Reduplication in Turkish Language

Language Related Research
Vol.5, No.3 (Tome 19), September, October & November 2014
Reduplication in Turkish Language
Reza Amini∗
Ph.D., Department of Linguistics, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran/
Department of English Language & Literature, Razi University, Kermanshah, Iran
Receive: 21/2/2013
Accept: 19/6/2013
Reduplication is a lingual phenomenon some of which are seen in all
languages, but some are specific to some languages alone. The current article
deals with the reduplication in the Turkish language, especially a kind of
partial reduplication. Taking into account the existing data and in relation to
the first question of the research, we can say that the complete reduplication
in the Turkish language and the reduplication that is termed as 'ETBA' in the
traditional Persian grammar have a similar application and mechanism. The
second research question, in a way, is related to a type of partial
reduplication in the Turkish language. In this type, some of the initial
elements of the words are separated and after getting specific phoneme
rejoin the base word hence; lead to change in the meaning with most of them
emphasizing on the base or its intensification. In order to respond to the
second research question, with due attention to the phoneme that comes in
between the reduplicated part and the base word, the current article takes
into account a number of formulas to explain the partial reduplication
mechanism in the Turkish language and finally presents an ultimate formula.
The research data indicates that considering phonetic and phonemic
environment it is not enough to provide an explanatory analysis of this kind
of reduplication in Turkish; and it seems a further analysis of why a specific
phoneme appears between the reduplicated part and the base word is needed
taking into account other linguistic factors such as supra-segmental.
Keywords: Turkish Language, Complete reduplication, Partial reduplication,
Reduplicated part, Base word.
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
∗ Corresponding Author’s E-mail: [email protected]
239
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‬
‫‪1‬‬
‫*‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﻪ دﻛﺘﺮي زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻳﺮان‪/‬‬
‫ﮔﺮوه زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه رازي ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫درﻳﺎﻓﺖ‪91/12/3 :‬‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮش‪92/3/29 :‬‬
‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﺑﺮﺧﻲ زﺑﺎنﻫﺎ‪ .‬در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪة دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﮔﻮﻧﻪاي از‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دادهﻫﺎ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ و آن دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﻪ در دﺳﺘﻮر ﺳﻨﺘﻲ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺪان اﺗﺒﺎع ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﺳﺎزوﻛﺎري ﻣﺸﺎﺑﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ دوم ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي از دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ در زﺑﺎن‬
‫ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻏﺎزي واژه از آن ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺲ از‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ واج ﻣﺸﺨﺼﻲ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ در ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﻪ ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ دوم ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﺟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز‬
‫ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادﻳﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل ﻛﻠﻲﺗﺮي اراﺋﻪ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ آواﻳﻲ و واﺟﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻗﻄﻌﻲ دﻟﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ واﺟﻲ ﺧﺎص ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺶ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﺑﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﭼﻮن ﺳﻄﺢ زﺑﺮزﻧﺠﻴﺮي زﺑﺎن‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻪ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ 3‬ازﺟﻤﻠﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﺳﻄﻮح ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬واﺟﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖواژي و ‪ ...‬اﻳﻦ‬
‫‪1 Reduplication ın Tur kish‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪reduplication‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫∗ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻘﺎﻟﻪ‪:‬‬
‫‪E-mail: [email protected]‬‬
‫دوﻣﺎﻫﻨﺎﻣﺔ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪ ،1393‬ﺻﺺ‪54-27‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﭘﺪﻳﺪهاي زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮاع آن در ﻫﻤﺔ زﺑﺎنﻫﺎ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﺸﺎن دادن ارﺗﺒﺎط ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ واﺟﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺖواژي‪ ،‬ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻫﻢزﻣﺎن و ﻫﻢﭘﻮﺷﺎﻧﻲ آنﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫اﺳﺖ )‪ .(Frampton, 2009, Inkelas and Zoll, 2005, Botha, 1988‬در ﭘﺪﻳﺪة دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ »ﻛﭙﻲ ﻛﺮدن‪ «4‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻃﺮح اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ روي ﻣﻲدﻫﺪ و ﭼﻪ ﺳﺎزوﻛﺎري دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را‬
‫ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﮕﺎرش‪ 5‬ژنﻫﺎ روي آر ا‪‬ن آ‪6‬ﻫﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫در ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ژن ﺣﺎﺻﻞ ﻳﻚ ﺗﻮاﻟﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ دي ا‪‬ن آ‪ 7‬اﺳﺖ‪ ... .‬ﻧﮕﺎرش ژنﻫﺎ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪي دوﻣﺮﺣﻠﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ »ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ‪8‬ي« ﻛﻪ ﺑﻪ آن »ﻋﺎﻣﻞ ﻧﮕﺎرش‪ «9‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ دي‬
‫ان آ در آﻏﺎز ژن وﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻧﮕﺎرش ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﺠﺎ آﻏﺎز ﮔﺮدد ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﺻﻞ‪] ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ[ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﮕﺎرش ﻳﻚ »اﺷﺎري ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ‪ «10‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم‪،‬‬
‫ﻧﮕﺎرش ﻛﻪ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬اﻓﺰوده ﺷﺪن ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺑﻪ دي ان آ و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﻣﻜﺎن ﺷﺮوع ﻧﮕﺎرش و ﻧﮕﺎرش دي ان آي ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﺴﺌﻮل آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪.(Frampton, 2009: 4‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻨﻜﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻛﭙﻲﻛﺮدن ﻧﻴﺰ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻼش ﻣﻲﺷﻮد )‪ .(Ibid‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻫﻤﻴﻦ اﺷﺎرات ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دوﮔﺎنﺳﺎزي و ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي دﺧﻴﻞ در آن ﻛﺎري ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻧﮕﺎه ﻋﻠﻤﻲ ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در اﻳﺮان‪ ،‬در ﭼﻨﺪ دﻫﻪاي ﻛﻪ از ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي و رﺷﺪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﮔﺬرد‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري درﺑﺎرة ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﺑﺎﻧﻲ و ﻏﻴﺮ زﺑﺎﻧﻲ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و زﺑﺎنﻫﺎ‪،‬‬
‫ﮔﻮﻳﺶﻫﺎ و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ دﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﻋﻠﻢ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ در ﻛﺸﻮرﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز ﻫﻢ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ درﺑﺎرة ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ زﺑﺎنﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ دﻳﮕﺮ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ زﺑﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮي‬
‫ﻛﻪ ﺳﺎزوﻛﺎري ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﺎ ﺳﻮﻳﻪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺗﺮي ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﺮاﻧﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﻮد؛ زﻳﺮا ﻫﺮﭼﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ و دادهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوتﺗﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺰان‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎﻳﻤﺎن در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪،‬‬
‫‪4 copy ing‬‬
‫‪5‬‬
‫‪transcription‬‬
‫‪6 RNA‬‬
‫‪7 DNA‬‬
‫‪8 marker‬‬
‫‪9‬‬
‫‪Transcription factor‬‬
‫‪10 Molecular diacritic‬‬
‫‪28‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮ و دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ دﻏﺪﻏﻪاي‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻳﻢ ﭘﺪﻳﺪة‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﮔﻮﻧﻪاي از دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﭘﺪﻳﺪة دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﭼﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ دارد؟‬
‫‪ .2‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻮع ﺧﺎص دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ در ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ؟‬
‫‪ .2‬ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﻓﺮاﻳﻨﺪ )اﻧﺪرﺳﻮن ‪ ،1992‬ﻛﺮﻳﺮ دوﻧﻜﺎن ‪ (1984‬و ﺑﺮﺧﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ )‪ (Marantz, 1982‬وﻧﺪاﻓﺰاداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ راﺗﻠﻴﺞ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي »ﺗﻜﺮار ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ رﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﺎ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ در آواﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻣﻘﻮﻟﻪاي‬
‫ﺳﺎﺧﺖواژي اﺳﺖ ‪.(Bussmann, 1996) «...‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪة دوﮔﺎنﺳﺎزي در روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫و در ﻫﺮ روﻳﻜﺮد ﻫﻢ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎ و ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺎﺧﺖواژي دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺗﺤﻠﻴﻞ زاﻳﺸﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ را ﻣﻲﺗﻮان‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دﺳﺘﻮري دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻳﻚ ﺟﺰء‬
‫ﺳﺎﺧﺖواژي‪)11‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ وﻧﺪ( ﻣﻲداﻧﻨﺪ و آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖواژي‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ )ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺘﺎك را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ( )‪.(Haugen, 2008: 33‬‬
‫ﻣﺎراﻧﺘﺰ )‪ (1982‬و ﻣﻚﻛﺎرﺗﻲ و ﭘﺮﻳﻨﺲ )‪ (1993, 1995‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ ،‬و اﺳﺘﻮﻧﻬﺎم )‪ (1994‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي دﻳﺪﮔﺎه دوم ﺑﻪ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻣﻲﻧﮕﺮد )‪ .(Ibid‬ﺑﺮﺧﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ »ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻃﺒﻴﻌﻲﺗﺮ از‬
