docher yönüyle standart bir bilgisayar laboratuarı
download 
Şikayet Transkript
her yönüyle standart bir bilgisayar laboratuarı
HER YÖNÜYLE STANDART BİR BİLGİSAYAR LABORATUARI TASARIMI Çiğdem POLAT YÜKSEK LİSANS TEZİ İLERİ TEKNOLOJİLER GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ OCAK 2007 ANKARA Çiğdem POLAT tarafından hazırlanan HER YÖNÜYLE STANDART BİR BİLGİSAYAR LABORATUARI TASARIMI adlı bu tezin Yüksek Lisans tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Doç. Dr. Osman GÜRDAL Öğr. Gör. Dr. Nurettin TOPALOĞLU Tez Yöneticisi Tez Yöneticisi Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği ile İleri Teknolojiler Anabilim Dalında Yüksek lisans olarak kabul edilmiştir. Başkan : Doç. Dr. Abdullah ÇAVUŞOĞLU Üye : Doç. Dr. Osman GÜRDAL Üye : Doç. Dr. M. Ali AKÇAYOL Üye : Doç. Dr. Fatih ÇELEBİ Üye : Öğr. Gör. Dr. Nurettin TOPALOĞLU Tarih : 18 / 01 / 2007 Bu tez, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına uygundur. TEZ BİLDİRİMİ Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada orijinal olmayan her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. Çiğdem POLAT iv HER YÖNÜYLE STANDART BİR BİLGİSAYAR LABORATUARI TASARIMI (Yüksek Lisans Tezi) Çiğdem POLAT GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Ocak 2007 ÖZET Bu çalışmada bir bilgisayar laboratuarını oluşturan, ekran önü çalışma elemanlarının ergonomik ölçüleri ele alınarak, laboratuarın ısıtma, soğutma, havalandırma, aydınlatma sisteminin, mimari ve iç dizaynının standartlarda öngörülen değerlerine bağlı kalınarak, ağ ve görüntüleme elemanlarının, günümüz teknolojisiyle uyumluluğu ve güncellenmesindeki kolaylığı göz önünde bulundurularak, her yönüyle standart olabilmesi düşünülen sanal olarak bir bilgisayar laboratuarı tasarımı yapılmıştır. Kapsamlı bir literatür taraması, uzman görüşleri ve araştırmacının mesleki deneyimlerinden yola çıkarak standartların belirlenmesi ve bu standartlara göre, verimli bir laboratuar için en iyi tasarımın ortaya çıkartılması amaçlanmıştır. Yapılan literatür taraması diğer laboratuar tasarımlarında olduğu gibi eğitim kurumlarındaki bilgisayar laboratuarlarının standartlaşması üzerine yeterli çalışmanın olmadığını göstermektedir. Özellikle etkin bilgisayar destekli öğrenme ve öğretmen faaliyetleri için bilgisayar laboratuarı tasarımı yüksek performans elde etmek açısından kritik önem taşımaktadır. Bu nedenle bu v çalışmanın etkin ve verimli bir bilgisayar laboratuarı tasarımı için bir kaynak olması düşünülmektedir. Bilim Kodu Anahtar Kelimeler Sayfa Adedi Tez Yöneticisi : : : : 702.3.006 Standartlar, bilgisayar laboratuarı, tasarım 88 Doç. Dr. Osman GÜRDAL Dr. Nurettin TOPALOĞLU vi DESIGNING A COMPUTER LABORATORY WITH ALL THE DETAILS (M.Sc. Thesis) Çiğdem POLAT GAZİ UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY January 2007 ABSTRACT In this study, a virtual design of a computer laboratory has been made by taking into account the ergonomic dimensions of the elements of studying in front of monitors; by sticking to the values of heating, cooling, conditioning, lightining systems standarts as well as architectural and interior design statndarts; by taking the elements of network and projection into consideration as well as the convinence of updating techonology of today. The standards are determined by depending on extensive literature review, expert opinions and personal experiences, and the best design for an efficient and effective laboratory according to these standards is explored and offered in the study. The literature review reveals that there is not enough study for standardization of computer laboratories in educational settings. However, there are some standardization studies and efforts for other kinds of laboratories. Especially, the design of computer laboratory is critical for effective computer aided learning and teaching activities to achive high performance in educational settings. vii Therefore, it is supposed that this study will be a reference point for an effective and efficient computer laboratory. Science Code : 702.3.006 Key Words : Standards, computer classroom, designing Page Number : 88 Adviser : Doç. Dr. Osman GÜRDAL Dr. Nurettin TOPALOĞLU viii TEŞEKKÜR Çalışmam boyunca, yönlendirici ve yol gösterici olan ve değerli görüş, öneri ve deneyimlerini benden esirgemeyen, tezin çerçevesinin belirlenmesine ve şekillenmesine yardımcı olan tez danışmanım Sn. Dr. Nurettin TOPALOĞLU’ na, araştırma ve inceleme çalışmalarım için gerekli kolaylığı sağlayan ve olumlu görüşleri ile çalışmalarıma katkıda bulunan Sn. Doç. Dr. Osman GÜRDAL’ a, ilgi ve desteklerini her zaman hissettiğim değerli arkadaşlarıma, her zaman ve her konuda beni sınırsız destekleyen aileme ve yakınlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. ix İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ..................................................................................................................... iv ABSTRACT ........................................................................................................... vi TEŞEKKÜR...............................................................................................................vii İÇİNDEKİLER..........................................................................................................viii ÇİZELGELERİN LİSTESİ .................................................................................. xiii ŞEKİLLERİN LİSTESİ ....................................................................................... xiv RESİMLERİN LİSTESİ.............................................................................................xv SİMGELER VE KISALTMALAR...........................................................................xvi 1. GİRİŞ........................................................................................................................1 2. ERGONOMİNİN TANIMI......................................................................................5 2.1. Ergonominin Eğitim Ortamları İçin Önemi........................................................5 2.2. Ergonomik Kriterlere Uygun Olmayan Ortamların Yarattığı Sağlık Sorunları……………………………………………………………………….6 2.2.1.Göz seviyesiyle ilişkili görüş ve duruş problemleri..................................7 2.3. Dünyada Yapılan Araştırmalara Ait Oransal Veriler ve Problemlerin Nedenleri.......................................................................................7 3. EKRAN ÖNÜ ÇALIŞMA ORTAMLARININ DÜZENLENMESİ......................10 3.1. Bilgisayar Laboratuarları İçin Ergonomik Masa Tasarımı...............................10 3.1.1. Monitörün gözle olan konumu..............................................................11 3.1.2. Görme açısının gözlerin yakınsama yeteneğine etkileri.........................11 3.1.3. En kısa görme mesafesi..........................................................................11 x Sayfa 3.1.4. Göz kuruluğunun önlenmesi:..................................................................12 3.1.5. Bilgisayar laboratuarları için örnek masa tasarımı ve standart ölçüleri………………………………………………………………....12 3.1.6. Standartlara uygun masa ölçüleri.............................................14 3.2. Bilgisayar Laboratuarları İçin Ergonomik Sandalye Tasarımı........................15 3.2.1. Ergonomik bir sandalyede olması gereken minimum özellikler…….17 3.2.2. Ergonomik bir sandalyenin öğrenci boyutlarına göre ayarlanması….19 4. LABORATUVAR MİMARİSİ VE İÇ TASARIM KRİTERLERİ.......................21 4.1. Standart Sınıf Boyutları ve Sınıf Yerleşimi.....................................................21 4.2. Standart Sınıf Yerleşim Düzeni.......................................................................22 4.2.1. Klasik sıralı düzen................................................................................23 4.2.2. U sıralı düzen.......................................................................................25 4.3. Tavanın Standart Özellikleri...........................................................................27 4.4. Duvarların Standart Özellikleri........................................................................27 4.5. Kapının Standart Özellikleri............................................................................27 4.6. Zemin ve Duvar Yüzeylerinin Standart Özellikleri.. ......................................28 4.7. Pencerelerin Standart Özellikleri.....................................................................29 4.8. Laboratuarların İç Tasarımında Rengin Rolü..................................................29 4.8.1.Rengin algılanması.................................................................................30 4.8.2.Rengin psikolojik etkileri........................................................................31 4.8.3.Laboratuar için doğru renklerin seçimi...................................................32 5.AYDINLATMA TASARIMI..................................................................................34 5.1. Bilgisayar Laboratuarlarında Kaliteli Aydınlatmanın Önemi.......................... 34 xi Sayfa 5.2. Işık Kaynağının Psikolojik Etkileri...................................................................35 5.3. Bilgisayar Laboratuarlarında Görsel Konforun Sağlanması.............................36 5.4. Aydınlatma Kontrol ve Kumanda Sistemleri...................................................37 5.5. Önerilen Aydınlatma Elemanları ve Hesaplamalar..........................................40 6. HVAC SİSTEMLERİ.............................................................................................43 6.1. Yayılan Isı ve Etkileri......................................................................................43 6.1.1.Effektif sıcaklık.................................................................................44 6.2. Soğuğa Karşı Alınabilecek Önlemler..................................................46 6.3. Aşırı sıcağa karşı alınabilecek önlemler..........................................................46 6.4. Tozların Etkileri ve Alınabilecek Önlemler......................................................47 7. GÖRÜNTÜLEME SİSTEMLERİ..........................................................................48 7.1. Monitör...........................................................................................................48 7.1.1. Monitör standartları ve karşılaştırmaları.............................................48 7.1.2. LCD monitörlerin niteliklerinin değerlendirilmesi...............................54 7.2. İnteraktif Beyaz Tahtalar.................................................................................64 8.AĞ TASARIMI.......................................................................................................67 8.1. Bilgisayar Laboratuarlarında Kablosuz Ağ Kullanmanın Gerekliliği............67 8.2. Kablolu Ağlarla Karşılaştırma........................................................................69 8.3. Laboratuvar İçin Kullanılması Önerilen Ağ Standardı ve Özellikleri...........70 8.3.1. Kablosuz bileşenlerin standart özellikleri.............................................70 9. KULLANILMASI ÖNERİLEN YAZILIMLAR...................................................74 9.1. İşletim Sistemi……………………………………………………………...74 9.2. NetOp School………………………………………………………………74 xii Sayfa 9.3. Office 2007…………………………………………………………………74 9.4. DeepFreeze…………………………………………………………………75 10. STANDART OLARAK ÖNERİLEN BİLGİSAYAR LABORATUARININ SANAL TASARIMI.............................................................................................76 11. MALİYET ANALİZİ...........................................................................................79 12. SONUÇLAR VE ÖNERİLER..............................................................................80 KAYNAKLAR...........................................................................................................83 ÖZGEÇMİŞ................................................................................................................88 xiii ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 4.1. Ortam aydınlatmasında yüzeylerin standart yansıma yüzdeleri……….29 Çizelge 5.1. k değerine göre oda aydınlatma verimleri..............................................42 Çizelge 6.1. Çeşitli sıcaklıklarda çalışmaya dayanma süreleri...................................44 Çizelge 6.2. Efektif sıcaklığa ait bazı örnekler...........................................................44 Çizelge 6.3. Laboratuar için önerilen standart klima özellikleri.................................47 Çizelge 7.1. MPRII ve TCO’92’nin düşük radyasyon için belirledikleri sınırlar......50 Çizelge 7.2. TCO’ 95’ e göre çözünürlük frekans......................................................51 Çizelge 7.3. ISO 13406-2 standartlarına göre hatalı piksel / alt-piksel sayıları…….53 Çizelge 7.4. Monitörlerde boyuta göre görülebilir alan ve piksel büyüklükleri…….60 Çizelge 11.1. Önerilen ekipmanlara göre toplam maliyet..........................................79 xiv ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekiller Sayfa Şekil 3.1. Gözün yakınsama yeteneği ve görüş açısı arasındaki ilişki........................12 Şekil 3.2. Önerilen masanın üstten görünüşü ve ölçüleri............................................14 Şekil 3.3. Önerilen masanın yandan görünüşü ve ölçüleri..........................................14 Şekil 3.4. Bilgisayar kullanımı sırasında kolların yaptığı açı.....................................16 Şekil 3.5. Ergonomik sandalyede olması gereken minimum özellikler .....................17 Şekil 3.6. Ergonomik bir sandalye ölçüleri.................................................................19 Şekil 3.7. Sandalye yüksekliğinin ayarlanması...........................................................20 Şekil 4.1. Klasik sıralı düzen......................................................................................23 Şekil 4.2. U sıralı düzen..............................................................................................25 Şekil 6.1. Nem oranı ve ortam sıcaklığının verimliliğe etkisi....................................45 Şekil 7.1. Standart olarak önerilen interaktiftahta......................................................65 Şekil 7.2. Önerilen interaktif tahtanın bilgisayara bağlantı şekli................................66 Şekil 10.1. Bilgisayar laboratuar planı........................................................................77 Şekil 10.2. Laboratuarın yandan görünümü................................................................78 xv RESİMLERİN LİSTESİ Resim Sayfa Resim 3.1. Laboratuar için önerilen masa tasarımı………………………………….13 Resim 4.1. Amerikadaki LCRP öğrenme merkezine ait bir laboratuar……………..24 Resim 4.2. Virginia Eyaletine ait Randolph Macon kolejine ait bir bilgisayar sınıfı……………………………………………………………………..24 Resim 4.3. Cornell Üniversitesine ait bir bilgisayar laboratuarı……………………25 Resim 7.1. Görüş açısının yetersiz olduğu bir LCD………………………………...55 Resim 7.2. Görüş açısının yetersiz olduğu bir LCD………………………………...55 Resim 7.3. İyi bir görüş açısına sahip bir LCD……………………………………...56 Resim 7.4. Kontrast oranı ölçüm testi……………………………………………….57 Resim 7.5. İyi bir kontrast değerine sahip LCD monitör…………………………...58 Resim 7.6. Yetersiz kontrast değerine sahip monitör……………………………….58 Resim 7.7. DVI-D ve D-Sub bağlantı noktaları……………………………………..62 xvi SİMGELER VE KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Simgeler Açıklama h Aydınlatılacak alanın yüksekliği H Tavan yüksekliği h1 Masa yüksekliği k Bölge indeksi A Yüzey alanı W Watt ØT Gerekli toplam ışık akısı E Gerekli aydınlık seviyesi η Tesisin ışığı yansıtma verimi d Tesisin kirlenme faktörü Z Ampul sayısı ΦL Bir ampulün verdiği ışık akısı Kısaltmalar Açıklama PVC