan Meclis tarafından kabul edilen Prosedür Yönetmeliği belgesi ile
ikinci turda bulunan üye çoğunluğunun temin edilmesi ögörülüyordu ve bu örnek iki belge
arasında bir uyumsuzluğu oluşturuyordu. Diğer yandan bu belgelerden hangisinin diğerine
nazaren üstünlük taşıdığı konusunda da bir ikircimliğin sözkonusu olduğu yüzünden oylama
ertelendi ve konuya açıklık getirmek üzere mesele UNMIK Hukuk Danışma Dairesine havale
edildi.2
Konu ile ilgli daha sonra yapılan açıklama ile yeni kanun belgelerinin sadece aynı hukuk
alanlarını düzenleyen kanunlara göre üstünlük taşıdığı ilkesine açıklık getirildi. Prosedür
Yönetmeliği (Kuralları), UNMIK Kuralı esasınca çıkartılan bir alt kanun düzenlemesini
oluşturduğundan hareket ederek, bu örnekte UNMIK Kuralı, Prosedür Yönetmeliğine göre
daha üstün bir belgeyi oluşturmaktadır. UNMIK Hukuk Danışma Dairesinden yapılan
açıklamaya göre, mutlak çoğunluk şartının yerine getirilmediği gerekçesi ile yapılan
oylamanın geçersiz olduğu görüşü ortaya atıldı. Bu açıklama 9 Ocak 2007 tarihli Başkanlık
Kurulu toplantısında gündeme getirildi ve bu makam için ilanın tekrar edilmesi karara
bağlandı. Başkanlık Kurulu toplantısından sonra, Mecliste aynı adaylar ile oylamanın
1
2
Kosova Meclisi’nin Gözetlenmesine ilişkin AGİT Raporu, 14 Ekim – 31 Aralık 2006
Ibid.
5
adaylardan birinin mutlaka çoğunluk oyunu alıncaya kadar devam etmesi talimatını içeren bir
yazı aynı gün içerisinde GSÖT tarafından geldi. Bu olay durumu daha da çetrefil yaptı ve
gelecek adımların neler olması konusunda bir açıklama UNMIK Hukuk Danışma Dairesinden
gelinceye kadar bu konu ilerideki bir toplantıya ertelendi. En nihayet UNMIK Hukuk
Danışma Dairesinden gelen açıklamada Meclisin iki seçeneğinin olduğu ileri sürülüyordu; ya
adaylardan birinin 61 oy sağlamasına kadar oylama ile devam edecek ya da yeni duyuru ilan
edilecekti.3
Bu sırada İbrahim Makoli’nin yeni parti olan AKR ile yakınlaşması da bazı tedirginliklerin
ortaya çıkmasına neden oldu.4 UNMIK’in 2006/6 No’lu Kuralı: “Ombudsperson görevinde
bulunan kimsenin politikada ya da dairede bir mevki ve profesyonel faaliyetlerin yürütülmesi
ile bağdaşmaz” ilkesini içerir.5 AGIT’e göre, bu durum ile karşılaşan Başkanlık Kurulu aynı
adaylar ile oylamaya devam etmek yerine ilanın tekrar edilmesi konusunda karar aldı. Bu
durum ile ilgili Meclis tarafından güçlü bir karşı gelme ile karşılaşılmadığı yüzünden, AGİT,
kararın doğru olduğu kanaatine vardı.6
Bu sürecin daha da basitleştirilmesi yönünde yürütülen çabalar çerçevesinde, 15 Mart 2007
tarihinde kabul edilen UNMIK’in 2007/15 No’lu Kuralı ile kanun üzerinde değişiklik yapıldı.
Yapılan en büyük değişiklik arasında, ikinci turda çoğunluğun temin edilmesi ihtiyacından
hareket ederek ilk turda en çok oy alan iki adaydan “her aday için ayrı ayrı oylamanın
yapılması esasınca [...] çoğunluğun sağlanması” öngörüleni oluşturmaktadır7 Bu yönde bir
tercih yapılırken mutlak çoğunluk yeterli oyunun temin edilmesinin kolaylaştırılması
hedeflenmektedir. İptal ve ertelemelerin yapılması yüzünden, Yönetmeliğin bu yeni çözümü
pratikte henüz denetlenmiş değildir.