‫آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻨﺼﺮ‬
‫رﻳﺸﻪاي در ﻫﻤﺔ زﺑﺎنﻫﺎ رواج دارد« )ﺳﺎﭘﻴﺮ‪ .(1376 ،‬از ﻧﻈﺮ او ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع دوﮔﺎنﺳﺎزي‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻨﺼﺮ رﻳﺸﻪاي ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﭘﻴﺮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ از ﻋﻨﺎﺻﺮ رﻳﺸﻪاي در ﺑﺴﻴﺎري از زﺑﺎنﻫﺎي دﻧﻴﺎ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ اﻳﻦ ﻧﻮع دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺑﺎ ﻓﻜﺮ اﻓﺰاﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻜﺮار و ﺗﺪاوم‪ ،‬راﺑﻄﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪11 Morphemic piece‬‬
‫‪29‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫»از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺣﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎرآﻣﺪﺗﺮ از دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ« )ﻫﻤﺎن‪ .(122 -3 :‬ﺑﻠﻮﻣﻔﻴﻠﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﻣﺎﻧﻨﺪ وﻧﺪي ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ از ﺗﻜﺮار ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﻠﻮﻣﻔﻴﻠﺪ‪ .(125 :1379 ،‬او ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دوﮔﺎنﺳﺎزي‬
‫و اﻳﻨﻜﻪ ﺻﻮرت دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺔ زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﺗﻔﺎوت آواﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﭙﻨﺴﺮ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺠﺎ ﻳﺎ ﻛﻞ رﻳﺸﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎنﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻴﻨﺪازﻳﻢ‪ ،‬در وﻫﻠﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫داراي اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬دوﮔﺎنﺳﺎزي در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ رﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ ﭘﺴﻮﻧﺪ و در داﺧﻞ رﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ ﻣﻴﺎﻧﻮﻧﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدة دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ واژة ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻜﻮاژ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﺠﺎ ﻳﺎ ﺗﻮاﻟﻲ ﻫﺠﺎﻫﺎ ﻳﺎ ﻓﻘﻂ زﻧﺠﻴﺮهاي از واﻛﻪﻫﺎ و‬
‫ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻫﻴﭻ ﺳﺎزة ﻧﻮاﻳﻲ ﺧﺎﺻﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﺠﺎ‪ ،‬ﻓﻮت‪ ،‬ﺗﻜﻮاژ و ﻏﻴﺮه را ﻧﻤﻲ‪-‬‬
‫ﺳﺎزد )‪.(Spenser, 1991: 150‬‬
‫اﺳﭙﻨﺴﺮ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺟﻪ زﻳﺎد واجﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺳﺎﺧﺖواژهﺷﻨﺎﺳﺎن زاﻳﺸﻲ ﺑﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي در‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ را »ﻏﻴﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدن‪ «12‬دوﮔﺎنﺳﺎزي و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎت ﻣﻬﻢ آن ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬
‫ﺧﻮدواﺣﺪ‪ 13‬واجﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺳﺎﺧﺖواژه ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي دو ﺑﻌﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺖواژي و واجﺷﻨﺎﺧﺘﻲ دارد‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺖواژه و واجﺷﻨﺎﺳﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺋﺮ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور او‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎ‪،‬‬
‫واﻛﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺠﺎﻫﺎ و ﺻﻮرتﻫﺎي واژﮔﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪة دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار از‬
‫ﭘﺎﻳﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )‪ .(Bauer, 1988: 25- 26‬ﻣﺘﻴﻮز )‪ (1991‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ در‬
‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎن را ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪CX→C eCX‬‬
‫در ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ‪C1 ،‬ﺑﺎ ‪ C2‬ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و ﻋﻨﺼﺮ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻤﺨﻮان‬
‫آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ e .‬ﻋﻨﺼﺮ ﺛﺎﺑﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻋﻨﺼﺮ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫در ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎري دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ X .‬ﭘﺎﻳﻪاي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي در ﻣﻮرد آن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻴﻮز دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ را ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ‬
‫‪12 Non- concatanative‬‬
‫‪13 autosegmental‬‬
‫‪30‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪X→X+X‬‬
‫در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎرة دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺮار و اﺗﺒﺎع اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻘﺎﻗﻲ )‪ (1379‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺮار در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ« اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ واژهﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ دو ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺷﺘﻘﺎق و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در ﻫﻴﭻ‬
‫ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺮار ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺎت‬
‫ﻣﺮﻛﺐ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آروﻧﻮف )‪ ،(1976‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺗﻜﺮار از ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﺎﺧﺖواژه ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪة واﺟﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮد؛ زﻳﺮا‬
‫ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻧﻮاع اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ آواﻳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« )ﺷﻘﺎﻗﻲ‪ .(520 :1379 ،‬وي ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ »وﻧﺪﻫﺎي دوﮔﺎﻧﻲ« ﺻﻮرت آواﻳﻲ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻘﺎﻗﻲ و ﺣﻴﺪرﭘﻮر ﺑﻴﺪﮔﻠﻲ‬
‫)‪ (1390‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺮار را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﻬﻴﻨﮕﻲ در ﻣﻮرد واژهﻫﺎي ﻣﻜﺮر ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﺒﺎﺳﻲ )‪ (1371‬در ﻛﺘﺎب ﺳﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ واژه در ﻓﺎرﺳﻲ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﻳﺎ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﻜﺮر« اﺷﺎره ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ و در ﺗﻌﺮﻳﻒ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻜﺮر‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻜﺮر ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آنﻫﺎ‬
‫ﻛﻠﻤﻪاي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪة »و« ‪ /o/‬ﻳﺎ ﺑﺪون آن ﻋﻴﻨﺎً ﺗﻜﺮار ﻣﻲﮔﺮدد« )ﻛﻠﺒﺎﺳﻲ‪.(66 :1371 ،‬‬
‫او ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮرد اﺗﺒﺎع ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪاي از دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»اﺗﺒﺎع« ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺮﻛﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از دو ﺟﺰء ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آن‬
‫اﺟﺰاء ﺑﺪون ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ و ﻳﺎ در ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺟﺰء اﺻﻠﻲ را »ﭘﺎﻳﻪ« و‬
‫ﺟﺰء ﺑﺪون ﻣﻌﻨﻲ را »ﺗﺎﺑﻊ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ‪» ...‬اﺗﺒﺎع« ﻣﺨﺼﻮص زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره اﺳﺖ و در دﺳﺘﻮرﻫﺎي‬
‫ﺳﻨﺘﻲ آن را »ﻣﻬﻤﻼت« و ﻳﺎ »ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ ‪) ...‬ﻫﻤﺎن‪.(68 -67 :‬‬
‫ﻛﻠﺒﺎﺳﻲ در ﻣﻘﺎﻟﺔ دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﻧﺎم »ﺳﺎﺧﺖ آواﻳﻲ اﺗﺒﺎع در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ« )‪ ،(1358‬اﺗﺒﺎع را در‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﻮدي ﺑﺨﺘﻴﺎري و ﺗﺎجآﺑﺎدي )‪ (1391‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫»ﻣﻘﻮﻟﺔ »اﺗﺒﺎع« در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا )ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺠﺪد(«‪ ،‬ﻣﺪﺧﻞﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا‬
‫ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﺳﺎﺧﺖ اﺗﺒﺎع در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮدهاﻧﺪ و آنﻫﺎ را از دﻳﺪﮔﺎه‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در دﺳﺘﻮر زﺑﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ اراﺋﺔ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪﺳﺎدﮔﻲ و ﺑﺪون اراﺋﺔ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔُﻮﺳﻜَﻞ و ﻛ‪‬ﺮﺳﻠ‪‬ﻴﻚ‬
‫‪31‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي در ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﺔ ﺗﺄﻛﻴﺪي‪ ،14‬ا‪‬م‪ 15‬و دوﺗﺎﻳﻲﺳﺎزي‬
‫‪16‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ )‪ .(Göksel & Kerslake, 2005: 91‬ﻣﻨﻈﻮر از دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺗﺄﻛﻴﺪي‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﺻﻔﺖﻫﺎ و ﻗﻴﺪﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ا‪‬م‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﺗﺒﺎع ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در ﺑﺨﺶ ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي‬
‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ و ﻣﻨﻈﻮر از دوﺗﺎﻳﻲﺳﺎزي‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي اﻳﺮان درﺑﺎرة زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ وزﻳﻦﭘﻮر )‪ (1345‬در رﺳﺎﻟﺔ دﻛﺘﺮي ﺧﻮد در داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﺻﺮف اﻓﻌﺎل در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‬
‫را ﺑﺮرﺳﻲ و ﺑﺎ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺎدﻗﻲ ﻧﻴﺎرﻛﻲ )‪ (1374‬وﻧﺪﻫﺎي ﺗﺼﺮﻳﻔﻲ و‬
‫اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ را در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺣﻴﺪري و روﺣﻲ )‪ (1391‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻗﻠﺐ‬
‫ﻧﺤﻮي را در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺪل ﻛﺎوﺷﮕﺮ‪ -‬ﻫﺪف ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﻤﻴﻨﻪﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮﻫﺎي ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ و‬
‫ﻧﺎﻗﺺ‪ 17‬در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﺷﺎرة ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﺴﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦزاده آزاد در ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺧﻮد‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﻮرﻧﻔﻴﻠﺖ )‪ (1989‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و دو‬
‫واژة ‪ Bomboş‬و ‪ Gapgara‬را ﺑﺮاي آن ﻧﻤﻮﻧﻪ آورده اﺳﺖ )ﺣﺴﻴﻦزاده آزاد‪ .(15 :1382 ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﻬﺘﺮ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺑﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﺮاﻧﻲ و اراﺋﺔ ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮاي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و‬
‫زﺑﺎنﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﭘﺎﻳﺔ ﻧﻈﺮي ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪة ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﮔﻮﻧﻪاي از‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ و ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﻢ در ﻫﺮ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اراﺋﺔ دادهﻫﺎ و‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒﻫﺎي دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اراﺋﺔ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ روﺷﻦﺗﺮي از دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺎراﻧﺘﺰ‬
‫درﺑﺎرة دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ ،‬اﺷﺘﻘﺎق ﻳﻜﻲ از دادهﻫﺎي ﻫﺮ ﺑﺨﺶ را ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫‪14 Emphatic reduplication‬‬
‫‪15 m- reduplication‬‬
‫‪16 Doublın g‬‬
‫‪17 Complete and partial reduplication‬‬
‫‪32‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺒﻴﻴﻦ واجﺷﻨﺎﺧﺘﻲ دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺎﺧﺖواژي آن ﺗﻮﺟﻪ دارﻳﻢ‪ ،‬وارد ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺒﻴﻴﻦ واجﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ؛ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫ﻣﺎراﻧﺘﺰ ﺑﺎور دارد ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ واجﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬وﻧﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺔ ﺧﻮد‬
‫واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آن را در ﺳﺎﺧﺖ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺔ ﺧﻮد ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻨﺪ )‪ .(Marantz, 1994: 3486‬ﺑﻪ ﺑﺎور او‪ ،‬ﺑﺨﺶ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در ﻛﻞ ﻳﺎ ﺟﺰء ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪاي واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در زﺑﺎن آﮔﺘﺎ‪ 19‬ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺑﺎ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻫﺠﺎي آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫)ﭘﺎﻫﺎ( ‪)⇒ taktakki‬ﭘﺎ(‪takki‬‬
‫ﻣﺎراﻧﺘﺰ اﺷﺘﻘﺎق زﻳﺮ را ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ اراﺋﻪ داده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﺷﺘﻘﺎق‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺟﺪا ﺷﺪن‬
‫ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و اﻓﺰوده ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻪ و ﺗﺸﻜﻴﻞ واژة ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪taktakki‬‬
‫‪takki‬‬
‫|||||||| ⇒ |||||‬
‫‪cvccvccv‬‬
‫‪cvccv‬‬
‫‪takki‬‬
‫‪+‬‬
‫|||‬
‫‪cvc‬‬
‫‪takki‬‬
‫⇒ |||||‪cvc+‬‬
‫‪cvccv‬‬
‫ﻣﺎراﻧﺘﺰ ﻧﻴﺰ دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﺔ ﻛﺎﻣﻞ و ﻧﺎﻗﺺ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور او‪،‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي اﻏﻠﺐ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫در اﺳﻢﻫﺎ دوﮔﺎنﺳﺎزي اﻏﻠﺐ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺟﻤﻊ‪ 20‬اﺳﺖ و در ﻓﻌﻞﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﻳﺎ ﺷﺪت؛ اﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻣﺮزﮔﺬر ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ وﻧﺪﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻧﻘﺸﻲ را ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫وﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺳﺎﺧﺘﻮاژي دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻣﺮﺑﻮط‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﻧﻤﻲﺗﻮان از دﻳﮕﺮ ﺻﻮرتﻫﺎي وﻧﺪاﻓﺰاﻳﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻛﺮد )‪.(Ibid‬‬
‫ﻣﺎراﻧﺘﺰ ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫در دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺑﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖواژه و واجﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ )‪ .(Marantz, 1982‬ﺑﻪ ﺑﺎور او‪ ،‬در‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻛﭙﻲ ﻛﺮدن ﺑﻪ واجﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮاﻳﻲ واژهﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧﺖواژي دروﻧﻲ آنﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﺎراﻧﺘﺰ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات و‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞﻫﺎﻳﻲ روﺑﻪرو ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة آنﻫﺎ از ﺣﻮﺻﻠﺔ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻴﺮون اﺳﺖ‬
‫) ‪.(Spenser, 1991‬‬
‫‪18 Reduplicating affix‬‬
‫‪19‬‬
‫‪Agta‬‬
‫‪20 plurality‬‬
‫‪33‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪ .4‬ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ‪ ،‬زﺑﺎن‬
‫ﺗﺮﻛﻲ را ﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دﺳﺘﻮري اﺻﻠﻲ آن را ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬دادهﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از ﻣﺘﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻳﺎ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ زﺑﺎن‬
‫را ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭼﻨﺪان زاﻳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺷﻤﺎر دادهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﭼﻨﺪان زﻳﺎد ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ آنﻫﺎ‬
‫در ﭘﻴﻮﺳﺖﻫﺎي ﺑﺮﺧﻲ از دﺳﺘﻮر زﺑﺎنﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼً زاﻳﺎﻳﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ دادهﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را از ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻳﻢ و در ﻣﻮاردي‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﺪف روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﺑﺤﺚ‪ ،‬دادهﻫﺎﻳﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ اﻳﺮاﻧﻲ را ﻧﻴﺰ در زﻳﺮﻧﻮﻳﺲﻫﺎ‬
‫آوردهاﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ .4 -1‬ﻣﺮوري ﻛﻠﻲ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‬
‫زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ در ﺷﺎﺧﺔ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﺧﺎﻧﻮادة زﺑﺎﻧﻲ آﻟﺘﺎﻳﻲ ﺟﺎي دارد‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دارد‪ .‬ﮔﻮﻧﺔ ﺗﺮﻛﻲ ﻛﺸﻮر ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﮔﻮﻳﺶ اُﻏﻮز ﺗﺮﻛﺎن ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬زﺑﺎن رﺳﻤﻲ و ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬زﺑﺎن دﻳﻦ و آﻣﻮزش ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ ﺑﻮد؛ اﻣﺎ از اواﺳﻂ ﻗﺮن‬
‫ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺮكﻫﺎ در اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل‪ ،‬ﺗﺮﻛﻲ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ زﺑﺎن رﺳﻤﻲ و ادﺑﻲ ﺷﺪ و‬
‫ﮔﻮﻧﺔ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ آن ﻛﻪ زﺑﺎن اﻓﺮاد ﺑﺎﺳﻮاد ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬در ﺗﺮﻛﻴﻪ‬
‫ﺗﻼشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎدهﺳﺎزي زﺑﺎن ﻧﻮﺷﺘﺎري‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﻔﺒﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ و ﭘﺎكﺳﺎزي آن از‬
‫واژهﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ‪(Tekin, 1994, Nameth, 1962, Kornfilt, 1997, Lewis,‬‬
‫)‪ .2000‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺗﻼشﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از واژهﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ از‬
‫زﺑﺎنﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﺔ ﻛﺘﺎبﻫﺎي دﺳﺘﻮري‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮي ﻛﻪ درﺑﺎرة دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ و ﺣﺘﻲ ﺗﺮﻛﻲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ )‪(Redhouse, 1884‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺴﺘﺮدة زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺷﻤﺎر ﺑﺎﻻي واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ در اﻳﻦ زﺑﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪34‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺮﻛﻲ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺖواژي‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪي‪ 21‬اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ واژهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﻴﺎن‬
‫رواﺑﻂ دﺳﺘﻮري‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در واژﮔﺎن ﻗﺮﺿﻲ اﻳﻦ زﺑﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎر اﻧﺪﻛﻲ‬
‫ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ ﻗﺮﺿﻲ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻛﺎرﺑﺮد زاﻳﺎ ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪gayrimüslim‬‬
‫)ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎن(‪) antidemokratik ،‬ﻏﻴﺮدﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ( و ‪) natamam‬ﻧﺎﺗﻤﺎم( )‪Sebüktekin; Ibid‬‬
‫‪ .(1971: 20‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﻋﻲ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﻮرد دﺳﺘﻪاي از‬
‫ﺻﻔﺖﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ‪ pekiştirme sifatlari22‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮي‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﻴﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﺪة دﻳﮕﺮ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺮز ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺎن ﺗﻜﻮاژﻫﺎ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ واﻛﻪاي‪ 23‬در آن اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫زﺑﺎن ﺗﻤﺎم واﻛﻪﻫﺎي ﻳﻚ واژه ﺑﺎ واﻛﺔ ﻧﺨﺴﺖ آن ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺟﻤﻊ در ﺗﺮﻛﻲ ‪ler/‬‬
‫‪ lar‬اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪) ev-ler ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ( و ‪) sakal-lar‬ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ(‪ .‬اﺳﻢﻫﺎ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺷﺶ‬
‫‪24‬‬
‫‪26‬‬
‫‪25‬‬
‫‪27‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺎﻋﻠﻲ )ﺑﺪون وﻧﺪ(‪ ،‬ﻣﻔﻌﻮﻟﻲ )‪» evi‬ﺧﻮﻧ‪‬ﻬِﻪ«(‪ ،‬ﻣﻠﻜﻲ )‪» evin‬ﺑﺮاي ﺧﻮﻧﻪ«(‪ ،‬ﺑﻪاي )‪eve‬‬
‫»ﺑﻪ ﺧﻮﻧﻪ«(‪ ،‬دري‪» evde) 28‬در ﺧﻮﻧﻪ«( و ازي‪» evden) 29‬از ﺧﻮﻧﻪ«( دارﻧﺪ )‪ .(Tekin, Ibid‬ﭘﺴﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻲﺗﻜﻴﺔ ‪ –mi-/ -ma-‬ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻣﻨﻔﻲﺳﺎز زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪) seviyorum ،‬دوﺳﺖ دارم(‬
‫‪30‬‬
‫‪31‬‬
‫‪) sevmi‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم(‪ .‬آراﻳﺶ واژﮔﺎﻧﻲ ﺑﻲﻧﺸﺎن ﺗﺮﻛﻲ ‪ SOV‬اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪babam‬‬
‫‪miyorum‬‬
‫و‬
‫‪mi‬‬
‫)‪) (S) evi (O) satti (V‬ﺑﺎﺑﺎم ﺧﺎﻧﻪ را ﻓﺮوﺧﺖ(‪ .‬در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﭘﻴﺶ از اﺳﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‬
‫و اﻳﻦ زﺑﺎن ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻣﻮﺻﻮل ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ .5‬دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‬
‫در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬دو ﻧﻮع دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ و ﻧﺎﻗﺺ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖواژي در‬
‫واژهﺳﺎزي‪ 32‬و ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺎزهاي ﺗﺮﻛﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ دارد ) ‪ .(Sebüktekin, 1971‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ و ﺳﭙﺲ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ را ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ را از ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ و در ﻣﻮاردي‪ ،‬در ﻣﺘﻦ ﻳﺎ زﻳﺮﻧﻮﻳﺲﻫﺎي ﻣﻘﺎﻟﻪ از دادهﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲﻫﺎي راﻳﺞ در اﻳﺮان ﻫﻢ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺧﻂ ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ آواﻧﮕﺎر‪ 33‬اﺳﺖ و ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن؛ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪ =ç :‬چ‪ =ş ،‬ش‪،‬‬
‫= ا‪ =ğ ،‬ع‪ =c ،‬ج‪.‬‬
‫‪21 agglutinative‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻫﺎي ﺗﺎﻛﻴﺪي‪22‬‬
‫‪23 Vowel harmony‬‬
‫‪24 nominative‬‬
‫‪25 accusative‬‬
‫‪26genetive‬‬
‫‪27 dative‬‬
‫‪28 locative‬‬
‫‪29 ablative‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﻟﻊ ﻗﺪﻳﻤﻲ اﻣﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ درﺑﺎره آراﻳﺶ واژﮔﺎﻧ ﻲ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ارﮔﻮواﻧﻠﻲ )‪ (1984‬اﺳﺖ ‪30.‬‬