Polyvinyl Chloride LCD Liquit Christal Display NRC Noise Rate Coefficient STC Sound Transmission Coefficient ISO International Standards Organization TSE Türk Standartları Enstitüsü CIE Composants Instrumentatıon Electronıques VDU Video Display Unit IES The Illuminating Engineering Society CRT Cathode Ray Tube xvii Kısaltmalar Açıklama DVI Digital Video Interface RF Radio Frequency WLAN Wireless Local Area Network Bluetooth SIG Bluetooth Special Interest Group IrDA Infrared Data Association WPA Wired Equivalent Privacy ADSL Asymmetric Digital Subscriber Line CE Conformite Europeen FCC Federal Comminications Commission DHCP Dynamic Host Configuration Protocol HVAC Heating, Ventilating, Air-Conditioning AP Access Point PCI Peripheral Connect Interface 1 1. GİRİŞ Teknolojinin hızlı gelişimiyle beraber, bilgisayarların her alanda olduğu gibi eğitim alanına da girmesi, bilgisayarlı ortamların insanın yapısına ve ihtiyaçlarına cevap verebilecek düzeye getirilmesi yönündeki çalışmaların da arttırılmasını zorunlu hale getirmektedir. Teknoloji ne kadar gelişirse gelişsin,üretim yöntem ve teknikleri ne kadar değişirse değişsin, kaliteyi ve verimliliği doğrudan etkileyen faktör insandır. Eğer insanın beklentilerine uygun bir çalışma ortamı sağlanamıyorsa o çalışma biriminden gerekli verimlilik elde edilemez [1]. Ülkemizde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okullarda bilgisayar laboratuvarı kurulumu için düzenlenen projeler için ciddi harcamalar yapılmaktadır. Temel eğitime destek projesinin 2002 yılına ait mali planına göre 4000 bilgisayar laboratuvarı kurulumu için 130 milyon dolarlık bir bütçe ayrılmıştır.Buna göre tek bir bilgisayar laboratuvarı kurulumu için planlanan miktar 32 500 dolar yaklaşık 46 621 250 000 TL olarak hesaplanır. Bu hiç de küçümsenecek bir miktar değildir [2]. Temel Eğitim Programı ve bu programın gerçekleştirilmesinde 16.08.1997 günlü, 4306 Sayılı yasanın katkılarının araştıran ve denetleyen Devlet Denetleme Kurulu’ nun raporuna göre hiçbir standardın öngörülmemiş olması, ülke düzeyinde çok değişik fiyatlar ödenerek çok farklı kalitelerde bilgisayar laboratuvarlarının oluşmasına yol açmıştır [3]. Eğitim ortamlarının performansını arttırmak için kurulan sistemlerin sadece harcanan maliyet miktarıyla doğru orantılı olduğu kanısının yanlış olduğu bilinmelidir. Bu sebeple kurulacak olan laboratuvarların her yönüyle standartlaştırılması için çalışmalar yapılması öngörülmektedir. Literatür incelendiğinde özellikle de mimarlar tarafından kullanılan Neufert’in araştırmalarında fizik, kimya, biyoloji laboratuvarları, sınıflar ve bunları her yönüyle ele alan, standart değerlere dayalı planlar ve öneriler bulunmasına rağmen bilgisayar laboratuvarları için herhangi bir öneride bulunulmadığı görülmüştür. 2 Bilgisayar teknolojisi çok büyük bir hızla ilerleme kaydetmektedir. Diğer kaynaklarda ise önerilen tasarımların teknolojik açıdan çağın ihtiyaçlarının gerisinde kaldığı düşünülmektedir. Bu sebeple, bu çalışmanın günümüz teknolojisine uygun olarak her yönüyle standart olması düşünülen bir bilgisayar laboratuvarı tasarımı ortaya koyması ve bu eksikliği kapatması açısından bir kaynak niteliğinde olması düşünülmektedir. Eğitim ortamlarının daha verimli hale getirilmesi, bu ortamların her yönüyle ergonomik kriterlere uygun olarak tasarlanmasıyla mümkündür. Bu bağlamda bir bilgisayar laboratuvarı kurulumunda ele alınması gereken konular laboratuvarın aydınlatma düzeyi, iç mimari tasarımı, akustiği, kullanılacak mobilyalar, ısıtılma, soğutulma ve havalandırılması, yerleşim düzeni, ve teknik alt yapısı olarak sınıflandırılabilinir. Bilgisayar laboratuvarı kapasitesinin belirlenmesinde ise öğrenci sayısının mümkün olan en düşük sayıda tutulması önerilmektedir. Amerika’da öğrencilerin akademik başarısının sınıf sayısı üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla 79 okulda 7000 nin üzerinde örneklemle yapılan çalışmada 13-17 kişilik, 22-25 kişilik 1 öğretmenin bulunduğu ve 22-25 kişilik bir öğretmen ve bir yardımcının bulunduğu 3 grup üzerinde yapılan araştırmada akademik başarının 13-17 kişilik sınıflarda daha fazla olduğu sonucuna varılmıştır. Önemli araştırmalar sınıf sayısının küçük tutulmasının öğrenci davranışlarının gelişimi üzerinde olumlu etki yarattığını öğrencilerin birbirleriyle ve öğretmenle etkileşimlerini kolaylaştırdığını, öğretmenin sınıf içindeki moralinin küçük sınıflarda daha yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir [4, 5]. Bu sebeple, standart olarak kurulacak bilgisayar laboratuvarının kapasitesinin seçiminde maliyet ve ülkemizdeki okulların mevcut sınıf boyutları ve öğrenci sayıları da göz önünde bulundurularak 20 öğrenci ve 1 öğretmen olacak şekilde planlanması öngörülmüştür. 3 Bu çerçevede sanal tasarımı gerçekleştirilen bilgisayar laboratuvarı 12 bölümde ele alınmıştır. Her bölüm kendi içinde, ilk olarak literatür taramasından elde edilen standart değerler ve bu değerlere dayalı olarak öngörülen 21 kişilik bilgisayar laboratuvarı için tasarım önerileri yer almaktadır. Tezin ikinci bölümünde ergonominin eğitim ortamları için önemi, ergonomik olmayan ortamların insan sağlığı üzerindeki etkileri ile ilgili literatür taramasına, Üçüncü bölümünde ekran önü çalışma ortamları için ergonomi ele alınarak, masa ve sandalyelerin standart ölçüleri ile ilgili literatür taraması ve tasarımı planlanan bilgisayar laboratuvarı için en uygun masa ve sandalye ölçülerine, Dördüncü bölümde laboratuvara ait mimari ve iç tasarım kriterlerine, standart değerlerle ilgili literatür taramasına ve düzenleme önerilerine, Beşinci bölümde laboratuvarın aydınlatılması için standartlara dayalı literatür taramasına ve önerilen laboratuar ölçüleri için aydınlatma hesaplamalarına, Altıncı bölümde laboratuvarın ısıtma soğutma ve havalandırma tasarımı için olması gereken standart değerlere ait literatür taramasına ve önerilen laboratuara göre düzenleme önerilerine, Yedinci bölümde görüntüleme sistemlerinin seçim kriterlerine, Sekizinci bölümde laboratuarda kurulması planlanan ağ çeşidi ile ilgili literatur taramasına ve özelliklerine, Dokuzuncu bölümde standart bulunması önerilen yazılımlar ve özelliklerine, Onuncu bölümde literatür taramasından elde edilen sonuçlara dayanarak standart olması düşünülen bir bilgisayar laboratuvarı planına, 4 On birinci bölümde tasarımı yapılan laboratuvara ait maliyet analizine, Son bölümde ise tasarımın genel özellikleri ortaya konularak, standartlara dayalı çözüm önerilerine yer verilecektir. 5 2. ERGONOMİNİN TANIMI Ergonomi, insan ile işin birbirine en uygun biçimde uydurulması amacı ile insan biyolojisi bilimlerinin teknik bilimlerle birlikte kullanılmasıdır [1, 6]. Ergonomi, insanların anatomik, psikolojik ve fiziksel kapasitelerini ve toleranslarını göz önüne alarak, çalışma ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile olabilecek organik ve psikososyal stresler karşısında, sistem verimliliği ve insan-makine-çevre uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan disiplinlinler arası bir araştırma geliştirme alanıdır. “İnsan faktörleri mühendisliği” olarak da bilinen ergonomi, insan ile kullandığı donanım ve çalışma ortamı arasındaki ilişkileri inceleyerek uygulama alanına aktarır [7]. Ergonominin uğraş alanları aşağıda sıralanmıştır. i. İnsan özellikleri, duyular, fizik yapısı, akıl ve kapasite sınırları, ii. Çalışma koşulları (duruş ve hareketler, yorgunluk, gerilim, monotonluk, motivasyon) iii. İnsan makine ilişkisi (Gösterge-kontrol düzeni, boyut sorunları, mekanik sorunlar) iv. Çevresel koşullar (aydınlatma, gürültü, titreşim, sıcaklık, nem, hava akımı, toksin maddeler, buharlar, gazlar, radyasyon, düzen ve temizlik, renk ve manzara) [1, 7]. Eğitim Ergonomisi ise, eğitim kurumlarında eğitim sürecine katılanların çalışma koşullarını iyileştirmek suretiyle bireylerin dengeli gelişmesine ve eğitimin niteliksel yönden iyileştirilmesine katkıda bulunma anlamına gelmektedir [8]. 2.1. Ergonominin Eğitim Ortamları İçin Önemi Makine ve onu kullanan insanın uyumsuzluğu ve insanın makineye göre şekil alma zorunluluğu vücut yapısı formunda ve çalışma sisteminde değişikliğe sebep 6 olmaktadır. Örneğin, farenin yapısı, kullanım esnasında bilekleri uzun süreli baskıya maruz bırakır ve düzenli kan akışını engeller [9, 10]. Bilgisayar kullanımının giderek yaygınlaşması ve devletin de bilgisayarlı eğitime destek vermesi, bütçe kaynaklarının büyük bir çoğunluğunu okullara bilgisayar laboratuvarı kurulumuna ayırması ile birlikte, bilgisayarların öğrenci sağlığına etkileri kavramı da ön plana çıkmaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte ilköğretim 4. sınıftan itibaren ortaöğretim ve yüksek öğretimi kapsayan uzun bir zaman diliminde eğitimin bilgisayar destekli olarak yapılmaya başlanması, ergonomik standartlara uygun olmayan ekran önü çalışma ortamlarının öğrenciler için ileride ne gibi rahatsızlıklara yol açabileceğinin araştırılmasını gerektirir. 2.2. Ergonomik Kriterlere Uygun Olmayan Ortamların Yarattığı Sağlık Sorunları Bilgisayar kullanımı ile birlikte görülen başlıca sağlık sorunları; görme sorunları, kas-iskelet sistemine ilişkin sorunlar ve strese bağlı sorunlardır [11, 12]. Mbaye ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, bilgisayar kullanıcılarında en sık görülen yakınmaların kas ve iskelet sistemi yakınmaları olduğu ve bu yakınmaların sırt, boyun ve omuz ağrısı şeklinde kendini gösterdiğini tespit etmiştir [13]. Bu sebeple başlayacak rahatsızlıklar ileride önlenemeyecek ciddi sağlık problemlerine neden olur. Genel olarak bu hastalıklar kasların, sinirlerin, tendonların ve diğer yumuşak dokuların zedelenmesi şeklinde oluşur. Literatürde, bu hastalıklar için birçok tanımlama getirilmiştir. Bunlar; tekrarlı burkulma stres hastalıkları, tekrarlı hareket hastalıkları, birikimli travma bozuklukları, kas-iskelet yaralanmaları ve işle ilgili kas-iskelet yaralanmaları şeklinde sıralanabilir [9]. Özellikle eğitimin tamamen bilgisayar ortamında yapıldığı bilgisayar bölümü öğrencileri için uzun süreli küçük ve tekrarlı el hareketleri (klavyeden veri girişi), sağlıksız fare kullanımı sebebiyle kasların gerilmesi, stres ve gerginlik, yetersiz 7 ergonomik koşullar (öğrenci ve iş istasyonu arasında uyumsuzluk), hatalı duruş, yetersiz dinlenme aralıkları, uygunsuz ortam koşulları bu tür rahatsızlıkları başlatan faktörlerdir [14]. Birikimli Travma Bozuklukları devamlı olarak yanlış duruş pozisyonlarından kaynaklanır. Bu, bel ve sırt ağrıları, eklem ve bileklerdeki ağrılar, uyuşukluk, gerginlik gibi semptomlara neden olur [15]. Buna bağlı olarak öğrenci motivasyonunda azalma meydana gelebilir. Her ne kadar semptomlar çok önemli ipuçları verse de insanlar bu durumu fazla ciddiye almazlar. Bazı yaygın hastalıkların göstergeleri elde güçsüzleşme, koordinasyon kaybı, el şeklinin deformasyonu, uyuşma, bilekte yumrular, aşırı sıcak soğuk duyarlılığı, titreme ve gidip gelen ısrarcı ağrılar, sürekli yorgunluk ve elde sertleşmedir. Sonuç olarak kasların, tendonların ve diğer yumuşak dokuların iltihaplanması, vücutta fazla miktarda laktik asit oluşumu, elden diğer bölgelere kısıtlı kan akışı gibi sonuçlarla karşılaşılmaktadır. Ayrıca stres ve hatalı duruşlar özellikle boyun ve bilekteki sinirlere baskı uygulayarak problemlere neden olur [16]. 2.2.1. Göz seviyesiyle ilişkili görüş ve duruş problemleri Tamamen göz seviyesinde olan bir monitör kullanılırken baş ve boyun 3 alternatif pozisyonda olabilir [17]. Birincisi başın geriye yatırıldığı pozisyon. Bu duruş bel ve boyun kaslarının gerilimini arttırır. İkincisi başın vücuttan önde olduğu pozisyondur. Bu pozisyon gerilmiş boyun kaslarının rahatlatılması için yapılır. Fakat sürekli bu pozisyonda çalışmak baş ağrılarına, yorgunluk artışına, göğüs kafesiyle ilgili sendromlara ve gelişim çağındaki çocuklar için iskelet bozukluklarına neden olabilir [17]. 8 Üçüncü durumda ise başın vücuttan 15˚ lik bir eğimle önde durmasıdır. Bu pozisyon baş ve boyun açısından en sağlıklı pozisyondur. 6 saat boyunca 10 dk aralıklarla bu pozisyonda kalmak görme açısı ve vücut sağlığı yönünden kullanıcıya hiçbir zorluk ve rahatsızlık getirmemektedir [17]. Fakat bu pozisyon ekranın gözle paralel olması durumunda uygulanabilir değildir. Uzun süre bilgisayar başında kalmanın yarattığı başka bir problem de göz kuruluğudur. Göz yaşı monitöre dümdüz bakma pozisyonundan, aşağı doğru bakma pozisyonuna göre daha hızlı buharlaşır [18]. 2.3. Dünyada Yapılan Araştırmalara Ait Oransal Veriler ve Problemlerin Sebepleri Maciel ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışma, oturma koltuğunun uygun olmadığı koşullarda, ancak %18.6 oranında uygun oturma konumunun sağlanabildiğini kanıtlamıştır [19]. Bu durum, bilgisayar kullanımından kaynaklanan kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarını önlemek için ergonomik oturma koşullarının önemini göstermektedir. Gomzi ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada bilgisayar kullanıcılarında baş ağrısı görülme hızı %53.0’ tür. Bu tür yakınmaların başlıca sebepleri yetersiz havalandırma, aşırı kuru veya nemli hava olduğu kanıtlanmıştır [19]. Bilgisayar kullanıcılarında sık görülen bir diğer rahatsızlık olan göz sorunları Gomzi ve ark. tarafından % 48.0, Jackson ve ark. tarafından % 25.0 olarak bulunmuştur [19, 20]. Verilerin azımsanmayacak düzeyde olması ergonomik unsurların göz önünde bulundurulması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Bu sebeple çevre ile ilgili 9 koşulların ergonomik standart değerlerinin araştırılması ve bu değerlere bağlı kalınarak laboratuvar düzenlemesinin yapılması bir zorunluluk olarak görülmektedir. 10 3. EKRAN ÖNÜ ÇALIŞMA ORTAMLARININ DÜZENLENMESİ Sınıf ortamındaki en önemli materyallerden biri hiç kuşkusuz öğrenci sandalye ve masalarıdır. Araştırmalar, ayarlanamayan, ergonomik ölçülere göre tasarımı yapılmamış sandalye ve masalarda bireylerin 50 dakikadan fazla konsantre sağlayamadıklarını göstermektedir [21]. Sandalye ve masa seçiminde, bilgisayar laboratuvarını kullanacak öğrenciler değişik vücut ölçülerine sahip olduğundan çalışma masasının yüksekliği büyük sayıdaki kullanıcı yüzdesine cevap verecek nitelikte seçilmelidir. Bunun yanında en uygun duruş ve oturuş pozisyonunu sağlamak için sandalyenin ayarlanabilir olması da önemlidir. Çalışma sırasında öğrenci oturma yüzeyi ve üst baldır ile sandalyeye, ayakları ile ayak altlığı ve zemine, sırtı ile sandalye arkalığına temas halinde olmalıdır. Sandalye ve masa ölçülerinin yanında monitörün gözle olan konumu da göz sağlığı için büyük önem taşır. Uygun bir görüş açıcı yaratmak için monitör eğiminin ayarlanabilir olması önemlidir. 3.1. Bilgisayar Laboratuvarları İçin Ergonomik Masa Tasarımı Ergonomik bir çalışma masasının temelde yeterli kullanılabilir alan, bacak hareket alanı, yeterli ayak hareket alanı, mat ve %30-50 arasında yansıtma katsayılı yüzeye sahip olması önerilmektedir. Masa yüzeylerinde parlamanın olmaması gerekir. Masa üzerindeki açık renkler yansımalara ve göz yorgunluğuna sebep olabileceği gibi temizlenmeleri de zordur. Koyu yüzeyler de kontrast farkından dolayı göz yorgunluğu yaratır [1]. Çalışma masasının yüksekliği büyük sayıdaki kullanıcı yüzdesine cevap vermesi gerekir. Monitör ve klavyenin çeşitli konumlarda yerleşimine uygun olmalıdır. Masa tasarımı ve ölçüleri belirlenirken, monitörün gözle olan konumu, görme açısının 11 gözlerin yakınsama yeteneğine etkisi ve en kısa görme mesafesi ve göz kuruluğunun önlenmesi dikkate alınmalıdır. 3.1.1. Monitörün gözle olan konumu Monitörün yatay görüş hizasının altında konması gözün çalışması için en uygun pozisyondur. Normal görüş çizgisi görüş mesafesiyle değişir. Cisimlere daha uzaktan yatay olarak dümdüz bakıldığında göz cisimlerin görüntülerini daha rahat algılar. Diğer taraftan, yakın objelere daha az açıyla baktığımızda gözlerimiz daha az zorlanır [22, 23]. 