Çocuklarda serum okratoksin A düzeyleri

Çocuklarda serum okratoksin A düzeyleri

Orijinal Araflt›rma Original Article
138
Çocuklarda serum okratoksin A düzeyleri
Serum ochratoxin A levels in children
Belma Giray , P›nar Erkeko¤lu , Sevtap Ayd›n , Suna Sabuncuo¤lu , Gönül fiahin
Hacettepe Üniversitesi, Eczac›l›k Fakültesi, F. Toksikoloji Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye
Özet
Amaç: Okratoksin A (OTA), nefrotoksik etkileri baflta olmak üzere önemli toksik etkilerinin oldu¤u bilinen ve g›dalar yoluyla temas›n yayg›n
oldu¤u bir mikotoksin türüdür. Bu çal›flman›n amac›, Türkiye’nin farkl› bölgelerinde yaflayan çocuklarda serum OTA yo¤unluklar›n›n saptanmas›, günlük OTA al›m düzeylerinin hesaplanmas›, bölgesel farkl›l›klar›n de¤erlendirilmesi ve cinsiyet, beslenme al›flkanl›klar›, vücut kitle
indeksi (VK‹) ile olas› iliflkisinin irdelenmesidir.
Gereç ve Yöntem: ‹ç Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi’nde yaflayan 7-17 yafl aral›¤›ndaki çocuklardan (n=37) al›nan kan örneklerinde
serum OTA düzeyleri ELISA yöntemi ile ölçüldü.
Bulgular: Tüm çal›flma grubunda ortalama serum OTA düzeyi 0,59±0,08 ng/ml ve günlük OTA al›m düzeyi 0,82±0,11 ng/kg/gün olarak belirlendi. Okratoksin A düzeyleri yönünden cinsiyete göre gruplar aras›nda anlaml› bir fark bulunmad›. Bölgeler aras›nda ise istatistiksel olarak önemli farkl›l›klar saptand›. Akdeniz Bölgesi’nde yaflayan çocuklar›n serum OTA düzeyleri di¤er bölgelere oranla daha düflüktü.
Ç›kar›mlar: Hesaplanan tüm günlük OTA al›m düzeyleri Dünya Sa¤l›k Örgütü taraf›ndan belirlenen kabul edilebilir günlük al›m düzeylerinin alt›nda
bulundu. Ancak, OTA ile di¤er mikotoksinlere de temas›n sonucu olarak toplamsal bir etkinin olabilece¤i ve özellikle çocuklarda gözlenebilecek
nefrotoksisitede önemli bir rolünün bulunabilece¤i dikkate al›nmal›d›r. (Türk Ped Arfl 2009; 44: 138-42)
Anahtar kelimeler: ELISA, mikotoksin, nefrotoksisite, Okratoksin A
Summary
Aim: Ochratoxin A (OTA) is a mycotoxin type with important toxic effects including nephrotoxicity, and its exposure route is through
different sources of food. The aim of this study is to determine the levels of OTA concentrations in children from different parts of Turkey,
to assess the variances in different regions and to examine the possible relationship with sex, dietary habits and body mass index.
Material and Method: Ochratoxin A levels were determined in the blood samples taken from children between 7-17 years (n=37) from
Central Anatolia, Black Sea and Mediterranean Regions using ELISA technique. Serum OTA levels were determined as 0.59±0.08 ng/ml
and daily OTA intake was determined as 0.82±0.11 ng/kg/day in whole study group. No differences were found in OTA levels in relation to
sex.
Results: Statistically significant differences were found between the regions and serum OTA levels were lower than the other regions in
children living in Mediterranean Region.
Conclusions: The OTA intake levels were below the levels of tolerable daily intake levels given by World Health Organization. However, the
overall effect exposure to mycotoxins including OTA must be taken into consideration and this can have an impact on the nephrotoxicity seen
in children. (Turk Arch Ped 2009; 44: 138-42)
Key words: ELISA, mycotoxin, Ochratoxin A, nephrotoxicity
Girifl
Okratoksin A (OTA), Aspergillus ve Penicillium türü mantarlar taraf›ndan üretilen bir okratoksin türüdür. Tah›l türleri baflta
olmak üzere farkl› g›dalarda yayg›n olarak bulunan bir bulafl›c›
olmas› nedeniyle çocuklar da dahil olmak üzere insanlar›n
OTA’ya önemli ölçüde maruz kalmalar› söz konusudur. Okratoksin A’ya temas do¤rudan mantar türünün geliflti¤i g›dalar›n
tüketimiyle oldu¤u gibi, bunlar› tüketen hayvan ürünlerinin al›nmas›yla da olmaktad›r. Anne sütünde de bulunabildi¤i saptanm›flt›r, bu nedenle yenido¤an ve süt çocuklar›n›n da bu yolla
temas› söz konusu olabilmektedir (1-3).