Seçim ile ilgili ikinci tur
Haziran 2007 tarihinde aldığı bir karar ile, Meclis, duyuruyu ikinci kez ilan etti. Katılan
toplam 22 kişiden 20 kişi görüşmelere/ mülakata davet edildi. Meclis tarafından tayin edilen
seçici kurul önünde adaylar 1 Ekim tarihinde mülakata katıldı ve bu görüşmelere herhangi bir
dış gözlemci katılmadı.
Yapılan görüşmelerin usule uygun yapılmadığı ortaya çıktı. Adaylar ile ilgili yapılan notlama
0 ila 100 puan arasında bir seçenek veriyordu ve onunla ilgili herhangi bir ön anlaşma yoktu
ve değerlendirme yaparken adayların değişik kriterler kullandığı ortaya çıktı. Seçici kurul
üyelerinin çoğu sadece 50 – 100 notlamasını kullanırken, bir üye adaylardan yarısına 0 notu
verdi. Bunun bir etkisi olarak final sonuçta büyük bir oransızlık ortaya çıktı. Bunun yanı sıra
bazı adayların seçici kurulun tam oluşumda çalışmadığı yönünde itirazları vardı, oysa
sonuçlarda tüm adaylar için tüm panel üyelerinden notlar verildiği ortaya çıktı. Seçici kurul
üyeleri görüşme yapmadıkları bir kişi hakkında kendi notlarını gerçekten verdikleri bi durum
söz konusu ise, bu panelden çıkan sonuçların geçersiz ilan edilmesi anlamına geliyordu. Diğer
yandan yapılan görüşmelere/ mülakatlara herhangi bir gözlemci katılmadığı için olayların
gerçekten ne şekilde cereyan ettiğini doğrulayacak bir mercih te yoktu.
Yasama Komisyonu 10 Ekim tarihinde olası adayların dar bir listesini ilan etti. Bu listede
avukat Esat Mazreku, gazeteci Gani Mulliçi ve iş adamı Lulzim Tafa yer alıyordu. İnsan
3
Kosova Meclisi’nin Gözetlenmesine ilişkin AGİT Raporu, 14 Ekim – 31 Aralık 2006
Kosova Meclisi’nin Gözetlenmesine ilişkin AGİT Raporu, 1 Ocak – 28 Şubat 2007
5
UNMIK’in 2006/6 No’lu Kuralı
6
Kosova Meclisi’nin Gözetlenmesine ilişkin AGİT Raporu, 1 Ocak – 28 Şubat 2007
7
UNMIK’in 2007/15 No’lu Kuralı
4
6
hakları alanında herhangi bir tecrübeye sahip olmayan bu üç adayın seçilmesi ve ileri
sürülmesi, uluslar arası aktörlerin belli bir sayısı tarafından eleştiri yağmuruna tutuldu.
Eski Ombudsperson Marek Novicki, 10 Ekim 2007 tarihinde Meclise gönderdiği açık
mektubunda, seçim sürecinde politik baskılara son verilmesi ve bu praktiğin değiştirilmesini
talep etti. Gönderdiği yazıda, seçilecek adayın insan hakları alanında tecrübe sahibi olan bir
kişinin seçilmesinin önemini vurguladı. Bundan iki gün sonra Amnesty İnternational da
kalifiye sahibi olmayan adayların seçilmesi sürecinde şeffaflığın eksikliği için bu işlem
hakkında kendi tedirginliğini ifade etti.8 Norveç Helsikin Komitesi’nin 16 Ekim tarihli
Meclise gönderdiği mektubunda bu göreve gelecek olan kişinin insan hakları alanında önemli
tecrübe sahibi olmasının önemine işaret etti.9 Bundan bir gün sonra Human Rights Watch da
olası aday adaylar arasında tecrübe sahibi olmayan kimselerin girmesi ve politik partiler
dışında bağımsız bir Ombudspersonun seçilmesi işlemini ertelemesi için Meclisi eleştirdi. 10
17 Ekim tarihinde bir grup sivil toplum örgütü Meclise ortak bir mektup gönderdi.11 Bu
mektupta Meclisin, bu alan ile ilgili Prosedür (Usul) Yönetmenliği ile öngörülenlere riayet
ederek tecrübe sahibi olan bir kimseyi bu göreve seçmesi ve bu süreç sonucu çıkacak olan
sonuçlara politik çıkarların etkisine izin vermemesi yönünde çağrı yapılmaktaydı. Mektubun
devamında gerçek ve tam bir şefaflığın sağlanmasına saygının gösterilmesi talep edilirken
gereken kalifiyeye sahip olan bazı adayların dar çerçevreye alınmaması nedenlerine açıklığın
getirilmlesi de istenmektedir. Nihayetinde de, sözü edilen bu mektup ile de ikinci tur seçimin
geçersiz ilan edilmesi ve yeni bir ilanın duyurulması için karar alması yönünde Meclis teşvik
edilmekteydi.