3.1.2. Görme açısının gözlerin yakınsama yeteneğine etkileri Göz yorulmalarının 2 sebebi gözün uyum süreci ve yakınsamadır. Aşağı baktığımızda gözlerimiz çok daha kolay uyum ve kırılım yapar [24]. 30˚ lik yukarı bakış açısıyla göz, yaklaşık 134 cm den daha uzakta yakınsama yapar. Yatay olarak bakıldığında göz düzeyinde bir monitörde olduğu gibi, gözün rahat kırılım yapma uzaklığı 114 cm’ dir [23]. 30˚ ile aşağı yönde baktığımızda dinleme noktası yaklaşık 0.8 metrelik bir görme noktasına eşittir [25]. 3.1.3. En kısa görme mesafesi Geleneksel iş istasyonlarıyla, monitörün gözün rahat kırılım yapabileceği şekilde yatay olarak konumlandırılması için 114 cm lik bir mesafe gerekir ki bu da oldukça zordur [23]. 12 Monitörün daha uzağa konmasının yerine monitöre belli bir açıyla eğim vermek gözlere aynı etkiyi sağlayacaktır. Eğer dik bakış açısını değiştirilebilinirse gözün rahat kırılımını yaptığı dinlenme noktaları daha yakına getirilebilir. Şekil 3.1. Gözün yakınsama yeteneği ve görüş açısı arasındaki ilişki 3.1.4. Göz kuruluğunun önlenmesi Aşağı doğru bakıldığında göz kapakları kısmen kapalı olur. Bu da göz yüzeyinin daha az kısmının atmosferle temasını sağlar. Bu sebeple kuruma daha az olur [17]. Objelere 45˚ açıyla bakmak, yatay olarak bakmaktan gözü % 40 oranında hava temasından korur. Buna ek olarak aşağı doğru bakış açısı göz tarafından üretilen göz yaşı miktarının artmasını da sağlar. 3.1.5. Bilgisayar laboratuvarları için örnek masa tasarımı ve standart ölçüleri Bilgisayar laboratuvarlarında kullanılan masa tasarımlarında en büyük problemlerden biri klasik sıra düzeninde sıralanmış masalar üzerindeki monitörlerin öğrencinin öğretmenle ve öğretmenin de öğrenciyle iletişim kurmasını engellemesi ve monitörlerin kullanılmadığı zaman masa üstünde not tutulması için yeterli alana 13 ihtiyaç duyulmasıdır. Bu sorun LCD monitörün masa üzerinde hareketli ve açısal olarak ayarlanabilen panel üzerine monte edilerek çözülebilir. Bu tasarım ayrıca görüş açısının öğrenciye göre ayarlanmasına da imkan tanır. Masa üzerindeki tümleşik kablo sisteminin yatay ve düşey kablolama imkanı sağlaması önerilir. Monitör, kasa ve diğer ek aparatlar için gerekli güç masaya monte edilen prizlerle sağlanmalıdır. Böyle bir tasarım öğrencilerin kablolardan doğacak tehlikelere karşı korunmasını ve kablo yıpranmasını da önler. Masa köşelerinde 3 mm lik PVC kaplama bulunması önerilir. Bu, öğrencilerin çarpmadan dolayı yaralanmalarını önlemek açısından önemli ve gereklidir. Resim 3.1. Laboratuvar için önerilen masa tasarımı Resim 3.1’de monitörün dikey yönde ayarlanabilir olma özelliğiyle monitör üzerinde oluşan parlama önlenebilir. LCD açısı kolayca kullanıcıya göre ayarlanabilirken, LCD ekranın kapatılmasıyla klavye de otomatik olarak geri çekilebilir. 14 3.1.6. Standartlara uygun masa ölçüleri Şekil 3.2. Önerilen masanın üstten görünüşü ve ölçüleri (ölçümler cm olarak alınmıştır.) Şekil 3.3. Önerilen masanın yandan görünüşü ve ölçüleri (ölçümler cm olarak alınmıştır.) 15 3.2. Bilgisayar Laboratuvarları İçin Ergonomik Sandalye Tasarımı Vücudun doğal bir duruş pozisyonu ve hareketi vardır.Bunun dışına çıkıldığında vücutta çeşitli deformasyonlar meydana gelebilir. Ergonomik sandalyeler düzgün oturma pozisyonu ve el bileğinin düzgün tutulmasını sağlar. Hareketli ve ayarlanabilir olması sayesinde kullanıcının kendisi için en rahat duruş pozisyonunu ve masa boyutuna göre ayarlanmasına imkan tanır [23]. Gözler yakın mesafe çalışmaları veya kitap okurken doğal bir görüş açısına sahiptir. Bu açı ekrana bakarken de korunmalıdır. Bilgisayar ekranı ile göz arasındaki mesafe en az 76 cm ve monitörün gözle yaptığı açı 20-40 derece olmalıdır [22]. Sandalyeler devrilmeye karşı 5 tekerlekli, 360° dönebilen yapıda olmalıdır. 0,1,2,3 olarak derecelendirilmiş kılavuz kullanımı planlanan kullanım için en iyi sandalye dolgu maddesi tipini belirlememize yardımcı olur. Kısa süreli sandalye kullanımları için hiç dolgu maddesine gerek yoktur. 30 ile 60 dakikalık süre için en azından 2,5 cm, 1-2 saatlik zaman dilimi için 5 cm’lik dolgu maddesi konfor için yeterlidir. Yüzey yumuşak bir malzemeyle kaplanmalı ve ön kenar yuvarlatılmış olmalıdır. Ayrıca arka oturma konumunda öne kaymayı önleme yönünden yüzeyin çanak formunda olması faydalıdır [26]. Özellikle bütün gün boyunca bilgisayar başında kalmak zorunda kalan bilgisayar bölümü öğrencileri bu gibi rahatsızlıkların tehdidi altında olan kişilerden sayılabilir. Örneğin kolların bilgisayar kullanımı süresince aldığı duruş açıları duruş açısı 70˚ den 135˚ ye kadar değişebilir ölçülerdedir [14, 27]. Bunun için sandalyeler masa boyutuna ayarlanabilir şekilde seçilmelidir. 16 Şekil 3.4. Kolların yaptığı açı 70º den 135º dereceye kadar Çalışma sırasında, öğrenci; oturma yüzeyi ve üst-baldır ile sandalyeye, ayakları ile ayak altlığı yada zemine, sırtı ile sandalye arkalığına temas halindedir. Uygun bir tasarım için, sandalye ve ayak altlığı yüksekliklerinden biri sabit olarak alınabilir, ancak diğer ikisi ayarlanabilir olması önerilir [14]. Bu taktirde ergonomik çözüme ulaşmak üzere iki ayrı seçenek oluşur. Birincisi Masa yüksekliği sabit; yüksekliği ayarlanabilir sandalye ve ayak altlığı ikincisi ise masa yüksekliği ayarlanabilir [1]. Günümüzde uygulamada genellikle karşılaşılan durum ayarlanabilir sandalye seçeneğidir [1]. Farklı oturma konumlarının değişimli olarak alınması, dinamik oturma olarak adlandırılır. Ergonomik sandalyelerin öğrencinin dinamik oturma konumlarına izin verecek şekilde tasarlanması önerilir [14]. 17 3.2.1. Ergonomik bir sandalyede olması gereken minimum özellikler The Health & Safety’ in BS EN ISO 9241-5 standardına göre bilgisayar sandalyesi dinamik oturmaya izin vermelidir. Aşağıda ergonomik bir bilgisayar sandalyesinde olması gereken minimum özellikler sıralanmıştır. Şekil 3.5. Ergonomik sandalyede olması gereken minimum özellikler 1. Oturma yüksekliği 2. Oturma derinliği ayarlanmalı 3. Oturma eğimi 4. Sırt dayama yeri 5. Serbest yüzey mekanizması 6. Yaslanma özelliği 7. Sırt arkalığı 8. Kol dayama yerleri[32] Oturma yüksekliği ayarlanabilmeli Sandalye, kalçaların dizlerden daha yukarda duracak şekilde ayarlanmalıdır ki ayaklar yere ya da ayak altlığına tam olarak temas edebilmesi sağlanmalıdır. 18 Oturma derinliği ayarlanmalı Sırt dayanağından daha fazla destek alabilmek amacıyla sırt geriye doğru tamamen yaslanıldığında arkalık bu pozisyona göre ayarlanabilmeli ve uyluk uzunluğuna uygunluk sağlanabilmelidir. Bu dizlerin arkasındaki kan basıncı ve dolaşımın kısıtlanmasını önler. Oturma eğimi Sandalye eğriliği, omurga eğrisi ve onun doğal eğriliğini sabitleyen leğen kemiğinin, omurgayı sabit tutmasını sağlayarak, omurga üzerindeki kas ve disklerindeki zorlanmayı azaltır. Sırt dayama yerinin ayarlanabilir yüksekliği Omurga eğrisi kişiden kişiye göre değişebilmektedir. Bundan dolayı kişisel vücut şekline göre ayarlamalar yapılmalıdır. Serbest yüzey mekanizması Serbest yüzey mekanizması baldırdaki toplar damarların kan pompalamasını aktif hale getirerek ödem oluşumunu engeller. Böylece acı ve ayak eklemlerindeki ağrı ve uyuşukluk engellenmiş olur. Yaslanma özelliği Bu özelliğin bulunması sırt gerginliğinin azaltılması ve sırtın dinlendirilmesini sağlar. 19 Sırt arkalığının açısal ayarlanması Bu özellik gövde ve uyluk arasındaki açının arttırılmasını sağladığından disk ve kaslar üzerindeki zorlama azaltılır. Sırt arkalığının 90 dereceden ziyade 110 dereceye ayarlanması ile omurga diskleri üzerindeki basınç %50 oranında azalır. Yüksekliği ayarlanabilir kol dayama yerleri Kol dayama yerleri kollara destek vermek amacıyla uygun yükseklikte ayarlanmalıdır (Vücut ağırlığının %10 dan fazlasını kollar oluşturur). Şekil 3.6.Ergonomik bir sandalyenin ölçüleri [26] 3.2.2. Ergonomik bir sandalyenin öğrenci boyutlarına göre ayarlanması Ergonomik sandalyeler için öngörülen standart ölçüler, öğrencilerin vücut ölçülerinin ortalaması alınarak hesaplanmış ölçülerdir. Bu değerler her öğrenci için ergonomik olmamayabilir. Hareketli sandalye kullanmaktaki amaç da sandalyeyi öğrencinin kendi için en uygun ergonomik ölçüde kullanabilmesidir. Bu sebeple öğrenci sandalyeyi kendi bilinçlendirilmelidir. vücut ölçülerine göre ayarlayabilmeli ve bu konuda 20 Şekil 3.7. Sandalye yüksekliğinin ayarlanması 1.Ayakta duruş pozisyonu 2.Boşluk alan i) Ayakta duruş pozisyonunda sandalyenin yüksekliği duruş pozisyonuyla aynı olmalı ii) Sandalyenin ön kenarı ile ayak arasında boşluk olmalı ve sandalyenin ön tarafı ayakların kaymasını önleyecek yapıda olmalı. iii) Sandalye arkalığının normal duruş pozisyonunda geriye gitmeyecek kadar sıkı olmasına dikkat edilmelidir. 21 4. LABORATUAR MİMARİSİ VE İÇ TASARIM KRİTERLERİ Laboratuvar düzenlemesinde mimari ve iç tasarımın standartlara uygun olarak düzenlenmesinin, eğitmen ve öğrenci psikolojisine büyük etkisi olduğu kadar, eğitim öğretimin daha etkin bir şekilde yapılması yönündeki katkıları da bilinmektedir. Laboratuvar için mimari tasarım kriterleri belirlenirken öğrenci kapasitesine göre sınıf boyutunun belirlenmesi, bilgisayar öğretimi açısından ne tür sınıf yerleşim düzenin seçilmesi gerektiği, laboratuvarda, standartlarda öngörülen akustik değerlere ulaşmak için tavan, duvarın ve yer döşemelerinin özellikleri, pencerelerin ve kapının özellikleri, renklerin psikolojik özellikleri, laboratuvar için en uygun rengin ve görsel materyallerin seçimi göz önüne alınması önerilir. 4.1. Standart Sınıf Boyutları ve Sınıf Yerleşim Düzeni Sınıflar için en iyi şekil dikdörtgen biçimdir. Sınıf alanı öğrencilere yeterli oturma alanı, eğitimci alanı ve görsel sunum donanımı için ihtiyaç duyulan yeterli boş alanın planlanması yapılarak hesaplanmalıdır [28]. Her bir bilgisayar istasyonu için gerekli alan, masası sandalyesi ve öğrencinin rahat hareket edebilme imkanı düşünüldüğünde öğrenci başına düşen alan 1,5 m2 ile 2m2 aralığında, tavan yüksekliği ise en az 3 metre olması önerilir [26, 29]. Arka taraftaki en son sıradaki masa kenarından arka duvar arasındaki mesafe 2,1 m en öndeki sıraların masa kenarından öndeki eğitsel alana uzaklığı 2,4-3m, yanlardaki sıraların masa kenarlarının yan duvarlara uzaklığı 1,2 –1,8 metre, her bir öğrenci masasının birbirine olan dikey uzaklığının 1,21 m olması önerilir. Yatay aralık ise 2,1m olması önerilir. Bu, hareketli sandalye kullanımından dolayı sıra içine öğrencinin rahatça girip çıkabilmesi için gerekli mesafedir [28, 29]. 22 Bu durumda 20 +1 lik bir bilgisayar laboratuvarı için yerleştirilecek dolap ve diğer materyaller göz önüne alındığında en rahat yerleşim alanı en az 94,5 m2 olması önerilir. Bu alana uygun en boy oranı ise 7,5 x 12,6 m olmalıdır. Eğitmen alanı ve interaktif tahta konumu odanın dar olan duvarına yerleştirilmelidir. Ders sunumlarındaki görüş açısı öğretmen ve öğrenci için bu konumda uygulanabilir düzeydedir [28, 29]. 4.2. Standart Sınıf Yerleşim Düzeni Bilgisayar laboratuvarı konum itibariyle bina içi ve bina dışı gürültülü faaliyetlerin yapıldığı alanlardan uzak bir yere kurulmalıdır. Bilginin sunulduğu alan görüş açısının engellenmemesi açısından yeterli genişliğe sahip olmalı ve interaktif tahtanın yerden yüksekliği en arkadaki öğrencinin görüş açısına göre hesaplanmalıdır [29]. Sınıfta hiç sütun bulunmaması önerilir. Sınıf içindeki sütunlar öğrencinin eğitmeni ve tahtayı görmesini kesinlikle engeller ve sınıf düzenlemesini zorlaştırır [29]. Eğitmen alanının arka kısmındaki alanın ön duvarında kesinlikle çıkıntı bulunmamalıdır. Bu öğrenci motivasyonunu dağıtıcı etki yapar ve öğrencinin görüş alanını ve eğitmenin hareket alanını kısıtlar [28, 29]. 20+1 lik bir bilgisayar laboratuvarı yerleşimi için birçok model tasarımı yapılmıştır. Fakat temelde 2 adet model ele alınabilir. Diğer tasarımlar bu iki model temel alınarak düzenlenmiş tasarımlardır [30]. 23 4.2.1. Klasik sıralı düzen Şekil.4.1. Klasik sıralı düzen Üstünlükleri Bilgisayar sınıfının bu modelde düzenlenmesiyle eğitmenle en son sıradaki öğrenci arasındaki uzaklık U şekline oranla daha da kısalacağından eğitmen en uzaktaki öğrenciyle bile rahatça iletişim kurabilir. Eğitmenin ders anlatımı esnasında öğrencilerin bilgisayar ekranlarına ve eğitmene dönük olmaları öğrencilerin dersi kendi bilgisayarlarından da takip etmesi, eğitim esnasında öğrencinin öğretmenle ve öğretmenin de öğrenciyle yüz yüze olması gerekir [30]. Mahzurları Öğrencilerin ortak çalışmalarını yapabileceği ayrı bir masa için alan bulunmamaktadır.Eğitmenin sıraların arasında dolaşarak öğrenciyi kontrol etmesi zor olmaktadır. Ayrıca öğrenci bilgisayar monitörlerinin yüzü öğretmene dönük olmadığından öğretmen öğrencinin ne yaptığını takip edememektedir. Fakat bu 24 problem, eğitmenin her öğrencinin monitörünü kendi serverından hiç ayağa kalkmadan izleme imkanı sağlayan yazılımlarla çözümlenebilir. Resim 4.1. Amerikadaki LCRP öğrenme merkezine ait bir laboratuvar Önerilen masa tipi kullanılarak, klasik sıra düzenine göre kurulmuş bir sınıf Resim 4.2. Virginia Eyaletine ait Randolph Macon Koleji’ne ait bir bilgisayar sınıfı Dikey olarak yerleştirilen monitörler öğrencinin görüş alanını tamamen engelliyor [31] 25 4.2.2. U sıralı düzen Şekil 4.2. U sıralı düzen Üstünlükleri Öğrenci monitörleri eğitmene dönük olduğundan öğrencilerin yaptığı çalışmalar kontrol edilebilir. Grup çalışmaları için sınıfın ortasında masa konabilecek kadar yeterli boş alan vardır. Eğitmenin öğrenciler arasında dolaşarak çalışmaları kontrol etmesi kolaydır [30]. 26 Mahzurları Diğer tip sıra düzeniyle kıyaslandığında en sondaki öğrencinin öğretmene ve yazı tahtasına uzaklığı çok daha fazladır. Bu sebeple en sondaki öğrencilerin yazı tahtasını görmesi zorlaştığı gibi derse olan ilgisi de diğerlerine göre daha az olacaktır. Öğrenciler eğitmenin sınıf önünde yaptığı her sunumda bilgisayar ekranlarından ayrılarak tahtaya dönmek zorunda kalacaktır. Eğitmenin gösterdiği anda bilgisayar ekranından takip edilmesi gereken uygulamalarda bu büyük bir sıkıntı yaratmaktadır. Her iki modelin üstünlükleri ve mahzurları göz önüne alındığında klasik sıra düzenlemesinin en iyi tasarım olduğu görüşüne varılır. Çünkü öğrenci merkezli bir eğitimde öğrenci motivasyonu ve derse katılımı büyük önem taşır. Resim 4.3. Cornell Üniversitesine ait bir bilgisayar laboratuarı [32] U düzeninde kurulan laboratuvarda öğrencinin bilgisayar ekranından eğitmene dönmek zorunda kalması ve anlatım esnasında uygulama yapma zorluğu görülmektedir. 27 4.3. Tavanın Standart Özellikleri Tavandaki kemer yapılar istenmeyen akustik yansımalara sebep olacağından kemer yapılar kullanılmaması önerilir [28]. Tavanın akustik düzeninin kurulmasında tavanın yüksekliğin faktörü göz önünde bulundurulmalıdır. 3 metre bir yükseklik için tavanın %50-%60’ında akustik malzeme kullanılmaması önerilir [28]. Akustik döşeme, tavanın alçı pano veya sıva gibi sert yüzeylerinden arta kalan ve öndeki açıklık haricindeki alanda tavanın çevresi boyunca U şeklindeki bir alana uygulanır [28]. Tavan döşemeleri gürültü indirgeme katsayısı NBR 10152/87 standardına göre 55-60 NRC ve en az ses iletim katsayısı 40 STC olacak biçimde tasarlanmalıdır [33]. 4.4. Duvarların Standart Özellikleri Duvarlar bina yapısından mekanik olarak ayrılmış olmalıdır [29]. Bunun için üstten ve alttan bir neopren veya ona eşdeğer bir maddeyle izole edilmiş olması önerilir [28]. Duvarların tüm iç yüzeylerinde 25,4 mm lik 3 katmanlı suni tahta ve dış yüzeylerinde 25,4 mm’ lik 2 katmanlı suni tahta kullanılması önerilir [29]. Suni tahta bağlantıları karşı karşıya gelmeyecek şekilde düzenlenmiş ve her bir katman birbirine perçinlenmiş olması önerilir [28]. 4.5. Kapının Standart Özellikleri Ders esnasında giriş çıkışlarda rahatsızlığı önlememek için bina yapısının elverişliliği göz önünde bulundurularak kapıların sınıfın arka bölümünde yer alması daha uygundur [28, 29]. 