İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi`nde Araştırma Görevlisi

İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi`nde Araştırma Görevlisi

TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006
Araştırma makalesi
İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp
Merkezi’nde Araştırma Görevlisi Olarak
Çalışan Hekimlerin Mesleki Memnuniyet
Düzeyi
Leyla KARAOĞLU,
Tolga ŞAHİN,
Mücahit EĞRİ1,
Erkan PEHLİVAN,
Metin F. GENÇ3,
Gülsen GÜNEŞ3
The Career Satisfaction Levels of The
Residents Working
At İnönü University Turgut Özal
Medical Center
® ÖZET
® ABSTRACT
Amaç: Bu araştırmanın amacı, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Turgut Özal Tıp Merkezi’nde araştırma görevlisi olarak çalışan hekimlerin meslek yaşamındaki sorunlu alanlarını ve genel
olarak meslek yaşamlarından ne düzeyde memnun olduklarını
saptamak ve bazı bireysel özelliklere göre tanımlamaktır.
Yöntem: Araştırma tanımlayıcı niteliktedir. Araştırmanın
evrenini, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan 202 araştırma
görevlisi hekim oluşturmaktadır. Hekimlerin bireysel özelliklerini, mesleki memnuniyet alanlarını, akademik çalışmalarını
ölçmek üzere hazırlanan anket formu, Mayıs 2004 tarihinde
hekimlere dağıtılmıştır. 143 hekim anket sorularını yanıtlamıştır. Araştırmanın kapsama yüzdesi %70,8’dir.
Bulgular: Araştırmaya katılan hekimlerin yaş ortalaması
29,1±0,2 yıldır. Asistanların %69,9'u erkek, %30,1'i kadındır. Hekimlerin %61,5’i genel olarak mesleklerinden memnun
olduklarını belirtmişlerdir. Hekimlerin en çok yakındığı ilk üç
mesleki memnuniyet alanı sırayla kazanılan gelir (%90,9), mesleki eğitime ayrılan süre (%88,8) ve mesleki eğitime ayrılan bütçedir. (%82,5). Hekimlerin mesleki alanlara ilişkin yakınmalarının yaş, günlük çalışma süresi ve medeni duruma göre değiştiği
saptanmıştır (p<0,05). Ayrıca, hekimlerin bilimsel kongrelere
katılma, bilimsel araştırma ve makale hazırlama gibi akademik
çalışma yapma düzeylerinin düşük olduğu, bu durumun asistan
olarak çalışma süresiyle ilişkili olduğu saptanmıştır (p<0,05).
Sonuç: Araştırma sonucunda, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde
çalışan araştırma görevlisi hekimlerin yarıdan biraz fazlasının
meslek yaşamlarından memnun olduğu saptanmıştır.
Objectives: The aim of the study was to determine the
career satisfaction levels of the residents working at İnönü
University Turgut Özal Medical Center and to identify the
satisfaction facets by personal characteristics.
Methods: The study was a descriptive study. The study
population was 202 residents working at Turgut Özal Medical
Center. A self-responded questionnaire including items on the
personal characteristics, career satisfaction facets and academic
work life were distributed to the physicians during May 2004.
Of the total residents, 143 were responded to the questionnaire
with a response rate of 70.8%.
Results: The mean age of physicians was 29.1±0.2 years;
69.9% were men and 30.1% were women. Of the residents,
61.5% were generally satisfied with their career. The least
satisfied facets were income (90.9%), time (88.8%) and budget
for professional education (82.5%). The dissatisfied facets
were differed according to the residents’ age, work hours and
marital status (p<0.05). Participating in academic activities like
scientific congress, research and paper submission were rarely
seen among residents and were associated with the duration of
residency (p<0.05).
Conclusion: It was seen that more than half of the residents
working at Turgut Özal Medical Center were satisfied with their
career.
Key Words: Residents, Job Satisfaction, Career Satisfaction.
Anahtar Kelimeler: Asistan Hekim, Memnuniyet, İş Doyumu.
Doç.Dr., İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Doktora öğrencisi, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Prof.Dr., İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Yazışma Adresi: Doç.Dr. Leyla Karaoğlu
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Malatya
e-posta: [email protected]
[Geliş Tarihi: 18.02.2005 – Kabul Tarihi: 27.05.2005]
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006
Karaoğlu ve diğerleri
Giriş ve Amaçlar
süyle uzmanlaşma eğilimi göstermektedirler (10). Uzmanlık eğitimi günlük çalışma süresi uzun olan ve nöbet
tutulan yoğun bir süreçtir. Eğitim ve araştırma faaliyetlerinin yeri, zamanlaması, nicelik ve niteliğinin de araştırma görevlisi olarak çalışan hekimlerin memnuniyetlerini etkilediği bilinmektedir (11). Hem bir hekim olarak
hekimleri ilgilendiren bütün toplumsal değişikliklerin
hem kendi özel süreçlerinin etkisiyle, araştırma görevlisi hekimlerde duygusal tükenmenin ve yabancılaşmanın-duyarsızlaşmanın daha yüksek olduğunu, mesleki
memnuniyet düzeyinin daha düşük olduğunu gösteren
çalışmalar mevcuttur (12-14).
