praksis - World Public Library

Transkript

İsmet Şahin
Anti Kapitalist Manifesto
PRAKSİS
İSMET ŞAHİN 1969 Artvin-Hopa doğumlu. 1975’te ailesi ile Ankara’ya taşınır.
İlkokula, Ankara, Aydınlıkevler İlköğretim okulunda başlar. Orta ve liseyi
aynı semte, Mehmet Akif ve Aydınlıkevler Lisesinde bitirir. 1988’de Hacettepe
Üniversitesi Felsefe Bölümüne girer. Politik çalışmaları onu, İstanbul’a sürükleyince
okulunu yarım bırakır. İstanbul Ünv. Kütüphanecilik bölümüne girer ama aynı
gerekçeler ile onu da yarım bırakmak zorunda kalır.
Politik-örgütlü yaşamına 1984 yılında, Ankara’da ‘Kurtuluşçu’ (KSD) olarak başlar.
12 Eylül sonrası Devlis örgütlenmesini üstlenir. 1987’de Devlis’in yayın organı
olarak Liseli Genç dergisini çıkarır. Aynı zamanda Yeni Aşama, Yeni Öncü
dergileri ve İşçi Dünyası gazetesinin örgütlenmesinde görev alır. 1990’a kadar ayni
siyasi yapının çeşitli kademelerinde görevler üstlenir.
1990’da, Kürt emekçilerinin ayrı örgütlenmesi (Kurtuluş ortak örgütlenme
anlayışındaydı), demokratik kitle örgütlerinin yapısı (Kurtuluş kitle örgütlerine
kendi siyasi programını dayatan ikameci ve merkezi bir tutum alıyordu), SSCB’nin
sınıf karakteri, devrim (Kurtuluş demokratik devrim anlayışındaydı) ve örgütlenme
sorunlarında yaşadığı bir dizi tartışma üzerinden Kurtuluş’tan ayrılarak arkadaşları
ile birlikte yeni bir siyasi yapı oluşturur.
1990 yılında Komünist İşçi adlı örgütü kurmak ve yönetmekten gözaltına alınır.
Delil yetersizliğinden tutuksuz yargılanırlar ve beraat ederler.
1992’lerde yayın hayatına başlayan Sosyalist İşçi ve daha sonra İşçiler ve Politika
dergileri yazı kurulu üyeliği yapar.
1996’da yasal parti çalışmalarının teorik yayını olarak Praksis dergisini çıkarır. Ve
Praksis yayın evini kurar. 1996 sonlarında yayın hayatına başlayan Sokak gazetesi
yayın yönetmenliğini üstlenir. 2001’de Komünist İşçi gazetesini yayınlar. Aynı
dönemde Emperyalizm adında bir derleme ve Marksizm Neden Teröre Karşıdır
adında çevirisini yaptığı bir broşür yayınlar.
2006 yılında, Praksis çevresi olarak politik-teorik çalışmalarını sürdürürlerken,
Demokratik Toplum Partisinin, (DTP) Türkiyelileşme çabalarına katkıda
bulunması için kedisine yapılan daveti kabul eder. DTP yönetiminde yer alır.
2007 yılı genel seçimlerinde, solun ortak adayı olarak Balıkesir’de Bin Umut Bağımsız
Milletvekili adayı olur.
2009 yılında DTP’nın kapatılması sonrası, kurulan Barış ve Demokrasi Partisine
katılır. Türkiye ezilenlerinin yüreğini Kürt halkının yaktığı devrimci ateşle
ısıtarak, Türkiye emekçilerinin enternasyonalist, birleşik demokrasi ve sosyalizm
mücadelesini örmek için çalışmalarını sürdürmektedir.
Anti Kapitalist
Manifesto
İSMET ŞAHİN
PRAKSİS
2010, Ocak
Ankara, Türkiye
Ocak 2010 Ankara
Praksis Yayıncılık
Bu kitabın bütün yayın hakları Praksis Yayın evine aittir. Kaynağı belirtilmek
koşuluyla alıntı yapılabilir. Ve yine izin almak koşulu ile yazılar çoğaltılarak
dağıtılabilir. Ticari amaç güdülmediği sürece, yayınlarımız kişisel bilgi edinimi amacıyla çoğaltılabilir ve kullanılabilir.
Yazar: İsmet Şahin
Baskı: Korza Yayin Basım Sanayi Tic. Ltd. Şti.
Büyük Sanayi 1. Cad. 95/1
İskitler- Altındağ- Ankara
Kapak, dizgi, tashih ve mizanpaj: Praksis Yayıncılık
ISBN 978-975-93016-1-3
Praksis Yayıncılık
Ankara
[email protected]
Fatoş Ve Oğlum Deniz’e
İÇİNDEKİLER
• ÖNSÖZ 9
• GELENEK SÜRÜYOR
11
• FELSEFENİN GİZİ
17
• USSAL DEVRİM VE HEGEL
23
• BİR ‘FİLOZOFUN’ KURGUL CENNET ARAYIŞI 41
• MARKSİST TARİH KURAMI
53
• İHANETE UĞRAYAN DEVRİM
77
• UÇURUMUN EŞİĞİNDEKİ KAPİTALİZM
93
• KAÇINILMAZ OLANI GÖRMEK
97
• DEMOKRASİYİ VE SOSYALİZMİ KAZACANACAĞIZ
105
• DİNLE BENİ BÜYÜK APOLET
109
• BULGARİSTAN’DA TÜRKLER, TÜRKİYE’DE KÜRTLER 119
• KÜRT VE TÜRK EZİLENLERİ TERÖRE KARŞI 125
• 2007 GENEL SEÇİM ANALİZİ
129
• SOSYALİZM VE SAVAŞ
141
Kardeşlerim İsrafil ve Sevinç Şahin’e özel şükranlarımı sunmam gerekiyor.
Onlar bu kitabın oluşumunda gerçek pay sahibi. Makalelerin tamamını
okuyup eleştirilerini sunma inceliğini gösterdiler. Dahası kitabın bütün baskı
masraflarını üstlendiler. Onların katkıları olmasaydı bu kitabın okuyucu
karşısına çıkması imkansızdı. Bir okadar yardımları ile bu kitabın okuyucu
karşısına çıkmasında karşılığı ödenemez emeği olan Tuncay Yavuz’a
yzeniden burada teşekkürlerimi sunuyorum. İyiki varsınız.
Önsöz
G
eleceğin, insansal toplumlarının tarihçileri, günümüz insanlarını değerlendirirlerken “onlar insan değillerdi” diyeceklerdir. Kapitalizmin
tarih sahnesine ilk çıktığı İngiltere’de, Engels’in işçi sınıfının durumunu tariflemek için kullandığı bu deyim şimdi, bütün dünyayı da kapsamına alarak gerçekleşmiştir.
Kapitalizmin dört yüz yıllık gelişmesi, tarih boyu, emekçi sınıflar üzerinde süren sömürüyü yoğunlaştırarak sürdürmesinin dışında bir şey getirmemiştir. Ama ilk kez bu sömürü ilişkisinin tutsaklığını yaşayan işçiler,
kendileriyle birlikte bütün toplumu da kurtaracak nesnel-tarihsel koşulları elde etmiş olmaktadır. Kapitalizm yarattığı “mezar kazıcılarıyla”
tüm insanlığın kurtuluşunun yolunu açarken, aynı zamanda tüm insanlık üzerinde, tarihteki en barbarca sömürü ilişkisini kurdu. Kapitalizm
bu barbarlığını sürdürmek için iki dünya ve yüzlerce yerel savaşta milyonlarca insanı katletti.
Günümüzde birçok savaş sürmekle birlikte ülkeler bütçelerinin yarısına
yakın bölümlerini kendi toprakları ve dünyanın diğer halkları üzerindeki sömürüyü devam ettirmek için askeri yatırımlara harcamaktadırlar.
Tek başına ABD, 800 miyar dolar ile dünyanın geri kalan ülkelerinin silah
harcamalarına yatırdıkları paranın iki katını harcamaktadır. Tek bir örnek bile silahlanmadaki abartının boyutlarını göstermeye yeter. B2, Stealth bombardıman uçaklarının fiyatı $2,3 milyar dolardır. Tarihte yapılmış en pahalı savaş uçağıdır. Her bir uçağın değeri kendi ağırlığındaki
altının değerinden üç kat daha fazladır.1 Ama aynı ABD’de nüfusun en
ANTİ KAPİTALİST MANİFESTO
10
yoksul %20’si Mısır, Hindistan, Arjantin ve Endonezya’nın en yoksul %20
’sinden daha yoksuldur.2 İşçi sınıfının, tek tek ülkeler nezdinde ve bir bütün olarak dünyada bu sömürü ilişkilerinin ortadan kaldırılışına yönelik
her cüretkar başkaldırısının yenilgiyle sonuçlanması kapitalizmin, barbarlığının daha da perçinlenişine yol açmaktadır. Barbarlığın bu hegemonyasını sürdürmesi insansal toplumun tarihçilerini haklı çıkaracaktır.
Kabaca determinizm sosyalizmden, yana demek, Marksizm’in vulgar, kaderci bir yorumudur. Marks’ın belirttiği tarihsel zorunluluk, işçi sınıfının
girişeceği karşı zoru içerir. İşçi sınıfı ve ezilenler yönetilmemek ve bizzat yönetmek için tarih sahnesine çıkmadıkları sürece kapitalist barbarlık varlığını sürdürmeye devam edecektir. Açıktır ki tarih, akışına kendini damgasını vuran sınıflar tarafından yaratılır.
Barbarlık ekonomik, politik ve ideolojik düzeyde kendisini yeniden üreterek sömürüsünü sürdürmektedir. Bu yeniden üretimin tehlikeye girdiği
her durumda militarist güçlerini devreye sokmaktan çekinmemektedir.
Ama kapitalizm salt askeri bir baskı aygıtı değildir. Kapitalizm, içindeki
bireyleri kendine çeken, kendiliğindenliği ve bundan dolayı bir kolaylığı vardır. Günlük yaşam içerisinde birey eğer yeterli donanıma sahip
değilse kendini kolayca nesnelliğe, kapitalizmin boyunduruğuna, teslim eder. Bireylerin insanlaşma çabaları ve düşüncesi bir bilinç, irade ve
bunlardan beslenen sürekli bir etkinliği gerektirir. Marksizm özgürleşme isteğinde olan bireyin bilimsel kılavuzudur.
Marksizm, işçi sınıfına kendisiyle birlikte bir bütün olarak toplumu da kurtarmasının yollarını gösterirken, bireye de kurtuluşunun güvencesini,
işçi sınıfının bu tarihsel eylemine katılmasında olduğunu gösterir. Bireyin özgürleşmesi, tarih bilinciyle onun dönüşümüne katılmasıdır. “Koşulların ve insan faaliyetinin değiştirilmesinin ya da kendi kendine değişmesinin üst üste çakışması, ancak ussal olarak ve devrimcileştirilen pratikle kavranabilir ve anlaşılabilir “. (Marx)
Bu kitapta, son on yılın toplumsal olaylarının ve günlük bayağılıklarının
çalkantısı içinde yitip gitmekte olan insanımıza, Marksizm’in teorik postulatlarını hatırlatarak, sosyalizmin günümüzde de, insanlığın kurtuluşunun tek seçeneği olduğunu göstermeye çalıştık.
1. R.Leger Sivard, World Military and Social Expenditures 1993, syf: 42.
2. See P Rogers, and M.Dando, A Violent Peace, Global Security after the Cold War
(London: Brasseys, 1992), syf.138.
PRAKSİS
Gelenek Sürüyor
M
arksizmi burjuva bilim ve düşüncesinden ayıran nitelik, ekonomik
gereklerin tarihi açıklamasında oynadığı öncel rol değil, “bütün” anlayışı denen görüş açısıdır.” diyen Lukacs şöyle devam eder:
“Tüm Marksist sistemi ayakta tutan veya yok sayıldığı anda çökerten ilke
şudur: Devrim, bütün kategorisinin baskın çıktığı bir anlayışın ürünüdür.”
Tarih, Hegel felsefesinde, dünyanın kendisinde içkin olan düşüncenin
gerçekleşmesi anlamına geliyor. Bu gerçekleşme 'düşünce' ile bu düşüncenin kendisiyle bağdaşmayan “belirleme biçimleri” arasında kendini durmadan yeniden üreten çelişkinin koşulladığı düzenli bir gelişme süreci içinde kavranır.
Bu açıdan yola çıkan düşünme yöntemi eleştirel ve devrimci bir yöntemdir. Pozitivistler gibi doğruyu verilenlerin dünyasında buluyor değildir.
Tam tersine bunu gerçekliği daha derinden kavramaya yönelik ama
kuşkusuz kurgusal bir biçimde kavramın kendisinde arayıp bulur, çünkü kavram varlığın doğasındaki nesnel olanakları ifade eder.
Eğer varlık kendi kavramı ile özdeş değilse henüz gerçek varlık değildir.
İşte felsefe böylece siyasal yani pratiğe dönük bir çehre kazanır.
Marx ve Engels felsefeden bunu anladılar ve felsefeyi böylece “kendisiyle
çakışan “gerçeklik şeklinde geri kalmış Alman sosyal ilişkilerinin karşısına oturttular. Çünkü felsefe burjuvazinin devrimci hareketiydi ve ifadesini düşünce biçimi olarak buluyordu.
12
Hegel felsefesinin bu devrimci özünü, diyalektiği burjuva toplumun
bağrında çıkan işçi sınıfının mücadelesinde ifadesini bulan bilimsel
sosyalizm çerçevesinde sürdürürler. Ama Marx ve Engels “düşüncenin”
kendinden kaynaklanan diyalektik hareketin yerine üretici güçlerin gelişmesinden ve bu güçlerle üretim ilişkileri arasındaki çelişkilerle koşullanan tarihin gerçek hareketini koydular.
Ama bu artık bir felsefe değildi. Sadece o zamana kadarki burjuva ideal felsefesini değil aynı zamanda genel olarak her felsefeyi gerek biçim
gerekse içerik düzeyinde kesin sonuçlar olarak aşmakta ve rafa kaldırmakta idiler.
Bu, şu anlama geliyordu: Düşüncenin kendisinin diyalektiği, gerçek dünyanın diyalektik hareketinin yalnızca basit ve bilinçli yansısı idi. Dünya
bir tamamlanmış şeyler karmaşası değil, görünüşte durulmuş şeylerin,
tıpkı beynimizdeki zihinsel yansıları olan kavramlar gibi kesintisiz bir
oluş ve yok oluş değişmesinden geçtikleri son olarak bütün görünüşteki rastlantılara ve geçici geriye dönüşlere karşın, ilerleyici bir gelişmenin eninde sonunda belirmeye başladığı bir süreçler karmaşası olarak dikkate alınması düşüncesi -Engels- artık dünyanın bütünsel olarak
kavranması ve bu kavranılışın bir felsefî sistem olarak ileri sürülmesinin
bütün dayanaklarını ortadan kaldırır.
Nihayet, Lukacs'ın bütün kategorisi yönündeki önceliği Marksizme Hegelci, dahası metafizik bir kapı açar. (Bu bir paradokstur, çünkü Lukacs
'Bütünün' göreliliğini farketmiş ender düşünürlerden biridir aynı zamanda.)
Etkinlik halinde 'sonsuzca bütün' bir cisim ya da olgu yoktur. Bütün kendisinin dışında bir şey olmayan değil, kendisinin dışında daima bir şeyi
olandır. 'Bütüne' sonsuzluk yüklenerek “her şeyi saran, her şeyi kendinde taşıyan” olarak ele alınıyor. Oysa sadece kendisinden sonraki nesneye kadar ve nesne ile ilişkisi açısından bir 'bütünden' ve aynı zamanda
'sınırdan' söz edilebilir.
Sonu gelmeyecek bir egemenlik kurmak isteyen her hangi bir kuram,
kendisinden çıkarsandığı maddi varlığın bir sonraki yapılaşmış bütünlüğü karşısında tüm heybetine (Hegel) rağmen çökecektir.
20. yüzyılın çoğu düşünsel-siyasal akımı aynı metafizik yanılgıya düşmüştür, dahası onu pratik işlevselliği açısından sürdürmüştür:
Karl Popper'ın 20. yüzyıl diktatörlüklerinin (Stalinizm ve Faşizm) Marx,
Hegel ve Platon'un 'Tarihselci' ve 'totaliter devlet' kuramlarından kay-
PRAKSİS
GELENEK SÜRÜYOR
naklandığına ilişkin saçması tamda buna örnektir. Hegel; “Herhangi
bir felsefenin çağdaş dünyayı aşabileceğini hayal etmek, bir kimsenin
kendi zamanın üstünden atlayabileceğini, Rodos'u sıçrayıp aşabileceğini sanmak kadar saçmadır.” diyerek yukarıdaki saçmalığa ta o zamandan yanıt vermektedir. Oysa bir fikir eleştirilecekse onu kendi çağının
maddi koşularıyla ele almak ve o fikrin oluşumunun nesnel 'bütünselliğini' ve sınırlılığını açığa çıkarmak gerekir: Platon'u Antik Yunan'da,
Hegel'i burjuva devrimleri ve Marx'ı proleter devrimler çağının maddi
ve entellektüel koşullarının 'bütünsellikleri' içinde ele alıp değerlendirebiliriz. Stalinist ve Faşist diktatörlükleri ise ileri kapitalist toplumların
(emperyalizmin) maddi koşulları içinde anlayabiliriz.
Aynı türden metafizik yanılgıya ve hatta katıksız bir dogmatizm ile birlikte küçük burjuva marksizmi de düşmektedir: Çağdaş sorunların çözümlerini kendi çağlarının maddi koşullarının çözümlenmesinden değil eski kuşak marksistlerin kendi çağlarının toplumsal sorunlarına verdikleri yanıtların oluşturduğu metinlerin içinde ararlar... Her bir önermeyi bu çağın her sorununu çözecek bir maymuncuk gibi kullanmayı adet edinmişlerdir.
Nesnenin, insanın incelemek üzere ele aldığı konunun bitimsiz olması
daha doğrusu maddenin hem sonsuz küçüklüğünde hem de sonsuz
büyüklüğünde, kendinde, insanların keşfetmesini bekleyen bilinmeyenleri taşıması, onu ele alan, anda derinleşen bilimin sonsuzca gelişmesini getirir ve aslında zorunlu kılar. Demek ki bilgide bir sona erme
çabası ya da mutlak - bu anlam çerçevesinde Bütünsel - bilgi metafizik
bir kuruntudan ibarettir. Her bilim ya da bilimsel çaba tarihsel toplumsal ilişkilerin sınırlılıkları içinde gerçekleşir. Bu çerçevede bilim insanları (Marx ve Engels dahil) doğayı ve insan doğasını ancak kendi çağlarının
onlara tanıdığı olanaklar düzeyinde ele alıp inceleyebilirler: Newton fiziği ve çağdaş fizik bu açıdan tipik örneklerdir.
Marx'ın Kapital'inin 'bütünselliği' içinde kapitalizmi çözümlediği söylenebilir mi? Ancak kendi çağının kapitalizmini 'bütünselliği' içinde çözümlediği söylenebilir; yani erken dönem kapitalizmini. Geç dönem
-emperyalizm- kapitalizm çözümlemeleri şimdiki realitenin düşünce
somutunda, gerçek somutluğu temsil edebilsin ya da daha doğrusu
gerçekliği 'bütünsel' olarak yansıtabilsin. Bu durumda Marx'ın Kapitali
ya da yansıttığı kapitalist mod Kapitalizmin bir momenti ve kendisi de
bu momentin bütünsel ifadesi olacaktır.
13
PRAKSİS
14
Bu küçük burjuva sosyalizmini Lenin'e de Marx'a davrandığı gibi davranır: Lenin'in kendi çağının toplumsal-siyasal sorunlarının çözümü için
ileri sürdüğü fikirler onlar için bütün çağın toplumsal-siyasal sorunlarının çözümünün maymuncuğudur. Lenin'den sonra neredeyse bir yüzyıl geçmiş olmasına rağmen; hala, örneğin onun demokratik devrim
-üstelik Lenin'in kendisinin yanlışladığı ve terk ettiği- sloganına sarılmaktadırlar. Kanımca demokratik devrim programı küçük burjuva darkafalılığı besleyen metafizik dogmacılığa en iyi örnektir.
Leninizm Lenin'in kendi çağının sorunlarına proleteryanın çıkarları yönünde geliştirdiği yanıtların bütünsel ifadesidir. Bu siyasal çözümlerin
kutsanıp bugüne taşınması Lenin'e yapılan en büyük saygısızlıktır. Bu
aynı zamanda faşizm ve Stalinist karşı devrimin yaşandığı, Lenin sonrası gelişmeleri, yine çağdaş proleteryanın çıkarları yönünde kendi bütünsellikleri içinde çözen Troçkinin yok sayılma çabasıdır. Realitenin
henüz kendisini tamamlamamış olması dolayısıyla Troçki'nin soyut tek
yanlılığı içinde ele aldığı SSCB çözümlemelerini eleştirerek Devlet Kapitalizmi Teorisini geliştiren Tony Cliff'in çözümlemelerini aynı metafizik saplantıya ne yazık ki düşerek anlamakta zorluk çeken küçük burjuva Troçkist akımlar da vardır.
Bir siyasal gelenek 'bütünsellik' iddiasındaki metafizik dogmalara bağlanılarak oluşturulamaz. Marx'tan Tony Cliff’e kadar bütün devrimci
marksistlerin büyüklüğü kendi çağlarının sorunlarını proleteryanın tarihsel çıkarları açısından, bütünsellikleri içinde çözme çabalarıdır.
Öyleyse denebilir ki Marksizmi, diğer akımlardan ayırma işini zorunlu
olarak bir kategoriye yükleyeceksek ki bu paradoksal olarak yanlıştır,
bu ‘oluş’ kategorisidir. Bütünsellik göreceli bir kavramdır. oluş ise mutlaktar. Heraklet’in dediği gibi “her şey akar”.
Bütünsel, Oluş’un bir kesiti, onun bir momentidir. Örneğin, Marks’ın değer kavramı bütün kapitalizmi kapsayan, ya da kapitalizmin her dönemine öylece yapıştırabileceğimiz bir kavram değildir. Kavramın, devrimci teorinin gerçekliği doğru yansıtabilmesi için, sürekli değişim içinde olan gerçekliği takip etmesi gerekir. Aksi taktirde geçmiş realitenin
metafiziksel bir soyutlaması olur. Ve asla, gerçekliğin değiştirilmesinde katkısı olmaz. Değer kavramının tekelci kapitalizm koşullarında işleyiş biçimleri açığa çıkarılması sayesinde, Emperyalizm ve Devlet Kapitalizmi olguları anlaşılmıştır. Salt Marks’ta takılıp kalsak bu gelişmeleri asla anlayamazdık.
PRAKSİS
GELENEK SÜRÜYOR
Bu durumda bile kapitalizmi bir bütün olarak çözümlemiş olduğumuzu söyleyebilir miyiz? Bir devrimci marksistin buna vereceği yanıt kesinlikle hayırdır. Birincisi bilme etkinliğinde olan özneler olarak biyolojik, fizyolojik ve bilişsel sınırlılıklarımız var. İkincisi, nesnel yaşam bütün
canlılığı içinde oluş ve yok oluş sürecidir. Bir devrimci marksistin görevi yeni gelişen realitenin -gerçekliğin- çelişik ve karşıt yanların oluşturduğu geçici birliği, bu sınırlı anlamında bütünlüğü, ortaya çıkarmak ve
bu sayede geleneği devrimci tarzda sürdürmektir.