28 Kapıların içinde dışardan gelen sesi önlemek için 50,8 mm lik katı dolgulu madde bulunması önerilir [28, 29]. Kapılarda en az 2.5 mm genişliğinde ve kırılmaz camdan imal edilmiş ve akustik olarak sesi sızdırmayan çift camlı materyalden üretilmiş,ışık geçirgenliğini düşürmek için hafif renklendirilmiş camlı ve 0.065 metre kareyi aşmayan görüş paneli bulunmalıdır [28]. Kapıların net genişliği en az 1m olmalıdır [29]. 4.6. Zemin ve Duvar Yüzeylerinin Standart Özellikleri Ön duvar için herhangi bir akustik amaçlı şekillendirme ve işlem yapılmamalıdır. Her bir yan duvarların ön ¾ lük kısmı sadece boyanmalı veya vinil kaplama yapılmalıdır. Akustiği engelleyici kaplamalar ve maddeler kullanılmaması önerilir [28]. Akustiği emici maddeler yan duvarların geride kalan ¼ ünde kullanılabilir.Bu gürültüye neden olabilecek gereksiz ses yansımalarını engeller. Akustiği engelleyici materyaller arka duvarlarda kullanılması önerilir [28, 29]. Zeminin açık renkli, yansıma yapmayan materyallerden seçilmesi önerilir. Laboratuvar yer döşemesinin seçiminde, mekanda hareketli sandalye kullanılacağı için,sınıf trafiğine dayanıklı, yıpranmayan, öğrenci sağlığı açısından, kolay temizlenen, bakteri barındırmayan ve çok sayıda renk ve desen seçenekleri sunabilen, anti statik ,uygun maliyetli, ISO 9001 ve TSE standartlarına uygun, polimer zemin karoları önerilmektedir. Boyanın, vinil kaplamaların ve ince yüzey kaplamaların ortam aydınlatmasını arttırmak için yansıma değerlerinin Çizelge 4.1’deki değerlerde olması gerekir [1, 34]. 29 Çizelge 4.1. Ortam aydınlatmasında yüzeylerin standart yansıma yüzdeleri Tavanlar %70-%50 Duvarlar %40 - %60 Yer döşemeleri %30 - %50 Masa üstleri %35 - %50 İnteraktif tahta %20- %30 4.7. Pencerelerin Standart Özellikleri Geniş pencereler gün ışığı kontrolunun sağlanmasında ve dış gürültünün önlenmesinde problemlere sebep olur. Bu sebeple, pencere boyutları minimum düzeyde tutulmalıdır [29]. Pencereler sınıf yerleşim düzeninin ön yada arkasında değil yanında olmalıdır. Pencereler fazla ışığı kesebilecek şekilde yerleştirilmelidir [29]. Pencerelerden gelen gün ışığı laboratuvarlarda yansıma ve kamaşma problemlerine sebep olacağından gölgeleme elemanları kullanılmalıdır. Jaluziler, yassı levhalardan (ahşap, alüminyum, plastik) meydana gelebilir. Storlar ihtiyaca göre ayarlanabilir olmalıdır [29]. Laboratuvar ortamları için kullanılacak jaluzilerin temizliği ve uzun ömürlü olmaları açısından alüminyum olması önerilebilir. 4.8. Laboratuvarların İç Tasarımında Rengin Rolü Mimarlıkta renk önemli faktördür. Mekanın görsel algılanması üç algılama türünün bütünleşmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bunlar; ışık algılaması, mekansal organizasyon algılaması, renk algılamasıdır. Renklerin algılanması ışık kaynaklarına bağlı olduğundan, farklı mekanlar için eylem özelliklerine uygun renkler ve ışık kaynaklarının seçilmesi gerekmektedir. Uygun 30 ışık kaynak rengi ve uygun renksel geri verim endeksinin belirlenmesiyle aydınlatma sistem tasarımındaki özelliklere dayalı projelendirme mümkün olur. Eylemler ve renk arasındaki ilişkilerin doğru kurulması sonucu görsel konforun sağlanması kolaylaşacak, öğrencilerin eylemleri daha kolay ve istekle yerine getirmeleri sağlanacaktır [35]. Renk, mekanın, ışıklılık düzeyiyle de bağlantılı olarak içinde gerçekleştirilecek eyleme göre büyük, küçük, sıcak, soğuk, enerjik, sıkıcı, sakinleştirici olmak gibi birtakım özellikler yüklenmesine yardımcı olur. Özellikle bilgisayar laboratuvarlarında verimlilik, yaratıcılık, sosyal katılımın sağlanması, tepkilerin uyarılması, motivasyon gibi noktalarda renk kullanımı daha da önem kazanır. Etkin, kaliteli, verimli ve güvenli bir eğitim ortamı oluşturulmasında; yorgunluk, stres, motivasyon eksikliği, monotonluk, sosyal beklentiler gibi sorunların çözülmesinde rengin önemli bir katkısı vardır. Bu yöndeki çalışmalar incelendiğinde, rengin pek çok farklı alandaki olumlu etkilerine ve ergonomik katkılarına ilişkin bilgilere ulaşılmıştır. 4.8.1. Rengin algılanması Bir rengin yansıttığı ışık miktarına göre bir “değeri”, aynı renk ailesinin değer ve doygunluk açısından ayrılan ancak yakın ilişkileri görülen derecelenmeye bağlı “tonu”, görsel şiddetine ve saflığına göre de bir “doygunluğu” söz konusudur [34]. Işığın göze gelmesi fiziksel, bu ışınlar karşısında gözde meydana gelen işlemler fizyolojik, ışınların gözde algılanması olayı psikolojik bir olaydır [34]. Çevreyle olan duyusal etkileşimimizin ağırlıklı kısmı, ışık ve renk uyaranlarının oluşturduğu görsel algılamalarımıza dayanmaktadır. Işık frekansının belli bir orandaki yoğunlaşması sonucunda ortaya çıkan renkler, içerdikleri düşük ya da 31 yüksek titreşimli enerjileriyle insan psikolojisi ve davranışları üzerinde etkilidir [7, 29]. Renklerin psikolojik etkileri, insanın zihinsel faaliyetlerini, fiziksel performansını, psiko sosyal durumunu etkilemekte, insan-donanım-çevre sistemi içinde önemli bir rol üstlenmektedir [7]. 4.8.2. Rengin psikolojik etkileri Psikolojik etkilerine göre renkler sıcak ve soğuk olarak sınıflandırılır. Sıcak renkler, dalga boyu yüksek olan sarı, kırmızı ve turuncudan oluşur. Bunun yanı sıra dalga boyu daha düşük olan soğuk renkler ise mavi, mor ve yeşildir. Sıcak renkler daha çabuk algılanabildikleri ve görsel düzen içinde görünebilir olduğu için bize yakın olma hissi uyandırır. Soğuk renklerin ise geriye çekilme etkisi vardır, uzaklık hissi doğurur [7, 29]. Sıcak renkler, izleyeni uyarır ve neşelendirir. Fiziksel gücü, enerjiyi, dinamizmi arttırır, metabolizmayı hızlandırır; fazlası ise heyecan, yorgunluk, şiddet, saldırganlık ve konsantrasyon güçlüğü yaratabilir. Turuncunun dışa dönüklük, girişimcilik, sosyallik sağladığı, sarının şeffaflık, hafiflik, serbestlik duygusu uyandırdığı da ortaya konmaktadır. Sıcak renkli cisim ve mekanların daha yakında ve büyük göründükleri bilinir. Bu sebeple laboratuvarlar duvarların renklendirilmesinde sıcak renklerin kullanılması mekanın olduğundan daha küçük algılanmasına, öğrencide yorgunluk, şiddet ve motivasyon kaybına sebep olabilir [29]. Soğuk renkler ise yatıştırıcı ve dinlendiricidir; güven, huzur, üretkenlik, sorumluluk, düzen, ferahlık, barış, özgürlük gibi duyguları çağrıştırır [7, 29]. Soğuk renkler aşırı dozda kullanıldıklarında ise kasvetli, hatta moral bozucu, bir etki yaratabilirler; tembellik, ağırkanlılık, hayalperestlik, duygusallık uyandırabilirler [7, 29]. 32 Bu sebeple, laboratuvarların renklendirilmesinde ortama canlılık katmak amacıyla duvarın tamamını sıcak renklerle boyamak yerine, içinde sıcak renklerin bulunduğu tablolar duvarlarda kullanılabilir. Renklerin insanlar üzerindeki etkileri insan-çevre etkileşimi bağlamında tasarım bilgisi içinde yer almakta, mimarlık uygulamalarında bir ergonomik veri olarak değerlendirilmektedir. 4.8.3. Laboratuvar için doğru renklerin seçimi Renklerin insanda uyandırdığı fizyolojik ve psikolojik etkiler göz önüne alındığında hareketlerimizi ve reaksiyonlarımızı etkilediği ortaya konulmaktadır. Renk konusunda yapılan araştırmalarda renkle ilgili bulgulardan bazıları şöyledir. Sayfa üzerine konulan renkli kapakların, görsel stresi ve baş ağrısını azalttığı, aydınlatma ve metin özellikleri de dikkate alınarak okul çağındaki çocukların %25’inde okuma hızını arttırdığı tespit edilmiştir [36]. Bilgisayar destekli öğretimde ekran rengiyle dersler arasındaki etkileşimi araştıran çalışmalarda her ders bölümü için ayrı bir renksel tema kullanıldığında hafıza testlerinin etkili olduğu gözlenmiştir. Sonuçlar, ekran rengiyle, ders görevleri arasında bir etkileşim olduğunu, hafıza içerikli bir etkisi olduğunu ortaya koyar [37]. Mavinin küçük objeler için değil ama zemin rengi için uygun olduğu söylenebilir. Sıcak renkler (kırmızı , sarı, turuncu gibi) aktif durumları göstermede, dikkat gerektiren durumlarda kullanıcının katılımını sağlamada kullanılır; soğuk renkler (yeşil, mavi, mor gibi) ise arka planı göstermede ve enformasyonu konumlandırmada etkilidir [38]. Deneysel veriler, parlaklık ve renk tonlarına dayalı kombinasyonların görsel tercihleri ve okuma hızını etkilediğini ortaya koymaktadır. Okuma hızının geliştirilmesi açısından üst rengin zemine göre daha koyu ve daha az doygun; görsel 33 tercihleri geliştirmede ise zemin renginin daha koyu ve üst rengin daha doygun olması gerektiği ortaya konmaktadır [39]. Bilgisayar laboratuvarı tasarımında doğru renklerin kullanılması, öğrencilerin durumunu, tatminini, motivasyonunu ve performansını etkileyen bir çevresel faktördür. Sıcak renklerin insanları dışa odakladığı, çevreyle olan farkındalıklarını arttırdığı; soğuk renklerin ise içe döndürdüğünü, görsel ve zihinsel işlere odaklanmayı sağladığı görülür. Kırmızı saldırganlık, kızgınlık, gerilim, heyecan, mutluluk, dinamizm ile birlikte anılmakta, mavi, yeşil rahatlama, konfor, güvenlik, barış, huzurla ilişkili olmaktadır. Çalışma yerlerinde çevreyi izleyen çalışanların duygu ve düşünceleri üzerine yapılan anketlerde, mavi odada kırmızı odaya göre kendilerini daha sakin ve iyi hissettiklerini belirtmişlerdir. Çevresel ilişkiler açısından mavi sakinleştirici, kırmızı güdüleyici bir renk olmakla birlikte, çevre renklerinin işin niteliğine uygun seçilmesi gereklidir [40]. Renklerin doğru kullanıldıklarında performansı ve verimliliği arttırıcı özelliklerinin yanısıra, bilinçsiz kullanıldıklarında yorulma, stres artışı gibi durumlar yaratabilir, görsel algılamayı düşürebilir, görme gücüne zarar verebilir, öğrencilerin hata oranını arttırabilir; yönlenme ve güvenliği olumsuz etkileyebilir. Tüm bu bilgilere dayanarak bilgisayar laboratuvarlarında duvar renkleri, açık renkli fakat parlamayı önlemek açısından mat ve doygun olması önerilebilir. Tercihen bej, açık mavi ve açık yeşil tonları öğrencide, dikkat, motivasyon, verimlilik, rahatlık ve hijyen duygusunun yaratılması açısından duvarlar için uygundur. Ortamdaki monotonluğu engellemek, ortama dinamizm kazandırmak için tablolar canlı renkli ve modernist tarzda seçilebilir. Mobilya renkleri kontrast yaratacağından çok koyu ve parlama yapabileceğinden çok açık renkte olması önerilmez. Laboratuvarda tamamen siyah ve beyaz alanların bulunmaması gerekir. Tavanlar ise yapay ışığın en etkin biçimde kullanılması, laboratuvarın olduğundan daha yüksek ve ferah hissi yaratması açısından beyaz veya beyaza yakın açık tonlarda seçilmelidir. Renkler kadar ortamın aydınlatma ölçüleri de ele alınması gereken bir konudur. 34 5. AYDINLATMA TASARIMI Akademik araştırmalar, doğal ışığın arttırılmasıyla davranışlardaki uyumsuzluğun ve depresyonun azaldığını göstermektedir. Kuzey Kalifornia’da, eğitim denetleme kurulu tarafından önerilen şu ki; pencereler için ayrılan alan ilköğretim okulları için en az toplam yer döşemesi alanının %8 ine orta dereceli okullar için önerilen ise %6 ile %8 arasında olmasıdır. Işıklandırma yaparken direk ve dolaylı ışığın bir arada kullanılması önemli bir konudur. Bu sistemde, hem aşağı, hem de yukarı doğru ışık veren ve tavana asılan armatürler kullanılır, bu da hem dolaylı, hem de direk aydınlatma sağlar. Diğer bir önemli konu enerji tasarrufudur. Harekete duyarlı algılayıcılar ve aydınlatma düzeyini gün ışığına göre otomatik olarak ayarlayabilen kontrolörlerle enerji tasarrufu sağlandığı gibi eğitim öğretim açısından etkin bir ortamın yaratılmasına da büyük katkı sağlarlar [41]. 5.1. Bilgisayar Laboratuvarlarında Kaliteli Aydınlatmanın Önemi Kaliteli aydınlatma, kişilerin fizyolojik ihtiyaçlarıyla birlikte, psikolojik ihtiyaçlarını da karşılamak için tasarlanmış bir aydınlatmadır. İyi bir aydınlatma daha iyi bir öğrenme ortamı sağlar.Yüksek kaliteli bir aydınlatma öğrenci psikolojini, davranışlarını, konsantrasyonunu ve dolayısıyla çabuk öğrenmeyi geliştirir. Schopiro’ nun ülke çapındaki öğretmen ve yöneticilerden seçtiği bir örneklem üzerinde yaptığı anketin sonuçlarına göre öğretmen ve yöneticilerin %85 in üzerinde bir oranının doğal aydınlatmanın %94’nün ise aydınlatma kontrolünün yapılabilmesinin öğrenci başarısı üzerinde bir dereceye kadardan, olduğunun sonucuna vardığını kanıtlamıştır [42]. çok önemli 35 Gergio eyaletindeki okullardan rastgele seçilen 100 okuldaki öğretmenler ve yöneticiler üzerinde, iç dizaynın öğrenci başarısına etkilerini araştırmak için yapılan bir anketin sonuçlarına göre öğretmen ve yöneticilerin %85,4 oranının doğal aydınlatmanın, %93,8’nin ise aydınlatma kontrolünün yapılabilmesinin öğrenci başarısı üzerinde bir dereceye kadardan, çok önemli olduğunu belirttiği sonucuna varılmıştır [43]. Kaliteli ışıklandırmanın anlamı , görsel konfor, iyi renk düzeni ve dengeli bir parlaklıktır. Kaliteli bir ışıklandırma için açık renkli materyaller, yansıma kontrolü, tavana ve duvarlara düzgün bir aydınlatma dağılımı ve esnek aydınlatma kontrolleriyle ulaşılabilinir. İyi ve kaliteli bir aydınlatmanın kişinin sağlığı, psikolojik durumu ve hatta uyku düzeni üzerindeki etkisi olumludur [44]. 5.2. Işık Kaynağının Psikolojik Etkileri Çalışmalar göstermektedir ki; gözümüzden geçen ışık sadece görme sistemimizi harekete geçirmemekte, aynı zamanda vücudumuzda bulunan hormon ve sinir sistemi üzerinde de etkili olmaktadır [45, 46]. Işığın insan organizmasına üç çeşit etkisi vardır [42]. Psikofizyolojik : En önemlisi olup görme zamanını ortaya çıkaran eylemlerin ve ışığın estetik bir vasıta olarak kullanımına yol açmaktadır. Morfofonksiyonal : İnsan vücuduna ve özellikle sağlığına olumlu etkisi olup çeşitli hastalıkların önlenmesine yardımcı olmaktadır. 36 Bakterist : İnsan, bitki ve tüm canlılar için tehlikeli olan mikrop ve bakterilerin çoğalmasını önlemesi açısından önemlidir. Aydınlatmanın sağlıkla olan ilişkisi bilinmekle birlikte, bu konudaki araştırmalar sürmekte, çalışma sonuçlarını günlük hayata ve mimari tasarıma aktarmak konusundaki çabalar devam etmektedir. CIE, bu konudaki gelişmeleri incelemekte, daha sağlıklı bir yaşam için gerekli aydınlatma önerilerini standartlara geçirmektedir. 5.3. Bilgisayar Laboratuvarlarında Görsel Konforun Sağlanması Görsel rahatsızlık; parlak nesnelerin kendilerinden kaynaklanan kamaşma, çevredeki nesnelerin yansıyan görüntülerinin sebep olduğu rahatsızlık ve çalışma alanında istenmeyen gölge ve parlaklık örüntülerinin bir arada düşünülmesiyle tanımlanabilir. İnsanlar bir yüzeye çarpan ışığı görmezler, ancak nesnelerin ve yüzeylerin parlaklığı arasındaki zıtlığı algılayarak tepki verirler. Laboratuvar ortamına uygun olmayan aydınlatma sistemleri kamaşmaya, noktasal ışık kaynaklarının oluşmasına, bilgisayar ekranında yansımalara ve görme alanı içinde farklı parıltı seviyelerinin oluşmasına sebep olur. Kruithof, ışık renkleri ile aydınlık düzeyi arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Çalışmalarında, farklı aydınlık düzeylerinde, farklı renk sıcaklıklarındaki mekanlarda kişisel izlenimleri değerlendirmiştir. Düşük aydınlık düzeylerinde, soğuk ışık kaynaklarının kişiler üzerindeki etkisinin olumsuz, sıcak ışık kaynaklarının etkisinin ise olumlu olduğu sonucuna varılmıştır [46]. Tekniğine ve mekanın işlevine uygun bir aydınlatma sistemi ile, mekanın kolayca algılanması ve rahat bir çalışma ortamının oluşması sağlanabilir. Aydınlatma sisteminin görsel rahatlığının, öğrencilerin üretkenliğine ve başarısına katkısı olduğu kadar motivasyonlarının sağlanmasında da önemli bir yeri vardır [33]. 37 5.4. Aydınlatma Kontrol ve Kumanda Sistemleri Aydınlatma kontrol sistemlerinin çıkış noktası, binalarda aydınlatmada kullanılan enerjiden tasarruf sağlamaktır [47]. Aydınlatma ünitelerinin kontrolünü daha basit bir hale getirmek ve aydınlatmayı en efektif şekilde kullanabilmek amacı ile aydınlatma kontrol sistemleri kullanılması önerilmektedir. Aydınlatma kontrol sistemlerinin kullanım amacı; i) Verimlilik, ii) Enerji tasarrufu, iii) Estetik, iv) Esneklik. Bilgisayar laboratuvarlarında, ışık kaynaklarının monitörden yansıması öğrenci veriminin azalmasına sebep olabilir. Bu sorunun çözümü için dizayn edilmiş özel aydınlatma armatürleri ile birlikte aydınlık düzeyinin de ayarlanabilmesi laboratuvarlarda enerji verimini daha da arttıracaktır. Aydınlatma otomasyon sistemlerinde kullanılan dimmer üniteleri sayesinde, aydınlatmanın azaltıldığı oranda enerjiden tasarruf etmek ve ışık kaynaklarının ömrünü uzatmak mümkündür [48]. Yüksek aydınlık düzeyi istenilen ortamlarda aydınlatma armatürleri anahtarlarla kademeli olarak kontrol edilebilir. Aynı ortamda alçak seviyelerde aydınlık düzeyine ihtiyaç duyulduğunda ise sistem, dimmerler ile sürekli kontrol edilmelidir. Böyle bir sistem tamamının sürekli kontrol edildiği bir sisteme göre çok daha ekonomiktir [49]. 