Bu çalışmada, yukarıdaki bilgilerden yola çıkarak, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Turgut Özal Tıp
Merkezi’nde çalışan araştırma görevlisi hekimlerin meslek yaşamındaki sorunlu alanlarının ve genel olarak
mesleklerinden ne düzeyde memnun olduklarının bazı
bireysel özelliklere göre tanımlanması amaçlanmıştır.
Son yıllarda, insan sağlığının tarih içindeki en iyi düzeyine ulaştığı varsayılmaktadır. Toplumun sağlık düzeyi
yükseldikçe sağlık hizmetleriyle ilgili talepleri ve eleştirileri artmakta ve daha kaliteli sağlık hizmeti istemektedir. Artan nüfus, değişen yaş örüntüsü, tanı ve tedavi
yöntemlerindeki gelişmeler, sağlık hizmeti giderlerinin
artması, sağlık hizmetlerinin artı değer getiren ekonomik
sektörlerden biri olarak değerlendirilmesi, Dünya genelinde, sağlık sektöründe verimlilik, kalite, özelleştirme
ve rekabet gibi kavramların tartışılmasına yol açmıştır.
Türkiye’de de 1980 yılından itibaren bu kavramlar tartışılmaya ve değişik düzeylerde pratikte yaşanmaya
başlanmıştır (1, 2). Bu değişiklikler, sağlık hizmeti sunumunda kilit rol oynayan hekimi, unvanı ve konumu ne
olursa olsun birincil olarak etkilemektedir.
Türkiye’de, sağlık hizmet sunumu ve insan kaynakları
ile ilgili bir çok sorun tespit edilmiştir. İhtiyaçtan fazla, iyi
eğitim almamış niteliksiz hekim yetiştirilmesi, hastaların
bekleme süresinin uzun muayene süresinin kısa olması,
dolayısıyla hasta tatmininin düşük olması, sevk zincirinin
işlememesi nedeniyle hastanelerde poliklinik yükünün
fazla olması, başhekimin etkisinin çok belirgin olması,
nitelikli yönetici eksikliği, kamuda çalışan hekimlerin
maaşlarının düşük olması, hekimlerin ek iş yapmadan
geçinemez hale gelmesi bu sorunlardan bazılarıdır. Bu
ve benzeri sorunlar nedeniyle hekimler arasında iş doyumunun düşük olduğu vurgulanmaktadır (3-7).
Hekimin mesleki memnuniyeti çok yönlü bir yapıya
sahiptir. Cinsiyet, yaş, medeni durum gibi demografik
faktörlerin yanı sıra unvan, çalışılan kurum ya da kuruluş,
uzmanlık alanı, kendi işinde ya da birine bağlı olarak
çalışma, nöbet usulü çalışma, bakılan hasta sayısı, gelir
ve iş yaşamıyla ilgili başka bir çok faktör hekim memnuniyetini etkilemektedir. Hekim memnuniyeti üzerinde
son yıllarda önemle durulmasının nedeni iş yaşamından
memnun olan hekimlerin daha iyi sağlık bakım hizmeti
sunmalarıdır. Çalışmalar hasta memnuniyeti ile hekim
memnuniyeti arasında kuvvetli bir ilişki olduğunu göstermektedir. Hekimin iş yaşamından memnun olmaması,
hem hekimin hem de hastanın sağlığını olumsuz etkiler.
Hekimin daha az çalışmasına, hatta greve yönelmesine
yol açabilir. Daha da ileriye yönelik düşünülürse mesleğin toplumdaki değeri düşer ve hekimlik mesleğini ya da
bazı uzmanlık dallarını seçen kişi sayısı azalır, toplumun
sağlık sistemi işleyemez hale gelebilir (8, 9).
Zor ve uzun süreli bir eğitimden sonra tıp fakültelerinden pratisyen olarak mezun olan hekimler, tek bir
alanda bilgi ve becerilerini geliştirme ve çalışma isteği
ile daha fazla mesleki ve maddi doyuma ulaşma güdü-
Yöntem
Araştırma tanımlayıcı niteliktedir. Araştırmanın evrenini Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan 202 araştırma
görevlisi hekim oluşturmaktadır. Örneklem seçilmeden,
evrenin tümüne ulaşmak hedeflenmiştir.
Başhekimden sözlü izin alınarak, hekimlerin bireysel
özellikleri ve mesleki memnuniyetleri ile ilgili sorular
içeren anket formu, Mayıs 2004 tarihinde hekimlere dağıtılmıştır. Anket formlarını kendi kendilerine dolduran
hekimler tekrar ziyaret edilerek anket formları toplanmıştır. 143 hekim anket sorularını yanıtlayarak iade etmiştir. Araştırmanın kapsama yüzdesi %70,8’dir.