Okratoksin A’n›n deney hayvanlar›nda nefrotoksik etkisi kan›tlanm›fl ve böbrek için güçlü bir karsinojen oldu¤u belirlenmifltir (4-6). Uluslararas› Kanser Araflt›rma Enstitüsü (IARC) taraf›ndan “Grup IIB” muhtemel karsinojen olarak s›n›fland›r›lm›fl-
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Belma Giray, Hacettepe Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi, F. Toksikoloji Anabilim Dal›, 06100, Ankara, Türkiye
Tel.: +90 312 309 29 58 Faks: +90 312 311 47 77 E-posta: [email protected] Gelifl Tarihi/Received: 08.09.2009 Kabul Tarihi/Accepted: 06.10.209
Türk Pediatri Arflivi Dergisi, Galenos Yay›nc›l›k taraf›ndan bas›lm›flt›r. Her hakk› sakl›d›r. / Turkish Archives of Pediatrics, published by Galenos Publishing. All rights reserved.
Türk Ped Arfl 2009; 44: 138-42
Turk Arch Ped 2009; 44: 138-42
t›r. Dolayl› karsinojen mekanizmas› arac›l›¤›yla “epigenetik” karsinojen olarak da adland›r›lmaktad›r. Ayn› zamanda DNA’ya
do¤rudan ba¤lanabilmesi nedeniyle do¤rudan karsinojen olarak kabul edilmektedir (5,6). Okratoksin A’n›n akut veya kronik
nefrotoksik etkileri bulunmaktad›r; neden oldu¤u böbrek lezyonlar›, proksimal tübülün dejenerasyonu dahil, böbrek korteksinde interstisyel fibroz, glomerülün hiyalinizasyonu ve tübüler
epitelin atrofisi fleklindedir. Ayr›ca, immünosüpresif, hepatotoksik, teratojenik, apopitoz bafllat›c›s›, genotoksik ve lipit peroksidasyonu art›r›c› etkileri oldu¤u da gösterilmifltir (7,8). Baflta
yenido¤an ve süt çocuklar› olmak üzere tüm çocuklar›n maruz
kal›nan ksenobiyotiklerin toksisitesine yetiflkine oranla daha
duyarl› oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda, g›dalar arac›l›¤›yla temas›n
son derece yayg›n oldu¤u OTA’ya ba¤l› geliflebilecek istenmeyen etkilerin bu grup için önemi anlafl›lmaktad›r.
Sa¤l›kl› bireylerde kan ve idrar OTA düzeylerinin ölçüldü¤ü
s›n›rl› say›da çal›flma bulunmaktad›r (9-19). Sa¤l›kl› çocuklarda
OTA düzeylerinin saptand›¤› tek bir çal›flma bulunabilmifltir
(20). Ülkemizde ise taraf›m›zdan yap›lm›fl çal›flma d›fl›nda bu
do¤rultuda yap›lm›fl bir çal›flmaya rastlanmam›flt›r (21). Yap›lan çal›flmalar, OTA düzeylerinin co¤rafik bölge, mevsim, yafl
ve cinsiyet ile de¤iflkenlik gösterebilece¤ine iflaret etmektedir.
Bu bilgiler ›fl›¤›nda sunulan çal›flmada, Türkiye’nin farkl› bölgelerinde yaflayan çocuklarda serum OTA düzeylerinin saptanmas› ve cinsiyet, beslenme al›flkanl›¤›, vücut kitle indeksi (VK‹)
ile iliflkisinin de¤erlendirilmesi amaçlanm›flt›r.
Gereç ve Yöntem
Çal›flma grubu
Türkiye’nin farkl› bölgelerinde yaflayan (Akdeniz, n=14; ‹ç
Anadolu: n=15; Karadeniz: n=8), yafllar› 7 ile 17 aras›nda de¤iflen (ortalama: 14,9±2,5 y›l) çocuklardan basit rastgele örnekleme yöntemi ile çocuk çal›flma grubu (n=37) oluflturuldu. Çal›flmaya dahil edilen çocuklar›n herhangi bir karaci¤er veya
böbrek hastal›¤›n›n olmad›¤› yap›lan anket çal›flmas› ile do¤ruland›. Boy, kilo, beslenme al›flkanl›klar› ile ilgili bilgiler ve ailesel hastal›k öyküsü bir anket uygulanarak al›nd›. Kilo ve boy
bilgilerinden hareketle VK‹ = Vücut A¤›rl›¤› (kg)/ (Boy)2 (m) formülü kullan›larak hesapland› (22).
Her bir gönüllüden 10 ml venöz kan örne¤i al›nd›, 800
xg’de 15 dakika santrifüj edilerek serum örnekleri ayr›ld› ve çal›flana kadar -20ºC’de sakland›. Kan örneklerinin toplanmas›
yaz döneminde gerçeklefltirildi.