38 Dimmer üniteleri ile elde edilen enerji tasarrufunu çalışma alanlarında en yüksek düzeyde sağlayabilmek için, aydınlatma otomasyon sistemleri kullanılır.Gün ışığından en yüksek seviyede yararlanmak için ışık algılayıcıları, içerisinde çalışan kimsenin bulunmadığı alanlarda enerji sarfiyatını önlemek amacı ile hareket algılayıcıları, çalışma saatlerine göre aydınlatma kontrolünü düzenlemek için zaman saatleri ve çevre aydınlatmalarını ekonomik şekilde programlayabilmek amacı ile astrolojik zaman saatleri, aydınlatma otomasyon sistemi içerisine entegre edilerek yüksek düzeyde enerji tasarrufu sağlanabilir. Aydınlatma otomasyon sistemleri, bağlı bulundukları aydınlatma devrelerinin tamamına, merkezden veya istenilen bir noktadan kumanda edebilmesinden dolayı, aydınlatma kontrolü ihtiyaçlara göre çok değişken bir şekilde yapılabilir. Bu işlem özellikle bilgisayar laboratuvarlarında aydınlatma kontrolünü çok basit hale getirebilir [48]. Aydınlatma enerjisinden tasarruf, uygun aydınlık düzeyinin temin edilmesini sağlayacak kontrol sistemlerinin, kaliteli ve enerji tasarruflu aydınlatma ekipmanlarının kullanılmasıyla sağlanır [49]. Elektrik ile aydınlatma bedelinin en aza indirilebilmesi için, mevcut ve etkin gün ışığından olabildiğince fazla yararlanılmalıdır. Gün ışığı kontrol sistemlerinde uzayın aydınlığını ölçecek bir fotosele ihtiyaç vardır. Bu fotoseller, her kontrol grubundaki seçilmiş armatürün bitişiğinde tavana monte edilirler. Gün ışığına bağlı kontrolün izin verdiği ışık akısındaki düşüşler gibi etkiler için imal edilen balastlar sayesinde, yeni çıkan iki parçalı fotoseller geliştirilmiştir. Gün ışığı bazlı kontrol uygulamalarında eğer dimmer kullanılmıyorsa, etkin bir enerji tasarrufundan söz etmek mümkün değildir. Lamba, aygıt ve yardımcı araçların seçimi, enerjinin etkin kullanımı açısından üzerinde en çok durulması gereken konulardan biridir. Lamba seçimi teknik, ekonomik ve pratik sorunların etkili olduğu karmaşık bir konudur. En basit bir 39 seçimde bile ilk tesis ve kullanma giderlerinin karşılaştırılması gerekir. Özellikle lambalar verim değerleriyle enerji tüketiminde büyük bir yer tutarlar. Renksel özellikleri açısından çoğu yaşam mekanlarında tercih edilen akkor telli lambalar, verimlerinin çok düşük olması sebebiyle enerjiyi diğer lambalara göre daha fazla tüketmektedirler. Oysa renksel özellikleri açısından benzer şekilde tasarlanan, elektronik ateşleyicili ve balastı olan kompakt fluoresan lambalarla, aynı ışık akısını çok daha az enerji tüketerek elde etmek mümkün olabilmektedir. Enerji tasarrufunda elektronik balastların en büyük avantajı güç katsayılarının yüksek olmasıdır. 36 W ’lık bir flüoresan lamba normal şartlarda 0,4A akım çeker ve güç katsayısı 0,45 olarak ölçülür. Bu güç katsayısının yaklaşık 0,9 olması istenir. Bu gibi sistemlerde kondansatörler kullanılarak güç katsayısı istenilen değere ayarlanır. Bu durum elektronik balastlar ile ortadan kaldırılmıştır. Ekstradan bir kondansatör kullanmadan güç katsayısı 0,9 ’lar civarındadır [49]. Aydınlatma sistemlerinde, enerji tasarrufu amaçlı yaygın olarak kullanılan bir yöntem de, aydınlatmanın uygun kontrol sistemleri ile gerçekleştirilmesidir. Aynı zamanda otomatik kontrol sistemlerinin de yer aldığı etkin enerji kullanımı, teknolojinin de yardımıyla kolay bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Özellikle bütünleşik aydınlatma sistemlerinde, gün ışığına duyarlı kontrol sistemleri ile %35 ’lere varan enerji tasarrufu sağlanabilmektedir. Gün ışığı ve hareket sensörü gibi anahtarlama devreleri ile enerjinin etkin kullanımı söz konusudur [42]. İç aydınlatma sistemlerinde en kolay enerji tasarrufu, mevcut kompakt manyetik balastlı floresan lambaların yerine, kompakt elektronik balastlı fluoresan lambalar kullanılarak gerçekleştirilebilir. Bu değişiklikle, aynı zamanda güç katsayısı da yükselmektedir [50]. 40 5.5. Önerilen Aydınlatma Elemanları ve Hesaplamalar Aydınlatma sistemleri kurulurken aşağıda sıralanan IES’ in söz konusu amaca yönelik önerileri göz önünde bulundurulmalıdır [51]. Öncelikle aydınlatma sisteminin kuruluş yükü aza indirilmelidir. Bunda etkili olan değişkenler; a) Yapma aydınlatma sisteminin seçimi, b) Lamba, aygıt ve yardımcı araçların seçimi, c) Hacmin yüzeylerinin ışık yansıtma çarpanları, d) Aygıtların yerleştirilme yükseklikleri, e) Hesaplamalardaki doğruluk payı, kullanılan programlardır. Yapma aydınlatma sisteminin kullanım süresi en aza indirilmelidir. Bunu gerçekleştirmek için; a) Günışığını en yüksek düzeyde kullanmak, b) Otomatik kontrol sistemleri kullanmak gereklidir [51]. Aydınlatma tekniği, bir sistemde ekonomik ve kaliteli bir aydınlık sağlanması için gerekli hesap yöntemlerini kapsamaktadır. Laboratuvarın ışığı yansıtma verimi aydınlatma sahasını sınırlayan tavan,duvar ve zeminin yansıtma faktörlerine, bölge indeksine ve seçilen armatürün tipine bağlı olarak Çizelge 5.1’ den seçilir. Masa ile tavan arasındaki mesafe Eş. 5.1’ den bulunur. h=H-h1 h=3-0,75=2,25m (5.1) 41 k= axb. h(a + b) k= 12,6 x7,5. 2,25(20,1) (5.2) k=2 bölge indeksi bulunur. Laboratuvarın aydınlatılması için uzun ömür ve enerjiden tasarruf ve maliyet kriterleri göz önüne alınarak 20 000 saat ömürlü, elektronik balastlı TL 54/40 watt’lık 2100 lux’luk flouresan ampul önerilmektedir [52]. Küller ve Laike’ın lamba türlerine bağlı olarak yaptıkları çalışmanın sonuçlarına göre, Flüoresan lambalarda kullanılan standart balastlar baş ağrısına neden olmuş, iş kazaları meydana gelmiş ve elektronik balastların kullanılması tercih edilmiştir [46]. Hesaplamada öncelikle aydınlatacak bölgenin alanı bulunur. Laboratuvar standart olarak 94,5 m2 alınmıştır. Gerekli aydınlık seviyesi laboratuvar ortamları için standart 300 lux’ tur [1,8]. k=2 indeksine karşılık gelen etkinlik faktörü tavan, duvar ve zeminin yansıtma çarpanlarına göre tablodan bulunur.Burada tavan duvar ve zemin boyaları standart olarak yansıtma çarpanları tavanın 0,8, duvarın 0,5, ve çalışma zeminin 0,3 olacak şekilde seçilmiştir. Gerekli toplam ışık akısı Eş. 5.3’ ten bulunur. ØT = ØT = ExAxd η 300 x12,6 x7,5 x1,25 0,51 (5.3) 42 ØT =69 485 lm (Gerekli Toplam ışık akısı) Gerekli ampul sayısı ise; Eş. 5.4’ ten bulunur. Z= ΦT ΦL Z= 69485 2100 ( 5.4) Z=33 adet TL 54/40 watt flouresan ampul kullanılacaktır. Işığın dağıtılarak daha etkin aydınlatma sağlanması için parabolik lensli armatürler önerilmektedir. Her armatür için 2 adet flouresan lamba kullanılacağı göz önüne alınırsa bizim standart olarak ele aldığımız laboratuvar için 16 adet armatür gerekir. Çizelge 5.1. k değerine göre oda aydınlatma verimleri 43 6. HVAC SİSTEMLERİ Hava sirkülasyon oranı, ısı, nem gibi faktörlerin tamamı bilgisayarın işlevliği ve insan sağlığı için kontrol altına alınmalıdır. Akustik, ısıtma, soğutma ve havalandırma konusunda uzmanlaşmış ASHRAE’nin geliştirdiği standart, bir oda için her saat yeterli hava miktarının değiştiğini kanıtlar. Hava sirkülasyonunu sağlamak için özellikle bilgisayar laboratuvarlarında, HVAC sistemine ek olarak tavan fanları önerilebilir. Laboratuvar ortamları için ısı 10-21˚ C, donanım için optimum değer 18-23 ˚ C dir. Nem düzeyleri 20-80 fand aralığında optimum olarak 30-50 fand’ dır [ 1, 29, 50]. Bilgisayarın sağlıklı çalışabilmesi için donanım nemden korunmalı ve nemli durumda kullanılmaması önerilir. Ortamın ba ğıl nemi % 40-60 dolayında olmalıdır [29]. Gerek bilgisayar gerekse iklimlendirme cihazının ortama yaydığı ısı dikkate alınarak soğutma fanlarının rahat bir şekilde hava devir daimi yapması sağlanmalıdır [29]. 6.1. Yayılan Isı ve Etkileri Ekranlı görüntü birimlerinin hepsi çalışırken çevreye ısı yayarlar. Ancak bu ısının 10 W 'ı aşmaması gerekir. Bunu sağlamak için de sorunu kaynağında çözümlemek daha kolaydır. VDU tarafından yutulan güç 80 W'ı aşmamalıdır. Asıl önemli olan yakın ve çevredeki kullanıcıların odadaki ısı akımından rahatsız olmalarına engel olmaktır. Sıcak hava dolaşımı çalışanların yakınından geçirilmemelidir [1, 29]. 44 Çizelge 6.1. Çeşitli sıcaklıklarda çalışmaya dayanma süreleri Termometre Sıcaklığı Süre 45° C ye kadar Devamlı 45° C -55° C 1 saat 55° C -65° C 45 dakika 65° C -75° C 15-30 dakika 75° C -85° C 10 dakika 90° C -100° C 3-5 dakika 100° C 0.5 –1 dakika Laboratuvar ortamının, normalin üstünde sıcak olması bıkkınlık, sinirlilik, dikkatsizlik, hataların yoğunlaşması, zihinsel çalışmalarda verim düşüklüğü, yetenek ve becerilerin azalması, vücutta su ve asit-tuz dengesinin bozulması, kan dolaşımının zorlaşması, yorgunluk gibi olumsuz etkilere neden olmaktadır [19]. Ortamın sıcaklığı ile ilgili olarak efektif sıcaklık da önem taşımaktadır. 6.1.1. Effektif sıcaklık Effektif sıcaklık, havadaki nem oranı, hava hareketi, ve ortamın sıcaklığının etkisi altında, bir kişinin hissettiği sıcaklıktır [1]. Çizelge 6.2. Effektif sıcaklığa ait bazı örnekler Mutlak Nem g/m3 Kontrol Odası Hava Hareketi m/san. Sıcaklık C° 100 0,1 2,5 100 0,5 26 100 2,0 28 Deneme 75 0,1 27 Odası 25 0.1 32 45 2.0 32 10 3.0 37 Effektif Sıcaklık C° 25 45 Çalışma ortamına hava nem oranı da etki etmektedir. Nem, havada bulunan su buharı miktarıdır. Birim hacim havada bulunan su buharı miktarı "mutlak nem" olarak adlandırılır [1]. Belirli bir sıcaklıkta, birim hacim havada bulunan su buharı miktarının, o sıcaklıkta doymuş havada bulunması gereken su buharı miktarına, oranına "bağıl nem" denir. Başarı ve fizyolojik faaliyetler ilişkisi için yapılan bir araştırma sonucunda, iş başarısının sıcaklığa ve havadaki nem oranına bağlı olduğu anlaşılmıştır [1]. Nem Oranı 100 80 1. 3. 60 2. 40 20 32,2 37,7 43,2 48,7 Ortam Sıcaklığı Şekil 6.1. Nem oranı ve ortam sıcaklığının verimliliğe etkisi [1] Zihinsel faaliyetlerde sıcaklıktan dolayı meydana gelen gerilim başarıyı etkiler. Yüksek okul öğrencileri arasında yapılan bir araştırmada değişik sıcaklık ve nem oranlarında basit dört işlemli matematik problemleri çözdürülmüş ve alınan sonuçlar Şekil 6.1’ de gösterilmiştir. Grafikten görüldüğü gibi, aynı iş için farklı nem oranlarında farklı yaklaşımlar getirilmiştir. 37,7 °C sıcaklıkta; % 70 nem oranında iş yapmak "kolay" (Şekil 6.1’de 3. bölge), % 79 nem oranında "zor" (Şekil 6.1.de 2. bölge), % 80 nem oranında ise "imkansız" olarak belirtilmiştir (Şekil 6.3’ de 1. bölge) [1]. 46 Zihinsel yeteneğe işlerde, özellikle çalışma süresi uzunsa, yüksek ya da düşük sıcaklığın kavramayı zorlaştırdığı, yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur [1]. Özellikle bilgisayar laboratuvarlarında havalandırmanın önemi büyüktür. Kişi başına düşen hava miktarı 12 m3 olmalıdır [29]. 6.2. Soğuğa Karşı Alınabilecek Önlemler Uygun bir ısıtma sistemiyle laboratuvar standart düzeyde ısıtılmalıdır.Laboratuvarın ısıtılma düzeyi, çevrenin iklim koşullarına, içinde bulunulan mevsime, yapının tipine, bağlıdır. Uygun yerlere konacak ufak fakat fazla sayıda ısıtıcı daha yeknesak bir ısıtma sağlayacağından, az sayıdaki büyük ısıtıcıya tercih edilmelidir [1, 29]. Pencerelerden veya havalandırma deliklerinden gelen hava, kişilere direk ulaşmadan önce ısıtılacak şekilde ısıtıcıların konumu ayarlanmalıdır. Laboratuvarların kuzeye bakan kısımlarının yalıtılması soğuğa karşı etkin bir önlemdir. Taban uygun bir malzeme ile kaplanarak yerden gelebilecek soğuk önlenmelidir [29]. 6.3. Aşırı Sıcağa Karşı Alınabilecek Önlemler İyi bir havalandırma sisteminin kurulması insan sağlığı açısından çok önemlidir. Sıcak bölgelerde havalandırma için doğal veya mekanik havalandırmadan yararlanılmalıdır. Pencereler alt ve üst, iki parça olursa, az esintili zamanlarda her iki parça, çok esinti olduğunda da üst parça açılır. Doğal havalandırma yetersiz kalırsa klimalardan faydalanılmalıdır [29]. Laboratuvar boyutlarına, cam alanına, aydınlatma miktarına, tavan yükseliğine ve kişi sayısına bağlı olarak bilgisayar yazılımıyla yapılan hesaplamada laboratuvar için uygun klima 47 gücünün en az 44400 btu/h olarak hesaplanmıştır. Buna göre laboratuvarlar için öngörülen standart klima özellikleri Çizelge 6.3’ te listelenmiştir. Çizelge 6.3. Laboratuvar için önerilen standart klima özellikleri Nominal Soğutma Kapasitesi (W) 12000 (BTU/HR) 41000 Nominal Isıtma Kapasitesi (W) 13000 (BTU/HR) 44400 3 Hava Debisi (1) (m / h) 2000 Nem Alma (I/h) 5,0 Güç Beslemesi (V) 3~400V-50 HZ Elektrik Tüketimi Soğutma (W) 5000 Isıtma (W) 5100 Sigorta (A) 3x12 Uzaktan Kumanda var Boyutlar İç Ünite (ST) (GxDxY) mm 600x370x1900 Dış Ünite (GC) (GxDxY) mm 950x412x1260 Net Ağırlık (ST /GC) kg 40/56 6.4. Tozların Etkileri ve Alınabilecek Önlemler Öğrenci hareketlerinden dolayı havada biriken toza bağlı olarak meydana gelen hastalıklar, kronik solunum, sistemi rahatsızlıklarına yol açarak öğrencilerin ve eğitmenin efor düzeyinde düşüşler meydana getirir. Toza bağlı hastalıklar, öğrencilerin ve eğitmenin iş gücü kayıplarını artıran ve kronik etkileri ile de gizli iş verimi kayıplarının nedeni olan bir sorun olarak değil, ergonomik açıdan da çok önemli bir problem özelliği taşımaktadır. Bu sebeple havalandırmaya ve yer döşeme malzemelerinin özelliklerine önem verilmelidir. PVC ve kauçuk yer döşemeleri kolay temizlenebilir, kir tutmayan, hijyenik yapısı ve iletken malzemeleri sayesinde statik elektriği topraklama yapabilmesi özellikleri nedeniyle laboratuvarlarda tercih edilmesi önerilir [53]. 48 7. GÖRÜNTÜLEME SİSTEMLERİ Görüntüleme sistemleri eğitim ortamlarının en önemli elemanlarındandır. Standart olarak tasarımı düşünülen bilgisayar laboratuarında görüntüleme sistemi olarak monitör ve interaktif tahta kullanımı önerilmektedir. Günümüzde sunum aracı olarak çoğunlukla laboratuvarlarda projeksiyon kullanımının yaygın olduğu bilinmektedir. Fakat teknolojinin gelişmesiyle beraber interaktif tahtaların çok daha fonksiyonel olduğu söylenebilir. Bu bölümde, kullanılması önerilen monitör ve interaktif tahta özellikleri üzerinde durulacaktır. 7.1. Monitör Ekran yada monitör başı çalışmanın büyük ve önemli bir kısmı görsel algılamaya yöneliktir. Bu sebeple monitördeki görüntünün algılanması öğrenciye hiç bir zorlama getirmemelidir. Bilgisayar monitörleri çeşitli tekniklerle üretilmekte ise de günümüz laboratuvarlarında kullanılanları genellikle katot ışını tüplüdür. LCD monitör teknolojisindeki gelişmeler ve fiyatlarının makul derecelere inmesi CRT monitörlerinin yerini artık LCD monitörlere bırakılmasını gerektirmektedir. 7.1.1. Monitör standartları ve karşılaştırmaları LCD monitörler için ergonomi, enerji tüketimi, otomatik kapanış, yangın ve elektrik güvenliği, piksel kusurları gibi LCD özelliklerini belirleyen dünyaca kabul görmüş standartlar bulunmaktadır. 49 TCO standardı, Swedish Tjanstemannes Central Organizasyonu tarafından 1991 yılında oluşturulmuştur. TCO standardı özellikle alternatif elektrik alanındaki gürültüler ve bunların diğer cihazlar üzerindeki etkilerini inceler. TCO, MPR I’den biraz daha katı ve sert şartlara sahiptir. En büyük özelliği belirlediği standartların dünya çapında kabul görmesidir. Şu anda kullanılan dört TCO standardı bulunmaktadır. Bunlar TCO’92, TCO’95 TCO’99 ve TCO'2003 tür. Bu standartlardan TCO'92 sadece monitörler içindir. Fakat diğer iki standart sadece monitörler için değil, bilgisayarın diğer parçaları için ergonomi standartlarını belirler. TCO’92 artık güncelliğini kaybettiği için yavaş yavaş piyasadan kalkarken, üreticilerin 1998 yılında en çok kullandığı standart TCO’95 olmuştur. TCO’92 Sadece monitörler için kullanılan bu standart giderek daha az kullanılmaktadır. Bir monitörün, TCO’92 onayı alabilmesi için 4 koşulu sağlaması gerekir. Düşük Radyasyon Monitör, TCO’ nun belirlediği elektriksel ve manyetiksel sınırlara uymalıdır. Bu sınırlar monitörün 30 cm önünde ölçülür. Bu yüzden TCO'92, sınırları monitörün 50 cm önüne göre belirleyen diğer düşük radyasyon standardı MPRII'ye göre oldukça üstündür. Aşağıdaki Çizelge 7.1’ de MPRII ve TCO’92’ nin düşük radyasyon için belirledikleri sınırları tanımlanmıştır. 