Suç Teorileri - Hukuk Market

Suç Teorileri:
Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
Osman Dolu
SUÇ TEORİLERİ:
Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
Ankara, 2010
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
Osman Dolu
Hukuk Kitapları Dizisi: 1021
ISBN 978-975-02-1255-0
Birinci Baskı:
Mayıs - 2010
© Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.
Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş.’ye aittir. Yayınevinin yazılı
izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir
şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz.
Sayfa Tasarımı:
Ayşegül Genç
Kapak Tasarımı:
İsmail Çam
Yayın ve Dağıtım:
Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA
Tel: (0–312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0–312) 435 24 72
Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48
Şube: Strazburg Cd. No: 23 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 230 52 62
Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli- İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77
Web Adresi: www.seckin.com.tr, E–posta: [email protected]
Baskı:
Seçkin Yayıncılık, Tel: (0–312) 435 30 30
Sevgili Eşim Ayşegül’üme…
TEŞEKKÜR
Esasen, yazımı başlı başına bir serüven olan ve tamamlanması toplamda altı
buçuk yılı aşkın bir zamana yayılan yoğun bir çalışmanın ürünü olan bu kitabın
ortaya çıkışında, pek çok insana teşekkür borcum olduğunun farkındayım. Şimdi,
müteşekkir olduğum bu güzel insanlara tek tek teşekkürlerimi sunmak istiyorum.
Öncelikle, üzerimde çok emekleri olan Amerika Birleşik Devletleri’nin
Ohio Eyalati’nde yüksek lisans ve doktora eğitimlerini aldığım Kent State Üniversitesi’nden hocalarım olan Ceza Adalet Çalışmaları Bölüm Başkanı Profesör
Dr. Mark Colvin’e, Kriminoloji Profesörü Dr. Pamela Tontodonato’ya, Profesör
Dr. David Kessler’a ve Ontario Teknoloji Üniversitesi Kriminoloji ve Kamu
Politikaları Fakültesi Dekanı Sayın Profesör Dr. Naval Ammar’a ABD’de aldığım yüksek lisans ve doktora eğitimim boyunca bana sağlamış oldukları maddimanevi destek için şükranlarımı arz etmek istiyorum.
Kriminoloji literatürünün en önde gelen simalarından Cincinnati Üniversitesi’nden Profesör Dr. Francis T. Cullen ve Emory Universitesi’nden Profesör
Dr. Robert Agnew’a bana bu kitabı yazma ilhamını verdikleri için ayrıca teşekkürlerimi sunmak istiyorum. 2003 yılı Kasım ayında ABD’nin Colorado Eyaleti
Denver şehrinde 55.’ncisi düzenlenenen Amerikan Kriminoloji Topluluğu’nun
(American Society of Criminology) geleneksel yıllık toplantısında Albert
Cohen’in yanı sıra anomi ve gerilim teorilerinin en önde gelen isimlerinin katıldığı Robert Merton’un anısına düzenlenen oturumda, “Geçmişten Geleceğe
Kriminoloji Teorileri” isimli kriminoloji kitabının yazarları Profesör Dr. Francis
T. Cullen ve Profesör Robert Agnew’la şahsen tanışmam benim için bir dönüm
noktası olmuştur. Kriminoloji alanının bu değerli bilim insanları benim için tam
anlamıyla yaşayan efsanelerdi. Oturum sonrasında Cullen ve Agnew’la ayaküstü yaptığımız sohbet sonrasında bende, ABD’de okuduğum bu nadide eserlerin
bir benzerini Türkçe olarak yazma fikri doğdu. Özellikle Profesör
Tontodonato’nun Kriminoloji derslerinde teoriyle pratiği bir araya getirerek suç
ve kamu politikaları ilişkisine yaptığı vurgu, elinizdeki eserin de aynı eksende
şekillenmesinde ciddi bir tesir yapmıştır. Ayrıca, Profesör Colvin gibi teori sahibi bir kriminoloğun bölüm başkanımız olması ve doktora danışmanım oluşunun bu kitabı yazmama önemli bir katkı sağladığını itiraf etmeliyim. Kriminoloji biliminin bu zirve insanlarının bazılarından ders almak, bazılarıyla da şahsen
tanışmış olmakla kendimi ne kadar şanslı hissettiğimi tarif etmem imkânsızdır.
Bu kitabı yazma fikrini arkadaşlarımla paylaştığımda, istisnasız hepsinden
büyük bir destek gördüm. Ancak desteklerinin benim için ayrı bir önemi olan,
Dr. Halis Taksim’e ve halen İngiltere’de doktora eğitimini sürdüren Murat Aksoy’a ne kadar teşekkür etsem kifayet etmeyecektir. Özellikle Dr. Taksim’den
gördüğüm destek benim bugünlere kadar ulaşmamda temel itici güç olmuştur.
8
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
Değerli vakitlerini ayırarak kitabı baştan sona okuyarak redakte eden Polis
Akademisi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretim Üyesi Sayın Mehmet Acar’a, kitabın
çeşitli bölümlerini okuyarak geri bildirimde bulunan kardeşim Zafer Dolu ve eşi
Şengül Dolu’ya, Polis Akademisi Kamu Yönetimi Öğretim Üyesi Yrd. Doç Dr.
Serdar Kenan Gül ve Polis Akademisi Kriminoloji Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr.
Mehmet Alper Sözer’e, Polis Akademisi Öğretim Görevlisi Oğuz Karakuş’a,
Suç Önleme Araştırma Merkezi’nden Dr. Şener Uludağ’a, Dr. Hasan Büker’e,
İstihbarat Bilimleri Araştırma Merkezi’nden Dr. Musa Tüzüner ve Dr. Cüneyt
Gürer’e, Uluslararası Terörizm ve Sınıraşan Suçlar Araştırma Merkezi’nden Dr.
Oğuzhan Başıbüyük, Dr. Oğuzhan Ömer Demir, Salih Elmas ve Nurullah
Altun’a, Ağrı Emniyet Müdürlüğü’nden Dr. Cemil Doğutaş’a, Türkiye Uluslararası Uyuşturucu ve Organize Suçlarla Mücadele Akademisi’nden (TADOC)
Dr. İlkay Akyay’a, Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi’nden (TUBİM) Dr. Arif Akgül’e, EGM Eğitim Daire Başkanlığı’ndan
Emniyet Amiri Ekrem Köken ve Emniyet Amiri Mustafa Orhun Erdoğdu’ya,
EGM TEMÜH Daire Başkanlığı’ndan Başkomiser Zafer Kocadağ’a ve son
olarak Kırgız Polis Teşkilatı’ndan Başkomiser Bekchoro Aliiaskarov’a gönül
dolusu teşekkürü bir borç bilirim.
Bu uzun soluklu çalışmada bana desteğini hiç esirgemeyen sevgili eşim
Ayşegül Dolu Hanımefendiye, kızım Zehra’ya ve oğlum Orhan’a da minnettarlıklarımı belirtmek istiyorum. İyi ki vardınız ve iyi ki varsınız. Özellikle kıymetli eşim bunca fedakârlıklara katlanmasaydı, ne akademik kariyerimi tamamlayabilirdim ne de bu kitabı bitirebilirdim. Onca yıl boyunca beni hep destekleyip moral ve motivasyonumu yüksek tutarak her zaman yanımda olması ve
bitmek tükenmek bilmeyen sevgisiyle bana verdiği destek ve cesaret dolayısıyla
teşekkürlerin en büyüğünü sevgili eşime borçluyum.