Çal›flma, “Helsinki Deklerasyonu”na göre Hacettepe Üniversitesi Etik Kurulu’nca onaylanm›flt›r. Tüm çocuklar›n gönüllü olarak kan verdiklerini belirten imzal› ayd›nlat›lm›fl onam
formlar› kan örnekleri toplanmadan önce aileleri ile görüflülerek al›nm›flt›r.
Okratoksin A düzeylerinin tayini
Çal›flma grubunda yer alan çocuklardan al›nan serum örnekleri OTA düzeylerinin belirlenmesi için RIDASCREEN OTA
Enzim ‹mmünoassay yöntemi kullan›ld›. Bu yönteme göre
yap›lan ekstraksiyonundan sonra serum OTA düzeyleri RIDASCREEN OTA ELISA kitleri kullan›larak ölçüldü. Kullan›lan OTA
s›n›rlar› 25-2025 ng/L aras›ndad›r ve yöntemin ölçüm s›n›r› 25
ng/L’dir. Geri kazan›m deneyleri serum örneklerine 300 ng/L
OTA eklenerek gerçeklefltirildi ve geri kazan›m oran›
%100,79±3,9 olarak belirlendi.
Giray ve ark.
Çocuklarda serum okratoksin A düzeyleri
139
Günlük okratoksin A al›m düzeylerinin belirlenmesi
Günlük OTA al›m düzeyleri Breitholz ve ark.’lar› (23) taraf›ndan bildirilen ve afla¤›da belirtilen hesaplama yöntemine göre
hesapland›:
Günlük al›m düzeyi (ng/kg vücut a¤›rl›¤›/gün)=Cpx1,34
Cp: OTA plazma yo¤unlu¤u (ng/ml)
‹statistiksel de¤erlendirme
Gruplar aras› farklar›n önem kontrolleri, ANOVA tek yönlü
varyans analizi ve Student’s t-testi uygulanarak test edildi. Sonuçlar ortalama±standart sapma (SEM) olarak verildi. De¤iflkenler aras›ndaki iliflkiler, normal da¤›l›m gösteren de¤iflkenler
için "Pearson", normal da¤›l›m göstermeyen de¤iflkenler için
"Spearman” korelasyon yöntemi ile incelendi.
Bulgular
Akdeniz, Karadeniz ve ‹ç Anadolu Bölgeleri’nde yaflayan
çocuklardan oluflan çal›flma grubuna ait demografik veriler
Tablo 1’de görülmektedir. 23 k›z ve 14 erkek olmak üzere 37
çocuktan oluflan grubun yafl ortalamas› 14,96±0,43’dür ve VK‹
ortalamas› 19,42±0,49 olarak hesapland›. K›z ve erkek çocuklar aras›nda yafl ve VK‹ yönünden anlaml› bir fark saptanmad›.
Beslenme al›flkanl›klar› yönünden de¤erlendirildi¤inde, sebze ve meyve tüketiminin Akdeniz Bölgesi’nde fazla oldu¤u, Karadeniz Bölgesi’nde m›s›r ve m›s›r ürünlerinin daha fazla tüketildi¤i ve di¤er tah›l ve tah›l ürünlerinin al›m oran›n›n ise özellikle ‹ç
Anadolu Bölgesi’nde yüksek oldu¤u görüldü. Çal›flma grubunda yer alan çocuklar›n sosyo-ekonomik düzeyi düflük ailelerden
gelmeleri nedeniyle k›rm›z› et ve bal›k tüketiminin az oldu¤u, daha yüksek oranda tavuk tüketiminin tercih edildi¤i saptand›.
Tüm çal›flma grubunda ölçülen ortalama serum OTA düzeyleri, en düflük, en yüksek ve ortanca de¤erleri ile birlikte
Tablo 2’de verilmifltir. K›zlarda (n=23) ortalama serum OTA düzeyi 0,67±0,11 ng/ml idi. Bu de¤er erkeklerde (n=14) saptanan
düzeye (0,52±0,13 ng/ml) oranla yaklafl›k %30 fazla olmakla
birlikte gruplar aras› fark istatistiksel olarak anlaml› bulunmad›
(p>0,05). Tüm çal›flma grubunda ortalama serum OTA düzeyi
0,59±0,08 ng/ml bulundu. Çal›flma grubunda yer alan tüm çocuklar›n bireysel serum OTA düzeyleri fiekil 1’de görülmektedir. Bölgelere göre bir de¤erlendirme yap›ld›¤›nda ise ortalama
Tablo 1. Çal›flma grubuna ait demografik bilgiler
n
Yafl (y›l)
Boy (cm)
Kilo (kg)
VKI (kg/m2)
K›z
23 14,96±0,43 1,55±0,02
Erkek
14 14,79±0,85 1,57±0,06
47,33±2,39 19,58±0,68
49,61±4,94 19,17±0,66
Tüm Grup
37 14,89±0,41 1,56±0,03
48,19±2,36 19,42±0,49
De¤erler ortalama±standart sapma (SS) olarak verilmifltir.