50 Çizelge 7.1. MPRII ve TCO'92'nin düşük radyasyon için belirledikleri sınırlar Elektriksel sınırlar Frekans aralığı TCO MPR II 0 Hz (statik sınır) =<+-500 v =<+-500 v 5 Hz - 2 kHz =< 10 v/m =< 25 v/m 2 kHz - 400 kHz =< 1.0 v/m =< 2.5 v/m Manyetik sınırlar Frekans aralığı TCO MPR II 5 Hz - 2kHz =< 200 nt =< 250 nt 2 kHz - 400 kHz =< 25 nt =< 25 nt Otomatik Kapanış Monitör, belirlenen bir süre içinde stand-by moduna geçebilmeli ve geçtiği zaman 30 W veya altında bir elektrik harcamalıdır. Eğer fare veya klavye kullanılırsa, monitör 3 saniye içinde eski haline dönebilmelidir. Monitör stand-by modunda iken, yine belirlenen bir süre fare veya klavye kullanılmazsa, monitör "off" moduna geçmeli ve bu modda en fazla 8W harcamalıdır. Enerji Kullanımı Monitörün ne kadar enerji harcadığı gösterilmeli ve enerji tasarrufunun nasıl yapılabileceği kullanıcıya tanımlanmalıdır. Yangın ve Elektrik Güvenliği Monitör, yangın ve elektrik güvenliği açısından CE’ ye uygun olmalıdır. TCO’95 TCO’92, sadece monitörlerin manyetik/elektriksel sınırlarını, enerji tasarrufunu ve yangın/elektrik güvenliğini belirlerken; TCO’95 tüm kişisel bilgisayar parçaları için 51 standartlar belirler. TCO’92’ye ek olarak ergonomi, ekoloji ve sıcaklık/gürültü konularında standartlar getirir. TCO’95’in düşük radyasyon sınırları, TCO’92 ile aynıdır. Fakat bu sınırlar artık diğer bilgisayar parçaları için de geçerli hale gelmiştir. TCO'95'in tüm bilgisayar parçaları için belirlenmesi zorunluluğu yoktur. Yani her bilgisayar parçası için ayrı ayrı TCO’95 onayı alınabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta, monitörün TCO’95 onayına sahip olması diğer bilgisayar parçalarının da bu onaya sahip olduğu anlamına gelmediğidir. Günümüzde üreticilerin en çok tercih ettiği standarttır. Çizelge 7.2’ de ise monitörler için, TCO'95 standardının hangi çözünürlükte kaç Hz’ lik frekansı zorunlu tuttuğunu gösterilmiştir. Çizelge 7.2. TCO’ 95 e göre çözünürlük frekans Büyüklük Yatay Frekans Çözünürlük 14"-15" >= 85 Hz >= 800 x 600 17" >= 85 Hz >= 1024 x 768 >= 19" >= 85 Hz >= 1280 x 1024 TCO’92 için ise, Çizelge 7.2’ de 85 Hz yerine; 75 Hz gelmelidir. TCO’ 99 TCO’99 standartı dört konuda sınırlar belirler. Bu sınırların TCO’ 95’e göre farkları şöyledir: Ergonomi Monitörler için getirilen bazı ergonomi standartları daha da arttırılmıştır. Parlaklık, kontrast, titreme ve yansıma konularında sınırlar belirlenmiştir. Bilgisayar kasası için gürültü sınırları saptanmıştır. 52 Enerji Stand-by modundaki elektrik harcaması sınırı yarıya indirilmiştir. Emisyonlar Düşük radyasyon gibi sınırlar TCO’95 ile aynıdır. Fakat resim kalitesi konusunda sınırlar getirilmiştir. Ayrıca monitörlerin dış manyetik kaynaklardan etkilenmemesi gerekir. Ekoloji 100 gramdan ağır tüm plastik bölümler, aynı malzemeden üretilmelidir. Geri dönüşüm firmalarıyla ortak çalışılmalıdır. TCO’ 2003 Şu an için en yeni standarttır. Monitörlerde ekran tazeleme hızına bağlı olarak ortaya çıkan görüntü parlaklık değişimlerine sınır getirir. Ergonomi açısından ekranın en az 20 derece dikey hareket etmesini zorunlu kılar. Elektrostatiki elektrik ve manyetik alanlara sınır getirir ve ses emisyonunu sınırlar. Monitör yapımında insan sağlığını tehdit eden maddeler kullanılmasını yasaklar. Kurşun kullanılmamasını, alev almayı engelleyici madde olarak kullanılan brom ve klor miktarlarının sınırlandırılmasını sağlar. Bekleme durumunda 5W harcanmasını gerektirir. MPR II Swedish Department of Labor tarafından oluşturulan MPR II standardı, monitörlerin yaydığı en yüksek düzeyde elektromanyetik radyasyon seviyesini belirler. Monitörlerin elektromanyetik radyasyon ölçümlerini yaparak belirlenen standarda uygun hale getirilmesini sağlar. MPR II, monitörün merkezinden 50 cm uzaklığa kadar olan bölgede izin verilen elektrostatik, manyetik ve elektrik alanlarının en 53 yüksek düzeylerini tanımlamıştır. Buna göre MPR II logosu bulunan monitörün çevresindeki; elektrostatik potansiyel, elektrik alanı, manyetik alan MPR II tarafından belirlenmiş standart değerlerdedir. ISO standartlarına göre piksel kusurları ISO 13406-2 standartlarına göre dört sınıf LCD ekran tanımlanmış olup her birinin içerebileceği hatalı piksel / alt-piksel sayısı belirlenmiştir. Çizelge 7.3. ISO 13406-2 standartlarına göre hatalı piksel / alt-piksel sayıları Aydınlık Karanlık Renkli Class I 0 0 0 Class II 2 2 5 Class III 5 15 50 Class IV 50 150 500 Class I paneller : Hiç bir piksel kusuru içeremez. Class II paneller : Her bir milyon pikselde en fazla 2 beyaz / 2 siyah / 5 renkli nokta içerebilir. Bunun anlamı 15" (1024x768) panellerde; 1 beyaz / 1 siyah / 3 renkli nokta, 17"-19" (1280x1024) panellerde, 2 beyaz / 2 siyah / 6 renkli nokta 20" ve üzeri (1600x1200) panellerde; 3 beyaz / 3 siyah / 9 renkli nokta içerebilir. Ayrıca 5x5 piksellik bir alanda 2'den fazla alt-piksel kusuru ya da 1’ den fazla piksel kusuru bulunamaz. Class III paneller : Her bir milyon pikselde en fazla 5 beyaz / 15 siyah / 50 renkli nokta içerebilir. Bunun anlamı; 15" (1024x768) panellerde 3 beyaz / 11 siyah / 39 renkli nokta - 17"-19" (1280x1024) panellerde 6 beyaz / 19 siyah / 65 renkli nokta 20" ve üzeri (1600x1200) panellerde 9 beyaz / 28 siyah / 96 renkli nokta içerebilir. Ayrıca 5x5 piksellik bir alanda 5’ ten fazla alt-piksel kusuru ya da 1’den fazla piksel kusuru bulunamaz. 54 Class IV paneller : Her bir milyon pikselde en fazla 50 beyaz / 150 siyah / 500 renkli nokta içerebilir. Bu panellerde ayrıca 5x5 piksellik bir alanda 50'den fazla alt-piksel kusuru ya da 5’ ten fazla piksel kusuru bulunamaz. 7.1.2. LCD monitörlerin niteliklerinin değerlendirilmesi LCD monitörlerin değerlendirilmesinde görüş açısı, renk derinliği, tepki süresi, kontrast oranı, ergonomik yapı gibi özellikler üzerinde durulmalıdır. Tepki süresi LCD monitörlerde, CRT monitörlerde bilindiği gibi bir yenileme hızı yoktur. LCD’yi oluşturan pikseller kendilerine sinyal verildiği sürece ışığı geçirir yada engeller durumda kalabilirler. LCD monitörlerde sorun, görüntüyü oluşturan piksellerin elektrik uygulandığı anda hemen tam geçirgen duruma geçememesi, elektrik kesildiğinde de o anda ışığı tümden kesememeleridir. Bu durum, görüntüdeki değişikliklerde bir gecikme yaratır. Siyah-beyaz-siyah geçişi için hesaplanan tepki süresi, ulaşılabilecek en iyi tepki süresidir. Gerçekte, siyah-beyaz geçiş süresinden çok, siyah-koyu geçiş süresi daha önemlidir. Çünkü bu durumda kristal çok az bir dönüş yapar ve bunu sağlamak için daha zayıf bir elektrik alan uygulanır. Oysa dönüş hızı, uygulanan elektrik alanının şiddetiyle doğru orantılıdır. Laboratuvar ortamı için kullanılacak LCD monitörlerde standart olarak minimum 16 ms’ lik tepki süresinin yeterli olduğu öngörülmektedir. Görüş açısı Görüş açısı, LCD monitörün görüntü tamamen bozulmadan kaç dereceye kadar izlenebilir olduğudur. LCD monitörlere tam karşıdan bakıldığında görüntü ideal durumdadır, ama göz seviyesi yanlara veya aşağı yukarı doğru biraz kaydırıldığında renklerin bozulduğu, beyazların sarıya kaydığı görülür. Monitörün izlenme açısı yada görüş açısı ne kadar büyükse, monitöre yandan bakılabilecek açı o kadar artacaktır. 55 1990’ larda bu açı 105-120 derece iken, güncel monitörlerde bu açı 150 derece ile 180 derece arasındadır. Önerilen ise mutlaka 165-170 derece civarında görüş açısı sağlayan monitörlerin tercih edilmesidir [54]. MVA tipindeki ekranlar en geniş görüş açılarına, çok yaygın olan TN tipindeki ekranlarsa en dar açılara sahiptir . Resim 7.1. Görüş açısının yetersiz olduğu bir LCD Resim 7.2. Görüş açısının yetersiz olduğu bir LCD Arka plan normalde beyaz, ama kötü görüş açısı nedeniyle renklerde bozulma görülmektedir (Bkz. Resim 7.2). 56 Resim 7.3. İyi bir görüş açısına sahip bir LCD Yatay ve dikey görüş açısı 160 derece olan monitörler ideal bir görüş açısına sahiptir. Ancak görüş açısının nasıl hesaplandığı da burada oldukça önemlidir. Dikey görüş açısı 145 derece olan bir monitör farklı bir kriterle ölçüldüğünde 160 derece olarak etiketlenebilir. Kontrast oranındaki az bir miktar bozulmanın (yaklaşık 1001) görüntüde görülebilir bozulmaya yol açtığı bilinmektedir. Bazı üreticiler görüş açılarını 101 yerine 51 kontrast oranına göre belirlemektedir, bu durum ucuz bir TN-Film matriksin görüş açısını 150/140 yerine 160/160'a çıkarabilmektedir. Elbette bu modernizasyon kullanıcıya hiç bir şey getirmemektedir; üretici daha geniş görüş açısına sahip yeni bir matriks kullanıyor gibi gözükse de matriks hala aynıdır, yalnızca paketin altında yer alan küçük bir yazı gerçekte yalnızca ölçüm yönteminin değiştiğini bize söylemektedir. Eğer ölçümlerde 101 kontrast oranına göre yapılmış ise, elde edilen görüş açıları nispeten daha tutarlı olmaktadır. Dolayısı ile ideal görüş açısı olan 160 derecenin, eğer 101 kontrast oranı kullanılarak elde edilen değerlerde ise ideal olduğunu söylenebilir. 57 Kontrast oranı Daha önce tanımlanmış özelliklerine eklenmesi gereken diğer önemli bir unsur da kontrast oranıdır. Bu oran figürün test sinyali kullanılarak ölçülen ve dokuz küçük kareciğin merkezinden aydınlık ölçümü yapılarak elde edilir. Ölçüm standartları ANSI/HSF’ ye göre ayarlanır. Yüksek kontrast değeri olan ürünlerde renkler daha canlı görünür. Resim 7.4. Kontrast oranı ölçüm testi Beyaz kareciklerin ortalama aydınlığı (aydınlığın toplamının karelerin sayısına bölünmesi), siyah kareciklerin ortalama aydınlığına bölünür. Bu noktada kontrast bir oran olarak gösterilir, 501, 1001, 5001 orandadır. Kontrastın en yükseği VDT’ nin kalitesinin en fazla olduğu durumlarda görülür. Yüksek aydınlıkta bile çok koyu siyah rengini oluşturabilir. Kontrast oranı günümüzde plazma ekranlarda 1 000 0001, 100 0001, 10 0001 oranlarındadır [55]. Kontrast oranı arttığında görsel algılama netliğinde artış olmaktadır. Kontrastta renk tonları yer almaz, sadece siyahtan beyaza doğru gri tonlamalar yer alır. Yüksek kontrast oranına sahip bir monitör, çok aydınlık ortamlarda bile çalışmaya imkan tanır. 58 Resim 7.5. İyi bir kontrast değerine sahip LCD monitör Örümcek ağındaki beyazlara bakıldığında sorunsuz çıktığı gözlenir (Bkz.Resim 7.2). Resim 7.6. Yetersiz kontrast değerine sahip monitör Resim 7.6’ da örümcek ağındaki detaylar görüntülenememektedir. Bu kontrast oranının yeterli olmamasından kaynaklanır. Yani, karanlık sahnelerde ve ton geçişlerinde ayrıntılar görüntülenemez. Çevre aydınlatması LCD’ nin parlaklığı olarak değerlendirilir ve cd/m2 birimiyle ölçülür. Bu değerin, monitörün siyah rengi gösterebildiği en düşük parlaklığa oranı, kontrast değerini 59 verir. En yüksek düzeydeki parlaklığı 250 cd/m2, siyahı en doygun gösterdiği parlaklık seviyesi ise 0,5 cd/m2 olan bir monitörün kontrast değeri 250 / 0,5 = 5001 olarak hesaplanır. Laboratuvarlar için kullanılması gereken LCD monitörlerin çevre aydınlatma değeri 250-350 cd/m2 olması önerilir. LCD monitörler için özellikle siyah renk sorundur, ekranının yapısı ve aydınlatmasından ötürü hiç bir zaman çok koyu, simsiyah renk elde edilemez. Siyah üretim başarısı ve bunun sonucunda yüksek kontrast değeri detayların daha iyi seçilebilmesine imkan kıldığından özellikle fotoğraf, film, video gibi uygulamalarda önem taşımaktadır. Siyah rengi iyileştirmek her zaman için daha zor olacağından üreticiler tam tersi bu denklemin pay kısmını, yani en yüksek düzeydeki parlaklık değerini arttırmak gibi bir yola da başvurmaktadır. Böylelikle 450-500cd/m2 gibi parlaklıklar kullanılarak 8001-10001 gibi yüksek kontrast değerleri elde edilmektedir. Ancak bu yöntemde siyah üretim başarısı değişmediği gibi parlaklık değeri de aşırı yükselir. Laboratuvarlar için seçilen monitörlerin ergonomi açısından önerilen en yüksek düzeydeki parlaklık değerinin 250 veya 300cd /m2 olduğu belirlenmiştir. Çözünürlük ve görülebilir alan LCD monitörler, doğası gereği tek bir doğal çözünürlüğe sahiptir. Bu doğal çözünürlüğünü üzerine çıkmak mümkün değildir. Çözünürlüğü düşürmek mümkündür ancak görüntülerde bozulma olur. Dolayısıyla, LCD monitörü sürekli doğal çözünürlüğünde kullanmak gereklidir. Bir LCD monitör, kaç inch ise, o kadar görülebilir alana sahiptir. 17" LCD'nin görülebilir alanı 17” tir [56]. 15” ve 17” boyutlu LCD monitörlerde en sık rastlanan çözünürlük seçeneği 1024x768’dir. Kaliteli 17” monitörler ve 19” LCD monitörlerin tamamı 1280x1024 çözünürlüğü destekler. 1600x1200 çözünürlük, LCD monitör şimdilik sadece 20” ve üstü modellere özgü durumdadır. 60 1280x1024 LCD monitörlerde en yaygın çözünürlüktür, çoğu LCD monitörde 1280x1024 çözünürlükte oran sorunu bulunmaz, yuvarlaklar tam yuvarlak gözükür. Çizelge 7.4. Monitörlerde boyuta göre görülebilir alan ve piksel büyüklükleri Ekran Görülebilir Alan Çözünürlük Piksel Boyutu 19" CRT 18" 1280x960 0,281 x 0,281 mm 17" LCD 17" 1280x1024 0,264 x 0,264 mm 19" LCD 19" 1280x1024 0,294 x 0,294 mm 20" LCD 20" 1600x1200 0,255 x 0,255 mm Laboratuvarlarda kullanılacak LCD monitörler için 17” lik bir görülebilir alan 1280x1024 çözünürlük ideal olduğu öngörülür. Renk miktarı 18 bit paneller ile 24 bit panel ayrımına dikkat edilmelidir. 18-bit paneller her renk için 6 bit kullanır ki sadece 262.144 renk gösterebilirler. LCD monitörlerin bir kısmında bazı teknikler kullanılarak bu giderilmeye çalışılır. Pikseller ara renkleri de göstermeye çalışırlar; fakat bu tepki süresinin yükselmesi anlamına da gelir. 18-bit panellerde ise gösterilebilecek renk miktarı 16.2 milyondur. 24 bit paneller ise 16.7 milyon renk gösterebilirler. Doğal olarak görüntüleme problemlerine rastlanmaz. Digital video arabirim bağlantısı DVI, analog ve dijital monitörlerin tek bir konnektör vasıtasıyla kullanılabilmesi için geliştirilmiş bir spesifikasyondur. 3 farklı çeşidi vardır: DVI-A : Analog sinyaller için tasarlanmıştır. DVI-D : Dijital sinyaller için tasarlanmıştır. 61 DVI-I : Hem analog, hem diital monitörler için tasarlanmıştır. Bir çok LCD monitör dijital arabirimi kullanır ve DVI-I veya DVI-D portlarına bağlanarak ekran kartından görüntü aktarılır. Dijital arabirim kullanıldığında herhangi bir sinyal dönüştürme işlemi yapılmaz. Günümüz ekran kartları genellikle standart 15-pin li VGA portuyla birlikte DVI bağlantı noktası da taşır. Yeni ekran kartlarında artık 15-pin VGA bağlantısı yerine de DVI bağlantısı bulunmaktadır. DVI çıkışlarının farklı tipleri bulunmaktadır. Ekran kartlarında genellikle DVI-I (Dual Link) çıkış yer alır. Bu çıkışa hem DVI-D (dijital) hem de DVI-I tipte kablo ile monitör bağlanabilir. Bu sebeple DVI-I kabloya olan ihtiyaç azalır. Resim 7.7. DVI-D ve D-Sub bağlantı noktaları DVI bağlantı görüntü kalitesinde iyileştirme yapan bir sistemdir. Ancak, iyi bir DSub kablosuyla, varolan analog görüntü kalitesini iyileştirmek mümkün değildir. Bu, daha iyi bir VGA kablosuyla değiştirildiği zaman görüntüde hafif de olsa iyileşme olur. Bu tür kablolarda manyetik korumalar da olduğundan, sinyallerde herhangi bir bozulma da meydana gelmesi engellenmiş olur. Bunlara ek olarak, analog bağlantı kullanılıyorsa, görüntünün ekrana ayarlanması ve oturtulması için bir ayar yapılması gerekir. DVI bağlantı kullanırken böyle bir ayar yapılmasına gerek de kalmaz. 