Burada isimlerini sayamadığım veya saymayı unuttuğum pek çok dosta ve
bana yayın süresince her türlü kolaylığı sağlayan Seçkin Yayınevi’nin sahibi
Koray Seçkin Bey’e ve tüm Seçkin çalışanlarına da teşekkürü bir borç bilirim.
Hepinize sonsuz teşekkürler!
Dr. Osman Dolu
Polis Akademisi
Suç Önleme Araştırma Merkezi
Anıttepe – Ankara
Nisan 2010
TAKDİM
Benim 30 yıl önce başladığım bir maceraya sizler de bu kitapla yelken açmak üzeresiniz. Kriminoloji teorileri, benim üniversite yıllarımdan bu yana bir
akademisyen olarak hayatımı verdiğim bir alandır. İlk Kriminoloji dersimi 1971
yılında, Edwin Sutherland’ın İndiana Üniversitesi’ndeyken hocası olduğu Profesör Ramon Forston’dan aldım. Profesör Forston bana, suçun nedenlerini anlayabilmek için başladığım ve yaşam boyu bir arayış haline gelecek bir pencere
araladı. Zaman geçtikçe bu bilgi arayışı, aşka dönüşen bir çalışma halini aldı.
Bu arayış, teori rehberliğinde ve bilimsel deliller zemininde cereyan etti. Dr.
Forston bana fikirleri keşfetmeyi öğretti. Ancak fikirlerin de daima ampirik
çalışmalarla test edilmelerinin gerektiğini, dolayısıyla da kalbi bir inanış olarak
kabullenilmemeleri gerektiği yönünde hep telkinlerde bulundu.
Teori ile inanç ya da spekülasyon arasındaki fark, teorinin daima ampirik
deliller üzerine inşa edilmesidir. Teoriler, bilimsel araştırmalarla yakın bir
simbiyotik (ortak yaşam formu) ilişki içinde olagelmişlerdir. Ampirik bulgular
ne zaman eski teorilerin suça ilişkin eksik açıklamalar getirdiklerini göstermeye
başlasa veya mevcut araştırma sonuçlarıyla örtüşmemeye başlasalar, yeni teoriler ortaya çıkarlar. Yeni teoriler, eski teorilerin geçersiz olduğunu gösterme
iddiasındaki deliller üzerine kurulurlar. Yeni nesil bir grup araştırmacı tarafından ortaya koyulacak daha yeni bulgularla geçerlilikleri sorgulanana kadar bu
yeni teorilerin mevcut bulguları eski teorilerden daha iyi izah ettikleri kabullenilir. Her yeni bulgu, daha önce eksik oldukları için reddedilen eski teorilerden
ilham almış olması muhtemel yeni teorilere yol açarlar ve bu döngü bu şekilde
sürer gider.
Bu konuda ‘Sosyal Düzensizlik Teorisi’nin (Social Disorganization
Theory) geçmişi güzel bir örnektir. 1920’lere geldiğimizde, bu kitapta okuyacağınız düşünce okullarından birisi olan Şikago Okulu’nun şehrin iç bölgelerinin
–resmi istatistiklere yansıdığı kadarıyla– fakirlik ve bölge sakinlerinin bu bölgelerde uzun soluklu kalmamaları ve dolayısıyla bu bölgede yaşayan insanların
sadece geçici bir süre için bu mahallelerde yaşamaları nedeniyle daha fazla suç
ürettiğini ortaya koymuştu. Fakat 1950’lerle birlikte suçlu davranışı polise yansıdığı şekliyle resmi istatistikler yoluyla değil, anketler yoluyla bireylerin işledikleri suçları beyanlarına dayalı yeni bir metot olan ve öz-itiraf anketi (selfreport survey) olarak ifade edebileceğimiz yöntemin kullanılmasıyla suçun aslında şehrin bütün bölgelerine ve farklı sosyal sınıflara yayılmış bir yapıya sahip
olduğu fark edilmeye başlandı. Bu yeni bulgular da, anketlerin benzer bulgulara
ulaşamamasına karşın nasıl olup da resmi istatistiklerin suçun dağılımına ilişkin
sınıf farklılıkları gösterdiği üzerine yeni teorilerin geliştirilmesine yol açtı. Ampirik bulgulardaki bu farklılığı izah edebilmek için kriminologlar arasında
10
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
Damgalama Teorisi (Labelling Theory) daha fazla popülerlik kazanmaya başladı. Bu yaklaşımla birlikte, şehrin iç kısımlarında yaşayanlar ile alt sınıfa mensup
insanların şehrin dış kısımlarında yaşayanlardan ve üst sınıfa mensup insanlara
göre daha yüksek ihtimalle suçlu olarak damgalanacakları öngörülmüştü. Ne var
ki, bu süreç içinde daha 1970’lere gelmeden şehirlerin iç kesimlerine ve alt
sınıflara odaklanan teorilerin aslında suçu anlama noktasında yetersiz kaldıkları
ve ortaya koydukları yaklaşımların konuyu izahtan uzak oldukları görüldü.
Daha sonra, 1980’lerin başında yeni araştırmaların ortaya koyduğu bulgular
ortaya çıkmaya başladı. Aslında ben de o dönemlerle bir lisansüstü öğrencisi
olarak damgalama teorisi’nin varsayımlarını sorgulamaya başlayan kriminologlar arasında bulunuyordum. Colorado Üniversitesi’nden Profesör Delbert Eliot,
daha önce kullanılan yöntemlerden biri olan, bireylerin işledikleri suçları kendi
beyanlarına dayalı olarak öğrenme eksenli eski öz-itiraf (self-report) anketlerinin sorunlarını aşabilmek için oldukça sofistike yeni bir model geliştirdi. Daha
önceki öz-itiraf ölçeklerinden farklı olarak bu yeni modelde daha önceki modellerin göz önünde bulundurmadığı bir nokta üzerinde durdu: ciddi suçların yalnızca varlığı-yokluğu değil (“daha önce hiç suç işlediniz mi?” sorusu) aynı zamanda işlenme sıklığı (“Kaç kere suç işlediniz?” sorusu) da araştırılmaya başlandı. Daha 1980’lerin ortalarına bile gelmeden bu yeni öz-itiraf ölçeği kullanılarak pek çok araştırmalar yapıldı ve alt sosyal sınıflara mensup bireylerin özellikle şahsa karşı işlenen saldırı ve gasp gibi ciddi suçları daha fazla işlediklerine
dair sonuçlar bulundu. Aynı zamanda bu çalışmalar tüm Amerika çapında şehirlerin iç mahallelerinde çeteleşme ve çetelerce uygulanan şiddet içerikli suçların
açık bir şekilde artışta olduğunu ortaya koyuyordu. Bu yeni bulgularla birlikte
sosyal düzenin bozulması teorisi ve suçun dağılımında sosyal sınıf farklılıklarının olduğunu öngören gerilim teorisi gibi diğer teoriler de yeniden canlanmaya
başladı. Yeni çalışmalar şehirlerin iç kısımlarında işlenen suçları açıklayan bulgulara ulaşmaya başladı. Mesela, Robert Sampson genç insanların aktivitelerinin şehirlerin iç kesimlerinde gözetim altında olmadığını ve bu bölgelerdeki
şartları değiştirmek için halkın kollektif bir iradeden yoksun olduğunu buldu.