Meslekten memnuniyeti ölçen sorular, Stamps ve
Cruz, Lichtenstien, Linzer ve arkadaşlarının (15) hazırladıkları anket sorularından uyarlanmıştır. Mesleki memnuniyet alanları kazanılan gelir, işle ilgili yönetimsel
konular (hasta kaydı, mesai, uyulması gereken kurallar,
izinler, vb.), işini yaparken bağımsız düşünme ve davranabilme (otonomi), aileye ayrılan zaman, boş zamanları
değerlendirme, mesleki eğitime ayrılan süre ve bütçe
(bilimsel yayınları takip edebilme), sunulan sağlık hizmetinin kalitesi, klinik bilgi ve beceri olarak kendini yeterli hissetme, ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla
olan ilişki, meslektaşlarla ve hemşirelerle olan mesleki
ve sosyal ilişkiler olarak tespit edilmiştir. Memnuniyet
alanları ile ilgili 12 soru dörtlü likert ölçeği kullanılarak
değerlendirilmiştir (hiç sorunum yok, minimal sorunlar
var, orta düzeyde sorunlar var, ciddi sorunlar var). İstatistiksel analize olanak sağlaması yönünden hiç sorunu
olmayanlar bir kategoride, minimal, orta düzeyde ve
ciddi sorunu olanlar bir kategoride toplanmıştır. Genel
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006
Karaoğlu ve diğerleri
mesleki memnuniyet düzeyi ise ayrı bir soru halinde
beşli likert ölçeği ile (kesinlikle katılıyorum, katılıyorum,
orta düzeyde katılıyorum, katılmıyorum, kesinlikle katılmıyorum) değerlendirilmiştir. İstatistikler için kesinlikle
katılanlar ile katılanlar, orta düzeyde katılanlar, katılmayanlar ile kesinlikle katılmayanlar birleştirilerek üç ayrı
kategori oluşturulmuştur. Verilerin istatistiksel değerlendirmesi SPSS 9.0 paket programı kullanılarak yapılmıştır. Bireysel özelliklerle memnuniyet düzeyi arasında ve
sorunlu mesleki alanlar arasında ilişki olup olmadığı Khi
kare testi ile incelenmiştir.
Mezuniyetten
Sonra Çalışma
Süresi (Yıl)
23 62,2
10
27,0
4 10,8
37
2,1-4,0
33 60,0
12
21,8
10 18,2
55
>4,0
32 62,7
11
21,6
8 15,7
51
19 57,6
9
27,3
5 15,2
33
1,1-2,0
24 57,1
13
31,0
5 11,9
42
>2,0
45 66,2
11
16,2
12 17,6
68
Araştırma
Görevlisi
Olarak Çalışma
Süresi (Yıl)
≤1,0
Bulgular
Oturulan Yer
Araştırma görevlisi hekimlerin yaş ortalaması 29,1±0,2
yıldır. Katılımcıların %69,9'u erkek ve %21,0’ı kadındır. Hekimlerin %50,3'ü evli, %23,8'i çocuk sahibidir.
Hekimlerin %20,3’ü kendi evinde, %73,4’ü kirada
ve %6,3’ü lojman ya da misafirhanede oturmaktadır.
Katılımcıların %74,8’inin kendine ait otomobili ve
%69,9’unun kendine ait bilgisayarı vardır. Mezuniyetten sonra ortalama çalışma süresi 4,3±0,2 yıl, araştırma
görevlisi olarak Turgut Özal Tıp Merkezi’nde ortalama
çalışma süresi 2,3±0,1 yıldır. Katılımcıların %81,8'i günde sekiz saatten fazla çalışmaktadır.
%
Sayı
%
Sayı
%
57 63,3
20
22,2
13 14,4
90
31 58,5
13
24,5
9 17,0
53
Kadın
65 65,0
20
20,0
15 15,0
100
Erkek
23 53,5
13
30,2
7 16,3
43
Evli
47 65,3
13
18,1
12 16,7
72
Bekar
41 57,7
20
28,2
10 14,1
71
Medeni
durum
Çocuk
22 64,7
6
17,6
6 17,6
34
Yok
66 60,6
27
24,8
16 14,7
109
Günlük
Ortalama
Çalışma Süresi
8 saat
20 76,9
4
15,4
> 8 saat
68 58,1
29
24,8
2
7,7
20 17,1
4 13,8
29
22,9
16 15,2
105
6 66,7
1
11,1
2 22,2
9
Var
69 64,5
22
20,6
16 15,0
107
Yok
19 52,8
11
30,6
6 16,7
36
Var
63 63,0
21
21,0
16 16,0
100
Yok
25 58,1
12
27,9
6 14,0
43
Toplam
88 61,5
33
23,1
22 15,4
143
Tablo 1’de araştırma görevlisi hekimlerin genel
olarak mesleklerinden memnuniyet düzeylerinin bazı
bireysel özelliklere göre dağılımı sunulmuştur. Hekimlerin %61,5’i mesleklerinden genel olarak memnun olduklarını, %23,1’i orta derecede memnun olduklarını ve
%15,4’ü memnun olmadıklarını belirtmişlerdir. Tablo
1’de görüldüğü gibi 30-35 yaş grubunda, erkeklerde,
günde sekiz saatten fazla çalışanlarda, bekarlarda, özel
otomobili olmayanlarda memnuniyet düzeyi nispeten
daha düşüktür. Ancak bu farklılıklar istatistiksel olarak
önemli bulunmamıştır (p>0,05).
Araştırma görevlisi hekimlerin mesleki memnuniyet
alanlarına ilişkin görüşleri ve bu görüşlerin yaş, cinsiyet,
medeni durum ve diğer bireysel özelliklere göre dağılımı
değerlendirilmiştir. Gelir miktarı, hekimlerin büyük çoğunluğu tarafından en çok yakınılan mesleki alan olarak bildirilmiştir (% 90,9). Bunu sırayla mesleki eğitime ayrılan süre
(%88,8), mesleki eğitime ayrılan bütçe (%82,5), klinikte
bağımsız düşünme ve davranma (%82,5), aileye ayrılan
zaman (%81,1), ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla
olan ilişki (%78,3), boş zamanları değerlendirme (%76,9),
işle ilgili yönetimsel konular (%75,5), sunulan hizmetin kalitesi (%73,4) ve kendini klinik bilgi ve beceri olarak yeterli
hissetme (%73,4) gibi alanlar takip etmiştir (Tablo 2).