15
PRAKSİS
16
PRAKSİS
Felsefenin Gizi
F
elsefe adı verilen o bilimlere kabul ettikleri başlangıç noktası nedeniyle görgül bilimler diyoruz. Genelde amaçladıkları ve ortaya çıkardıkları özsel sonuçlar ise yasalar ve genel önermelerdir, bir kavramdır; bulunan şeylere ilişkin, düşüncelerden başka bir şey değildir. Böylece Newton fiziğine doğa felsefesi adı verilirken, öte yandan Hugo Grodius ulusların karşılıklı tarihsel eylemlerini bir araya toplayarak sıradan
bir uslamlamanın yardımıyla bir genel ilkeler bütünü bir kuram oluşturuyordu ki buna Devletlerarası Tüze Felsefesi adı veriliyordu. Felsefe adı
İngiltere’de henüz genel olarak bu belirlenimi taşımakta ve Newton en
büyük filozof ününü sürdürmektedir. Ama ad araç yapımcılarının ide çizelgelerine dek indirilmekte ve özel bir manyetik ya da elektrikli araçlar başlığı altına düşmeyen basınçölçer gibi aygıtlara, Felsefi araçlar denmektedir. Hiç kuşkusuz bir tahta, demir vb. bileşimine değil ama yalnızca düşünceye felsefenin aracı denilmeliydi. Böylece özellikle yakın zamanların bilimi olan ve Almanya’da ussal devlet ekonomisi ya da kuramsal devlet ekonomisi denilen politik ekonomide felsefe adını almaktadır.”
(Mantık Bilimi 7.paragraf )
Açıktır ki, Hegel gelişme sürecinde olan görgül bilimlerin felsefe olarak
adlandırılmasına karşı çıkmaktadır. Kendi hukuk incelemelerine ayırdığı kitabına Tüze Felsefesinin Prensipleri dese de. Hegel’ in bu yakınmasının çağının tinsel yaşamının değişen atmosferinde kaynağını bulan
nesnel bir temeli vardır. Bilimlerin felsefeden, doğa üzerine spekülatif
18
düşünceden kopması ya da kurtulması, kendi konusu ve yönetimi ile
ayaklan üzerine basması çağın olgusuydu.
XVII. yüzyıldan itibaren, önce fizik olmak üzere kimyadan sosyolojiye ve
psikolojiye ve günümüzde sanat bilimi ya da güzellik bilimi de denen
estetiğe kadar bütün bilimler felsefeden kopmuştur.
Felsefeden kopmanın ötesinde bilim günümüzde temel bilim alanlarını
da parçalamış, uzmanlaşmış alt bilim dalları oluşturmuştur.
Hegel’in yakınmasına yol açan, görgül bilimlerin felsefe olarak adlandırılması henüz bilimlerin nesnelerini açıklama yeterliliklerini kazanmamış
olması ve yetersiz kaldıkları her düzeyde felsefeye ya da kurguya hatta
bazen düpedüz tanrıya başvurmalarının ürünüdür.
Newton, dünyanın bu en büyük fizikçisi evrensel çekim yasasını, “elmayı çeker Yer neden Ayı ve gezegenleri de çekmesin ve onları tutmasın”
diye sorarak başlar, evrenin derinliklerine doğru bilimsel araştırmalarını. Ama açıklamada yetersiz kaldığında: “Bu güneş, gezegenler ve kuyruklu yıldızların uyumlu dizgesinin her şeye gücü yeten ve her şeyi bilen üstün bir varlığın buyruğundan doğması gerekir. Tanrı her zaman
ve her uzayda hazır ve nazırdır. Böyle olmakla da zaman ve uzayı meydana getirmiştir” demektedir. Bundan hareketle saltık uzay ve saltık zaman kavramını üretmiştir.
Böylelikle en büyük fizikçinin nasıl aynı zamanda en büyük filozof olarak
ta ün sürdürdüğü anlaşılmaktadır.
Din, felsefe ve bilim insanların doğası ve kendilerini anlamak ve açıklamak için başvurdukları düşüncenin, gerçek insan düşüncesinin gelişim
momentlerinden başka bir şey değildir.
Felsefe ilk filozoflardan günümüz filozoflarına kadar doğayı ve insanı çözümlemenin, anlaşılır kılmanın çabası içerisinde olmuştur. Ancak bilimlerin felsefeden bağımsız olarak kendi ayaklar üzerinde yükselmesi
olgusu iki farklı olgunun peşi sıra gelişmesine yol açmıştır.
Bu sürecin, gelişen olguların birinin diğerine neden sonuç ilişkisinden
çok karşılıklı etkileşimleri sonucu, ilk dürtülerini çağın maddi verilerinden aldığını düşünüyorum.
Birincisi, doğayı insan doğası da dahil olmak üzere tüm evreni, oluşu ve
zamanı bilimlerin ele alıp işlemesi ve açıklaması ya da daha doğrusu
doğanın daha yukarıdaki geniş anlamıyla insanın tarihsel gelişiminin
kendisine sunduğu, teknik ve düşünsel güç aracılığıyla ele alınması, işlenmesi ve açıklanması felsefenin kendine açıklamakla yükümlü kıldığı
PRAKSİS
FELSEFENİN GİZİ
konularını bilim, felsefenin elinden almıştır. Felsefe nesnesiz daha doğrusu konusuz kalmıştır. Bilim, felsefeyi kendine özgü inceleme alanından yoksun bırakmıştır.
Aslında bu yazdıklarımızı gerçekliğe daha uygun olması açısından şöyle
değiştirmeliyiz. Çünkü günümüzde felsefe adına hareket edenler var
ve bunlar dünyayı, felsefenin ne olduğunu anlamadan, halen, felsefi
olarak anlamaya çalışmaktadırlar.
Gerçekte, dünyayı açıklama çabasını onun salt spekülatif kurgusuna dayandıran felsefi bilginin yerini, bilimlerin bilimsel bilgisinin kesinliğinin
almasıdır. Bu daha sonraları, çeşitli felsefecilerde, felsefede de bilimlerin sunduğu kesinlikte bilgi arayışı gibi boş bir çabaya yöneltmiştir. Örneğin Hussrl.
İkincisi felsefenin, varlığın kökenine ilişkin araştırmalardan epistemolojik olana ve burada da düşünme yöntemi ve asıl olarak da mantık üzerine araştırmalara kaydığıdır. Buradan hareketle de mutlak kesinliklere
ulaşma çabası içinde birçok felsefe araştırmacısı (Russel) mantığı matematiksel bir yapıya kavuşturmaya çalışacaklardır.
Sonuç olarak diyebiliriz ki bilimlerin felsefeden araştırma alanlarını tek
tek ‘çalması’ ve onu nesnesiz bırakması ile felsefenin yönteme yönelmesi aslında aynı sürecin ilk farklı görünümüdür. Bu süreç Descartes ve
Bocan tarafından başlatılmış Hegel ve Marx’ta sonlanmıştır. Bu süreç
bilimlerin gelişiminin en üst seviyesinde diyalektik maddeciliğin doğmasıyla sonuçlanmıştır.
Tutkuyla evrenin derinliklerinde sır tutmuş gizillikleri açığa çıkarma çabasında olan o eski filozofların düşünce ürünleri olan felsefe günümüzde ne durumdadır?
Çağımızda felsefi yazın, felsefe ve felsefe tarihi üzerine eski felsefi metinler ve yazarların karşılaştırmalı analizlerini yapan bir yapıya sahiptir.
Kendilerini filozof metinlerini de felsefi yapıt sananlar ise, o eski bilindik
akımların ve yazarların düşüncelerinin bir bu yanını bir o yanını, üstelik
bayağı bir ukalalık ile sanki daha önce hiç düşünülmemiş, hiç el değmemiş, kendilerine özgü yepyeni şeylermiş gibi ikide bir temcit pilavı
gibi önümüze çıkarmaktan öteye gidememektedirler.
Bunların özgünlüğü düşünce ürünlerinde değil artık çoğu çocuksu gelen geçmiş felsefi metinleri bir türlü aşamamalarıdır. Bundan dolayıdır
ki düşüncelerinin zayıf muhtevasını biçimin gösterişli sunumuyla kapatmaya çalışmaktadırlar.
19
PRAKSİS
20
Çağımızın felsefi yavanlığı, Phtogoras’tan Hegel’e oradan Comte’a kadar
bütün düşünce akımlarının önüne bir ‘yeni’ sıfatı koyarak karşımıza çıkmaktadır. Yeni Kantçılık, Yeni Hegelcilik, Yeni olguculuk vb. gibi.
Artık günümüzde felsefe, gerçekte, felsefe tarihi çalışmalarıdır. Uzun zamandır onunla adı anıla gelen yöntem bilim de, bilimsel gelişmelere
paralel, artık ondan uzaklaşma eğilimine girmiştir.
Felsefenin bu konumu kuşkusuz felsefenin felsefe olarak doğasından
kaynaklanmaktadır. 17. yy iki olguya aynı anda tanıklık etti. Neredeyse
hem felsefe hem de bilim tek bir adamda –Decartes- gelişme ve derinleşme ivmesi kazandı.
Bilim, doğaya geometrici bir anlayış ile bakan evrenin matematiksel düzen ilkelerine göre yapılandığını kabul eden Platoncu ve Pisagorcu gelenek ile doğayı muazzam bir makine olarak kabul eden ve görüngülerin arkasında gizli mekanizmaları açıklamaya çalışan mekanikçi anlayışın çatışmalı sürecinde işliyordu.
Felsefe ise yine Descartes’in bir yöntemsel çaba da olsa var olmanın düşünme edimine bağlı olduğu, “düşünüyorum öyleyse varım”, önermesinden artık kendi düşünmesinden şüphe edemeyeceği bir ‘sağlam’ zemin üzerinde kendini kurmaya çalışıyordu.
Süreç bilimlerde tam bir gelişmeye, felsefenin düşsel uçukluğundan kurtulmuş çağdaş bilimlere, felsefede ise yok olma, nesnesini yitirme, ortadan kalkma paniğinin hakim olduğu bir kaosa yol açtı.
Görgül bilimlerin gelişimi felsefede kendine güvensizliğe yol açtı. Bunu
ortadan kaldırma çabası felsefenin de görgül bilimler kadar bilimsel
kesinliğe sahip olması gerektiği ve bunun koşulunun ise felsefenin
kendi diğer bilimler gibi kendi nesnesi, konusu olması ile sağlanacağı
öne sürüldü (Hussrel). Konu olarak felsefeye ‘öz alanı’ önerildi ve bu şekilde felsefenin gerçek bir bilim kimliği kazandığı düşünüldü.
Felsefe, tarih boyu dünya ve insana dair problemler ile uğraşırken, 19. ve
20. yy içinde kendini salt yönteme sıkışmış olarak buldu.
Hegel’den sonra felsefenin tarihsel olarak sonunun geldiği ve tamamlandığı anlayışlarının yaygınlaşması onun tek yanlı, kurgul felsefesinin
çökmesiyle ilgisi yoktur.
Gerçeği isteyen usun, gerçeği kurgusal olarak değil, görgülde, duyumsal olanda bulmuş olmasındandır. Aynı dönemde bilimlerin felsefeden
kurtularak kendi nesnelerine kendi yöntemsel araçları ile yönelmelerine tanıklık etmekteyiz. Kısacası us, uzun zaman önce ayrıldığı kendi
PRAKSİS
FELSEFENİN GİZİ
doğasına geri dönmekteydi. Ancak bir farkla, şimdi, doğada derinleşmiş ve kendinden emin eda içinde.
‘Yeni’ sıfatlı felsefi akımlar bu durumun eleştirileri üzerinden tarih sahnesinde belirmeye başladı. Bu duruma ilk tepki, felsefenin Hegel sistemiyle birlikte çöktüğü onu kurtarmak için Kant’a dönülmesi gerektiğini söyleyen Yeni Kantçılardır. Yeni Kantçılar bu sürece Kant’ta diyalektiğe ve özdeğe ait ne varsa kovarak işe başladılar. Yeni Kantçılara
göre “olaylardan başka hiçbir şeyi bilemeyiz, bilim olayları incelemekle yetinmelidir.” Engels buna; “Yeni Kantçı bilinemezci ortaya çıkıp diyor ki; bir nesnenin niteliklerini doğru olarak algılayabiliriz, ama nesnenin kendisini hiçbir duyusal ya da zihinsel yolla kavrayamayız, kendinde varlık kavrayışımızın ötesindedir. Ama niteliklerini bildiğimiz nesneler bizim için artık bilindik nesnelerdir” der. Yeni Kantçı anlayışta diğer
‘yeni’ sıfatlı akımlar gibi gerçekte yeni olan hiç bir şey yok. Günümüz
akademilerinde Yeni Kantçılık esas olarak kendini, yer yer açıkça bir Hegel düşmanlığı olarak göstermektedir.
Felsefinin gizi, Marksist yazında da son derece tartışmalı bir konu olmayı
sürdürüyor. Marksizm ve felsefe ilişkisi Marksizm içinde sayısız eğilimi
açığa çıkarmıştır. Bu eğilimlerin çoğu felsefenin tarihselliğini, yani bilgi
türü olarak insanın düşünce tarihinde bir moment olduğunu kaçırmışlardır. Althusser’den Korsch’a, Lukacs’tan Plekhanov’a ve Plekhanov’un
etkisindeki Lenin dahil bütün Rus Marksistleri. Kısacası çağdaş Marksistlerimizin büyük bir kısmı.
Her çağın insanı, doğada ki derinleşme düzeyine bağlı olarak, doğadan
çıkarımsadıkları yöntemi mutlaklaştırma eğilimi içindedir. Dolayısıyla
diyalektiği de kendi çağında doğal bilimlerin gelişim düzeylerine uygun bir şekilde ondan çıkarımsanmış bir yöntem, yani insanın doğadaki derinleşmesine göreceli olarak bağlı ve dolayısıyla geçici olarak değil, bilimlerin gelecekteki evrimine de tahakküm eden mutlak bir yapı
olarak ele alır. Engels, diyalektiğin, metafizikten üstünlüğü, trenin kağnı arabasına üstünlüğüdür, der. Buradan herkes, diyalektiğin metafiziğe üstünlüğünü anlamaktadır ama esas anlaşılması gereken diyalektiğinde daha sonrası bilimsel gelişmelere bağlı göreceliliğidir. Buradan
diyalektiğin aşılmış olduğu sonucunu çıkarmıyorum ve de önermiyorum. Trenin kağnı arabasına üstünlüğü açıktır. Ama uzay araçlı, bilgisayarlı, nükleer çağında tren çağına üstünlüğü son derece açıktır. Diyalektiğin, tarihselliğine vurgu yaparak bütün geleceğe hakim bir yön-
21
PRAKSİS
22
tem olarak mutlaklaştırılmasına karşı çıkıyorum. Ki gelişen bilimlerin,
diyalektiğe katkılarını açığa çıkara bilelim. Diyalektik, genel hareket yasalarının adıdır. Doğada, toplum ve tarihte ve insan doğasında bilimlerin gelişimi yeni hareket biçimlerini açığa çıkarmıştır. Yeni diyalektik bu
yasaların üzerinde şekillendirilmelidir. Ki yöntem olarak, yeni çalışmalar için hala işlevini, yararlı araç olarak koruyabilsin.
Genel kanının aksine diyalektik materyalizmin, Marksizmin felsefesi olmadığı açıktır. Felsefi bilgi tarihsel açıdan bilimlerin gerisindedir. Felsefe, insanların, doğa üzerine bilgi edinmelerinin pratik olanaksızlığından doğdu. Bilimler ise insanların doğayı kendi yararlarına dönüştürme sürecinde onun hakkında elde ettikleri ampirik bilgilerden doğmuştur. Hegel’in felsefenin salt ussal, kurgusal düşünce olduğu ve ancak bu türden bilgi türüne felsefe denmesi gerektiğine ilişkin yukarda sunduğum eleştirileri tamamen haklıdır. Dolayısıyla Marksın bilimi üzerinden (Althusser) yani Kapital’e yaslanarak onun şimdi felsefesini inşa etme gerektiği düşüncesi hem Marksizmin, hem de felsefenin
yanlış anlaşıldığını göstermektedir. Bu çerçevede Gramsci’nin, Marksizmi Praksis Felsefesi olarak tanımlamasının yanlışlığı da kendiliğinden
açığa çıkmış olmaktadır. Marksizmi felsefeyle ilişkilendirme çabalarının
tamamı yanlıştır. Marksizm felsefenin tarihsel olarak aşıldığı yerde başlar. Çağdaş bilimlerin ve sosyal hareketlerin üzerinde yükselir.
Felsefinin gizi onun bilgi türü olarak tarihselliğindedir. Din, insanin doğa
karşısındaki bilgisizlinin ürünüydü. Felsefe ise insanın doğa üzerine
eksik bilgisinin ürünüdür. Gerçek anlamda düşünce derinliğinin değil,
zayıflığının, yüzeyselliğinin ürünüdür. Bilimler doğrudan insanin pratik ihtiyaçlarının, yanı yaşamlarını yeniden üretmek ve sürdürme zorunluluğu içinde doğayı dönüştürme sürecinde ampirik olarak ondan
elde ettikleri bilgilerin ürünüdür. Bilimler, Engels’in dediği gibi muhtevalarını felsefeden alıyor değildir. Bilimler gelişmelerinin gerçek güdüsünü insanlığın pratik ihtiyaçlarından alır. Felsefe, bilimlerin bu verilerinden beslendiği oranda mühtevasını zenginleştirmiştir. Bu verilerden uzak kaldığı oranda da salt spekülasyona yönelmiştir. Bu anlamda, Engels’in, felsefinin biçimsel olarak aşıldığı ve mühtevasını bilimlere geçirdiği belirlemesi, felsefeden bir türeme olarak değil, bilimlerin
felsefeye rağmen, çağdaş bilimsel gelişmelerin, felsefeyi felsefe olarak
olumsuzladığı anlamında yorumlamak gerekir. Sonuç olarak diyebiliriz ki felsefe, insanın düşünce ediminin bir momentidir. Ne daha fazlasıdır ne de daha azı. PRAKSİS
Ussal Devrim Ve Hegel
K
arl Popper, Açık Toplum ve Düşmanları kitabında, Hegel felsefesini faşizmin ideolojik hazırlayıcısı ve öncülü saymaktadır. Onun bu iki
ciltlik kitabından feyiz alan sayısız yazı yayınlandı-yayınlanmaktadır. Karl Poppe’rın Açık Toplumunu, gerçekte toplumun özgürlüğüne gönderme yaptığı yanılsaması ona sol kesimlerde dahi birçok taraftar kazandırdı. Ukrayna’dan Gürcistan’a mavi-turuncu devrimlerin Soroz’un
yüz milyonlarca dolar desteği ile patlak verdiği son on yıllar, Popper’ın
Açık Toplumunun batı sermayesine kapalı ülkelerin, küresel sermayeye
açılması anlamına geldiğini daha açık göstermiştir. Bu kitap soğuk savaş döneminde batının, en popüler ideolojik silahlarından biriydi.
Kuşkusuz kitabın totaliter-faşist devlet anlayışlarına ve yapılarına (Hitler
faşizmi ve Stalinist Diktatörlükler) getirdiği eleştiriler perspektif yanlışlıklarına rağmen doğrudur. Ama bu yapıların siyasal-teorik arka planlarını, yanı bu diktatörlükleri üretenlerin entelektüel besinlerini Platon,
Hegel ve Marks’tan aldıklarını iddia etmek, aslında herkesin üzerinde
hem fikir olacağı faşizmleri eleştirme kamuflajı altında insanlık tarihinin eğilimlerine devrimci bir yön veren entelektüel mirasa bir şark kurnazlığı ile saldırmaktır.
TEORİNİN TARİHİ
Hegel’in kuramının başına gelen bu türden bütün haksızlıklar, bilerek ya
da bilmeyerek, teorinin kavranılışındaki metafiziksel sapmadan kay-
24
naklanmaktadır.
Bu düşünce tarzı, teoriyi, içinde oluştuğu tarihsel bağlamından kopararak ele almakta ve bu biçimiyle teori istenilen, kişisel ya da politik gereksinime sunulmaktadır.
Bu sunum esas olarak iki biçim almakta; eski teori ya doğrudan, şimdide,
gerçekleştirilen eylemin kuramı yapılmakta ya da dolaylı olarak eylemin dayandığı kuramın çıkarsandığı öncül yapılmakta.
Maddi bağlamından koparılarak ele alınan eski teori, doğallıkla, şimdi
de oluşan problemlerin çözümünde hiç bir işe yaramamakta ve bunun
günahı teoriyi ele alış biçimindeki yanlışlıkta aramak yerine, tamamıyla, teoriye yüklenmekte ve teori yanlışlanarak bir tarafa atılmaktadır.
Üstelik eski teori geçmiş realitenin açıklanmasında, pratikte doğrulanmış olsa da.
İkincisinde eski teori, yeni teorinin öncülü yapılmakta. Yani yeni teori bir
önceki teorinin mantıksal sonucu olarak üretilmekte; sanki realite, bu
mantıksal çıkarımsamaya uygun gelişiyormuş gibi. Kuşkusuz mantıksal gelişim, realitenin gelişiminden sonra gelir ve ona koşut gelişir.
Her iki durumda da teorinin teori olarak metafiziksel kavranışına tanık olmaktayız.
Sanki Hegel derin içgörüsüyle uğrayacağı haksızlığı sezmiş gibi Hukuk
Felsfesinin Prensipleri’nde şöyle demektedir. “Bireye gelince, herkes
kendi zamanının çocuğudur; Felsefe de aynı şekilde kendi zamanını
düşüncede özetler. Herhangi bir felsefenin çağdaş dünyayı (Kendi çağının dünyasını İ.Ş) aşabileceğini hayal etmek, bir kimsenin kendi zamanının üstünden atlayabileceğini, Rodos’u sıçrayıp aşabileceğini sanmak kadar saçmadır.” Syf. 29
Metafiziği bütün yapısıyla çökerten bu dev diyalektik ustası bir sayfa
sonrada: “Dünyanın nasıl olması gerektiğini öğretmek iddiası üzerine
bir söz daha söyleyelim: Felsefe bu konuda daima geç kalır. Dünyanın
düşüncesi olarak, felsefe, ancak realite oluşum sürecini işleyip bitirmiş
olduğu zaman ortaya çıkar. Kavramın öğrettiğini, tarih aynı zorunlulukla gösterir: Ancak varlıkların olgunluk çağındadır ki, ideal, reelin karşısında boy gösterir ve aynı dünyayı cevheri içinde kavradıktan sonra,
onu bir fikirler alemi şeklinde yeniden inşa eder. Felsefenin soluk rengi solgun zemine vurduğu zaman, hayatın bir tezahürü, ihtiyarlık günlerini tamamlıyor demektir. Felsefenin soluk rengiyle, o, gençleştirilemez, sadece bilinebilir. Minerva’nın baykuşu, ancak gün batarken uç-
PRAKSİS
USSAL DEVRİM VE HEGEL
maya başlar.”
Hegel, Goethe’nin Faust’una atıfta bulunuyor: “Değerli dostum, bütün
teoriler soluktur, Yalnız hayatın altın ağacıdır yeşil olan.”
Hegel’in var olanı Us olarak kavradığını bir an unutursak tamamıyla maddeci bir söylemle karşı karşıyayız. Hegel ile birlikte, bir felsefeyi olduğu
gibi, her türlü düşünce yapısını, dini, sanatı ve tabi ki siyasal kurumları
yani devleti ve hukuki ilişkileri anlamak ve açıklayabilmek için oluştukları çağların maddi koşullarına bakmak gerekir.
Görülecektir ki, bu yapıların hepsi -ideolojik, siyasal ve hukuksal- verili
toplumsal ilişkiler tarafından koşullanmıştır ve anlaşılmaları bu ilişkilerin çözümlenmelerine bağlıdır. “Maddi hayatın üretim tarzı, der Marks,
genel olarak toplumsal siyasal ve entelektüel yaşam sürecini koşullandırır.”