Bu yeni bulgular ışığında geliştirilen bu yeni teorik modelleme sonucunda
1990’larda gerilim teorisinin yeni versiyonlarıyla birlikte sosyal düzenin bozulması teorisinde de daha hassas kuramsal yapılar önerilmeye başlandı. Her iki
teori 1960’lar ve 1970’lerde çatışmaya düşmüşlerdi ve bu yeni araştırma sonuçlarıyla birlikte bu iki teori de yeni ve daha gelişmiş formatlarda yeniden geri
dönüyorlardı. Şüphesiz damgalama teorisi hala geçerliliği olan bir teori ancak
mevcut şekliyle, suçun oluşumuna ilişkin ortaya koyduğu izah, sosyal düzenin
bozulması ve gerilim teorilerinin odaklandığı boyuttan çok daha farklıdır. Sosyal düzenin bozulması teorisinin bu kısa tarihsel gelişim hikâyesi bize gösteriyor ki bütün teoriler aslında geçiciler ve değişen koşullarla ve yeni bulgularla
birlikte onlar da değişiyorlar. Kriminoloji Teorileri’ni heyecan verici yapan da
Takdim
11
işte budur. İşte bu ve benzeri özellikleri Kriminoloji Teorileri’ni bir yönüyle
harika bir maceraya çevirirler.
Fakat bu, hikâyenin sonu değil. İnsanlar arasında ilişkiler olduğu sürece,
suç bir problem olarak görülmeye devam ettiği müddetçe ve bir değişim olduğu
sürece kriminoloji macerası hiçbir zaman sona ermeyecektir. Teori ve bilimsel
çalışmalardaki yeni ufuklar, bugün suçlu davranışa ilişkin doğruluğunu kabul
ettiğimiz temel varsayımlarımızı her zaman tepe taklak edebilir. Yeni ve oldukça önemli bir ufuk da kriminolojinin uluslararası arenaya açılması hareketidir.
Çok uzun bir zaman boyunca kriminoloji bilimi, Amerika Birleşik Devletleri
eksenli bilimsel çalışmalar ve bu bulgular ışığında ortaya koyulan teori geliştirme çabalarına kilitlenmişti. Fakat şimdi, diğer ülkelerdeki suç kalıplarının ve
yeni veriler ışığında yapılan uluslararası araştırmaların gittikçe artan bir şekilde
teori geliştirme çalışmalarının odağına yerleştiğini görüyoruz. Bu itibarla, bu
kitabı kriminoloji bilimini uluslararası toplumun dikkatine getirme hareketinin
bir parçası olarak görüyorum. Türkiye, suç araştırmalarının odağına yerleşecek
ve Türkiye’de yapılacak araştırmalar sonucunda elde edilecek bulgular ışığında
suça ilişkin yepyeni teorilerin geliştirildiği dünya çapında bir kriminoloji merkezi olacaktır. Ümit ediyorum ki bu kitap, Türkiye’nin genç bilim insanlarını
kriminolojik görüşleri bir de Türkiye’deki verilerle yeniden test etmeleri için
cesaretlendirecek ve yepyeni çıkarımlarda bulunmalarına yardımcı olacak ve
ilham verecektir.
Okumak üzere olduğunuz kitap, suç ve suçluluğun nedenlerini anlayabilmek için ortaya koyulan çabalara ciddi bir katkıdır. Suça ilişkin bilimsel birikimimizi artırma macerasına daha fazla insanı çekecek olan bir çalışmadır. Bu
serüven öyle heyecan vericidir ki ömrümün son 30 yılında hiç durmadan Kriminoloji Teorileri’ne katkıda bulunmakla geçirdim. Şimdi de bu serüvene sizleri
davet ediyorum. Bu kitabın yazarı olan Osman Dolu, ABD’de aldığı yüksek
lisans ve doktora eğitimi süresince öğrencim olması dolayısıyla yakından tanıdığım bir kimsedir. Bu eseriyle yazar sizlere bugün kriminoloji literatüründe
suça ilişkin bildiklerimize dair harika bir değerlendirme sunmaktadır. Bu çalışmasıyla yazar, geçmişten günümüze kriminoloji literatürünün en önde gelen
perspektiflerini teori, araştırma ve uygulama çerçevesinde detaylı bir şekilde ele
almakta ve ortaya çıkan ürünü Türk okuyucularının beğenilerine sunmaktadırlar. Kim bilir, belki de bu kitabın okuyucuları olan sizler de aynen benim 30 yıl
önce hissettiğim gibi bir ilhamla kriminoloji serüveninin bir parçası olacaksınız.
Prof. Dr. Mark Colvin
Kent State Üniversitesi
Kent, Ohio – ABD
Nisan 2010
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR ................................................................................................................ 7
TAKDİM ................................................................................................................... 9
ŞEKİLLER LİSTESİ ..................................................................................................... 27
I. KISIM
GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR
Bölüm I
SUÇ TEORİLERİNE GİRİŞ
GİRİŞ ...................................................................................................................... 31
1. SUÇ VE SAPMA ................................................................................................... 31
2. SUÇ TEORİLERİ.................................................................................................... 34
3. TÜRKİYE’DE SUÇ ÇALIŞMALARI VE KRİMİNOLOJİ’NİN DURUMU........................... 35
4. KRİMİNOLOJİ’NİN İLGİ ALANLARI ........................................................................ 36
5. KİTABIN ORGANİZASYONU VE BÖLÜMLERİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ .............. 36
KRİMİNOLOJİ SERÜVENİ BAŞLASIN! ........................................................................ 40
REFERANSLAR ........................................................................................................ 42
Bölüm II
TEMEL KAVRAMLAR, BİLİM FELSEFESİ VE
BİLİMSEL ARAŞTIRMA METOTLARI AÇISINDAN SUÇ TEORİLERİ
GİRİŞ ...................................................................................................................... 45
1. ONTOLOJİ VE EPİSTOMOLOJİ CİLTTİR, ELBİSE DEĞİL! ........................................... 45
1.1. Ontoloji .................................................................................................................... 46
1.2. Epistemoloji ............................................................................................................. 47
1.2.1. Pozitivist Epistemoloji.......................................................................................... 47
1.2.2. Yorumlayıcı Epistemoloji ..................................................................................... 48
1.2.3. Realist Epistemoloji ............................................................................................. 49
2. KRİMİNOLOJİ BİLİMİNDE TEMEL YAKLAŞIMLAR VE BİLİM FELSEFESİ .................... 50
2.1. Pozitivist Perspektif ................................................................................................. 50
2.2. Sosyal İnşa Perspektifi ............................................................................................. 52
2.3. Fenomenolojik Perspektif ........................................................................................ 53
2.4. Eleştirel Perspektif ................................................................................................... 54
3. KRİMİNOLOJİ LİTERATÜRÜNDE ARAŞTIRMA VE YÖNTEM .................................... 55
14
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA YAKLAŞIM SEVİYELERİ ............................................ 56
4.1. Paradigma................................................................................................................ 57
4.2. Teori ........................................................................................................................ 60
4.3. Hipotez/Önerme...................................................................................................... 61
4.4. Kavram..................................................................................................................... 63
4.5. Değişken .................................................................................................................. 64
5. SUÇ TEORİLERİNİN ÇEŞİTLERİ VE TASNİF METOTLARI........................................... 65
5.1. Suç Sorumluluğu Açısından: Klasik Okul–Pozitivist Okul veya Özgür İrade–
Determinizm Ayrımı ................................................................................................ 66
5.2. Açıklama Seviyesine Göre: Mikro Mu, Makro Mu? ................................................. 66
5.3. Suçun Kaynağı Açısından: Bireysel Mi, Çevresel Mi? ............................................... 67
5.4. Fonksiyonu Açısından: Sosyal Yapı Mı, Sosyal Süreç Mi? ........................................ 68
5.5. Güç Dengeleri Açısından: Uzlaşma Mı, Çatışma Mı? ............................................... 68
5.6. Açıklama Çapına/Gücüne Göre: Genel Mi, Kısmi Mi? ............................................. 69
5.7. Açıklanan Kavrama Göre: Suç Mu, Suçluluk Mu? .................................................... 70
5.8. Yakın Olduğu ve Etkileşim Halinde Bilim Dalına Göre Tasnif ................................... 70
6. TEORİLERİN KALİTESİNİ GÖSTEREN KRİTERLER .................................................... 70
6.1. Mantıksal Tutarlılık .................................................................................................. 71
6.2. Kapsamlı Olması ...................................................................................................... 71
6.3. Test Edilebilir ve Yanlışlanabilir Olması ................................................................... 71
6.4. Ampirik Geçerliliğinin Olması .................................................................................. 72
6.5. Pratikte İşe Yarar Olması ve Uygulamaya Yönelik Somut Politika Önerileri
Sunabilmesi ............................................................................................................. 72
REFERANSLAR ........................................................................................................ 74
II. KISIM
KLASİK OKUL
Bölüm III