Cinsiyet
Var
27,6
24
* p>0,05, (Ki-Kare Testi)
Yaş
30-35
8
65 61,9
Kişisel bilgisayar
Sayı
24-29
17 58,6
Kira
Özel Otomobil
Genel mesleki memnuniyet
Orta
Memnun
Memnun
Derecede
Toplam
Değil
Memnun
Sayı
Kendi evi
Lojman
misafirhane
Tablo 1. Araştırma Görevlilerinin Genel Mesleki Memnuniyet
Düzeylerinin Bazı Bireysel Özelliklere Göre Dağılımı (Malatya, 2004)
Bireysel
Özellikler*
≤2,0
26
117
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006
Karaoğlu ve diğerleri
Hekimlerin mesleki alanlara ilişkin görüşlerinin, yaş,
medeni durum ve günlük çalışma süresi dışında kalan bireysel özelliklere göre dağılımının benzer olduğu görülmüştür (p>0,05). Yaş gruplarına göre incelendiğinde 3035 yaş grubundaki hekimlerin, kazanılan gelir (%98,1)
ve aileye ayrılan zamanın yetersizliğinden (%90,6), 2529 yaş grubundakilere göre [kazanılan gelir (%86,7) ve
aileye ayrılan zaman yetersizliği (%75,6)] daha fazla yakındıkları görülmüştür (p<0,05). Aileye ayrılan zamanın
yeterli olmamasından evlilerin %90,3’ünün, bekarların
ise %71,8’inin yakındığı saptanmıştır (p<0.05).
Boş Zamanları
Değerlendirme
8 saat
>8 saat
Toplam
İşle İlgili Yönetimsel
Konular
8 saat
>8 saat
Toplam
Sunulan Hizmetin
Kalitesi
8 saat
>8 saat
Toplam
Klinik Bilgi ve
Beceri Yönünden
Yeterlilik
8 saat
>8 saat
Toplam
Meslektaşlar İle
Olan Mesleki ve
Sosyal İlişki
8 saat
>8 saat
Toplam
Hemşirelerle Olan
Mesleki ve Sosyal
İlişki
8 saat
>8 saat
Toplam
Tablo 2. Araştırma görevlisi hekimlerin günlük çalışma sürelerine göre mesleki memnuniyet alanlarına ilişkin görüşlerinin
dağılımı (Malatya, 2005)
Hekimlerin Görüşü
Mesleki
Memnuniyet
Alanları/
Sorun Yok
Günlük Çalışma
Süresi
Sayı
%
Sorun Var
Sayı
%
İstatistik
X2
p
Kazanılan Gelir
8 saat
>8 saat
Toplam
10 38,5
2,6
3
13
9,1
16
114
130
61,5
97,4
33,1 0,001
90,9
Mesleki Eğitime
Ayrılan Süre
8 saat
> 8 saat
Toplam
7 26,9
9
7,7
16 11,2
19
108
127
73,1
92,3
7,9
88,8
11 42,3
14 12,0
25 17,5
15
103
118
57,7
88,0
13,5 0,001
82,5
Klinikte Bağımsız
Düşünme ve
Davranabilme
8 saat
>8 saat
Toplam
11 42,3
14 12,0
25 17,5
15
103
118
8 30,8
19 16,2
27 18,9
18
98
116
57,7
88,0
13,5 0,001
82,5
69,2
83,8
2,9
81,1
6 23,1
25 21,4
31 21,7
20
92
112
76,9
78,6
0,0
78,3
11 42,3
24 20,5
35 24,5
15
93
108
57,7
79,5
5,4
75,5
10 38,5
28 23,9
38 26,6
16
89
105
61,5
76,1
2,3
73,4
10 38,5
28 23,9
38 26,6
16
89
105
61,5
76,1
2,3
73,4
15 57,7
35 29,9
50 35,0
11
82
93
42,3
70,1
7,2
65,0
15 57,7
43 36,8
58 40,6
11
74
85
42,3
63,2
3,8
59,4
0,12
0,01
0,12
0,12
0,00
0,04
Çalışma Süresi
Akademik
Çalışmalara
Katılma
Konferans ya da
seminere katılma*
Bilimsel araştırmada
yer alma*
Bildirisiz kongreye
katılma*
Bildiriyle kongreye
katılma*
Hakemli
dergide makale
yayımlama*
0,08
Ayrılan Süre ve
Mesleki Yönden
Hastalarla Olan
İlişki
8 saat
>8 saat
Toplam
65,4
79,5
2,3
76,9
Tablo 3. Araştırma Görevlisi Hekimlerin Son Bir Yıl İçinde
Akademik Çalışmalara Katılma Durumlarının Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı (Malatya, 2005)
Aileye Ayrılan
Zaman
8 saat
>8 saat
Toplam
17
93
110
Günde sekiz saatten fazla çalışan hekimler kazanılan
gelir, mesleki eğitime ayrılan süre ve bütçe, klinikte bağımsız düşünme ve davranabilme, işle ilgili yönetimsel
konular, meslektaşlar ve hemşirelerle olan mesleki ve
sosyal ilişki alanlarında, günde sekiz saat çalışan hekimlere göre daha fazla yakınmışlardır (p<0,05) (Tablo 2).
