TÜRKİYE`NİN İKLİM BİTKİ ÖRTÜSÜ VE TOPRAK TİPLERİ

COĞRAFYA
TÜRKĠYE’NĠN
ĠKLĠMĠ
BĠTKĠ ÖRTÜSÜ
VE
TOPRAK TĠPLERĠ
Türkiye’nin Matematik Konumunun İklim
Üzerindeki Etkileri
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dört mevsim belirgin olarak yaşanır
Akdeniz iklim kuşağında bulunur
Batı rüzgarlarının etkisinde kalır
Cephe yağışları görülür
Yazın alçalıcı hava harekelerinin (Yüksek basınç)
etkisinde kaldığından yaz kuraklığı belirgin olarak
yaşanır
Enlem etkisiyle kuzeye doğru sıcaklık ortalamaları azalır
Dağların güney yamaçları bakı etkisinden dolayı daha
sıcaktır
Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı azaltırken güneyden
esen rüzgarlar sıcaklığı artırır
Haziran, temmuz ve ağustos en sıcak aylardır
Türkiye’nin Özel Konumunun İklim
Üzerindeki Etkileri
• Aynı anda farklı mevsim özellikleri yaşanır
• İklim çeşitliliğine bağlı olarak tarım ürünü, toprak ve bitki
örtüsü çeşitliliği fazladır
• Çevresindeki denizler ılımanlaştırıcı etki yapar ve nem
miktarını artırır
• Çevresindeki karalar karasallığın etkisini artırır (Sibirya ve
Basra’dan gelen hava kütleleri gibi…)
• Batıdan doğuya doğru yükselti artışına bağlı olarak sıcaklık
azalır
• Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde dağlar kıyıya paralel
uzandığı için denizin ılıman etkisi iç kesimlere ulaşamaz
• Ülkemiz bir yarımada ülkesi olmasına rağmen yer
şekillerinin etkisiyle karasal iklim geniş bir alana yayılmıştır
TÜRKĠYE’DE
SICAKLIK
VE
DAĞILIġI
 Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık
arasındaki fark yükseltiyi verir.
 Farkın en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu
iken farkın en az olduğu bölge Marmara’dır
 İndirgenmiş sıcaklık haritalarında yükselti ve
bakı faktörü sıcaklığı etkilemez
 Bir yerin gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık
aynı ise o yer deniz kıyısındadır diyebiliriz
Türkiye’nin Yıllık Ortalama İndirgenmiş Sıcaklık Haritası
 Enlem etkisiyle güneyden kuzeye doğru sıcaklık
azalmaktadır
 En yüksek sıcaklıklar enlem, sıcak rüzgarlar ve
karasallık nedeniyle Güneydoğu Anadolu’da görülür
 En düşük sıcaklıklar karasallık ve soğuk rüzgarlardan
dolayı Erzurum-Kars Bölümü’nde görülür
Türkiye’nin Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Haritası
 Güneyden kuzeye doğru genel olarak enlemden dolayı
sıcaklık azalmaktadır
 En sıcak yerler enlem, karasallık ve sıcak rüzgarların
etkisiyle Güneydoğu Anadolu’dadır
 En soğuk yerler ise; enlem ve denizellikten dolayı
Karadeniz kıyılarıdır ( Batı Karadeniz kıyıları)
Türkiye’nin Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Haritası
 En sıcak yerler enlem ve denizellikten dolayı Akdeniz
kıyılarıdır
 En soğuk yerler karasallık ve soğuk rüzgarlardan dolayı
Doğu Anadolu’dadır (Erzurum-Kars Bölümü)
 Kıyıdan iç kesimlere doğru karasallıktan dolayı sıcaklık
azalmaktadır
Türkiye’nin Yıllık Sıcaklık Farkı Haritası
 Nemin fazla olmasından dolayı yıllık sıcaklık farkı en az
Karadeniz kıyılarındadır
 Karasallık nedeniyle yıllık sıcaklık farkı en fazla Doğu
Anadolu Bölgesi’ndedir
 Kıyıdan iç kesimlere ve batıdan doğuya doğru sıcaklık
farkı artmaktadır
 Ocak ayında sıcaklık farkı Temmuz ayına göre daha
belirgindir
TÜRKĠYE’DE
BASINÇ
VE
RÜZGARLAR
Basıncı Etkileyen
Faktörler
• Basınç – Yükselti
• Basınç – Yoğunluk
• Basınç – Sıcaklık
ters orantı
doğru orantı
ters orantı
Türkiye’yi Etkileyen Basınç Merkezleri
•İzlanda Dinamik
Alçak Basınç: Yazın
yağmura, kışın kar
yağışına sebep olur.
Kışların ılık geçmesini
sağlar
•Asor Dinamik Yüksek
Basınç: Ülkemizde yazın
kuraklığa neden olur.