RASYONEL BİR TERCİH OLARAK SUÇ:
DÜNDEN BUGÜNE KLASİK OKUL FİKİRLERİ,
RASYONEL TERCİH VE CAYDIRICILIK TEORİLERİ
GİRİŞ ...................................................................................................................... 82
1. DOĞAÜSTÜ GÜÇLER PERSPEKTİFİ: SUÇA İLİŞKİN ERKEN DÖNEM
AÇIKLAMALARI VE SUÇLUYA BAKIŞ ..................................................................... 82
2. KLASİK OKUL (1700–1800) .................................................................................. 84
2.1. Kanunların Kaynağı Nedir? ...................................................................................... 86
2.2. Kanunların Yorumlanması ....................................................................................... 87
İçindekiler
15
2.3. Kanunların Dili ......................................................................................................... 87
2.4. Cezaların Miktarı: Suç ve Ceza Arasındaki Denge .................................................... 87
2.5. Cezaların Amacı ....................................................................................................... 88
2.6. Cezaların Sahip Olması Gereken Özellikler .............................................................. 88
2.7. Klasik Okul’a Göre Suç Neden İşlenir? ..................................................................... 89
2.8. Klasik Okul’a Göre İnsancıl Bir Cezalandırma Yöntemi: Hapishaneler ..................... 91
3. KLASİK OKUL DÜŞÜNCELERİNİN YENİDEN DOĞUŞU: NEO-KLASİK OKUL
(1970–1980) ....................................................................................................... 92
4. RASYONEL TERCİH TEORİSİ ................................................................................. 93
5. CAYDIRICILIK TEORİSİ ......................................................................................... 95
5.1. Özel ve Genel Caydırıcılık ........................................................................................ 96
5.2. Stafford ve Warr’un Caydırıcılık Teorisini Yeniden Formule Etmesi ........................ 96
5.3. Mutlak ve Kısmi Caydırıcılık ..................................................................................... 98
5.4. Caydırıcılık Potansiyelinin Hesaplanması................................................................. 99
5.5. Caydırıcılık mı Yoksa Suçun Yer Değiştirmesi mi? .................................................... 99
5.5.1. Suçun Mekânsal Olarak Yer Değiştirmesi .......................................................... 100
5.5.2. Suçun Zamansal Olarak Yer Değiştirmesi .......................................................... 101
5.5.3. Suçun Hedef Yönüyle Yer Değiştirmesi .............................................................. 101
5.5.4. Suçlunun, Suç İşleme Taktiğini Değiştirmesi ...................................................... 101
5.5.5. Suçlunun, Bir Suç Türünden Diğerine Kayması .................................................. 102
5.5.6. Suçlunun Yerini Başka Suçluların Alması ........................................................... 102
6. SUÇ VE SUÇLUNUN ÖZELLİKLERİNE GÖRE CAYDIRICILIK ......................................102
6.1. Suçun Özelliğine Göre Caydırıcı Etkideki Değişim.................................................. 103
6.1.1. Rasyonel Bir Eylem Olarak Suç ve Caydırıcılık .................................................... 103
6.1.2. Suçun Araç mı Amaç mı Oluşuna Göre Caydırıcılık ............................................ 103
6.1.3. Suçun Hedefi Bakımından Caydırıcılık ............................................................... 104
6.1.4. Tanımlanışına Göre Suçlar ve Caydırıcılık .......................................................... 105
6.1.5. Suç Mahalli ve Caydırıcılık ................................................................................. 105
6.2. Şahsın Özelliğine Göre Caydırıcı Etkideki Değişim ................................................. 105
6.2.1. Suçu Bir Hayat Tarzı Olarak Benimseme, Suçta Uzmanlık ve Caydırıcılık .......... 105
6.2.2. Riske Atılacak Şeylerin Varlığı/Miktarı ve Caydırıcılık ........................................ 107
6.2.3. Cinsiyet ve Caydırıcılık ....................................................................................... 107
6.2.4. Diğer Kişisel Özellikler ve Caydırıcılık ................................................................. 108
7. KLASİK OKUL’UN ZAYIF VE GÜÇLÜ YÖNLERİ .......................................................108
7.1. Güçlü Yönleri ......................................................................................................... 108
7.2. Zayıf Yönleri ........................................................................................................... 109
SONUÇ ..................................................................................................................110
REFERANSLAR .......................................................................................................112
16
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
Bölüm IV
BİR FIRSAT OLARAK SUÇ:
SUÇUN DURUMSAL BELİRLEYİCİLERİ,
SUÇ FIRSATLARI VE RUTİN AKTİVİTELER TEORİSİ
GİRİŞ .....................................................................................................................119
1. RUTİN AKTİVİTELER TEORİSİ ..............................................................................120
1.1. Motive Olmuş Suçlu(lar) ........................................................................................ 123
1.2. Koruyucunun Yokluğu............................................................................................ 124
1.3. Uygun Hedef .......................................................................................................... 124
1.3.1. Hedefin Görünür Olması .................................................................................... 125
1.3.2. Değerli veya Arzu Edilebilir Olması .................................................................... 125
1.3.3. Suça Karşı Korumasız Olması ............................................................................. 125
1.3.4. Hareket Kabiliyeti .............................................................................................. 126
1.3.5. Hedefin Müsait ve Erişilebilir Olması ................................................................. 126
1.4. Rutin Aktiviteler Teorisi’ne Eklenen Dördüncü Faktör: “Tutucular”...................... 127
1.5. Rutin Aktiviteler Teorisi’nin Genel Değerlendirmesi ............................................. 128
2. SUÇ FIRSATLARI .................................................................................................129
3. DURUMSAL SUÇ ÖNLEME ..................................................................................130
4. SUÇ GERÇEKTEN DE FIRSATLARIN ÜRÜNÜ MÜ?..................................................134
4.1. Teorinin Temel Varsayımlarının Test Edilmesi....................................................... 134
4.2. Suç ve Zaman İlişkisi .............................................................................................. 135
4.3. Suç ve Yer İlişkisi .................................................................................................... 135
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ .......................................................................137
REFERANSLAR .......................................................................................................139
III. KISIM
POZİTİVİST OKUL
Bölüm V
SUÇUN NEDENLERİNE İLİŞKİN BİREY EKSENLİ YAKLAŞIMLAR I:
BİYOLOJİK SUÇ TEORİLERİ
GİRİŞ .....................................................................................................................145
1. ERKEN DÖNEME AİT YAKLAŞIMLAR: DIŞ GÖRÜNÜŞE BAĞLI TEORİLER ................146
1.1. Biyometrika: İstatistiğin İnsan Biyolojisi’ne Uygulanması ..................................... 147
1.2. Yüz ve Kafatasına Göre Karakter Tahlili ve Suç Tahmini: Fizyonomi ve
Prenoloji ................................................................................................................ 149
1.3. Lombroso’nun “Atavistik Adam”ı ve İtalyan Ekolü ................................................ 150
1.4. Dugdale’in “Jukes Ailesi” ....................................................................................... 154
İçindekiler
17
1.5. Kretschmer ve Sheldon’un “Vücut Tipleri” Çalışmaları ......................................... 155
1.6. Erken Dönem Teorilerini Test Eden Çalışmalar: Goring’in ‘İngiliz Mahkum’u
ve Hooton’un ‘Amerikan Suçlu’su ......................................................................... 158
1.7. Erken Dönem Teorilerine Getirilen Eleştiriler........................................................ 160
2. ÇAĞDAŞ BİYOLOJİK YAKLAŞIMLAR .....................................................................162
2.1. Genetik ve Suç İlişkisi............................................................................................. 162
2.1.1. XYY veya Süper Erkek Sendromu ....................................................................... 162
2.1.2. Gen Temelli Suç Teorileri ................................................................................... 163
2.1.3. Araştırma Dizaynları ve Ampirik Testler ............................................................ 164