Bir teori kendi çağının maddi verileri üzerinde yükselir. Örneğin bir bilimsel devrimden söz edecekseniz 17. yüzyılı beklemek zorundasınız.
Eğer Alman idealizmini tartışmak istiyorsanız Fransız burjuva devrimini Roussoy’u ve ussal devrimi beklemek zorundasınız.
Hegel’ide içine alan yanlış kanı, bir kere doğduktan sonra özerk ve hatta
çoğu kez bağımsız görüngüler sergileyen düşüncenin, doğal yapısından beslenmektedir ve sanılmaktadır ki aslında maddi zeminden türetilmiş ama ona karşıt yönde bağımsızlaştırılmış olan düşünce, us olarak, kendini kendinden hareketle açımlayıp geliştirebilen bir içsel gelişme dinamiğine ve evrime sahip. Kendinde bir nesnelliği olduğu sanılan düşüncenin aynı zamanda bir tarihi olduğu yine bundan hareketle ileri sürülmektedir. Bu sav çağımızda daha çok bilim felsefecileri
aracılığıyla örneğin R.S.Westfal vd. tarafından: “Bence modern bilimin
oluşmasındaki öğe, düşüncelerin kendi iç mantıkları uyarınca gelişmeleridir...” biçiminde savunulmaktadır. Her ne kadar daha Antik Yunan’da
Demokritos’un keşfettiği -tabi ki ussal olarak- atom kavramını ve onun
oluşturduğu düşünce dizgesinin kendi iç evrimiyle, kuantum teorisine
gelişimini gösterebilmiş olmasalar da.
Teorinin olduğu gibi hiç bir siyasal ve hukuksal ilişkinin kendi tarihi yoktur. Yani bir teori ya da devlet biçimi kendinden önceki teorik ya da
devlet biçiminin içsel evrimiyle oluşmaz, yeni teorik yapı zeminini yeni
gelişen maddi koşullarda bulur.
Hegel’in dilini kullanarak söylersek, ide karşılık düştüğü realiteyi açıklarken, realitenin henüz gelişmemiş biçimlerinin soyut anlatımı olan
25
PRAKSİS
26
ide’leri de eleştirel tarzda kapsamına alır. Onları aşarak içerir.
Öyleyse Hegel’i ve felsefesini kendi çağının, faşist ideolojiyi de yine kendi
çağının maddi koşullarında, sınırlarında ve çerçevesinde ele alıp eleştirmek ve anlamak zorunluluğu vardır. Aksi takdirde ne Hegel ne de faşizm anlaşılabilir.
Bunların ikisini de çağımızda sadece Marksistler tarafından anlaşılmış
ve açıklanmıştır : “...Soyut belirlemeler somutun düşünce yoluyla yeniden üretilmesine giderler. Bu yoldan Hegel gerçeği, kendini kendinde
toplayıp odaklaştıran, kendi derinliklerine dönen, kendi kendine, kendi devimine kaynaklık olan düşüncenin ürünü olarak kavrama hayaline kapıldı. Oysaki soyuttan somuta yükselme yöntemi düşünce için sadece somutu kendine mal etmenin, onu zihinde somut olarak yeniden
üretmenin yoludur.” Grundrisse. Önsöz. 169 syf.
USSAL DEVRİM
Skolastiğin dehlizlerinde, en azından 14. yüzyıldan sonra ağır ağır günışığına çıkan “çağdaş düşünce” asıl olarak 16. yüzyılda başlayan bir dizi
sosyo-ekonomik gelişmenin yansımasıydı ki bu gelişme yeni bir çağa
işaret ediyordu. 15.yüzyıla kadar dayanabilen feodal aristokrasi önce
siyasal sonra ekonomik önemini yitirmişti. Krallar zengin tüccarlarla
birleşerek feodal aristokrasinin yerini almışlardı ve asıl olarak zengin
tüccarlar aristokrasinin gittikçe erimesine yol açıyorlardı.
Serf boyunduruğundan kaçan köylüler lümpen proleterler ve tabii ki tüketiciler olarak kentlere yığılıyorlardı, insanların gittikçe artan yaşam
ihtiyaçları zanaatçılığın üstünde büyük bir baskı yapıyor ve bu da teknik becerilerin ve bu becerilerin gelişmesine hizmet eden bilimlerin ve
bilimsel buluşların hızla gelişmesine yol açıyordu.
1543’te yayınlanan Copernicus kuramı Keppler ve Galileo tarafından
ele alınıp düzeltilerek geliştiriliyor ve çağının egemen bilimsel görüşü
olma yolunda kararlı bir şekilde ilerliyordu. İnsanı Us’suz gören ya da
her şeyi ile tanrıya ve onun yeryüzündeki temsilcilerine bağlayan dinsel otorite önce Rönesans ile İtalya’da ve sonra giderek Avrupa içlerine
doğru, Luter’le Almanya’da reddediliyordu.
Bütün hayat sanki önceden kurulmuş gibi burjuvazinin ve onun Us’unun
egemenliğine doğru ilerliyordu.
Feodalizm insan bağımlı ilişkiler üzerine dayanır, bu ilişkilerde birey yoktur ve tamamıyla siliktir. Bireyi merkeze alan meta bağımlı ilişkiler eski
PRAKSİS
ilişkileri parçalayarak gelişiyordu. Meta bağımlı ilişkiler içinde birey
öne çıkar, eski ilişkilerin zincirlerinden kurtulur. Bu onu aynı zamanda bütün geleneksel değerlerden zihinsel bir kurtuluşa götürür. Karşımıza, topluluğuna tabii eski insan gitmiş ve yerine kendine güvenen,
dünyayı değiştirebileceğinin kudretini kendin de taşıdığını bilen Us’lu
insan çıkar.
Bu liberal anlayış önce sosyo-ekonomik gelişiminin zeminini ilk bulduğu
İngiltere ve Hollanda’da ortaya çıkmıştır. Burjuvazi ekonomik erkin gücüyle artık siyasal erki istemektedir. Bunda ona yardımcı olacak en büyük güç Us (akıl ) olacaktır.
Açıktır ki burjuva çağı kendini Us’un yüceltilmesinde bulur. Hegel’de felsefeyi tarihsel gelişmenin bir ürünü olarak görür. O’na göre tarih insan özgürlüğünü olgusallaştırma olanaklarının ele geçirildiği bir evreye ulaşmıştır.
“Filozoflar bu değeri tanıtlıyorlar; Uluslar bunu duyumsamayı öğrenecekler ve ayaklar altında çiğnenmiş haklarını istemekle kalmayıp onları kendi elleriyle geri alacak kendilerinin yapacaklar.” Diyordu Hegel,
Schelling’e yazdığı bir mektupta. Nisan 1795 Hegel’in açıkça betimlediği gibi Descartes’den bu yana filozoflar bu çağı selamlamakla kalmamış çağın ussal kavranışını da sunmuşlardır. Us gerçek iktidarını Fransız devriminde ve en büyük yücelticisini de yine bu devrimin öz çocuğu olan Rousso’da buluyordu.
Ancak bunun etkisi Fransa’yla sınırlı kalamazdı. Çünkü çağının gerçekliğiydi. Bu nedenle de esas gelişmesini, Us, kendini Alman İdealizmi’nde
buldu. Denebilir ki Alman idealizmi Fransız Devriminin kuramıdır. Alman İdealizmi’nin kavramları, Fransız Devrimi düşünceleri tarafından
önemli ölçüde belirlenmiştir. Öyle ki Alman idealistlerinin tümü devrimi coşkuyla karşılıyor ve onu yeni bir evrenin şafağı olarak adlandırıyorlardı: “Güneş gök kürede durmaya ve çevresinde gezegenler dönmeye başladıktan bu yana hiç bir zaman anlaşılmamıştı ki insan kendisinin kafasında, e.d. Düşüncede var etmekte ve edimselliği ona göre
kurmaktadır. İlk kez Anaxagoras demişti, Nous, Us dünyayı yönetiyor.
Ama ilkin şimdi, insan düşüncenin tinsel edimselliği yönetmesi gerektiğini anlama noktasına ulaşmıştır. Bu yüzden o görkemli bir şafaktı.
Tüm düşünen varlıklar bu evreyi kutlamaya katıldılar.”
H. Marcuse’un özlü sözlerine başvuralım. “Alman idealistlerinin gördükleri gibi, Fransız Devrimi yalnızca feodal saltıkçılığı ortadan kaldırıp ye-
27
PRAKSİS
28
rine orta sınıfın ekonomik ve politik dizgesini geçirmekle kalmıyor ama
Alman Reformasyonunun başlatmış olduğu çabayı bireyin kendi yaşamının kendi özgücüne güvenen efendisi olarak kurtarılmasını da tamamlıyordu... Bundan böyle doğa ile ve toplumsal örgütleniş ile savaşım onun bilgideki öz ilerleyişi tarafından güdülecekti. Dünya bir Us
düzeni olacaktı. “ Us ve Devrim syf. 3
Şimdi görülmektedir ki Hegel dahil bütün Alman idealizminin felsefi dizgesi ve bu dizgenin, özellikle Hegel’in felsefesinde merkezi yeri olan Us
kavramı feodal saltıkçılığa ve despotizme karşı bireyin özgür edimi ve
onun savunusu olarak şekillenmektedir. Tarihsel olarak Alman idealizmi erken burjuva döneminin kuramsal temsilcisidir/ifadesidir.
Bu dönemin karakteristiği ekonomik liberalizmin siyasal liberalizmi güttüğü ve bunun üzerine şekillenen çağın felsefi dizgesinin de bunun etkisi altında şekillendiğidir. Bu nedenle savlandığı gibi Hegel’in felsefi
dizgesi ne totaliter devlet önerebilir nede onun düşüncesini. Hegel’in
Usu, kendi çağının, burjuva devrimler çağının çocuğudur bunu istese
de yapamaz.
Bu tarihsel zemin anlaşıldıktan sonra Hegel’in felsefi dizgesine geçebiliriz.
HEGEL VE US’UN DETERMİNASYONLARI
Okuyucuya burada tartıştığımız konuda dahil olmak üzere Hegel’in felsefesinin anlaşılması onun bir bütün olarak okunmasını gerektirdiğini
hatırlatmak isterim. Üstelik sadece yapıtlarının okunması, okuyucuya
aradığı tatmini vermeyecektir. Hegel’in anlaşılması, onun çağının maddi koşullarının ve çağın entelektüel ekininin ve Kant, Fichte ve Shiling
üçlemesinin eleştirel değerlendirilmesine bağlıdır. Bu iki nedenden dolayı böyledir:
İlki tarihselliktir; burjuva çağının gelişim momenti, Hegel’e, şeylerin tarihsel bağlamlarında görme, ele alma ve sunmak önceliği vermiştir.
Kuşkusuz kendi çağında birçok felsefeci yetke vardır ama bu aynı zamanda onun ansiklopedik bilgi dağarcığının yanında bir dahi olmasından da ileri geliyordu. Denebilir ki burjuva çağın sunduğu önceliği o kendisi kapmış ve tarihte de en büyük filozof olarak haklı yerini almıştır.
Hegel’in tarihteki bu yerini teslim edenler neredeyse sadece biz Marksistleriz. Öyle ki, Lenin Felsefe Defterleri’nde, Marks’ın kapital’inin anlaşılmasını, Hegel’in Mantık’ının anlaşılmasına bağlayabilmektedir.
PRAKSİS
Bugün artık rahatlıkla ifade edebilirim ki Hegel anlaşılmadan ki bu bütün
felsefe dizgelerinin anlaşılması demektir, Marksizm anlaşılamaz. Çağımızın ürettiği modern sorunların üstesinden gelmek için de, bir sorunlar karşılaştığımızda her seferinde Hegel’e başvurmamız tamamıyla
işte bu gerçeğe bağlıdır.
İkincisiyse mantıksallıktır. İlk kez Hegel bir bilimi tarihselliği içinde, içsel bağıntılılığıyla bir bütün olarak ele almıştır. Hemen ekleyelim ikinci
kez, Marx bunu Kapital’de yapmıştır ve daha sonra bu Marksist yazında dahi görülmemiştir. Denebilir ki hiç bir Marksist, buna Lenin de dahil olmak üzere, bir bilimi Hegel-Marks düzeyinde ele alıp işlememiştir.
Varlık ve hiçlik kavramları anlaşılmadan oluş kavramı, oluş kavramı anlaşılmadan öz kavramı vb. anlaşılamaz. Öyle ise dizgenin bütünü anlaşılmadan ya da bütün üzerine genel bir anlaşmışlığı varsaymadan parçalar üzerine tartışmak boşa zaman harcamaktır.
Şimdi Hegel’in sistemine daha yakından bakalım.
Us kavramı Hegel’in felsefesinin merkezi kavramı olduğunu iletmiştik.
Öyle ki bütün kavramlar ve onların olgusallaşmaları Us’un belirlenimleri olarak açığa çıkar.
Hegel çağının felsefi geleneğine uygun olarak tek tek bireylerin düşüncelerinin üzerinde onlara hükmeden bir nesnel Us ve onun kavramlar
bütünlüğü olduğunu varsayar. Bu nedenle Hegel’in idealizmi nesnel
idealizm olarak adlandırılmaktadır.
Hegel’de süreci devindiren “Çelişme”dir. Çelişki kendini kurgul kipte sonlandırır. Ama bu seferde ulaşmış olduğu kipte yeni çelişmelerle karşı
karşıyadır ve bu gelişme böylece sürüp gider.
Gelişme kendini üç momentte sergiler:
1-Olumluluk kipi
2-Olumsuzluk (Diyalektik) kipi
3-Kurgul kip
Bütün bu kipler kendi işlevselliklerini olgusallaşma sürecinde Tin’in
edimselliğinde kazanırlar. Keza bu kipler Kavram’ın belirlenimleridir.
Us bu tarihsel serüvenine özgürlüğün olgusallaşması için çıkar. Bu serüvende us önce uzaysal-zamansal dünyada yer alır. Us’u tarih olarak
belirten terim Tin’dir.
Tin önce kendindedir. Burada saltık gerçeklik olarak kendi kendini tanır
ve burada kendi kendine düşünen ideadır ki Mantıktır. Hegel, ‘Mantık,
ideanın tek bir bütünlük olduğunun bilgisidir’ der. Mantık: Varlık öğre-
29
PRAKSİS
tisi, Öz öğretisi, Kavram öğretisinden oluşur.
Buradan Hegel “İdeanın kendisiyle başlamış olduğumuz kavramına geri
döndük. Aynı zamanda başlangıca bu geri dönüş bir ilerlemedir. Kendisiyle başladığımız şey Varlıktı, Soyut Varlık; Şimdi ise önümüzde Varlık olarak idea durmaktadır; ama bu var olan idea Doğa’dır” diyerek
doğa felsefesine geçer.
30
DOĞA OLARAK VERİLEN TİN
Doğa gelişimini inorganik doğadan organik doğaya oradan da düşünen
varlık olarak insana ilerler. Doğa kendine yabancılaşmış Tindir. Bu yabancılaşmayı insan Tin’inde kendini bilerek aşacaktır. Düşüncesiyle doğayı kavrayan insan ile birlikte Tin, Tin olarak kendini bilir ve açığa çıkar.
KÜLTÜR DÜNYASINDA BELİREN TİN
İlkin insanda belirir, (a) Sübjektif Tin. Buradan insanlar arası ilişki olarak
toplumda belirir;
(b) Objektif Tin.
Burada bireysel irade genel iradeyle birleşir. Genel ahlaklılığı kendi ahlaklılığı olarak benimser, kendi üstündeki yasayı kendi yasası olarak duyar.
Kendi bilincine kavuşan Tin (c) Absoluter (Mutlak) Tin
Din, sanat ve felsefe. Tin gerçek bilinçli serüvenini kültür dünyasında yaşar ve bütün tarihsel süreci, kendi olgusallaşması olarak görür ve onu
felsefede kavrar.
Ve böylece Us tarihsel edimi kendi olgusallaşması olarak kavrar. Us’un bu
sonlanışı onun özgürleşmiş olmasını imler. Çünkü özgürlük zorunluluğun bilincine varmaktır. Yani insanı doğa olarak doğada ve toplumsal
doğasında egemenliği altına alan yasaları bilmesi ve onu kendi denetimi altına almasıdır. Öyleyse Us egemen olandır. Zaten bu bilgi ona gerçekliğin kendisi olduğunu göstermektedir. Gerçeklik ki saltık gerçeklik
olarak Tanrıdır.
Bu şekilde Hegel’in felsefe dizgesinin ya da daha doğrusu Us’un tarihsel
serüvenini şematik sunumunu vermiş oluyoruz.
“WAS VERNÜNFTİG İST, DAS İST WİRKLİCH;
UND WAS WİRKLİCH İST, DAS İST VERNÜNFTİG.”
“GERÇEK OLAN HER ŞEY USSALDIR,
PRAKSİS
VE USSAL OLAN HER ŞEY GERÇEKTİR.”
Yalnızca akılla düşünülen, anlaşılan ve kavranılan gerçek olarak var olandır ve gerçek olarak var olan akılla kavranılan, anlaşılan ve düşünülendir. Bu belirlenim neredeyse Hegel’in bütün dizgesinin özeti gibidir. Bu
nedenle saltık bir derinliğe sahiptir.
Anlaşılabilirliği, nasıl ki Hegel’in felsefesinin anlaşılırlığı onun çağının
maddi yaşam koşullarını ve çağın tinsel ekinine bağlıysa şimdide bu
belirlenimi anlaşılır kılmak için Hegel’in felsefe dizgesindeki yerine ve
burada Hegel’in onu ele alış tarzına bakalım.
Karl Poper ve yandaşları Hegel’in “Gerçek olan her şey Ussaldır ve Ussal olan her şey Gerçektir.” belirlemesini sunduktan sonra şöyle devam
ederler: “Önermesi kadar despotik ve yeteneksiz hükümetlerin işine
gelen bir oyuncağa tüm tarih boyunca rastlamak imkansızdır. Böylelikle var olan her şey kutsallaşmakta, olabileceklerin en iyisi olmakta ve
hepsinden de öte mutlak fikrin tarih içinde gerçekleşebilmesi için zorunlu bir gelişim basamağı olmak hüviyetiyle bir de tarihsel misyon kazanmaktadır.” demektedirler.
Daha başta görülmektedir ki, Hegel’i, idealist, Yeni Hegel’ci akımların gözünden değerlendirmektedirler. Bu akımlar Hegel’in olguculuğa yanaştırmışlar ve böylelikle Us’u olguya tabi kılarak, Us’un eleştirel gücünden kaçabilmişlerdir. K. Poper bu etkilenimler üzerinden yazmaktadır.
Çocuklar bile kendileriyle doğa arasındaki farkı bilir. İlk insanlarda biliyordu bunu. İnsanlaşma aynı zamanda insanın kendisini doğadan ayırması ve doğadan farklı olma bilincini geliştirmesiyle başlamıştır. Her
insan düşüncelerinin, Us’unun (aklının) ürünü olduğunu, doğayla bir
ontolojik ilişkisi olmadığını bilir. İnsan düşüncesi doğal varlıklar gibi,
insanların bulup kullandıkları, doğada hazır bulunan şeyler değildir.
Ama aynı zamanda insanda doğanın bir ürünü, doğal bir varlıktır. İnsanın organik (canlı) doğal varlığı, onun, doğa ile kendi düşüncesi arasında ki bağ mıdır?
Antik çağlardan günümüze filozoflarının sayısız sistemler kurdukları bir
tartışma konusudur bu. Ve bu ikilik (dual yapı) felsefenin aşmaya çalıştığı en önemli felsefi problem olmuştur tarih boyu. Bazıları çubuğu
doğadan yana kırıp doğanın öncel varlık olduğunu söylemiş, diğerleri
doğa dahil her şeyin Us’un (Aklın) yaratısı olduğunu.
Kant bu problemi, felsefesini bir tür düalizm üzerinde inşa ederek aşma-
31
PRAKSİS
32
ya çalışmıştır. Ama o, doğal varlığı, fenomenin arkasındaki gerçek öz
olan, Numeni (kendinde şey) kabul etmekle birlikte Us ile kavranılamayacağını iddia ettiği agnostik bir epistemolojik anlayış geliştirdi. Ona
göre Numeni değil sadece onun niteliklerini bize sunan fenomenleri bilebilirdik.
Buna karşı bir yanıt oluşturan Fichte, Hegel’in çağdaşı ve arkadaşı ve aynı
zamanda Kant ve Hegel arasındaki entelektüel bağ, geçiştir. Fichte,
Kant’ın düalizmini, Ussal insan olarak ‘Ben’i mutlak olarak kabul ederek
aşmaya çalışan bir sistem oluşturdu. Doğa dahil her şey bu ‘Ben’in yaratımıdır. Fichte, haklı olarak, Kant’ın bilinemez Numenini, (kendinde
şey), niteliklerini bildiğimiz varlıkların kendilerini de biliriz. Çünkü varlık nitelikleriyle vardır. Niteliklerinden soyutlanmış varlık hiçliktir diyerek, Numeni, ‘Ben’in yaratımı ve gerçekleşmiş irade olarak sunmuştur.
Fichte’nin ‘Ben’i, meta bağımlı ilişkilerin giderek kendine hegemonyasını ilan ettiği koşulların ürünü, her şeyi kendi özgür iradesiyle isteyen
ve yapan, dünyanın yeniden kuruluşunu hazırlayan, burjuva bireyin
kavramsallaştırılmasıdır. Fakat ‘Ben’i, öyle bir mutlaklık olarak koyar ki
doğayı, kendinde varlık olarak dışlar.
Hegel, Fichte’nin bu idealizmini, mutlak olarak ‘Ben’in yaratımı olsun ya
da olmasın, ‘Ben’in dışında bir şey varsa eğer, ‘Ben’ mutlak değil demektir. Bu nedenle Fichte’nin idealizmi kabul edilemez. Bu şekilde Us olarak Ben kendi varlığının koşullarını ortadan kaldırarak, kendini mutlaklaştırma adına kendini ortadan kaldırmaktadır.
Bu düalizmi, evrik olarak, ‘Ussal’ olanı, (düşüncenin, bilincin, ruhun
vb.lerinin) maddenin bir ürünü olarak, maddeyi mutlak olarak, alarak
da aşamayız. O zaman da, gerçekliği, düşüncesiz, Ussuz, bayağı bir varlık olarak ele almış oluruz. Gerçekliği, maddi olanı, mutlak olarak ilan
ederek yüceltme uğraşımız, onu, düşüncesiz, aşağı bir varlık olması ile
sonuçlandı. Gerçekliği mutlaklaştırmak, Usu mutlaklaştırmak gibi, kendi kendini yadsımasına yol açmaktadır. Bu nedenle kabul edilemez:
“Ussal olanın gerçekliği ideaların ve ideallerin boş imgelerden başka bir
şey olmadıkları ve felsefenin böyle uydurmaların bir dizgesi olduğu
görüşüne karşıt olduğu gibi evrik olarak ideaların ve ideallerin gerçeklik taşımayacak denli eşsiz ya da kendilerine bunu sağlamayacak denli
güçsüz şeyler oldukları görüşüyle de çatışmaktadır. Kısacası felsefenin
ilgi nesnesi öyle bir edimselliktir ki, onda o nesneler kurumlar, durumlar, vb. salt yüzeysel dış yanlardır.” Mantık Bilimi
Hegel, kendisine kadar gelen, Us ve gerçekliği metafizik bir soyutlamay-
PRAKSİS
la karşı karşıya koyan, düalizmi, kendi diyalektik anlayışıyla aşıyordu.
Varlığı kavramak için ondaki çelişkileri ortadan kaldırmak değil, tersine çelişkileri varlığın gerçek doğası olarak ortaya koymak gerekiyordu.
