betoncu

BETONCU
(SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU:
12UY0049-3
HAZIRLAYAN
YRD.DOÇ.DR OSMAN ŞİMŞEK
GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
ĠÇĠNDE KĠL E R
Sayfa No
I. GĠRĠġ ……………………………………………..……………
2. KĠġĠSEL GÜVENLĠK VE ÇEVRE KAZA RĠSKLERĠ ……………………………
4
4
2.1. Betoncu ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Önlemler ……………………………… 4
2.1.2. KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD) …………………………………………… 4
2.2. ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar …………………………………………….. 6
2.3.Ġlk Yardım ………………………………………………………………………....
7
2.4. ġantiyede Uyulması ve Yapması Gereken Kurallar ……………………………
3. TEMEL BĠLGĠLER ……………………………………………………………….
3.1.Beton …………………………………………………………………………….
3.2. Beton Terim ve Tanımları ……………………………………………………….
3.3.ġantiyede Beton ………………………………………………………………….
3.4. Hazır beton
………………………………………………………………….
3.5. Beton KarıĢım Elemanları ………………………………………………………
3.5.1. Agrega ………………………………………………………………………….
3.5.2. KarıĢım Suyu ………….……………………………………………………….
3.5.3. Çimento …………………………..…………………………………………….
3.5.4. Katkı Maddesi …………………………………………………………. ………
3.5.5. Beton sınıfları ve betonun basınç dayanımı…………………………….………
3.5.6. Beton dayanımlarını etkileyen faktörler ………………………………………
4. BETONCU BETON DÖKÜM ÖNCESĠ HAZIRLIKLARI …………………………
4.1. Hazırlık …………………………………………………………………………….
4.2. Beton Öncesi ĠĢlemler ……………………………………………………………...
4.3. Döküm Öncesi Eski Beton Üzerine Yeni Beton Dökülmesinde Yapılan Hazırlıklar
5. BETON DÖKÜMÜ …………………………………………………………………
5.1. Beton Dökümü BaĢladığında yapılması gerekenler. ……………………………..
5.2. Taze Betonun Yerine Dökülmesi …………………………………………………
5.3. Hava ġartlarına Göre Gerekli Önlemleri …………………………………………
5.3.1. Normal hava Ģartları altında betonun yapım, döküm ve bakım kuralları ………
5.3.2. Anormal hava Ģartları altında betonun yapımı ve dökümü …………………….
5.3.3 Soğuk Hava KoĢullarında Alınması Gereken Önlemler ……………………….
5.3.4. Sıcak Hava KoĢullarında Alınması Gereken Önlemler …………………………
5.3.5.Sıcak hava koĢullarında yapılacak betonlar için alınması gereken önlemler …...
6.TAZE BETONU TAġINMASI ……………………………………………………
6.1 Kıvamın(Slump) Önemi ……………………………………………………….…
7.TAZE BETONU YERLEġTĠRĠLMESĠ VE SIKIġTIRILMASI ……………….…
7.1.Taze Betonun YerleĢtirme ĠĢlemindeki Kurallar …………………………………
7.2.Vibratör ÇeĢitleri ve Kullanım Yerleri ………………………….……………….
7.3.Betona Vibratör Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ……………
7.4.Taze Betonun Yüzey Düzeltme ĠĢlemleri …………………………………………
8
8
8
9
10
11
12
12
13
14
15
16
16
17
17
19
20
21
21
22
23
23
23
24
25
26
28
29
30
30
32
36
38
2
8. BETONUN KORUNMASI VE KÜR YAPILMASI ………………………….
8.1. Betonun Korunması ………………………………………………………………
8.1.1. Isı Yalıtımı ile Koruma ………………………………………………………..
8.1.2. Koruganlar ile Koruma …………………………………………………………
8.2. Beton Koruma Süresi ……………………………………………………………..
8.3. Betonun Kür Edilmesi …………………………………………………………….
8.3.1. Buhar kürü ………………………………………………………………………
8.3.2. Kimyasal madde ile kür …………………………………………………..…….
8.3.3. Su kürü ve ıslak örtü ile kapatma …………………………………………..….
8.3.4. Betonun örtü veya püskürtme membranı kullanılarak kür edilmesi …………...
8.3.5. Betona su püskürterek kür edilmesi …………………………………………...
8.3.6. Beton yüzeyine plastik örtülerle hava ile temasını keserek kür edilmesi ……...
8.3.7. Özel kür teknikleri …………………………………………………………….
8.3.7.1. Mukavemet geliĢmesinin hızlandırılması …………………………………..
8.3.7. 2. Priz çabuklaĢtırıcı katkı maddesi olarak kalsiyum klorür kullanılması …….
8.3.7.3. Kalsiyum klorür kullanılması durumunda ………………………………….
8.3.7.4. Priz çabuklaĢtırıcı diğer katkı maddeleri …………………………………….
KAYNAKLAR ……………………………………………………………………….
Tablolar
Tablo 1. Çimento ÇeĢitleri…………………………………………………………….
Tablo 2. Betonun Karakteristik Basınç Dayanımı…………………………………….
Tablo 3. Beton kesitine bağlı olarak yerleĢtirilme esnasında betonda olması gereken
minimum sıcaklık …………………………………………………………………….
Tablo 4. Karılma ĠĢlemi Sonunda Betonda Bulunması Tavsiye Olunan Minimum
Sıcaklıklar ………………………………………………………………………….
Tablo 5 Çökme (kıvam) sınıfları ……………………………………………………...
Tablo 6 Betonun en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak yerleĢtirme sıcaklığı …….
Tablo 7. Daldırma(dahili) vibratörün etkili olduğu alan ĢiĢe (dalıcı ucun)
çapına göre etki alanı değiĢimi …………………………………………….…………
39
39
40
40
41
41
42
42
42
43
43
44
44
44
44
45
45
45
14
16
24
24
30
30
33
ġEKĠLLER
ġekil-1 Daldırma Tipi Vibratör Uygulaması. ………………………………..………
ġekil-2. Daldırma Vibratör Kullanma Tekniği ……………………………….………
33
33
RESĠMLER
Resim 1. ĠĢ elbisesi ve güvenlik araçlarına iliĢkin örnekler görülmektedir. ……………
Resim-2 Daldırma Tipi Vibratör Uygulaması ………………………………………….
Resim-3 Daldırma Tipi Vibratörün Donatı Arasında Uygulaması ………………..……
Resim-4 Kalıp Tipi Vibratörün Uygulaması ……………………………………..…….
Resim-5 Yüzey Tipi Vibratörün Uygulaması ……………………………………… …
5
34
34
35
35
3
I.
BETONCULUĞA GĠRĠġ
Betoncu mesleğinin tanımı; ĠĢ sağlığı ve güvenliği ile çevreye iliĢkin önlemleri alarak, kalite
sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iĢ organizasyonu yapan, beton döküm öncesi
hazırlıkları yapan, taze betonu yerleĢtiren, beton yüzey düzeltmesini yaparak hava Ģartlarına
uygun beton kürü ve beton döküm ve sıkıĢtırma iĢlemlerini yapan, kullanılan araç-gereçlerin
bakımlarını yapan ve mesleki geliĢim için gerekli faaliyetlere katılan nitelikli kiĢidir.
2. KĠġĠSEL GÜVENLĠK VE ÇEVRE KAZA RĠSKLERĠ
2.1. Betoncu ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Önlemler
ÇalıĢma hayatının tamamında olduğu gibi beton taĢıma yerleĢtirme, sıkıĢtırma, koruma ve
olgulaĢtırma da iĢ sağlığı ve güvenliği önemli görülmektedir. ĠĢ yerinde verimliliğin
artırılması maddi ve manevi kayıpların azaltılarak çalıĢma sürecinin sürdürülebilmesi için iĢ
sağlığına iliĢkin önlemlerin alınması gerekmektedir. ĠĢ sağlığı ve güvenliği önlemleri
baĢlangıçta kiĢisel önlemler olarak baĢlarken iĢ yeri organizasyonu ve genel güvenlik
düzenlemeleri ile devam eder. ĠĢ kazalarının olmaması kadar iĢ kazası sonrası neler yapılacağı
da maddi ve manevi kayıplar üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu bakımdan iĢ yerinde
alınabilecek önlemler; kiĢisel davranıĢların yanı sıra KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD),
Risk Unsurları ve Ġkazlar, Ġlkyardım gibi konuları kapsamaktadır.
2.1.2. KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD)
Yapım sürecinde çalıĢanların yürütülen iĢten kaynaklanabilecek, sağlık ve güvenliği
etkileyen bir veya birden fazla riske karĢı koruyan, çalıĢan tarafından giyilen, takılan veya
tutulan tüm alet, araç, gereç ve cihazlara kiĢisel koruyucu donanım adı verilmektedir.
ġantiye ortamında yapılan diğer çalıĢmalarda olduğu gibi kalıp yapım iĢinin de gereği
olarak bazı giysi ve emniyet araçlarının (KiĢisel Koruyucu Donanım) kullanılması
gerekmektedir. 4857 sayılı ĠĢ Kanunu gereğince inĢaat iĢleri, özellikle iskeleler ve yerden
yüksek çalıĢma platformların üstünde, altında veya yakınında yapılan iĢler, kalıp yapımı ve
sökümü, montaj ve kurma iĢleri, iskelede çalıĢma ve yıkım iĢlerinde bazı giysilerin kullanımı
zorunlu tutulmaktadır. Kalıp yapımında kullanılan giysi ve güvenlik araçları:
Baret
ĠĢ eldiveni
4
Çizme
Reflektik yelek
ĠĢ elbisesi
Emniyet kemeri
olarak sayılabilir. Resim 1‟ de giysi ve güvenlik araçlarına iliĢkin örnekler görülmektedir.
Baretler
ĠĢ eldiveni
Çizme
ĠĢ elbiseleri
Emniyet kemerleri
Resim 2. ĠĢ elbisesi ve güvenlik araçlarına iliĢkin örnekler görülmektedir.
İş eldiveni: Betonarme demircisi iĢ yapar iken mutlaka eldiven giymek zorundadır. Eldiven
elin korunması için iĢçinin ellerine ve yapacakları iĢe uygun seçilmiĢ olmalıdır.
Baret: Genellikle, inĢaat iĢ kollarında baĢa bir cismin düĢmesi, çarpması veya baĢın bir yere
vurulması yahut baĢın gerilimli bir iletkene değmesi olasılığına karĢı kullanılır. Yönetim
faaliyetleri dıĢındaki çalıĢan ve buraları ziyaret eden herkes, baret giymek zorundadır.
Genellikle, barette renk standardı Ģöyledir;
Beyaz renkli: Üst düzey yönetici ve ziyaretçiler, Mavi renkli: Mühendisler ve teknik
elemanlar, Turuncu renkli: Formenler ve ustabaĢılar, Sarı renkli: ĠĢçiler, Kırmızı renkli: iĢ
güvenliği, sivil savunma ve yangınla mücadele elemanları, YeĢil renkli: Sağlık personeli
içindir.
Çizme: Betoncu, beton dökerken yerleĢtirirken, sıkıĢtırma ve mastarlama yaparken
ayaklarının betondan zarar görmemesine için kullanılan ayakkabıdır.
5
Reflektik yelek: ĠnĢaat iĢlerinde çalıĢanların fark edilmesine yarayan renkleri, gündüz görüĢü
kolaylaĢtırmak için, turuncu veya kırmızı fosfor file örgü kumaĢtan yapılır. Önünde ve ark
asında geceleri ıĢık yansıtan Ģeritler bulunur, kolsuz yapıldığı için iĢ elbisesi üzerine giyilir.
Yağmurluk: ĠĢçiyi yağmurdan ve ıslak ortamın zararlarından korumada kullanılır.
Yağmurluk, kaynak dikiĢli ve dayanıklı fermuarlıdır. Boyu diz kapağının hemen altındadır.
Emniyet kemeri: Betonarme demircisi montaj ve demir bağlama iĢlerini yüksek yerde
yapması durumunda çalıĢmalarında, düĢmeye karĢı emniyetli çalıĢmayı sağlar.
2.2. ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar
ÇalıĢma (Ģantiye) ortamında çalıĢanların kiĢisel koruyucu donanım kullanmalarının yanı sıra
ortamın yapısı ve iĢ hayatının gereği olarak bazı risk unsurları öngörülerek onlara iliĢkin
ikazlar belirlenir bu ikazlar Ģekil, yazı, ıĢıklandırma gibi çok kolayca dikakti çekebilecek
unsurlardan oluĢur. Genelde risk unsurlarına yönelik olarak kullanılan ikaz iĢaret ve
levhalarına iliĢkin bazı örnekler aĢağıda verilmiĢtir.
Güvenlik ve sağlık iĢaretleri: Özel bir amaç, faaliyet veya durumu iĢaret eden levha, renk,
sesli ve/veya ıĢıklı sinyal, sözlü iletiĢim ya da el–kol iĢareti yoluyla iĢ sağlığı ve güvenliği
hakkında bilgi veren, tehlikelere karĢı uyaran ya da talimat veren iĢaretlerden oluĢmaktadır.
Yasak iĢaretleri: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranıĢı
yasaklayan iĢaretlerdir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, beyaz zemin
üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi ile oluĢturulurlar.
Sigara Ġçilmez Açık alev kullanmak yasaktır Yaya giremez
Yetkisiz kimse giremez
Uyarı iĢareteri : Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda
bulunan iĢaretledir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde üçgen Ģeklinde sarı zemin üzerine
siyah piktogram ve siyah çerçevelidir.
6
ĠĢ makinası
Elektrik tehlikesi
Tehlike
Emredici iĢaretler: Uyulması zorunlu bir davranıĢı belirleyen iĢaretlerdir. Bunlar aĢağıda
görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, mavi zemin üzerine beyaz piktogramlıdır.
Gözlük kullan
Baret giy
Eldiven giy
ĠĢ ayakkabısı giy Emniyet kemeri kullan
Acil çıkıĢ ve ilkyardım iĢaretleri: acil çıkıĢ yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi
veren iĢaretlerdir.
Bilgilendirme iĢareti: genelde bilgilendirme amaçlı düzenlenen iĢaretlerdir.
ĠĢaret levhası: geometrik Ģekil, resim, sembol, piktogram ve renklerden oluĢturulan ve
gerektiğinde yeterli aydınlatma ile görülebilir hale getirilmiĢ özel bilgi ileten levhalardır.
Ek bilgi levhası: bir iĢaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhalardır.
Sembol veya piktogram: bir iĢaret levhası veya ıĢıklandırılmıĢ yüzey üzerinde kullanılan ve
özel bir durumu veya özel bir davranıĢı tanımlayan Ģekillerdir
IĢıklı iĢaret: Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmıĢ, içeriden veya arkadan
aydınlatılarak ıĢıklı bir yüzey görünümü verilmiĢ iĢaret düzeneğidir.
Sesli sinyal: insan sesi yada yapay insan sesi kullanmaksızın, özel amaçla yapılmıĢ bir
düzeneğin çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen kodlanmıĢ ses dir.