2.1.3.1. Aile Çalışmaları .............................................................................................164
2.1.3.2. Evlat Edinme Çalışmaları ..............................................................................164
2.1.3.3. İkizler Üzerinde Yapılan Çalışmaları .............................................................165
2.2. Beyin Fonksiyonu Bozuklukları .............................................................................. 165
2.3. Biyokimyasal Faktörler ve Hormonel Bozukluklar ................................................. 166
2.3.1. Seratonin ........................................................................................................... 167
2.3.2. Testesteron........................................................................................................ 167
3. BİYOLOJİK TEORİLERİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YANLARI ..............................................169
Güçlü Yanları................................................................................................................. 169
Eleştiriler ve Zayıf Yanları ............................................................................................. 169
4. BİYOLOJİK SUÇ TEORİLERİNİN ORTAYA KOYDUĞU SUÇ ÖNLEME VE
MÜCADELE STRATEJİLERİ...................................................................................170
SONUÇ ..................................................................................................................170
REFERANSLAR .......................................................................................................172
Bölüm VI
SUÇUN NEDENLERİNE İLİŞKİN BİREY EKSENLİ YAKLAŞIMLAR II:
PSİKOLOJİK SUÇ TEORİLERİ
GİRİŞ .....................................................................................................................177
1. PSİKODİNAMİK PSİKOLOJİ VE PSİKANALİTİK YAKLAŞIM ......................................179
1.1. Psikanalitik Teori ve Suç ........................................................................................ 179
1.2. Psikanalitik Görüşe Getirilen Eleştiriler ................................................................. 182
2. GENEL KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ VE SUÇ .....................................................................182
2.1. Psikopati ................................................................................................................ 183
2.2. Ani ve Tepkisel Hareket Etme ................................................................................ 184
2.3. Negatif Duygusallık ................................................................................................ 185
2.4. Genel Kişilik Özelliklerine İlişkin Eleştiriler ............................................................ 186
3. ZEKÂ VE SUÇ......................................................................................................186
3.1. Erken Dönem Zekâ ve Suç Çalışmaları: Goddard’ın “Zekâ Geriliği” Çalışması ....... 186
3.2. Zekâ – Suç İlişkisine İlişkin Güncel Çalışmalar........................................................ 187
18
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
3.3. Zekâ – Suç İlişkisine İlişkin Ampirik Çalışmalar ve Bulgular ................................... 188
3.4. Zekâ – Suç İlişkisine İlişkin Çalışmalara Getirilen Eleştiriler ................................... 189
4. AHLÂKİ GELİŞİM VE SUÇ İLİŞKİSİ.........................................................................190
4.1. Pieaget’in Ahlâki Gelişim Modeli ........................................................................... 190
4.2. Kohlberg’in Ahlâki Gelişim Modeli ........................................................................ 191
4.2.1. Düzey I – Bireysellik ve Ceza: Gelenek Öncesi Ahlâkilik ..................................... 192
1. Aşama – İtaat ve Ceza ...........................................................................................192
2. Aşama – Bireysellik, Menfaat ve Karşılıklık ...........................................................193
4.2.2. Düzey II – Toplumcu Yaklaşım: Geleneksel Ahlâkilik ......................................... 193
3. Aşama – İnsanlar Arası İyi İlişkiler .........................................................................194
4. Aşama – Kamu Düzenini Muhafaza .......................................................................194
4.3.3. Düzey III– Prensipler, İlkeler ve Bağımsızlık Düzeyi: Gelenek Ötesi
Ahlâkilik ............................................................................................................. 194
5. Aşama – Sosyal Sözleşme ......................................................................................195
6. Aşama – Evrensel İlkeler ve Prensipler..................................................................195
4.3. Ahlâki Gelişim – Suç İlişkisini Araştıran Ampirik Çalışmalar................................... 196
5. PSİKOLOJİK YAKLAŞIMLARIN ZAYIF VE GÜÇLÜ YANLARI .....................................198
6. PSİKOLOJİK SUÇ TEORİLERİNİN ORTAYA KOYDUĞU SUÇ ÖNLEME VE
MÜCADELE STRATEJİLERİ...................................................................................198
SONUÇ ..................................................................................................................199
REFERANSLAR .......................................................................................................200
Bölüm VII
ÇEVRESEL FAKTÖRLERİN BİR SONUCU OLARAK SUÇ:
SOSYAL DÜZENSİZLİK TEORİSİ VE
SUÇUN NEDENLERİNE İLİŞKİN EKOLOJİK YAKLAŞIMLAR
GİRİŞ .....................................................................................................................203
1. ŞİKAGO OKULU..................................................................................................205
2. ŞEHİR VE SUÇ: SUÇ EKOLOJİSİ ............................................................................205
3. BURGESS’İN ‘YOĞUNLAŞMA BÖLGELERİ’ MODELİ ..............................................206
4. SOSYAL DÜZENSİZLİK TEORİSİ ............................................................................207
4.1. Ayrıştırıcı Değer Sistemleri ve Kültür Çatışması ..................................................... 208
4.2. Ayırıcı Sosyal Organizasyon ................................................................................... 210
5. SOSYAL DÜZENSİZLİK TEORİSİ’NİN GELİŞİMİ.......................................................212
5.1. Suça, Sosyal Düzensizliğin Neden Olduğu Geleneksel Sosyal Kontrollerin
Çöküşü Neden Olur! .............................................................................................. 213
5.2. Irk ve Etnisite Temelli Ayrımcılık ve Eşitsizlik Politikalarının Bir Sonucu
Olarak Sosyal Düzensizlik....................................................................................... 214
5.3. Toplumsal Tutkunluk ve Suç .................................................................................. 216
İçindekiler
19
6. AMPİRİK ÇALIŞMALAR: TEORİ NE KADAR GEÇERLİ? ............................................218
7. TEORİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YANLARI ..................................................................220
7.1. Teorinin Güçlü Yanları ve Literatüre Yaptığı Katma Değer .................................... 220
7.2. Teoriye Getirilen Eleştiriler ve Teorinin Zayıf Yanları ............................................ 221
8. SOSYAL DÜZENSİZLİK TEORİSİ ÇERÇEVESİNDE UYGULAMAYA YÖNELİK SUÇ
ÖNLEME VE MÜCADELE ÖNERİLERİ ...................................................................221
SONUÇ ..................................................................................................................223
REFERANSLAR .......................................................................................................225
Bölüm VIII
ÖĞRENİLEN BİR DAVRANIŞ OLARAK SUÇ:
ÖĞRENME TEORİLERİ
GİRİŞ .....................................................................................................................229
1. TAKLİT VE SUÇ ...................................................................................................230
2. SUTHERLAND’İN AYIRICI BİRLİKTELİKLER TEORİSİ ...............................................232
3. NÖTRLEŞTİRME TEKNİKLERİ ...............................................................................235
3.1. Sorumluluğun Reddedilmesi.................................................................................. 236
3.2. Zararın Reddedilmesi ............................................................................................. 237
3.3. Mağdurun Varlığının Reddedilmesi ....................................................................... 237
3.4. Lanetleyenlerin Lanetlenmesi ............................................................................... 237
3.5. Kendi Değerlerini Diğerlerinden Yüksek Görme .................................................... 237
4. PSİKOLOJİK ÖĞRENME MODELLERİNİN KRİMİNOLOJİ’YE UYGULANMASI:
JEFFEREY VE ‘AKERS VE BURGRESS’İN AYIRICI PEKİŞTİRME TEORİLERİ ................238
4.1. Psikoloji Biliminde Davranışçılık ve Öğrenme Modelleri ....................................... 239
4.2. Jefferey’in Ayırıcı Pekiştirme Teorisi...................................................................... 242
4.3. Burgess ve Akers’ın Ayırıcı Birliktelikler-Ayırıcı Pekiştirme Teorisi ........................ 245