Bu yeni bakış açısı; Usa, doğaya karşı (ya da dış varlığa, Usa karşı) ayrıcalıklı bir konum vermemektedir; tam tersine, Usun ancak kendi karşıtı olan doğa ile var olduğunu (doğanın da ancak kendi karşıtı olan Us
ile var olduğunu) diyalektik tarzda ortaya koymaktır. Hegel’in bu aforizması, düşünce tarihinin aşamadığı, Us ve Gerçek arasındaki düalizmi ve metafizik mutlaklaştırmayı diyalektik tarzda aşmıştır. Sadece bu
nedenle bile, kendisine dönük saldırıların aksine, saltık bir değere sahiptir.
Bu belirlenime, Hegel’in siyaset felsefesini anlamamız için biraz daha yakından bakalım: Yeniden bu belirlenimin ve ona bağlı tartışmaların
ilk başladığı Antik çağdaki yuvasına Aristo’ya dönelim. Bu belirlenimi
daha anlaşılır kılacaktır.
Aristoteles “Düşüncede hiçbir şey yoktur ki duyuda, görgülenimde olmuş olmasın” der.
Bu belirlenimdir ki Aristo’yu Görgücülüğün ta başına, onun kurucusu
olarak yerleştirir. Platon ideayı saltık gerçek olarak alırken, Aristo onunla tartışmasında gerçeklik olarak edimselliğe yöneliyordu.
Hegel bunu dolayımsızlığı içinde bulunan sıradan edimsel olarak değil, ama edimsellik olarak ideadır diye yorumlar. Böylece Aristo ile Platon arasında kendi felsefesinde bir uzlaşma sağladığı kanısındadır.
Ona göre idea özünde baştan sona dışarıda olan iç olarak, böylece iç
ve dışın birliği olarak, ya da sözcüğün burada verilen vurgulu anlamda
Edimsellik olarak görülmelidir.
Bu yorum çerçevesinde Hegel, Aristo’nun yukarda aktardığımız belirlenimini deyim uygun düşerse tersine çevirir.
“Duyguda, görgülenimde hiçbir şey yoktur ki düşüncede olmuş olmasın.” Açıktır ki Hegel edimselliği ideanın edimselliği olarak almaktadır.
Öyleyse Edimsellik nedir?
Hegel edimselliği, Mantık’ında, öz ve varoluşun iç ve dışın dolaysız olmuş
birliği olarak tanımlar. İç ideanın doğada dışsallaşmış biçimi ve tamda
bundan dolayı doğada içsel olandır. Hegel’in verdiği örneği ele alırsak,
çocuk, genelde insan olarak, hiç kuşkusuz ussal bir varlık, ama çocuk
bu ussallığının bilincinde değildir. Ussallık onda bir yetenek, yatkınlık
vb. türünden mevcuttur. Ama onun bu içselliği aynı zamanda dışsal-
33
PRAKSİS
34
lığıdır. Yani alacağı eğitimi öğreneceği dili vd. olarak çocuk kendi ussallığını, dışsallığının kendisi üzerine etkilenimi olarak oluşturmaktadır.
Bu pasajların zorluğu aslında Hegel’in Mantık’ında doğa felsefesine geçişteki zorluktur. Nedeni ise bu pasajların neredeyse tamamıyla kamu
tanrıcı öğelerle dolu olması ve bunları felsefi bir dizgede sunmaya
daha doğrusu aklamaya çalışmasıdır.
“Ve buna göre doğa demektedir Hegel tinsel dünyada daha az olmamak
üzere Tanrının bir bildirilişidir ve bu ikisini birbirinden ayıran şey Doğanın kendi tanrısal özünün bilincine dek ulaşamazken, bunun (sonlu olan) Tinin kesin ödevi olmasıdır. Tanrı, O, olanı iletir, bildirir ve hiç
kuşkusuz ilkin doğa yoluyla ve onda.” Ve İncil’den şu pasajı aktarır Hegel: “Onları meyvelerinden tanıyacaksınız”. Ancak edimselliği başkalığı içinde idea olarak alıyor olması ve Özü, Varlık ile oluş içinde birleştirmesi, bu kamu tanrıcı biçimden Hegel, kendini, belli bir oranda kurtarır.
Hegel’in gerçeği salt oluştur. Dolayısıyla usun onayladığı gerçek verili
olanın, (aktüel) olumsal tarzda kabullenilişi değildir.
Hegel ussal olan gerçek ve evrik olarak gerçek olan ussaldır bildirimini
Hukuk Felsefesinin İlkeleri’nin önsözünde yapar. Bu nedenle Hukuk
Felsefesinin ilkelerine biraz daha yakından bakalım: Okuyucunun dikkatini daha önce sunduğum şemaya çekmek istiyorum. Burada us kendini uzay zamanda tarih olarak tinde açığa seriyordu. Oradan doğaya ve en sonu, sonlu tin alanı olan insanın tinsel dünyasına ulaşıyordu
buna kültür dünyasında beliren tin demiştik ve üçe ayırmıştık: Sübjektif, Objektif ve din, sanat ve felsefeyi içeren kendi bilincine ulaşmış tin
olarak Absoluter-Mutlak Tin.
Hukuk Felsefesinin ilkeleri birinci üçlünün sonuna ikinci üçlünün ikincisine objektif tin alanına denk düşüyor ki bu alan Hegel’in Us’u olgusallık
ile en yakın ilişkiye soktuğu alandır.
Thomas Hobbes toplumu “karşıtların savaşı” ve Rousseau “toplumsal anlaşma” olarak tanımlar. Toplumsal yaşam ve tarihin bütün kavramları,
bir şekilde, toplumsal olarak kendilerini üreten ve yeniden üreten insanın doğuştan kolektif doğası ile bireysel özgür iradesi arasındaki çelişki ile ele alınmalıdır. Hukuk Felsefesine göre ise İrade ve toplumsal ilişkiler içinde İradenin aldığı formların gelişmeleri ile başlanmalıdır. Objektif Tinin temel bağıntısı, özgür insanların ilişkisi ya da Hegel için aynı
anlama gelen, mülkiyet sahipleri arasındaki ilişkidir.
PRAKSİS
Hukuk Felsefesi üç ana bölüme bölünmüştür. Soyut hukuk, Etik ve Ahlaklı Yaşam. Soyut Hukuk Mülkiyet, Sözleşme ve Hukuk ve Suçtur. Etik
Amaç, Niyet ve İyidir. Ahlaklı Yaşam Aile, Sivil Toplum ve Devlettir. Böylece, Soyut Hukukun tamamen soyut kavramlardan daha somut kavramlara doğru ilerlediğini görmekteyiz.
Gerçek Hukuk ve Etik Ahlaklı Yaşamdır ve gerçek Ahlaklı Yaşam Devlettir.
Öyleyse, mülkiyet ve etik Devletin gelişmesinin momentleridir.
Sivil Toplum, Hegel’in geliştirdiği bir kavram. Hegel, devletten, yani politikadan bağımsız, bireylerin konumunu üretim ilişkilerinin içinde tanımladığı bir alan keşfediyordu. Hegel’in buradaki esas başarısı, sivil
toplumu, modern devletin üzerinde yükseldiği temel alan olarak görmesiydi. Sivil Toplum, çağdaş devletin karakteristik özelliğiydi. Hegel,
ortaçağ ve öncesi devlet yapılarının sosyal üretim tarzı ve ailenin dışında duran, toplumun üzerinde ayrı bir yapısı olmadığını gösterdi. Tamamen karşıt tarzda modern toplum, tarihsel olarak ayrı momentler içinde, devletten bağımsız olarak yükseliyordu. Bu gerçekten son derece
önemli bir kavramsallaştırma. Çünkü aynı zamanda, devletin, ailenin
ve üretim tarzının dışında olduğunu ve devletin, tarihsel olarak insanlar arası ilişkiler ve sosyal üretim tarzının zorunlu sonucu olarak nasıl
tarih sahnesine çıktığını anlamamızı sağlar.
Böylece, Hegel’in politika ve tarih biliminin, holistik bir yapıda, bir bütünün parçaları olduğunu görüyoruz. Hegel’in sosyal teorisi, metafiziğe düşmeksizin, her şeyi, bir süreç içinde birleştirmektedir. Objektif Tinin açılımını: “ Devletler, uluslar ve bireyler bütün tarih boyunca, birlikte içinde varlıklarını sürdürdükleri dünya Usunun bilinçsiz araçlarıdır”
diye sunar. Hegel, görüşlerinin ampirik verilerini çağdaşı burjuva devletten çıkarsamaktadır.
Şu da görüldü ki Devlet, özgür iradelerin kolektif temsilcisidir. Hegel burada da devletin tekil, karşıt çıkarları dengelemesi gerektiğini söylediği
gibi, evrik olarak, devletin kolektif Usun belirlenimleri dışında olamayacağını bildirmektedir.
Demektedir ki felsefe tinsel evreni olduğu gibi, doğal evreni de incelerken bu belirlenimden hareket eder. Düşünce dışsal realitede, hali hazırda yani oluştuğu zeminde bir gerçekliğe sahiptir, öyleyse ide yalnızca bir tasavvurdur ki kendinin görgülenim ile oluşturan ve yalnızca düşünce olarak bir değeri vardır, görüşü ileri sürülebilir.
Hegel, felsefe bunlara şu yanıtı verir der: “İdeden başka gerçek yoktur.”
35
PRAKSİS
36
Yani ele aldığını sandığı dışsal realitede bizzat idenin dış mevcudiyeti, bir belirleniminden başka bir şey değildir. Dışsal realiteyi incelediğini sandığında, O, aslında kendisini incelemektedir.
Hegel “ide ile aynı anlama gelen ussal, realitesiyle birlikte dış mevcudiyete girerek, sonsuz bir şekil, görünüş ve tezahür zenginliği kazanır,
bir çekirdek gibi kabuğa bürünür ve önce bilincin yerleştiği bu kabuğa, sonunda kavramda nüfuz ederek iç nabız atışlarını keşfeder ve aynı
atışları dış görünüş altında da duymaya başlar.” Ve devam eder: “Gerçekten de, en somut anlamıyla şekil, kavramsal bilgi olarak akıl; muhteva ise, gerek ahlaki, gerekse doğal realitenin cevhersel mahiyeti olarak akıldır.” H.F.P. syf. 30
Hegel düşünce tarafından doğrulanmayan hiç bir şeyi kabul etmemek
azmini yüceltir. Us der realitenin rahat bırakılması gerektiğini reddeder. Bu realite devlet olsa da.
Ve böylece Hegel ilkin edimselliğin Ussal kökenini belirtmiş oluyor ve
ikinci olarak Us karşısında her şeyin geçici ve güçsüz olduğunu teslim
etmektedir.
“İdea kendinde ve kendi için gerçek olandır, kavram ve nesnelliğin saltık
birliğidir.” Şimdi Hegel’in gerçeklik kavramına yönelelim. Gözümüzün
önünde her şey daha açık belirecektir. Hegel’de gerçeklik nesnelliğin
kavram ile özdeş olmasıdır.
Ama hangi yolda? Örneğin gerçek devlet ya da gerçek bir sanat çalışması
söz konusu olduğu zaman kendini göstermektedir. Bu nesneler olmaları gerektiği gibi oldukları, olgusallıkları kavramlarına karşılık düştüğü zaman gerçektirler. Böyle görüldüğünde bir şeyin gerçek olmaması
kavramı ya da belirlenimi ile uyum içinde davranmamasıdır. Kavram ve
olgusallığın özdeşliğinden yoksun bir şey kalıcılık gösteremez. Kötü ve
gerçeğe aykırı şeyler bile ancak olgusallıkları henüz herhangi bir yolda kavramlarıyla bağdaştığı sürece vardır. Baştan sona kötü olan ya da
kavrama aykırı olan tüm bu nedenle kendi içinde yitendir. Yalnızca ussallıkları yoluyladır ki şeyler dünyada kalıcılık taşırlar.
Çok açıktır ki hem bu belirlenim ve onun merkezi kavramı Us şeylerin verili durumlarına eleştirel olarak yaklaşmaktadır. Bir şeyin olgusallık kazanabilmesi için Ussal olması gerektiğini bildirmektedir. Bu ise yürürlükteki yapıların hegemonyasını, kalıcılığını yadsımaktadır. Dahası geçiciliklerini ilan etmektir.
“... Göstereceğim ki bir devlet idesi yoktur, çünkü Devlet düzeneksel bir
PRAKSİS
şeydir ve bir düzenek ideası ise söz konusu olamaz. Yalnızca bir özgürlük nesnesi olan şeye idea denebilir. Öyleyse Devletin ötesine geçmeliyiz! Çünkü her devlet özgür insanları bir düzenekte ki çarklar gibi ele
almak zorundadır, oysa bunu yapmaması gerekir, bu yüzden sona ermelidir.” Sttutgard syf. 219
Nerde kaldı ki Hegel totaliter devleti önersin ya da onların işine gelen basitlikte bir felsefi dizgeye sahip olsun.
37
HEGEL VE DEVLET
Hegel’in devlet anlayışı tamamıyla tarihsel bir yaklaşımla anlaşılabilir.
“Devlet öznel isteklerden bağımsız nesnel, zorunlu bir ilişkidir” der.
Hegel açıktır ki, ekonomik liberalizmin üstünde şekillenen liberal bir
devlet anlayışına sahiptir. Onda devlet saltık mutlak değildir. Ve devleti evrensel Tin aşar, felsefe dizgesinde de sanat, din ve en önemlisi felsefe en üsttedir. Yani devlet, Usun, tarih içinde ki belirlenimlerinin bir
momentidir ve bu moment evrensel Tin ile aşılır.
“Kaldı ki bizim çağımızın, yeni bir döneme bir gebelik ve geçiş çağı olduğunu görmek de güç değildir... Yer yer görülen serpme belirtilerden,
bu dünyanın sarsılmakta olduğu çıkıyor ortaya. Bu eski dünyadan süreduran şeylerin üzerine çöken havailik ve sıkıntı ve bir bilinmeyenin
bulanık sezgisi, başka bir şeyin yürümekte olduğunu haber veren işaretlerdir. Bütünün fizyonomisinde hiç bir değişiklik yaratmayan o sürekli ufalanma, birdenbire doğan ve yeni dünyanın biçimini bir anda
çiziveren güneş tarafından kesikliğe uğratılmış bulunmaktadır”. Çağına
uygun olarak, görülüyor ki Hegel’in bütün kavramları sürekli bir oluş
halindedir.
K. Poper yukarda aktardığımız naifliğini, Hegel’i faşist devlet doktrinin
ideolojik besin kaynağı olarak gördüğü görüşünü, İtalyan düşünür
Gentille’yi örnek vererek sürdürür.
Birincisi Gentille, yanlış anlaşılmış olduğu gibi ne bir Hegelcidir ne de bir
idealist. Felsefesi olguculuğa yakındır. Belirtelim ki çağdaş dünyamızda
Hegel’in felsefi dizgesinin oluşturulması ve aynı içerikte savunulması
mümkün değildir. Çünkü o felsefede bir doruktur. Nasıl ki emperyalist
dizgenin egemen olduğu günümüzde liberal devlet biçiminin yeniden
oluşmasının mümkün olmaması gibi, burjuvazinin devrimci döneminin
felsefi akımı ve onun kuramı olarak Hegelcilik mümkün değildir.
Öyleyse Hegelcilik adına ortaya çıkartılan şey nedir?
PRAKSİS
38
Daha dikkatli bir okuma gösterecektir ki bütün çağdaş ‘yeni’ akımlar olguculuğun etkisi altındadır. Gentille’nin felsefi kuramının temellerini
geç kapitalizmin maddi varlık koşullarında aramak gerekir.
Tüm temel güdüleri Gentille’nin felsefesini, Hegel’in anlayışının tam karşıtı olarak göstermektedirler ve felsefesi Hegel’in felsefenin karşıtı olması dolayısıyladır ki doğrudan doğruya faşist ideolojiye geçer.
Hegel usun olgusallaşmasını belli bir tarihsel düzene, çağında gelişen
ve göreli tarihsel ilericiliğe sahip devlete bağlıyordu. Ama yeni gelişmeler onun Usu tarafından yadsınacaktır. Ve bu ilişki değişecektir.
Bunu Hegel yapamadıysa da gelişen olgusallık kendini ustan ve tabii
ki Hegel’den kurtarmaya çalıştı. Onlarca yıl Hegel ‘den vebadan kaçar
gibi kaçtılar. Çünkü, Faşizm ancak emperyalizm olgusu altında incelenebilir. Bütün dayanaklarını asla Hegel’in topraklarında, özgür ussallığın edimselliğinde, değil ama kendisinin içinde geliştiği topraklarda,
usun yeniden zincirlerine vurulduğu yerde, aramak gerekir.
SONUÇ YERİNE
K. Poper’ın canını sıkmış olan savaş Herakleitos’tan beri değil -bunu o
ifade etmiş olsa da- ondan sonsuz zaman öncede her şeyin babasıydı.
Bu bir olgudur. Ve olgulara etiksel yaklaşım kadar naif bir şey olamaz.
Hegel’de devletlerarası savaşın zorunluluğunu belirtmişti, özellikle kapitalizm için bunun böyle olduğunu, kafamızı kaldırıp çevremize baktığımızda rahatlıkla görürüz. Savaş, insanların birbirlerine karşı giriştikleri egemenlik istencinin kaçınılmaz sonucudur. Hegel bu gerçekliği ifade ettiği için suçlanamaz.
Hegel’in, bizi, bir toplumsal devrime çağrıda bulunmadığı kesindir. Ancak bir o kadarda kesin olan şey, Hegel’in bizi faşist bir devlet anlayışına da çağırmadığıdır.
Bunun yanı sıra, bir bu kadar kesin olan bir başka nokta da, aynı Hegel’in,
Marx’a, bu düşünürün devrimci bir ideali benimsemesine yol açan entelektüel aletleri veren filozof oluşudur.
Hegel’i eleştirebilmek onu içererek aşmak ile mümkün. Onu devrimci
eleştiriye tabi tutarak içinde taşıdığı en parlak ve doğru öğeler almak
gerekir. Hegelcilik feodal mutlaklığın burjuva eleştirisidir.
Engels ‘bilimi kendi iç bağıntıları içinde inceleyip geliştirme işini tarihte
ilk kez Hegel yapmıştır’ der ve Marx ve Engels Hegel’den ve kuramından daima Ustanın diyalektiği olarak söz ederler.
PRAKSİS
Kuşkusuz ondan bir usta olarak söz etmeleri Hegel’in gücünü gösteriyor,
aslında onun gücü burjuvazinin, artık çok gerilerde kalmış olan, devrimci gücünün, özgür Ussallığın gücüdür. Çağı Hegel’in gücünü ele veriyor.
Ama ne olursa olsun o hala bütün heybetiyle karşımızda durmaktadır. Ve
bugün, bizim için, asıl sorun, Us’u (Aklı), Hegel ve Marks’ın zamanındaki özgürlüğüne, o eski tahtına oturtabilmektir.
Makalenin teorik yapısını besleyen başvuru kaynakları:
1-
K. Marks; Grundrisse, Özellikle Ekonomi Politiğin Yöntemi kısmı
2-
Bertrand Russel; Batı Felsefesi Tarihi -Özellikle çağın hazırlanı konusu
3-
Hegel; Hukuk Felsefesinin Prensipleri
4-
Hegel; Tinin fenomonolojisi
5-
Hegel; Mantık bilimi
6-
H.Marcuse; Us ve Devrim. Felsefenin, devrimci diyalektiğinin
devrimci toplumsal kurama nasıl geçtiğinin mükemmel anlatımı
7-
Leon Trostky; Faşizme Karşı Mücadele
8-
K. Marks; Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı
9-
R. Westvall; Modern Bilimin Doğuşu,
10-
Hegel; Fichte ile Schelling’in felsefe sistemleri arasındaki fark,
syf. 133.
39
PRAKSİS
40
PRAKSİS
Bir ‘Filozofun’
Kurgul Cennet Arayışı
E
leştiri konumuz esas olarak Kurgul (Hegel Felsefesi) Felsefe değildir. Biz asıl olarak Hegel’in mantık bilimine yazdığı giriş ile Aziz
Yardımlı’nın bu girişini ve kendi tutumunu ele alacağız.
FELSEFENİN TARİHSEL SERÜVENİ
Çağımızda bilimlerin gelişimi felsefeyi de etkilemiş, bilimlerin gelişimlerini görgül veri, duyum ve deneyimden sağladıkları genel olgusu felsefede de görgül bir eğilimi açığa çıkarmıştır.
Bu yönelim, asıl olarak, Felsefe’nin de en az pozitif bilimlerin sunduğu kesinlikte, bilgi sunması isteği ve çabasından kaynaklanmıştır.
Hegel’in felsefi dizgesi, Feurbah’ın maddeci eleştirileri karşısında dayanamayarak çökmesi ile filozoflarda yeni arayışlara yol açtı.
Arayış kendini önce Kant’a dönüşte gösterdi. Ama Kant’ın felsefe dizgesi
çağın egemen tinine uygun olarak, olgucu bir çarpıtmaya/düzeltmeye
uğratılarak. İkinci olarak; Comte Olguculuğu, bir toplumsal kuram olarak ileri sürülmesine karşın, felsefe üzerinde, halen sürmekte olan bir
etki yarattı. Yeni olguculuk, Olgucu Mantıkçılık, Pragmatizm, Analitik,
Yapısalcı, Dilci v.d. türünden birçok yeni felsefe akımı bu etki altında
oluştu ve ileri sürüldü. Her ne kadar Yeni Platon’cu ve Yeni idealist (A.
yardımlı benzeri) akımlarda, kendilerini, birincilerine tepki olarak oluşturduysalar da çağımız üzerinde etkili olamadılar. İstisnayı olarak Husserl Fenomonolojisi, belli bir düzeyde etki yaratmış- örneğin Hartman
42
(Eleştirici varlık bilim), Breton (Sürrealizm), Heidegger (Egzistansiyalizm) v.d.- ancak bu da çağa egemen olan olgucu akım karşısında kısa
bir parlama gösterdikten sonra sönmüştür.
Olguculuk, bilgi nesnesi olarak görgül veriyi ele alır. Görgül “ fanatizm”
bizim de birçok itirazlar düzeceğimiz bir düşünce yoksulluğuna sahip,
ancak Felsefeyi ele alış tarzımız A. Yardımlı’dan tamamıyla farklı:
“Düşünsel kurguların bittiği yerde, eşdeyişle gerçek yaşamda, bilim, yani
insanların pratik faaliyetlerinin pratik gelişme süreçlerinin meydana
konulması başlar. Bilinç üstüne yapılan lafazanlıklar sona erer, gerçek
bilgi bu lafazanlıkların yerini alır. Gerçeğin ortaya serildiği yerde felsefe, bağımsız bir bilgi dalı olarak var oluş ortamını yitirir... Sorun bu kuramsal lafları var olan koşullardan yola çıkarak açıklamaktır. Bu lafların
gerçekte ve pratikte ortadan kaldırılması kuramsal çalışmalarla değil
değiştirilen koşullarca sağlanır.” Alman İdeolojisi, K.Marks
Aziz Yardımlı, felsefede, yukarda açıklamış olduğumuz görgül eğilimi
eleştirmektedir. “Felsefe eğitimi bugün Gerçeği değil ama kendi tarihini incelemenin bir aracı olarak işlev görmektedir. 20. yüzyılın kurgul
mantığı izleme yeteneğini yitirmiş felsefe bilincine sıkı sıkıya yerleşmiş bu geleneğin felsefe tarihinin modern yorumunda Usun birleştirici gücü henüz kendini göstermemektedir. Felsefe yabancı bir görgücü
fanatizm felsefe eğitiminin güdüsünü çarpıtmış, felsefi tutkunun kendisi körelmiştir.”