Sonunda da, 29 Ekim tarihinde AGIT, Avrupa Konseyi ve OHCHR tarafıdan Meclis
Başkanlık Kuruluna gönderilen ortak mektupta usulüne uygun olarak yapılmayan ve
profesyonellikten uzak olan bir şekilde düzenlenen mülakatlar ve şeffaflığa riayet edilmediği
yüzünden bu süreci eleştirdiler. Devamda yapılan eleştiri hedefi ise olası adaylar ile ilgili
yapılan dar listede bulunan kişilerden insan hakları alanında hiç bir tecrübe sahibi olmalarına
yönelikti.12 Mevcut eleştirilerden hareket ederek, Meclis Başkanlığı, bunları yaklaşan
seçimlerden kaynaklanmış olabileceğine bağlayarak bu süreci bir kez daha erteleme kararını
aldı ve bu konunun yeni Meclisin oluşmasından sonra ele alınmasını kararlaştırdı.
Seçim ile ilgili üçüncü tur
2008 yılının Mart ayında duyuru üçüncü kez ilan edildi. Bu kez 20 başvuru yapıldı ve
katılanlardan 15’i görüşmeye/ mülakata davet edildi. Bu 15 aday arasında, Adem Yaşari’nin
akrabası olan Murat Yaşari da bulunuyordu. Adaylardan altı kişi hiç bir ön açıklama
yapmadan, görüşmeden/ mülakattan çekilme kararı aldılar. Konu ile ilgili Koha Ditore
gazetesine göre Murat Yaşari’ye meydan okumaktan çekinmeleri için onların böyle bir yola
baş vurdukları ileri sürülüyordu.13
8
Amnesty International Raporu, 12 Ekim 2007, erişim için:
<http://www.amnesty.org.ru/library/Index/ENGEUR700132007?open&of=ENG-375>
9
Norvaç Helsinki Komitesi’nin 16 Ekim 2007 tarihinde Kosova Meclisine gönderdiği mektubu; erişim için:
<http://www.nhc.no/php/files/documents/land/kosovo/2007/consernombudsperson-071016.pdf>
10
Human Rights Watch, Ombudspersonun Seçilmesi ile İlgili Kosova Meclisine Gönderdiği Mektubu; erişim
için: <http://hrw.org/english/docs/2007/10/17/eca17117.htm>
11
Grup arasında İnsan Hakları Gençler girişimi, HLC, Elysium, Gelişme Girşimi CBM, ÇOHU ve Kosova
Küçük İnsanlar derneği temsilcileri yer alıyordu
12
Kosova Sot gazetesi, Sylë Ahmeti, Riaranzhimi i kandidatëve të njëjtë – Odisea mbi Përzgjedhjen e
Ombudspersonit, 2 Kasım 2007
13
Koha Ditore gazetesi, Agron Halitaj, Tre kandidatë shkojnë në finale të Ombudspersonit, 9 Mayıs 2008
7
İkinci turda yapılan görüşmeler/ mülakatların kalitesi ile ilgili yapılan eleştirilerden harket
ederek, OHCHR ve Avrupa Konseyi seçici kurul – panel üyelerinin eğitimleri ile ilgili bir
eğitim tertiplemeleri konusunda karar aldılar. Sözü geçen bu eğitim 30 Nisan tarihinde
düzenlendi ve Sayın Ciaran O’Moalain tarafından yönetildi. Kendisi Kuzey İrlanda İnsan
Hakları Komisyonu eski Yüksek Görevlisi ve halihazırda Büyük Britanya İnsan Hakları ve
Eşitlik Komisyonu Müşaviri görevinde bulunmaktadır. Sayın O’Maolain yaptığı konuşması
sırasında İnsan Haklarının korunması ve promosyonu yönündeki ulusal kurumların –