2.3.Ġlk Yardım
ĠĢ yerinde iĢ kazası olmaması çok arzu edilen ve buna yönelik bütün önlemlerin alınması
gereken olgudur. Ancak bütün iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerine rağmen iĢ kazası olması
ihtimal dahilindedir. ĠĢ kazası oluĢumundan hemen sonra kazanın durumuna göre
yapılabilecek iki Ģey vardır. Birincisi ilk yardım ikincisi sağlık kurumundan ilk yardım (acil
yardım) çağırmadır. Ġlk yardım iĢlemi ilk yardım bilgisinin yanı sıra iĢk yardım malzemesi de
gerektirir. Bu nedenle ilk yardım iĢlemlerinin ve ilk yardım malzemelerinin yerlerinin
bilinmesi gerekir. Ġlk yardım dolabının yerinin kolayca görünebilir ve çalıĢanların bildiği bir
yerde olması gerekir.
Ġlk yardım dolabında bulunması gerekenler: Büyük sargı bezi (10 cm x 3-5 m), hidrofil
gaz steril (10x10 cm üçgen sargı 50‟lik kutu), antiseptik solüsyon (50 ml), flaster (2 cm x 5
7
m), çengelli iğne, küçük makas (paslanmaz çelik), bandaj, turnike (En az 50 cm örgülü tekstil
malzemeden), yara bandı, tıbbı eldiven ve el feneri olarak sayılabilir.
Ġlk yardım çağırma (112): Bir yaralanma veya sağlık sorunu esnasında, sağlık ekibinden
yardım istemek için bilinmesi gereken telefon numarasıdır. Zamanında telefon edilmesi kadar
elemanın iĢ yeri adresini tam olarak bilip tarif edebilmesi de önemli bir olgu olarak
görülmektedir.
İş iskelesi: ĠĢin durumuna göre düĢmeye karĢı tutmayı ve dayanmayı sağlayan enaz 60cm
gezinme yeri ve basma yerinden en az 90 cm korkuluğa sahip iskeledir.
İlk yardım dolabının yerini bilmesi gerekir. Dolapta; Büyük sargı bezi (10 cm x 3-5 m),
Hidrofil gaz steril (10x10 cm Üçgen sargı 50‟lik kutu), Antiseptik solüsyon (50 ml), Flaster (2
cm x 5 m), Çengelli Ġğne, Küçük makas (paslanmaz çelik), Esmark bandajı, Turnike (En az 50
cm örgülü tekstil malzemeden), Yara bandı, Tıbbı eldiven ve El feneri bulunmalıdır.
2.4. ġantiyede Uyulması ve Yapması Gereken Kurallar
a) ÇalıĢacağı alanın gereken güvenlik donanım kontrolünü iĢ sağlığı ve güvenliği
uzmanının direktiflerine uygun olarak yapar,
b) ÇalıĢma alanında ilgisiz kiĢilerin bulunmasını engeller,
c) ÇalıĢtığı veya kullandığı makinede gerekli güvenlik tedbirleri mevcut mu ve görevini
yapabiliyor mu kontrol eder veya gerekli bilgiyi alır,
d) Kullandığı alet ve ekipmanların kaza riski olanlarda ikaz edici levhalara dikkat eder,
e) Elektrikli makinelerin Ģartellerini, düĢen cisimlere veya çalıĢandan kaynaklanan hatalı
hareketlere karĢı koruma önlemini alır.
f) ÇalıĢma alanının temizlik ve düzenini sağlar,
g) ĠĢin gerektirdiği çalıĢma alanını belirler,
h) Yapılacak iĢle ilgili ekibini oluĢturur ve iĢ dağılımını yapar,
i) ÇalıĢma alanında bulunan atıkların uzaklaĢtırılmasını sağlar.
3. TEMEL BĠLGĠLER
3.1.Beton
8
Beton: çimento, agrega, su ve katkı(kimyasal veya puzolanik) maddelerinin uygun oranlarda
ve homojen olarak karıĢtırılması ile elde edilen, baĢlangıçta plastik kıvamlı olup, zamanla
çimentonun hidratasyonu sebebiyle katılaĢıp sertleĢen kompozit bir yapı malzemesidir.
3.2. Beton Terim ve Tanımları
Beton üretiminde ortam ve malzemenin sıcaklığı çok önemlidir. Bunun için sıcaklık
tanımlarını bir betoncunun çok iyi bilmesi gerekir.
Ortalama sıcaklık; Beton döküm yerinde saat 7.00‟de, 10.00‟da, 13.00‟de, 16.00‟da ve
19.00‟da ölçülen hava sıcaklıklarının aritmetik ortalamasıdır.
Anormal hava Ģartları; Beton dökümü sırasında, sağanak halinde yağıĢ, Ģiddetli rüzgâr, aĢırı
soğuk ve don, aĢırı sıcaklık yükselmesinin bulunduğu süredeki hava durumudur.
AĢırı soğuk hava; Beton dökümü sırasında ortalama sıcaklığın ardı ardına üç gün süre ile +
5°C‟ın altına düĢtüğü süredeki hava durumudur.
AĢırı sıcak hava; Beton dökümü sırasında ortalama sıcaklığın ardı ardına 3 gün süre ile +
30°C‟ın üstünde bulunduğu süredeki hava durumudur.
Beton karıĢım sıcaklığı; KarıĢım elemanları bir araya getirilerek karıĢtırma iĢlemi
tamamlandığı andaki beton sıcaklığıdır.
Normal hava koĢulu; Betonun yapım, döküm ve bakımı sırasında içinde bulunduğu ortamın
ortalama sıcaklığının + 5° C ile + 30° C arasında olduğu, aĢırı rüzgâr ve yağıĢın bulunmadığı
süredeki hava durumudur.
Beton yerleĢtirme sıcaklığı; KarıĢtırılmıĢ betonun yapıda yer alacağı kısma yerleĢtirildiği
andaki beton sıcaklığıdır.
Beton karıĢım elemanları; Betonu meydana getiren çimento, agrega ve karıĢım suyu ile
varsa bu karıĢıma giren katkı maddeleridir
Kür ve kür maddesi: Kür, buhar veya sudan yararlanılarak, sıcaklık ve nemi yüksek bir
ortamın sağlanmasıyla betona erken mukavemet kazandırılması için alınan önleme denir.
Kür maddesi, betonun karıĢım suyunun buharlaĢarak kaybolmasını önlemek üzere, betonun
yüzüne sürülerek veya püskürtülerek ince bir tabaka halinde uygulanan; betona kür temin
eden kimyevi maddedir. Ayrıca su, yelken bezi, keçe, lifli levhalar, plastik levhalar, talaĢ vb.
malzemelere ise kür malzemeleri denir.
Koruma; Hazırlanan ve yerine yerleĢtirilen betonun anormal(aĢırı sıcak, aĢırı soğuk) hava
Ģartlarından, yağmur, rüzgâr gibi etkenlerden zarar görmesini önlemek üzere alınan her türlü
tedbirlerdir.
9
Korugan; Beton yapılarda korumanın sağlanması için gerekli iĢlemleri kolaylaĢtırmak
maksadı ile yapıyı içine alacak Ģekilde tahta, kontrplak, yelken bezi, keçe, lifli levhalar,
plastik levhalar vb. malzemeden yapılmıĢ olan geçici donatımlardır.
Beton kimyasal katkısı: Taze ve sertleĢmiĢ betonun istenen özellikleri kazandırmak için
betonun karıĢtırma iĢlemi sırasında betona, çimento kütlesinin % 5.ini geçmemek üzere,
eklenen kimyasal maddelerdir.
Su azaltıcı/akıĢkanlaĢtırıcı katkı: Belirli bir beton bileĢiminde kıvamı değiĢtirmeden su
miktarının azalmasını sağlayan veya su miktarı değiĢmeden çökmeyi/yayılmayı artıran veya
her iki etkiyi birlikte yaratan kimyasal katkılardır.
Yüksek oranda su azaltıcı/süper akıĢkanlaĢtırıcı katkı: Belirli bir beton bileĢiminde
kıvamı değiĢtirmeden su miktarının yüksek oranda azalmasını sağlayan veya su miktarı
değiĢmeden çökmeyi/yayılmayı yüksek oranda artıran veya her iki etkiyi birlikte yaratan
kimyasal katkılardır.
Su tutucu katkı: Terlemeyi azaltarak su kaybını düĢüren kimyasal katkılardır
Hava sürükleyici katkı: KarıĢtırma sırasında taze betona kontrollü miktarda küçük, düzgün
dağılmıĢ ve sertleĢme sonrasında da kalıcı hava kabarcığı sürükleyen kimyasal katkılardır.
Priz hızlandırıcı katkı: KarıĢımın, plâstik halden katı hale geçmeye (prizin) baĢlama süresini
kısaltan kimyasal katkılardır.
SertleĢmeyi hızlandırıcı katkı: Priz süresini etkileyerek veya etkilemeksizin betonun erken
dayanım kazanma hızını artıran kimyasal katkılardır.
Priz geciktirici katkı: KarıĢımın, plâstik halden katı hale geçmeye (prizin) baĢlama süresini
uzatan kimyasal katkılardır.
Su geçirimsizlik katkısı: SertleĢmiĢ betonun kılcal su emmesini azaltan kimyasal katkılardır.
Priz geciktirici / su azaltıcı / akıĢkanlaĢtırıcı katkı: Su azaltıcı / akıĢkanlaĢtırıcı katkının
etkisini (asıl amaç) ve priz geciktirici katkının etkisini (tâli amaç) birlikte oluĢturan etki.
Priz geciktirici / yüksek oranda su azaltıcı / süper akıĢkanlaĢtırıcı katkı: Yüksek oranda
su azaltıcı / süper akıĢkanlaĢtırıcı katkının etkisini (asıl amaç) ve priz geciktirici katkının
etkisini (tâli amaç) birlikte oluĢturan etki.
Priz hızlandırıcı / su azaltıcı / akıĢkanlaĢtırıcı katkı: Su azaltıcı / akıĢkanlaĢtırıcı katkının
etkisini (asıl amaç) ve priz hızlandırıcı katkının etkisini (tâli amaç) birlikte oluĢturan etki.
3.3.ġantiyede Beton
10
ġantiyede yapılan beton, betonun kullanıcısı tarafından, kendi amaçlarına uygun
olarak Ģantiyede üretilen betondur. ġantiyede beton, mobil beton santralında beton üretimi,
betonyerle beton üretimi ve kürek ile beton üretimi olmak üzere üç Ģekilde hazırlanır.
ġantiyenin ihtiyacını karĢılamak üzere beton basınç dayanımı esas alınarak üretim yapılır.
Küçük kapsamlı tamirat ve tadilat veya önemsiz yerlerde kullanılacak beton iĢlerinde
betonyerle üretilen beton kullanılır. Kürekle beton üretiminde ise karıĢtırma iĢlemi kürek
yardımı ile elle yapılır. Genellikle küçük kapsamlı ve önemsiz iĢlerde tüvanan agrega ile
üretilen betondur.
3.4. Hazır beton
Hazır beton; beton tüketicisi (kullanıcısı) tarafından inĢaata ait teknik bilgi ve
özellikleri aynı zamanda, kullanım yeri belirtilerek sipariĢ edilen ve beton üreticisi
(santralı/fabrikası) tarafından inĢaatın özelliklerine (beton sınıfı/ slampı vb) göre bilgisayar
kontrolüyle istenilen oranlarda bir araya getirilen (agrega, çimento, su, katkı maddesi)
malzemelerin, beton santralında veya mikserde karıĢtırılmasıyla üretilen ve tüketiciye 'taze
beton' olarak teslim edilen betona ' Hazır Beton' denir.
Tam otomasyonlu üniteler ile makine araç gereçleri sayesinde insan hatalarını yok etmek ve
lineer üretim sağlamak amacıyla planlı, programlı girdi kontrolleri yapılarak imalat öncesi,
imalat sırası ve imalat sonrasında bir dizi faaliyetler yürütülerek inĢaat sektörü için
Hazır betonun fayda ve üstünlükleri
Kaliteli beton üretimi
Kontrol imkanı
Standartlara uygunluk
Betondan tasarruf
Çimentodan tasarruf
Kalıp malzemesinden tasarruf
Zamandan tasarruf
ĠĢçilikten tasarruf
Büyük projelerde hızlı çalıĢma imkanı
Kraft kağıdından tasarruf
Daha az beton atığı
Çevre temizliği ve çevre sağlığına önem vermesi
Türk ekonomisine % 100 kayıtlı katkı
Hazır beton irsaliye belgesinde olması gerekenler
11
Hazır beton üreticisi, beton kullanıcısına gönderdiği her trasmiksere irsaliye vermek
zorundadır. Ġrsaliyede betonla ilgili bilgiler veya bilgisayar çıktısı olarak veya hazır beton
tesisi yetkilisinin el yazısı ile doldurulmuĢ olarak hazırlanır. Bir irsaliye belgesinde Ģu bilgiler
bulunmalıdır.
Hazır beton tesisinin ismi
Sevk ve teslim belgesinin seri numarası
Yükleme tarihi ve saati(çimentonun su ile temas ettiği saat)
Trasmikseri tanıtıcı bilgi(plaka)
Alıcını ismi ve Ģantiyenin adresi
Betonun miktar (m3 olarak)
Betonun teslim yerine ulaĢtığı saat
BoĢaltmaya baĢladığı saat ve boĢalmayı bitirdiği saat
Dayanım sınıfı
Kıvamı
Klorür içeriği
Beton bileĢenlerinin özellikleri ( agrega, katkı maddesi, çimento, su, agrega ve
çimento tipi)
Taze beton Ģantiyeye ulaĢtığında her veya rasgele Transmikserden uygunluk kontrolü
için beton numunesi alınmalı veya yerinde kıvam testi yapılmalıdır.
Betonun kullanılacağı yerle ilgili etki sınırları bilinmesi gerekir. Bu çevre etkilerine
maruz kalacak betonun bu çevre özelliklerine uyumlu üretilmesi gerekir.
3.5. Beton KarıĢım Elemanları
3.5.1. Agrega
Agrega betonun ana iskeletini oluĢturan ana malzemedir. Betonun mutlak hacminin yaklaĢık
% 75‟ini oluĢturan, mineral, organik, polimer kökenli ve 63 mm‟ye kadar çeĢitli tane
büyüklüklerinde kırılmamıĢ veya kırılmıĢ tanelerin yığınıdır.
Kaynaklarına göre, doğal ve yapay olmak üzere iki,
Yoğunluk veya birim ağırlıklarına göre normal, hafif ve ağır agregalar olmak üzere
üç,
Tane büyüklüklerine göre ise ince ve iri agrega olmak üzere iki sınıfa ayrılırlar.
Doğal agrega, taĢ ocaklarından, nehirlerden, denizlerden, teraslardan ve göllerden elde edilen
kırılmıĢ veya kırılmamıĢ yoğun yapılı agregadır.
Yapay agrega ise yüksek fırın cürufu gibi sanayi ürünü olan kırılmıĢ veya kırılmamıĢ
agregalardır.
Tane büyüklüğü 4 mm‟den küçük olan agregalar “ince agrega”(kum), tane büyüklüğü 4
mm‟den büyük olan agregalar ise “iri agrega”(çakıl) olarak tanımlanır. Tuvenan (karıĢık)
agrega ise kum ve çakılın bir arada bulunur.
12
Ġyi bir beton üretimi için agregalarda bulunması gereken Ģartlar Ģunlardır.
Tane dağılımı (granülometrik bileĢim) TS 706 EN 12620 ‟nin gereklerini yerine
1.
getirmelidir. BoĢluksuz bir beton karıĢımı elde edilmesine elveriĢli olmalıdır.