‫‪31 unmarked‬‬
‫‪32 Word formatıon‬‬
‫‪33 phonetic‬‬
‫‪35‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪ .5 -1‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ در ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻳﻚ واژه ﻳﺎ ﺗﻜﻮاژ آزاد ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻌﻨﺎ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ زﺑﺎن دﻳﮕﺮي‪ ،‬از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻛﻪ ﻧﻤﻮد دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮاوان ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:34‬‬
‫»ﭘﻲدرﭘﻲ‪ /‬ﻣﺪاوم« ‪1. sık sık‬‬
‫»ﻛﻢﻛﻢ« ‪2. az az‬‬
‫»ﻳﻜﻲﻳﻜﻲ« ‪3. bır bır‬‬
‫»ﺳﺒﺪﺳﺒﺪ ﮔﻴﻼس‪ /‬ﺳﻴﺐ« ‪4. sepet sepet kırazlar/ elmalar‬‬
‫»ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﺎﻛﺖ ﻛﺘﺎب« ‪5. paket paket kıtaplar‬‬
‫»ﻣﺸﺖﻣﺸﺖ آب« ‪6. avuç avuç su‬‬
‫»ﭘﺸﺖﺑﺎمﻫﺎي ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺒﺎ« ‪7. düzgun düzgun çatilar‬‬
‫»ﺗﭙﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻠﻨﺪ« ‪8. yüksek yüksek tepeler‬‬
‫»ﺧﺮﺑﺰهﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ /‬ﺧﻮﺷﻤﺰة ﺧﻮﺷﻤﺰه« ‪9. tatlı tatlı kovunlar‬‬
‫»درﺧﺸﺎن درﺧﺸﺎن ﺷﺪ‪10. pırıl pırıl oldu. «.‬‬
‫»ﺣﺮفﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ /‬دﻟﻨﺸﻴﻦ« ‪11. tatlı tatlı konuşmak‬‬
‫»ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ‪ /‬ﺑﺎ ﺧﻴﺎل راﺣﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪﻫﻢ« ‪12. uzun uzun anlattım‬‬
‫» ﺑﭽﻪ در ﺣﺎل ﮔﺮﻳﻪ آﻣﺪ« ‪13. çocuk ağlaya ağlaya gıttı.‬‬
‫»ﭼﻨﺪﻳﻦ دﺳﺘﺔ ﮔُﻞ« ‪14.demet demet çıçekler‬‬
‫در دادهﻫﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﭘﻴﺶ از اﺳﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ )در‬
‫ﻣﻮارد ‪ ،8 ،7 ،6 ،5 ،4‬و ‪ ،(9‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻘﺶ ﺻﻔﺖ و در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻓﻌﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫)ﻣﻮارد ‪ 12 ،11 ،10‬و ‪ ،(13‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻘﺶ ﻗﻴﺪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬در ﻣﻮاردي ﭼﻮن ‪ ،13‬ﭘﺎﻳﺔ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲرود‪ .‬در دادهﻫﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺮار ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﻣﻮرد‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺷﻤﺎرة ‪ ،4‬واژة ‪ sepet‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ »ﺳﺒﺪ«‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎي »ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺒﺪ‪ /‬ﺳﺒﺪﻫﺎي ﭘﻲدرﭘﻲ« ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎرهﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﺷﻤﺎرة ‪» 4‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺒﺪ ﮔﻴﻼس‪ /‬ﺳﻴﺐ« ﻳﺎ »ﺳﺒﺪﻫﺎي ﭘﻲدرﭘﻲ ﮔﻴﻼس‪ /‬ﺳﻴﺐ« اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‪ ،‬از دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣ ﻲ ام دﻛﺘﺮ ﺑﻬﺮوز ﺑﻴﻚ ﺑﺎﺑﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﺨﺼﺺ زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺗ ﺮﻛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ ﻧﻜ ﺎﺗﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره داد ه ﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ ﻣ ﻄﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﺳﭙﺎ ﺳﮕﺰاري ﻣ ﻲﻛﻨﻢ ‪34 .‬‬
‫‪36‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﭘﺎرهﮔﻔﺘﺎر ‪» ،14‬ﭼﻨﺪﻳﻦ دﺳﺘﺔ ﮔُﻞ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزي واژة ‪ demet‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫»دﺳﺘﻪ« ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.35‬‬
‫در ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي از ﻧﻮع ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﺗﺒﺎع در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ )ﻧﻚ‪ .‬اﻧﻮري و اﺣﻤﺪي‬
‫ﮔﻴﻮي‪ (1375 ،‬ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد و آواﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺪان اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻮارد ‪ 1‬و ‪ (2‬ﻳﺎ در ﻣﻮاردي ﻫﻤﺨﻮان ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎﻳﻪ در ﺻﻮرت‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻮرد ‪:(3‬‬
‫»ﺣﺮفﻫﺎي ﭼﺮت و ﭘﺮت« ‪1. abuk sabuk sözler‬‬
‫»ﭘﺮت و ﭘﻼ ﮔﻔﺘﻦ« ‪2. abuk sabuk konuşmak‬‬
‫»اﻳﻨﺠﻮري ﻣﻴﻨﺠﻮري« ‪3. şöyle böyle‬‬
‫ﻧﻜﺘﺔ دﻳﮕﺮ در ﻣﻮرد دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ در ﺗﺮﻛﻲ و زﺑﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎز ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﻮﻟﺔ واژة ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬واژة ‪ gıcır‬در ﺗﺮﻛﻲ ﻳﻚ ﻧﺎمآوا و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺟﻴﺮﺟﻴﺮ« ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ واژه ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻴﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ gıcır gıcır‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪاي ﺟﻴﺮﺟﻴﺮ« اﺳﺖ‪ .‬واژة ‪ horul‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫»ﺧﺮوﭘ‪‬ﻒ ﻛﺮدن« اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از دوﮔﺎنﺳﺎزي )‪ (horul horul‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﻴﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺧﺮوﭘ‪‬ﻒ« ﻣﻲﺷﻮد )‪.(Kornfilt, 1997: 516- 517‬‬
‫در ﺗﺮﻛﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ واژهاي از ﻫﺮ ﻣﻘﻮﻟﺔ زﺑﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ آواي ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ‬
‫‪ /m/‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪي‪،‬‬
‫ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺘﻲ و اﻣﺜﺎل آن اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در زﻳﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي در ﺗﺮﻛﻲ‬
‫را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫»دوس داﺷﺘﻦ ﻣﻮس داﺷﺘﻦ« ‪1. sevmek mevmek‬‬
‫»ﮔﻮﻧﻲ ﻣﻮﻧﻲ« ‪2. çuval muval‬‬
‫»ﺗﺨﺘﻪ ﻣﺨﺘﻪ« ‪3. tahta mahta‬‬
‫»د‪‬ر ﻣﺮ« ‪4. kapı mapı‬‬
‫»ﺑﻬﺎر ﻣﻬﺎر« ‪5. bahar mahar‬‬
‫»ﺣﺎﺟﻲ ﻣﺎﺟﻲ« ‪6. haci maci‬‬
‫»ﻗﺸﻨﮓ ﻣﺸﻨﮓ« ‪7. güzel müzel‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ دوﮔﺎن ﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪ ه اي ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺗ ﺮﻛﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در ﺗﺮﻛ ﻲ ﻫﺎي اﻳﺮان ﻫﻢ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دﻳﺪه ﺷ ﻮد ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮ ﻧﻪ‪ ،‬در ﮔﻮ ﻧﻪ ﺗﺮﻛﻲ ﺷﻬﺮﻫ ﺎي ﺧﻮي و ﻣﺎﻛﻮ‪ ،‬ﻣﺎ د وﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﻫﺎي ﻛ ﺎﻣﻠﻲ ﭼﻮن »ﮔﺎﻣ ﺎسﮔﺎﻣﺎس« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم‪ » ،‬آدﻳﻢ آدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم‪» ،‬داﻣﺠ ﻲداﻣﺠﻲ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﻄﺮ هﻗﻄﺮه‪ ... ،‬را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ‪ .‬اﻳﻦ داده ﻫﺎ‪ ،‬و دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮي از داد ه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﺗﺮﻛﻲ ﺧ ﻮي ‪-‬ﻣ ﺎﻛﻮ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ را دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ آﻗﺎي ﺑﻬﺰاد ﻋﺒ ﺎدي ﻛﻪ ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺸﻮر ﮔﻮ ﻧﻪ ﺗﺮﻛﻲ ﺧ ﻮي ‪ -‬ﻣﺎﻛﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﮕﺎر ﻧﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ از ﻟﻄﻒ اﻳﻦ دوﺳﺖ ﮔﺮ اﻣﻲ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣ ﻲ ﺷﻮد ‪35.‬‬
‫‪37‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫»ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺎﻳﻴﻦ« ‪8. etek metek‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪة ﺑﺎﻻ در ﻣﻮرد واژهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮان ‪ /m/‬آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫واژهﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺮد؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬واژهﻫﺎي ‪marş‬‬
‫)ﺳﺮود(‪) mermı ،‬ﮔﻠﻮﻟﻪ( و ‪) mendıl‬دﺳﺘﻤﺎل( را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪*mendıl ،*marş marş‬‬
‫‪ mendıl‬و ‪ *mermı mermı‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺮد و ﺻﻮرت اﺗﺒﺎع ﻧﺪارﻧﺪ‪ .36‬ﻧﻜﺘﺔ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ‬
‫ﻛﺮدن در دادهﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ واژهاي ﺑﺎ واﻛﻪ آﻏﺎز ﺷﻮد‬
‫)ﻧﻤﻮﻧﺔ ‪ ،(8‬دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ واژهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮان آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در ﺻﻮرت دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺷﺪة‬
‫واج ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ‪ /m/‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ ﺑﻠﻜﻪ ‪ /m/‬ﺑﻪ آﻏﺎز ﺑﺨﺶ دوم ﺻﻮرت دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه‬
‫اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺻﻮرت دوﮔﺎﻧﻲ‪ 37‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ‬
‫از واژهاي ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آن را دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎي ]اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه[ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي‬
‫اﺳﻤﻲ‪ 38‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﻫﻤﺔ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ آن ﻣﺘﺤﻤﻞ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ا‪‬م ﻣﻲﺷﻮد« )‪.(Göksel & Kerslake, 2005: 91- 92‬‬
‫‪Ben adam tarıhhocasıymış marıh hocasıymış anlamam. Fransız tarıhını ondan‬‬
‫‪daha ıyı bılıyorum.‬‬
‫»ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اون ﻣﻌﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎرﻳﺦ ﺑﺎﺷﻪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اون درﺑﺎرة ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻲدوﻧﻢ‪«.‬‬
‫‪ .5 -2‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‬
‫در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬در ﺻﻔﺖﻫﺎي ﺗﺄﻛﻴﺪي ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ و در ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻛﻤﺘﺮي از ﻗﻴﺪﻫﺎ‪ CV ،‬ﻳﺎ ‪ V‬آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎي ‪ p, m, s, r‬ﻳﻚ ‪ CV‬ﻳﺎ ‪VC‬‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد و ﺑﻪ آﻏﺎز ﭘﺎﻳﻪ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪39‬؛ ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎ‪،‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ را در ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .40‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻤﺔ دادهﻫﺎ و‬
‫ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه را در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺮﻛﻲ‪ -‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ آﻛﺴﻔﻮرد )‪ (Hony, 1967‬ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ و در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در ﻓﺮﻫﻨﮓ واژﮔﺎن ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺎرﺳﻲ آن را آورده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺎﺧﺘﻲ در ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ داده ﻧﺸﺪه‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از زﺑﺎن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺎرﺳﻲ و ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺮاي ﺗﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ آورده اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺘ ﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺨﻮان ﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔ ﺎﻧﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ در دوﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﻧ ﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣ ﺎ در ﺑ ﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﺒ ﻨﺎي ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻳﻜﺴ ﺎﻧﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣ ﻲﻛﻨ ﻨﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﺑ ﺨﺶ د وﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺨﻮان ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ص ‪(identity avoidance) .(20‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در اﻳﻦ ﮔﻮ ﻧﻪ ﻣﻮارد ﺻﻮ رت دوﮔﺎن ﺳﺎزي ﺷﺪه ﺑﻪ ﮔﻮ ﻧﻪ اي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣ ﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺨﻮان آﻏﺎزي واژه ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﺷﺪه ﻳﻜﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ از ﺳﻮﻳﻲ داراي ﻛﺘﺎب ﻣﺘﺎب ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و از ﺳﻮﻳﻲ ﻣﻴﻮه ﭘﻴﻮه ‪ .‬ﺧﺎن )‪ (2006‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓ ﺮاﻳﻨﺪ »ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ] واج ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎﻳﻪ و ﺑ ﺨﺶ دوﮔﺎن ﺳﺎزي ﺷﺪه[« ‪36‬‬