enstitülerin statüsü ve işlevleri ile ilgili Paris İlkelerine değinmesi yanı sıra görüşme/ mülakat
sırasında baş vurulan değişik teknikler ve sorulacak soru ve alınacak cevapların kalitesine
odaklanmanın önemi hakkında da bilgi verdi. Seçici kurulun – panelin yedi üyesinden beş
üyesi bu eğitime katılmıştı.14
Adaylar ile mülakatlar 5 Mayıs tarihinde yapıldı. Mülakatlar süresinde gözlemci sıfatı ile
AGİT ve İHÖKK (KLMDNJ) temsilcileri hazır bulundu. AGİT’e göre, ikinci turda yapılan
görüşmelere/ mülakatlara göre bu mülakatlarda bir ilerleme kaydedilmişti.15 Tüm adaylara
aynı içerikte sorular yapılmıştı ve aynı seçici kurul - panel üyesi her adaya aynı soruları
sormuştu. Seçici kurulun tüm üyeleri mülakatlara katılmıştı. Hiç bir adaya hiç bir şekilde
herhangi bir öncelik yapılmadı ve bütün adaylar aynı ve eşit muamele gördü.16 Diğer yandan,
İHÖKK (KLMDNJ) temsilcisi Bexhet Shala, seçici kurul üyelerinin insan hakları alanı ile
ilgili sınırlı bilgileri olduğu yüzünden kendi raporunda panel üyelerinin yetersizliğine işaret
ediyordudu. Her iki örgüt de, özellikle insan hakları alanındaki gereken deneyim sahibi
olmamasına rağmen Murat Jashari’nin olası adaylar arasında dar bir çevreye alınmasını
eleştirmişlerdi. Gözlemcilere göre, Diana Toska ve Sami Kurteshi, Murat Jashari’den daha iyi
kalifiyeye sahip adaylardı.17 Hal böyle olmasına rağmen, Murat Jashari, jüri üyelerinden,
diğer iki aday olan Diana Toska ve Sami Kurteshi’den çok daha fazla puan almıştı.18
Değerlendirme yapılacağı sırada AGIT ve İHÖKK (KLMDNJ) temsilcilerinden kurul
çalışmalarını terk etmeleri istenmiş ve karar kapalı ardında alınmıştı, bu şekilde de bu iki
örgütün düşüncesine göre, bu süreç ile ilgili şeffaflığa gölge düşürmüştü.19
Seçici kurulun aday Murat Jashari üzerinde durması meselenin tartışmalı bir hal almasını
etkiledi, çünkü kendisinin insan hakları alanında mevcut yetersizliği yanı sıra Adem Jashari
ailesi ile aile bağlarının olması daha büyük bir sorunu oluşturuyordu. Sırp topluluğu birkaç
temsilcisi tarafından imzalanan bir petisyonda, imzalı yazıda AGİT ve GSÖT’e gönderilerek
Murat Jashari’nin adıylığına karşı olduklarını belirtmişti.20 Dahası, KOK’un Graçanitsa
Ofisinde çalışan bir görevlinin sözlerine göre, Sıp topluluğu Murat Jashari’yi kendi
Ombudspersonları olarak kabul etmeyecek ve bunun bir sonucu onlar artık KOK’a kendi
şikayet ve itirazlarını göndermeyeceklerdi. Murat Jashari’nin aday olarak gösterilmesine
rağmen bu arada Sırplar tarafından sunulan şikayet saysında bir azalmanın gözlenmemesi, Sıp
topluluğu temsilcilerinin konu hakkında gerekli bilgilerinin olmamasından ileri geldiği ifade
edilmektedir.21
14
Avrupa Konseyi temsilcisi ile YIHR yetkilisinin mülakatı, 2 Aralık 2008
AGİT temsilcisi ile YIHR yetkilisinin mülakatı, 19 Kasım 2008
16
Ibid.