0,005
Mesleki Eğitime
Ayrılan Bütçe
8 saat
>8 saat
Toplam
9 34,6
24 20,5
33 23,1
0,84
≤1 yıl
Sayı
%1 Sayı
>2yıl
%1 Sayı
Toplam
%1 Sayı
%2
18 16,7
32 29,6
58 53,7 108 75,5
7 10,4
17 25,4
43 64,2
67 46,9
7 11,9
15 25,4
37 62,7
59 41,3
3
7,0
10 23,3
30 69,8
43 30,1
2
6,9
6 20,7
21 72,4
29 20,3
* p<0,05 (Ki-Kare Testi)
1
Satır yüzdesi
2
Sütun yüzdesi (n=143)
10
1,1-2 yıl
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006
Karaoğlu ve diğerleri
Tablo 3’te araştırma görevlisi hekimlerin son bir yıl
içinde akademik çalışmalara katılma durumlarının araştırma görevlisi olarak çalışma sürelerine göre dağılımı
sunulmuştur. Son bir yıl içinde hekimlerin %75,5’i bir
konferans ya da seminere dinleyici olarak katılmışlardır.
Asistanların %46,9’u bilimsel bir araştırmada yer almış,
%41,3’ü bildirisiz olarak ve %30,1’i bildiri sunarak bir
kongreye katılmış, %20,3’ünün hakemli bir dergide makalesi yayımlanmıştır. Akademik çalışmalara katılmanın
araştırma görevlisi hekim olarak çalışma süresiyle birlikte arttığı saptanmıştır (p<0,05). Bu faaliyetler en çok
araştırma görevlisi olarak iki yıldan daha fazla süreyle
çalışmakta olan hekimler tarafından yapılmıştır. Akademik çalışmalara katılmanın günlük çalışma süresi, cinsiyet, yaş grupları ve diğer bireysel özelliklere göre benzer
dağılım gösterdiği saptanmıştır (p>0,05).
ilgili araştırmalarda iş arkadaşlarıyla olan ilişki genellikle
memnun olunan konulardan biridir ve memnuniyet düzeyi oldukça yüksek saptanır. Gürpınar’ın araştırmasında
birinci basamak sağlık çalışanlarının %86’sı iş arkadaşlarından memnun olduğunu belirtmiştir (6). ABD’de ulusal
düzeyde yürütülmüş olan bir araştırmada akademik ortamda çalışan hekimlerin meslektaşlarından memnuniyeti hem birinci basamakta ve özel çalışan hekimlerden
yüksek hem de otonomi, kişisel zaman ve hastalarla olan
ilişki gibi mesleki alanlardan daha tatminkar bulunmuştur (15). Bu çalışmada iş arkadaşlarıyla olan ilişki en az
yakınılan alan olmakla birlikte hekimlerin yarıdan çoğunun bu alanda bile sorunu olduğu görülmektedir. Bu
durum, araştırmanın araştırma görevlisi hekimlerle sınırlı
olmasından ve ölçme-değerlendirme yöntemindeki farklılıklardan kaynaklanıyor olabilir. Hekimlerin yarıdan
çoğunun iş arkadaşlarıyla olan ilişkilerinde sorun olduğunu bildirmesi, bu durumun hekimlerin genel olarak iş
çevresinden ve mesleklerinden hoşnutsuzluklarıyla ilgili olabileceğini de düşündürmektedir.
Tartışma ve Sonuç
Bu araştırmanın kapsamına giren araştırma görevlisi
hekimler, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde eğitim almakta
olan, sağlık hizmeti sunan, bir yandan da akademik çalışmalara katılan hekimlerden oluşmaktadır. Araştırma,
uzmanlaşma aşamasındaki bu hekimlerin %61,5’inin
mesleklerinden memnun olduğunu göstermiştir. Genel olarak meslekten memnun olma düzeyinin bireysel
özelliklere göre benzer dağılım gösterdiği saptanmıştır
(p>0,05).
Araştırma görevlisi hekimlerin yaklaşık dörtte üçünün
kendilerini klinik bilgi ve beceri yönünden yeterli hissetmemelerinin, %82,5’inin klinik hizmetleri sunarken ya
da planlarken kendi başlarına karar verememelerinden,
öğrenme süreci içinde olmalarından ve usta-çırak ilişkisi şeklinde sürdürülen uzmanlık eğitiminin doğasından
kaynaklandığı düşünülebilir. İşle ilgili yönetimsel konulardan, ayrılan süre ve mesleki olarak hastalarla olan
ilişkilerinden ve sunulan hizmetin kalitesinden yakınmaları, hastanedeki iş yükünün fazla olabileceğini, hastane yönetimiyle ya da akademik çalışma sistemiyle ilgili
aksaklıkların olabileceğini düşündürmektedir. Bu sorunlar yalnız araştırma görevlisi hekimlerle ilgili olmayan,
genel olarak hekimlerin mesleki memnuniyetsizliğinin
başlıca sebebi olan sorunlardır (15). Araştırma görevlisi
hekim komisyonu tarafından hiyerarşik ilişkilerin, araştırma görevlisine negatif olarak yansıtıldığı, uzmanlık
eğitimi boyunca söz hakkı olmadığı ve kişiliksizleştiren
bir süreç yaşandığı dile getirilmiştir (17). Literatürde
araştırma görevlisi hekimlerin hizmetin her aşamasındaki kararlara katılmasının memnuniyetlerini artıracağı ve
bunun sonuçta hastanedeki hizmetin kalitesini artıracağı
bildirilmektedir (18).