Bütün “görgücü fanatikler” de dahil olmak üzere hemen herkes A.Y’nın
birinci cümlesine olduğu gibi katılır. Felsefenin, günümüzde içinde bulunduğu durumdan, hemen her felsefe akımının yakındığı bir gerçektir. Ama aynı ölçüde görgücü akımlarda felsefenin değil ama kurgul felsefenin miadını doldurduğunu savunur. Hiç kuşkusuz görgücüler bu
savında tarihsel bilinç eksikliği kendisini gösterse de, çağdaş yaşamdan edindikleri güçlü dayanaklara sahiptir.
DÜŞÜNCE VE GERÇEK
Biz Yardımlı’nın isteği üzerine bir anlığına ‘gerçeğe’ dönelim. Ve Hegel ile
başlayalım.
“Felsefe hiç kuşkusuz nesnelerine ilk olarak dinle ortaklaşa iyedir. İkisi
de Gerçekliği nesneleri olarak alırlar ve dahası en yüksek anlamda,
Tanrının Gerçeklik ve salt onun gerçeklik olduğu anlamda,” (Mantık
Bilimi; prg. 1)
PRAKSİS
BİR ‘FİLOZOFUN’ KURGUL CENNET ARAYIŞI
Hegel’in dizgesi de bizi gerçekliği aramaya çağırır ama tanrıyı biricik gerçeklik olarak almak koşuluyla. Bu gerçeklik önce kendinde (Tanrı) tin
olarak Mantıkta kendisinin ideası olarak açımlanır. Sonra Tin kendini
kendi dışına bırakır. Tin kendi başkalığını oluşturmak istemektedir. Burada tanrı kendinde sıkılmış ve oyun oynamaya karar vererek evreni
dünyayı ve zamanı yaratmış yani doğalaşmıştır- Doğa olarak beliren
Tin-. Ve en sonu insanda kendi tarihinin ve bilincinin farkına vararak
bütün bu tarihsel serüvenini kendi kendine oynadığı bir oyun olduğunu anlayarak her şeyi kendisi için yapar ve kendi bilincine kavuşur. Tanrının bir başka oyununa kadar bu oyun bitmiştir. En azından yaşamda
ve yaşama ilişkin düşüncelerde sürse de, Hegel bunu böyle ilan eder.
Yardımlı bizim tanrının gerçeklik olduğu anlamında bir gerçekliğe mi çağırmakta?
Yardımlı bunu safdilce bir tutum olduğunu ve Hegel felsefesinin de en
zayıf noktasını oluşturduğunu bilir. Üstelik bu görgül eleştiricilerin Hegel eleştirilerinde en başat yandır. Bu nedenle Yardımlı’nın ilk işi, kendini, Hegel’in bu zayıf yanından kurtarmak olacaktır.
“Kurgul felsefenin Hegel’de ve başka Avrupa filozoflarında üstlendiği
tüm tanrıbilimsel eğilimlere karşın gerçekten özgür bilimsel düşüncenin olanaklı biricik boyutu olduğu ve felsefe ve dinsel bilinç arasındaki
ayrımın felsefe ile gündelik bilinç ve görgül bilimler arasındaki ayrımla
aynı türden olduğudur.”Aziz Yardımlı.
Aslında Yardımlı’nın bu zeminde hiç tartışmaması gerekirdi, en azından
Hegel’in felsefeyi bir tanrı bilime indirgemesini toptan reddedebilirdi.
Bu kendisi için, daha tutarlı olsa gerek.
Bilincin din kavrayışı ya da tanrı bilinci insanın gündelik yaşamında verilidir. Üzerine özel bir düşünüşü gerektirmez keza tarihte insanın dinsel bilinci felsefi bilinçten önce gelişmiştir. Daha doğrusu, felsefe tarihi boyunca da, dinsel kavrayış, daima felsefeye önseldir. Yardımlı burada Hegel’in yapmadığını yapmakta ve açıkçası çuvallamaktadır: Görgül bilimlerin felsefe ve dinsel bilinçle aynı mesafede kabul etmekte,
bunların tarihsel ve insan düşüncesindeki gelişme sırasını ve ardışıklığını görememekte.
Öncesi Görgül bilimlerin her birinin kendine özgü nesnesi vardır. Fiziğin
nesnesi özdek ise kimyanınki moleküller, sosyolojininki toplum vb.dir.
Dinsel bilincin nesnesi nedir? Tanrı!
Felsefi bilincin nesnesi nedir? Tanrı! (Tabii ki Hegel’e göre)
43
PRAKSİS
44
Hegel, felsefenin nesnesine dinle iye olduğunu hiçbir kuşkuya yer bırakmayacak açıklıkta belirtir.
Tanrıya, Felsefi bilincin düşünce ile dinin ise sezgi ve inanç ile yönelmesi, bilincin dış dünyası karşısındaki tutum ve yönelim yöntemine, farklılığına ilişkindir.
Yardımlı bize “tanrıbilimsel” eğilimlerinden kurtarılmış bir Kurgul Felsefe
önermektedir. Ama bu seferde başka bir sorun ile karşı karşıya demektir. Bize gereken gerçeğin, eğer tanrı değilse ne olduğunu açıklamak
zorunda. Ve böylece çağımızda felsefi tartışmaların odağını oluşturan
problemlerden birini de -Felsefenin nesnesi nedir?- açıklamış olacaktır.
Ama boşuna kitap boyutunda kaleme aldığı bütün 77 sayfa boyunca
bize, Gerçeğe yalnızca ve yalnızca kurgul düşünce ile yöneldiğimizde,
felsefeyi, içine düştüğü ‘görgül yavanlıktan’ kurtaracağımızı vazetmekte.
Oysa felsefe tarihine yüzeysel bir bakış bile felsefedeki tanrıbilimsel eğilimlerin yine felsefenin kurgul biçiminden kaynaklandığını bize gösterecektir.
Tanrıbilimsiz Kurgul felsefe olamaz ya da her Kurgul felsefe en sonunda
tanrıya ve tanrıbilime varır. Hegel’de olduğu gibi.
Eğer Yardımlı, gerçeği tanrı olmaktan çıkarıyor ve ona tanrıdan ve tabi ki
öznel tinden de bağımsız bir içerik veriyor ise kurgul felsefesinden de
ve bizi kurgul felsefeye çağırmaktan da vazgeçmelidir. Bundan vazgeçemez, çünkü o zaman gerçeği özdek olarak almak zorunda ki bu seferde bize kurgul felsefe öneremez.
Yardımlı’nın bizi çağırdığı Kurgul Felsefe nedir?
Kurgul felsefe Hegel’in kendi felsefesini nitelemek için kullandığı kavramdır. Hegel’e göre mantıksal bir öğretinin üç yanı vardır: Soyut (kavramsal us) yanı, eytişimsel (olumsuz us) yanı ve kurgul (olumlu us) yanı.
Hegel kendinden önceki felsefelere soyut, tek yanlı, yani metafizik olmakla suçluyordu. Kendi felsefesinin ise diğer felsefelerin hepsini kapsayarak aştığını düşünüyordu.
Onun felsefesi kavramın salt bir oyunudur. Kavramlar ile oluşturulmuş ve
kavramın belirlenimlerinin dizgesi olarak pratikten kopuktur. Bilim verilerinden hareket etmeyen salt kurgusal (spekülatif ) düşünsel çabayla üretilmiştir.
“Burada Avrupa’nın Tanrıbilimsel ussallığından olduğu gibi, felsefeye
yerleşik ekinsel yapının önemsiz bir eklentisi durumuna indirgeyen il-
PRAKSİS
gisiz görgücülükten de uzaklaşıp çok önceleri lyonya kıyılarında başlayan ve felsefeyi usun özgür bilimi olarak yaratan o kurgul tine geri dönülmesi gerektiği açıktır.” A.Yardımlı
Açık olan felsefenin genel olarak insan düşüncesinin tarihsel evriminin
gelişme yönünü anlayamayan ama ortaya çıkan biçiminden de hoşnut
olmayan bir ‘filozofun’ kurgul felsefenin o eski heybetli günlerine duyduğu özlemin, köleleşen insanların başlarına gelenin şaşkınlığı ve korkusu içinde, o, eski ortaklaşa yaşamlarına duydukları özlemlerini dile
getirdikleri türden bir özlemi Yardımlı’nın da taşıdığı ve bize aktardığıdır.
O insanlar hiç bir zaman özlemlerini gideremediler. Bunun üzerine geçmişlerini ülküleştirdiler: Gelecekte bir gün kavuşacakları umuduyla bir
kısmı onu güneş devleti ve diğerleri altın devleti diye anlattılar çocuklarına. Ve en sonu, özlemlerini, yaşamları süresince bir daha ulaşamayacak olmanın hazin düş kırıklığıyla, öte dünyada öldükten sonra kavuşacakları cennete dönüştürdüler. Yardımlı felsefeyi, kendince, içine
düştüğü durumdan kurtarmıyor/kurtaramıyor. Bu felsefenin durumu
nedir, diyen çocuğun karşısında mahcup. Felsefeye gelecek öneremiyor daha doğrusu çocuğa felsefenin geleceğini geçmişinde aramasını
öğütlemekte.
Oysa Us, en azından 17. yüzyıldan beri doğa bilimlerinin gelişimiyle ilk
defa ayaklan üzerine durabilecek, Yardımlı’nın aktarımının tersine gerçek özgürlüğüne kavuşacağı, bir konuma gelmiştir. Ama bu seferde, bu
biçimiyle, Us, uzayın derinliklerinde keyfince esemiyor, us dışını (Metafiziği) bize ussal diye yutturmasını bilim engelliyor. Ve üstelik ‘kahrolası’ bu bilimde görgül.
Burada bir parantez açalım: Kullandığımız ‘görgül kavramını’ felsefi görgücülük ile karıştırmamak gerekiyor. Marksist bilgi kuramı açısından
görgül veri bilginin ilk basamağı, kuramsal çaba ise ikinci basamağıdır.
Görgücülük ise bilgi kaynağı olarak sadece görgüler olduğunu ileri sürer. Bu açıdan Hegel’in dilini kullanacak olursak usun bilgi edinimindeki bu iki basamağı birbirinden ayırarak karşı karşıya koyan, Us değil, bilgiye ilişkin ‘yalın anlak görüşüdür’. Kuşkusuz Yardımlıda kurgul kipi yanından aynı yanlışlığa düşmektedir.
Bunun üzerine Yardımlı, felsefenin bu ‘görgül’ esaretinden kurtularak,
Usun, özgürce uçuşabileceği Cennetine, kurgul Tine geri dönülmesini istemektedir.
45
PRAKSİS
46
Oysa felsefenin sonunun geldiği tamamlandığı gibi ‘saçma sapan görüşlere’ cennetlerini yitirmiş insanların duygusal tepkisini göstererek felsefenin, “Avrupa’da zaten hiçbir zaman özgün gerçek anlamında anlaşılmış, tanınmış ya da sayılmış olmadığı”, gibi dayanakları zayıf ama
kendisi ciddi bir iletide bulunmak yerine hiç olmazsa bu savların gerçekliğini araştırsaydı, kuşkusuz, felsefe adına çok daha yararlı bir iş yapmış olurdu.
Yardımlının eleştirisi sonuçlara; gerçektende felsefenin sonunun geldiğinden yola çıkan ama araştırmalarını bilim dışı sonuçlara vardıran
birçok ‘yeni’ sıfatlı akım doğmuştur. Ama Yardımlı’nın gözden kaçırdığı, kendisinin de görgücülere karşı tepki içinde, tanrıbilimsel yanından
soyutlanmış bir yeni Hegelcilik önererek, onlarla aynı zeminde durduğudur.
Bize önerdiği tek şey felsefenin dirilişi için kurgul cenneti aramamız: Ama
Cennet burada değil öbür dünyada.
FİLOZOFUN DERİNLİĞİ
Bu bölümde Yardımlının diğer yazar ve akımları nasıl eleştirdiğini göreceğiz.
“Gerçekte bu tür yazarların güdüleri çoğu kez kıskançlık (Schpenhour)
ya da kariyer (Rusell) geçim ya da kişisel sorunlar, politik bir üstenim
(Marx) vb. gibi çeşitli öznel dürtüler olabilmekte ve hiçbirinde özgür
düşünme tininin en küçük bir izi bulunmamaktadır.”
Yardımlının tarihsel kişiliklerin eylemlerini ve siyasi ya da düşünce geleneklerini eleştiriş mantığındaki derinlik bizleri hayrete düşürmektedir.
Düşünce yapılarının ve bireylerin her birinin ayrı ayrı olmak üzere farklı
tarz ve formda eleştirel düzeyleri vardır. Bu düzeyleri birbirine karıştırmak özellikle çağımızda Frankfurt Okulu’nun ve post-Marksistlerin içine düştüğü yanılgıların en büyüğüdür.
Yanılgı kendini örneğin sosyal bir fenomeni incelerken ya da eleştirirken
psikolojinin kavramları ve yöntemi ile hareket ederek göstermektedir.
Yardımlı’da, psikolojizm dediğimiz bu yanılgının içindedir. “... yazarların
güdüleri... çeşitli öznel dürtüler olabilmekte.”
Yardımlı bu açıklamasıyla önce bize şu mesajı iletme çabasındadır: Bu
yazarlar düşüncelerini öznel dürtülerin esareti altında kaleme almışlardır. Yani nesnel ve bilimsel değiller. O nedenle üzerinde uzun uzadıya
durmaya gerek yok. Bu nedenle takdir edersiniz ki bende işte böyle bi-
PRAKSİS
rer cümlede işlerini bitirerek hem kendimi hem de sizi büyük zahmetlerden kurtarmış oldum, demeye getirmektedir.
Çağdaş psikolojinin kendisi insan düşünmesini ve davranışını bilinçsel
(ussal) bir etkinlik kabul ederken, Yardımlı’nın insan düşünmesini ve
üstelik bu düşünmenin kuramsal düzeyini, insanların duygusal tepkilerine indirgemesi Psikolojiden de ne kadar anladığını göstermektedir.
İnsanın düşünsel ya da pratik etkinliğinde sosyal koşulların olduğu gibi
öznel dürtülerin de elbette payı vardır. Ama öznel dürtüler bile kendilerini zihinsel süreçte düşünce edimleri olarak, dolayımlı kılarlar.
Kuşkusuz eğer düşünce eleştirilmek isteniliyor ise eleştirilen düşüncenin
iç tutarlılığına ve nesnesine uygunluğuna bakılmalıydı, ama düşünürlerin öznel konumlanışlarına değil ki tamamıyla gerçek dışı. Bu çerçevede bir düşünce ele almak ve eleştirmek isteniliyor ise: 1-Düşüncenin
mantıksal tutarlılığı. 2-Nesnesine uygunluğu. 3- 1 ve 2’nin tarihsel zemini olarak oluştukları çağın maddi koşullarına ve ekinine bakmak gerekir.
Demek ki Yardımlı bunları yapmadığı gibi esas olarak kendisi bu düşünürleri ‘eleştirirken ‘ öznel dürtülerinden değil ama gerçeklik karşısında, bu düşünce yapılarının büyüklüğünün gerçekliği karşısında paniğe
kapılmış ‘filozofun’ çığlığını atmaktadır.
47
YARDIMLI MARKSİZMİ DERİNLEŞTİRİYOR
Gelelim Yardımlı’nın Marks’ın hayaleti karşısında attığı çığlığa: “Geçim ya
da kişisel sorunlar, politik bir üstenim.”
Marks’a bu tür eleştirilerin gerçekten de değil onlarcası yüzlercesi yapıldı. Burjuvazinin tarihsel sersemliğini kafasında taşıyan her burjuva aydını Marks’ın kuramı karşısında duyduğu ezikliği ve korkusunu onun
yoksulluk ve sefalete düşme pahasına, yoksul emekçilerden yana olmasını ve düşünmesini ve bu uğurda ölmesini, eleştiri konusu yapmışlardır.
Marx, Engels’e yazdığı, Kapital’e ilişkin mektuplarının birinde, “tarihte,
para üzerine yazı yazıpta, para konusunda bu kadar sıkıntı çeken başka bir yazar daha yoktur.” diye yakınır.
Bir kere Marx eşinin zengin ve soylu ailesine dalkavukluk yaparak çoğunun yaptığı ve şu anda yapıldığı gibi şan ve şöhret içinde zengin bir
burjuva profesörü olarak ölebilirdi.
Ama o, davasını savunduğu proletaryası kadar yoksullaşma ve sefalet
PRAKSİS
48
içinde yaşama pahasına asla ihanet etmedi ve bize dev bir miras bıraktı.
Güncelimizden bir örnek daha sunarak Yardımlının çıkmazını göstermek
istiyorum.
Bilim, İsmail Beşikçiye ışık tuttu ve bilimin kendine gösterdiği yoldan hiçbir taviz vermeden mücadele etmekte ve bu yüzdende pek çok eziyete katlandı.
Peki, onu harekete geçiren ‘öznel dürtüler’ nedir? Acaba o da birçokları
gibi devletine, akademik aptallık yumağı üniversitelerine dalkavukluk
ederek hem zengin hem de kariyer sahibi olamaz mıydı?
Bu davranışların hangisi öznel dürtülerin esiri, hangisi, Usu, özgür edimselliğine kavuşturur.
Pek tabi ki birincisi Usu özgürleştirir, ikincisi ise, onu dürtülerin ve metanın hizmetine koşar. Usu hayvansal yaşamlarının sürdürülüş aracı, metası yapar.
Birinci yol, bilimin yolu o yönde yürüyenlerin öznel dürtüleri, insanlığın
genel çıkarıdır. Korkmadan, özgürce, hiçbir şüphe duymaksızın, kendilerini bilimin enginliğine bırakırlar.
Bu nedenle Marks dev eserinin girişinde; “Cennetin olduğu gibi biliminde giriş kapısında, burada bütün kuşkular kovulsun ve burada bütün
korkular yok olsun diye yazılmalıdır.” der.
Bir ikinci örnek olarak Engels’i ele almak istiyorum. Kuramın Marks ile
ortağıdır. Yardımlı’ya sormak gerekir, Engels’in öznel dürtüsü nedir? Marks’ın ki geçim ya da kişisel sorunları, politik bir üstlenim ise
Engels’inki zenginlik, aile sorunlarını politik bir üstlenim mi? diyecek.
Öyleyse farklı öznel dürtüler demek ki aynı teorik sonuçları doğurabilmekte yani yoksulda olsanız zenginde, kafanızı kaldırıp gözünüzün
önünde akıp giden hayatın gerçekliğine baktığınızda eğer kör ya da
dar kafalı bir burjuva aydını değilseniz hayatı Marks ve Engels gibi görürsünüz, ya da daha doğrusu yaşam size, kendi gerçek yüzünü gösterir.
Bu kadarı yeter! İnsanların düşüncelerini onların öznel dürtülerine indirgemek ve onunla açıklamak saçmalığına ilk defa Yardımlı düşmedi ve
korkarız sonda olmayacaktır.
Yardımlı Marks’tan Marksizm’e geçiyor; “Kimileri kendi kendilerine verdikleri bir toplumu ya da insanlığı ya da felsefeyi kurtarma ödeviyle
tam bir ahlaksal fanatizme yönelerek kurulu her şeyi ve kazanılmış tüm
PRAKSİS
değerleri yadsımakta”
Kim? Marksizm. Pes doğrusu! Marksizm’in ‘m’sinden bile haberdar olanlar
bu cümleler karşısında küçük dillerini yutarlar. Yardımlının Marksizm’e
ilişkin görüşleri tam bir uydurmadır.
Uydurma yani Kurma yani Spekülasyon ve son olarak yani Kurgul Felsefe.
Zaten A. Yardımlı’nın bizi çağırdığı felsefi akım bu değil miydi?
Bu cümleler Yardımlı’nın, Marksizm’e ilişkin derin içgörüsünü, onun bilinçaltında yatan derin kompleksini yansıtmaktadır.
Şimdi, Marksizm’in, kendi kendine kurtarma ödeviyle yüklendiklerine
bakalım: Toplum, insanlık ve felsefe.
49
TOPLUM VE İNSANLIK
Marksizm’in toplum ve insanlığı kurtarma gibi ne bir ödevi ne de bunu
böyle anlamlandıran bir önermesi vardır.
Ödev; etik bir sorumluluktur. Marksizm olguları etiksel değil kendi nesnelliklerinde ele alır.
Marksizm, her türlü gelişmenin genel hareket yasalarını açığa çıkaran bir
dünya görüşüdür. Daha dar anlamda doğanın, toplumun ve insan düşüncesinin gelişim yasalarını, tarihsel bağlamı içinde ele ala düşünce
sistemidir. Yardımlı’nın ifadesi Marksizm’le ilgili genel yanılgıyı taşıyor.
Demek ki bu biçimiyle Marksizm yani bilimsel teori, insanı ve toplumu
kurtarmayı kendine ödev edinemez. Öyleyse düzeltecek olursak insanların ve toplumların kurtuluş mücadelelerine yol gösterir. İnsansaltarihsel gelişmenin kendi nesnelliği vardır. Belki Yardımlı gözden kaçırmış ama insan yaşamının ve düşünüşünün bu tarihselliğini ilkin Hegel
keşfetmiştir.
Marks’ta insan tarihinin gelişimini sınıflar savaşımına bağlar ve bu savaşımın günümüzde, yani kapitalizmde aldığı biçimi göstererek, tarihin
bu zemininde sınıfların karşılıklı savaşımının, proletaryanın zaferiyle
sonuçlandığı takdirde komünizme yani gerçek insansal topluma geçilerek, insanlığın tarih öncesinin ya da tarihin insanlık öncesinin, barbarlığının sona ereceğini gösterir. Bu Marks’a gökten inmiş düşünceler değil, tarihsel gelişmenin nesnel, öznenin kişisel niyetlerinin dışında, Newton’un fizik yasaları, Darwin’in evrim yasaları gibi yasalardır. Örneğin, yer çekim yasasının insanları uçurmak için uğraşamayacağı gibi,
ama uçabilmek için, onlara, doğa hakkında gerekli bilgiyi vererek insanların uçabilmesinin olanaklı hale gelmesi gibi. Marksizm’de insanlı-
PRAKSİS
50
ğın tarihsel gelişiminin eğilimlerini gösterir.
Üstelik nesnelliğe, realiteye, düşünenin öznel katkılarını dışlayarak, salt
kavramın determinasyonları olarak yaklaşılmasının yöntemini, kuşkusuz idealist tarz içinde, gösteren Hegeldir. Yardımlı tüm bunlardan habersiz gözüküyor.
Yardımlı Marksizm’i, Hegelcilikle karıştırmaktadır. Marksizm’de, tarihi istediği gibi yönlendiren, maceradan maceraya sürükleyen nesnel bir Us
yoktur. Marksizm’de Us’tan değil düşünen gerçek varlık olarak insandan hareket edilir. Ama insanlar, yaşamlarını, hayvanlar gibi dağınık ve
ilişkisiz yürütmezler. Yaşamlarını sürdürmek için zorunlu üretim ilişkilerine girerler. Bu üretim ilişkileri içerisinde insanlar, topluluklar ve sınıflar olarak bölünmüşlerdir. Öyleyse açıktır ki bireyler yaşamlarını önce
toplumsal bir ilişki ve üretim ilişkileri içinde yapılanan sınıflar içinde
sürdürürler.
Öyleyse bu tarihsel süreci devindiren ve günümüzde insanlığı kurtaracak olan us değil ise kimdir?
Tüm insanlığı, içinde yaşadığı, insanlık dışılıktan kendisiyle birlikte kurtaracak olan işçi sınıfıdır. Marksizm işte bu kurtarma işini üstlenen proletaryanın bilimsel kuramıdır.