Kışın Balkanlar
üzerinden gelirse kar
yağışına sebep olur
•Sibirya Termik Yüksek
Basınç: Kışın özellikle
Doğu Anadolu’da soğuk,
kuru, ayazlı ve donlu
günlere neden olur. Kar
yağışı getirir
•Basra Termik Alçak
Basınç: Özellikle
Güneydoğu Anadolu’da
yazın yüksek sıcaklık ve
buharlaşmaya neden
olur
Türkiye’de Rüzgarlar
a) Yerel Rüzgarlar: Enlem etkisine bağlı oluşan rüzgarlardır. Estikleri
alanların iklimi üzerinde etkili olurlar.
NEMLİ
NEMLİ
KURU
NEMLİ
NEMLİ
KURU
b) Günlük Rüzgarlar (Meltemler):
• Gün içinde meydana gelen sıcaklık ve basınç değişikliğinden
dolayı oluşur.
• Gün içinde yön değiştiren kısa süreli, dar alanlı rüzgarlardır.
• Devirli rüzgarlar da denir.
• Yağış oluşturma ihtimalleri düşüktür
c) Föhn Rüzgarları:
• Özel konum etkisiyle oluşan, kuru ve sıcak rüzgarlardır.
• Iğdır, Malatya ve Elazığ ovalarında (pamuk), Rize’de
(turunçgil, kivi, zeytin) ve İç Anadolu’da etkili olmaktadır.
• Mikroklima iklim bölgelerinin oluşumunu sağlar.
• Föhnün etkili olduğu yamaçta; yağış ihtimali azalır, sıcaklık
artar, karlar erken erir, tarım ürünleri erken olgunlaşır, sel
ve çığ olayları yaşanabilir.
RÜZGAR GÜLÜ GRAFĠKLERĠ
• Rüzgarın hangi yönden ne kadar estiğini belirtir
• Yer şekilleri hakkında yorum yapmamızı sağlar
Boğazlar
Akdeniz
Konya
Kıyı Ege
Karadeniz
TÜRKĠYE’DE
NEM
VE
YAĞIġ
Türkiye’de Nem ve YağıĢın DağılıĢını Etkileyen
Faktörler
• Denizellik-Karasallık
• Yer şekilleri
• Yükselti
• Rüzgarlar
• Buharlaşma
• Bulutlanma
Nemin ifadesi
• Mutlak Nem: Havadaki nem miktarıdır. Kıyılarda,
ormanlık alanlarda fazladır. Mutlak nem arttıkça
yağış ihtimali artar.
• Maksimum Nem (Doyma Noktası): Havanın
doyma noktasıdır. Maksimum nem arttıkça yağış
ihtimali azalır. Sıcak ve kurak yerlerde fazladır.
Yaz mevsiminde Güneydoğu Anadolu’da en
fazladır
• Bağıl (Nisbi) Nem: % ile ifade edilir. Yağış olma
ihtimalini verir. Sıcaklıkla ters orantılıdır. Yıl
boyunca Karadeniz Bölgesi’nde fazladır. Mutlak
nemle doğru orantılıdır.
Nem Açığı
Bağıl Nem
Yoğunlaşm
a Ürünleri
•
•
•
•
•
•
Kar ( - )
Dolu ( +, - )
Yağmur ( + )
Çiğ ( + )
Kırağı ( - )
Kırç ( - )
Sis :
Yağış Oluşum Çeşitleri
Yamaç (Oroğrafik)
YağıĢları
 Dağ yamacı boyunca yükselen
havanın soğuması sonucu
oluşur
 Karadeniz Bölgesi, Toroslar,
Yıldız dağları, Menteşe yöresi
ve Hakkari dağlık yöresinde
görülür
 Dağlar denize yakın, paralel
ve yüksek ise yağış miktarı
daha fazladır
Konveksiyonel YağıĢlar
(Yükselim- Kırkikindi)
 Isınan hava yükselerek soğuması
sonucu oluşur
 Karasal iklim bölgelerinde görülür
 İlkbahar ve yaz yağışları şeklinde
görülür
 İç Anadolu’da ve Ergene’de
ilkbahar, Doğu Anadolu’da
ilkbahar ve yaz yağışları şeklinde
etkili olur
 Erzurum-Kars Bölümü’nde
yağışların yaza sarkma nedeni
yükseltiye bağlı havanın geç
ısınmasıdır
Cephe (Frontal)
YağıĢları
 Farklı sıcaklıktaki hava
kütlelerinin karşılaşması
sonucu oluşur
 En fazla Akdeniz
Bölgesi’nde etkili olur
 Ülkemizde görülen kış
yağışlarının büyük kısmı
cephesel kökenlidir
 Matematik konuma bağlı
görülür
Türkiye’de Yağış Dağılışı
Türkiye’de Fazla YağıĢ Alan Yerler
*Doğu Karadeniz kıyıları
*Batı Karadeniz kıyıları
*Hakkari dağlık yöresi
*Yıldız dağları bölümü
*Toroslar
*Menteşe yöresi
Türkiye’de Az Yağış Alan Yerler
*Tuz gölü
*Konya
*Iğdır
*Ergene havzası
*Çoruh-Kelkit havzası
*Güneydoğu Anadolu’nun güneyi
NOTLAR
 Türkiye’de yağışın dağılışında; yer şekilleri, denize göre
konum, yükselti ve dağların kıyıya uzanış doğrultusu etkilidir
 Türkiye’de en az yağış alan bölge İç Anadolu, fakat şiddetli
buharlaşma nedeniyle en kurak bölge Güneydoğu
Anadolu’dur
 Türkiye’de bağıl nemin en düşük olduğu yerler sıcaklığa
bağlı olarak Güneydoğu Anadolu’dur
 Nem açığının en fazla olduğu bölge Güneydoğu
Anadolu’dur
 Güneşlenme süresinin en az olduğu alan Doğu Karadeniz,
en fazla olduğu alan ise Güneydoğu Anadolu’dur.