Tablo 2. Serum okratoksin A düzeyleri
n Ortalama±SS En düflük En yüksek Ortanca
OTA
K›z
23
0,67±0,11
0,036
1,55
0,55
düzeyleri Erkek 14
0,52±0,13
0,039
1,35
0,20
(ng/ml)
0,59±0,08
0,036
1,55
0,48
Tüm
grup
37
OTA: Okratoksin A, SS: standart sapma
140
Türk Ped Arfl 2009; 44: 138-42
Turk Arch Ped 2009; 44: 138-42
Giray ve ark.
Çocuklarda serum okratoksin A düzeyleri
serum OTA düzeylerinin Akdeniz Bölgesi’nde 0,151±0,028
ng/ml; Karadeniz Bölgesi’nde 0,877±0,116 ng/ml ve ‹ç Anadolu Bölgesi’nde 0,859±0,134 ng/ml oldu¤u belirlenmifltir (fiekil 2).
Akdeniz Bölgesi’nde yaflayan çocuklardaki serum OTA düzeylerinin di¤er bölgelere oranla yaklafl›k alt› kat düflük oldu¤u ve
gözlenen bu fark›n istatistiksel olarak anlaml› oldu¤u (p<0,05)
saptand›.
Serum OTA düzeylerinden yola ç›karak hesaplanan günlük
OTA al›m düzeyleri de en düflük, en yüksek ve ortanca de¤erleri ile birlikte Tablo 3’de verilmifltir. Serum OTA düzeylerine koflut
olarak k›z çocuklar›nda hesaplanan günlük OTA al›m düzeyleri
(0,89±0,14 ng/kg/gün), erkek çocuklar›na göre (0,70±0,18
ng/kg/gün) yüksek olmakla birlikte gruplar aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulunmad› (p>0,05). Tüm çal›flma grubunda hesaplanan de¤er ise 0,82±0,11 ng/kg/gün idi.
Çal›flma grubunda yer alan tüm çocuklar›n bireysel günlük
OTA al›m düzeyleri de fiekil 3’de görülmektedir. Ayr›ca bölgelere göre yap›lan de¤erlendirmede Akdeniz Bölgesi’nde yaflayan çocuklar›n günlük OTA al›m düzeylerinin (0,202±0,037
ng/kg/gün), Karadeniz (1,176±0,155 ng/kg/gün) ve ‹ç Anadolu
(1,151±0,180 ng/kg/gün) Bölgeleri’ne oranla istatistiksel olarak anlaml› ölçüde (p<0,05) ve yaklafl›k alt› kat düflük oldu¤u
belirlendi.
Çocuklarda serum okratoksin A düzeyleri
1,80
1,60
OTA (ng/ml
1,40
1,20
1,00
0,80
0,60
Serum OTA düzeyleri ve günlük al›m düzeyleri ile kilo, yafl,
VK‹ aras›ndaki iliflkilerin de¤erlendirilmesi amac›yla korelasyon
katsay›lar› hesapland›, ancak istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmad›.
Tart›flma
Türkiye’nin farkl› bölgelerinde yaflayan çocuklardaki serum
OTA düzeyleri ölçülmüfl, bu düzeylerden yola ç›karak günlük
OTA al›m düzeyleri hesaplanm›fl ve yafl, beslenme, cinsiyet ve
VK‹ ile iliflkisi yönünden bir de¤erlendirme yap›lm›flt›r. ‹nsanlardaki serum/plazma veya idrar OTA düzeylerinin ölçüldü¤ü farkl› ülkelerde yürütülmüfl çeflitli çal›flmalar bulunmaktad›r
(9-19). Ülkemizde ise sadece sa¤l›kl› bireylerdeki OTA düzeylerinin de¤erlendirildi¤i taraf›m›zdan yap›lm›fl olan çal›flma d›fl›nda
bir çal›flmaya rastlanmam›flt›r (21). Çocuklardaki OTA düzeyinin
incelendi¤i çal›flmalar ise ülkemizde bulunmad›¤› gibi dünyada
da s›n›rl› say›dad›r (20,24,25). Yafl ile OTA düzeyi iliflkisine dair
yap›lan de¤erlendirilmelere çocuklar dahil edilmemifltir. Veriler,
kandaki OTA düzeyleri ile yafl aras›nda iliflki olmad›¤› veya az bir
iliflkinin oldu¤u yönündedir (1). Avrupa ülkelerinde eriflkinlerde
yap›lan de¤erlendirilmeler ortalama serum veya plazma OTA
düzeylerinin 1 ng/ml’yi aflmad›¤›n› göstermektedir. Bizim çal›flmam›zda çocuklarda 0,59±0,08 ng/ml olarak saptanan ortalama serum OTA düzeyi de bu de¤er ile uyumludur. Çal›flma grubunun yaklafl›k %25’inde ise serum OTA düzeyi 1 ng/ml’nin