“Bu dünyayı kurtarma işinin üstesinden gelmek işte modern proletaryanın tarihsel görevi. Bu işin tarihsel koşullarını ve bu yoldan niteliğini derinliğine irdelemek ve böylece bugün ezilen sınıf olan bu işi görmekle görevli sınıfa, kendi öz işinin koşulları ve niteliği üzerine bilinç
vermek: işte proleter hareketin teorik dışavurumu olan bilimsel sosyalizmin görevi.” Engels Anti-A. Yardımlı
Demek ki Marksizm’in kimseyi kurtarmak gibi bir ödevi yok ama kurtarma işini üslenen proletaryaya bilimsel araç olma gibi bir işlevi var. Bilimler zaten, insanın, doğayı ve insan doğasını değiştirme çabasında
ortaya çıkmış ve insanların doğayı ve toplumu kendi çıkarları doğrultusunda değiştirmesine ve onlara, egemen olmasına yardımcı olmuştur.
Özetlersek, Yardımlı, Hegel’i anlamadığı için Bilimi ve doğallıkla bir dünya görüşü olarak Marksizm’in tarihsel konumunu anlamamıştır.
FELSEFE
Marksizm, Yardımlının belirttiği gibi Felsefe’yi de kurtarmaya çalışmaz,
insanların dışsal gerçekliği anlama çabaları, bu gerçekliği kavramadaki pratik olanaksızlık ile yani, onları, kendi tarihlerinin gerçekliği ile yüz
PRAKSİS
yüze getirmiş ve bu da, onları, doğanın derinliklerine doğru bilimsel
bir yolculuk yerine, doğa üzerine, düşünmede derinleşmeye, kurgul
(spekülatif ) bir serüvene çıkma zorunda bırakmıştır.
Felsefe ilkin doğayı yalnızca görgül verilerle yorumlamaya ve açıklamaya çalışan doğa felsefecileriyle başlamış daha sonra insanlar doğanın
özdeksel köklerine inemedikleri için düşünsel kurgulara başvurmuş ve
en sonu üretici güçlerin, bilimlerin gelişimi doğanın özdeksel nedenselliklerini açığa çıkarmış ve böylece kurgul felsefeyi tarihe gömmüştür, felsefe doğa bilimlerine doğa bilimleri felsefeye geçerek, felsefenin muhtevası bilimlere geçmiştir. Felsefe, salt felsefe olarak bu biçimiyle aşılmıştır.
“Her şeyden sonra, artık bu bir felsefe değil ama ayrı bir bilimler dışında, gerçek bilimlerin içinde yararlığını gösterecek ve kullanılacak yalın
bir dünya görüşüdür. Demek ki felsefe burada, kaldırılmış, yani aynı zamanda “hem aşılmış hem de korunmuş” biçiminde aşılmış, gerçek içeriğinde korunmuştur.” Engels anti-A.Duhring
Marksizm demek ki bir düşüncenin, dinin, sanatın ve felsefenin, tarihsel
gelişimini ve köklerini nesnel olarak açıklamaktır.
Marksizm devrimci bir kuramdır, asla öleni, sönmekte olanı kurtarma işine girişmez. Fakat onun öyle olduğunu, nesnel iç bağıntıları ve tarihsel uzamı içinde açıklar.
Bu nesnel tarihsel gelişmeler karşısında paniğe kapılan, ölümü durdurmak için dünyayı durdurmaya ve hatta birkaç yüzyıl geriye çevirmeye
çalışan (Yardımlı antik çağa dönmeyi önermekte.) katıksız felsefi gericilerin işidir. Yardımlı’nın önerdiği ve daha nice ‘yeni’ sıfatlı burjuva felsefe akımlarının.
51
KURULU HERŞEY, KAZANILMIŞ DEĞERLER
A. Yardımlı’nın iddia ettiği gibi. Marksizm kurulu her şeyi ve kazanılmış
tüm değerleri yadsımaz.
Toplumsal gelişmenin, onun içinde mevcut çelişkilerin çatışmasıyla ilerlediğini gösterir ve gelecek toplumun, geçmiş toplumun çatışan taraflarının ilerici olan kesimlerinin üzerinde şekilleneceğini açıklar:
“İçerebildiği bütün üretici güçler gelişmeden önce bir toplumsal oluşum
asla yok olmaz; Yeni ve daha yüksek üretim ilişkileri, bu ilişkilerin maddi varlık koşulları, eski toplumun bağrında çiçek açmadan, asla gelip
yerlerini almazlar.”
PRAKSİS
Yani insanlık için yararlı ve gerekli olan tüm kazanımların gelecek toplum
tarafından alınacağını ve insanlığın geleceğini kurtarmakla görevli sınıf olan proletaryaya, kendini ve toplumun kurtuluşunu ancak insanlığın özgürleşmesinin (insanlaşmasının) önündeki tüm engelleri yıkarak gerçekleştirebileceğini açıklar. Bu çerçevede kurulmuş bütün gerici aygıtları yıkarak, insanlığın üretici güçlerinin sonsuz gelişiminin önünü açmanın yolunu gösterir.
52
SONUÇ YERİNE
Tarihsel olarak aşılmış olanı önermek, düşüncenin, tarihsel ve toplumsal
bağlarından tamamıyla bağımsız ele alınmasından doğan bir yanılgıyı
taşır. Yoksa günümüzün gelişen toplumsal süreçlerinde oluşan pratik
ya da kuramsal sorunların çözümünü, kendi çağının tininden beslenen
ve o çağın maddi koşullarınca belirlenmiş ve bundan dolayı ancak yine
o çağın sorunlarına yanıt verilmek üzere oluşturulan, o, eski düşüncelere dönülmesinde aramanın Hegel ve Marx’tan nasibini almamış bu
safdilliği nereden gelebilirdi.
Kısacası Hegel ile birlikte konuşacak olursak; “insanı çoğu kez hayrete
düşüren şey, özellikle, burada kendisini gösteren iddialı tavır ve edadır;
sanki şimdiye kadar yeryüzünde bu gayretkeş hakikat propagandacılarına hiç rastlanmamış, sanki yeniden ısıtılarak bu eski temcit pilavı
yeni ve işitilmedik hakikatler içeriyormuş ve sanki bu hakikatlere “tam
işte şimdi” sarılmak gerekiyormuş gibi.” önümüze çıkarmaktadırlar.
Demek ki diyalektik materyalizmin gelişmesinden bu yana çağımızda
felsefe üzerine söylenen her şey boş söz olmaya devam etmektedir.
PRAKSİS
Marksist Tarih Kuramı
İ
nsanın, insan olarak varlığı, organik doğanın kendisiyle ve önkoşul olan
inorganik doğayla milyonlarca yıl süren etkileşiminin sonucudur.
Ama bir kez ortaya çıkan insan, türünün devamı için doğayı kendi yararına dönüştürmeye başlar. Doğanın yaşamsal çıkarlar için değiştirilmesi ona doğa ilgili ilk bilgileri sunar. Demek ki kutsal kitapların, akıllı, dilli, bilgili etkin insan Adem bir başlangıç değil, doğal tarihin bir ürünü,
bir sonuçtur...
İnsan, bilgisini, kendisinin her yerinden üretiminde doğayla girdiği ilişkide geliştirir ve en sonu doğayı salt pratik çıkarlarının dışında, yaşamını
sürdürmesi için gereksindiği, biyolojik ihtiyaç nesnesi dışında zihinsel
bir düşünce nesnesi olarak, (kuşkusuz bu da ilkinin sonucu onun yadsınmasıdır) ele alır. Geçmiş bilgilerinin sistematize edilerek yeniden biçimlendirilmesi, insanı, örgütlendirilmiş bilgi düzeyine, bilime ulaştırır.
Nesnenin; insanın incelemek üzere ele aldığı konunun bitimsiz olması
daha doğrusu maddenin hem sonsuz bölümsüzlüğünde, küçüklüğünde hem de sonsuz büyüklüğünde, kendinde, insanların keşfetmesini
bekleyen bilinmeyenleri taşıması, onu ele alan, anda derinleşen bilimin bilginin sonsuzca gelişmesini getirir ve aslında zorunlu kılar. Demek ki bilgide bir sona erme çabası ya da mutlak bilgi metafiziksel bir
kuruntudan ibarettir.
Her bilim ya da bilimsel çaba tarihsel-toplumsal ilişkilerinin sınırlılıkları
içerisinde gerçekleşir. Bu çerçeve de bilim insanları doğayı, ancak ken-
54
di çağlarının onlara tanıdığı düzeyde ele alıp inceleyebilirleri. Newton
fiziği ile Çağdaş fizik bu açıdan tipik örneklerdir. Kuşkusuz insan düşüncesinin her alanının gelişim süreci bu olguya tanıklık eder...
Bir bilim olarak Marksizm’de, Marx ve Engels’in bilimi geliştirdikleri çağın 19 yüzyılın -bilimsel gelişiminin ürünüdür. Engels, Doğanın
Diyalektiği’nde çağdaş bilim diyalektiği doğurdu, der. Yine Engels diyalektiğin metafizik karşısındaki konumunu, demir yolunun ortaçağ
kağnıları karşısındaki konumuna benzetir. Ve bilimdeki her yeni gelişmenin diyalektikte ve genel olarak Marksizm’de de yeni bir derinleşmeye yol açacağını daha ötesi bilime koşut olarak teorinin de geliştirilmesi gerektiğini belirtir...
Okuyucu şunu düşünmelidir: Demir yolunun kağnı karşısındaki üstünlüğü açıktır. Peki ama ses hızının üstüne çıkan uçakların ve uzayın derinliklerine doğru açılan uzay araçlarının demiryolu karşısındaki üstünlüğü nedir?
20. yüzyıl da bilimin çok yönlü gelişme düzeyi herkesçe bilinen bir gerçektir. Marksizm’in de yeni bilimsel veriler ile geliştirilmesi bir zorunluluktur. Bu zorunluluk, bilimin, burjuva çıkarlarına ne ideolojisine göre
şekillendirildiği gelişiminin ancak bu kanallarına izin verildiği çağımız
dünyasında kendini daha açık göstermektedir. Ne var ki bütün burjuva çarpıtmalar, Marksizm’e işte bu kapıdan girmektedirler. Bu nedenle Marksizm adına bu çerçevede ortaya konanlar bilimsel bir ayıklamadan geçirilmelidir. Kuşkusuz burada, bu ayıklama kriteri ortaya çıkarılanların, hangi sosyal sınıfın çıkarlarına hizmet ettiği olacaktır. Her tür
teorik bilimsel tartışmanın gerçeklik ölçütü kuşkusuz pratiktir.
Aşağıda bu çerçevede eleştiriye tabi tutacağımız teorik görüş Dr. Hikmet Kıvılcım’lının yeniden yayınlanan Tarih Tezi adlı kitabıdır. Dr.
Kıvılcım’lıda Tarihsel gelişmenin momentlerinin açığa çıkarılmasında
Marx ve Engels’in, dönemlerinin bilimsel gelişmesinin yetersizliğinden
dolayı eksik kaldıklarını ve bu eksikliği kendisinin tamamlayacağı düşüncesindedir. Şimdi Dr. Kıvılcım’lının bu düşüncesinin ne kadarını gerçekleştirdiğini görelim.
BİR BÜTÜN OLARAK TARİH
Dr. Kıvılcım’lı da Tarih Tezini antik tarih irdelemelerinden çıkarımsıyor. Antik tarihe kadar uzanmasının gerekçesini de “Bugün ki Türkiye’yi anlamak”. (S.30)olarak açıklıyor. Bugün ki Türkiye’yi anlamak için, onun dün
PRAKSİS
MARKSİST TARİH KURAMI
içinden çıktığı (daha doğrusu bir türlü içinden çıkamadığı) Osmanlı Tarihine inmek gerekti. Osmanlı Tarihinin maddesine gelince, onun İslam medeniyetinde bir “Rönesans” olduğu belirdi. İlk Sümer öncesinde İslam medeniyetine gelinceye kadar sıralanan antika medeniyetlerin hepside: Hem birbirlerinin aynı, hem birbirlerinin gayri olarak birbirlerinden çıkarak gelirlerken, hep aynı gidişi gösteriyorlar ve bir tek
kanuna uyuyorlardı.
Günümüze değin uzanmış bütün problemlerin: Sebep - Netice zincirlemesiyle nasıl ta, Sümer öncesine dek dayanıp çıktığı dupduru anlaşılmadıkça, hiçbir somut tarihi olayı gereği gibi aydınlanamıyordu diyerek gerekçesini temellendirmekte ve özetle: “Bir ülkenin tarihi (dünkü
olayları) gereği gibi bilmedikçe, o ülkenin gerçekliği (bugünkü olayları) iyi kavranamaz.
Kuşkusuz Dr. Kıvılcımlının Tarihi mekanik tarzda ardışık bir dizgiye indirgemesi yanlış. Bu basit kavrayış bugünün anlaşılmasını düne, dünün
anlaşılmasını önceki güne vb. bağlamaktadır. Tanrı tapıcılarının, tanrının tanıtlanması için izledikleri yolda aynıdır. İşte seni kim yarattı sorusundan başlayıp dünyanın yaratılışına bir dizi sav ve olay ile en sonu
her şeyin tanrının yaratısı olduğu fikrine varıncaya kadar gerilere gitmek ve her ne hikmetse bir türlü peki tanrıyı kim yarattı sorusuna hiç
ulaşmadan dizini keyfiyetine göre belirlemekte ve istediği sonucu almaktadır.
Dr. Kıvılcımlıda bu mantıksal kalıplar içerisinde dünyanın oluşumuna kadar birçok olayı özetlemektedir.
Tarihi (dünkü olaylara) ve gerçekliği (bugünkü olaylara) indirgediği ölçüde Dr. Kıvılcımlı pozitivizme düşmektedir.
Oysa Dünya Tarihi hep var olmadı, tarihin dünya tarihi haline gelişi bir
sonuç. Dünyanın ortak bir tarihe kavuşması ve bunun düşüncesi olarak tarihin tarih olarak kavranması, kapitalizmin ürünü.
Bir ülkenin tarihi o ülkenin gerçekliği içinde soyut bir yan olarak kapsanır. Bu günün kavranması dünün, dünün kavranması ise önceki günün
kavranmasına bağlı değildir. Tersine bütün geçmiş tarihin kavranması
bu günün, kapitalizmin kavranmasına bağlıdır. Kapitalizmin kendisi ise
bütünselliği içinde kavranır.
Benzer biçimde Türkiye kapitalizmi de dünya kapitalizmine eklenme süreci içinde yine onun -dünya kapitalizminim- bir parçası olarak anlaşılabilir.
55
PRAKSİS
56
“Geçmiş” realitede sona erendir. “Şimdi” geçmişi soyut bir yan olarak kendi içinde taşır. Açıktır ki “Şimdi”nin çözümlenmesi hem geçmişi hem de
onun “Şimdiyle” eklenme biçimlerini ele verecektir. Düşünce gibi tarihte basitten karmaşığa doğru, tek yanlılıktan çok yanlılığa doğru gelişir.
Basiti, geçmiş tarihteki bir şeyi, tek başına ele alabiliriz. Yani tarihte herhangi bir zaman ve coğrafyadaki toplumu ele alıp inceleyebilir. Ama
bu inceleme, eğer incelediğimiz toplumun bir sonraki gelişme adımı
bilinmeden yapılıyor ise, o toplumun evriminin yönü tayin edilemez ve
o zamanda yaptığımız incelemeden bir sonuç alamayız.
Her tarihsel inceleme, bir sonraki gelişim momenti ve hatta bu güne
kadar ki dizge, düşüncede, önsel olarak, dayanak noktası olarak göz
önünde tutularak yapılabilir: İnsanın atasının, onun anatomisi bilinmeden bilinmeyeceği açıktır. Çeşitli dönemlerde hayvan sürülerinin hangisinin insana doğru evrimleştiği diğerlerinin ise doğada elenip yok olduğunu anlamak bir sonuç olarak, gelişmiş biçimiyle insanın ve onun
hakkındaki bilginin gelişimine bağlıdır. Boyutlu görmeyi, insan gözlerinin kafatasında öne doğru kayması ve bu sayede algının iki gözün ortak işlevi olması ile kazanmıştır. İncelediğimiz iskelet yapılarında böyle
bir evrimin izlerine rastladıklarımız, evrim sürecimizin bir yerine oturtulur. Aksi taktirde bulunan fosiller yada iskelet yapılarının kemik yığınından öte bir anlam taşımaz. Çünkü onları tarihsel bir bağlama yada
doğrusu dizge içine yerleştiremeyiz.
Türkiye’yi anlamak için Dr. Kıvılcım’lının Antik Tarihe kadar uzanmasının
yanlışlığı açığa çıkmış olmaktadır. Tarihin genel olarak ele alış tarzında
yanlış yapan birisi, onun bir parçasının incelenmesinde doğru yaklaşım sergileyebilir mi? Kuşkusuz evet. Çünkü tikel ya da tekil ancak genel ile olan bağıntılığı içinde anlaşılabilir.
Bu mantık ilkesinin doğruluk değerini anlamak için, bizde Dr. Kıvılcımlı
ile birlikte Antik Çağın devrimini daha doğrusu gelişmesinin diyalektiğini görmemiz gerekiyor.
MARX-ENGELS ve TARİH TEZİ
Dr. Kıvılcımlı Marx ve Engels’in Antik Tarih konusundaki dahiyane notlarına rağmen, kendi çağlarındaki tarih ve insan bilimlerinin yetersizliği
nedeniyle, kendisinin şimdi geliştirdiği tezleri geliştiremedikleri iddiasındadır.
Marx ve Engels’in bu eksikliklerini “Onların çağında tarih öncesinin ve Ya-
PRAKSİS
kın doğu tarihinin bilinmesi olarak açıklanmaktadır”. (S- 18)
Dr. Kıvılcımlı aynı mekanik nedensizlik ile Antik tarih kavramını, Tarih
öncesine bağlamakta ve tarih öncesinin bilgisinden yoksun Marx ve
Engels’in kavramlarının eksikliklerinin giderilmesi, geliştirilmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Bunun yanlışlığını yukarıda göstermiştik. Keza
kendisinde hiç bir teorik sonuç çıkarmadığı onlarca sayfada Güneş Sisteminden medeniyetlerin doğuşuna kadar, geçen süreci aktarır.
Tek teorik sonuç eğer sayılabilirse, tabiat içinde güneş sistemini, hayat
içinde insan toplumunu medeniyetin doğuşu ile aynı paralelliğe oturtur ve bir benzerlik ilişkisi kurar. Oysa dünyanın oluşumunda rol oynayan yasalar ile medeniyetlerin doğuşunda rol oynayan yasalar farklıdır.
Hem de tamamıyla.
Birincisi kütle, enerji, hız, radyoaktif ışımalar vd. gibi daha birçok özdek biçimlerinin dönüşüm yasalarına bağlı iken, diğeri insanın doğa
ve kendisi ile olan etkileşimlerinde rol alan yasalara bağlıdır. Kuşkusuz
her ikisi de diyalektik bir sürece sahiptir ama birincisi doğanın diğeri ise asıl olarak organik doğanın evriminin ürünü olan insan ve toplumun diyalektiğine.
Tarih öncesinin bilinmeyişi materyalist tarih kavramında bir eksiklik oluşturmaz çünkü kuram tarihin gelişiminin nesnel yaslarını açığa çıkarmaktadır. Bir diğer taraftan Darvin maymundan insana geçişin biyolojik, Marks ise toplumsal, kuşkusuz günümüzde daha tam olarak ortaya konmuş olarak, evrimini göstermişlerdir. Ve bu veriler üzerinden
Engels, insanlaşma sürecinde emeğin rolünü göstererek dönemin kuramsal çerçevesini tamamlamıştır. Her ne kadar Dr. Kıvılcımlı kendisi
daha farklı isimler vermekle beraber bu çalışmaları beğenmez ise de,
bu bilimsel çalışmalar temsil ettikleri bilim alanlarının temel yapıtları
ve kuramları olmaya devam etmektedirler.
57
YAKIN DOĞU TARİHİ VE MADDECİ TARİH KURAM
Marks’ın günümüzde halen aşılmayan ya da konu ile ilgili bütün araştırmaların dayanağı olan teorik, önermeleri, Dr. Kıvılcımlı’nın belirttiği bu
“eksik” Yakın Doğu Tarihi bilgisiyle oluşturulmuştur.
1. Yakın Doğu Tarihi, esas kazıların ve bulguların 20 yüzyılda açığa çıkarıldığı Mezopotamya, Sümer, Babil, Akad, Asur ile Mısırı kapsamaktadır. Çalışmalar göstermiştir ki bu uygarlıklar tarihin ilk uygarlıklarıdır.
Yani insanlığın Barbarlıktan medeniyete geçişlerindeki ilk uğrak nok-
PRAKSİS
58
talarıdır.
Yakın Doğu tarihinin bilinmesi kuram açısından gerçek değeri nedir? Kuramın, bir yeniden doğrulanması dışında kocaman bir hiç.
2. Yeni bulguların kuram üzerinde iki etkisi vardır, olumlu ya da olumsuz. Olumsuz etki, yeni bulguların kuramı tümden yanlışladığı durumlarda ortaya çıkar. Bu durumda kuram tuz-buz olur ve somut veriler
üzerinde yeni bir kuram yükselir. Yakın doğu incelemeleri böyle bir sonuç vermedi. Olumlu etki ise, kuramın oluşumunda daha önceden veri
elde edilmemiş olmakla birlikte ortaya çıkarıldığında, kuramla ilişkisinin olumlu, yanı açık olan somut verilerin ortaya çıktığı durumlardır.
Yakın Doğu tarihin incelemelerinin tarihsel maddeci kuramla ilişkisi
tamda böyledir.
Bir üçüncü durum, kuram eksik soyutlama düzeyinde yani belli bir çerçevede metafizik düzeyde takılı kalmış olabilir. Bu durumda somut bulgu, soyutlamanın gerçekleştirilmesinin mantıksal verisi olur ki kuram,
düşünce somutunda, gerçek somutluğu temsil edebilsin ya da daha
doğrusu gerçekliği bütünlüğünde yansıtabilsin. Dr. Kıvılcımlı kısmen
bunu savlasa da Tarihsel materyalizm bu eksikliği taşımaz.
Keza kuram en genel biçimiyle ortadadır ve tam tersine çeşitli tekil tarihsel olayların incelenmesini gerektirmektedir. Örneğin tarihsel maddeci
tarzda Türkiye Tarihi’nin incelenmesi gibi.
Somut tarihsel veri olarak Yakın Doğu Tarihin maddeci tarih kuramını yeniden doğrulamıştır. Bura da daha fazla genişletemeyeceğimiz
bir çerçeve hakkında okur Serol Teber’in Doğanın İnsanlaşması ve V.
DIAVKOV-S. KOVALEV adlı yazarların ilk çağ tarihi adlı kitaplarına başvurabilir.
Bu somut verilerin kuramsal yapıya onu doğrulamak dışında bir katkısı
olmadığını; Dr. Kıvılcımlı’nın ve daha başkalarının Yakın Doğu Tarihinin
bilgisine sahip olmakla Marks’ın kuramını ne bir adım öteye taşımadıkları ve ne de tümden olumsuzlayamadıkları göz önüne alındığında da
açığa çıkarılabilir. Kuşkusuz bu sübjektif bir yaklaşımdır ama doğrudur.
Okuyucu bunu, Dr. Kıvılcımlının kitabının Marks’ın tezlerini ele aldığı
son bölümüne bakarak görebilir.