62 OSD özelliği On Screen Display özelliği monitör üzerinden yapılabilen ayarlama yapılabilmesine imkan sağlayan bir sistemdir. Bazı monitörler, OSD desteği sunmayıp ayarlamaların sadece yazılım yoluyla yapılmasına imkan tanımaktadır. Laboratuvarlar için seçilen monitörlerde OSD desteğinin bulunmasına dikkat edilmesi önerilir. Ergonomi ve diğer unsurlar Menü tuşların diziliminin nerede olduğu, monitör kasasının rengi, hoparlörün, yükseklik ayarının olup olmaması, ekran çerçevesinin ince olup olmaması, gibi kriterler ergonomi açısından büyük önem taşır. Yükseklik ayarı olan bir monitör, doğru ve zevkli bir çalışma için önemlidir. Eğer doğru ayarlamalar yapılamıyorsa, monitörle göz arasındaki standart 20-40 derecelik açıya ulaşmak mümkün olmamayabilir. Bu özellik laboratuvarda kullanılması önerilen masa tasarımına monitörün adapte edilmesi açısından önemlidir. Ekranın çerçevesinin ince olması ergonomik açıdan oldukça önemlidir. Çerçevenin ayna gibi parlak olması da gözü rahatsız eden bir faktördür. Monitör üzerinde bulunan firma logosunun gereğinden parlak olması kullanıcıların gözünü rahatsız eden diğer bir faktördür. Menü tuşlarının yerleşiminin kötü olması, monitör ayarlamalarının doğru yapılması açısından zorluklar yaratır. Bazı monitörlerde ise yerleşim iyi olmasına rağmen, hangi tuşun ne işe yaradığını belirten etiketler belirsiz olabilir. Bu da ergonomik açıdan eksi sayılabilecek bir durumdur. Monitörün üzerinde bulunabilecek USB çıkışları, kulaklık ve mikrofon çıkışları öğrenciler için büyük bir avantajdır. 63 7.2. İnteraktif Beyaz Tahtalar Kapsamlı araştırmalar, sınıfta interaktif beyaz tahta kullanılmasıyla öğrencilerin dikkatlerinin yükseldiğini, daha hızlı anladıklarını ve bilgileri daha uzun süre akıllarında tuttuklarını göstermektedir. Bilgisayar laboratuvarlarında kullanılmak üzere seçilen interaktif beyaz tahtaların özellikleri listelenmiştir. i) Dokunma sistemine göre tasarlanmış olmalıdır. Parmakla, kalemle veya silgiyle yazı yazıp silinebilir olması önerilebilir. ii) El yazısını bilgisayar karakterine çevirebilmesi önerilir. iii) Kalem Rafı bulunması önerilir. Bir kalem veya silgi alındığında, kalem rafı hangi aracın seçildiğini otomatik olarak algılaması önerilir. iv) Dijital mürekkeple uygulamaların, web sitelerinin ve videoların üzerine yazı yazılabilinmesi önerilir. v) Kaydetme fonksiyonu bulunması önerilir. Çalışmaların yazılımla düzenlenebilir bir ekran resmi olarak kaydedilebilmesi önerilir. vi) Windows® sürümleri veya AutoCAD® yazılımı da dahil olmak üzere, çeşitli yazılım uygulamalarına doğrudan kaydedilebilmesi önerilir. vii) Sert kaplamalı polyester yüzey yırtılmaya karşı dayanıklı, projeksiyon için optimize edilmiş, kuru olarak silinebilen tahta kalemleriyle uyumlu ve beyaz tahta temizleyicileriyle kolaylıkla silinebilir olması önerilir. viii) Kolaylıkla ve güvenli şekilde duvara monte edilebilmelidir. ix) USB arabirimi ile bilgisayara bağlanabilir olması genişleme slotu bulunması ve ileride projektör kumanda tuşu gibi donanım yükseltmelerinin eklenebilmesi önerilebilir. x) Ağır yük taşıyabilen, kilitlenebilir tekerleklere ve sabitleyici emniyetlere sahip mobil, yüksekliği ayarlanabilir yer standı bulunması önerilir. xi) Üzerinde interaktif beyaz tahtaya veya duvara monte edilebilen iki bağlantı noktalı USB hub içeren, 15 watt’lık, stereo amplifiyeli hoparlörler bulunması önerilir. 64 xii) Kablosuz bağlantı imkanı tanıması, bilgisayarın USB veya Bluetooth üzerinden beyaz tahtaya bağlanabilmesi önerilir. xiii) Video görüntüsü üzerine yazı yazma/çizme imkanı tanıması önerilir. xiv) Beraberinde kullanılan yazılımı, standart şablonları kullanabilme veya kendi şablonunu yaratabilme imkanı tanıması önerilir. xv) Windows işletim sisteminin tüm sürümleri; Macintosh, Unix, Linux işletim sistemleriyle uyumlu olması önerilir. 94,5 m2’ lik bir sınıf alanı için standart interaktif tahta ölçüleri Şekil 7.1’ de gösterilmiştir. 65 Şekil 7.1. Standart olarak önerilen interaktif tahta ölçüleri 1. Otomatik kalem ve silgi rafı 2. Projeksiyonun tahtaya bağlantı yeri 3. Tahtaya tümleşik projeksiyon 4. Tahtanın en üst noktasının yerden yüksekliği 5. Tahtanın bilgisayara bağlantı noktası Tahtanın en üst noktasıyla zeminden arasında 210,8 cm lik bir uzaklık bulunmalıdır. Projeksiyonun tahtanın üst kısmında tümleşik olarak bulunması önerilir. 66 Şekil 7.2. Önerilen interaktif tahtanın bilgisayara bağlantı şekli 67 8. AĞ TASARIMI Kablosuz yerel alan ağı, kablolu ağların yerini alan hatta bu ağlara göre daha fazla fonksiyonları bulunan yeni haberleşme şeklidir. RF teknolojisini kullanan WLAN ile veri iletimi/alımı havadan, duvarlar arasından geçerek sınır tanımayan bir iletişim kablosuz olarak sunulmaktadır. Bazı hız kısıtlamaları dışında WLAN iletişimi, geleneksel LAN iletişim teknolojilerinin tüm özelliklerini kapsamakta hatta daha da fazla özellik içerebilmektedir [56]. WLAN iletişimi ile kurulumu tasarlanan laboratuvarlara yeni bir alt yapı kazandırılabilir, bu altyapının yarattığı en önemli avantaj ise öğretmenlere ve öğrencilere çalışma ortamında dinamizm kazandırmasıdır. Özellikle üniversitelerde öğrenci öğretmenler laboratuvar ortamlarında daha rahat bir çalışma ortamına sahip olmaktadırlar [57]. 8.1. Bilgisayar Laboratuvarlarında Kablosuz Ağ Kullanmanın Gerekliliği Teknolojik gelişmelerle donanımdaki hızın artması ve maliyetin ucuzlaması kablosuz bağlantıyı eğitim ortamları için de çok cazip hale getirmektedir.Günümüzde esnek sınıf temeline dayalı öğretim ortamlarına geçişin gerekliliği ve ağ yapısının değiştirilebilir ve büyütülebilir olması sebebiyle kablosuz ağ kullanımı bir gereklilik haline gelmiştir. Kablosuz ağ, sınıflara kablo çekmek için okulun kalın duvarlarını delmeye gerek kalmadan, her sınıfı kapsayacak şekilde yaygın bir yerel ağın kurulması, böylece, önce öğretmenlerin, sonra öğrencilerin, okul binasında ihtiyaç duydukları anda yerel ağa ve İnternet’e erişimlerinin sağlanması açısından önemlidir. Şu bir gerçektir ki bağlanılabilirlik ne kadar fazla olur ise üretkenlik o oranda artacaktır. 2002 yılında eğitim ortamları için gerekli multimedia sistemlerini belirlemek amacıyla Amerika’daki yerel okullardan seçilen 500 eğitimci üzerinde yapılan bir anketin sonuçlarına göre son 5 yılda sadece bilgisayar laboratuvarlarında değil tüm sınıflarda kablosuz erişimin gerekli olduğunu savunan eğitimci oranı %46,8’dir [77]. 68 Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) Vakıflar Bankası ile ortaklaşa yürüttüğü ‘Her Öğretmene Dizüstü Bilgisayar Kampanyası’ kapsamında taşınabilir bilgisayara sahip olan öğretmen sayısı 83 bin 419 dur [58]. Toplam öğretmen sayısının 575.000 olduğu ülkemizde yaklaşık olarak öğretmenlerimizin %15 i taşınabilir bilgisayar sahiptir. Bu da gösteriyor ki; okul içinde sadece bilgisayar laboratuvarında internet ve ağ kaynaklarına erişim sınırlandırılması öğretmenin üretkenliğini azaltacak ya da diğer alanlara kablo çekmek maliyeti arttıracaktır. Bu sebeple, okul için kurulacak kablosuz ağ en uygun çözüm önerisi olarak düşünülebilir. Kablosuz ağların eğitim ortamlarına sağladığı yararlar aşağıdaki gibi sıralanabilir. i) Kampüs bahçesindeki herhangi bir öğrenci aynı anda Internet’e erişerek kendine gereken kaynakları araştırabilir. ii) Üniversitedeki öğrencilerin bilgiye erişimini, bilgi paylaşımını ve öğrenmelerini kolaylaştırır. iii) Ağ yöneticileri eski ve tarihi binalarda kablosuz yerel ağ yardımıyla bilgisayar ağı kurulumunu düşük maliyetle gerçekleştirebilmektedirler. iv) Kablosuz ağ bağlantılarını kurmak kablolu ağ bağlantılarını kurmaktan daha kolay ve daha çabuktur. v) Kablosuz donanım için ilk yatırım daha yüksek olabilir ancak toplam kurulum harcamaları ve kullanım süresi masrafı daha düşüktür. vi) Eğitim ortamları için esneklik sağlar. Kablosuz ortama geçmek istenilen şekilde ve istenilen zamanda çalışabilme özgürlüğü sağlar. vii) Bağımsızlık ve esneklik özellikleri sayesinde, kullanımı bir çok açıdan sabit kablolu ağa göre daha kolaydır; örneğin kablosuz erişim noktası bulunan toplantı odası veya koridor gibi herhangi bir yerden erişim kurulabilir ve sadece bilgisayar laboratuvarı değil okulun tümüne dağıtım ek bir kablolama ve işçilik maliyeti gerekmeden sorunsuz bir şekilde yapılabilir. viii) Geçmişte kablosuz ortam uyarlaması gereken alanların karşılaştığı en büyük engel güvenlikti, ancak günümüzde teknolojideki gelişmeler ve doğru güvenlik 69 önlemleriyle bu endişeler ortadan kaldırılabilmektedir. Kablosuz ağlardaki erişim denetimi ve kimlik doğrulama sistemleri sabit kurulumlar kadar güvenlidir. PIN, doğrulama kodu, zamanlanan kilitleme ve kullanıcı parolaları gibi önlemlerinin tümü önemli bilgileri korumak için kullanılabilir. 8.2. Kablolu Ağlarla Karşılaştırma Kablosuz yerel ağların, geleneksel yerel ağlara karşı üstünlükleri aşağıdaki gibi sıralanabilir. Mobilite Kablosuz yerel ağlar ağ kullanıcılarına ortamın hangi noktasında olursa olsunlar, hareket halinde dahi gerçek zamanlı bilgi erişimi sağlar. Kurulum hızı ve basitliği Kablosuz yerel ağ sistemleri kurulumu hızlı ve kolaydır, ayrıca duvar ve tavanlardan kablo çekme zorunluluğu da ortadan kaldırır. Kurulum esnekliği Kablosuz ağ teknolojisi kablolu ağın erişemeyeceği yerlere ulaşımı sağlar. İleriye yönelik maliyet kazancı Bütün okul düzeyinde düşünüldüğünde kablosuz ağ kurabilmek için ilk olarak harcanması gereken miktar kablolu bir ağdan daha fazla olmakla birlikte hayat evresi sarfiyatı çok azdır. Uzun vadeli kazançları, çok yer değiştirme gerektiren dinamik ortamlarda kendini belli eder. 70 Genişletilebilirlik Yapılar kolaylıkla değiştirilebilir ve az miktarda kullanıcının oluşturacağı noktadan noktaya erişim ağ yapısından, binlerce kullanıcıya geniş bir yelpazeyi kapsar. 8.3. Laboratuvar İçin Kullanılması Önerilen Ağ Standardı ve Özellikleri Kablosuz teknolojilerin, en çok bilinenleri IEEE 802 teknolojileridir. Genel olarak IEEE, bünyesinde oluşturduğu özel çalışma grupları aracılığıyla, varolan kablosuz ağ teknolojilerini standartlaştırmakta, yeni ve gelişmiş kablosuz ortamlar için OSI katmanlarından fiziksel katman ve veri bağı katmanı seviyesinde standartlar oluşturmaktadır. IEEE nin yanısıra, kablosuz teknolojilerde ilgili cihaz standartlarını ve cihazlar arası iletişim standartlarını belirleyen kar amaçlı veya kar amaçsız çalışan, Blutooth SIG (Bluetooth Special Interest Group), IrDA (Infrared Data Association), ve bu gibi çeşitli organizasyonlar vardır. Kuruluması planlanan laboratuvar için kablosuz erişim standardı 802.11g olarak öngörülmektedir. IEEE 802.11 teknolojileri, çalıştıkları frekans aralıkları ve destekledikleri veri oranları açısından özelleşmiş ve çeşitlenmiştir. 802.11g standardı ile, 54 Mbps veri hızlarına ulaşılmaktadır. 8.3.1. Kablosuz bileşenlerin standart özellikleri Kablosuz ağın kablolu ağdan tek farkı bilgisayarlar arasındaki bağlantı sistemi kurulurken kablo kullanılmamasıdır. Burada, switch yerine access point adı verilen cihaz kullanılır. Eğer okul binası içindeki laboratuvar dışı her alanda kablosuz erişim sağlanması düşünülüyorsa her kata AP yerleştirilmesi önerilir. Bu şekilde hareket halinde olunsa bile, kesintisiz bağlantı sağlanmış olur. 71 20+1 lik bir kablosuz ağ kurulumunda gerekli olan konfigürasyon access point, adsl erişiminin sağlanması için adsl modem, router ve her bir masaüstü bilgisayar için PCI kartıdır. Fakat gelişen teknolojiyle birlikte router modem ve access point ayrı ayrı kullanmak yerine tek bir cihazla sağlamak mümkündür. Kablosuz PCI kartı standart özellikleri Kablosuz ağ kurulumunda kullanılacak PCI kartı standartları aşağıda verilmiştir. Genel olarak i) IEEE 802.11g 54 Mbps ve 802.11b 11 Mbps kablosuz standartlarıyla uyumlu olması ii) 13 (Avrupa - ETSI) iletişim kanallarını kullanması iii)100 m alanda kablosuz bağlantı erişimi, ağ hızı 125mbps,54 mbps ve 11 mbps desteklemesi iv) PCI 32bit/33MHz slot tipi bulunması v) 2.412GHz to 2.472GHz frekans bandı genişliğinde olması Güvenlik için i) WiFi Korumalı Erişim 2 (WPA2) ve WPA sağlaması ii) 64 / 128 bit Kablolu Eşdeğeri Gizlilik (WEP) sağlaması iii) WiFi Korumalı Erişim (WPA)/PSK bulunması Ortam koşulları i) Çalışma/Depolama Sıcaklığı 0~50º C/-20~70º C düzeylerinde olması, ii) Çalışma/Depolama Nem Oranı %20~%80/%5~%95 yoğunlaşmasız değerlerinde olması, 72 İçerdiği standartlar açısından i) CE Onaylı ii) FCC Onaylı iii) IC Onaylı iv) Güvenlik Onayı (UL, CUL) bulunması En düşük sistem ihtiyaçları açısından Windows 98SE/Me/2000/XP (Service Pack 1 ve 2) desteklemesi önerilir. Standart olarak öngörülen ADSL Wireless 11g Firewall Router özellikleri ADSL Wireless 11g Firewall Router, ADSL 2 / 2+ modem, 802.11g Access Point, Router, Firewall ve 4-port switch özelliklerini bir arada bulundurmalıdır. Genel olarak i) 5dbi kazançlı anten ii) ADSL2+ Desteği ile yüksek hızlı internet bağlantısı iii) 4 port 10/100 switch iv) Firewall desteği v) İçerik filtreleme opsiyonu vi) Network tabanlı antivirüs kontrolü vii) 125 Mbps hızında kablosuz bağlantı sağlaması 802.11b/g/g+ 125mbps kablosuz iletişimi desteklemesi viii) IEEE 802.11g desteği ile Kablosuz bağlantı sağlayabilmesi. Güvenlik olarak i) Gelişmiş Firewall desteği hackerlardan güvenle ağ koruması yapabilmesi, ii) 256-bit WPA şifreleme ve 128-bit WEP şifreleme desteği 73 iii) Web sayfasının adını yazarak veya anahtar kelime yazarak istenmeyen web sayfalarına giriş yasağı getirebilmesi önerilir. Bağlantı olarak i) 253 kullanıcı desteği bulunması ii) DHCP Server olarak çalışıp kullanıcılara otomatik IP adresi dağıtabilmesi önerilir. iii) İnternetten ağda bulunan PC, Server veya kamera gibi cihazlara erişebilme imkanı sunabilmesi iv) Web tabanlı kolay ve basit konfigürasyon desteği sağlayabilmesi önerilir. 74 9. KULLANILMASI ÖNERİLEN YAZILIMLAR 9.1. İşletim Sistemi İşletim Sisteminin seçiminde göz önünde bulundurulması gereken kriterler kurulmasını önerdiğimiz kablosuz ağ ortamını desteklemesi ve eğitsel amaçlı güncel yazılımların çalıştırılmasına imkan sağlamasıdır. Araştırma yapıldığında piyasadaki güncel yazılımların çoğunun WindowsXP İşletim sistemi için tasarlandığını ve bu sistemde sorunsuz çalışabildiği görülmüştür. Microsoft şirketi tarafından işletim sistemlerinin kullanım oranları üzerine yapılan araştırmada WindowsXP işletim sisteminin 2001 yılının Ekim ayından bu yana satışların 46 milyon lisansla en çok kullanılan işletim sistemi olduğunu belirtmiştir. 9.2. NetOp School Yazılım örnek bir laboratuvara kurulmuş ve elde edilen sonuçlara göre, ağ bağlantılı sınıflarda eğitimin daha kolay ve sezgisel hale getirildiği görülmüştür. Öğretmenin veya herhangi bir öğrencinin ekranındaki görüntünün, bütün PC'lerde aynı anda görüntülenebilmesini sağladığı için eğitim ortamlarının sorunlarından biri olan en sondaki öğrencinin eğitmenle iletişim kuramama zorluğunu ortadan kaldırdığı kanıtlanmıştır. Çalışmalarını takip etmek için, öğrencilerin ekranlarını gözden geçirme, ağ üzerinde testler uygulama, öğrencilerin, uygulamaları ve Internet'i kullanma biçimlerini kontrol etme imkânı sağladığı belirlenmiştir. NetOp School, için ekstra donanım ihtiyacı duyulmamıştır. Bu yazılımın ücretsiz olarak temin edilebilir olması artılarından biridir. 9.3. Office 2007 Öğrencilerin öğretim metoduna göre ihtiyacı olacak sunumlarını, yazılı dökümanlarını hazırlayabilmesi, basit web sayfalarını hazırlayabilmesi açısından önerilen yazılımdır. 75 9.4. DeepFreeze Eğitmen için en büyük zorluk laboratuvarlardaki bilgisayarların virüslerden ve öğrencilerin yaptıkları hatalardan dolayı sistem çökmesi veya sistemin düzgün çalışamaması gibi problemlerle karşı karşıya kalmasıdır. Bu program bilgisayarın her açılışında sistemin ilk kurulduğu andaki haline dönmesini sağlar. Önerilen yazılımlar Anadolu Öğretmen Lisesi Bilgisayar laboratuvarında kurulmuş ve tarafımdan denenmiş halen kullanımda olan yazılımlardır. 76 10. STANDART OLARAK ÖNERİLEN BİLGİSAYAR LABORATUVARININ SANAL TASARIMI Yapılan kaynak taramasından elde edilen bulgular ve öngörülen standartlar doğrultusunda önerilen bilgisayar laboratuvarı planına ait ölçüler, yerleşim düzeni, aydınlatma sistemi ve laboratuvarda kullanılması planlanan materyallerin standart boyutları ele alınarak laboratuvarın üst ve yan görünüm planları ve materyallerin yerleşimi ve ölçümleri çizilmiştir. Bilgisayar laboratuvarı planının çiziminde, laboratuvarın kapasitesinin standart olarak 20 öğrenci ve 1 öğretmen toplam 21 kişi olacak şekilde belirlenmiştir. Plan çiziminde laboratuvarın dikdörtgen biçiminde olmasının eğitim ve öğretim etkinliği açısından en iyi biçim olduğu ve 21 kişilik kapasiteye göre laboratuvarın en boy oranın 7,5 x 12,6 m yüksekliğin ise 3m olarak alınması uygun görülmüştür. 