2. Tane Ģekli kübik olmalıdır. ġekilce kusurlu (yassı ve uzun) taneler içermemelidir.
Tane dayanımı, istenen özellikte bir betonun yapımı için yeterli olmalıdır. Sert, dayanıklı
3.
ve boĢluksuz olmalıdır. AĢınmaya dayanımlı olmalıdır.
4. Sık sık donma-çözülme etkisinde kalan betonlarda, dona dayanıklı agrega kullanılmalıdır.
5.
Kil, silt, mil ve toz gibi beton dayanımını ve aderansı olumsuz etkileyen zararlı maddeler
içermemelidir.
6. Organik kökenli ve hafif maddeler içermemelidir.
Beton üretiminde kullanılacak agregalar sertleĢmiĢ betonda zararlı hacim artıĢına ve bu
7.
nedenle tahribata neden olabilen sülfatlar, donatı korozyonuna neden olabilecek bazı tuzlar
ve klorür içermemelidir.
8. Betonda alkali silika reaksiyonuna neden olabilecek aktif silisleri içermemelidir
Piyasada yaygın biçimde hazır beton sektöründe "2 No Agregalı "(D2) kullanılmaktadır.
Çok sık donatılı veya ince kesitli elemanların
üretiminde" 1 No Agrega"(D1)
kullanılmaktadır.
En Büyük Agraga Tane Büyüklüğü Sınıfı \ Dmax. (mm)
D1
(1 No‟lu)
12 mm
D2
(2 No‟lu)
22 mm
D3
(3 No‟lu)
32 mm
D4
(4 No‟lu)
63 mm
3.5.2. KarıĢım Suyu
En iyi beton karıĢım suyu içilebilecek nitelik deki sudur. Ayrıca daha önce kullanılarak
denenmiĢ ve iyi sonuç vermiĢ bütün sular beton karıĢım suyu olarak kullanılabilinir. Beton
karıĢım suyunun pH değeri 7‟den küçük olmamalıdır. KarıĢım suyu içinde tuz bileĢikleri,
serbest klor, yağ, organik madde ve endüstriyel atık bulunmamalıdır.
KarıĢım suyu, çimentonun kimyasal reaksiyonunu sağlaması ve çimentonun
hidratasyonunu tamamlayarak mukavemet kazandırması yanında agrega ile çimento
hamurunun birbirine yapıĢması (aderansı), betonun boĢluksuz yerleĢtirilip sıkıĢtırılması için
gerekli olan sudur. Bu suya iĢlenebilirlik suyu da denilmektedir. Su beton içinde beton
13
hacminin yaklaĢık %14-21 arasında bir hacmi oluĢturur. Beton özelliklerini olumsuz yönde
etkileyecek yabancı maddeler içinde bulundurmayan bütün doğal kaynaklı sular beton
üretiminde kullanılabilir. Bu suyun toplamına karıĢım suyu da denir.
Gereğinden fazla veya eksik olan karıĢım suyu, beton özelliklerini olumsuz yönde
etkiler. KarıĢım suyunun% 10 eksik olması, basınç dayanımını % 10 ve karıĢım suyunun % 20
fazla olması ise basınç dayanımını % 30 azaltmaya neden olur. Betona katılan fazla su
cinayettir
3.5.3. Çimento
Çimento,
doğal kalker taĢları ve kil karıĢımının 1350-1500 oC sıcaklıkta ısıtıldıktan
(piĢirildikten) sonra alçı taĢı ile beraber öğütülmesi ile elde edilen hidrolik bir bağlayıcı
malzeme olarak tanımlanır. Çimento tanelerinin büyüklüğü 5 ila 90 mikron arasındadır.
Çimento bağlayıcılık görevini su ile tepkimeye girdikten sonra kazandığı için hidrolik
bağlayıcı olarak adlandırılır.
Çimento, su ile karıĢtırılıp plastik hamur durumuna geldikten bir süre sonra havada ya
da su içinde yavaĢ yavaĢ katılaĢır. Bu katılaĢma olayına piriz adı verilir. Ancak bu olay içinde
bulunulan koĢullara ve çimento cinsine bağlı olarak değiĢiklik gösterebilir. Herhangi bir
kimyasal priz geciktirici kullanılmadıysa ve hava sıcaklığı çok düĢük değilse yaklaĢık 10 saat
gibi bir süreçte donma(sertleĢme) gerçekleĢir. Tablo 1. çimento çeĢitleri ve türleri verilmiĢtir.
AĢağıda verilen çimento cinsleri 28 günlük basınç dayanımlarına göre 32,5, 42,5 ve 52.5 MPa
dayanım alma durumuna göre de Normal(N), hızlı dayanım kazanmalarına göre de (R )
sembolleriyle farklılık belirtilmiĢtir. Çimento torbası üzerinde Ģu bilgiler vardır.
Portland Çimentosu (CEM I-32,5 R gibi)
Çimento üreten firma( fabrikanın ismi)
Çimentonun standart numarası
Ay bazında üretim tarihi ( Kasım 2012 gibi)
Net ağırlığı (50 kg gibi)
Tablo- 1. Çimento ÇeĢitleri
Ana
tipler
CEM I
Genel Çimento Tipleri
Portland Çimentosu
Portland- Curuflu Çimento
PortlandÇimento
Silis
CEM I
CEM II/A-S
CEM II/B-S
Dumanlı CEM II/A-D
Klınker ( kütlece %
olarak)
95-100
80-94
65-79
90-94
14
Portland- Puzolanlı Çimento
CEM II
CEM III
CEM IV
CEM V
CEM II/A-P
CEM II/B-P
CEM II/A-Q
CEM II/B-Q
Portland- Uçucu küllü Çimento CEM II/A-V
CEM II/B-V
CEM II/A-W
CEM II/B-W
Portland- PiĢmiĢ ġistli Çimento CEM II/A-T
CEM II/B-T
Portland- Kompoze Çimento
CEM II/A-M
CEM II/B-M
Yüksek fırın Cüruflu Çimento
CEM III/A
CEM III/B
CEMIII/C
Puzolanik Çimento
CEM IV/A
CEM IV/B
Kompoze Çimento
CEM V/A
CEM V/B
80-94
65-79
80-94
65-79
80-94
65-79
80-94
65-79
80-94
65-79
80-94
65-79
35-64
20-34
5-19
65-89
45-64
40-64
20-38
3.5.4. Katkı Maddesi
Beton katkı maddeleri, harç ve betonların taze veya sertleĢmiĢ haldeki bazı
özelliklerini değiĢtirmek amacıyla karıĢtırma iĢlemi sırasında kimyasal veya puzolanik
maddelerdir.
Kimyasal katkı maddeleri beton içine çimentonun ağırlığının % cinsinden sıvı ise
karıĢım suyu ile birlikte katı ise çimento ile birlikte betona katılır. Genellikle bu maddeler
sıvıdırlar.
Puzolanik(mineral) katkı maddesi beton içine çimentonun ağırlığının % cinsinden
çimento ile birlikte betona katılır.
Genel olarak katkı maddeleri beton içinde % 8 „lik bir hacmi iĢgal eder. Katkı
maddelerinin, temel üretim kurallarına aykırı hazırlanan bir betonun kötü niteliklerini
iyileĢtirmeleri
beklenemez.
Katkı
maddelerinin
seçimi
ve
kullanılmasında
bilinçli
davranılması gerekir. Çünkü betonun bazı özelliklerini iyileĢtirmek amacıyla kullanılan bir
katkı maddesi, betonun bazı özellikleri üzerinde olumsuz etki gösterebilir veya beklenen
olumlu etkiyi göstermeyebilir. Bu maddelerin yerinde ve özelliğine göre uygun miktarda
kullanılmasıyla çimentoların mukavemet artıĢını hızlandırmak, daha az su kullanarak
mukavemeti arttırmak, soğuk havalarda beton dökmek, dıĢ etkilere karĢı daha dayanıklı beton
üretmek gibi olumlu sonuçlar elde edilebilir.
15
Kimyasal katkı maddeleri genel olarak sıvıdır, azda olsa toz halde bulunanlar da vardır.
Katkı maddelerini Ģu Ģekilde sınıflandırmak mümkündür: Priz süresini hızlandırıcı veya
geciktirici, hava sürükleyici, karıĢım suyunu azaltıcı, priz süresini hızlandırıcı ve süper
akıĢkanlık kazandırıcı katkılar.
Beton kimyevi katkı maddeleri, betonun fiziki ve kimyevi özelliklerinin bazılarında
değiĢiklik yapmak amacıyla beton karıĢım suyuna belli oranlarda katılan maddelerdir.
Betonda kullanılacak toplam kimyasal katkı miktarı, imalatçı firma tarafından önerilen
en fazla miktar ve daha yüksek miktarlarda kullanımının betonun performans ve dayanıklılığı
üzerinde olumsuz etkisi olmadığı belirlenmemiĢ ise 1 kg çimento için 50 gramı geçmemelidir.
Yani önlem veya ön deneme yapılmadan fazla miktarda kullanılmamalıdır. Birden fazla(çeĢit)
katkının aynı beton harmanında kullanılması durumunda katkıların bir biri ile uyumluluğu
basınç deneyi ile kontrol edilerek uyumlu ise kullanılmasına karar verilmelidir.
Puzolanik katkı maddeleri genel olarak katı(toz) dır. Katkı maddelerini Ģu Ģekilde
sınıflandırmak mümkündür: silis dumanı, uçucu kül, yüksek fırın cürufu gibi. Betonun
kimyasal etkilere dayanıklılığını artırır ayrıca betona ekonomiklik kazandırır. Çevreye olumlu
katkıda bulunur.
3.5.5. Beton sınıfları ve betonun basınç dayanımı
Betonun tanımlanması ve sınıflandırılması basınç dayanımına göre yapılır. Basınç
dayanımı, çapı 150 mm ve yüksekliği 300 mm silindir veya küp (150 mm kenarlı)
numunelerin 28 gün standart kür koĢullarında saklanmıĢ (20 °C ±2°C kirece doygun su
içerisinde) sonunda, TS EN 12390-2 :2002‟e uygun biçimde test edilerek elde edilir.
Tablo–2. Betonun Karakteristik Basınç Dayanımı
Beton
sınıfı
C 16/20
C 20/25
C 25/30
C 30/37
C 35/45
C 40/50
C 45/55
C 50/60
C 55/67
C 60/75
C 70/85
C 80/95
Beton Dayanımı (N/mm2)
Silindir(150x300mm)
Küp(150 mm)
16
20
20
25
25
30
30
37
35
45
40
50
45
55
50
60
55
67
60
75
70
85
80
95
16
C 90/105
C 100/115
90
100
105
115
3.5.6. Beton dayanımlarını etkileyen faktörler
Beton basınç dayanımını olumlu veya olumsuz Ģekilde etkileyen birçok faktör vardır.
Bunların bir kısmı betonu oluĢturan malzemelere( agrega, su, çimento ve katkı maddesi)bağlı
iken bir kısmı tamamıyla beton döküm, yerleĢtirme, korumadan kaynaklanırken bir kısmı da
betonun bulunduğu dıĢ faktörlerden kaynaklanmaktadır.
a- Beton karıĢım elemanlarından kaynaklanan faktörler
Son yıllarda inĢaat sektöründe hazır betonun oldukça fazla kullanılması betoncunun beton
karıĢım elemanlarının yetki ve sorumluluğunu ortadan kaldırmıĢtır. Ancak betoncu taze
betona akıĢkanlık kazandırmak için fazla su katmasından baĢka bir Ģey değildir. Betoncu Ģunu
bilmelidir ki her fazla su beton özelliklerinin olumsuz yönde etkiler. Beton karıĢım
elemanlarından kaynaklanan faktörler:
1. Beton karıĢım elemanlarının oranı(agrega-çimento, su-çimento ve iri-ince agrega
oranları)
2. Agreganın kalitesi,
3. Agreganın tane dağılımı,
4. Agrega tanesini boĢluk oranı, yüzey Ģekli, yassılık oranı, ince tane miktarı
5. Çimentonun taze ve bayat olması,
6. Suyun kalitesi ve miktarı,
b- Taze betonun karıĢtırılması, taĢınması ve yerleĢtirilmesinden kaynaklanan faktörler
Betonun taĢınması ve yerleĢtirilmesinde betoncunun daha dikkatli ve bu konularda yetiĢ
olması beton özellikleri üzerinde etkili olacağı bilinen bir gerçektir
8. Gereğinden fazla veya az sürede karıĢtırılması
9. KarıĢtırma hızı,
10. TaĢınmasındaki sarsıntı,
11. Dökme(boĢaltma) mesafesi,
12. Betonu dağıtma(yayma) Ģekli,
13. YerleĢtirme sıkıĢtırma metodu,
14. SıkıĢtırma süresi.
c- Betonun korunması ve küründen kaynaklanan faktörler
17
Taze betonun yerine döküldükten sonra betonun özelliklerine etki eden dıĢ faktörler ve
betoncunun alınması gereken önlemler.
1-Çevre nemi, nemi koruma,
2-Ortam ısısı, ısının kontrol altına alınması,
3-Rüzgâr hızı, buharlaĢmaya karĢı koruganla korunması,
4-Beton ısısı, beton ısısını kontrol altına alınması gereken önlemler,
5-Kür Ģartları, olarak sıralanabilir.
4. BETONCU BETON DÖKÜM ÖNCESĠ HAZIRLIKLARI
4.1. Hazırlık
Beton döküleceği yerin durumuna göre hazırlık yapmak gerekir. Beton teslim
edileceğinde yeterli iĢgücü olduğu kontrol edilmelidir. Döküm esnasında en az üç
betoncu(kiĢi) bulunmalı, daha sıcak ilklimde veya daha büyük iĢlerde bu betoncu sayısı
arttırılmalıdır. ĠĢe baĢlamadan önce aĢağıdaki malzemelerin bulunduğu kontrol edilip yoksa
veya eksikse tedarik edilmelidir.
Yapının tipi ve konumu, kalıp Ģekli, kalıp boyutu gibi yapı özellikleri dikkate alınarak,
yerleĢtirme iĢi en uygun ekip ve ekipmanın seçilmiĢ ve kullanıma hazır durumda
olmaları,
Yağmur yağma ihtimali varsa yağmurdan
koruma için geniĢ
bir naylon
bulundurulmalı.
El arabası, kürek, tırmık vb.
Taban zeminini ıslatmak ve kür yapmak için su kaynağı sağlanmalı.
Perdahlama için minimum 120mm geniĢliğinde uzun saplı tahta mala bulundurulmalı.
Mastarlama için sert, düz tahta bulunması sağlanmalıdır.
Sıcak ve rüzgarlı havalarda buharlaĢmayı önleyici katkı veya membran (örtü)
sağlanmalıdır.
Beton süpürgesi(bitirme için) bulundurulmalı.
Kür malzemesi(telis ve su veya katkı maddeleri) bulundurulmalı.
ĠĢlenebilirliği artırma amacıyla betona su eklenmemelidir. Fazla su hem d a ya nım h
em
de da yanıkl ıl ık açısı ndan çok z ararlıdı r.
Beton Dökümlü Yapılırken Yapılması Gerekenler
18
YerleĢtirme iĢlemine baĢlamadan önce, yapının bulunduğu yerde ve yapıda gereken ön
hazırlıkların yerine getirilmesi, yerleĢtirme iĢleminin aksamadan sürdürülebilmesi için
doğru planlama yapılması,
Doğrudan transmikser vasıtasıyla ya da el arabalarıyla betonu dağıtmalıdır.