4.4. Bandura: Şiddet Taklit Edilen bir Davranıştır ......................................................... 246
4.4.1. İnsanlar Şiddet Davranışlarıyla Dünyaya Gelmezler .......................................... 246
4.4.2. Bobo Doll Deneyi ............................................................................................... 246
4.4.3. Gözlemsel Öğrenme, Medya ve Şiddet ............................................................. 247
5. AKERS’IN SOSYAL ÖĞRENME TEORİSİ ................................................................248
5.1. Ayırıcı Birliktelikler ................................................................................................. 249
5.2. Tanımlamalar ......................................................................................................... 249
5.3. Ayırıcı Pekiştirme ................................................................................................... 249
5.4. Taklit ...................................................................................................................... 250
5.5. Sosyal Öğrenme Süreci: Sıralama ve Geri Bildirim Etkileri .................................... 250
6. ÖĞRENME TEORİLERİNİN GEÇERLİLİĞİ: AMPİRİK TESTLER ..................................251
20
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
7. ÖĞRENME TEORİLERİNİN ZAYIF VE GÜÇLÜ YANLARI ..........................................253
7.1. Güçlü Yanları.......................................................................................................... 253
7.2. Teorinin Zayıf Yanları ve Eleştiriler ........................................................................ 254
8. ÖĞRENME TEORİLERİ ÇERÇEVESİNDE SUÇ ÖNLEME VE MÜCADELE
STRATEJİLERİ .....................................................................................................254
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ .......................................................................256
REFERANSLAR .......................................................................................................258
Bölüm IX
İNSANLAR NEDEN SUÇ İŞLEMEZ? KONTROL TEORİLERİ
GİRİŞ .....................................................................................................................263
1. RECKLESS’IN SINIRLAMA TEORİSİ .......................................................................264
1.1. Teorinin Özü .......................................................................................................... 265
1.2. Suça Neden Olan Faktörler: İticiler ve Çekiciler..................................................... 265
1.3. Suçtan Korucuyu Faktörler: İç ve Dış Sınırlayıcılar ................................................. 266
1.3.1. İç Sınırlayıcılar .................................................................................................... 266
1.3.2. Dış Sınırlayıcılar.................................................................................................. 267
1.4. Sınırlama Teorisi Ne Kadar Geçerli? ...................................................................... 267
2. HİRSCHİ’NİN SOSYAL BAĞ TEORİSİ .....................................................................268
2.1. Bağlılık ................................................................................................................... 269
2.2. Adanmışlık ............................................................................................................. 270
2.3. Sürekli Meşguliyet ................................................................................................. 270
2.4. İnanç ...................................................................................................................... 271
2.5. Sosyal Bağ Teorisi Ne Kadar Geçerli? .................................................................... 272
3. GOTTFREDSON VE HİRSCHİ’NİN GENEL SUÇ TEORİSİ...........................................273
3.1. Öz-Kontrol’ü Düşük Olan Bireylerin Özellikleri ...................................................... 273
3.2. Düşük Öz-Kontrol’ün Sebepleri ............................................................................. 275
3.3. Aile, Çocuk Terbiyesi ve Öz-Kontrol ....................................................................... 275
3.4. Genel Suç Teorisi Ne Kadar Geçerli?: Ampirik Testler ve Eleştiriler ...................... 277
4. COLVİN’İN ZORLAMA VE SOSYAL DESTEK TEORİSİ ..............................................279
4.1. Tip 1: Tutarlı Sosyal Destek.................................................................................... 281
4.2. Tip 2: Tutarsız Sosyal Destek ................................................................................. 282
4.3. Tip 3: Tutarlı Zorlayıcı Kontrol ............................................................................... 282
4.4. Tip 4: Tutarsız Zorlayıcı Kontrol ............................................................................. 283
4.5. Zorlama ve Sosyal Destek Teorisinin Genel Değerlendirmesi ve Geçerliliği .......... 285
5. KONTROL TEORİLERİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YANLARI ............................................287
5.1. Güçlü Yanları.......................................................................................................... 287
5.2. Zayıf Yanları ........................................................................................................... 287
İçindekiler
21
6. KONTROL TEORİLERİ PERSPEKTİFİNDEN SUÇ ÖNLEME VE MÜCADELE
STRATEJİLERİ .....................................................................................................288
6.1. Güçlü Bir Öz-Kontrol Geliştirmek........................................................................... 288
6.2. Çocukları ve Gençleri Faydalı İşlerle Meşgul Etmek .............................................. 289
6.3. Toplumsal Değerleri Öğretmek ve Yaşatmak ........................................................ 290
6.4. Zorlayıcılıktan ve Baskıcılıktan Uzak Bir Toplum İnşa Etmek ................................. 290
SONUÇ ..................................................................................................................291
REFERANSLAR .......................................................................................................293
Bölüm X
ANOMİ VE GERİLİM TEORİLERİ
GİRİŞ .....................................................................................................................297
1. ANOMİ TEORİLERİ .............................................................................................298
1.1. Durkheim’in Anomi Teorisi .................................................................................... 298
1.2. Merton’un Anomi Kavramını Yeniden Ele Alması.................................................. 300
1.3. Messner ve Rosenfeld’in “Kurumsal Anomi Teorisi” ............................................. 300
1.3.1. Amerikan Rüyası’nın Ortaya Çıkışı ..................................................................... 301
1.3.2. Amerikan Rüyası’nın Toplumsal Yapı ve Birey Üzerindeki Etkileri ..................... 302
1.3.2.1. Başarı ...........................................................................................................302
1.3.2.2. Bireysellik .....................................................................................................303
1.3.2.3. Evrensellik ....................................................................................................303
1.3.2.4. Para Fetişizmi ...............................................................................................303
1.3.3. Amerikan Rüyası’nın Sosyal Kurumlar Üzerindeki Etkileri: Kurumlararası
Güç Dengesizliği ................................................................................................. 304
1.3.4. Sosyal Organizasyon ve Suç İlişkisi..................................................................... 306
2. GERİLİM TEORİLERİ ............................................................................................307
2.1. Merton’un Klasik Gerilim Teorisi ........................................................................... 307
2.1.1. Uyumluluk ......................................................................................................... 309
2.1.2. Yenilikçilik .......................................................................................................... 309
2.1.3. Şekilcilik ............................................................................................................. 309
2.1.4. Geri Çekilme ...................................................................................................... 310
2.1.5. İsyankarlık .......................................................................................................... 310
2.2. Cohen’in Alt Kültürel Gerilim Teorisi ..................................................................... 311
2.3. Cloward’ın Suç Fırsatları Teorisi ............................................................................ 313
2.4. Agnew’ün Genel Gerilim Teorisi ............................................................................ 316
2.4.1. GGT’ye Göre Bireyi Suça Sürükleyen Gerilimin Nedenleri ................................. 317
2.4.1.1. Bireylerin Pozitif Değer Atfettikleri Hedeflere Ulaşmasının