Araştırmada, hekimlerin en çok kazandıkları gelirden
yakındıkları ortaya çıkmıştır. Hekimlerin %90,9’u aylık
gelirlerinin yetersiz olduğu görüşündedirler. Toraman
ve arkadaşlarının bir eğitim hastanesinde 379 uzmanlık öğrencisine yönelik olarak yaptıkları araştırmada da
hekimlerin mesleki memnuniyet düzeyleri düşük bulunmuştur. Toraman’ın araştırmasında hekimlerin %50.0’ı
mesleki tatmin düzeyini iyi, %75,9’u ücretleri kötü olarak değerlendirmiştir (16).
Araştırmada gelirden sonra en çok yakınılan mesleki memnuniyet alanları sırayla, mesleki eğitime ayrılan
süre (%88,8) ve bütçe (%82,5), klinikte bağımsız düşünme ve davranabilme (%82,5), aileye ayrılan zaman
(%81,1), ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla olan
ilişki (%78,3), boş zamanları değerlendirme (%76,9), işle
ilgili yönetimsel konular (%75,5), sunulan hizmetin kalitesi (%73,4), kendini klinik bilgi ve beceri olarak yeterli
hissetme (%73,4), meslektaşlarla olan mesleki ve sosyal
ilişki (%65,0) ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal ilişkidir (%59,4). Asistanların en az yakındığı alanlar iş arkadaşlarıyla olan mesleki ve sosyal ilişkileridir. Yurt içinde ve dışında yürütülmüş olan hekim memnuniyetiyle
Yakınılan mesleki alanlar hekimlerin bireysel özelliklerine göre incelendiğinde, yaş grubu, medeni durum ve günlük çalışma saati ile farklılık gösterdiği saptanmıştır. Otuz ve üzeri yaşlardaki hekimler otuz yaş
altındaki hekimlere kıyasla kazandıkları geliri ve ailelerine ayırdıkları zamanı daha yetersiz bulmaktadırlar
(p<0,05). Yine aileye ayrılan zamanı bekarlara kıyasla
11
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006
Karaoğlu ve diğerleri
evli hekimler doğal olarak daha yetersiz bulmuşlardır
(p<0,05). Araştırmanın ortaya çıkardığı bulgulardan
biri de, günde sekiz saatten fazla çalışan hekimlerin (ki
her beş hekimden dördü günde sekiz saatten fazla çalışmaktaydı) günde sekiz saat çalışanlara kıyasla daha
fazla mesleki alandan daha yüksek düzeyde yakındıklarıdır. Kazanılan gelir, mesleki eğitime ayrılan süre ve
bütçe, klinikte bağımsız düşünme ve davranabilme, işle
ilgili yönetimsel konular, meslektaşlarla ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal ilişkiler günde sekiz saatten
fazla çalışan araştırma görevlisi hekimler günde sekiz
saat çalışanlara kıyasla daha fazla yakınılan alanlardır
(p<0,05). İstatistiksel önem göstermemekle birlikte
günde sekiz saatten fazla çalışan araştırma görevlilerinin genel mesleki memnuniyet düzeyi de (%58,1)
düşük saptanmıştır (p>0,05). Günde sekiz saat çalışan
araştırma görevlilerinin %76,9’u genel olarak mesleklerinden memnunken, günde sekiz saatten fazla çalışanların yalnızca %58’i memnun olduğunu bildirmiştir. Bu
bulgular literatürle de uyumludur. Karlıdağ’ın tez çalışmasında günde sekiz saatten az çalışanlarda duygusal
tükenme ve duyarsızlaşmanın daha düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir (12). ABD’de araştırma görevlisi
hekimlerin 168 saatlik bir haftada 100-120 saat çalıştıkları ve bu durumun uykusuzluk, yorgunluk, depresyon,
hümanist duygularda azalmaya yol açtığı literatürde yer
almaktadır. ABD’de yapılan araştırmalarda araştırma
görevlilerinin %50-86’sı aşırı çalışma nedeniyle tıbbi
hatalar yaptıklarını, dinlenmeye yeterli zaman bulamadıklarını belirtmişlerdir. Ölümle sonuçlanan tıbbi hatalar nedeniyle ABD’de, 1 Temmuz 2003 tarihinden itibaren uygulanmak üzere Mezuniyet Sonrası Tıp Eğitimi
Akreditasyon Konseyi’nin (ACGM) önerisiyle araştırma
görevlisi hekimlerin haftada 80 saatten fazla çalıştırılmaması kararı alınmıştır. Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde de araştırma görevlisi hekimlerin haftalık çalışma süresini azaltmaya yönelik girişimler başlatılmıştır
(19-21). Türkiye’de araştırma görevlisi hekimlerin gün
aşırı nöbetler hesaba alındığında haftada ortalama 100
saat çalıştıkları söylenebilir. Nitekim araştırma görevlisi
hekimler sendika, tabip odası gibi çeşitli platformlarda
aşırı iş yükü, uzun süre nöbet tutma, fazla ve yoğun
çalışma gibi sorunları olduğunu dile getirmektedirler
(17, 22-24). Çalışmada, araştırma görevlisi hekimlerin
en doğal ihtiyaçları olan ailelerine ve başka faaliyetlere
ayıracak boş zaman konusunun en çok yakınılan alanlardan olmasının nedeni yoğun iş yükü ve fazla çalışma
saati olabilir.