21 kişilik kapasite için seçilen akıllı tahtanın standart olarak, öğrencilerin kullandığı masa ve sandalyelerin yüksekliği ve en arkadaki öğrenciye de rahat bir görüş açısı sağlanması düşünülerek, tahtanın en üst noktasından yere olan uzaklığının 2.108 m olarak alınması öngörülmüştür. En iyi yerleşim düzeninin eğitim ve öğretim etkinlikleri açısından klasik sıralı düzen olması gerektiğinden plan çizimleri bu düzene göre yapılmıştır. Laboratuvarın aydınlatma planın çiziminde, Şekil 10.1’ de 32 adet TL 54/40wattlık flouresan ve her armatürde 2 adet flouresan kullanılması düşünüldüğünden toplam 16 adet armatür kullanılmıştır. Laboratuvarın toplam pencere alanı taban alanını %6 sı olacak şekilde 5,67 m2 olarak öngörülmektedir. 77 Şekil 10.1. Bilgisayar laboratuvarı planı 1. Scanner 2. Yazıcı 3. İnteraktif tahta 4. Lambaları gün ışığına göre kontol eden otomatik anahtar 5. Aydınlatma armatürü 6. Harekete duyarlı sensör 7. Dolap 8. Pencere 78 Mekan sensörleri Şekil 10.1’de duvara ya da tavana monte edilebilen, odanın boş olduğunda otomatik olarak ışıkların kapanmasını sağlayan harekete duyarlı ve otomatik anahtarlama sisteminin açık konumunda bırakılmasıyla güneş ışığının yeterli olduğu durumlarda gerekli ışık miktarını arttırıp azaltabilen iki ayrı sensör bulunmaktadır. Kullanılması önerilen armatür İçerisinde 2 adet 40 Watt’lık TL5 flouresan bulunan tavana asılı biçimde yerleştirilen, yarı yansıtmalı, düşük renk değişimli parabolik çapraz akım kontrollü yüzeye sahip, en az %80 oranında verimlilik kazanılabilinen, her bir lamba için en az 59 watt lık girişi bulunan direk ve dolaylı aydınlatmayı birlikte sağlayan aydınlatma armatürü kullanılması önerilmektedir. Şekil 10.2. Laboratuarın yandan görünümü 1. Aydınlatma armatürü 2. İnteraktif tahta 3. Öğretmen masası 4. Öğrenci masası 5. Masaya gömülü, eğimli monitör 6. Ergonomik sandalye 79 11. MALİYET ANALİZİ Önerilen ekipmanlara ait piyasalardan toplanan değerler Çizelge 11.1’ de listelenmiştir. Çizelge 11.1. Önerilen ekipmanlara göre toplam maliyet Adet Fiyat ($) Server+17”LCD Ekipman 1 944 PC+20 17”LCD 20 12 520 PCI Kartı 21 819 Kablosuz ADSL2 Modem+Router 1 113 PCI Kartı 21 819 Tarayıcı 1 150 Yazıcı 1 201 Webcam 1 116 İnteraktif Tahta 1 3485,54 Masa 21 2709 Sandalye 21 627,4 Win XP+SP2 21 1995 Office (3 kullanıcılı) 7 1057 Anti virüs +Firewall 1 67 Klima 1 770 Yer döşemeleri Toplam Maliyet 55m2 330 26722,94 Maliyet analizi sonucuna göre standart olarak önerilen laboratuvarın maliyeti MEB’in bilgisayar laboratuvarları kurulumu için ayırdığı maliyetten 5778$ daha azdır. Her bir parça fiyatı piyasadaki tek bir parça değerlerinin ortalaması alınarak belirlenmiştir. Toplu alımlar söz konusu olduğunda fiyatın daha da düşürüleceği bilinmektedir. 80 12. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Ergonomik kriterlere uygun olmadan ve hiçbir standart göz önünde bulundurulmadan kurulan bilgisayar laboratuvarlarının öğrencinin ve öğretmenin verimliliği ve sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olduğu, bu ortamların kurulum aşamasında standartlara göre tasarımının yapılarak düzenlenmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Monitör seçiminde 17” lik LCD monitörlerin kullanılması önerilmektedir. Dünyadaki uygulamalar incelendiğinde bilgisayar laboratuvarlarının tasarımında klasik yerleşim düzeninin öğrenci öğretmen etkileşimi açısından doğru bir seçim olacağı önerilmektedir. Yapılan araştırmalara göre sınıf sayısının mümkün olan en az sayıda tutulması gerekmektedir. Bu sebeple standart bir bilgisayar laboratuvarının 20 öğrenci ve 1 öğretmen olacak şekilde en az 94.5 m2 ‘lik alan üzerine kurulu en boy oranının 12.6 x 7,5 olması öngörülmektedir. Öğrenci sağlığı açısından laboratuvarlarda kullanılan sandalye ve masaların ergonomik yapıda olması gerekmektedir. Bu sebeple seçilen sandalyelerin The Health & Safety’ in BS EN ISO 9241-5 standardına uygun olacak şekilde seçilmesinin ergonomik olmayan sandalye ve masaların yaratacağı sağlık sorunlarını aza indirmesi bakımından önemli olduğu sonucuna varılmıştır. Tavan ve duvar döşemelerinin, NBR 10152/87 standardına uygun gürültü indirgeme katsayısı 55-60 NRC ve en az ses iletim katsayısı 40 STC olacak biçimde tasarlanması önerilmektedir. Bunun için yan ve arka duvarların belirtilen oranlarda akustik düzenlemesinin yapılması ön tarafta ise hiçbir akustik malzemenin kullanılmaması gerektiği sonucuna varılmıştır. 81 Döşeme malzemesi olarak antistatik, kolay temizlenebilir, aşınmaya dayanıklı ve uygun maliyetli olması açısından polivinil karoların seçilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. ASHRAE’ nin belirlediği standarda göre bilgisayar laboratuvarlarında ısı düzeyi donanımlar da göz önüne alındığında optimum olarak 18-23 ˚ C dir. Nem düzeyleri 20-80 fand aralığında optimum olarak 30-50 fand olması gerekmektedir. Bu sebeple, standart olarak önerilen 94.5 m2 lik alan için hesaplanan yeterli klima gücü 44400btu/h olması öngörülmektedir. Aydınlatma eğitim ortamlarının verimliliği ve öğrenci öğretmen sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır. Bu sebeple kurulacak bilgisayar laboratuvarlarında seçilen aydınlatma elemanlarının sayısının, ortamın ANSI/HFS standardına göre toplam aydınlatma ihtiyacı olan 300 lux düzeyini sağlayacak şekilde hesaplanması ve laboratuvar aydınlatılmasında her biri 2 adet flouresan lambalı, parabolik, elektrik balastlı ve uzun ömürlü armatürlerin seçilmesi önerilmektedir. Hesaplamalar sonunda 16 adet armatür kullanımının uygun olduğu görülmüştür. Laboratuvarda standart olarak seçilen işletim sisteminin kablosuz ağ bağlantısını desteklemesi ve güncel uygulamaları çalıştırabilmesi açısından Windows XP olması önerilmektedir. Laboratuvarlarda bulunması gereken diğer standart yazılımlar ise Netop School, Deepfreeze, Office 2007, olması öngörülmektedir. Yapılan araştırmalara göre, düşen maliyetleri de göz önüne alındığında kablosuz ağların, kablolu ağlara oranla bilgisayar laboratuvarları için daha iyi bir çözüm olacağı sonucuna varılmıştır. Burada sanal bir bilgisayar laboratuvarı tasarımı gerçekleştirilmiştir. İleride yapılacak olan araştırmalara ilişkin olarak; kurulan ve kurulacak olan bilgisayar laboratuvarlarında, önerilen tasarıma göre düzenlenmenin yapılması, tasarımının öğrenci ve öğretmen üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerinin araştırılması ve 82 sonuçlara göre düzenlemenin yeniden yapılandırılarak bilgisayar laboratuvarları için eksiksiz bir standart oluşturulması önerilmektedir. 83 KAYNAKLAR 1. Şimşek M, Mühendislikte Ergonomik Faktörler,“Ergonomiye Genel Bir Yaklaşım”, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, İstanbul, 7, 50,244281 (1994). 2. İnternet: Milli Eğitim Bakanlığı, “Dünya Bankası Dökümanı”, http:// www. meb . gov.tr /duyurular / duyurular /Projeler / TEPIIFaz OnHaz Dokuman 2004/ TEPPadFazIITurkce .pdf (2004). 3. İnternet: Devlet denetleme kurulu, “Temel Eğitim Programı Ve Bu Programın Gerçekleştirilmesinde 16.08.1997 Günlü, 4306 Sayılı Yasanın Katkılarının Araştırılıp Denetlenmesine İlişkin Rapor”, http//tccb.gov.tr/tr_html/DDK /teb.htm#VI_D_1 (2004). 4. Finn, C., & Pannozzo, G., Fall., “The why’s of class size Student behavior in small classes”, Review of Educational Research, 73(3): 321-368 (2003). 5. Nye, B., Hedges, L., “Do minorities experience larger lasting benefits from small classes?”, The Journal of Educational Research, 98(2): 94-100 (2004). 6. İnternet: İstanbul Teknik Üniversitesi, “Ergonominin Hedefleri”, http//www.students. itu.edu.tr /~ergonomi/bilbank/default.html (2003). 7. Erkan N. “ Ergonomi, Verimlilik, sağlık ve güvenlik için insan faktörü mühendisliği”, MPM Yay., Ankara, 373:17,20,50,175 (2003). 8. Kaya, Z.,Önder H., “Bilgisayar Destekli Eğitim ve Ergonomi”, TOJET, 1(8): 5, (2002). 9. Ulusam, S., Dülgeroğlu, D., Kurt, M., “Bilgisayar Kullananlarda Birikimli Travma Bozuklukları”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi,1: 26-32, (2001). 10. Grace P.Y. Szetoa, Leon M. Strakerb, Peter B. O’Sullivanb, “The effects of speed and force of keyboard operation on neck–shoulder muscle activities insymptomatic and asymptomatic office workers”, Elsevier , 35 ,(2005). 11. Saito S, Piccoli B, Smith MJ, et al. “Ergonomic guidelines for using notebook personal computers”, Technical Committee on Human- Computer Interaction, International Ergonomics Association. Ind Health; 38: 421-434 (2000). 12. Sullivan M., “Video display terminal health concerns”, AAOHN Journal; 37: 254-257(1989). 13. Mbaye I, Fall MC, Sagnon A, Sow ML. “Survey of pathology associated with the use of video display terminals.” Dakar Med. 43 37-40 (1998). 84 14. Sam Murphy, Peter Buckle, Dave Stubbs, “The use of the portable ergonomic observation method (PEO) to monitor the sitting posture of schoolchildren in the classroom”, Applied Ergonomics, 33: 365–370 (2002). 15. Anderson, T.J.,“Carpal Tunnel Syndrome”, National Institute for Occupational Safety and Health 45: 5-8 (1987). 16. Rufus A. Adedoyina, Bimbo O. Idowub, Rotimi E. Adagunodob, Ayodeji A. Owoyomia and Peter A. Idowub, “Musculoskeletal pain associated with the use of computer systems in Nigeria”, Technology and Health Care, 13: 125–130 (2005). 17. Chaffin, D.B., “Localized Muscle Fatigue - Definition and Measurement.” Journal of Occupational Medicine, 15(49): 346-354 (1973). 18. Tsubota, K., Nakamori, K., 1993, “Dry Eyes and Video Display Terminals” New England ,Journal of Medicine, 32: 88, 584 (1993). 19. Gomzi M., “Work environment and health in VDT use. An ergonomic approach”, Arh Hig Rada Toksikol, 45: 327-334 (1994). 20. Jackson AJ, Barnett ES, Stevens AB, McClure M, Patterson C, McReynolds MJ.,“Vision screening, eye examination and risk assesment of display screen users in a large regional teaching hospital”, Ophtalmic Physiol Opt, 17: 187-195 (1997). 21. Bullock, Ann Adams and Elizabeth Foster-Harrison,”Making the Best Decisions: Designing for Excellence”, Schools in the Middle, 60(2): 39 (1997). 22. Jaschinski-Kruza, W., “Eyestrain in VDU Users Viewing Distance and the Resting Position of Ocular Muscles”, Human Factors, 33 (1): 69-83 (1991). 23. Szeto GP, Lee R., “An ergonomic evaluation comparing desktop, notebook, and subnotebook computers”, Arch Phys Med Rehabil, 835: 27-32 (2002). 24. Collins, C.C., Muscle strain during unrestrained human eye movements, Journal of Physiology, 245: 351-369 (1975). 25. Krimsky, E.,“ The Management of Binocular Imbalance”, Lea and Febiger, 21: 101 (1948). 26. Dan Butin, “Classrooms” , National Clearing House for Educational Facilities, 4: 1-3 (2000). 27. Chatterjee, D.S., “Repetition strain injury - a recent review”, Journal of the Society of Occupational Medicine, 37: 100-105 (1987). 85 28. İnternet: Case Western Reserve University “facılıtıes desıgn criteria for the Construction and Renovation of Multimedia Classrooms At Case Western Reserve Unıversıty”, http//tiswww.case.edu/tour/Tours/CWRUnet_Tours/ Elect_Class_Tour/EC_Facilities _Design.html (1997). 29. Neufert, E., “Yapı Tasarım Bilgisi 30”,Çev.Abdullah Erkan, Zeitschriftenartikel aus Bauwelt,Germany,109-111,145,258-260,262 (1983). 30. Melehevich,A.,Millin J., “Technology ClassroomLessons Learned At A Small College”, DBLP,8: 13-17 (2004). 31. İnternet: Randolph Macon College “Computer Classroom”, http//www.rmc.edu/ directory/offices/library/tour/images/ classroom.jpg (2004). 32. İnternet: Cornell Universty, ”Computer Classroom”, http//www.library.cornell. edu/olinuris/ref/Martha.jpg (2001). 33. Eduardo L. Krüger, Paulo H.T. Zannin, “Acoustic, thermal and luminous comfort in classrooms”,Elseiver,39: 1055-1063 (2004). 34. Abdülrahimov,R. “Mimarlıkta Aydınlatma”, Karadeniz Teknik Üniveristesi, Trabzon, 14-17-18-38 (2001). 35. Özbudak Y.B., Gümüş B., Çetin F.D., “İç mekan aydınlatmasında renk ve aydınlatma sistemi ilişkisi,. II. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu”,Diyarbakır (2003). 36. Wilkins A., “Coloured overlays and their benefit for reading”, Journal of Research in Reading 24(1): 41-46 (2001). 37. Clariana R.B., “An interaction of screen colour and lesson task in CAL”, British Journal of Educational Technology, 35(1): 35 (2004). 38. Pearson R., Van Schaik P. “The effect of spatial layout of and link colour in web pages on performance in a visual search task and an interactive search task” , International Journal of Human-Computer Studies, 59(3): 327 (2003). 39. Wu J-H., Yuan Y., “Improving searching and reading performance the effect of highlighting and text color coding”, Information & Management, 40(7): 617 (2003). 40. Stone N.J., “Environmental view and color for a simulated telemarketing task, Journal of Environmental Psychology”, Elseiver, 23 (1): 63-78 (2003). 41. İnternet: Environmental Protection Agency (EPA), “Gren Lights Program”, http://www. epa. gov/ greenlights.html (1999). 86 42. Shapiro S., “Preschool ecologyA study of three environmental variables”,ERIC, 12(4): 171-186 ( 1975). 43. Tanner, C.Kenneth, “The influence of school architecture an academic achievement”, Journal of Education Administration, 38: 309-330 (1997). 44. Bommel van Wout., “CIE and the Way of Putting Lighting and Health into Daily Lighting Practice”, Proceeding Book of Lux Europa 2005, Berlin, 56: 25-26 (2005). 45. Brainard G ve Glickman G., “The Biological Potency of Light in Humans Significance to Health and Behavior”, 25th Session of CIE Proceedings, San Diego, 1: 122-133 (2003). 46. Küller, R., “The Influence of Light on Circarhythms in Humans”, Journal of Physical Antropology and Applied Human Science, 87-91 (2001). 47. Philips, “Aydınlatma Kontrol Sistemleri İle Binalarda Maksimum Enerji Tasarrufu”, 3E Electrotech Dergisi, 10: 110-11 ( 2002). 48. Kadirbeyoğlu, M., “Aydınlatma Kontrol Sistemlerinin Önemi”, 3E Electrotech Dergisi, 98: 10,12 (2002). 49. Kocabey, S., “Dahili Ortamlarda Aydınlık Seviyesinin Kontrolü İle Enerji Tasarrufunun Sağlanması”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniv. Fen Bil. Ens ., 30-36 (1999). 50. Demir N., Onaygil, S., “Ofislerde Tercih Edilen Aydınlık Düzeyi Değerleri”, 6. Elektrik Mühendisleri Ulusal Kongresi, İstanbul, 40-44 (1994). 51. IES, “IES Code- for Interior Lighting”, IES, London, 55-78 (1977). 52. Küller, R., Laike, T., “The Impact of Flicker From Lighting on Well-Being, Performance and Physiological Arousal”. Ergonomics, 41(4): 433, 447 (1998). 53. Kafalı, M. A., “Seramik yer ve duvar kaplamaları”, Sektörel Araştırma Raporu, Ankara, 8 (2005). 54. İnternet: University of Cinnati, “Design of Electronic Classroom”www. ucit. uc.edu / eclassroom / planning.asp (2006). 55. Ming –Te, Chen, Chin-Chiuan Lin, “Comparison of TFT-LCD and Crt on visual recognation and subjective preference”, Elsevier, 34: 167-174 (2004). 56. İnternet: Educause, “The wireless campus”, http//www.educause.edu /issues /wireless. html (2002). 87 57. Groot, M., “Multimedia Projectors A Key Component in the Classroom of the Future” , T H E Journal, 29 (11): 4,18 (2002). 58. İnternet: Milli Eğitim Bakanlığı “MEB İstatistik”, http//www.meb.gov .tr/stats/ Apk2002 /801.htm (2006). 88 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, adı : Çiğdem, POLAT Uyruğu : T.C. Doğum tarihi ve yeri : 04.05.1981 Bolu Medeni hali : Bekar Telefon : 0 (374) 270 13 56 e-mail : [email protected]. Eğitim Derece Eğitim Birimi Mezuniyet tarihi Lisans Uludağ Üniveristesi/ BÖTE 2003 Lise Bolu Atatürk Lisesi 1998 Yıl Yer Görev 2003-2006 Anadolu Öğretmen Lisesi Öğretmen İş Deneyimi Yabancı Dil İngilizce Hobiler Yüzme, bilgisayar