Marks Asya, Antik ve Alman tarzı olmak üzere üç toplum ve mülkiyet tarzını tanımladığı düşüncelerini Çin, Hindistan, Türkiye toplumları, Slav
ve Romen kılanları Meksika ve Peru uygarlıkları ve eski Keltler’in incelemelerinden çıkarsamıştır.(Grundrisse S-521)
PRAKSİS
Açıktır ki tarihsel veriler, gerekli teorik formülasyonlar için yeterli malzemeyi Marks’a sunmaktadırlar. Gerisi tarihsel ayrıntıdır; tarihin X zamanında, Y coğrafyasında geçen ya da oluşan tekil bir toplumsal formun
incelenmesi kuşkusuz dalının uzmanı için ama sadece onun için bir gerekliliktir.
Dr. Kıvılcımlı’nın kendi tarih tezini geliştirmek için öne sürdüğü gerekçenin Marksizm’in bu konudaki ‘eksikliği, zayıflığını’ gördük. Şimdi de bu
gerekçeden hareketle geliştirdiği en azından geliştirdiğini sandığı Tarih Tezini görelim.
59
DR’ UN TARİH TEZİ
Kıvılcımlı, Tarih Tezini, Antik Tarih medeniyetlerinin incelenmesinden çıkarır. Ona göre medeniyetler başlı başına ele alınmış ama bunların birbirine geçiş süreçleri, dönemin (Marks-Engels) yetersiz bilgi birikimi
nedeniyle çözümlenememiştir. Oysa onlara karakteristiklerini veren
bu “geçiş” dönemleridir, bir medeniyetten ötekine geçişi sağlayan yasalar; işte Dr. Kıvılcımlı’nın Tarih Tezi:
“Antika Tarihte bir medeniyetten ötekine geçişi sağlayan nicelik sıçraması: Araya barbar adlı taze insancıl üretici güçler girmedikçe gerçekleşememiştir. Çürümüş bir medeniyetin devrilip ortadan kaldırılması
hep barbarların akımıyla gerçekleşmiştir. O yıkılışlarla; biz basitçe “Tarihcil Devrim” terimini uygun buluyoruz. Çünkü medeniyetin yıkılışı da
bir Devrimdir. Ama sosyal Devrim: Aynı toplum içinde bir sosyal sınıfın
ötekisini kaldırmasıdır.”
“Tarihcil Devrim: Toplum dışından gelen daha geri, bir başka toplum insanlarınca yapılır. Sırf Sosyal Devrim olmadığı için onun yerine Tarihcil
Devrim gelir”.(T. Tezi S. 24)
Birçok şeyin birbirine karıştırıldığı bu pasajı anlamak için basit bir çözümlemeye gidelim:
1) Bir medeniyetten diğerine geçişin dinamiği Barbarlar.
2) Barbarlar “insansal üretici güç”.
3) Bu üretici güç olarak barbarlar, sosyal devrimdeki gibi bir sınıfın diğerini devirmesini değil, dışarıdan “çürümüş” olanı devirmesi gibi bir sonuca yol açtığı için Tarihcil Devrime yolaçıyor.
4) Bu devrim, şimdiye kadar bildiğimizin dışında ileri bir toplum tarafından değil, “daha geri” ve üstelik “Dışarıdan” gelen bir başka toplum insanlarınca yapılır.
PRAKSİS
60
Şimdilik sadece Dr.u anlamaya çalışıyoruz. Devam edelim. Aynı sayfada şunları yazar “Tarih yüzeyinde medeniyetle Barbarlık arasındaymış
gibi geçen Tarihcil Devrim etki tepkileri, gerçekte en derin üretici güçlerin yönettiği özel mülkiyet ile kamu mülkiyeti arasındaki karşılıklı etki
tepkilerdir, bu çelişkili gidiş bütün Antika Tarih boyunca, hiç aman vermeksizin sürüp gittiği için bir sosyal kanun gücü taşır. Buna Tarihcil
devrim Kanunun denebilir:”
Birincisi Şimdi bu paragrafta anlıyoruz ki bir önceki paragrafta medeniyetle barbarlık arasında geçen “etki-tepki”ler aslında “en derin üretici
güçlerin yönettiği özel mülkiyet ile kamu mülkiyeti arasında geçen etki
tepkiler” imiş.
İkincisi bu çelişkili gidiş damgasını bütün Antika Tarihe vurduğu için “bir
sosyal kanun gücü” taşımaktadır. Üçüncüsü yeni öğreniyoruz ki “bir
sosyal kanun gücü” taşıdığı için buna Tarihcil Devrim Kanunun denebilir”.
Ve son paragraf; “Bu bakımdan, antika tarihte medeniyetlerle barbarlar arasındaki münasebetler, atomlar arasındaki şimik ilgileri izah eden
elektron münasebetleri gibidirler. Barbar akımları, Tarih gidişinin nükleer gücüdür, yaşama savaşındaki canlıların içgüdüsüyle işler. Biz barbarlarla medeniyetler arasında patlayan kıyametlere “Tarihsel Devrim
adını vereceğiz” (s. 543 son* kitap)
Son paragrafın okuyucuya doğrudan yansımayan bir özgünlüğü var. O
da bu paragrafı Dr. Kıvılcımlı’nın Marks’ın Grundrisse’sini okuduktan
sonra yazmasıdır.
Atomlar arası “şimik ilgileri” daha sonra ele alacağız Esas cümlemiz bundan hemen sonra gelen “Barbar akınları, Tarih gidişinin nükleer gücüdür” cümlesi.
Dr. Kıvılcımlı’nın Tarih Tezi, tarih gidişinin yasasını açıkladığı düşüncesinde olduğu için bunun çözümlenmesinden başlamak daha doğru.
TARİHİN GİDİŞİ “Tarihin Gidişini ilerleyişi ya da gelişmesi demek doğru
olurdu. İki biçimde ele almak mümkün. Birincisi tarihin zamansal geçiş
olarak anlaşılmasıdır. Tarihin yani burada zamanın geçtiği mekan Dünya olarak hep aynı dünyadır. Geçense zamandır. Bu mantıksal çerçeve de Tarihte devrimlerden söz edilemez Çünkü devrim nitel bir değişimdir. Oysa zaman nicel olarak gelişir. Bu yaklaşım aynı zamanda tarihi daima aynı sosyal form içinde tasarlar. Kuşkusuz bu form kapitalizmdir. Burada kapitalizmin ebediliğine kolayca geçilir. Kuşkusuz Dr. Kıvıl-
PRAKSİS
cımlı bu mantıksal çerçeveyi bu sonuçlarına kadar ilerletmez Ama oda
bu zemin de durmaktadır.
Bu tarihin soyut metafizik kavranışıdır. Barbarların medenilere saldırısı sırasında kopan “kıyamete” Tarihsel Devrim demektedir. Oysa bu mekanik bir yer değiştirmeden başka bir şey değildir. Daha yırtıcı bir hayvanın başka av alanlarına yönelerek daha güçsüz hayvanları avlaması doğada her daim olan bir şey. Kuşkusuz avlanılan hayvan için bu da bir kıyamettir. Ama bu hiçte hayvan aleminde tarihsel bir gelişmeye yol açmaz. Aksi taktirde hayvanların da bir tarihi olacaktı ki bu da mümkün
değildir. Çoğu kez yanlış olarak söylendiği gibi hayvanların tarihinin
olmayışı onların yaşadıklarının bilicinde olmamasına ya da yazılı kayıt
tutmayışına bağlı değildir. Bilinç tarih yaratmaz çünkü kendisi de bir
tarihsel üründür. Ve tarihin gelişimine paralel olarak onun maddi zemininde oluşur ve biçimlenir.
Aynı şekilde binlerce yıl oradan oraya göçmüş bir insan topluluğunda
tarihi yoktur. Bu mekanik biçimiyle, bir toplum ya da halk için işte şu
zamanda şuradan çıkmış, bu zamanda burada konaklamış, şu zamanlar arasından şunlarla boğuşmuş türünden sıralamaların ötesine geçemez. Bu nedenle dünyanın her yanını dolaşsa da ve her önüne gelen
halkla boğuşsa da ve bu şekilde yüzlerce yıl yaşasa da ki bu imkansız,
aynı sosyal formunu koruduğu sürece bu halkın tarihi yoktur. Ya ölmeye mahkumdur, ya da tarih üreten halkların içinde kaynayıp gider ve
buda başka türden bir ölümdür. Açıktır ki Dr. Kıvılcımlı’nın Barbarları
“Tarihin gidişini” tarihsel devrimlerle belirlemek bir yana kendi tarihlerini üretmekte çoğu kez aciz kalmaktadırlar.
“Tarihin gidişinin” ikinci ele alınış biçimi, onun, tarihte bir ilerleme, somut gelişimi içinde, somut’un Tarihi olarak ele alınmasıdır. Doğrusuda budur. Çünkü tarihin ele alınış biçimi tarihi, kendi başına varlık biçiminden, ya da bu türden soyutlamalardan alıkoyan, onu, tanrının, tinini yada her hangi bir düşün insanın hegemonyasından kurtarır. Gerçek
somut ilişkiler üzerine oturtur. Bu somut ilişkilerin deviniminin zincirsel gelişimi olur. Keza zaman, uzayda, nesnelerin, ya da varlıkların zincirleme birbirinin yerini alma sürecinden başka bir şey değildir. İnsansız Dünyanın uzaydaki hareketi de bu zincirin parçasıdır.
Zamanın, insanın, dünya üzerinde, insan olarak gelişiminin de somutlanması olarak Tarihte; insanların varlıklarının toplumsal bağlamından
ötürü, toplumsal formların devinim ve değişim tarihidir.
61
PRAKSİS
62
Toplumsal formların değişimi, niteliksel gelişme yani devrimdir. İnsansal tarihi gelişmenin dinamiği olan toplumsal devrim, tarihsel devrimin ta kendisidir.
Devrimin Tarihsel belirlenimi ya da “tarihsel” olarak nitelendirilmesi, toplumsal gelişmenin zaman ya da süreç bağlamında ele alınması, onun
bir soyutlamasıdır. Toplumsal gelişmenin somut, bütünsel devinimi dışında kendi başına bir tarih yoktur, maddenin içinde, hareketinin dışında, ondan bağımsız bir zamanın olmaması gibi. “Tarihin gidişinin” merkezine “barbar akımlarının” konmasının saçmalığı da böylece açığa çıkmış olmaktadır. Dr. Kıvılcımlı “tarihin gidişini” barbar akımlarında değil
onunda üreten somut doğal-tarihsel zeminde Devrimin Tarihsel” belirlenimi ya da “tarihsel” olarak nitelendirilmesi, toplumsal gelişmenin
zaman ya da süreç bağlamında ele alınması, onun bir soyutlamasıdır.
Toplumsal gelişmenin somut, bütünsel devinimi dışında kendi başına
bir tarih yoktur, maddenin içinde, hareketinin dışında, ondan bağımsız
bir zamanın olmaması gibi. “Tarihin gidişinin” merkezine “barbar akımlarının” konmasının yanlışlığı da böylece açığa çıkmış olmaktadır. Dr.
Kıvılcımlı “tarihin gidişini” barbar akımlarında değil onu da üreten somut doğal-tarihsel zeminde aramalıydı. Dr. Kıvılcımlı bir sosyal devrim
olmadığı yani tarihin gidişine sınıflar damgasını vuramadığı için tarihin
gelişmesinin imdadına, onun motoru olarak, barbarları yetiştirmektedir. Barbarın tarihin gelişimine yaptıkları bu katkıya da yanlış bir biçimde “Tarihsel Devrim” demektedir.
Açıkça, tarihin gelişiminde, sınıfların yerine barbarlara tarihsel bir rol vermektedir. Tarihin gelişme momentine eklediği “tarihsel devrimi” barbarlar ile medeniler, kır ile kent ve en sonu ilkel komünle ya da kamu
mülkiyeti ile özel mülkiyetin arasında patlayan “kıyametler” olarak tanımlamaktadır.
Dr. Kıvılcımlı’nın bu metafizik sonuçlara nasıl düştüğünü görmek için
önce başlı başına Devrimin Diyalektiğini ele almak ve sonra yeniden
onu tarihsel ve toplumsal bağlamına oturtmak gerekiyor.
DEVRİMİN DİYALEKTİĞİ
Dr. Tarih Tezi, onun, diyalektikle bağlarını kopardığı zemindir. Şöyle demektedir “medeniyet uzun süren her tedrici tekamül ardından ansızın,
kopuvermiş barbar akınlarıyla (sosyal devrimden bambaşka) bir devrim ile devrildi. Buna tarihsel devrim diyoruz Böylece tabiatta toplum-
PRAKSİS
da varlığın en büyük diyalektik kanunu ile işlemiş bulunuyor”.(s58)
Diyalektiğin geçtiği bir ikinci pasajı “Kente dışarıdan gelen vurucu güç
komün oldu. Komünün getirdiği değişiklikler Devrimli ve Ansızın koptular... Bütün bu içli-dışlı altüstlükler, insanlığın antik tarih boyunca
tam bir diyalektiğin ritimli momentleri gibi işler.”
Dr. Kıvılcımlı, Devrimi, rastlantısal, dışsal güçlere bağlamaktadır. Devrimde esas olarak iki öğe vardır. Birincisi çelişkili bütünlüğü içinde çatışan,
karşıt iki yan ya da taraf. İkincisi ise çatışmanın, bütün nitel değişikliğe
uğratabilecek nicelikte gelişmiş olması. Aksi taktirde bir değil on kıyamette kopsa devrim imkansızdır.
Devrim zorunlu, nedensel ve nesnel, içsel gelişmelerin belli bir aşamada
nitel bir değişikliğe uğramasıdır.
Her şey karşıtı ile vardır ve bu karşıtlık çatışmayı doğurur. Çatışma devim
ve gelişmenin kaynağıdır. Gelişme ve devrim, niceliklerin birikerek ya
da artarak devrimin kendisinde nitel bir sıçramaya yol açar. Bu devrimdir. Eski yapının kendisinde nitel bir değişme olmuştur. Devrim devam
eder başka bir nitel değişime (devrime) kadar.
Varlığın gelişmesini sağlayan devrim, varlığın kendi doğasında içkindir.
Yani varlık devimselliği ile vardır. Dikkat edilmesi gereken nokta, varlığın devrime doğru gelişmesi, onu, iç karşıtlıkların çatışmasıyla doğan
kendiliğinden devrim sürecinin sonucudur. Bu doğada, toplumda ve
düşüncede gerçekleşen nitel-devrimsel değişimlerin genel diyalektik
yasasıdır.
Şimdi şu soruyu yanıtlamamız gerekiyor. “Medeniyetlerin Barbar akınlarıyla yıkılmasına devrim denebilir mi? Denebilmesi için barbarlığın bir
bütünün çatışan iki kutbundan biri olması gerekiyor. Eğer bu biçimde
alınmaz ise bir devrimden değil ama ancak yenilmeler, yıkılmalar, yakılmalar ve tabi ki çoğu zaman ülkelerin talanına yol açan savaşlardır söz
konusu olan. Diyalektik çatışmayla bu türden savaşların birbirine karıştırmak açıkçası naif bir tutumdur.
Dr. Kıvılcımlı tarihsel devrimi yaptıracağı iki çelişik öğe bulur: bunlar barbarlık ve sosyal devrimlerini yapamamış medeniyetlerdir. “Antika tarihin en büyük gidiş kanunu barbarlıkla medeniyet arasındaki çelişkide
yatar” demektedir, (s. 23 ) Konuya açıklık getirmemiz ve de doktorun
yanılgısını göstermemiz için yukarda soyut düzeyde ele aldığımız devrimi toplumsal tarihsel zeminine oturtarak yeniden ele almamız gerekiyor.
63
PRAKSİS
TOPLUMSAL DEVRİMİN DİYALEKTİĞİ
64
Daha önce her toplumsal formun bir üretim tarzı üzerinde şekillendiğini ve onun tarafın koşullandığını belirtmiştik bir toplumsal form esas
olarak üretim ilişkileridir. İlk başta sürü insan topluluğu ve sonra şekillenmiş olarak toplum, insanların maddi yaşamlarının üretiminden, doğayla ve birbirleriyle girdikleri zorunlu belirlenimlerinin etkisi altında,
birbirleriyle kurdukları ilişkilerin ürünü yada daha doğrusu bu ilişkilerin kendisidir.
Toplum ve insanlaşma, toplum olmayla koşut geliştiği içinde, üretimin
doğal sonucudur. Üretim ise emek ile gerçekleşir: İnsansal toplum,
emeğin, çalışmanın ürünüdür. “ Maymun topluluğu bulduğuyla yetinir
insan topluluğu ise emeğiyle üretir.” Engels.
Üretim, insanın ilk tarihsel eylemi olarak ortaya çıkmaktadır. Ama bu üretim aynı zamanda insansal tarihin de üretimidir.
“Maddi hayatın üretim tarzı der Marks genel olarak toplumsal, siyasal
ve entelektüel hayat sürecini koşullandırır”. Üretim tarzındaki bir değişim toplumsal, siyasal ve entelektüel hayat sürecinde de hızlı ya da yavaş bir değişikliğe yol açacaktır. Bu da bize toplumsal tarihsel gelişmenin anahtarını barbar akınlarında değil, maddi hayatın üretim tarzında, onda yatan çelişkilerde ve çatışkılarda aramamız gerektiğini gösteriyor.
Marks toplumsal devrimi üreten gelişmeyi şöyle geneller: “Gelişmelerin
belli bir aşamasında, toplumun maddi üretici güçleri o zamana kadar
içinde hareket ettikleri mevcut üretim ilişkilerine ya da bunların hukuki ifadesinden başka bir şey olmayan mülkiyet ilişkilerine ters düşerler.
Üretici güçlerin gelişmesinin biçimleri olan bu ilişkiler onların engelleri
haline gelirler. O zaman toplumsal devrim çağı başlar.”
Marks’ın açıkça ifade ettiği gibi toplumsal devrim ve tabi ki tarihsel gidişin itici gücü üretim ilişkileriyle üretici güçler arasındaki çelişkide yatmaktadır.
Burada araya iki yanlış anlamaya ilişkin iki parantez açacağım:
1. Üretim ilişkilerinin üretici güçlerine uygunluğu yasası toplumsal yaşamın deviniminin temel yasasıdır: İnsanlar kendilerini toplumsal varlık olarak ürettiklerinden beri ve bu yaşamlarını korumaya devam ettikleri sürece, üretimde bulunmak ve de bu üretim için zorunlu olarak karşılıklı ilişkiler içerisine girmek zorundadırlar. Bu durum insanın,
toplumsal tarihsel varlığının zorunlu belirlenimidir. Bu ilişkiler onların
PRAKSİS
neyi - nasıl ürettiklerine göre şekillenmektedir. Kısacası bu yasa ilkel
komünal toplumdan, gelecek toplumların komünizmine kadar geçerlidir. Ancak sınıf savaşımı yasası tanı gereği sınıfları varsaydığı için sınıfların bulunmadığı bu toplumlarda geçerli değildir, tarihin sınıf savaşımının tarihi olduğu belirlenimi bu iki sınıfsız toplum arasında ki geçiş
döneminde geçerlidir. Bu not siyasal geçiş (proletarya diktatörlüğünde)sürecinde üretim ilişkilerinin üretici güçlere uygunluğu yasasının
geçerli olmadığını savlayan bir garip sosyalistlerimize. Biz burada “Yerel Komünizmlerin” gelip takılacakları sorunun üretici güçlerin geliştirilmesi olacağını ve bununda ancak dünyanın gelişmiş ülkelerin dayanışmasını gerektirdiğini, aksi taktirde, “eski çirkefliğe”, insanların besin
için birbirlerini boğazlama sürecine geri düşüleceğinin açık olduğunu
hatırlatmakla yetiniyoruz.
2. Maddi yaşamın üretim tarzının toplumsal, siyasi ve entelektüel hayatı
koşullandırması, tek taraflı bit süreç değildir.
Siyasal ve aynı zamanda entelektüel yapı hem üretim güçleri hem de
üretim ilişkileri üzerinde olumlu ya da olumsuz etkide bulunur. Bu çerçevede üretici güçleri daha geri olmakla beraber bir diyalektik karşıtlık oluşturur.
Örneğin Dr. Kıvılcımlı’nın Marks’ın bilemediğini söylediği Sümerler buna
mükemmel örnektir. Geleneksel kırsal-tarımsal yapı ticaretin geliştiği
yerlerde kentleşmeyi ortaya çıkarır. Kırda yaşayan da kentte yaşayanda
bir Sümerlidir. Barbar akınları sadece kentte değil aynı zamanda Sümer
köylerine karşıda yapılmıştır. Köylerde yaşam geleneksel komünal
tarzda sürerken kentte özel mülkiyet biçimleri gelişmiş ve yine
komünal mülkiyet ile özel mülkiyet arasındaki ayrım ve çatışma aynı
halkın içinde, Sümerler bütününde gerçekleşmiştir. Tarihsel devrimler
yani gerçek kıyametler bu sınıfsal ayrım ve çatışmada ortaya çıkar.
Barbar halklar, yerleşik hayata geçtikleri oranda ve hızda Sümerlerin
evrim sürecini izler. Dr. Kıvılcımlı karşıtlığı tamamıyla eklektik tarzda
halkların kendi iç evriminden değil ayrı iki tarihsel aşamada olan ayrı
iki halktan çıkarmaktadır. Komünal mülk özel mülk ayrımında komünal
mülkü barbarlara özel mülkü medenilere yükleyerek, barbarlar ile
medenileri karşıt iki kutup yapmaktadır. Bunların çatışmasından da
“Tarihsel Devrimler” üretmektedir. Bu günümüzde kendisini kapitalizm
ile sosyalizm dedikleri devlet kapitalizmlerini karşıt, anti-tez ilişkisinde
gören anlayışın ta kendisidir. Bu mantık sosyalizmin gelişmesini
65
PRAKSİS
66
Rusya’nın işgal ederek, kendine bağladığı ülke sayısının artmasın da
görmekteydi.
Barbarlar ile medenilerin Kıvılcımlı’nın anladığı tarzda yani tarihsel
devrimler üretecek tarzda bir anti-tez oluşturmadıklarını gördük. Bir
diğeri kent-kır ve kamu-özel mülk anti-tezinin ise farklı halklarda değil,
aynı halkın kendi içinde ancak bir anti-tez ilişkisi oluşturabileceğini
ve yine ancak tarihi ilerleten devrimlerin bu ilişkiden kopacağını
göstermiş olduk.
Dr. Kıvılcımlı, Tarih Tezini Marksist literatürden ve Marksist tarih tezinden
ayrıldığı noktada kurmaktadır. Dr.un tarih tezi gerçekten “yeni” olma
üstünlüğünü hak ediyor. Dr. Kıvılcımlı maddeci tarih anlayışına inat
şunları üretmektedir. “Tarihte sınıf tezatlarına “Vekaleten” o kadar yaman rol oynayan barbarlar problemini unutmak bu bakımdan kadım
tarihi anlamamak olur”. İki koşul var ya Marks kadım tarihi anlamadı ve
esas olarak Engels ya da Dr. Kıvılcımlı tarihi alt üst ediyor.
Dr. Kıvılcımlı’nın, Tarih Tezi’nin, Marks’ın tarih tezinden bir uzaklaşma olduğunu gördükten sonra şimdide, bu yanlışları nasıl ürettiğini görelim.