üzerinde bulunmufltur. Çocuklardaki OTA düzeylerine iliflkin tek
bulunabilen çal›flma Sierra Leone’da 5-14 yafl aral›¤›ndaki çocuklarda yap›lm›fl bir çal›flmad›r ve idrar OTA düzeyleri 0,4-8,2
ng/ml olarak belirlenmifl, fakat de¤erler eriflkinler ile karfl›laflt›r›lmam›flt›r (20). Ayn› bölgede kordon kan›nda yap›lm›fl bir çal›flmada ise toplanan 64 kan›n 16’s›nda OTA varl›¤› bulunmufl
Tablo 3. Günlük okratoksin A al›m düzeyleri
0,40
n Ortalama±SS En düflük En yüksek Ortanca
0,20
0,00
fiekil 1. Tüm çal›flma grubunda yer alan çocuklar›n bireysel
serum OTA düzeyleri
Günlük
K›z 23
OTA al›m Erkek 14
düzeyleri
Tüm 37
(ng/kg/gün) Grup
0,89±0,14
0,70±0,18
0,82±0,11
0,048
0,052
0,048
2,08
1,80
2,08
0,72
0,27
0,60
OTA: okratoksin A, SS: standart sapma
Serum OTA düzeyleri
Çocuklarda okratoksin A al›m düzeyleri
1,2
2,50
b
b
2,00
Akdeniz Bölgesi
(n=14)
Karadeniz Bölgesi
(n=8)
0,6
‹ç Anadolu Bölgesi
(n=15)
OTA (ng/ml
OTA (ng/ml
0,9
1,50
1,00
0,3
a
0
fiekil 2. Ortalama serum okratoksin A düzeylerinin bölgelere
göre da¤›l›m›
0,50
0,00
fiekil 3. Tüm çal›flma grubunda yer alan çocuklar›n bireysel
günlük okratoksin A al›m düzeyleri
Türk Ped Arfl 2009; 44: 138-42
Turk Arch Ped 2009; 44: 138-42
(0,2-3,5 ng/ml), sekiz anne kan örne¤inin sadece bir tanesinde
OTA (0,2 ng/ml) bulunmufltur (25). ‹sviçre’de yap›lm›fl bir di¤er
çal›flmada da fötal serum örneklerinde anne serum örne¤ine k›yasla daha yüksek düzeyde OTA saptanm›flt›r (24).
Serum OTA düzeyleri ve günlük OTA al›m düzeylerinin cinsiyet ile iliflkisi de¤erlendirildi¤inde, k›z ve erkek çocuklar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark olmad›¤› gözlenmifltir.
Yap›lan çal›flmalar›n ço¤u serum/plazma OTA düzeyleri ile
cinsiyet aras›nda bir iliflkinin bulunmad›¤›n› göstermektedir
(11,15,16,26). Ancak s›n›rl› say›da çal›flmada bir iliflkinin oldu¤u yönünde veriler elde edilmifltir. Yafll› eriflkinlerde taraf›m›zdan yap›lan çal›flmada, Akdeniz ve ‹ç Anadolu Bölgeleri’nde
yaflayan kad›nlarda erkeklere oranla belirgin ölçüde (yaklafl›k
iki kat) yüksek OTA düzeyleri saptanm›flt›r (27). Ancak benzer
farkl›l›klar ayn› bölgelerde yaflayan çocuklarda saptanmam›flt›r. Bu da gerek beslenme al›flkanl›¤›n›n yafl gruplar›na göre
farkl›l›k göstermesi gerekse yafl ile toksinin vücuttaki yazg›s›n›n de¤iflken olabilmesi ile aç›klanabilir. Burdaspal ve Legarda (28) taraf›ndan ‹spanya’da yürütülen bir çal›flmada yaz döneminde OTA düzeyleri kad›nlarda yüksek bulunurken, k›fl
döneminde tersi bir durum saptanm›flt›r. Palli ve ark.’lar› (10)
taraf›ndan ‹talya’da yap›lan bir di¤er çal›flmada da benzer flekilde erkeklerde ölçülen serum OTA düzeyleri kad›nlara oranla anlaml› ölçüde yüksek bulunmufltur. Jonsyn-Ellis (20), 134
erkek ve 110 k›z çocukta idrar OTA düzeylerini ölçmüfl ve
OTA bulunma s›kl›¤›n›n erkeklerde %21, k›zlarda %31 olarak
saptand›¤›n› bildirmifltir. ‹statistiksel olarak önemli bulunan
gruplar aras› bu fark, k›z çocuklar›n›n bulaflm›fl g›dalar› daha
fazla tüketmeleri ile aç›klanm›flt›r. Bizim çal›flmam›zda da k›zlarda serum OTA düzeyi erkeklere göre yaklafl›k %30 oran›nda yüksek bulunmufltur, ancak fark istatistiksel olarak anlaml› de¤ildir. Bu durum beslenme al›flkanl›klar›n›n farkl›l›¤› ya da
denek say›s›n›n az olmas› ile aç›klanabilir.