AyrıĢmadan kaçınmak için kürek ve tırmık ile kaba bir tesviye yapılmalı.
Kalıplar arasında ahĢap kalas kullanarak betonu yüzeyini düzlenmeli.
Perdahlama: Yüzeyi, uzun bir tahta ile uygulanmalıdır. Kesinlikle hem mastarlama da
hem de perdahlamada çelik kullanılmamalıdır.
Bitirme için beton süpürgesi veya telis beton üzerine sürüklenerek kullanılabilinir.
Eğer beton dökümü sıcak, kuru veya rüzgarlı bir havada yapılacaksa özel önlemler
alınmalıdır.
Taze betonu mastarlama dan sonra plastikle öreterek veya rüzgar kesici, sis halinde su
püskürtücü, buhar tutucular kullanarak hızlı nem kaybından korunmak için gerekli
malzemelerin temin edilmesi.
Sıcak havada priz hızlı olur, bu hızlı priz bazı olumsuzlukları da beraber getirir. Bunun
için priz geciktirici tedbirler alınmalıdır.
Küremeyle, betonun bitirilmesinden hemen sonra baĢlayabilmek için gerekli
hazırlıklar yapılmalıdır.
4.2. Beton Öncesi ĠĢlemler
Beton genellikle doğrudan toprak(zemin), kazılmıĢ veya tefsiye edimiĢ zemin, kayalık
zemin, kalıp(ahĢap, çelik, playwood vb.) ve daha önce dökülmüĢ beton üzerine dökülebilir.
Bunları sırası ile inceleyelim;
1.
Beton do ğrudan do ğru ya toprak z emi ne dökülecekse zemin önce 15 cm.
derinliğe kadar yeterince nemlendirilmelidir ve sonra sıkıĢtırılmalıdır. Bu Ģekilde
zeminin, beton karıĢım veya iĢlenebilirlik suyunu emmesi önlenmiĢ olur.
2. Bazı durumlarda beton doğrudan doğruya zemin üzerine dökülmesi istenmez bunun
birçok nedeni olabilir. Bu durumda betonla toprağın temasını kesmek için 5 cm
kalınlığında mıcır veya uygun boyutta iri agrega serilip sıkıĢtırılır yada blokaj yapılıp,
sulanır ve sonra beton dökülür.
3.
Beton ka ya lı k z emi n üz erine dökülec ekse , zemin üzerindeki gevĢek kısımlar
uygun bir Ģekilde temizlenip ve zemin suya doygun hale getirilir. ĠĢ derzlerinden
sonra yeniden beton dökümüne baĢlanacaksa, derzler varsa yabancı maddelerden
temizlenmeli, doygun kuru yüzey konumuna getirildikten sonra beton dökülmeli.
19
4.
Eğe r
beton
kalı p
yüz e yl ere
dökülec ekse , kalıp yalanmalı ve kalıp
temizlenmeli( kalıp tahtası, demir bağlama teli artıkları), demir donatı, kalıp,
asmolenler suya doygun hale getirilmelidir ki betonun karıĢım ve iĢlenebilme suyunu
emmesin.
5.
Beton dökmed en önce ki haz ırlıkl ar , yeni dökülecek betona temas edecek
bütün yüzeylerin sıcaklığının betonun erken donmasına veya sertleĢmesinin uzamasına
sebep olmayacak bir değerde olmasını önceden sağlamaktır. Bu temas yüzeylerinin
sıcaklığı betonun sıcaklığına mümkün olduğu kadar yaklaĢtırılmalıdır.
6.
Beton
k alı ba
döküle c ek
ise;
Beton
yerleĢtirilmeden
önce
kalıpların
içinde bulunabilecek toz, kalıp atığı, kar, buz ve donmuĢ su temizlenmelidir. Bunun
için hava jetleri kullanılabilir.
7.
Ġklim etkisiyle donmaya maruz kalmıĢ veya içinde donmuĢ maddeler bulunan bir alt
tabaka üzerine hiç bir Ģekilde beton yerleĢtirilmemelidir.
8.
Donuk(donmuĢ) zemin üzerine beton dökülmesi gereken hallerde, donuk zemin yeterli
derinliği kadar ısıtılarak çözülmeli veya donuk zemin yeterli bir derinliğe kadar
yerinden çıkartılarak, evvela kuru ve taneli bir malzeme ile doldurulduktan sonra
bunun üzerine yerleĢtirilmesine baĢlanılmalıdır.
4.3. Döküm Öncesi Eski Beton Üzerine Yeni Beton Dökülmesinde Yapılan Hazırlıklar
Bir iĢ derzinden sonra veya eski beton üzerine yeniden beton dökümüne baĢlandığında
derzler tüm yabancı maddelerden temizlenmeli, kayalık-zeminlerde olduğu gibi doygun kuru
yüzey durumuna getirilmelidir. Eski betonla yeni betonun kaynaĢması için eski betonun
yüzeyi iyi bir Ģekilde temizlenmesi gerekir. Bu temizleme metodu, temizlenmesi istenen
boyanın veya lekenin cinsine, temizlenecek yüzeyin büyüklüğüne bağlı olarak değiĢir.
a - Asit veya Alkali Ġle Temizleme
Asit ve alkali çözeltileri iç ve dıĢ beton yüzeylerindeki harç ve çiçeklerime lekelerinin,
giderilmesinde kullanılır. Kullanılacak temizleme maddesi, temizlenecek yüzeyin çeĢidine,
giderilecek madde veya lekenin cinsine bağlı olarak seçilmelidir.
Harç lekelerinin temizlenmesi için önce harcın fazlalıkları uygun aletler yardımıyla
koparılır sonra yüzey temiz su ile ıslatılır. Daha sonra 10 kısım su, 1 kısım deriĢik hidroklorik
asit veya 20 kısım su; 1 kısım deriĢik fosforik asit karıĢtırılarak elde edilmiĢ çözeltilerden biri
ile veya fırça kullanarak yıkanır.
Asitle yıkama iĢleminden sonra yüzeyler bol su ile
yıkanmalıdır. Bu metot, sert fırçalarla, ıslatılarak fırçalamakla giderilemeyen çiçeklenmelerin
giderilmesinde de uygulanabilir.
b - Macun Ġle Temizleme
20
Uzun zaman ihmal edilmiĢ eski ve derin lekelerin temizlenmesinde uygulanır. Bunun
için lekenin özelikleri göz önünde bulundurularak tespit edilen etkin kimyasal temizleme
malzemesi kimyasal bakımdan etkisiz ince malzeme ile karıĢtırılıp macun kıvamına
getirilmeli ve lekeli yüzeyin üzerine kalın bir tabaka halinde sürülmelidir. Bu halde kimyasal
madde kumaĢa iyice emdirilmeli ve lekenin üzerine konulmalıdır. Temizleme iĢlemi sona
erdikten sonra yüzey bol su ile yıkanmalıdır.
c - Buhar ve Su Ġle Temizleme
Bu metot özellikle betonun açık hava etkilerine kalan yüzeyleri üzerindeki kirleri
gidermekte kullanılır.
Basınçlı buhar ve su ile temizleme etkili olması nedeniyle tercih edilmelidir.
Temizleme, beton yüzeyine yüksek hızla buhar ve su karıĢımı püskürtülerek yapılır. Buhar
ikmal kaynağı olarak, kamyona monte edilmiĢ portatif bir kazan kullanılabilir.
Temizleme iĢini hızlandırmak üzere sodyum karbonat; sodyum bikarbonat veya tri
sodyum fosfat‟ gibi alkaliler temizleme suyuna katılabilir. Bu maddelerin suya katılma
oranları kirlilik miktarına bağlı olup deneyler sonunda bulunmalıdır.
Çiçeklenmeye meydan vermemek için, yüzeyler temizlemeden sonra bol su ile
yıkanmalıdır. Buharla temizleme ile giderilemeyen sertleĢmiĢ birikintiler tel fırçalarla
giderilebiliri. Yüzeyin zedelenmemesi için ince tel fırçalar kullanılabilir.
d - Kum Püskürtme Ġle Temizleme
Bu temizleme metodunda, kum, basınçlı hava ile bir püskürtme ağzından beton
yüzeyine püskürtülerek yapılır.
5. BETON DÖKÜMÜ
5.1. Beton Dökümü BaĢladığında Yapılması Gerekenler
Her transmikser irsaliyesini betonu, beton pompasına boĢaltma baĢlamadan önce mutlaka
kontrol edilmelidir.
Betonun verilen sipariĢe uygun olduğundan, taĢıma süresinin geçmediğinden emin
olunmalı.
Betonun kıvamını gözlenmeli ve gerekirse çökme(slump) deneyi Ģantiyede yapılarak
kontrol edilmeli.
Gelen beton verilen sipariĢden daha yüksek veya düĢük kıvamlı ise hazır beton firmasıyla
irtibat kurulmalı.
Soğuk veya sıcak havalarda taze betonun sıcaklığını ölçülmeli.
21
Teslim edilen betondan, her biri ayrı transmikserden olmak üzere, TS 500'de önerilen
miktarda küp veya silindir numune alınmalı veya alınmasını sağlanmalı.
Alınan numunelerle gelen betonun hem yoğunluklarından (beton miktarından) hem de
betonun basınç dayanımından emin olunmalıdır.
Beton numunelerinin alınması, saklanması ve kırılması(test edilmesi), ilgili standartlarına
uyun olmasına dikkat edilmelidir.
Beton basınç dayanım deney sonuçlarını TS 500'e göre değerlendirilmelidir
Betonla ilgili gözlem ve deney sonuçlarını veya raporlarını düzenli olarak arĢivlenmeli
kalite el kitabında öneriler süre içinde saklanmalıdır.
5.2. Taze Betonun Yerine Dökülmesi
Betonun karĢılaĢtırılmaya baĢlaması ile dökümün ve sıkıĢtırılmanın tamamlanması
arasında geçen süre olabildiğince kısa tutulmalıdır. Taze beton sıcaklığının döküm esnasında
5oC den daha düĢük ve 30oC‟den daha yüksek olmaması gerekir. Amormal hava koĢullarında
alınması gereken kurallara uyulmalıdır. Beton yatay tabakalar halinde dökülmelidir. Her bir
tabakanın kalınlığı 15-30 cm olmalıdır. Tabaka kalınlığı her bölgede eĢit ve homojen
olmalıdır. Kolon ve perde gibi elemanlarda tabaka kalınlığı 30-45 cm olabilir. Barajlar gibi
kütle betonlarında bu kalınlıklar artabilir. Taze betonu en fazla 80 cm lik bir yükseklikten
boĢaltılmalıdır.
Beton daima kalıba düĢey yönde ve dik olarak dökülmelidir. Betonun yerleĢtirme
iĢlemine kalıpların köĢelerinden baĢlanmalıdır.
Çiseleyen bir yağmur beton dökümü için uygundur. ġiddetli bir yağmurda ise beton
dökümü için uygun değildir. Bu yağıĢ betonun üst yüzeyini bozar ve betonu olumsuz etkiler.
Yeni dökülen betonun önceki ile kaynaĢması sağlanmalıdır. Betonun döküm sırasında
uygulamadaki gecikme sebebi ile iki tabaka arasında derz veya süreksizlik (soğuk derz)
meydana gelir, Soğuk derz hattı, beton yüzeyinde görülen, geç uygulanan ikinci tabaka ile
gecikme nedeniyle sertleĢmiĢ birinci tabaka arasında meydana gelmiĢ gözle görülebilen hattır.
Betonda bu durum istenmemesine rağmen zaman zaman kaçınılmazdır.
Eğik yüzeylerde beton dökümüne en alt noktadan baĢlanmalı, yerleĢtirme yukarıya
doğru sürdürülmelidir.
Betonun tabak kalınlığının az olması taze betonda terlemeyi azaltan önemli
faktörlerden biridir. Bundan dolayı tabaka kalınlığını belirli seviyede tutulmalıdır.
22
Betonun
yatay
yöndeki
hareketi,
beton
içindeki
agreganın
ayrıĢmasını
kolaylaĢtıracağından yatay hareket en aza indirgenmelidir.
Betonun kolon kalıplarına kolon baĢlarından dökülmesi zorunlu olduğu hallerde,
betonun etriye ve kalıp yüzeylerine çarparak ayrıĢması için donatı içine en az 50 cm. giren ve
kolon eksenine paralel olarak tutunabilen elastik huniler kullanılmalıdır.
5.3. Hava ġartlarına Göre Gerekli Önlemleri
Hava Ģartlarının, normal ve anormal olmasına göre beton üretimi yapılır. Normal hava
Ģartları, hava sıcaklığının + 5 C ile 30 C arasında, rüzgârsız, yağıĢsız ortam olarak kabul
edilir. Bu ortamın dıĢındaki hava Ģartları da anormal hava Ģartları olarak kabul edilir.
5.3.1. Normal hava Ģartları altında betonun yapım, döküm ve bakım kuralları
Beton yapım, döküm ve bakım kuralları; istenen iĢlenebilme özelliğinde, yeterli
mukavemet ve dayanıklılıkta beton yapabilmek için uyulması gereken hususlardır.
Betonun üretimi, normal hava koĢullarında değiĢik üretim yöntemleriyle yapılır. Beton
üretiminde amaç, belirli oranlarda çimento kullanarak yerine dökülmüĢ betonun dayanımının
maksimum olmasını sağlamaktır. Bunun ön koĢulu, agrega en büyük tane boyutunu mümkün
olan en büyük değerde tutarak iri ve agregayı fazla, ince agregayı az miktarda kullanarak 1 m 3
deki agrega doluluk oranını (kompasiteyi) yükseltmektir. Kompasitenin yükseltilmesi ise
çeĢitli granülometri metotlarıyla mümkündür.
5.3.2. Anormal hava Ģartları altında betonun yapımı ve dökümü
Anormal hava koĢulları; beton dökümü süresince ortalama sıcaklığın ard arda 3 gün
süre ile +5 0C‟nin altında veya +30 0C‟nin üzerinde bulunması nedeniyle betonun, mukavemet
veya dayanıklılığını tehlikeye düĢürecek yüksek ve ani sıcaklık değiĢmesi halleridir.
Anormal hava Ģartları, ilgili TS‟ ye göre, beton dökümü süresince, sağanak halinde
yağıĢ, Ģiddetli rüzgâr, aĢırı soğuk, don ve aĢırı sıcaklık yükselmesinin bulunduğu hava
durumudur.
Anormal hava Ģartlarında, istenen kıvam, iĢlenebilme, yeterli mukavemet ve
dayanıklılıkta özelliğine sahip beton yapmak için döküm ve bakım iĢlemlerinde bazı kurallara
uyulması gereklidir. Soğuk havada beton dökme çalıĢmalarının amacı, don olayına rağmen
yeterli dayanım ve dayanıklılıkta beton elde etmektir. Bu Ģartlarda beton dökülmesi
durumunda, kaliteli beton elde edebilmek için yapım, döküm ve bakım iĢlerinde bir takım
önlemlerin alınması gerekir.