17
Ibid. ve Bexhet Shala’nın CDHRF’in Priştine ofisindeki ifadesi , 13 Kasım 2008
18
Koha Ditore, Agron Halitaj, ‘Yaşari, Toska ve Kurteşi Ombudsperson makamına daha yakın’ Jashari, Toska
dhe Kurtesh i afrohen postit të Ombudspersonit, 14 Mayıs 2008
19
AGİT temsilcisi ile YIHR yetkilisinin mülakatı, 19 Kasım 2008 ve Bexhet Shala’nın CDHRF’in Priştine
ofisindeki ifadesi , 13 Kasım 2008
20
Koha Ditore, Sami Kastrati ve Agron Halitaj, ‘Sırplar Yaşari’nin Ombudsperson olmasına karşı’ Serbët kundër
Murat Jasharit si Ombudsperson, 4 Haziran 2008
21
YIHR yetkilisinin Graçanitsa KOK temsilcisi ile telefonla yaptığı görüşmesi, 11 Kasım 2008
15
8
Üçüncü turda gözlenen bu olumsuz gelişmeler sonucu uluslar arası topluluk müdahale etme
gereksinimine ihtiyaç duydu. ICO’nun bir temsilcisnin belirttiğine göre, OHCHR tarafından
2008 yılında gönderilen bir istemle ICO’nun müdahale etmesi istenmişti, ancak o dönemde
kendilerine tanınan yetkilerin böyle bir şey için elverişli olmadığı, kendilerinin henüz sınırlı
yetkilerinin olduğu ve yetki sahibi olmadıkları yüzünden böyle bir şey yerine getirilemedi.22
Buna rağmen, Uluslar Arası Sivil Temsilci Piter Feit ile AGİT Büyükelçisi Tim Guldiman
arasında gerçekleşen görüşmeden sonra, olası adaylar ile Mecliste oylama yapılmadan üç gün
önce, 30 Mayıs tarihinde, Piter Feith Meclis Başkanı ile bir görüşme yaptı. Yapılan bu
görüşmede, Yakup Krasniçi ve Piter Feit, oylama işleminin yaz tatillerinden sonraki döneme
ertelenmesi konusunda uzlaştılar.23 Yeni oylamanın 25 Eylül tarihinde yapılması
kararlaştırıldı. Oylama yapılmadan önce Yakup Krasniçi ile bir araya gelen ICO Şef
Yardımcısı Fleçer Barton aday seçiminin yapılması sırasında devamdaki ilkelere saygının
gösterilmesinin özel önem arz ettiğini vurguladı: a) şefafflık; b) istenen koşulların yerine
getirilmesi ve c) tüm topluluk temsilcileri tarafından adayın kabul görülmesi.. Buna rağmen,
Fleçer Barton bu konunun gündemden çekilmesi ve sürecin tekrar açılması konusunda
herhangi bir istemde bulunmadı.24 Yine de tüm bunlar 25 Eylül tarihli toplantıda gerçekleşti.
AGİT’in bir raporuna göre, Murat Yaşari’nin seçilmesinin önlenmesi için dıştan yapılan
baskılar sonucu Meclis, tüm bu sürecin iptal edilmesi ve yenilenmesi konusunda bir karar
aldı.25 Koha Ditore gazetesine göre, Yakup Krasniçi, bu göreve Murat Yaşari’nin seçilmemesi
için uluslar arası topluluktan kendisine baskı yapıldığını itiraf etmişti.26 Sürecin iptal edilmesi
ile ilgili karar PDK, LDK, AKR ve azınlık toplulukları temsilcileri tarafından destek alırken,
AAK ve LDD tarafından bu ital kararına karşı gelinmişti.27 Üçüncü turda yapılan seçim
sürecinde çok sayıda ilerlemelerin kaydedilmesine rağmen, sürecin temel eksikliğinin
şefaflığın olmamasından kaynaklandığı belirtildi ve bunun tüm bu sürece değişik açılardan
ister politik partilerin ister de uluslar arası topluluğun müdahaleleri olarak görmek
mümkündü.
Seçim ile ilgili dördüncü tur
Yani ilan 2008 yılı Ekim ayında duyuruldu. Katılan 22 aday arsında, geçen tur oylamaya
katılan çok sayıda aday da yer alıyordu. Buna rağmen, son ilanı iptal etmekle kendisine karşı
beklenen bir şekilde ve adil davranmadığı görüşünde olan Murat Yaşari, artık bu görev için
adaylığını koymama kararı almıştı. Konu ile ilgili yaptığı bir açıklamasında şunları ifade
etmişti: “ne uluslar arası, ne de yerli faktörlerle, yani hiç kimse ile çatışma içinde olmak
istemediğini, buna rağmen kendisinin ilan ile istenen iki esas kriteri yerine getirdiğini beyan
etmişti: profesyonalizm boyutunu ve hiç bir politik tarafta olmayıp tarafsızlığını muhafaza
ettiğini.”28
21 Aralık 2008 tarihinde 17 aday ile görüşme/ mülakat yapıldı. Seçici kurul – panal üyeleri
arasında şunlar yer alıyordu: Bayram Kosumi (AAK), Adem Salihaj (LDD) ve Branislav
22
YIHR yetkilisinin ICO temsilcisi ile gerçekleştirdiği mülakatı, 13 Kasım 2008
Ibid.