Bölgeler aras› farkl›klar incelendi¤inde Akdeniz Bölgesi’nde
yaflayan çocuklardaki serum OTA düzeyleri ve günlük OTA al›m
düzeylerinin di¤er bölgelere göre anlaml› ölçüde düflük oldu¤u
belirlenmifltir. Birçok çal›flmada serum/plazma OTA düzeylerinin
bölgeler aras›nda önemli düzeyde farkl›l›k gösterdi¤i ve bu farkl›l›klar›n beslenme al›flkanl›klar› ve iklim koflullar›na ba¤l› olarak
gözlenebilece¤i bildirilmifltir (1,13,23,29). Taraf›m›zdan yap›lan
bu çal›flmada Karadeniz ve ‹ç Anadolu Bölgeleri’nde yaflayan
çocuklardaki serum OTA düzeylerinin yüksek bulunmas› da
benzer gerekçelere ba¤lanabilir. ‹ç Anadolu Bölgesi’nde yaflayanlar›n tah›l ve tah›l ürünlerini daha fazla tüketti¤i görülmektedir. Bu¤day baflta olmak üzere tah›llar mikotoksin bulafl› yönünden en fazla risk alt›nda bulunan ürünlerdir. Di¤er taraftan, saklanan kuru g›dalar›n kullan›m›n›n da fazla oldu¤u görülmektedir.
Uygun olmayan saklama koflullar› OTA’n›n oluflumunda son derece önemli bir etkendir. Karadeniz Bölgesi’ndeki ya¤›fll› iklim
koflullar› da ayn› flekilde OTA dahil mikotoksinlerin üremesinde
uygun ortam› sa¤lamaktad›r. Bu bölgede yaflayan çocuklarda
görülen daha yüksek OTA düzeyleri de iklim koflullar›na ba¤l›
olarak bulafl oran› fazla olan g›dalar›n tüketilmesi ile aç›klanabilir. Karadeniz’de s›kl›kla tüketilen m›s›r ve m›s›r ürünleri de bu g›dalar aras›nda yer almaktad›r. Akdeniz Bölgesi’nde de s›cak ve
nemli iklim koflullar›n›n mikotoksin üremesi için uygun olabilece¤i düflünülmekle birlikte, yaz döneminde sebzeler baflta olmak
üzere saklanmadan tüketilen g›dalar›n özellikle çocuklar›n beslenmesinde daha fazla yer ald›¤› söylenebilir.
Giray ve ark.
Çocuklarda serum okratoksin A düzeyleri
141
Çal›flmada yer alan çocuklar›n serum OTA düzeylerinden
yola ç›karak günlük OTA al›m düzeyleri hesaplanm›fl, Akdeniz
Bölgesi’nde 0,202±0,037 ng/kg/gün, Karadeniz Bölgesi’nde
1,176±0,155 ng/kg/gün ve ‹ç Anadolu Bölgesi’nde
1,151±0,180 ng/kg/gün olarak belirlenmifltir. Akdeniz Bölgesi’nde yaflayan çocuklarda hesaplanan günlük OTA al›m düzeyi di¤er bölgelerden istatistiksel olarak anlaml› ölçüde düflük
bulunmufltur. Bununla birlikte, her üç bölgede de hesaplanan
günlük al›m düzeyleri Dünya Sa¤l›k Örgütü taraf›ndan belirlenen kabul edilebilir günlük al›m düzeyinin (TDI) (14 ng/kg/gün)
alt›ndad›r (30). Kanada Uzmanlar Grubu TDI için 1,2-5,7
ng/kg/gün de¤erini önermektedir (31). G›da Toksikolojisi ve
Risk De¤erlendirmesi Nordik Çal›flma Grubu taraf›ndan yap›lan
de¤erlendirmede ise kabul edilen TDI de¤eri 5 ng/kg/gün’dür
(32). Tüm gruplarda belirlenen ortalama de¤erlerin kabul edilen
her üç de¤erin de alt›nda oldu¤u görülmektedir.