Son bir yıl içinde araştırma görevlisi hekimlerin dörtte üçü (%75,5) bir seminer ya da konferansa dinleyici
olarak katılmıştır. Oysa doğal olan tümünün katılmasıdır. Son bir yıl içinde hekimlerin yarısından azı (%46,9)
bilimsel bir araştırmada yer almış ve bir kongreye bildirisiz (%41,3) katılmıştır. Hekimlerin yaklaşık üçte biri
bir kongrede bildiri sunmuş (%30,1) ve beşte birinin
(%20,3) hakemli bir dergide makalesi yayımlanmıştır.
Asistan olarak çalışma süresi arttıkça bu tür akademik
faaliyetlerin de arttığı gözlenmiştir (p<0,05). İlk iki yıllık araştırma görevlileri arasında bu faaliyetlere katılmış
olanlar yok denecek kadar az olduğu saptanmıştır (%7,029,6). Nitekim, Türkiye’deki araştırma görevlisi hekimler, 7. Tıpta Uzmanlık Kurultayı’nda ve tabip odalarında,
aşırı iş yükü ve maddi kısıtlılık nedeniyle bilimsel toplantı ve kongrelere katılamadıklarını, bilimsel araştırmalarda yer alamadıklarını dile getirmişlerdir (17, 22).
Bu araştırmanın bulguları, bir üniversite eğitim hastanesinde çalışan araştırma görevlisi hekimleri kapsaması
ve anket formlarının kendi kendine doldurulmuş olması
nedeniyle tüm araştırma görevlisi hekimlere genellenemez. Ayrıca çalışılan uzmanlık dallarının, nöbet tutma
durumunun ya da memnuniyet alanlarına ilişkin daha
ayrıntılı soruların sorulmamış olması da araştırmanın
kısıtlıkları arasında sayılabilir. Ancak bulgular, araştırma
görevlisi hekimlere yönelik olarak, memnuniyet düzeyleri, memnuniyetsizliğin nedenleri, uzmanlık eğitimi konusundaki görüşleri, çalışma süreleri ya da tıbbi hatalar
ile ilgili daha ayrıntılı ileri araştırmaların yapılması gerekliliğine işaret etmektedir.
Sonuç olarak Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan
araştırma görevlisi hekimlerin yarıdan biraz fazlasının
(%61,5) genel olarak mesleklerinden memnun olduğu
saptanmıştır. Hekimler en çok kazandıkları gelirin düşüklüğünden yakınmışlardır. Araştırmanın çarpıcı bir
bulgusu da günde sekiz saatten fazla çalışan hekimlerin birçok mesleki alanla ilgili daha fazla yakınmaları
olduğudur. Bu tanımlayıcı çalışma, hekim memnuniyetsizliğinin nedenlerine yönelik ileri araştırmalara ihtiyaç
olduğunu göstermektedir. Hekimlerin bilimsel akademik
çalışmalarının yetersiz düzeyde olduğu saptanmıştır.
Uzmanlık eğitimi alabilmeleri için hem bireysel, hem
toplumsal olarak yoğun emek harcanan araştırma görevlisi hekimlerin çalışma yaşamlarından tatmin olmaması
hayal kırıcıdır ve bu durumun devam etmesinin sağlık
hizmetlerinde olumsuz sonuçlara yol açabileceği göz
ardı edilmemelidir. Gelirin tüm hekimler için genel bir
motivasyon kaynağı olduğundan hareketle araştırma gö-
12
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006
Karaoğlu ve diğerleri
revlisi hekimlerin ekonomik koşullarının iyileştirilmesi,
bilimsel toplantılara katılımlarının desteklenmesi ve çalışma saatlerinin azaltılması gerek üniversite yöneticileri
gerekse ülkenin karar vericileri tarafından üzerinde durulması ve yeni düzenlemelere gidilmesini zorunlu kılmaktadır. Ayrıca uzmanlık eğitimde usta-çırak ilişkisine
dayanan geleneksel, otoriter eğitim anlayışı yerine daha
çağdaş ve katılımcı eğitim yöntemleri tercih edilmelidir.
Olumlu düzenlemeler, yalnız araştırma görevlisi hekimlerin memnuniyet düzeyini değil hastalara sunulan hizmetin kalitesini de artıracaktır.
7. Landon BE, Reschovsky J, Blumenthal D. Changes in career
satisfaction among primary care and specialist physicians,
1997-2001. JAMA Jan 2003 9;289(4):442-9.
8. Wetterneck TB, Linzer M, McMurray JE, Douglas J, et al.
Worklife and satisfaction of general internists. Arch Internal
Med 2002;162(6):649 656.
9. Liegh JP, Kravitz RL, Schembri M, Samuels SJ, Mobley S.
Physician career satisfaction across specialities. Arch Internal Med 2002;162(14):1577-1584.
10.Hayran O, Çalı Ş, Gençel Harmancı H, Kayhan Karavuş M.