24
Ibid.
25
Koha Ditore, Agron Halitaj, “Murat Yaşari ile ilgili ‘algılamalar’ konkurun iptal edilmesine yol açtı”,
“Perceptimet”mbi Murat Jasharin e anulojnë konkursin, 26 Ekim, 2008
26
Ibid.
27
Zëri, Zijadin Gashi, éMeclis Ombudspersonun seçilmesini iptal etti – yeni duyuru ilan edilecek”, Kuvendi
anulon përzgjedhjen e Ombudpersonit – e rishpall konkursin, 26 Ekim 2008
28
Koha Ditore, Agron Halitaj, ‘Murat Yaşari, Meclisin kendisine karşı dürüst ve adil davranmadığı görüşünde’,
Murat Jashari konsideron se Kuvendi nuk e ka trajtuar atë në mënyrë korrekte, 20 Kasım 2008
23
9
Grbiç (PLS), Yasama Komisyonu adına Nerxhivane Dauti (PDK), İbrahim Makolli (AKR),
Shpresa Murati (7 +) ve İnsan Hakları, Cinsiyet Eşitliği, Kayıp Kişiler ve Petisyon
Komisyonu (metnin devamında: İnsan Hakları Komisyonu) adına ise İsmet Beçiri (LDK).
Daha önce yapılan seçim süreçlerinde bu komisyon üyelerine yer verilmediğine dair bir
şikayet yazısı İnsan Hakları Komisyonu tarafından Meclis Başkanına gönderilmişti.29 İnsan
Hakları Komisyonu temsilcisine seçici kurul – panal üyeleri arasında yer verilmesi bir önceki
tura göre gözle görülür bir iyileşmeyi ifade ediyordu aynı zamanda.
AGİT, İHÖKK (KLMDNJ) ve OHCHR temsilcileri yapılan görüşmeler/ mülakatlar sırasında
gözlemci sıfatı ile bu çalışmalara katılmışlardır. AGİT temsilcisine göre görüşmeler usulüne
uygun bir şekilde ve uyuşma sağlanacak şekilde yerine getirilmiştir. Seçici kurulun aynı üyesi
tarafından tüm adaylara aynı içerikte sorular sorulmuş ve hiç bir adaya karşı ayrımcılık
muamelesi yapılmamıştır. Ertesi gün, 22 Aralık tarihinde kararların alındığı toplantıya
gözlemciler de davet edilmiş ve kararların alınmasını yakından izlemelerinin sağlanması
sonucu şeffaflık seviyesi bir hayli artmıştır.30 Bu turda en önemli yeniliği oluşturan bu
gelişme pozitif bir ilerlemenin işareti idi.
Olası adayların dar çerçevesinde Hilmi JaSHari, Diana Toska ve Veton Vula adlı adaylar yer
alıyordu. Hilmi Yashari en çok oy almıştı, ardından ise Diana Toska ve Veton Vula geliyordu.