Sonuç olarak, çal›flma grubunda yer alan ve üç farkl› bölgede yaflayan tüm çocuklarda tayin edilebilir düzeyde OTA
varl›¤› saptanm›flt›r. Serum OTA düzeyleri ve günlük OTA
al›m düzeyleri yönünden k›z ve erkek çocuklar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark gözlenmemifl olmakla birlikte
bölgeler aras›nda önemli bir farkl›l›¤›n bulundu¤u saptanm›flt›r. Gözlenen bu farkl›l›k iklim koflullar›n›n ve/veya beslenme
al›flkanl›klar›n›n farkl›l›¤›na ba¤lanm›flt›r. Günlük al›m düzeyleri, ‹ç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri’nde Akdeniz Bölgesi’ne
oranla alt› kat fazla bulunmakla birlikte her üç bölgede de
Dünya Sa¤l›k Örgütü baflta olmak üzere uzman kurulufllar taraf›ndan bildirilen TDI de¤erlerinin alt›ndad›r. Ancak, OTA ile
birlikte nefrotoksik ve hepatotoksik etkileri bulunan di¤er mikotoksinlere de maruziyetin söz konusu olabilece¤i ve toksisitede olas› bir toplamsal etkinin varl›¤› unutulmamal›d›r. Ülkemizde çocuklarda böbrek hastal›klar›n›n görülme s›kl›¤›na
iliflkin istatistiksel bir veriye ulafl›lamam›fl olmakla birlikte,
Türk Nefroloji Derne¤i ve Çocuk Nefroloji Derne¤i iflbirli¤i ile
çocuklardaki kronik böbrek hastal›klar› yayg›nl›k çal›flmas›n›n
devam etti¤i belirlenmifltir. Okratoksin A düzeylerinin yüksek
bulundu¤u bölgelerde yaflayan çocuklar bu hastal›klar yönünden risk alt›ndad›r ve akut ve/veya kronik böbrek hastal›klar› yayg›nl›¤›n›n bu bölgelerde yüksek olmas› ihtimal dahilindedir. Nefrotoksisite baflta olmak üzere OTA dahil tüm
mikotoksinlerin olas› istenmeyen etkilerinden korunmak üzere gerekli önlemlerin al›nmas› son derece önemlidir.
Kaynaklar
1. Scott PM. Biomarkers of human exposure to ochratoxin A. Food Addit
Contam 2005; 22: (Suppl 1) 99-107. (Abstract) / (Full Text) / (PDF)
2. Creppy, EE. Update of survey, regulation and toxic effects of mycotoxins in Europe. Toxicol Lett 2002; 12: 19-28. (Abstract) / (PDF)
3. Fink-Gremmels J. Mycotoxins: Their implications for human and
animal health. Vet Quart 1999; 21: 115-20. (Abstract)
4. Peraica M, Radiç B, Luciç A, Pavloviç M. Toxic effects of mycotoxins in humans. Bull World Health Organ 1999; 77: 754-66.
(Abstract) / (PDF)
5. Bayman P, Baker JL. Ochratoxins: a global perspective.
Mycopathologia 2006; 162: 215-23. (Abstract) / (PDF)
6. Pfohl-Leszkowicz A, Manderville RA. Ochratoxin A: an overview
on toxicity and carcinogenicity in animals and humans. Mol Nutr
Food Res 2007; 51: 61-99. (Abstract) / (PDF)
7. Atroshi F, Biese I, Saloniemi H, et al. Significance of apoptosis and
its relationship to antioxidants after ochratoxin A administration in
mice. J Pharm Sci 2000; 3: 281- 91. (Abstract) / (Full Text) / (PDF)
142
Giray ve ark.
Çocuklarda serum okratoksin A düzeyleri
8. Soyoz M, Ozcelik N, Kilinc I, Altuntas I. The effects of ochratoxin
a on lipid peroxidation and antioxidant enzymes: a protective role
of melatonin. Cell Biol Toxicol 2004; 20: 213- 9. (Abstract) / (PDF)
9. Peraica M, Domijan AM, Matasin M, et al. Variations of ochratoxin A concentration in the blood of healthy populations in some
Croatian cities. Arch Toxicol 2001; 75: 410-4. (Abstract) / (PDF)
10. Palli D, Miraglia M, Saieva C, et al. Serum levels of ochratoxin A
in healthy adults in Tuscany: correlation with individual characteristics and between repeat measurements. Cancer Epidemiol
Biomarker & Prev 1999; 8: 265-9. (Abstract) / (Full Text) / (PDF)
11. Thuvander A, Paulsen JE, Axberg K, et al. Levels of ochratoxin A in
blood from Norwegian and Swedish blood donors and their possible correlation with food consumption. Food Chem Toxicol 2001;
39: 1145-51. (Abstract) / (PDF)
12. Gilbert J, Brereton P, MacDonald S. Assessment of dietary exposure to ochratoxin A in the UK using a duplicate diet approach
and analysis of urine and plasma samples. Food Addit Contam
2001; 18: 1088-93. (Abstract)
13. Creppy EE, Castegnaro M, Grosse Y, Meriaux J, Manier C,
Moncharmont P. Etude de l'ochratoxicose humaine dans trois
regions de France: Alsace, Aquitaine, et region Rhene-Alpes. In:
Human ochratoxicosis and its pathologies. Waller C. Creppy EE,
Castegnaro M, Dirheimer G (eds). Montrouge: INSERM/John
Libbey Eurotext , 1993: 147-58.