Bir anksiyete kaynağı olarak tıpta uzmanlaşma. IV. Ulusal
Halk Sağlığı Kongresi Kitabı. Editörler Karababa AO, Uçku
R. 12-16 Eylül 1994 Didim:1-3.
11.Chung P, Morrison J, MA LJ, Lewinson W, Humphrey H,
Meltzer D. Resident satisfaction on an academic hospitalist
service: time to teach. Am J Med 2002;112(7):597-601.
® KAYNAKLAR
12.Karlıdağ R. Hekimlerde iş doyumu ve tükenmişlik sendromunun aleksitimi ve bazı sosyodemografik değişkenlerle
ilişkisi. Yayımlanmamış uzmanlık tezi. 1998. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı.
1. Holland WW. Overview of policies and strategies. İçinde:
Detels R, McEwen J, Beaglehole R, Tanaka H (editörler).
Oxford Textbook of Public Health. Fourth Edition. New
York: Oxford University Press; 2002. p 255-261.
13.Cujec B, Oancia T, Bohm C, Johnson D. Career and parenting satisfaction among medical students, residents and
physician teachers at a Canadian medical school. Can Med
Assoc J March 2000;162(5):637-640.
2. Aksakoğlu G, Kılıç B. Küreselleş(tir)menin içyüzü ve Türkiye sağlık sistemine etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp
Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı görüşü. “Halk Sağlığının Son Kırk Yılı ve Geleceği Forumu”. IX. Ulusal Halk
Sağlığı Kongresi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk
Sağlığı Anabilim Dalı ve Halk Sağlığı Uzmanları Derneği,
Hacettepe Üniversitesi Kongre Merkezi. 3-6 Kasım 2004
Ankara.
14.Stevens FC, Philipsen H. Job satisfaction of physicians in
academic and general hospitals. Ned Tijdschr Geneeskd.
1989;133(29):1459-63.
15.Linzer M, Konrad TR, Douglas J, McMurray JE, Pathman
DE, Williams ES,et al. Managed care, time pressure, and
physician job satisfaction: Results from the physician worklife study. J Gen Intern Med July 2000; 15(7):441-450.
16.Toraman AR, Demir C, Güçlü AK, Cankul Hİ, Özaltın H.
Hekim ve hemşireleri hastaneye bağlayan-uzaklaştıran faktörler. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı.
İstanbul 1996:269-273.
3. TUBİTAK. Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü projesi. Sağlık ve
ilaç paneli sonuç raporu Ankara 2003. http://vizyon2023.
tubitak.gov.tr/teknolojiongorusu/paneller/saglikveilac/raporlar/son/aglikveilac_son_surum.pdf, 17.02.2005.
4. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı
Anabilim Dalı Görüşü. Küreselleşme ve Halk Sağlığı. „Halk
Sağlığının Son Kırk Yılı ve Geleceği Forumu”. IX. Ulusal
Halk Sağlığı Kongresi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı Anabilim Dalı ve Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, Hacettepe Üniversitesi Kongre Merkezi. 3-6 Kasım
2004 Ankara.
17.Ankara Tabip Odası. ATO 2000-2001 Dönemi Çalışma
Raporu. Araştırma görevlisi hekim komisyonu girişimi.
http://www.ato.org.tr/hakkinda/cr-2000-2001/22.html,
17.02.2005.
18.Nixon RL, Jaramillo F. Impact of practice arrangements on
physicians’ satisfaction. Hosp Top 2003;81(4):19-25.
19.Lund KJ, Alvero R, Teal SB. Resident job satisfaction:
Will 80 hours make a difference? Am J Obstet Gynecol
2004;191(5):1805-1810.
5. Soyer A. Türkiye’de sağlık hizmetleri, sağlık, hekimler ve
eşitsizlikler; bugünden yarına. (İçinde): Türk Tabipleri Birliği. 2000-2020 sürecinde nasıl bir dünya, Türkiye, sağlık, tıp
ortamı öngörülebilir, oluşturulabilir? Nisan 2002:137-155.
20.Chung R, Ahmed N, Chen P. Meeting the 80-hour work week
requirement: What did we cut? Curr Surg 2004;61(6):609-611.
6. Gürpınar E, Kılıç B, Ergör A. Narlıdere Eğitim Araştırma ve
Sağlık Bölge Başkanlığı Sağlık Ocaklar’ında çalışan personelin iş doyumu. 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kongre
kitabı II. Diyarbakır Eylül 2002:463-466.
21.Bhananker SM, Cullen BF. Resident work hours [Technology, education and training]. Curr Opin Anaesthesiol
2003;16(6):603-609.
13
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006
Karaoğlu ve diğerleri
22.NET-GAZETE. Eğitim hastanelerinde hizmet yükünün büyük bir kısmı araştırma görevlisi hekimlerin omuzlarında. http://www.saglik-info.com/NETGAZATE/haber4.asp.,
17.02.2005.
24.Türk Tabipleri Birliği. Tıp Dünyası. Asistanların nöbet paraları ödenmiyor. 1 Mayıs 2004 Sayı:121. http://www.ttb.
org.tr/TD121/4.php3, 17.02.2005.
23.Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası. YÖK Kanun
tasarısı ve üniversite hastanelerinde çalışan personelin durumu. http://www.ses.org.tr/bilgi/18.htm, 17.02.2005.
14