‫‪37 Reduplıcatıve form‬‬
‫‪38 Noun compounds‬‬
‫را ﻣﻲﺗﻮان در ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎن ﺳﺎزي ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟ ﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ‪ /m/‬و ‪ /b/‬اﺳﺖ ‪» :‬ﺑﻮمﺑﻮز« ‪» ،‬ﺑﺎمﺑﺎﻻﺟﺎ« ‪» ،‬ﺑ‪‬ﻢﺑﺮك« ‪ . ... ،‬و در ﻣﻮاردي ﻫﻢ واج ﻫﺎي ‪ /m/‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ د وﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﻫﺎي ﻧ ﺎﻗﺼﻲ ﭼﻮن » ﻗﺎبﻗﺎرا« ‪ » ،‬آبآق« ‪ » ،‬ﺳﺎب ﺳﺎرو« ‪ » ،‬ﺷﻴﺐ ﺷﻴﺮﻳﻦ« ‪ » ،‬ﺷﺐ ﺷﻮر« و ‪ ...‬ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎ ن ﺳﺎز ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد رﻧ ﮓواژه ﻫﺎ و واژه ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺰ ه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ا ﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻳ ﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻌﻨ ﺎي آﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳ ﻨﺪ در ﻣﻮرد واژه ﻫﺎي دﻳﮕﺮ زﺑﺎن ﻫﻢ روي ﻣ ﻲدﻫﺪ ‪ » :‬ﺳ‪‬ﺐ ﺳﻮﻳﺦ« ‪ » ،‬اوب اوﺟﺎ« ‪ » ،‬زﻳﺐ زرﻧﮓ« ‪» ،‬ﺗﺐﺗﻤﻴﺰ« ‪» ،‬ﻧﺎبﻧﺎزﻳﻚ« ‪ » ،‬ﻳ‪‬ﺐﻳﻮﻗﻮن« ‪» ،‬ﻳﺎبﻳﺎﺧﻮن« ‪ » ،‬اوب اوزون« ‪ » ،‬اﻳﺐ اﻳﺸﻴﻖ« ‪» ،‬ﮔﻴﺐﮔﻴﻠﺪﻳﺮ« ‪ . ... ،‬در ﻣﻮاردي ﻫﻢ واﺟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑ ﺨﺶ دوﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﺷﺪه و ﺑ ﺨﺶ ﭘ ﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ‪/b/‬در ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي راﻳﺞ ﺗﺮﻛﻲ در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎن ﺳﺎزي ﻧ ﺎﻗﺺ دﻳﺪه ﻣ ﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺑ ﺨﺶ د وﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﺷﺪه و ﺑ ﺨﺶ ﭘ ﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﻔﺎ وت ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮﻛﻲ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ آوج ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣ ﻲ ﺷﻮد ﮔﺎه ﺑﻴﻦ ﺑ ﺨﺶ د وﮔﺎ ن ﺳﺎ زي ﺷﺪه و ﺑ ﺨﺶ ﭘ ﺎﻳﻪ واج ‪39‬‬
‫ﻛﺮد ‪ :‬داب‪/‬دام داغ‪» ،‬ﻳ ﺎب‪/‬ﻳﺎم ﻳﺎﺷﻴﻞ« ‪ » ،‬ﺗُﺐ ‪/‬ﺗُﻢ ﺗﺮش« ‪» ،‬د وب ‪/‬دوم دورو« ‪» ،‬د‪‬ب‪/‬د‪ ‬م دوﻟﻮ« ‪» ،‬ﻳ ﻮب ‪/‬ﻳﻮمﻳﻮﻣﻮﺷﺎق« ‪ . ... ،‬دادهﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ آوﺟﻲ را دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ آﻗﺎي ﻧﻘﻲ ﻫﺎﺷﻤﻲ داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺮار داده اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ از اﻳﻦ دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣ ﻲﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣ ﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻳﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ زﺑﺎن ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ داد ه ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دوﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺗ ﺮﻛﻲ دﻳﺪه ﻣ ﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣ ﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از اﻳﻦ زﺑﺎن ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ داد ه ﻫﺎ در ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻴﺎر »ﺗَﺮﺗﺎزه« و » ﺳﺮﺳﺒﺰ« ‪ ...‬اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺪﻳ ﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ درﺑﺎره ﭼ ﻨﻴﻦ داد ه ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﮕﺎر ﻧﺪه در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻨ ﻬﺎ ﻳﻚ اﺣﺘﻤﺎل را ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ ‪40 .‬‬
‫‪38‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در ﻓﺮﻫﻨﮓ واژﮔﺎن ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در ﻓﺮﻫﻨﮓ واژﮔﺎن ﺛﺒﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز ﺳﺎزﻧﺪة آن از زاﻳﺎﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ و ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮ دو در ﻓﺮﻫﻨﮓ واژﮔﺎن ﺛﺒﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .5 -2-1‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ‪ CV‬ﻳﺎ ‪ V‬آﻏﺎزي ‪P +‬‬
‫اﻳﻦ دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واژهﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺑﺨﺶ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪة ﭘﺎﻳﺔ ﻳﻚ ‪ CV‬اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪41‬‬
‫‪»⇒sapsağlam ----‬ﺗﻨﺪرﺳﺖ« ‪1. sağlam‬‬‫»زرد روﺷﻦ« ‪»⇒sapsari‬زرد« ‪2. sarı‬‬
‫»ﺧﻴﻠﻲ ﻗﺮﻣﺰ« ‪»⇒kıpkızıl‬ﻗﺮﻣﺰ« ‪3. kızıl‬‬
‫‪»⇒ kapkaranlık-----‬ﺗﻴﺮه« ‪4. karanlık‬‬
‫»ﺧﺸﻚ‪ ‬ﺧﺸﻚ« ‪» ⇒ kupkuru‬ﺧﺸﻚ«‪5. kuru‬‬
‫»ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻴﺎه« ‪» ⇒ kapkara‬ﺳﻴﺎه«‪6. kara‬‬
‫»ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺎزه« ‪» ⇒ taptaze‬ﺗﺎزه«‪7. taze‬‬
‫‪8. canlı----- ⇒ capcanli ----‬‬‫‪» ⇒ dupduru----‬روﺷﻦ« ‪9. duru‬‬‫»ﻛﺎﻣﻼً ﭘ‪‬ﺮ« ‪» ⇒ dopdolu‬ﭘ‪‬ﺮ« ‪10. dolu‬‬
‫»ﻧﻮِ ﻧﻮ« ‪» ⇒ yepyenı‬ﻧﻮ« ‪11. yenı‬‬
‫در دادهﻫﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻫﻤﺨﻮان آﻏﺎزي واژة ﭘﺎﻳﻪ از آن ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭘﺲ از اﻓﺰوده ﺷﺪن‬
‫واج ‪ /p/‬ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻫﺠﺎي ‪ CVC‬ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ‪ p‬ﺑﻪ آﻏﺎز ﭘﺎﻳﻪ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻳﺎ ﺷﺪت را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﻪ اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪X= (CV) + p + x‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪ X‬واژة ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ x ،‬ﭘﺎﻳﻪ و ‪ (CV)1‬ﻫﺠﺎي‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺗﻴﺮه‪ ‬ﺗﻴﺮه« اﺳﺖ ‪» ka p karanlık.‬ﺗﻨﺪرﺳﺖ‪ ‬ﺗ ﻨﺪرﺳﺖ« ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﻲ ‪ sapsağlam‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺑ ﺨﺶ ‪ 2 - 3‬اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻋﺪم اراﺋﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺎ ﺧﺖ د وﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﻌ ﻨﺎي ﻋﺪم ﺛﺒﺖ آن در ﻓﺮﻫﻨﮓ واژﮔﺎن اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﮔﻮ ﻧﻪ واژه ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨ ﺎي ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﮔﻮ ﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎي د وﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﺷﺪه در ﺗﺮﻛﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻮ ﻧﻪ اي ﺗﺸﺪﻳﺪ و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻌﻨ ﺎﻳﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤ ﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ واژه ‪41‬‬
‫‪39‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫در واژهﻫﺎي زﻳﺮ‪ ،‬دﺳﺘﺔ دﻳﮕﺮي از دوﮔﺎنﺳﺎزيﻫﺎي ﻧﺎﻗﺺ ﺻﻔﺖﻫﺎي ﺗﺄﻛﻴﺪي ﺗﺮﻛﻲ را‬
‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪن واج ‪ /p/‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب« ‪» ⇒ epey‬ﺧﻮب« ‪1. ey‬‬
‫»ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺸﺨﺺ« ‪» ⇒apaşıkar‬روﺷﻦ« ‪2. aşıkar‬‬
‫‪» ⇒ üpüzün ----‬ﺿﻌﻴﻒ« ‪3. üzün‬‬‫‪» ⇒ ipislak ----‬ﺧﻴﺲ« ‪4. ıslak‬‬‫‪» ⇒ epeskı ----‬ﺗﺮش«‪5. eksi‬‬‫‪» ⇒ oporta‬ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ /‬وﺳﻂ«‪6. orta‬‬
‫»ﺑﺎز ﺑﺎز« ‪» ⇒ apaçık‬ﺑﺎز« ‪7. açık‬‬
‫»ﺧﻴﻠﻲ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ« ‪» ⇒ apanız‬ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ« ‪8. anız‬‬
‫»ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوت« ‪» ⇒ apayrı‬ﺟﺪاﺷﺪه«‪9. ayrı‬‬
‫‪» ⇒ apaydın ----‬آﻳﺪﻳﻦ« ‪10. aydın‬‬‫‪» ⇒ ıpınce ----‬ﻻﻏﺮ‪ /‬ﻧﺎزك«‪11. ince‬‬‫‪» ⇒ ıpıssız ----‬ﺗﻨﻬﺎ و ﻏﻤﮕﻴﻦ«‪12. issiz‬‬‫‪» ⇒ öpölgün ----‬رﻧﮓﭘﺮﻳﺪه« ‪13.ölgün‬‬‫»ﺧﻴﻠﻲﺧﻴﻠﻲ دراز« ‪» ⇒ upuzun‬دراز«‪26. uzun‬‬
‫ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از واژهﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﺎ دﺳﺘﺔ ﭘﻴﺸﻴﻦ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫واﻛﺔ آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ از آن ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭘﺲ از اﻓﺰوده ﺷﺪن واج ‪ /p/‬ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﻓﺰوده‬
‫ﺷﺪه و ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪهاي را ﺷﻜﻞ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺗﺄﻛﻴﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ .‬دوﮔﺎنﺳﺎزي در اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از واژهﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪X= (V)1 + p + x‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل‪ (V)1 ،‬واﻛﺔ آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ‪ p‬ﺑﻪ آﻏﺎز آن اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬دو ﻓﺮﻣﻮل اﺧﻴﺮ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ادﻏﺎم ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﻛﻠﻲﺗﺮ زﻳﺮ ﺑﺮاي دوﮔﺎنﺳﺎزي ‪ CV‬ﻳﺎ ‪ V‬آﻏﺎزي ‪ p +‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪X= ((C) V) + p + x‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻗﺎﻋﺪة آواﻳﻲ ﻣﺸﺨﺼﻲ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰوده ﺷﺪن ﻳﺎ درج‬
‫‪ /p/‬را ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا در اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﻣﻮاردي ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ‬
‫‪40‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻲواك‪ ،‬ﻣﻮاردي ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ واﻛﺪار و ﻣﻮاردي ﺑﺎ واﻛﻪ آﻏﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي واژة ﺷﻤﺎرة ‪1‬‬
‫دﺳﺘﺔ ﻧﺨﺴﺖ و دادهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ از ﻧﻮع زﻳﺮ اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪sağlam sapsağlam‬‬
‫‪p‬‬
‫‪+ | + |||||| ⇒ ||||||||| = sapsağlam‬‬
‫‪cvccvc cvccvccvc‬‬
‫‪c‬‬
‫‪sağlam sağlam‬‬
‫|| ⇒ |||||| ‪cv + p +‬‬
‫‪cvccvc cv‬‬
‫در ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ /p/‬در ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه واﻛﻪاي ﻧﻴﺰ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد؛‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ capacanlı ،güpegünduz‬و ‪sapasağlam‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل آﺧﺮ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪X= ((c) v) + p(e,a) + x‬‬
‫‪ .5 -2-2‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ‪ CV‬آﻏﺎزي ‪m +‬‬
‫»ﻓﺸﺮدهﺷﺪه« ‪» ⇒ sımsıkı‬ﺑﻪﻫﻢﭼﺴﺒﻴﺪه« ‪1. sıkı‬‬
‫‪»⇒ somsoğuk ----‬ﺳﺮد« ‪2. soğuk‬‬‫‪» ⇒ sımsıcak ----‬داغ« ‪3. sıcak‬‬‫»ﺳﻴﺎه ﭼﻮن ﻣﻮ« ‪» ⇒ sımsıyah‬ﺳﻴﺎه« ‪4. siyah‬‬
‫»ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت« ‪» ⇒ bambaska‬ﻣﺘﻔﺎوت« ‪5.baska‬‬
‫»ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﻔﻴﺪ« ‪» ⇒ bembeyaz‬ﺳﻔﻴﺪ« ‪6. beyaz‬‬
‫‪» ⇒ damdazlak‬ﻛﭽﻞ« ‪7. dazlak‬‬
‫»ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺒﺰ« ‪» ⇒ yemyeşıl‬ﺳﺒﺰ« ‪8. yeşıl‬‬