23
Taze betonda priz esnasındaki donma etkisinde kalması tehlikelidir. Priz öncesinde ve
sertleĢme sonrası donma etkilerinde kalmasının etkisi daha azdır. Taze betonun döküldüğü
ortamın sıcaklığının düĢmesi, priz süresini ve kalıp alım süresi uzar, betonun mukavemeti
düĢer, hatta beton içindeki agregaların beton kütlesinden veya agregalarda parçalanmalar
görülebilir. Soğuk havalarda betonu korumada izlenecek yol, baĢlangıçta beton ısısının belirli
bir değerden aĢağı düĢmesini önlemektir.
Taze betonun döküldüğü ortamın sıcaklığı bir gün içinde +5 °C 'nin altına düĢerse 48
saat süreyle, bir günden fazla +5 °C 'nin altına düĢerse, 72 saat süreyle donma-çözülmeye
karĢı korunmalıdır. Betonun basınç mukavemetinin 5MPa' a eriĢmesinden sonra don sebebi
ile zarar görmeyeceği normal Ģartlarda söylenebilir. Bu süre iyi bir beton için +10 °C
sıcaklıkta 3 gündür.
Tablo 3. Beton kesitine bağlı olarak yerleĢtirilme esnasında betonda olması gereken minimum
sıcaklık
Beton kesitinin kalınlığı,
cm
<30
30-90
90-180
>180
YerleĢtirilme esnasında betonda olması
gereken minimum sıcaklık oC
13
10
7
5
Tablo 4. Karılma ĠĢlemi Sonunda Betonda Bulunması Tavsiye Olunan Minimum Sıcaklıklar
Beton kesitin AĢağıdaki hava sıcaklıklarında üretilecek beton karıĢımının
kalınlığı, cm
üretildikleri anda sahip olması gereken sıcaklık, oC
-18 oC „den düĢük
-18 oC ile -1oC arası
-1 oC „ den yüksek
<30
21
18
16
30-90
18
16
13
90-180
16
13
10
>180
13
10
7
5.3.3 Soğuk Hava KoĢullarında Alınması Gereken Önlemler
Genel olarak, soğuk havada beton dökme çalıĢmalarının amacı, don olayına rağmen
yeterli mukavemet ve dayanıklılıkta beton elde etmektir.
Mukavemetin geliĢmesi için gereken beton koruma süreleri, bu sürenin sonunda
mukavemetin artmasına elveriĢlilik bakımından meydana gelebilecek hava Ģartları ile yapının
24
güvenliği için gerekli mukavemet değerleri göz önüne alınarak tespit edilmelidir. Bu konuda
mukavemet açısından gerekli koruma tedbirleri hava Ģartlarına dayanıklılık bakımından
alınacak tedbirlerden önce göz önünde bulundurulmalıdır.
Taze betonu yerleĢtirdikten sonra olabilecek donlardan koruma ve bu süre içinde
gerekli en az sıcaklığın sağlanmasıyla ilgili tedbirler önceden planlanmalıdır.
Sonbaharda, don olayları baĢlamadan önce, bu tedbirlerle ilgili malzeme ve donatım hazır
olmalıdır.
Soğuk hava koĢullarının beton üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılabilmesi amacıyla,
bu koĢullarda yapılacak betonlar için alınması gereken bazı önlemleri üretim aĢamasında
bazıları ise betoncular tarafından alınabilir.
Beton üretim aĢamasında alınacak önlemler;
Beton karıĢımının sıcaklığını yükseltebilmek için, betonu oluĢturan malzemelerin
ısıtılarak kullanılması,
Çimento, su ve agregalar olabildiğince uygun sıcaklıkta stoklanmalı,
Agregalar periyodik olarak sıcak su ile ıslatılmalı ama agregalarda farklı nem
oranlarının oluĢmamasına dikkat edilmelidir.
Beton karıĢım suyunun uygun ısıya getirilmesi,
KarıĢım suyu, istenilen kıvamı sağlayacak en az miktarda kullanılmalı,
Beton transmikserinin belirli ısıda kapalı alanda bekletilmesi,
Betonun ilk günlerdeki dayanımının yüksek olmasını sağlayacak türde çimento(
CEM I‟in R tipi) ve kimyasal katkı maddesi kullanılması,
Beton üretildikten sonraki önlemler;
Soğuk havada dökülen betonların korunması için uygun kalıp( ahĢap) ve izolasyon
malzemelerinin ve/veya uygun kür yönteminin uygulanması,
Tünel kalıplarda ısıtma-yapının dıĢ ortamdan izole edilmesi
Beton santralı üretim sorulusunun bilgisi çerçevesinde antifriz kullanılması,
ĠĢin önceden planlanması ve beton dökümünden önce gereken hazırlıkların
yapılması,
25
5.3. 4. Sıcak Hava KoĢullarında Alınması Gereken Önlemler
Sıcak anormal hava koĢulları; beton dökümü süresince ortalama sıcaklığın ard arda 3
gün süre ile +30
0
C‟nin üzerinde bulunması nedeniyle betonun, mukavemet veya
dayanıklılığını tehlikeye düĢürecek yüksek ve ani sıcaklık değiĢmesi halleridir.
Taze betonun sıcaklığı yüksek olursa, çimento hidratasyonu kısa sürede gerçekleĢerek
betonda hızlı prize ve dayanımın düĢük olmasına sebep olur. Havanın bağıl nemi az ise,
karma suyunun bir kısmının hızla buharlaĢması sonucu, taze betonun iĢlenebilirliği azalır,
plastik rötre ve kılcal çatlakların oluĢma olasılığı artar. Aynı zamanda yapının kısımları
arasında yüksek sıcaklık farklarının oluĢması ve soğuma sonucu oluĢan çekme gerilmeleri de
termal çatlamalara neden olur.
Betonun sıcak havada genleĢmesine izin verilmesi durumunda hava boĢluklarının
genleĢerek büyümesi, betonun mukavemetini azaltır.
Kür amacıyla kullanılan suyun yüksek sıcaklık ve kuru havada, hızlı bir Ģekilde
buharlaĢması, hidratasyonu yavaĢlatır. Bunun sonucunda betonun mukavemet geliĢimi azalır
ve hızlı kuruma rötresi ortaya çıkar. Kuruma rötresi, malzemede çekme gerilmeleri meydana
getirir ve sertleĢmiĢ beton çatlar.
SertleĢmiĢ betonda, sıcak hava ila ortaya çıkabilecek problemler Ģöyle sıralanabilir:
1. YerleĢme anında ve onu izleyen bir kaç gün içinde beton sıcaklığının yüksek olması
sonucu, 28 gün ve daha sonraki yaĢlarda betonun mukavemeti azalabilir.
2. Kuruma rötresi eğilimi ve sıcaklık farklılıkları sonucunda, yapının soğumasıyla
termal çatlaklar oluĢabilir.
3. Çatlama sonucu, beton dayanıklılığı azalabilir.
4. Beton geçirgenliği artabilir.
5. Betonun erken priz alması neden olur.
Sıcak havada beton yerleĢtirme ve yüzey tamamlama iĢlemlerinin hızlandırılmasında
fayda vardır. Bu iĢlemlerin yavaĢ olması, taze betonda iĢlenebilirliğin azalmasına ve su
ihtiyacının artmasına sebep olur. Yüzey iĢlemlerine yerleĢtirme biter bitmez baĢlanmalıdır. Ġyi
bir sıkıĢtırma sağlanmadan, betonun yerleĢtirilmesine devam edilmemelidir.
Sıcak havada betonu ince tabakalar halinde yerleĢtirmek, iki tabaka arasındaki bağın
sağlam olması açısından önemlidir. YerleĢtirme iĢlemi, çok sayıda personel tarafından
yapılmalı ve en kısa zamanda tamamlanmalıdır.
5.3.5.Sıcak hava koĢullarında yapılacak betonlar için alınması gereken önlemler
26
Bu önlemlerin bir kısmı beton üretim aĢamasında alınması gerekirken bazıları ise beton
döküldükten sonra betoncu tarafından alınabilinir.
Taze betonun sıcaklığı, rüzgârın hızı, bağlı nem ve ortam sıcaklığı göz önüne alınmalı
Çimento, su ve agregalar olabildiğince soğuk olmalı veya soğutulmalı.
DüĢük çimento dozu ve hidratasyonu ısısı düĢük(CEM II N ve CEM III N) çimentolar
tercih edilmelidir.
Döküm yerine ulaĢan beton bekletilmeden yerleĢtirilmeli ve vibrasyon kısa sürede
tamamlanmalıdır.
Taze beton, hidratasyon suyunun uçmaması ve yüzeysel çatlamalara neden olmamak
için en az ilk 3-4 gün sürekli ıslak tutulmalı ya da kimyasal yöntemlerle, güneĢ ve yüksek
ısıdan korunmalıdır.
Taze beton henüz sıcak iken (hidratasyon tamamlanmadan), yüzey çatlamalarına
neden olmamak için perde yan kalıpları alınmamalı ya da hemen yalıtım yorganı ile
kaplanmalıdır.
Taze betonun dökümün gecikmesi halinde priz geciktirici kimyasal katkılar
kullanılmalıdır.
Hava sıcaklığının 300C üzerine hava Ģartlarında beton dökme iĢleminin akĢam veya
gece vakitlerinde yapılması tercih edilmelidir.
Taze betonun karıĢım suyunun kalıp tarafından emilmesini için betonun döküleceği
yer ıslatılması
Saha betonlarda yerleĢtirilme iĢlemi tamamlandıktan hemen sonra ilk mastarlama
yapılmalıdır.
Ġkinci mastarlama birinci mastarlamadan kısa bir süre sonra metal tabanlı mastar ile
yapılmalıdır. Mastarlama iĢlemlerinin yavaĢ ve düzgün yapılmasına dikkat edilmelidir.
Taze betonun dökümden sonra ilk yarım saatten baĢlayarak 72 saat boyunca su kürü
uygulanmalı,
Beton yüzeyinden buharlaĢma ve su kaybına karĢı yüzeyler su geçirmez örtüler ile
rüzgâra karĢı da korunmalıdır.
Normal betonarme yapılarda kür süresi yaz aylarında ortalama 5 gün olmalı, ayrıca
uzun süre yüzey sürekli nemli tutulması beton mukavemeti açısından yararlıdır.
27
Beton yüzeyi zarar görmeyecek hale geldiğinde, mümkün olan her yerde kür
uygulanmalıdır. Bu konu yerleĢtirmeden sonraki 24 saat içinde çok önemlidir.
Bütün beton yüzeyler ıslak tutulmalı ve bu uygulama kesintisiz yapılmalıdır. Ara sıra
yapılacak kür(sabah akĢam sulanması) sonucunda ıslanma-kurumalarla betonda yüzeysel
çatlaklar meydana gelebilir.
GüneĢ ve rüzgârın doğrudan etkisine karĢı korumak için açıkta kalan beton yüzeyler,
ıslak çuval ve plastik örtü gibi malzemelerle örtülmelidir.
DöĢeme ve saha betonlarının “Curing compound” adı verilen bakım maddeleri ile
kaplanıp, buharlaĢmanın geciktirilmesi yararlıdır.
6.TAZE BETONU TAġINMASI
Beton çeĢitli Ģekilde döküleceği yere tanır( burada taĢınmadan maksat yerden kalıba
veya döküleceği yer ulaĢtırılmasıdır). Hazır beton pompaları dıĢında, sonsuz bantlar, oluklar,
el arabası; dekovil, kova veya özel gereçlerle yatay asansörlerle, düĢey vinçler gibi hem düĢey
hem de yatay düzlemlerde hareket ettirilerek iletilir. Beton, ne ile taĢınırsa taĢınsın veya
dökülsün, mutlaka tane ayrıĢmasına, su çimento oranının, çökme değerinin, hava, miktarının
taĢıma sırasında değiĢmesine neden olmayacak Ģekilde olmalıdır.
AyrıĢma, taĢıma yolu üzerinde sarsıntı ye/veya darbe oluĢturacak engebelerin yok edilmesi ile
önlenebilir.
Bir betonyerin içindeki karıĢım bir defada döküm yerine taĢınamayacaksa, kıvam
değiĢikliklerini önlemek için betonyerdeki bütün karıĢım bir araca veya yere boĢaltılmalı,
buradan arabalara doldurulmalıdır. Betonyerden alınan taze beton, taĢınma esnasında maruz
kaldığı çarpma ve sarsıntıların etkisiyle homojenliğini kaybedebilir.
Betonun, vinçler ile hem düĢeyde hem de yatayda taĢınması sağlanabilir. Betonyerden
çıkan taze beton doğrudan doğruya vincin 30-100 dm3‟ lük kovasına boĢaltılır. Kova, vinç
tarafından kaldırılarak ve vinç koluna uygun hareketler yaptırılarak boĢaltılacak noktanın
üstüne getirilir. Bu durumda kovanın altındaki kapaklar açılarak beton boĢaltılır.
Betonun taĢınmasında kullanılan oluklar, metal veya metal kaplamalı olarak,
yapılmalıdır. Eğimleri vibre edilebilecek, en düĢük kıvamlı betonu iletebilecek kadar büyük
olmalı.
Bandlarla yapılan taĢıma sırasında ayrıĢma ve kıvam kaybı oluĢmamalıdır. Betonun
banda yapıĢarak geri dönmesine engel olunmalıdır. Kıvam kaybı bandın rüzgar ve güneĢten
korunması ile önlenebilir.
28
Beton dökülecek ‟yerin yeterince geniĢ olmaması halinde pompa kullanılmalıdır.
Betonun, taĢınmasında beton; pompası kullanıldığında taĢınacak betonun granülometresi
önemlidir. Pompa boru çapı en büyük tane büyüklüğünün 2.5 katından az olmamalıdır.
Çökmesi(slump) 7,5cm- 10cm arasında olan betonların pompa ile taĢınması sorunsuz
yapılabilir.
6.1 Kıvamın(Slump) Önemi
Betonun iĢlenebilme özelliği kıvamı ile tayin edilebilmektedir. Kıvam, betonun
kullanım yerine (kalıp geometrisi, demir sıklığı, eğim), betonu yerleĢtirme, sıkıĢtırma,
mastarlama imkanlarına ve iĢçiliğine, Ģantiyede beton iletim imkanlarına (pompa, kova) bağlı
olarak özenle seçilmesi gereken bir özelliktir. ––
K1, K2, K3, K4 ve K5 sembolleri ile tanımlanan bu kıvamlar çökme (slump) konisi
deneyi ile ölçülmektedir. Hazır betonda Ģantiye teslimi kıvam, taĢıma süresi ve beton
sıcaklığına bağlıdır. TaĢıma süresi kıvamı etkilemekte, süre uzadıkça ve hava sıcaklığı
yükseldikçe santraldan Ģantiyeye kıvam kaybı artmaktadır. Bu kıvam kaybının betona su
verilerek dengelenmesi mukavemeti düĢürmektedir.