Engellenmesi ................................................................................................317
2.4.1.2. Bireylerin Pozitif Değer Atfettikleri Uyarıcıların Ortadan Kaldırılması ..........320
2.4.1.3. Bireylere Negatif Etki Yapıcı Uyarıcıların Sunulması .....................................321
2.4.2. Gerilimi Tetikleyen ve Artıran Toplumsal Faktörler ........................................... 322
22
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
2.4.3. Suça Neden Olan Gerilim Türleri ....................................................................... 323
3. AMPİRİK TESTLER ..............................................................................................327
3.1. Klasik Gerilim: Pozitif Değer Atfedilen Hedeflere Erişimin Engellenmesi .............. 327
3.2. Genel Gerilim Teorisi: Negatif İlişkiler ve Olaylara Gösterilen Bir Tepki
Olarak Suç .............................................................................................................. 328
3.2. Göreceli Mahrumiyet ............................................................................................ 329
4. ANOMİ VE GERİLİM TEORİLERİNİN ZAYIF VE GÜÇLÜ YANLARI.............................330
4.1. Güçlü Yanları.......................................................................................................... 330
4.2. Zayıf Yanları ........................................................................................................... 330
5. ANOMİ VE GERİLİM TEORİLERİ ÇERÇEVESİNDE SUÇ ÖNLEME VE
MÜCADELEYE YÖNELİK POLİTİKA ÖNERİLERİ ......................................................331
5.1. Eğitim..................................................................................................................... 331
5.2. İş ............................................................................................................................ 332
5.3. Sosyal Destek Programları ..................................................................................... 333
5.4. Televizyon ve Magazin Programları ....................................................................... 333
5.5. Kiracılık Sorunu ...................................................................................................... 334
5.6. Problem Çözme ve Stresle Başa Çıkma Eğitimleri ................................................. 334
SONUÇ ..................................................................................................................336
REFERANSLAR .......................................................................................................337
Bölüm XI
BİR GRUP DAVRANIŞI OLARAK SUÇ: ALT KÜLTÜR TEORİLERİ
GİRİŞ .....................................................................................................................341
1. SUÇLU ALT KÜLTÜRÜNE GİRİŞ: THRASHER VE ÇETELER .......................................343
2. COHEN’İN SUÇLU ALT KÜLTÜRÜ TEORİSİ ............................................................343
2.1. Suç Bir Alt Kültür Sorunudur.................................................................................. 344
2.2. Suçlu Alt Kültür Alt Sınıflarda ve Erkeklerde Yoğunlaşmaktadır ............................ 345
2.3. Alt Kültürler Nasıl Doğar, Valıklarını Nasıl Devam Ettirirler? ................................. 345
2.4. Statü Sorunlarına Bir Çözüm Olarak Suçlu Alt Kültürleri ....................................... 346
2.5. Toplumsal Tabakalaşma ve Sınıf Sistemine bir Alternatif olarak Suçlu Alt
Kültür ..................................................................................................................... 348
2.6. Bir Kültür ve Eğitim Merkezi Olarak Alt Kültür ...................................................... 348
2.7. Sosyal Sınıflara Dayalı bir Sistem İçinde Yaşamak ve Orta Sınıf Değerlerine
Göre Değerlendirilmek .......................................................................................... 349
2.8. Bir Tür Problem Çözme Tekniği Olarak Suç ve Suçlu Alt Kültürü ........................... 350
3. MİLLER’İN İLGİ ODAKLARI TEORİSİ .....................................................................352
3.1. Bela Arama ............................................................................................................ 353
3.2. Sertlik ..................................................................................................................... 354
İçindekiler
23
3.3. Zekilik..................................................................................................................... 354
3.4. Heyecan ................................................................................................................. 355
3.5. Kadercilik ............................................................................................................... 355
3.6. Başına Buyrukluk ................................................................................................... 355
4. CLOWARD VE OHLİN’İN AYIRICI FIRSATLAR TEORİSİ ...........................................356
4.1. Maddi Kazanç Eksenli Suçlu Alt Kültürü................................................................. 358
4.2. Çatışma Alt Kültürü................................................................................................ 359
4.3. Geri Çekilme Alt Kültürü ........................................................................................ 360
5. WOLFGANG VE FERRACUTİ’NİN ŞİDDET ALT KÜLTÜRÜ TEZİ ................................361
6. ANDERSON’UN “SOKAKLARIN KANUNU” YAKLAŞIMI .........................................364
7. ALT KÜLTÜREL SUÇ TEORİLERİ, ÇETELER VE AMPİRİK ÇALIŞMALAR .....................368
8. ALT KÜLTÜR TEORİLERİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YANLARİ ........................................369
Güçlü Yönleri ................................................................................................................ 369
Zayıf Yönleri .................................................................................................................. 369
9. UYGULAMAYA YÖNELİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: SUÇ ÖNLEME VE MÜCADELE
STRATEJİLERİ .....................................................................................................369
SONUÇ ..................................................................................................................371
REFERANSLAR .......................................................................................................373
IV. KISIM
ELEŞTİREL PERSPEKTİF
Bölüm XII
DAMGALAMA TEORİSİ
GİRİŞ .....................................................................................................................379
1. SEMBOLİK ETKİLEŞİM ........................................................................................381
2. KÖTÜLÜĞÜN DRAMATİZE EDİLMESİ...................................................................382
3. BİRİNCİL VE İKİNCİL SAPMA ...............................................................................383
4. HOWARD BECKER VE “ÖTEKİLER” ......................................................................386
4.1. Sapma Tanımlamaları ............................................................................................ 387
4.1.1. Sapma ve Diğer İnsanların Tepkileri .................................................................. 387
4.1.2. Kimin Kuralları? ................................................................................................. 388
4.2. Sapma Türleri ........................................................................................................ 389
4.2.1. Gerçek Suçlular ve Gerçek Suçsuzlar ................................................................. 390
4.2.2. Yanlışlıkla Suçlananlar........................................................................................ 390
4.2.3. Gizli Suçlular ...................................................................................................... 390
4.3. Suçlu Statüsü ......................................................................................................... 391
24
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
4.4. Ahlâk Girişimcileri: Kural Koyucular....................................................................... 391
4.5. Peki Kurallar Her Zaman Uygulanırlar Mı? ............................................................ 392
5. KLASİK DAMGALAMA TEORİLERİNDE ÖNE ÇIKAN TEMEL KAVRAMLARIN
ÖZETİ VE DAMGALAMA SÜRECİ .........................................................................394
5.1. Baskın Statü ........................................................................................................... 394
5.2. Kendini Gerçekleştiren Kehanet ............................................................................ 396
5.3. Geçmişe Dönük Yorumlama .................................................................................. 397
6. BRAITHWAITE’İN BİRLEŞTİRİCİ UTANDIRMA TEORİSİ..........................................398
6.1. Karşılıklı Bağımlılık ................................................................................................. 399
6.2. Toplumculuk .......................................................................................................... 399
6.3. Utandırma ............................................................................................................. 399