TÜRKĠYE’DE
ĠKLĠM TĠPLERĠ
AKDENİZ İKLİMİ
• Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve
yağışlıdır
• Güneydoğu Anadolu’nun
batısında, Akdeniz, Ege kıyılarında
ve Güney Marmara’da görülür
• En yağışlı mevsim kıştır ve
yağışlar genellikle cephe yağışı
şeklindedir
• Bitki örtüsü makidir (Zakkum,
defne, zeytin, keçiboynuzu, sakız)
Makinin tahrip edildiği alanlarda
garig oluşur
• Ege Bölgesi’nde dağların kıyıya
dik uzanmasından dolayı Akdeniz
ikliminin etki alanı geniştir
• Akdeniz kıyılarından Marmara
kıyılarına doğru enleme bağlı
olarak makinin yetişme sınırı azalır
• Tanıtıcı tarım ürünü zeytindir
• Yağış miktarı fazla ve yağış rejimi
düzenlidir
• Kışlar ılık, yazlar serin geçer
KARADENİZ
• Karadeniz kıyılarında ve Marmara’nın
kuzey kıyılarında görülür
• En yağışlı mevsim sonbahardır
• Nem fazla olduğu için sıcaklık farkı azdır
ve kimyasal çözünme fazladır.
• Bulutlanma ve sis fazladır
• Güneşlenme süresi azdır. Bu nedenle kıyı
turizmi ve seracılık gelişmemiştir.
• Bitki örtüsü ormandır. Orman alt sınırı
kıyıdan başlar. Sebebi yağış rejimidir.
• Ormanların tahrip edildiği alanlarda
psödomaki oluşur.
• Tanıtıcı tarım ürünü fındıktır
• Doğu ve Batı Karadeniz’deki yağış miktarı
Orta Karadeniz’den daha fazladır
• Gümüşhane, Bayburt, Amasya, Tokat ve
Kastamonu illerinde karasal iklim
özellikleri görülür
İKLİMİ
KARASAL (STEP) İKLİM
• Dağların kıyıya paralel
uzanmasından ve yükseltiden
dolayı etki alanı geniştir
• Yazları sıcak ve kurak, kışlar soğuk
ve kar yağışlıdır
• İç Anadolu, Doğu Anadolu,
Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile İç
Batı Anadolu ve Ergene
bölümlerinde görülür
• Yıllık ve günlük sıcaklık farkı
fazladır
• Fiziksel (mekanik) çözünme
fazladır
• En yağışlı mevsim ilkbahardır
• Bitki örtüsü bozkırdır
• Ormanların tahrip edildiği alanlarda
antropojen bozkır oluşmuştur.