Slump (Çökme) Deneyi Yapılırken ; Slump hunisi düz bir zemine konur. Standart
slump hunisi üç eĢit kademede doldurulup, her kademede 25 kez standart ĢiĢleme çubuğuyla
ĢiĢlenir. Huni tamamen dolunca üst yüzeyi mala ile düzlenir. Huni yavaĢça yukarı doğru
kaldırılır; bu sırada taze beton kendi ağırlığıyla çöker. ġiĢleme çubuğu huninin üzerine konur
ve çöken betonun üst seviyesinden çubuğun altına kadar olan mesafe ölçülür. Bu uzunluk,
tazebetonun çökme (slump) değeri olarak adlandırılır. Beton yerleĢtirme iĢlemi sırasında
vibratör kullanılması kaçınılmazdır. "Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında
Yönelmelik" de vibratör kullanmadan beton dökümü iĢlemini yasaklamıĢtır. ġiĢleme,
tokmaklama v.b. elle sıkıĢtırma usulleri, yalnızca vibratör kullanımıyla beraber, yardımcı
usuller olarak kullanılabilir. Betonun iĢlenebilme özelliği kıvam (slump) ile tayin
edilmektedir. Kıvam betonun kullanım yerine (kalıp, demir sıklığı, eğim) betonu yerleĢtirme,
sıkıĢtırma mastarlama olanaklarına ve iĢçiliğe, Ģantiyede beton iletiĢim imkanlarına (pompa,
mikser, kova) bağlı olarak özenle seçilmesi gereken bir özelliktir. Hangi kıvamda hangi
dayanıma ulaĢmak istediğiniz irsaliyelerde mutlaka belirtilmelidir ve bu Ģartlara uyulmalıdır.
Betonun kıvamı (slump) ile su/çimento oranı arasında ve betona kullanılan su arasında
ve betonun dayanımı ile kalıcılığı arsında doğru bir orantı vardır. Yalnızca su katılarak elde
edilen yüksek beton kıvamı, betonun olumlu bütün özelliklerinin azalmasına neden olur.
29
Betonun kıvam deneyi irsaliye kontrol edildikten sonra mutlaka yapılmalı ve irsaliye ile
uyumu kontrol edilmelidir.
Hazır betonda Ģantiyeye beton teslim esnasında geçen süre ve beton sıcaklığı kıvamın
düĢmesine neden olabilir. TaĢıma süresi uzadıkça kıvam kaybı yükselir. ġantiyede de kıvam
kaybını ortadan kaldırmak için betona su ilave edildiğinde betonun mukavemeti düĢer. %30
fazla su ilave edilmesi mukavemeti %50 düĢürür.
Tablo- 5 Çökme (kıvam) sınıfları
Kıvam sınıfı(slump)
S1 (K1)
S2 (K2)
S3 (K3)
S4 (K4)
S5 (K5)
Çökme miktarı (mm)
10 – 40
50 – 90
100 – 150
160 – 210
≥ 220
7.TAZE BETONU YERLEġTĠRĠLMESĠ VE SIKIġTIRILMASI
Betonun karıĢtırma yerinden alınıp kalıplara dökülmesine ve dökülen kalıbın Ģeklini
alabilme iĢleminin tamamına yerleĢtirme denir. Kalıp içersine boĢaltılan taze beton,
bünyesinde boĢluklar, hava cepleri çakıl birikmeleri, kum akıntıları gibi kusurlar
kalmayacak Ģekilde, homojen ve katı bir kitle haline getirmek için iyice yerleĢtirilmelidir.
Tablo-6. Betonun en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak yerleĢtirme sıcaklığı
Taze betonun en düĢük yerleĢtirmek sıcaklığı (oC)
2
Beton sıcaklığına bağlı olarak,
t≥ -1
taze betonun en düĢük karıĢım
-1˃ t ≥-18
o
sıcaklığı( C)
t ˂ -18
Betonda, korumada sonraki ilk 24 saatte, müsaade
edilen en yüksek tedrici sıcaklık düĢmesi(oC)
3
Hava
sıcaklığı
1
En
Büyük
Tane
Büyüklüğü (mm)
16
31,5
18
13
20
22
25
28
15
18
20
22
7.1.Taze Betonun YerleĢtirme ĠĢlemindeki Kurallar
Taze betonun yerine yerleĢtirilmesi iĢleminde en önemli hedef, betonun homojenliğinin
kaybolmaması ve ayrıĢmaya uğramadan yapıdaki yerini almasıdır.
1. Taze betonun kalıp içerisine yerleĢtirme iĢlemi yukarıdan aĢağıya doğru - düĢey konumda
yapılmalıdır. YerleĢtirilen beton, önce kalıp içerisinde bir bölgeye büyük bir beton yığını
olarak yerleĢtirilip daha sonra sağa - sola yayılmaya çalıĢılmamalıdır.
30
2. Taze betonun yerine yerleĢtirme iĢlemi belirli kalınlıklarda yatay olarak tabakalar halinde
yapılmalı ve tabaka kalınlığı 30 ile 70 cm arasında olmalı ve 70 cm geçmemeli ve her
tabakaya vibrasyonla sıkıĢtırma iĢlemi uygulanmalıdır. Bir önceki beton tabakası üzerine
yerleĢtirilen betonun, alttaki beton son prizini almadan önce yerleĢtirilmesi gerekmektedir.
3. Taze beton çok yüksek mesafelerden serbestçe düĢecek tarzda yerleĢtirilmemelidir.
4. Dar ve derin kalıplar içerisine taze betonun yerleĢtirilmesi iĢleminde, ayrıĢmaya yol
açmayacak önlem alınması ve buna göre uygulamaların yapılası gerekmektedir. Dar ve
derin kalıpların içerisine beton yerleĢtirilirken beton pompaları kullanılmalı ve gerekirse
pompa borularının ucuna ilave boru - hortum eklenerek betonun ayrıĢmasına engel
olunmalıdır. Eğri Ģekilli kalıpların ( tünel kemer betonu v.d. ) içerisine beton
yerleĢtirmede de hortum aracılığı veya kalıp yan yüzeylerinde açılan pencerelerden
yararlanılmalıdır.
5. Derin kalıpların alt kısmına yerleĢtirilecek olan taze betonun kıvamı ile üst kısmına
yerleĢtirilecek olan taze betonun kıvamı aynı olmalıdır.
6. Taze betonun yerleĢtirilmesi iĢlemine kalıpların köĢelerinden baĢlanmalıdır. Eğimli
yüzeylerde yerleĢtirme iĢlemine en alçak seviyeden baĢlayarak devam edilmelidir.
7. Taze beton Ģiddetli yağmur altında yerleĢtirilmemelidir. Böyle bir durum, Betonu
istenenden daha ıslak duruma getirmekte ve özellikle beton yüzeyinin dayanımında ve
dayanıklılığında azalmaya neden olmaktadır.
SıkıĢtırma beton priz almadan bitmiĢ olmalıdır. SıkıĢtırma, beton içine hapsolmuĢ
hava boĢluklarının giderilmesi, betonun daha iyi dayanımlara eriĢebilmesi ve demir
donatının beton ile iyice sarılabilmesi için tekniğine uygun yapılması gerekli bir
zorunluluktur.
Beton yerleĢtirme iĢlemi sırasında vibratör kullanılması kaçınılmazdır. "Afet
Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik" de vibratör kullanmadan beton
dökümü iĢlemini yasaklamıĢtır. ġiĢleme, tokmaklama v.b. elle sıkıĢtırma usulleri, yalnızca
vibratör kullanımıyla beraber, yardımcı usuller olarak kullanılabilir. Vibratör ile sıkıĢtırma
genellikle çökme değeri 0-10 cm. olan betonlarda uygundur. ġiĢleme ve tokmaklama
uygulanacak betonların çökme değeri 10-15 cm. olmalıdır.
Bu yöntemle yerleĢtirilecek beton, ayrıĢma ve terleme göstermeyecek kohezyona sahip
olmalı, çimento dozajı, ince agrega miktarı yüksek olmalı ve iĢlenebilirliği arttırıcı puzolan
vb. katkı maddesi içermelidir
31
Genellikle sıkıĢtırmalarda hangi tip vibratör kullanılırsa kullanılsın gereğinden fazla
veya az süre kullanılması sakıncalıdır. AĢırı vibrasyon, vibratörün taze beton yerleĢtirilmesi
sırasında, ayrıĢma ve fazla terlemeye neden olacak kadar fazla uygulanmasıdır. AĢırı
vibrasyon neticesinde, karıĢtırılmıĢ elemanların, kitle içinde üniform olmayan bölümler
oluĢturacak Ģekilde bir araya gelmesidir. Vibrasyon sırasında kalıpta açılmalar veya
patlamalar meydana gelebilir. Kalıpta meydana gelen açılmalar neticesinde kaya ve kum cebi
meydana gelir. Kaya cebi, taze betonda çimento Ģerbetinin kalıptan akması, yerleĢtirme
sırasında ayrıĢma veya yetersiz sıkıĢtırmaya bağlı olarak meydana gelen, iri agrega ve açık
boĢlukları ihtiva eden, geçirimli, harç bakımından yetersiz kısımlardır.
SıkıĢtırmanın önemli Ģu Ģekilde sıralanabilir;
Betonun yerleĢtirilmesi kolay olduğundan ekonomi sağlamaktadır.
Daha yoğun ve homojen bir beton elde edilmektedir.
Kalıpları sökülen betonda, kenarların belirgin hatların düzgün Ģekilde oluĢabilmesini
sağlamaktadır.
Daha yüksek dayanımlı beton elde edilmektedir.
Betonarme yapı betonlarında, betonla demir donatıların arasında daha iyi aderans
sağlanmaktadır.
Daha
yüksek dayanıklılık
elde edilmektedir istenmeyen
hava
boĢluklarının
olabildiğince alınması dayanıklı ve daha az geçirimli beton üretimi sağlanmıĢ olacaktır.
7.2. Vibratör ÇeĢitleri ve Kullanılma Yerleri
a) Daldırma (iç) Vibratörler: Betonu kalıp içinde yerleĢtirmek için kullanılan en yaygın
vibratör tipidir. Ġç vibrasyon, bir veya daha fazla vibratörün betonun içine daldırılmasıyla
yapılan vibrasyondur. Vibratörün titreĢim yapan kısmı kalıp geniĢliğine göre değiĢiklik arz
etmektedir. Kütle betonlarda çapı 200 mm olan vibratör kullanırken, çok sık donatılı ve ince
dar kesitli elemanlarda 25mm çapında vibratör kullanılabilmektedir.
SıkıĢtırma iĢleminin tamamlandığı beton yüzeyinin görünüĢünden anlaĢılır. Yüzey
boĢluklu veya aĢırı derecede Ģerbetle kaplanmıĢ olmayacaktır. Beton tabaka tabaka dökülmeli
ve vibratör ikinci tabakadan birinci tabakaya geçecek ve dik Ģekilde uygulanmalıdır (ġekil- 1).
Vibratör sistemli olarak tutulmalı. Vibratörler arasında vibratör çapının 8-10 katı mesafe
bulunmalıdır. Vibratörler yataya dik olarak uygulanmalıdır ve bir alt tabakaya en az 10-15 cm
girmelidir.
32
Vibratörün daldırılacağı ucunun arasındaki uzaklık genel olarak 40-50 cm civarındadır ve
75 cm‟ yi geçmemelidir.
Dalıcı uç beton kalıbının yan duvarlarına çok yakın olarak daldırılmamalıdır. Dalıcı uç
taze beton içerisinde çok kısa veya çok uzun süre ile tutulmamalıdır. Normal süre 5-15 sn
kadardır.
Dalıcı ucun taze beton içerisinden dıĢarı çıkartılma iĢlemi yavaĢça (saniyede 5-10cm
hızla) yapılmalıdır.
Çok akıcı kıvamdaki betonlara vibrasyon yapılmamalıdır. Aksi halde ayrıĢma olur.
Eğik yüzeylerde(sulama kanalı gibi) beton dökümü ve vibratörle sıkıĢtırma en alt
noktadan yukarıya doğru yapılmalıdır. Vibratör bu durumlarda beton yüzeyine dik olmalı.
Vibratörlerin çapı 20 mm kadar küçük olabildiğinden, sık donatılı ve iĢlemin zor olduğu
kısımlarda oldukça etkilidir
ġekil-1 Daldırma Tipi Vibratör Uygulaması
30-50 cm
30-50 cm
YANLIġ
DOĞRU
ġekil-2. Daldırma Vibratör Kullanma Tekniği
33
Tablo 7. Daldırma(dahili) vibratörün etkili olduğu alan ĢiĢe (dalıcı ucun) çapına göre etki
alanı değiĢimi
ġiĢe(dalıcı) çapı (cm)
Vibratörün etki alanı yarıçapı(cm)
3
12
5
19
7
27
10
40
15
50
Taze betonların yerleĢtirme veya sıkıĢtırılmasında hangi çapta dalıcıya sahip vibratörün
kullanılacağına karar verilmesinde, kalıp geniĢliği, donatı aralığı, beton kıvamı etkili
olmaktadır. Bu etkenlere göre daldırma vibratör seçilir.
Resim-2 Daldırma Tipi Vibratör Uygulaması
Resim-3 Daldırma Tipi Vibratörün Donatı Arasında Uygulaması
34
b- Kalıp Vibratörleri Bu vibratörler, kalıplara monte edilerek yapılan vibrasyondur:
Kalıplar, Ģerbet sızmasını önlemek için sağlam ve iyi bağlanmıĢ olmalıdır. Bu da kalıp
iĢçiliğini arttırır. Ġnce kesitli kalıplarda uygulanır. Hava boĢluklarının alınması, kalın beton
tabakasında zor olduğundan dolayı, beton belirli kalınlıkta tabakalar halinde yerleĢtirilmek
zorundadır.
Resim-4 Kalıp Tipi Vibratörün Uygulaması
Kalıp Vibratörleri diye de adlandırılan ve kalıba dıĢtan monte edilerek kullanılan
vibratörlerdir. Bu vibratörler genellikle donatı yoğunluğunun fazlalığı nedeniyle içten titretici
uygulanamayan sıkıĢık yerlerde, tünellerin kemer kaplamaları ile prefabrik eleman üretiminde
kullanılırlar. Kolaylıkla sokulup takılabilme özellikleri nedeniyle dökümün ilerlemesine göre
kalıp üzerinde yerleri değiĢtirilebilir. Elektrikle veya basınçlı hava ile çalıĢırlar.
c- Yüzey Vibratörleri: Bu vibratörler, titreĢen bir mala veya mastar Ģeklindedir. Betonu
yüzeyden sıkıĢtırmak için, genellikle beton yüzeyi mastarlanırken veya perdah çekilirken
kullanılır. Daha çok döĢeme veya yol kaplama betonları için gereklidir. YaklaĢık olarak 20 cm
derinliğe kadar etkili olur. Eğer daha derinlerin vibrasyonu gerekiyor ise vibrasyonlu
mastardan önce daldırma tip vibratörler de kullanılmalıdır.
35
Resim-5 Yüzey Tipi Vibratörün Uygulaması
d- Masa Vibratörleri: Genellikle prefabrik beton elemanlarda üreten iĢletmelerde
kullanılırlar. Taze beton, kalıba boĢaltıldıktan sonra vibrasyonlu masa yöntemi ile yerleĢtirme
iĢlemi yapılır. Masa vibrasyonunun etkisinin azalacağı 2 m gibi bir yükseklikten sonra,
gerekirse masa vibrasyonuna ek olarak içeriden daldırma vibratörde kullanılabilir.
e- ġiĢleme ve Tokmaklama ile SıkıĢtırma: ġiĢleme ve tokmaklama ile sıkıĢtırma vibratör
kullanılmasının mümkün ve/veya uygun olmadığı durumlarda uygulanabilir Tokmaklama,
beton yüksekliğinin az, beton yüzeyinin büyük olduğu, kesitin dar ve donatının sık olduğu
beton eleman üretiminde uygulanabilir
Tokmak ile sıkıĢtırma yapılacak yüzeyi düz veya ızgara Ģeklinde olabilir. Tokmaklar
olabildiğince ağır olmalıdır. ġiĢleme ve tokmaklama uygulanacak betonların çöme değerleri
10 cm - 15 cm olmalıdır.