‫‪9. bark ----- ⇒ bambark ----‬‬‫»ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ دردﻧﺨﻮر« ‪» ⇒ bombok‬ﺑﻲارزش«‪10. bok‬‬
‫»ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺧﺎﻟﻲ« ‪» ⇒ bomboş‬ﺧﺎﻟﻲ« ‪11. boş‬‬
‫‪» ⇒ ----‬ﺑﺎرﻳﻚ« ‪12. dar‬‬‫‪13. dağ ----- ⇒ damdağ ----‬‬‫»ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺨﺖ« ‪» ⇒ dümdüz‬ﺗﺨﺖ« ‪14. düz‬‬
‫»آﺑﻲ ﻏﻠﻴﻆ« ‪» ⇒ gömgök‬آﺑﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ« ‪15 gök‬‬
‫در دادهﻫﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 4‬ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮان ﺑﻲواك ‪ /s/‬و ﺑﻘﻴﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮان واﻛﺪار آﻏﺎز‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ در ﻫﻴﭻ ﻣﻮردي ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ واﻛﻪ آﻏﺎز ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ‬
‫‪41‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻗﺪاﻣﻲ آﻏﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ‪ /m/‬اﺷﺘﺮاﻛﺎﺗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮارد‬
‫‪ 11 ،10‬و ‪ 12‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺨﻮان آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ‪ /m/‬ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در واژهﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪة ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪X= (cv) + m + x‬‬
‫ﺑﺮاي واژة ﻧﺨﺴﺖ و واژهﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ از ﻧﻮع زﻳﺮ را اراﺋﻪ‬
‫دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪simsiki‬‬
‫‪m siki‬‬
‫‪siki‬‬
‫‪siki‬‬
‫‪cv + m + |||| ⇒|| + | + |||| ⇒ ||||||| = simsiki‬‬
‫‪cvcv cvccvcv‬‬
‫‪c‬‬
‫‪cvcv cv‬‬
‫‪ .5 -2-3‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ‪ CV‬آﻏﺎزي ‪s +‬‬
‫در دﺳﺘﺔ دﻳﮕﺮي از واژهﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪة ﺗﺮﻛﻲ‪ CV ،‬آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ از آن ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫ﭘﺲ از اﻓﺰوده ﺷﺪن واج ‪ /s/‬ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪ آﻏﺎز ﭘﺎﻳﻪ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع دوﮔﺎنﺳﺎزي را در‬
‫دادهﻫﺎي زﻳﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﻛﺎﻣﻼً ﮔﺮد« ‪» ⇒ tostoparlak‬ﮔﺮد« ‪1. toparlak‬‬
‫»ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ« ‪» ⇒ tastamam‬ﻛﺎﻣﻞ« ‪2. tamam‬‬
‫‪» ⇒ pespembe ----‬ﺻﻮرﺗﻲ« ‪3. pembe‬‬‫»ﻋﻈﻴﻢ« ‪» ⇒ koskoca‬ﺑﺰرگ« ‪4. koca‬‬
‫»ﻫﻤﮕﻲ« ‪» ⇒ büsbütün‬ﺳﺮاﺳﺮ« ‪5. bütün‬‬
‫»ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ« ‪» ⇒ basbayağı‬ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ« ‪6. bayağı‬‬
‫»واﺿﺢ« ‪» ⇒ besbellı‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه« ‪7. bellı‬‬
‫»آﺑﻲ واﻗﻌﻲ‪ /‬ﺧﻴﻠﻲ آﺑﻲ« ‪» ⇒ masmavı‬آﺑﻲ« ‪8. mavı‬‬
‫»رﻧﮓ ﺑﺎدﻧﺠﺎﻧﻲ ﻏﻠﻴﻆ« ‪» ⇒ mosmor‬رﻧﮓ ﺑﺎدﻧﺠﺎﻧﻲ« ‪9. mor‬‬
‫»راﺳﺖ‪ ‬راﺳﺖ« ‪» ⇒ dosdoğru42‬راﺳﺖ«‪10. doğru‬‬
‫»ﻛﺎﻣﻼً ﮔ‪‬ﺮد« ‪» ⇒ yusyuvarlak‬ﮔ‪‬ﺮد« ‪11. yuvarlak‬‬
‫در دادهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﻮرد ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻲواك و‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ واﻛﺪار آﻏﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻳﻚ ﻣﻮرد‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﻮارد‬
‫در ﺗﺮﻛﻲ آذري )ﮔﻮ ﻧﻪ ﺧﻮي ‪ -‬ﻣﺎﻛﻮ( ‪ ،‬اﻳﻦ واژه ﺑﻪ ﺻﻮ رت »د وپدوﻏﺮو« ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣ ﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮﻛﻲ ﻫﻤ ﭽﻨﻴﻦ واژه دوﮔﺎ ن ﺳﺎزي ﺷﺪه دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎزوﻛﺎر را دارﻳﻢ ‪» :‬ﻳﺎپﻳﺎﻻن« = دروغِ دروغ ‪42.‬‬
‫‪42‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻗﺪاﻣﻲ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ واﺟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﺷﺘﺮاﻛﺎﺗﻲ دارد‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از واژهﻫﺎ‬
‫را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪X= (cv) + s + x‬‬
‫ﺑﺮاي واژة ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ از ﻧﻮع زﻳﺮ را اراﺋﻪ‬
‫دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪s toparlak tostoparlak‬‬
‫‪+ | + |||||||| ⇒ ||||||||||| = tostoparlak‬‬
‫‪c cvcvccvc cvccvcvccvc‬‬
‫‪toparlak toparlak‬‬
‫||⇒ |||||||| ‪cv + s +‬‬
‫‪cvcvccvc cv‬‬
‫‪ .5 -2-4‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ‪ cv‬آﻏﺎزي ‪r +‬‬
‫در دﺳﺘﺔ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ واژهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ cv‬آﻏﺎزي و ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ‪ r‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫واژهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﺷﻤﺎر واژهﻫﺎي ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ دادهﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ آﺷﻜﺎر‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫»ﺗﻤﻴﺰِ ﺗﻤﻴﺰ« ‪»⇒tertemız‬ﺗﻤﻴﺰ« ‪1. temız‬‬
‫»ﻛﺎﻣﻼً ﮔ‪‬ﺮد« ‪»⇒tortop‬ﮔ‪‬ﺮد« ‪2. top‬‬
‫‪»⇒perperışan ----‬ﭘﺮﻳﺸﺎن‪ /‬آﺷﻔﺘﻪ« ‪3. perışan‬‬‫»ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺮﻳﻊ« ‪»⇒çarçabuk‬ﺳﺮﻳﻊ« ‪4. çabuk‬‬
‫»ﻟﺨﺖ‪ ‬ﻟﺨﺖ« ‪»⇒çırçıplak‬ﻟﺨﺖ« ‪5. çıplak‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎي دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎ واژة ﭘﺎﻳﺔ ﺷﻤﺎرة ‪ 4‬را در ﺟﻤﻠﺔ‬
‫‪ Ebru çabuk koşar‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻤﻠﻪ »ا‪‬ﺑﺮو ﺗﻨﺪ ﻣﻲدود« ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺻﻮرت‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪة آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ çarçabuk‬را در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻤﻠﻪ »ا‪‬ﺑﺮو ﺧﻴﻠﻲ‬
‫ﺗﻨﺪ ﻣﻲدود« ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻴﻂ آواﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺔ واژﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻲواك آﻏﺎز ﺷﺪه‪-‬‬
‫اﻧﺪ؛ اﻣﺎ در اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﻮارد ﺑﺎﻻ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻜﺮار ‪ cv‬آﻏﺎزي و‬
‫اﻓﺰوده ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه واج ‪ /r/‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻮارد اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از درج ‪ /r/‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ‪/il/‬‬
‫‪43‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آن را در دادهﻫﺎي زﻳﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1. sıklam ⇒sırılsıklam‬‬
‫‪2. çıplak ⇒çırılçıplak‬‬
‫⇒»ﺧﺮد ﺷﺪن‪ /‬ﺗﻜﻪﺗﻜﻪ ﺷﺪن« ‪» paramparça‬ﺧُﺮده‪ /‬ﺗﻜﻪ« ‪3. parça‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دادهﻫﺎي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو ﻣﻮرد آﺧﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﺮاﻳﻨﺪ واژهﻫﺎي‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪة زﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ را اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪X= (cv) + r(il, am) + x‬‬
‫اﺷﺘﻘﺎق ﻧﻤﻮﻧﺔ ‪ 1‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪tertemız‬‬
‫‪temız‬‬
‫‪r‬‬
‫‪temız‬‬
‫‪temız‬‬
‫|||||||| ⇒ ||||| ‪cv + r + ||||| ⇒||||| + | +‬‬
‫‪cvccvcvc‬‬
‫‪cvcvc‬‬
‫‪c‬‬
‫‪cv‬‬
‫‪cvcvc‬‬
‫‪ .6‬ﺗﻠﻮﻳﺤﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮرﺳﻲ دادهﻫﺎ‬
‫در ﺑﺨﺶﻫﺎي ‪ 5 -1‬و ‪ 5 -2‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ و ﮔﻮﻧﺔ ﺧﺎﺻﻲ از دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ را در‬
‫زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﻠﻮﻳﺤﺎﺗﻲ را ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫و ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﻠﻲﺗﺮي ﺑﺮﺳﻴﻢ و ﻫﻢ زﻣﻴﻨﺔ ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻜﺮار‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻚ واژه اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ دوﮔﺎنﺳﺎزيﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوﮔﺎن‪-‬‬
‫ﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ آواﻳﻲ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد و در ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪي در آواي‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه روي ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﺒﺎع در دﺳﺘﻮر ﺳﻨﺘﻲ زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪة زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫آنﻫﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آنﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺗﻤﺮﻛﺰ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎ ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪاي از دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ‪ 4‬زﻳﺮﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ را ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ آن اراﺋﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪ X‬ﺳﺎﺧﺖ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ x ،‬ﭘﺎﻳﻪ‪ ((c)v)1 ،‬ﻫﻤﺨﻮان و واﻛﻪ‬
‫ﻳﺎ واﻛﺔ آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ و ‪ /m/ ،/s/ ،/r/‬و ‪ /p/‬ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه‬
‫و ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ il ،a ،e .‬و ‪ am‬ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫‪44‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫واجﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪X= ((c)v)1 + {p(e, a), m, s, r(il, am)} + x‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ ﺛﺒﺖ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ و ﺻﻮرت دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در واژﮔﺎن ذﻫﻨﻲ ﮔﻮﻳﺸﻮر‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ) ‪p, m, s,‬‬
‫‪ (r‬ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬در ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﻣﺤﻴﻂ آواﻳﻲ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻤﺎﻧﻲ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻤﺎري از‬
‫ﺻﻮرتﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﻳﺔ آنﻫﺎ در اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪي از راه دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ زاﻳﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻮﻳﺸﻮر ﺑﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً از ﻫﺮ ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻌﻨﺎي آن از راه اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل اﺧﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﻮاردي زاﻳﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻓﺮاﮔﻴﺮي اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ را ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ در ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي آﻳﻨﺪه )ﺑﻪوﻳﮋه در ﺑﺮرﺳﻲ واجﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺪﻳﺪة زﺑﺎﻧﻲ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ( راﻫﮕﺸﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺴﺎﻣﺪ ﻣﻮاردي ﻛﻪ در آنﻫﺎ واج ‪ /p/‬ﺑﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ و ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫از ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺴﺎﻣﺪ ﻣﻮاردي ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ واج‬
‫‪ /r/‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ از ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ؛‬
‫‪ .2‬از ﻣﻴﺎن ﺣﺪود ‪ 60‬ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪة ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﻣﻮرد‬
‫ﻫﻤﺨﻮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ و ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫)‪ (perperışan‬و در دادهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺨﻮان ﺑﺎ ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ ﻳﻜﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؛‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد در ﻫﻴﭻ ﻣﻮردي ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﻮرد ﮔﻔﺘﻪﺷﺪه ‪ cvc‬ﻳﺎ ‪ vc‬دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫‪ cvc‬ﻳﺎ ‪ vc‬آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ ﻳﻜﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺒﻴﻴﻦ واجﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و آواﻳﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫‪45‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز‪ ،‬ﺗﻜﻴﺔ اﺻﻠﻲ‬
‫واژه ﺑﻪ ‪ cvc‬دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﻳﺖ و‬
‫ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﻪ ﻳﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ آن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎي واژﮔﺎن در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻳﺎ آن را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ؛ اﻣﺎ ﻗﻮت و ﺷﺪت ﺗﺄﻛﻴﺪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﻧﻮع دوﮔﺎنﺳﺎزي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ و اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﻮاردي ﭼﻮن‬
‫‪ güpegündüz‬و ‪ çırılçıplak‬ﻛﻪ در آنﻫﺎ اﻓﺰون ﺑﺮ ﻫﻤﺨﻮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻪ و ﺑﺨﺶ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻳﮕﺮي )در اﻳﻨﺠﺎ ‪ /il/‬و ‪ (/e/‬ﺑﻴﻦ آن دو ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ‪-‬‬
‫رﺳﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ را ﺑﺎﻳﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﻧﻮاﻳﻲ ﭘﺎﻳﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ زﺑﺮزﻧﺠﻴﺮي ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ؛ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ از دﻳﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ »ﻧﻮاي ﮔﻔﺘﺎر‪ «43‬ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ را در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖواژي ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﭘﺪﻳﺪة دوﮔﺎنﺳﺎزي‬
‫را ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آنﻫﺎ ﻧﻮاي ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺖﺳﺎزي‪ 44‬ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ )‪ .(Frampton, 2009: 1‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎراﻧﺘﺰ ﻫﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮﻧﺪي و آﻏﺎزي اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫در اﻳﻦ زﺑﺎن ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﭘﻴﺸﻮﻧﺪاﻓﺰاﻳﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ )‪ ،(Göksel & Kerslake, 2005: 51; Lewis, 2000: 52‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪي دﻳﮕﺮي ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻜﺮار ‪ cv‬ﻳﺎ ‪ v‬آﻏﺎزي ﭘﺎﻳﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺸﻮران زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﺷﻤﻲ از راﺑﻄﺔ ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﻮﻧﮕﻲ‪ 45‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬در ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪهاي از اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪46‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﻮﻧﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪة زﺑﺎﻧﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮاع آن ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺮﺧﻲ زﺑﺎنﻫﺎ دﻳﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﻫﺪف اراﺋﺔ ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‪،‬‬
‫‪43Prosody‬‬
‫‪44Structure building‬‬
‫‪45 iconicity‬‬
‫درﺑﺎره ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﻳ ﺮﮔﻮﻧﮕﻲ دوﮔﺎ ن ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧ ﺎص ﻧﮕ ﺎه ﻛ ﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮔ ﻠﻔﺎم و ﻣﺤﻴ ﻲ اﻟﺪﻳﻦ ﻗﻤﺸﻪ اي )‪46.(1391‬‬
‫‪46‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺟﻮع ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ و ﻧﻮﻋﻲ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪة زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ اﺗﺒﺎع در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎزوﻛﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺷﺒﻴﻪ زﺑﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ دارد؛ اﻣﺎ ﮔﻮﻧﻪاي از‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺻﻔﺖﻫﺎ و ﺷﻤﺎري از ﻗﻴﺪﻫﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ آن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ دوم ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ دادهﻫﺎ داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﺟﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺶ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎﻳﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﻛﻠﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز اراﺋﻪ داد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ دﻗﻴﻖ دﻟﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ واجﻫﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺖواژه و واجﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ دﻗﻴﻖﺗﺮ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ دادهﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﻮﻧﮕﻲ و ﺳﻄﻮح‬
‫زﺑﺮزﻧﺠﻴﺮي ﻛﻼم ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺧﺎن‪ (2006) 47‬آوردﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ دﻗﻴﻖ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺎ اﺻﻮﻟﻲ ﭼﻮن اﺻﻞ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ واج ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺨﺶ‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬
‫‪1. reduplication ın Turkish‬‬
‫‪ .2‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮ ﺧﻮد واﺟﺐ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ از دوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬آﻗﺎي ‪ Döğan özlük‬ﻛﻪ در آﻣﻮزش ﺗﺮﻛﻲ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ ﺣﻖ اﺳﺘﺎدي ﺑﺮ وي دارد‪ ،‬ﺑﺮاي در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮﺧﻲ دادهﻫﺎ و اراﺋﺔ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎ و‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ درﺑﺎرة ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3. reduplication‬‬
‫‪4. copying‬‬
‫‪5. transcription‬‬
‫‪6. RNA‬‬
‫‪7. DNA‬‬
‫‪8. marker‬‬
‫‪9. transcription factor‬‬
‫‪10. molecular diacritic‬‬
‫‪11. morphemic piece‬‬
‫‪12. non- concatanative‬‬
‫‪47 Khan‬‬
‫‪47‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪13. autosegmental‬‬
‫‪14. emphatic reduplication‬‬
‫‪15. m- reduplication‬‬
‫‪16. doublıng‬‬
‫‪17. complete and partial reduplication‬‬
‫‪18. reduplicating affix‬‬
‫‪19. Agta‬‬
‫‪20. plurality‬‬
‫‪21. agglutinative‬‬
‫‪ .22‬ﺻﻔﺖﻫﺎي ﺗﺄﻛﻴﺪي‬
‫‪23. vowel harmony‬‬
‫‪24. nominative‬‬
‫‪25. accusative‬‬
‫‪26. genetive‬‬
‫‪27. dative‬‬
‫‪28. locative‬‬
‫‪29. ablative‬‬
‫‪ .30‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪﻳﻤﻲ و ﻣﻌﺘﺒﺮ درﺑﺎرة آراﻳﺶ واژﮔﺎﻧﻲ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ارﮔﻮواﻧﻠﻲ )‪ (1984‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪31. unmarked‬‬
‫‪32. word formatıon‬‬
‫‪33. phonetic‬‬
‫‪ .34‬از دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺑﻬﺮوز ﺑﻴﻚ ﺑﺎﺑﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺺ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اراﺋﺔ ﻧﻜﺎﺗﻲ درﺑﺎرة‬
‫دادهﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ و ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫‪ .35‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪهاي ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ در ﺗﺮﻛﻲﻫﺎي اﻳﺮان ﻫﻢ دﻳﺪه ﺷﻮد؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﮔﻮﻧﺔ ﺗﺮﻛﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺧﻮي و ﻣﺎﻛﻮ‪،‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﻫﺎي ﻛﺎﻣﻠﻲ ﭼﻮن »ﮔﺎﻣﺎسﮔﺎﻣﺎس« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم‪» ،‬آدﻳﻢآدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺎم ﺑﻪ‬
‫ﮔﺎم‪» ،‬داﻣﺠﻲداﻣﺠﻲ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﻄﺮهﻗﻄﺮه و ‪ ...‬را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ و دﺳﺘﺔ دﻳﮕﺮي از دادهﻫﺎ را ﻛﻪ‬
‫در ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﺗﺮﻛﻲ ﺧﻮي‪ -‬ﻣﺎﻛﻮ اراﺋﻪ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬آﻗﺎي ﺑﻬﺰاد ﻋﺒﺎدي‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺸﻮر ﮔﻮﻧﺔ ﺗﺮﻛﻲ ﺧﻮي‪ -‬ﻣﺎﻛﻮ اﺳﺖ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬از ﻟﻄﻒ اﻳﻦ‬
‫دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫‪ .36‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺻﻮرت دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺨﻮان‬
‫آﻏﺎزي واژة ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﻳﻜﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ از ﺳﻮﻳﻲ‬
‫ﻛﺘﺎبﻣﺘﺎب دارﻳﻢ و از ﺳﻮﻳﻲ ﻣﻴﻮهﭘﻴﻮه‪ .‬ﺧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ »ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ]واج ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎﻳﻪ و‬
‫ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه[« )‪ (identity avoidance‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺎرﺳﻲ و ﺗﺮﻛﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ آورده اﺳﺖ‪ .‬وي ﺣﺘﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎي‬
‫‪48‬‬
‫د‪ ، 5‬ش‪) 3‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(19‬ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪1393‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ در دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور دارد ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎن‪-‬‬
‫ﺳﺎزيﺷﺪه و ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ) ‪Khan,‬‬
‫‪.(2006: 20‬‬
‫‪37. Reduplıcatıve form‬‬
‫‪38. Noun compounds‬‬
‫‪ .39‬در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي راﻳﺞ ﺗﺮﻛﻲ در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫در ﮔﻮﻧﺔ ﺗﺮﻛﻲ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ آوج ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫واج ‪ /b/‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺷﺎﻫﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزيﻫﺎي ﻧﺎﻗﺼﻲ ﭼﻮن »ﻗﺎبﻗﺎرا«‪» ،‬آبآق«‪» ،‬ﺳﺎبﺳﺎرو«‪،‬‬
‫»ﺷﻴﺐﺷﻴﺮﻳﻦ«‪» ،‬ﺷﺐﺷﻮر« و ‪ ...‬ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎز ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد رﻧﮓواژهﻫﺎ و‬
‫واژهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺰهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻌﻨﺎي آنﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ در ﻣﻮرد واژهﻫﺎي دﻳﮕﺮ زﺑﺎن ﻫﻢ روي ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺳ‪‬ﺐﺳﻮﻳﺦ«‪» ،‬اوباوﺟﺎ«‪» ،‬زﻳﺐزرﻧﮓ«‪،‬‬
‫»ﺗﺐﺗﻤﻴﺰ«‪» ،‬ﻧﺎبﻧﺎزﻳﻚ«‪» ،‬ﻳ‪‬ﺐﻳﻮﻗﻮن«‪» ،‬ﻳﺎبﻳﺎﺧﻮن«‪» ،‬اوباوزون«‪» ،‬اﻳﺐاﻳﺸﻴﻖ«‪» ،‬ﮔﻴﺐﮔﻴﻠﺪﻳﺮ« و ‪. ...‬‬
‫در ﻣﻮاردي واﺟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه و ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ‪ /m/‬اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫»ﺑﻮمﺑﻮز«‪» ،‬ﺑﺎمﺑﺎﻻﺟﺎ«‪» ،‬ﺑ‪‬ﻢﺑﺮك« و ‪ . ...‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬واجﻫﺎي ‪ /b/‬و ‪ /m/‬را ﻣﻲﺗﻮان در ﻳﻚ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد و آنﻫﺎ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »داب‪ /‬دام داغ«‪» ،‬ﻳﺎب‪/‬‬