SERT KARASAL İKLİM
• Kışlar daha soğuk ve
uzun, yazlar kısa ve
serindir
• En fazla yağışı yazın alır
• Yağış tipi
konveksiyoneldir
• Erzurum-Kars
Bölümü’nde görülür
• Bitki örtüsünü çayırlar
oluşturur
NOT
İklim çeşitliliği en fazla olan bölge Marmara
Bölgesi’dir. Bu nedenle bitki örtüsü, tarım ürünü
ve toprak çeşitliliği de fazladır
TOPRAK OLUġUMU
• Ġklim: En önemli etkendir. Nemli-sıcak iklim
bölgelerinde kimyasal çözünme, kurak bölgelerde
fiziksel (mekanik) ufalanma etkilidir. Nemin fazla
olduğu yerlerde toprak oluşumu daha hızlıdır
• Yer Ģekilleri: Erozyon, eğim ve bakı özellikleri toprak
oluşumunu etkiler
• TaĢ Özellikleri: Kayacın sertlik derecesi etkilidir
• Bitki Örtüsü: Bitki kökleriyle organik çözünmeye
sebep olur
• Zaman: Toprak oluşumu için uzun yıllar geçmesi
gerekir
NOT: Bitki artıklarının toprakta karışması sonucu oluşan
organik maddeye HUMUS denir. Humus verimi artırır
TÜRKĠYE’DEKĠ TOPRAK TĠPLERĠ
Yerli Topraklar: Toprak katmanları (Horizon)
oluşmuştur. Bulunduğu yerin iklim, ana kaya ve
bitki örtüsü özelliklerini yansıtır
 Nemli Bölge Toprakları: Gür bitki örtüsüyle
kaplıdır. Yıkanmadan dolayı kireç, tuz ve humus
oranı azdır
 Kurak Bölge Toprakları: Yağışın az olduğu
yerlerde bulunduklarından kireç ve tuz oranı
fazladır
TaĢınmıĢ Topraklar: Toprak katmanları oluşmaz.
YERLİ TOPRAKLAR
(Zonal Topraklar)
Nemli Bölge Toprakları
• Laterit: Doğu Karadeniz
• Kahverengi Orman: Karadeniz Bölgesi
• Terra-rossa: Akdeniz iklim bölgesi
• Podzol: Batı Karadeniz
Kurak Bölge Toprakları
• Çöl benzeri: Konya Karapınar
• Kestane renkli step: Karasal iklim bölgeleri
• Çernezyom (Kara Toprak): Erzurum-Kars Bölümü
TAŞINMIŞ TOPRAKLAR
(Azonal Topraklar)
*Alüvyal (Akarsular): Delta ovaları ve diğer ovalarda
*Kolüvyal: Dağ eteği ovalarında
*Litosol (Taşlı): Dağ yamacında biriken iri malzemelerdir
*Regosol: Volkanik arazilerde oluşan kumlu topraklardır
*Lös (Rüzgarlar) ve Moren (Buzullar)
İNTRAZONAL TOPRAKLAR
*Vertisoller: Killi ve kireçli topraklardır. Ergene ve Muş ovası
*Tuzlu Topraklar: Konya-Karapınar, Erzurum, Iğdır Ovaları
Cevap: A
Cevap: C
Cevap: D
Cevap: A
Cevap: D
Buna göre Kozan ilçesinin Adana’ya göre daha fazla yağış almasında
aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?
A)
B)
C)
D)
E)
Soğuk rüzgarlara kapalı olması
Sıcaklığın fazla olması
Kuzeyinde yüksek dağ sıralarının olması
Seyhan nehrine yakın olması
Ormanlık alanlara yakın olması
Cevap: C
AĢağıdaki coğrafi bölgelerimizin hangisinde
gerçek sıcaklık değeri ile indirgenmiĢ
sıcaklık değeri arasındaki fark en azdır?
A) İç Anadolu
B) Güneydoğu Anadolu
C) Marmara
D) Doğu Anadolu
E) Karadeniz
Cevap: C
Bölgelerimizle yağıĢ rejimleri eĢleĢtirildiğinde hangisi
yanlıĢ olur?
A) Güneydoğu Anadolu – En fazla yağışı kışın alır, yazlar kurak
geçer.
B) Karadeniz kıyıları – Her mevsim yağışlı, en çok sonbaharda
yağışlı
C) İç Anadolu – En fazla yağışı ilkbaharda alır, yazlar kurak
geçer
D) Kuzeydoğu Anadolu – En çok yağışı kışın, en az yağışı
yazın alır
E) Ege kıyıları – En fazla yağışı kışın alır, yazlar kurak geçer
Cevap: D
I. Yükselti fazlalığı
II. Çok geniş bir alana sahip olması
III. Deniz etkisini alamama
IV. Bitki örtüsü azlığı
Erzurum – Kars Bölümü’nde görülen iklim
tipinde
– Kışların sert ve uzun
– Yazların serin ve yağışlı geçmesi
yukarıdakilerden hangileriyle ilgilidir?
A) I ve III
B) I ve IV
D) III ve IV
C) II ve IV
Cevap: A
E) II ve III
Yıllık yağış miktarı Mardin'de 700 mm, Kars'ta
535 mm‘ dir.
YağıĢ miktarı daha fazla olmasına rağmen
Mardin'in Kars'tan daha kurak olması bu
yörenin hangi özelliğine bağlanabilir?
A) Yer şekilleri bakımından sade olmasına
B) Buharlaşmanın fazla olması
C) Yağışların yağmur olarak düşmesine
D) Akarsu ağının seyrek olmasına
E) Bitki örtüsünün bozkır olmasına
Cevap: B