Çökmesi betonların tokmaklama ile sıkıĢtırılabilmesi için sıkıĢtırılmıĢ tabaka kalınlığı 15
cm‟den fazla olmamalıdır. Tokmaklama, beton serbest yüzeyi düzgün ve parlak bir görünüĢ
alıncaya kadar sürdürülmeli dir. ġiĢleme ile sıkıĢtırıldığında, beton içindeki hava kabarcıkları
giderilip, beton sıkı bir yapı kazanıncaya kadar devam ettirilmelidir.
7.3. Betona Vibratör Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Taze betona aĢırı vibrasyon yapılmamalıdır. Eğer aĢırı vibrasyon yapılırsa betonun geç
priz alması ve ayrıĢmaya neden olur.
Beton dökümünde beton pompası kullanılmıyorsa, beton elden geldiğince yerleĢtirileceği
yere veya çok yakın bir bölgesine dökülmelidir.
36
Demir donatılar arasından geçebilecek çaplı vibratörü kullanılmalıdır.
Vibratörü gerekli seviyeye kadar (sıkıĢtırılmıĢ tabakanın içine ucundan dalacak kadar)
batırmalıdır.
Vibratörü sadece beton yüzeyine (batırmadan) uygulamanın yararı çok sınırlıdır.
Vibratörü kalıba ve donatıya temas ettirilmemelidir
Hava kabarcıklarının yüzeye çıkması durduğunda vibratörü çıkarıp bir sonraki
konumuna daldırılmalıdır,
Saha veya döĢeme betonlarında, betonu belirli bir bölgeye yığıp oradan kürekle yerine
yerleĢtirme iĢlemi
yapılacak olursa betonda ayrıĢma tehlikesi
olabilir bunda
kaçınılmalıdır.
Beton homojen tabakalar halinde yerleĢtirilmelidir.
YerleĢtirme esnasında büyük yığınların veya eğimli tabakaların oluĢturulmasına engel
olunmalıdır.
Beton yerleĢtirilirken oluĢan boĢlukları en aza indirilmeli, aksi durumda bu boĢluklar
betonu geçirimliliği ve basınç dayanımı açısından olumsuz etkilenir.
Beton içindeki boĢluklar betonla donatı arasındaki aderansı (yapıĢmayı)da zayıflatır.
Taze beton içinde kalan her %1 hava, beton basınç dayanımda %6 kaybı neden olabilir.
Perde ve kolon gibi düĢey taĢıyıcı yapı elemanlarında, beton kalıbına 30-35 cm' lik
tabakalar halinde yerleĢtirilmelidir. Bu kalınlık brüt beton uygulamasında ve vibratörün
ĢiĢe uzunluğuna bağlı olarak 30 cm‟yi geçmemelidir.
Beton kalıba 150 cm den fazla yüksekten dökülmemelidir.
Beton yerine mümkün olduğunca hızlı yerleĢtirilmelidir.
Fakat bu iĢlem sıkıĢtırma yönteminden ve sıkıĢtırma ekipmanının kapasitesinden hızlı
olmamalıdır. Yani betonun döküm hızı, yerleĢtirme ve sıkıĢtırma hızları birbirleriyle
uyumlu olmalı.
Brüt beton yüzeyli kolon ve perdelerde betonun kalıp içine boĢaltma hızı 2m/saat'ten
fazla olmalıdır.
Kalıp iç yüzeyinde meydana gelen basınç gerilmesi fazla olur ise kalıp açılması söz
konusu olabilir.
Beton dökülürken gecikme ve duraklamalara meydan vermeyecek Ģekilde planlama
yapılmalıdır.
37
Bürüt beton uygulamalarda yüzeyde oluĢması muhtemel hava kabarcıklarını azaltmak
için kalıp yüzeyi kalıp yağı yağlanmalıdır.
Beton kıvamlı (8-15 cm çökme) olacak Ģekilde ayarlanmalıdır.
Özel durumlarda kalıp uygunsa kalıp vibratörü kullanılmalı
Ġs güvenliği nedeniyle elektrik bağlantı noktalarının havada ve güvenli olduğunu iki defa
kontrol edilmelidir.
Vibratörlerin iyi çalıĢması için iyi bakılmaları gerekir.
Her zaman çalıĢmaya hazır alternatif bir güç kaynağı ve yedek vibratörü hazır
bulundurulmalıdır.
Vibratörlerin zamanında gerekli bakımının yapılmalıdır.
Vibratörü elektriğe bağlamadan önce nemini temizlenmelidir.
Vibratörleri aynı konumda fazla çalıĢtırmayın.
Vibratör betondan dıĢarı çıkarıldığında hemen durdurulmalıdır.
Her dökümden sonra sıkıĢtırma ekipmanını bütünüyle temizlenmeli ve bir sonraki
kullanıma hazır halde bırakılmalı.
7.4. Taze Betonun Yüzey Düzeltme ĠĢlemleri
SertleĢmiĢ beton yüzeyinde söz konusu yapının proje Ģartnamelerinde tanımlanan
görünüĢün elde edilmesi gerekir. Bu görünümün yerine göre kalıp veya çeĢitli el ve makine
yöntemleri ile elde edilmesi için yapılan iĢlemlere genel olarak " bitirme " denir.
DüĢey yüzeyler genellikle kalıp tutularak bitirilmiĢ olurlar, istenen yüzey kalitesine göre
değiĢen kalite ve tipte kalıplar kullanılır. Bazen kalıp alındıktan sonra yüzeye el veya makine
ile ek bitirme iĢlemleri uygulanabilir. Çoğunlukla yatay yüzeyler ve bazı eğik yüzeyler
kalıpsız bitirilirler. Bu Ģekilde yapılan bitirme iĢleminde bazen de makine yöntemleri
kullanılır.
DöĢeme betonlarında yüzey bitirme iĢlemi genellikle çelik veya ahĢap mastarla
yapılmalıdır. Kenar, pah ve derz iĢlemleri gereken yerlerde, önce kenar bitirmesi yapılmalı,
sonra pah ve derzler bitirilmelidir.
Bazı beton satıhlarda mastar ve mala iĢleminden sonra gereken pürüzlülüğün verilmesi
için, belli bir yönde fırça çekilir. Bazı büyük döĢeme ve kaplama betonlarında ise vibrasyonlu
mastar ve makine malası kullanılabilir.
38
SertleĢmiĢ beton yüzeyinin istenilen düzgünlükte olabilmesi için, yüzey düzeltme
iĢleminin, taze betonun kalıplara yerleĢtirip sıkıĢtırılmasından hemen sonra, yani betonun
katılaĢmaya baĢlamadan önce yeterli dayanıklılığı ve beklenilen performansı görebilmesi için
uygulanması gerekmektedir.
1. İlk Düzeltme: Ġlk düzeltme iĢlemi, kalıbına yerleĢtirilmesi ve sıkıĢtırılmıĢ betonun
yüzeyinde bulunabilinecek çıkıntılı veya çukur kısımlardan kurtulmak, beton yüzeyini aynı
seviyeye getirebilmek için yapılmaktadır. Bu iĢlem için düzgün yüzeyli mastarlar
kullanılmalıdır. Beton yerleĢtikten hemen sonra ilk mastarlama yapılır, daha sonra bir insan
beton üzerine çıktığında 1-2 mm derinlikte iz kalıyorsa ikinci mastarlam yapılmalıdır.
2. Son düzeltme: Ġlk düzeltme iĢleminin sonunda aynı seviyeye getirilmiĢ olan beton
yüzeyinin tamamen düzgün bir duruma getirebilmesi için yapılmaktadır. Son düzeltmede
beton yüzeyinin bozulmaması için beton yüzeyinine 10-15 cm eninde düzgün tahta koyularak
gezilme güzergahı oluĢturularak beton yüzeyi tahta(ahĢap) mala ile düzeltilir.
8. BETONUN KORUNMASI VE KÜR YAPILMASI
Betonun dökümünden hemen sonra yarım saatinden itibaren 72 saat boyunca su kürü
uygulanmalı, buharlaĢma ve su kaybına karĢı yüzeyler su ve buhar geçirmez örtüler ile
rüzgâra karĢı korunmalıdır. Beton için koruma oldukça önemlidir.
8.1. Betonun Korunması
Soğuk ve sıcak havalarda koruma metotlarını seçerken korunma maliyeti, seçilen
metotla sağlanabilecek beton kalitesi ve yapı emniyetine oranla ikinci planda düĢünülmelidir.
Betonun korunması, yerine yerleĢtirilen betonun veya kalıplara dökülerek hazırlanan deney
numunelerinin anormal hava koĢullarının etkilerinden zarar görmesini önlemek üzere alınan
her türlü önlemlerdir. Çimentonun hidratasyonu sağlaması için, belirli sıcaklık ve nem altında
tutulmalıdır. Taze betonda, kür sırasında beton sıcaklığının, istenen dereceye kontrollü olarak
getirilebilmesi gerekir.
Yerine yerleĢtirilen betonun dayanımının zaman içinde geliĢimi, bünyesindeki çimentonun
su ile yapacağı hidratasyon reaksiyonlarının sürekliliği ile mümkündür. Hidratasyon olayının
normal bir Ģekilde geliĢmesini engelleyen saklama koĢulları ile ilgili faktörler havanın sıcaklık
ve nem derecesi ile rüzgârlı olması ile doğrudan iliĢkilidir.
Hava sıcaklığının düĢük olması hidratasyonu yavaĢlatacak, buna bağlı olarak da beton
yavaĢ dayanım kazanacaktır. ġayet havanın sıcaklığı fazla ise bu durumda da buharlaĢma
olacak ve hidratasyon için gerekli su miktarında azalma olacaktır.
39
Havanın rüzgârlı olması da buharlaĢmayı arttırır. Bu durumda buharlaĢmanın önlenmesi,
ancak betona yeterli bir rutubet kaynağı sağlamakla mümkündür. ġayet betonda bu gibi etkiler
sonucu oluĢan su kaybı önlenemez ise, ani kurumadan dolayı betonda çatlaklar meydana gelir.
Taze (yeni dökülmüĢ) beton, Ģerbetin akmaması, yüzeyinin bozulmaması için kuvvetli
yağmurdan korunmalıdır.
KarıĢım suyunu belirli bir süre betonun bünyesinde tutabilmek için genelde iki yöntem
uygulanmaktadır. Birincisi betonu sık sık ve devamlı sulama, hasır ve ıslak çuvallarla örtme,
buhar verme, kum, nemli toprak, hızar talaĢı, hasır veya saman sererek sürekli ıslatmak gibi
önlemlerdir.
Ġkincisi
ise mastarı biter bitmez beton yüzeyini piyasadan hazır olarak
temin edilebilecek sıvı kür maddeleri ile kaplamaktır. Bu maddeler, püskürtme yoluyla veya
fırça ile beton yüzeyine uygulanırlar ve yüzeyde geçirimsiz bir tabaka oluĢturarak beton
karıĢım suyunun kaybolmasına engel olunur. Böylece beton bünyesinde bulunan su korunmuĢ
böylece betonda olumsuzluklara karĢı korunmuĢ olunur.
Soğuk havalarda, gerek don etkisine karĢı gerekse kalıp alma süresini kısaltmak için
betonu, bir çadır altında ve içerisinde gerekli ısıyı sağlamak için ateĢ yakarak, sıcak hava veya
buhar üfleyerek veya benzeri ısıtma yöntemlerini kullanarak muhafaza etmek gerekir. Ortaya
çıkacak karbon monoksit gazı için gerekli önlemler alınmalıdır.
Genel ola rak so ğuk hav alarda d ökülen betonl a r ; ĠnĢa edilen yapının etrafında
meydana getirilecek bir korugan içine alınması ve bu korugan içinde uygun sıcaklık ve
nisbi rutubet Ģartlarının sağlanması veya dökülen beton yüzeylerinde ısı yalıtımı yapılması
yolu ile ve beton yeterli mukavemet ve dayanıklılığı elde edene kadar korunmalıdır.
Bu gibi koruma tedbirleri beton dökümüne baĢlamadan önce hazırlanmıĢ bulunmalıdır.
8.1.1. Isı Yalıtımı ile Koruma
Beton yüzeylerinde yeterli etkinlikte ısı yalıtımı yapılmıĢ olursa, çimentonun
sertleĢmesi sırasında açığa çıkan hidratasyon ısısından yararlanılarak gerekli koruma Ģartları
sağlanabilir. Bu gibi hallerde, dökümü izleyen ilk 3 gün içinde, baĢka bir kaynaktan ısı temini
gerekmeyebilir. Bu ısı, doğrudan doğruya beton yüzeyinde yalıtkan bir örtü kullanmak
suretiyle ve tekrar kullanılacak Ģekilde yalıtılmıĢ kalıplar vasıtasıyla tutulabilir.
Ancak uygun ve baĢarılı sonuçlar elde edilebilmesi için yalıtım malzemesi beton veya
kalıp yüzeylerine değecek Ģekilde yerleĢtirilmiĢ olmalı ve su geçirmez bir malzeme ile
kaplanarak yalıtım malzemesinin rutubetlenmesi önlenmelidir.
8.1.2. Koruganlar ile Koruma
Koruganlar daha pahalı olmakla birlikte en etkili korumayı sağlarlar. Koruganlar
rüzgârın ve soğuk havanın girmesine mani olur ve ısıyı muhafaza eder.
40
a - Koruganlar tahta, yelken bezi, keçe lifli levhalar, kontrplak, su geçirmez kağıtlar, plastik
levhalar gibi sağlam malzemeler ile yapılabilir.
Esnek malzemeden yapılan koruganları kurmak ve sökmek kolaydır. Fakat bu koruganlar
rüzgâr ve kar yüklerine dayanıklı ve su geçirmez hale getirilerek kullanılmalıdır.
Bu gibi koruyucular, yangına karĢı gerekli önlemler alınmalıdır. Bu sebeple yangın
tehlikesinin çok olduğu hallerde koruganların dıĢına yerleĢtirilip sıcak havayı içeri ileten
ısıtıcılar veya buhar ile ısıtma metodu kullanılabilir.
Açık ateĢler ve sobalar buhar ısıtıcılarından elde edilen dolaĢımı sağlayamadıkları için
tek baĢına kullanılmamalıdır.
Maltız ve mangal gibi açık ateĢler ayrıca ilk 24 saat içinde yüksek karbon dioksit
oranları ile beton yüzeyinde önemli karbonatlaĢma hasarları da meydana getirirler. Bu tür
ısıtıcılar kullanıldığında üzerleri kapatılarak ve dıĢardan hava delikleri açılarak üstünde
bulundukları döĢemeye zarar vermeleri önlenmelidir.
b - Kalıpsız beton dökümü sırasında, hareketli çerçeveler üstüne tutturulmuĢ örtüler veya
tentelerle, yerleĢtirilen betonun üzeri hemen kapatılmalı ve betonun çok küçük bir kısmından
fazla yerlerinin havaya maruz kalması önlenmelidir.
Bu tente ve örtüler, yerleĢtirildikleri yapı kısımlarının üst ve altında ısıtılmıĢ hava serbestçe
dolaĢabilecek Ģekilde düzenlenmelidir.