Tüm bu adayların insan hakları alanında önemli tecrübeleri vardı ve bu makam için istenen
tüm koşulları yerine getiriyorlardı. AGİT gözlemcisine göre, dar çerçeveye giren tüm olası
adaylar mülakat sırasında yüksek bir performans sergilediler ve seçimin yapılması sırasında
mevcut kriter ve kıstaslara riayet edilmiştir.31
Yeni seçici kurul – panel üyelerinin bir eğitimden geçmemelerine rağmen mülakatlar başarılı
geçmişti. İlk başta AGİT ve OHCHR tekrar Sayın Ciaran O’Maolain’i getirip panel üyelerine
eğitim vermesi ve bu kapsamda İsveç Ombudspersonu’nu da davet etme fikrinde idi. Ancak,
zaman darlığı yüzünden böyle bir şeyden vaz geçildi. Eğitimin yapılması gereken tarihlerde
seçici kurul – panel oluşumu ve tüm öyeleri henüz tayin edilmemişti ve bunun soncu eğitime
katılım il ilgili teyid de henüz temin edilmemişti.32 Buna rağmen, AGİT gözlemcisine göre,
seçici kurul – panel üyeleri ile tertiplenen hazırlık toplantılarında üyeler, daha önce tertiplenen
eğitimde geçilen malzeme ve diğer belgeleri okuyup incelemişlerdi.33
AGİT gözlemcisine göre, seçici kurul – panel üyleri dıştan herhangi bir baskı ile karşılaşmadı
ve bu yönde ne politik partiler ne de uluslar arası topluluk tarafından baskı yapılmadı.34 Bir
önceki turlar ile kıyaslanması halinde dördüncü turda bir hayli ilerlemenin kaydedildiği
sonucuna varılmaktadır. Seçimin yapılması ile ilgili Kanunla belirlenen kriterlere saygı
gösterilmiş, şeffaflık giderek daha artmış ve değerlendirme işlemi tarafsızlık ve uzlaşma
ilkelerine saygı gösterilecek şekilde yerine getirilmiştir.
Final seçimin yapılması için genel kurul toplantısının ne zaman düzenleneceği henüz
bilinmiyor. Buna rağmen, bu konuya politik bir önceliğin verildiği artık netlik kazanmıştır. Bu
olgudan hareket ederek bu süreç Ocak ayı sonlarına doğru tamamlanabilir.
29
Koha Ditore, Agron Halitaj, ‘Üç aday Ombudsperson finaline kaldı’ Tre kandidatë shkojnë në finale të
Ombudspersonit, 9 Mayıs 2008
30
AGİT temsilcisi ile YIHR yetkilisinin gerçekleştirdiği mülakatı, 13 Ocak 2009
31
Ibid.
32
YIHR yetkilisinin Avrupa Konseyi temsilcisi ile gerçekleştirdiği mülakatı, 2 Aralık 2008
33
YIHR yetkilisinin AGIT temsilcisi ile gerçekleştirdiği mülakatı, 13 Ocak 2008
34
Ibid.
10
Sonuç
Bundan önce yapılan tüm seçim turlarında değişik türde ve özel sorunlar ile karşılaşılmasına
rağmen, her turda önemli bir ölçüde ortaya çıkan bazı trendler gözlenmektedir ve onlar
Kosova Ombudspersonu’nun seçilmesi işleminin sona erdirilmesi için Meclise neden üç yıl
gibi bir zamanın gerektiğini göstermektedir.
Birincisi olarak, ilk başta tüm sürece politik bir boyutun verilmesi için politik partilerde bir
eğilimin olduğu gözlendi. Bu şekilde seçim kriterleri değeresiz kılınarak, Kanun ile
öngörülmeyen diğer kriterlerin favorize edilmesi eğilimi ağır bastı. Bu tür davranış öyle bir
hal almıştır ki üçüncü turda görüldüğü gibi bir nevi önleme mekanizmasına büründü. Aslında
bu turda seçme işinin kanun hükümlerine göre değil, politik kriterlere göre yapılacağı
sonucuna varan birkaç aday adaylıktan çekilme yoluna baş vurmuştu. Nitekim onların
tahimnleri doğru çıktı ve adaylar ile yapılan görüşmlerden – mülakattan sonra Murat Yaşari
en çok oy alan aday olarak ortaya çıktı ve bu makam için istenen koşulları kendisinin yerine
getirmemesine rağmen Meclis tarafından da destek alması bekleniyordu.
İkincisi, görüşme/ mülakat sırasında adayların değerlendirmesi konusunda bir sorun
ortadaydı. Bu sorun özellikle ikinci turda gözlendi. Özellikle üçüncü turda, insan hakları
alanında gereken tecrübe eksikliğinin olmasına rağmen Murat Yaşari’nin olası dar adaylar
çerçevesine alınması, adayların usulüne uygun ve bağımsız bir şekilde değerlendirilmediği
sonucunu açık bir şekilde ortaya koymaktaydı.
Üçüncüsü, şeffaflığın eksikliği de sürekli olarak tekrarlanan bir sorunu oluşturuyordu. Bundan
önceki tüm turlarda aday değerlendirmelerinin yapıldığı toplantılara gözemciler alınmamıştı.