‫ﻳﺎم ﻳﺎﺷﻴﻞ«‪» ،‬ﺗُﺐ‪/‬ﺗُﻢ ﺗﺮش«‪» ،‬دوب‪ /‬دوم دورو«‪» ،‬د‪‬ب‪ /‬د‪‬م دوﻟﻮ«‪» ،‬ﻳﻮب‪/‬ﻳﻮمﻳﻮﻣﻮﺷﺎق« و ‪. ...‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ آوﺟﻲ را دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬آﻗﺎي ﻧﻘﻲ ﻫﺎﺷﻤﻲ‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ دوﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫‪ .40‬ﻧﻜﺘﺔ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي زﺑﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ دادهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوﮔﺎنﺳﺎزي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺗﺮﻛﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻳﺎ از اﻳﻦ زﺑﺎن ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﺔ اﻳﻦ دادهﻫﺎ در‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻴﺎر »ﺗَﺮﺗﺎزه« و »ﺳﺮﺳﺒﺰ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ درﺑﺎرة ﭼﻨﻴﻦ دادهﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ و ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ اﺣﺘﻤﺎل را ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .41‬اراﺋﻪ ﻧﻜﺮدن ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺎﺧﺖ دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪن آن در ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫واژﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ واژهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻋﺪة ﻛﻠﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪه در ﺗﺮﻛﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ واژة ‪» sapsağlam‬ﺗﻨﺪرﺳﺖ‪ ‬ﺗﻨﺪرﺳﺖ« و ﻣﻌﻨﻲ ‪» kapkaranlık‬ﺗﻴﺮة ﺗﻴﺮه« اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪49‬‬
‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‪...‬‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪ .42‬در ﺗﺮﻛﻲ آذري )ﮔﻮﻧﺔ ﺧﻮي‪ -‬ﻣﺎﻛﻮ(‪ ،‬اﻳﻦ واژه ﺑﻪ ﺻﻮرت »دوپدوﻏﺮو« ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﺔ‬
‫ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬واژة دوﮔﺎنﺳﺎزيﺷﺪة »ﻳﺎپﻳﺎﻻن«‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دروغِ دروغ را ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎزوﻛﺎر دارﻳﻢ‪.‬‬
‫‪43. Prosody‬‬
‫‪44. Structure building‬‬
‫‪45. Iconicity‬‬
‫‪46. Khan‬‬
‫‪ .47‬درﺑﺎرة ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﻮﻧﮕﻲ دوﮔﺎنﺳﺎﺧﺖﻫﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬ﻧﻚ‪ .‬ﮔﻠﻔﺎم و ﻣﺤﻴﻲاﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﻗﻤﺸﻪاي )‪.(1391‬‬
‫‪ .9‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫• اﻧﻮري ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻦ اﺣﻤﺪي ﮔﻴﻮي )‪ .(1388‬دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ‪ .2‬وﻳﺮاﻳﺶ ‪ .3‬چ ‪.5‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻲ‪.‬‬
‫• ﺑﻠﻮﻣﻔﻴﻠﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻮﻧﺎرد )‪ .(1379‬زﺑﺎن‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻋﻠﻲﻣﺤﻤﺪ ﺣﻖﺷﻨﺎس‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‪.‬‬
‫• ﺣﺴﻴﻦزاده‪ ،‬ﻃﻮﺑﻲ )‪ .(1382‬ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ و اﺷﺘﻘﺎقﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از آن‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬
‫• ﺣﻴﺪري‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ و اﻓﺴﺮ روﺣﻲ )‪» .(1391‬ﻗﻠﺐ ﻧﺤﻮي در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذري ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻣﺪل ﻛﺎوﺷﮕﺮ‪ -‬ﻫﺪف ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﻤﻴﻨﻪﮔﺮاﻳﻲ«‪ .‬ﻣﺠﻠﺔ ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪.‬‬
‫• ﺳﺎﭘﻴﺮ‪ ،‬ادوارد )‪ .(1376‬زﺑﺎن‪ :‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻋﻠﻲﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺣﻖﺷﻨﺎس‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوش‪.‬‬
‫• ﺷﻘﺎﻗﻲ‪ ،‬وﻳﺪا )‪» .(1379‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺮار در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ«‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻣﻘﺎﻻت ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮي ﻛﺎرﺑﺮدي‪ .‬ج ‪ .1‬ﺻﺺ ‪.533 -519‬‬
‫• ﺷﻘﺎﻗﻲ‪ ،‬وﻳﺪا و ﺗﻬﻤﻴﻨﻪ ﺣﻴﺪرﭘﻮر ﺑﻴﺪﮔﻠﻲ )‪» .(1390‬روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺑﻬﻴﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺮار ﺑﺎ‬
‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮ واژهﻫﺎي ﻣﻜﺮر ﻓﺎرﺳﻲ«‪ .‬ﻣﺠﻠﺔ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬س ‪ .3‬ش ‪ .1‬ﺻﺺ‬
‫‪.66 -45‬‬
‫• ﺻﺎدﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺎرﻛﻲ )‪ .(1374‬وﻧﺪﻫﺎي ﺗﺼﺮﻳﻔﻲ و اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﮔﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﻴﺎرﻛﻲ‪ .‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫‪50‬‬
1393 ‫ ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن‬،(19 ‫ )ﭘﻴﺎﭘﻲ‬3‫ ش‬، 5‫د‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
.‫و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ دﻓﺘﺮ دوم ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮة‬.«‫ »ﺳﺎﺧﺖ آواﻳﻲ اﺗﺒﺎع در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬.(1358) ‫ اﻳﺮان‬،‫• ﻛﻠﺒﺎﺳﻲ‬
.63 -72‫ ﺻﺺ‬.‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.‫ ﺳﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ واژه در ﻓﺎرﺳﻲ اﻣﺮوز‬.(1371) --------- •
.(‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ )ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه‬
‫ »ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﻮﻧﮕﻲ دوﮔﺎنﺳﺎﺧﺖﻫﺎ‬.(1391) ‫ ارﺳﻼن و ﻏﻼمرﺿﺎ ﻣﺤﻴﻲاﻟﺪﻳﻦ ﻗﻤﺸﻪاي‬،‫• ﮔﻠﻔﺎم‬
‫ ش‬.3 ‫ د‬.‫ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬-‫ ﻣﺠﻠﺔ ﻋﻠﻤﻲ‬.«‫ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‬:‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬
.‫ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.1
‫ »ﻣﻘﻮﻟﺔ اﺗﺒﺎع در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا‬.(1391) ‫ ﺑﻬﺮوز و ﻓﺮزاﻧﻪ ﺗﺎجآﺑﺎدي‬،‫• ﻣﺤﻤﻮدي ﺑﺨﺘﻴﺎري‬
:‫ ﺗﻬﺮان‬.3 ‫ ش‬.3 ‫ د‬.‫ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬-‫ ﻣﺠﻠﺔ ﻋﻠﻤﻲ‬.«(‫)ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺠﺪد‬
.‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‬
-‫ ﭘﺎﻳﺎن‬.‫ ﺑﺮرﺳﻲ اﻓﻌﺎل در زﺑﺎن و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﻓﻌﺎل ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﻛﻲ‬.(1345) ‫ ﻧﺎدر‬،‫• وزﻳﻦﭘﻮر‬
.‫ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.‫ﻧﺎﻣﺔ دﻛﺘﺮي رﺷﺘﺔ زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‬
Reference:
• Anvari. H. & H. A. Givi (2009). Persian Language Grammar 2. Third Edition.
Tehran: Fatemi Publications [In Persian].
• Bakhtiari M. & et. al., (2012). "Echo reduplication in dehkhoda dictionary: a
new study". Scientific Research Journal of Language Related Research. 3 (3).
Tehran: Tarbiat Modares University [In Persian].
• Bauer, L. (1989). Introducing Linguistic Morphology. Edinbirgh: Edinburfg
University Press.
• Bloomfield, L. (2001). Language. Translated by: Ali- Mohamad Haghshenas.
Tehran: Nashre Daneshgahi Publications [In Persian].
• Botha, R. P. (1988). Form and Meaning in Word Formation: A Study of Word
Formation. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bussmann, H. (1996). Routledge Dictionary of Language and Linguistics.
51
...‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
Translated and Edited by: Gregory P. Trauth & Kerstin Kazzazi. London:
Routledge.
• Erguvanli Eser, E. (1984). The Function of Word Order in Turkish Grammar.
Berkeley: University of California Press.
• Frampton, J. (2009). Distributed Reduplication. Cambridge: The MIT Press.
• Golfam. A. & G. M. Mohiedin Ghomshei (2012). "Iconicity of reduplicative
constructions in Persian: Semantic types". Scientific Research Journal of
Language Related Research. 3 (1). Tehran: Tarbiat Modares University [In
Persian].
• Göksel, A. & C. Kerslake (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London:
Routledge.
• Haugen, J. D. (2008). Morphology at the Interfaces: Redupliacation and Noun
Incorporation Uto- Aztecan. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins
Publishing Company.
• Heydari, A. & R. Afsar (2012). "Scrambling in Azari Turkish based on probe
goal model of minimalism”. Scientific Research Journal of Language Related
Research. Tehran: Tarbiat Modares University [In Persian].
• Hony H. C. (1967). A Turkish- English Dictionary. Oxford: Clarendon Press.
• Hoseinzade, T. (2004). "Compound verb and its derivatives in Turkish
language". M.A. Dissertation in Linguistics. Tehran: Institute for Cultural
Studies and Humanities [In Persian].
• Inkelas, Sharon & Cheryle Zoll (2005). Reduplication: Doubling in Morphology.
Cambridge: Cambridge University Press.
• Kalbasi, I. (1979). “Structure of phonetic reduplication in Persian”. Second
Volume of the Proceedings of the Eighth Congress of Iranian Studies. Pp. 63- 72
[In Persian].
• --------------- (1993). Structure of Derivative Words in Contemporary Persian.
Tehran: Institute for Cultural Studies and Researches [In Persian].
52
1393 ‫ ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن‬،(19 ‫ )ﭘﻴﺎﭘﻲ‬3‫ ش‬، 5‫د‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‬
• Khan, S. D. (2006). Similarity Avoidance in Bengali Fixed- Segment
Reduplication. A thesis submitted in partial satisfaction of the requirements for
the degree Master of Arts in linguistics. Los Angles: University of California.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. London: Routledge.
• Lewis, G. (2000). Turkish Grammar. Second edition. Oxford: Oxford University
Press.
• Marantz, A. (1982). "Re reduplication". in Linguistic Inquiry. 13: Pp. 435- 82.
• -------------- (1994). "Reduplication". In The Encyclopedia of Language and
Linguistics. Editor- in-chief R. E. Asher; Rad to Soc. Vol. 7. Pp. 7- 3486.
• ----------------- (1982). "Re Reduplication". In Linguistic Inquiry. Vol. 13. No. 3.
pp. 82- 435.
• Matheews, P. H. (1991). Morphology. Second edition. Cambridge: Cambridge
University Press.
• McCarthy, J. J. & A. S. Prince (1993). Prosodic Morphology I: Constraint
Interaction and Satisfaction. Ms, University of Massachusetts-Amherst and
Rutgers University.
• ---------------- (1995). "Faithfullness and Reduplicative Identity". In University Of
Massachusetts Occasional Papers in Linfuistics18: Papers in Optimality Theory,
Jill Beckman, Laura Walsh Dickey and Suzanne Urbanczyk (eds). Pp. 249- 384,
Amherst, M.A: Graduate Linguistics Stdents Association.
• Nameth, J. (1962). Turkish Grammar, English Adaption of the German Original.
By: T. Halsal- Kun, Germany: Mouton & Co.
• Niyaraki, S. (1996). "Derivative and inflectional suffixes in Turkish. with an
emphasis on Niyaraki dialect". M. A. Dissertation in Linguistics. Tehran:
Institute for Cultural Studies and Humanities[In Persian].
• Redhouse, J. W. (1884). Simplified Grammar of Ottoman- Turkish Language.
London: Trubner & CO., Ludgate Hill.
• Sappier, E. (1989). Language: An Introduction to the Study of Speech. Translated
53
...‫دوﮔﺎنﺳﺎزي در زﺑﺎن‬
‫رﺿﺎ اﻣﻴﻨﻲ‬
by: Ali- Mohamad Haghshenas. Tehran: Soroush Publications [In Persian].
• Sebüktekin, H. I. (1971). Turkish- English Contrastive Analysis. Paris: Mouton
The Hague.
•
Shaghaghi, V. (2001). "Reduplication in Persian language". Proceedings of the
Forth Conference on Theoretical Applied Linguistics. Vol. 1. Pp. 519- 33[In
Persian].
• ----------------- & T. Haidar Pour Bidgoli (2011). "The approach of optimality
theory to reduplication in Persian". Researches in Linguistics. 3 (1). Pp. 45- 66
[In Persian].
• Spenser, A. (1991). Morphological Theory: An Introduction to Word Structure in
Generative Grammar. Cambridge: Basill Blackwell.
• Stonham, J. T. (1994). Combinational Morphology. Amsterdam/ Philadelphia:
John Benjamins Publishing Company.
• Tekin, T. (1994). "Turkish". In The Encyclopedia of Language and Linguistics.
Tab to Zor. Editor- in-chief R.E. Asher. Vol. 9. Pp. 7- 4785.
• Vazinpur, N. (1966). A Study of Verbs and Their Comparison with PersianTurkish Verbs. Ph.D. Thesis in Persian Language and Literature. Tehran:
University of Tehran [In Persian].
54