6.3.1. Birleştirici Utandırma......................................................................................... 400
6.3.2. Ayrıştırıcı Utandırma (Damgalama) ................................................................... 400
6.4. Vicdan, Utandırma ve Ceza.................................................................................... 400
6.5. Birleştirici Utandırma Teorisi’nin Kısa Özeti .......................................................... 405
7. DAMGALAMA TEORİSİ NE KADAR GEÇERLİ? .......................................................406
8. DAMGALAMA TEORİSİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YANLARI.........................................408
8.1. Güçlü Yönleri ......................................................................................................... 408
8.2. Teorinin Zayıf Yönleri ve Eleştiriler ........................................................................ 408
9. UYGULAMAYA YÖNELİK POLİTİKA ÖNERİLERİ ....................................................410
9.1. Pasif Kalma: Radikal Bir Tutum Olarak Müdahale Etmeme ................................... 410
9.1.1. Bazı Eylemlerin Suç Olmaktan Çıkarılması ......................................................... 410
9.1.2. Hapishanelerin Boşaltılması .............................................................................. 410
9.2. Aktif Katılım: Problemlere Toplumsal Çözüm Arayışı ............................................ 411
9.2.1. Alternatif Müdahale Stratejileri: Bireye İkinci Bir Şans Verme .......................... 411
9.2.2. Tamir: Onarıcı Adalet Uygulamaları................................................................... 412
SONUÇ ..................................................................................................................413
REFERANSLAR .......................................................................................................415
Bölüm XIII
RADİKAL KRİMİNOLOJİ:
ÇATIŞMA VE GÜÇ EKSENLİ SUÇ TEORİLERİ
GİRİŞ .....................................................................................................................419
1. RADİKAL KRİMİNOLOJİ’YE GÖRE SUÇ, ADALET VE GÜÇ İLİŞKİSİ ...........................421
1.1. Suç ......................................................................................................................... 421
1.2. Adalet .................................................................................................................... 422
1.3. Güç......................................................................................................................... 423
1.4. Suç-Ceza-Güç Etkileşimi......................................................................................... 426
İçindekiler
25
2. RADİKAL KRİMİNOLOJİYE GÖRE SUÇUN NEDENLERİ ...........................................428
2.1. Kapitalizm ve Suç ................................................................................................... 428
2.2. Sosyal Sınıf, Devlet ve Suç ..................................................................................... 431
2.2.1 Hâkim Sınıf Tarafından İşlenen Suçlar ................................................................ 432
2.2.1.1 Ekonomik Hakimiyeti Sağlamak ve Korumak İçin İşledikleri Suçlar................432
2.2.1.2 Devlet Yönetiminde Kalabilmek İçin İşledikleri Suçlar ...................................433
2.2.1.3 Halkı Baskı Altına Almak İçin İşledikleri Suçlar ...............................................433
2.2.1.4 Sosyal Yaralar.................................................................................................433
2.2.2 Dezavantajlı Sınıflar Tarafından İşlenen Suçlar ................................................... 433
2.2.2.1 Adi Sokak Suçları ............................................................................................434
2.2.2.2 Politik İsyan Suçları ........................................................................................434
2.3. Marksist Suç Paradigması ...................................................................................... 434
3. AMPİRİK ÇALIŞMALAR IŞIĞINDA ÇATIŞMA PERSPEKTİFİNİN GEÇERLİLİĞİ ............435
4. RADİKAL KRİMİNOLOJİ ÇERÇEVESİNDE ORTAYA KOYULAN SUÇ ÖNLEME VE
MÜCADELEYE YÖNELİK POLİTİKA ÖNERİLERİ ......................................................437
SONUÇ ..................................................................................................................437
REFERANSLAR .......................................................................................................439
Bölüm XIV
FEMİNİST KRİMİNOLOJİ: KADIN, CİNSİYET VE SUÇ
GİRİŞ .....................................................................................................................443
1. FEMİNİZM VE FEMİNİST PERSPEKTİF ..................................................................445
1.1. Liberal Feminizm ................................................................................................... 446
1.2. Radikal Feminizm................................................................................................... 446
1.3. Sosyalist Feminizm ................................................................................................ 446
1.4. Postmodern Feminizm .......................................................................................... 447
2. KADIN SUÇLULUĞUNA İLİŞKİN ÇALIŞMALAR ......................................................448
2.1. Özgürleşme Perspektifi: Kadınlar Özgürleştirkçe Kadın Suçluluğu da Artar .......... 449
2.2. Hagan’ın Güç-Kontrol Teorisi................................................................................. 451
3. SUÇLULUK-MAĞDURİYET AYRIMININ ZORLUĞUNA İLİŞKİN ÇALIŞMALAR............455
SONUÇ ..................................................................................................................456
REFERANSLAR .......................................................................................................458
V. KISIM
KRİMİNOLOJİNİN SON DURUMU VE GELECEĞİ
Bölüm XV
TEORİ ENTEGRASYONU VE ENTEGRE TEORİLER
GİRİŞ .....................................................................................................................465
26
Suç Teorileri: Teori, Araştırma ve Uygulamada Kriminoloji
1. TEORİLERİ NEDEN BİRLEŞTİRİYORUZ? ................................................................466
2. TEORİLER NASIL BİRLEŞTİRİLİR? .........................................................................468
3. TEORİ ENTEGRASYON ŞEKİLLERİ.........................................................................468
3.1. Kavramsal Birleştirme ............................................................................................ 468
3.2. Önermelerin Birleştirilmesi ................................................................................... 469
3.2.1. Uç-Uca Birleştirme ............................................................................................. 469
3.2.2. Yan Yana Birleştirme .......................................................................................... 470
3.2.3. Alt Alta Birleştirme ............................................................................................ 472
3.3. Teorilerin Olgunlaştırılması Yaklaşımı.................................................................... 473
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ .......................................................................474
REFERANSLAR .......................................................................................................476
Bölüm XVI
SONSÖZ: TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA KRİMİNOLOJİ BİLİMİ VE
SUÇ TEORİLERİNİN GELECEĞİ
1. “KRİMİNOLOJİ” BAĞIMSIZ BİR BİLİM DALI OLARAK TANINMALIDIR ....................480
2. SUÇU ANLAMA VE SUÇLA MÜCADELEDE KRİMİNOLOJİ BİLİMİNDEN
FAYDALANILMALIDIR ........................................................................................481
2.1. Ceza Adalet Politikaları, Ceza Hukuku ve Kriminoloji ............................................ 481
2.2. Bilişim Suçları, Sınıraşan Suçlar ve Kriminoloji....................................................... 482
2.3. Terör ve Kriminoloji ............................................................................................... 482
3. SUÇ TEORİLERİ TÜRKİYE ÖZELİNDE TEST EDİLMELİDİR ........................................483
4. YENİ TEORİLER GELİŞTİRİLMELİDİR .....................................................................484
5. SUÇ ÖNLEME VE MÜCADELEDE YENİ STRATEJİLER GELİŞTİRİLMELİDİR ................484
6. KRİMİNOLOJİK ÇALIŞMALAR İÇİN ARAŞTIRMA FONLARI
OLUŞTURULMALIDIR .........................................................................................486
7. KRİMİNOLOJİ EPİSTEMİK TOPLULUĞU KURULMALIDIR .......................................486
8. KRİMİNOLOJİSİZ SUÇLA MÜCADELE OLMAZ .......................................................487
REFERANSLAR .......................................................................................................488
YAZARLAR VE KAVRAMLAR DİZİNİ
YAZARLAR DİZİNİ ..................................................................................................493
KAVRAMLAR DİZİNİ...............................................................................................497