14. Scott PM, Kanhere SR, Lau BP, et al. Survey of Canadian human
blood plasma for ochratoxin A. Food Addit Contam 1998; 15:
555-62. (Abstract) / (PDF)
15. Ueno Y, Maki S, Lin J, Furuya M, Suguira Y, Kawamura O. A
4-year study of plasma ochratoxin A in a selected population in
Tokyo by immunoassay and immunoaffinity column-linked HPLC.
Food Chem Toxicol 1998; 36: 445-9. (Abstract) / (PDF)
16. Assaf H, Betbeder A-M, Creppy EE, Pallardy M, Azouri H.
Ochratoxin A levels in human plasma and foods in Lebanon. Hum
Exp Toxicol 2004; 23: 495-501. (Abstract) / (PDF)
17. Wafa EW, Yahya RS, Sobh MA, et al. Human ochratoxicosis and
nephropathy in Egypt: a preliminary study. Hum Exp Toxicol
1998; 17: 124-9. (Abstract) / (PDF)
18. Sangare-Tigori B, Moukha S, Kouadio JH, et al. Ochratoxin A in
human blood in Abidjan, Côte d'Ivoire. Toxicon 2006; 47: 894900. (Abstract) / (PDF)
19. Pacin AM, Ciancio Bovier EV, Motta E, Resnik SL, Villa D, Olsen
M. Survey of Argentinean human plasma for ochratoxin A. Food
Addit Contam Part A Chem Anal Control Expo Risk Assess 2008;
25: 635-41. (Abstract)
Türk Ped Arfl 2009; 44: 138-42
Turk Arch Ped 2009; 44: 138-42
20. Jonsyn FE. Intake of aflatoxins and ochratoxins by infants in Sierra
Leone: Possible effects on the general health of these children. J
Nutr Environ Med 1999; 9: 15-22. (Abstract) / (PDF)
21. Erkeko¤lu P, Sabuncuo¤lu S, Aydin S, Sahin G, Giray B. Seasonal
variations in serum ochratoxin A levels in healthy populations living in some regions of Turkey. Toxicon. 2009 Oct 13. [Epub
ahead of print] (Abstract) / (PDF)
22. World Health Organization. The problem of overweight and obesity. In: WHO Technical report series, Obesity: preventing and
managing the global epidemic. Geneva: WHO Press, 2000: 6-13.
23. Breitholtz A, Olsen M, Dahlbäck A, Hult K. Plasma ochratoxin A levels in three Swedish populations surveyed using an ion-pair HPLC
technique. Food Addit Contam 1991; 8: 183-92. (Abstract) / (PDF)
24. Zimmerli B, Dick R. Determination of ochratoxin A at the ppt level
in human blood, serum, milk and some foodstuffs by high-performance liquid chromatography with enhanced fluorescence detection and immunoaffinity column cleanup: Methodology and Swiss
data. J Chrom B 1995; 666: 85-99. (Abstract) / (PDF)
25. Jonsyn FE, Maxwell SM, Hendrickse RG. Human fetal exposure to
ochratoxin A and aflatoxins. Ann Trop Ped 1995; 15: 3-9. (Abstract)
26. Jimenez AM, de Cerain AL, Gonzalez-Pe as E, Bello J, Betbeder
AM, Creppy EE. Exposure to ochratoxin A in Europe: comparison with a region of northern Spain. J Toxicol-Toxin Rev 1998;
17: 479-91. (Abstract) / (PDF)
27. Giray B, Erkeko¤lu, P, Sabuncuo¤lu S, Ayd›n S, fiahin, G.
Geriatrik popülasyonda serum okratoksin A düzeyleri. Türk
Geriatri Dergisi (yay›nlanmak üzere kabul edildi).
28. Burdaspal PA, Legarda TM. Datos sobre la presencia de ocratoxina A en plasma humano en Espa a. Alimentaria 1998; 292:
103-9. (Abstract)
29. Gareis M, Märtlbauer E, Bauer J, Gedek B. Bestimmung von
Ochratoxin A in Muttermilch. Z Lebensm Unters Forsch 1988;
186: 114-7. (Abstract) / (PDF)
30. World Health Organization, Ochratoxin A. In: WHO Technical
report Series, Evaluation of Certain Food Additives and
Contaminants. Geneva: WHO Press 2007: 169-80.
31. Kuiper-Goodman T. Uncertainties in the risk assessment of three
mycotoxins: aflatoxin, ochratoxin, and zearalenone. Can J
Physiol Pharmacol 1990; 68: 1017-24. (Abstract) / (PDF)
32. The Nordic Working Group on Food Toxicology and Risk
Evaluation. Health evaluation of ochratoxin A in food products.
Nordiske Seminar-og Arbejdsrapporter 545, Copenhagen: Nordic
Council of Ministers, 1991: 1-26.