Dahası, üçüncü tur seçimi iptal etmesi için Meclise baskı uygulayan unsur hakkında henüz
sağlıklı bir bilgi temin edilmemişti.
Dördüncüsü, bu sürecin başarısız geçmesi için sorumluluğun bir bölümü Meclise düşerken,
uluslar arası topluluğa da sorumluluğun bir kısmı düşmektedir. Önemli aktörler kendi
faaliyetlerini sürdürürken önleyici unsur olarak ortaya çıkmalıdırlar, seçimin yapılmasından
sonra müdahalenin yapılması ise pek isabetli bir şey değildir. Daha ilk seçim turu sırsında
yakından bir takip ve gözetleme uyugulanmış olsaydı Prosedür Yönetmeliğinin içerdiği eksik
ve yanlış hükümler daha zamanında görülürdü. Dahası, seçici kurul – panel üyelerine daha
ikinci turdan itibaren eğitimler uygulanmalıydı ve değerlendirmenin yapılması ile ilgili bir el
kitabının oluşturulması yönünde kendilerine destek sunulmalıydı. Böyle bir şey görüşmeler/
mülakatlar sırasında ortaya çıkan yanlışların ortaya çıkmasını önlerdi. Nitekim üçüncü tur
seçim sırasında, kalifiye sahibi olan ve kanun ile belirlenen koşulları yerine getiren uygun
adayların seçilmesi işini başarıyla yerine getirebilmek için Meclise de gereken destek
sunulmalıydı.
Tüm bunlara rağmen, son tur seçim değerlendirilmesinden hareket ederek, gereken kalifiye ile
donatılmış ve politikadan bağımsız olan bir Ombudsperson fikrinin Meclis tarafından kabul
edildiği izlenimi edinilmektedir. Bu noktaya varmaya kadar üç yıl kadar bir zaman diliminin
geçmesi ürkütücü gözükmektedir ve böyle bir şeyin üç yıllık bir zaman dilimi içerisinde
biriken baskıdan ileri geldiği de kesindir.
Buna rağmen, süreç henüz tamamlanmış değildir. Dar çerçevede bulunan üç adaydan birisi
kendisi ile ilgili düzenlenecek olan oylama sırasında mutlak çoğunluğun oylarını temin
11
etmelidir.35 Üç yıllık bir zamanın geçmesinden sonra Ombudspersonun seçilmesi için her
şeyin hazır olduğuna inanmak istiyoruz ve ilk tur seçimin yapıldığı genel kurulu toplantısının
tekrarlanmayacağını umut ediyoruz. Bu sürecin önümüzdeki haftalar içerisinde sona
erdirilmesi gerekir.
35
UNMİK’in 2007/15 No’lu Kuralı
12
Öneriler
Meclis
• Kanun ile belirlenen kriterlere saygı göstererek, Meclis, Ombudspersonun sıralı bir
şekilde seçilmesini temin etmelidir. Olası erteleme, bu kurumu ve Kosova’da insan
hakları ile ilgili durumun zayıflamasına yol açması yanı sıra Kosova’nın politik
imajına da olumsuz bir şekilde yansımış olacaktır.
• Dar çerçeveye giren adaylardan birinin mutlak çoğunluğun oylarını almasını temin
etmek için Meclis gerekeni yapmalıdır. Olası adaylar, seçici kurul – panel tarafından
değerlendilip belli sayıda puan almış ve bu olgu onların gereken kalifiye sahibi olduğu
ve Ombudsperson görevini üstelenebileceklerini göstermektedir. Meclis, seçici
kurulun çalışmalarından yararlanmalıdır.
• Mecliste yapılacak oylama açık olmalıdır ve bu şekilde politik esasça oylamadan
kaçınılarak şeffaflık arttırılmalıdır.
• Bağımsız kurumların oluşturulması fikrinin güncelleştirilmesi için Meclis aktif bir
şekilde çaba harcamalıdır. Kalifiye sahibi olan bir Ombudspersonun seçilmesi, bu
yönde umut verici bir örneği oluşturmuş olacaktır.
Uluslar arası topluluk
• Uluslar arası topluluk, ilerideki dönemde, Kosova kurumları ile beraber daha pro –
aktif ve önleyici bir rol oynamlıdır.
• Uluslar arası topluluk tarafından yapılan tüm müdahale ve entervensiyonların şeffaf
bir şekilde yerine getirilmesi yönünde çaba harcanmalıdır.
13