Beton üzerine doğrudan doğruya yerleĢtirilen yalıtım malzemesi tabakaları, bu halde de
donmayı önlemekte etkili olarak kullanılabilir.
c - Koruganlar belirtilen bütün koruma süresinde yerlerinde bırakılmalıdır. Yalnız ek kalıplar
konması veya beton döküm iĢlemine devam edilmesi maksadı ile geçici olarak yer yer
sökülebilir.
Ancak bu sürede betonun açık bırakılan kısımlarının donmaması sağlanmalı ve kalıp
yerleĢtirme veya beton dökümü iĢlemi biter bitmez, sökülmüĢ bulunan korugan kısımları
tekrar kapatılmalıdır.
Bu gibi hallerde koruganın açık bırakıldığı süre için koruma süresine gerekli ilave
yapılmalıdır.
8.2. Beton Koruma Süresi
Betonların iyi bir dayanıklılık sağlayabilmeleri için gerekli en az koruma süreleri kullanılan
çimento tipine ve miktarına göre değiĢtiği gibi yapı elemanının açık havaya temas etme ve
yük durumuna göre değiĢiklik göstermektedir. En kötü hava Ģartlarına göre 10 gün korunmalı
en iyi hava Ģartlarına göre ise 2 günden az olmamalı, bu kısa süreler yalnız;
41
−Mukavemetin hesapta öngörülen seviyede geliĢmesine yeterli kürün varlığı,
−Öngörülen hesap mukavemetinin elde edilmesinden önce betonun, suya doymuĢ durumda
iken donmaya maruz kalmamıĢ olması halinde geçerlidir.
8.3. Betonun Kür Edilmesi
Kaliteli bir beton üretebilmek için, karıĢımın yerleĢtirilip sıkıĢtırılmasından sonra
özellikle erken yaĢlarda uygun koĢullarda bakıma tabi tutulması gerekir. Kür iĢlemleri,
sıcaklık kontrolü ve beton rutubetinin çevre koĢullarına bağlı olarak artması ya da azalmasının
kontrolünü içerir. Rutubet, betonun hem mukavemetini, hem de dayanıklılığını etkiler.
Genel olarak betonlara laboratuar ve Ģantiyede çeĢitli kür metotları uygulanır. Bu
metotlar; buhar kürü, su kürü, ıslak membran ile kapatma, plastik örtülerle hava ile temasını
kesme ve kimyasal madde uygulanma olarak sıralanabilir.
Soğuk, sıcak, rüzgârlı ve yağıĢlı havalarda betona uygulanacak kür metotlarını seçerken kürün
maliyeti, seçilen metotla sağlanabilecek beton kalitesi ve yapı emniyetine oranla ikinci planda
düĢünülmelidir.
8.3.1. Buhar kürü
Buhardan yararlanılarak sıcaklığın ve nemin yüksek olduğu bir ortamın sağlanmasıyla
betona erken mukavemet kazandırılır. Buhar kürü süresince uygulanan ısının bilinmesi
gerekir. Aynı zamanda bu ısının aritmetik ortalamasına olgunlaĢma derecesi denir. Beton
elemanına sürekli buhar kürü uygulamasında buhar tüneli kullanılır. Buhar tünelinin uzunluğu
boyunca sıcaklık ve nem Ģartları kontrollü olarak değiĢiklik gösterir. Beton elemanları buhar
tünelinin içerisinden, belirli bir hızda geçirililerek istenen kür Ģartları sağlanır.
Buharla kür metodunda, kür tünelinde, yapı elemanı giriĢ ve çıkıĢ kapılarında yeterli
koruma önlemi alınmalı, sıcaklık ve nem, odanın her tarafında eĢit (üniform) olmalıdır. Buhar
küründen çıkan betonların kalıpları alınarak havuz küründen önce, son dinlendirme yerinde
bekletilir. Beton elemanlarının homojen soğumanın sağlanması ve çatlamasını önlemek
amacıyla buhar kürü ortamındaki sıcaklığın kontrollü bir biçimde azaltılarak elemanların dıĢ
çevre sıcaklığına getirilmesi gerekir.
Buhar kürü, prefabrik beton elemanı, sulama kanaletleri, bordür taĢı ve beton karo gibi
yapı elemanlarına uygulandığı gibi tünel kalıp sisteminde ve laboratuarlarda uygulanabilir.
42
8.3.2. Kimyasal madde ile kür
Kimyasal kür maddesi, yerine yerleĢtirilen betonun su kaybını yavaĢlatmak, güneĢ
ıĢınlarını yansıtarak betonun çok fazla ısınmasını önlemek gibi maksatlarla kullanılır. Beton
yüzeyine fırça ve püskürtme gibi yollarla uygulanabilir.
Burada buharlaĢtırmayı geciktirici malzemelerle, beton yüzeyinde film tabakası
oluĢturulur. Bu malzemeler, beton yüzeyine uygulandığında, salınan (betonun kusması veya
terlemesi sonucu oluĢan) suyun buharlaĢmasını yavaĢlatır.
8.3.3. Su kürü ve ıslak örtü ile kapatma
Beton, prizini aldıktan sonra, su ile temas halinde bırakılarak ıslak kür uygulanabilir.
Betonun yüzeylerinin, güneĢ veya rüzgâr etkisiyle ani kurumasını engellediği için etkili ve
güvenli bir kür metodudur.
Yatay ve düĢey yapı elemanlarının olgunlaĢtırılması da su emici ve su tutucu özeliğe
sahip çuval veya benzeri bir malzeme ile örtülür zaman zaman hortum, kova vb yardımı ile
ıslatılır. Islaklık, çevre nemi ve sıcaklığına bağlı olarak, yeteri sıklıkta kontrol edilerek
örtünün kuruması önlenir. Portland çimentosu kullanılmıĢ olan betonlarda bu sure yaklaĢık 14
gün, Puzolanlı çimento kullanılmıĢ olan betonlarda ise yaklaĢık 21 gündür.
Saha veya döĢem betonlarda, su püskürtülerek (su kürü), su akıtılarak veya beton
yüzeyini ıslak kum, toprak, talaĢ veya samanla örterek gerçekleĢtirilebilir. Periyodik olarak
ıslatılan çuval veya pamuk dokuma örtüler ya da su emici özelliği olan örtüler de
kullanılabilir. Devamlı ıslak tutularak bakımı yapılan betonun dayanımı, ara sıra ıslatılan veya
sulanan betona göre daha yüksektir.
Betonun kalitesi onu çevreleyen atmosfere değil, kendi sıcaklığına bağlıdır. Rüzgârlı
havada su ile kür, beton sıcaklığının düĢmesine sebep olur. Yalıtım malzemesi kullanılmasına
kıyasla daha yüksek mukavemet elde edilir. Su kaybı beton yüzeyinin kurumasına sebebiyet
verecek kadar fazla olursa, plastik rötre ve çatlama meydana gelir.
Islak kür uygulaması, erken kuruma rötresini en aza indirerek beton mukavemetinin
geliĢmesini sağlar. Beton nemli tutulduğu süre içerisinde çatlakların doğal olarak
kapanmasına, dolmasına veya bu çatlakların herhangi bir Ģekilde kaybolmasına, kendi
kendine iyileĢme denir.
8.3.4. Betonun örtü veya püskürtme membranı kullanılarak kür edilmesi
Küçük boyutlu yapı elemanlarının kalıbı alınan kısımlarının hemen plastik örtülerle
sarılarak korunması uygun olur. Yapı kısımları örtü ile sarılamayacak kadar büyük olduğunda
43
(örneğin perde ve geniĢ kolonlar) örtüler, yapı kısmının bütün yüzeylerini iyice kapatacak
Ģekilde aĢağıya sarkıtılmalı ve bunların yapı yüzeyine değmeleri sağlanmalıdır. Betonun
çevreye açık yüzeylerindeki gözenekle tıkayarak su kaybını önlemek ve bu suretle kür
sağlamak için yüzeyler, uygun çözelti veya emülsiyon püskürterek oluĢturulan püskürtme
membranlarla da korunabilir. Püskürtme membran, bütün sıkıĢtırıldıktan sonra 3 - 6 saat
arasında uygulanmalıdır. Püskürtme membranların kullanılmasında baĢka bilgi mevcut
değilse, üretici firmanın önerilerine uyulmalıdır.
8.3.5. Betona su püskürterek kür edilmesi
KiriĢ, kolon, perde ve düĢey yüzeylere, kurumaya engel olacak Ģekilde, aralıklarla, su
püskürtmek suretiyle kür uygulanabilir. Bu durumda fazla suyun alt yapı bölümlerine zarar
vermeden uzaklaĢtırılması gereklidir. Püskürtmeli kür sırasında yüzeyden buharlaĢmayla
soğuma olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Toplam su püskürtme suresi CEM I
çimentosu kullanılmıĢ olan betonlarda bu sure yaklaĢık 14 gün, CEM I dıĢındaki çimento
kullanılmıĢ olan betonlarda ise yaklaĢık 21 gündür
8.3.6. Beton yüzeyine plastik örtülerle hava ile temasını keserek kür edilmesi
Geçirimsiz membran, su geçirimsiz hale getirilmiĢ kâğıt veya plastik örtülerle beton
yüzeyinin yalıtılmasıdır. Fakat bu yöntemde, beton içine su giriĢi engelleneceğinden
hidratasyon sonucunda beton bünyesindeki suyun kullanılmasıyla oluĢan su kaybı sonucu
betonun mukavemeti ve dayanıklılığı, ıslak küre bırakılan beton gibi olmayacaktır.
Rüzgâr koruyucular ve örtüler, her türlü yapıyı rüzgârın kurutucu etkisinden koruyacak
Ģekilde yerleĢtirilmelidir. Ayrıca, yapıyı güneĢin direkt ıĢınlarından korumak için de bu
yüzden faydalanıla bilinir.
8.3.7. Özel kür teknikleri
ġantiyedeki Ģartlarına, beton veya betonarme boyutlarına, Ģekline ve yerine bağlı
olarak uygulanacak kür iĢlemleri de değebilir. Genel olarak bunları Ģu örneklerle
açıklayabiliriz:
8.3.7.1. Mukavemet geliĢmesinin hızlandırılması
Genel olarak betonun mukavemetinin erken alması istenmesi durumunda gerekli
Ģartlar sağlandığı durumlarda priz çabuklaĢtırıcı katkı maddeleri ile erken dayanımı yüksek
çimento veya katkılı çimento gerekli mukavemet seviyesine daha kısa sürede ulaĢır.
44
Bu maddeler daha yüksek erken mukavemet elde etmek maksadıyla kullanıldığı zaman, bazen
hidratasyon ısısının artması neticesini verir.
Çimento prizini çabuklaĢtırıcı katkı maddelerinin kullanılması halinde,
−Priz olayı betonyerdeki karıĢmayı izleyen bir saatlik bir süreden evvel ve her halde betonun
yerleĢtirilmesinin tamamlanmasından önce baĢlamamalıdır.
−Betonun mukavemetini azaltıcı tesirler olmamalıdır.
−Donatıda ve beton içinde bulunacak diğer metallerde korozyon ve oksidasyon meydana
gelmemelidir.
8.3.7. 2. Priz çabuklaĢtırıcı katkı maddesi olarak kalsiyum klorür kullanılması
Birçok hallerde soğuk havada beton dökme iĢlemi sırasında kalsiyum klorür priz
çabuklaĢtırıcı katkı maddesi olarak güvenle kullanılabilirse de betonarmede yapılarda
kalsiyum klorür yüzünden korozyon nadir olursa da her klorür kullanılıĢında bir "korozyon
potansiyeli" yükselmesi söz konusudur.
Kalsiyum klorür ve diğer tuzlarla, kimyasal katkı maddeleri, donma noktasını önemli
Ģekilde düĢürmedikleri için güven sağlamak amacıyla betonun donmasını önleyici ek tedbir
olarak düĢünülmemelidir.
8.3.7.3. Kalsiyum klorür kullanılması durumunda
Su/çimento oranı 0,6 olarak sınırlandırılmalıdır.
Kalsiyum klorür kullanılmasında donatının korozyon (paslanma) tehlikesi olmayan
hallerde en etkili miktarlar Ģu Ģekilde tespit edilmelidir.
5°C ile 21°C arası imalat ve kür sıcaklıklarında çimento ağırlığına oranla % 2,
21°C ile 32°C arası imalat ve kür sıcaklıklarında çimento ağırlığına oranla % 1,5,
Yüksek fırın curuf çimentosuyla birlikte kullanılması halinde çimento ağırlığına oranla
% 1,
Kalsiyum klorür karıĢım suyuna beton harmanından önce katılmalı ve tamamının
çözülmesi sağlanmalıdır.
8.3.7.4. Priz çabuklaĢtırıcı diğer katkı maddeleri
Mukavemet geliĢmesini hızlandırmak için priz çabuklaĢtırıcı baĢka katkı maddeleri de
bulunmaktadır.
Bunlarda az miktarda kalsiyum klorür ihtiva ederler.
Korozyon
potansiyelini
Ģiddetlendirmesi
sebebi
ile ön
gerilmeli
betonarme
betonlarında klorürler kullanılmamalıdır.
KarıĢım suyunu azaltıcı katkı maddeleri kullanılarak yapılan betonlarda karıĢım en az
+ 10°C‟da yapılmıĢ ve beton en az bu sıcaklıkta korunmuĢ olmalıdır.
45
En uygun katkı maddeleri yüzdesi iĢ Ģartlarına, beklenen hava sıcaklığına, imalat
metoduna,
öngörülen karıĢım esaslarına göre önceden deneyler yapmak suretiyle tespit edilmelidir.
Kaynaklar
1) ACI Committee 305, Hot-Weather Concerting, ACI 305R-99 American Concrate
Instute, Farmington Hills, Michigan, 1999
2) ACICommittee 308, Standart Specification for Curing Concrate, ACI 308.1-98,
American Concrate Institute, Farmington Hills, Michigan, 1998
3) Akakın, T. ve Eğnin Y. NRMCA –CIP27 (Çeviri : Türkiye Hazır Beton Birliği –
Teknik Ofis)
4) Betonun Vibrasyonu, Hazır Beton Dergisi 69. Sayı, 71. Sayfa
5) Engin Y. Türkiye Hazır Beton Birliği Teknik Ofis
6) http://www.imoistanbul.org.tr/seminer2010-not/tumer_akakin.pdf
7) http://www.alanlibeton.com/bursa_alanli_beton_dokum_teknigi_soguk.html
8) http://www.kalitekontrol.net/beton/sicak-ve-soguk-havada-beton-dokumu.html
9) http://www.kalitekontrol.net/beton-dokumu-oncesi-ve-sonrasinda-uyulmasi-gerekliteknik-kurallar.html
10) Sıcak Havada Beton, Hazır Beton Dergisi 69. Sayı, 65. Sayfa
11) ġimĢek O. Beton ve Beton Teknolojisi 4. baskı seçkin yayın evi 2012 Ankara
12) TS 1247 (Normal Hava KoĢullarında Beton Yapım, Döküm ve Bakım Kuralları)
13) TS 1248 (Anormal Hava KoĢullarında Beton Yapım, Döküm ve Bakım Kuralları)
14) TS 706 EN 12620+A1 Beton agregaları 28.04.2009
46