TARİHSEL VE SOSYAL DEVRİM
“Antika medeniyetin kendi içinde-modern medeniyette görülene benzeyen- bir sosyal devrim imkansızdır. Yeni bir sosyal sınıf eski gerici sosyal sınıfı devirip, medeniyeti kurtaracak durumda Kolektif Aksiyon Gücü (!) sağlayamaz. O zaman eskimiş medeniyetin üretici güçlerini boğan üretim münasebetleri kazıyacak barbar yığınları akına başlar. Barbarlar tarih öncesinin en sağlam ilkel Sosyalist (gelenek görenek, kolektif aksiyon) üretici güçlerini harekete geçirirler. Eskimiş medeniyette en az bulunan şeyse özellikle o güçlerdir. Onun için eski medeniyet dayanmayıp inanılmaz çabuklukla yıkılır. Bu da bir devrimdir,(!)
ama sosyal devrimin zıddına, eski medeniyeti kurtaracağı yerde yok
ettiği için, ona Tarihsel Devrim adı verilebilir”. (s35) İlk cümleden son
cümleye kadar yanlış. İlk cümle yanlış çünkü “Sosyal Devrim imkansızdır” diyor, diğerleri doğal olarak yanlış, çünkü sosyal devrimin imkansızlığına dayanılarak çıkarım sanmış. İlk uslamlama yanlış olunca, ondan çıkarsanan uslamlamalar kendiliğinden yanlıştır. Ama bizce bunlar sade düşüncede değil realitede de yanlış. Yani düşünce, realitenin
gelişim biçimine denk düşmüyor.
PRAKSİS
GERÇEKLEŞEMEYEN SOSYAL DEVRİM
Dr. Kıvılcımlı sosyal devrimin imkansızlığını neye bağlamaktadır? Devrimi gerçekleştirecek olan sınıfın eski sosyal sınıfı yıkacak gücü yetersiz imiş. Bu türden bir üretici güç yoktur. Daha önemlisi üretici güçler bir bütün olarak ele alınabilir. Ama bunu tartışmasını üretici güçleri
ele alacağı bölüme bırakalım. Üretici güçlerin yeteri kadar gelişmediği
bir toplumsal formda keza yeni sosyal sınıf ve devrimci bilinç de devrim için gerekli olgunluğa gelmemiş demektir. Tam da bu nedenle eski
üretim ilişkilerini ya da sosyal sınıfı tarihin çöplüğüne gönderemez. Kısacası bir sosyal sınıfın bir başka sosyal sınıfı devirebilmesi için üretici
güçlerin yeterli gelişmişlik düzeyine ulaşması gerekir. Neden? Çünkü
“içerebildiği bütün üretici güçler gelişmeden önce bir toplamsal oluşum Asla yok olamaz “ ve tabi ki “yeni ve daha yüksek üretim ilişkileri,
bu ilişkilerin maddi varlık koşulları, eski toplumun bağrında çiçek açmadan asla gelip yerlerini almazlar”. Marks
Antika medeniyetlerde sosyal devrim olmuyorsa bu ya devrimi gerçekleştirecek sınıfın, yukarda açıkladığımız gerekçelerle, yeterli olgunluğa
ulaşamadığını gösterir. Ya da okuyucunun dikkatini yukarda açtığımız
ilk paranteze çekmek isterim. Antika medeniyetlerin çözülme sürecinin yasaları farklıdır. Dr. Kıvılcımlı sosyal devrimini gerçekleştiremeyen
toplumun imdadına barbarları koşturuyor. Onların içsel çözülme sürecini anlamaktansa, onların gelişimine dışsal bir etkiyi zorunlu görüyor.
Barbarlar, ya da tanrı! Bu zeminde Dr. belki idealizmden kurtulur ama
mekanik maddeciliğe düşer.
Dr. Kıvılcımlı, örneğin Marks’ın bilmediğini söylediği Sümerleri daha titiz ele alsaydı görürdü ki, bu toplumda sınıf karşıtlığı giderek gelişiyor ve bir sosyal devrim olanağı her geçen gün yakınlaşıyor. Bu ara süreçte iken barbarların bu süreci suni olarak kesmeleri, gelişen bir ağacın balta ile kesilmesinden farksızdır. Ağaçtan geriye kalan kökünden
yeniden filizlenmeye çalışır bir daha ki kesime kadar. Barbar akımlarının medeniyetlerin gelişimi üzerinde işte böyle bir etkisi vardır. Bundan daha fazla değil. Marks’ı derinleştirmeyi düşünen Kıvılcımlı, bunları bilmez görünür. Ve işin kötüsü Marks, Antik ve Alman toplumlarını ve mülkiyet tarzlarını, Dr. Kıvılcımlı’nın aradığı türden sınıf ayrımlarına yer vermediğini, birbirlerinden farklılıklarının iklim, cemaat yapısı, fiziki koşullar vb. türünden kaynaklanan ilkel komünal toplumlar olduğunu gösterir.
67
PRAKSİS
68
“Cemaat üyesinin kendi yeniden üretim tarzı sonucu üretim çabasında
işbirliği değil, komünal (gerçek ya da hayali) çıkarları korumak ve iç ve
dış tehlikelere karşı birliği ayakta tutmak çabasında işbirliği yapmak
yoluyladır. Mülkiyet, Roma yurttaşı mülküdür; Roma mülküdür bir kimse ancak Romalı olmakla toprak üzerinde özel mülkiyet hakkına sahip
olabilir buna karşılık her Romalı, bu sıfatla toprakta özel mülkiyet sahibidir. (Grundrisse s-533) “Şu da anlaşılmaktadır”, bu koşullar değişir.
Yeryüzünün bir parçası ancak klanların avlanmasıyla avları haline gelir,
ancak tarım sayesindedir ki toprak bireyin bedenini bir uzantısı olarak
var edilir. Roma kenti bir kez kurtulup, çevresindeki toprak kentliler işlendikten sonra; cemaatin koşulları artık eskisinden çok farklıdır. Bütün
bu cemaatlerin amacı, varlıklarını sürdürmektir, yani cemaati oluşturan
bireyleri; birer mülk sahibi olarak yeniden üretmek; yani bireyleri aynı
zamanda cemaat üyeleri arasındaki ilişkilerinin ve dolayısı ile cemaatin kendisinin temeli olan nesnel var oluş tarzı içerisinde yeniden üretmek. Ama bu yeniden üretim ve eski biçimin tahribi olmak zorundadır.
Örneğin her bireyin belli bir kaç dönüm toprağa sahip olması gerekiyorsa, kısa bir süre sonra nüfus artışı araya girecektir. Bunun dizginlenmesi için bu kez kolonizasyona girecek, bu da fetih savaşlarını zorunlu
kılacaktır. Dolayısıyla köleler....
(...) Böylece eski cemaatin varlığının sürdürülmesi cemaatin dayalı olduğu koşulların tahribini kendi içinde barındırıyor, karşıtına dönüşür. Öte
yandan aynı olan iç sayesinde örneğin üretici güçlerin geliştirilmesi vb.
yoluyla üretkenliğin arttırıldığını düşünürsek (ki, geleneksel tarım bu
gelişimin en yavaş olduğu yerdir), bu kez bu, yeni çalışma usullerini,
emeklerin birleştirilmesini yönü daha büyük bir kısmının tarıma ayrılmasını vb. getirecek, böylece cemaatin eski ekonomik koşulları yine
ortadan kalkmış olacaktır. “Grundrisse s-555-556”
Ve son olarak “Antik dünya da ise zanaat bir yozlaşma, bir bozulma olarak artık gündemdedir. ...üretken emeğin bu gelişimi (bütünüyle tarıma bağımlı, ikincil ev işi, boş zamanlarda yapılacak emek, sadece tarıma ve savaşa yönelik, ya da ibadet; cemaat hizmetlerinde -konut yapımı, yol yapımı, tapınak yapımı- istihdam edilen zanaatlar ile sınırlı olmaktan çıkması) ve zorunlu olarak yabancılarla, kölelerle iş ve alışveriş,
artı-ürünü satma çabası vb. gibi yollarla gelişmesi, cemaatin dayalı olduğu üretim tarzını ve onunla birlikte de nesnel bireyi bir Romalı, Yunanlı vb. olarak tanımayan bireyi-içinden kemirip çökertir. Mübadele
PRAKSİS
aynı etkiyi doğurur, borçlar vb.” Aynı kitap (s.557)
Bu kadar yeter. Marks’ın çözümlemelerinde, tarih gidiş yasalarında barbarlar yok. Marx sadece üretici güçlerin gelişmesiyle değil ki bunun
klasik toprak mülkiyetinde yavaş işlediğini söyler, ama aynı zamanda,
maddi yaşam koşullarının yeniden üretiminin bu toplumları nasıl çözdüğünü ve açıkçası değişime uğrattığın gösterir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta toplumun kendi anti-tezini kendi içinde taşıdığı
ve bunundu toplumun maddi varlık koşullarının yeniden-üretiminde
açığa çıktığıdır. Bunun da anlamı, toplumun evrimi ya da başka bir ifadeyle tarih, üretim tarzlarının değişimiyle ilerlemektedir. Ve artık açığa
çıkmıştır ki Dr.un belirttiği tarzda, barbar akınları, tarih ya da toplumlar
ilerlemek için dışsal bir öğeye ihtiyaç duymaz.
Her toplum üretici güçlerin gelişmesinin sonucu sınıflara bölünür. Ve her
sınıfsal bölünüş, o toplumda, eğer ki doğal gelişimine engelleyecek
suni, bir etki olmaz ise, bir sosyal devrimi kaçınılmaz kılar.
Dr. Kıvılcımlı’nın tezindeki en önemli ikinci yanlış şu, Dr. önce barbarların eski üretici güçleri boğan üretim ilişkilerini kökünden kazımak üzere akınlara başladıklarını söylemektedir, Öyleyse barbarların “Taze” üretici güç sağladıkları toplumda bir sosyal devrim beklemeye biliriz. Çünkü barbarlar eksik üretici güç olan “kollektif aksiyon gücünü” o topluma sağlamakta. Ama ne yazık ki, Dr. bu sonucu çıkarmaz. Tam tersine bu “kıyametin” ESKİ MEDENİYETİ “yok ettiğini” ve bunun içinde adının “Tarihsel Devrim” olması gerektiğini ileri sürer. Eski medeniyet neden yok olsun? Eğer barbarlar üretici güçlerin gelişmesi önünde engel
olan üretim ilişkilerini temizlemişler ise medeniyetin nitel bir değişime
-üretim tarzının değişimi gibi- uğrayarak daha üst bir toplumsal biçime
geçmesi gerekir. Hayır, bu medeniyet hiç bir yere geçemediği gibi üstelik “yok olur”. Dr. Kıvılcımlı’yı bütün bu yanlışlıklara, onun üretici güçleri metafizik tarzda kavraması sürüklemektedir.
69
TARİH VE ÜRETİCİ GÜÇLER
Tarih, toplumsal formların birbirinin yerini alması ile gelişir. Toplum ise
yaşama savaşında doğayı kendi yararına dönüştürmek için geliştirdiği üretici güçlerin gelişimine koşut gelişir. Her ne kadar üretici güçleri birbirinden soyutlayarak ele alabilirsek de, toplumsal dokunun iç bağıntılılığı gereği üretici güçlerde birbirine paralel gelişir. Maddi üretici
güçlerin geliştiği, sosyal yapıların gelişmediği bir toplum yoktur. Mad-
PRAKSİS
70
di üretici güçleri her gelişimi kendine uygun bir insani güç ve denk düşen üretim ilişkilerinin gelişmesine yol açar. Dr. Kıvılcımlı maddi üretici güçleri geliştiği halde insansal -kolektifikasyon- üretici güçlerin gelişmediği bir medeniyet tasarlar. Medeniyete bu güç barbarlardan gelir. Bu yanlışı nasıl ürettiğini görelim. “Diyalektik metotlu klasik tarihsel
maddecilik; (modern maddecilik hangisi ise. İ.Ş. ) hangi çağda olursa
olsun, insan toplumun, genel olarak ve son duruşmadan “üretici güçlerle hareket ettiğini göstermiştir.(Pek güzel) Ama dikkat İ.Ş.) Ama özellikle her çağda ve her bir çağdan ötekine geçiş konağı içinde, o yere ve
zamana göre somut olarak hangi “Üretici güçlerin ayrı ayrı nasıl rol oynadıklarını araştırma ve bulma yetkisini, artık felsefe yerine yalnız ve
ancak olaylara dayanarak sırf bilime ısmarlanmıştır”. (s.33)
Asıl konuya geçmeden, birkaç yanlışı hemen düzeltelim. Birincisi Diyalektik ve tarihsel materyalizmin klasik biçimi yoktur. Bu dünya görüşü
ve yöntem, insan düşüncesinde bir devrimdir ve daha gelişmiş biçimleri henüz üretilememiştir. Diğeri, diyalektik ve tarihi materyalizm herkesin sandığı gibi bir felsefe değildir; doğanın, tarihin ve insan düşüncesinin gelişme yasalarının teorisidir. İnsansal tarihin doğal tarihi kapsamına aldığı, doğal tarihinde insansal tarihi kapsamına aldığı çağda
ortaya çıkan tek anlayıştır. Dr.un bu vurgusu; kendisini güçlendirmek
için kötü bir manevra. Marks’ın felsefe yaptığını ve doğal olarak somut
tarihsel geçişleri göstermediğini öne sürerek kendisinin bilim yaparak
bu eksikliği kapatabileceğine vurgu yapmak istemektedir. Marks felsefe kendisi bilim yapmaktadır. Marks’ın bu sorunları kimseye ısmarlamadığı ve kendisinin çözdüğünü yukarda gördük.
Dr. üretici güçler 4’e ayırır.
1. Teknik-Toplumun tabiatla güreşinde kullandığı cansız araçlar ve kullanımları. Aygıtlar, avadanlıklar, (aletler, cihazlar) ve metotlar(usuller).
Teknik; iş alışkanlığını ve deneyimini de içeren, değiştirme, üretme
yöntemi ve bilgisidir.
Dr. teknik’i üretim araçlarını da içerecek tarzda kullanmış ki bu yanlıştır.
Teknik genel olarak üretici güçler içerisinde, insanın üretim bilgisi ve
yöntemi demek olan ansal öğenin kapsamı altındadır. Yani başlı başına
üretim araçlarının kullanılma yöntemi demektir ki, üretim araçlarından
ayrı başlı başına bir üretici güçtür. Üretim araçlarını, Coğrafya’yı eleştirirken ele alacağım.
2. “Coğrafya: Toplumu doğrudan doğruya dışarıdan, daha doğrusu me-
PRAKSİS
kan içinden çevreleyen maddi ortam diye tarifler. İklim, tabiat vs. insanı çevreleyen maddi ortam üretici güç değildir. Birincisi coğrafya terimi
yanlış; Doğa daha doğru bir terimdir. Doğayı, zenginlik kaynağı olarak,
Marks onu, emekle birlikte kullanır (Gotha programı eleştirisi) ancak insan emeği; “İnsan daha başından, bütün iş araç ve gereçlerinin ilk kaynağı olan doğaya karşı onun sahibi gibi hareket ettiği, kendi malı olan
bir nesne gibi davrandığı ölçüdedir ki, insanın emeği, kullanım değerlerinin ve dolayısıyla servetin kaynağı olabilmektedir”. Gotha Programı
Eleştirisi, s.22. Demek ki doğa, başlı başına üretim gücü değildir, üretimin önkoşulu olduğu ve ancak üretim nesnesi, konusu olduğu zaman bir üretici güçtür. Ve bu çerçevede kendisini değiştirmede kullanılan alet ile birlikte üretim aracıdır. Yani üretim için gerekli-olmazsa
olmaz bir araçtır. Aslında üretimin günümüz de ulaştığı boyutta daha
çok da bu hammadde kaynağıdır. İklimin ise kuşkusuz üretici güç olarak sözü bile edilemez ama ancak doğanın ve insanın biçimlenişinde
etken unsurdur. Bir üretici güç değildir. Tekniğin yanında, ikinci bir üretici güç olarak üretim nesne ve aletlerini kapsayan üretim araçları gözükmektedir.
3. Tarih: Toplumun doğrudan doruya içeriden, daha doğrusu zaman içinden çevreleyen manevi ortam. Gelenek, görenek kalıntılarıdır. Tarih bir
üretici güç değildir ama öyle gözükür. Bu bakış idealisttir.
Tarih üretilmiş olandır bir sonuçtur. İnsan eylem-etkinliklerinin bir sonucu. Üstelik Doktor, “Gelenek, görenek türünden, insanın üretim ilişkilerinin ürünü olan, ilişki alışkanlıklarını kastediyor. Eğer onun yerine insanın, tarihsel süreçte üretim için biriktirdiği, iş deneyi üretim geleneği biçiminde kullansaydı ki bu teknik olarak önemli bir üretici güçtür,
anlamlı olabilirdi. İnsanın gelenek ve göreneklerinin, üretim deneyimini içeren kısımları üretici güçlerdir. Bir bütün olarak gelenek ve görenek insanın üretici güçlerinin gelişmesinin önünde engel oluşturan tutucu öğelerdir.
4- İnsan: Toplumun gerek dış-maddi ortamın, gerekse iç manevi ortamını teknik-araçla işleyen kolektif aksiyon (topluca eylem), zor ve şiddet
anlamlı “güç”, v.s.”(s.33) Toplumun “iç manevi ortamının” teknik-araçla
işlenmesini gerçekten anlamadım, insanın “iç manevi” dediği yanı, toplumsal bilinç, teknik-araçla işlenmez. İnsanın üretim ilişkilerinin sonucudur, bu anlamda üretim ilişkilerinin konusudur üretici güçlerin değil.
“Toplumun dış-maddi ortamı” elbette doğrudur ki insan doğayı işle-
71
PRAKSİS
72
yen, üretici güçtür demek istiyorsa doğrudur. Ama bu biçimiyle Dr. Kıvılcımlı ise “Kolektif aksiyon (topluca eylem), zor ve şiddet anlamlı “güç”
olarak tarif ediyor. Bu kesinlikle yanlış. İnsanın, doğayı kendi çıkarı (yemek, barınmak, giyinmek) için yeniden üretmesi, onun, emek gücü iledir. Ve bu gücün şiddetle bir ilgisi yoktur. Üretimin kendisi, keza toplumsaldır, hiçbir zaman bireysel karakter taşımaz, üretim sürecinde insanların zorunlu olarak girdikleri ilişkilerin ürünüdür, sosyal ilişki üretimin gerçekleştiği zemindir aynı zamanda. Üretim gücü olarak ele alınan insanın zor, şiddet anlamlı gücü değil, tam tersine, insanın fiziksel ve ussal yetenekleri olarak tarif ettiğimiz iş yapabilme, çalışma yeteneğidir. Bu da, insanın insanlaşma surecinde hayvandan ayrılarak,
türsel olarak biyolojik-fizyolojik ve en sonu emekle (çalışma) elde ettiği bir yetenektir. Dr. büyük bir yanlışlık ile barbar kavimlerinin kolektif eylemlerini üretici güç kapsamına sokmak için insan üretici gücünde böyle bir tanıma gitmiştir. Oysa barbarların yağmalaması, yağmalanacak şeylerin üretilmiş olmasını gerekir. Kolektif eylem üretim için
gerçekleştirilmiş ise üretici güçtü. Zor ve şiddet ancak fetihlerde ya da
devletlerin sömürüsünde ya da en sonu ezilenleri sömürüye karşı eylemlerin de bir tarihsel-toplumsal anlam içerir. Bunlarda bir üretici güç
değildir.
Dr. üretici güçleri bu şekilde tanımlaması boşuna değil. Üretici güçlerin
ikisini -teknik ve coğrafya-maddeye diğer ikisini ise -tarih ve kolektifikasyon- insana dayandırır. Medeniyet, olumlu gelenek-göreneklerle
kolektif aksiyondan yoksun” kaldığı için “taze insan gücünü dışarıdan
barbarlardan” sağlar demektedir. “Barbarlar, tarih öncesinin en sağlam
ilkel sosyalist (gelenek-görenek ve kolektif aksiyon) üretici güçlerini
harekete geçirirler” demektedir. Eski medeniyeti yıkarlar ve işte buda
Tarihsel Devrimdir. Dr. buna tarihsel devrim denmesinin gerekçesini
“eski medeniyet kurtaracağı yerde yok ettiği” ve “birçok medeniyetin
sonu” diyerek açıklamaktadır. Devrim niteliksel sıçramadır. Ve tarihse
Devrim tarihin gelişim momentlerindeki nitel değişimi ifade etmelidir.
Tarihsel bir gelişme söz konusu değilse bu devrim değildir. Olan şey bir
ülkenin başka bir ülke ya da barbarlar tarafından yakılıp, yıkılması ve
yağmalanmasıdır. Bununda devrimle bir ilgisi yoktur. Esas olarak tarihsel bir gelişmeyle ilgisi yoktur. Tam tersine, insanlığın binlerce yılda biriktirdiği kültürel, bilimsel, sanatsal vs. her türden yapının imhasındır.
Tarihsel gelişmenin barbarlarca kesintiye uğratılmasıdır. Dr. önce üre-
PRAKSİS
tici güçleri metafizik tarzda birbirinden ayırıyor. Sonra bu güçlerin ikisinin (tarih ve kolektifikasyon) eksikliğinden dolayı sosyal devrimi gerçekleştirememiş medenilerin imdadına barbarları yetiştiriyor.
1. Barbarların üretici güçleri (hepsi birden) medenilerin üretici güçlerinden de geri olduğu için, daha geri bir sosyo-ekonomik formasyonun
üretici güçleri daha ileri sosyo-ekonomik formasyonun gelişimine katkıda bulunmaz. (sömürü ilişkilerinin ve yağmalamanın dışında)
2. Üretici güçleri metafizik bölümlendirme büyük yanlış sonuçların doğmasına yardımcı olur. Barbarların kolektif eylemi onların kolektif üretiminden ve teknik düzeyinden kaynaklanır. Bu onları hiçbir şekilde medeni yapılardan üstün kılmaz. Yani somutlarsak Asyanın steplerinden
gelen hiçbir barbar kavmi Sümerlerden, Hititlerden daha ileri değildir.
Hatta, Sümer ve Babil barbarlarca yağmalanmasaydı, insanlığın birikim
düzeyinin daha ilerde olacağını çok rahat söyleyebilirdik.
3. Daha ileri toplumun, ileri bir düzeye ulaşması, eski üretici güçlerini aşması, barbarların taşıdığı üretici güçlerini geliştirmiş ve onları aşmış olmaları anlamına gelir. Doğal olarak toplumların gelişmesi için, verili
üretici güçlerinin de geliştirilmesi gerekmektedir. Yoksa aşmış oldukları (Dr. medenilerinde bir zamanlar şimdi ihtiyaç duyduklar kolektif aksiyon gücünü taşıdıklarını söylüyor) eski “üretici güçlerin” toplumun gelişmesinde hiç bir yararı yoktur. Tarihsel olarak aşılan, insanın toplumsal üretiminde ihtiyaç dışı kalandır. İnsanların değişen ve gelişen ihtiyaçları üretici güçlerin gelişiminin motorudur. İhtiyaçlarının giderilmesinde artık işe yaramayan bir teknik ya da bir alet bir kenara bırakılır,
kuşkusuz yenisi, geliştirilerek.
73
BARBARLAR YÖNÜNDEN
1. Bu saldırılar, her şeyden önce tek taraflı ve barbarlar yönündendir.
2. Bu saldırılar, barbarların göçleri, barbarların üretim ve yaşam koşullarının (ki bu da üretilmiştir) doğal zorunluluğundan kaynaklanır. Dr.
Kıvılcımlının varsaydığı gibi barbarların, insansal üretici güçlerinin gelişmişliğinden değil, ilkelliğinden kaynaklanır. Bu göçler, nüfus artışı,
daha fazla besin gereksinimi, iklim kuşağının değişimi, daha az toprakta daha fazla hayvan yetiştirilmesi ve bunun sonucu daha fazla toprak
gereksiniminden doğmuştur.
3. Tüm bunlar dönem dönem irili ufaklı göçlerin oluşmasına neden olmuştur. Çok açıktır ki, barbarlar, medeniler kendilerini çağırdıkları için
PRAKSİS
değil, tam tersine, onlara rağmen, iç çelişkilerinin etkisiyle bu göçlere
başlamıştırlar.
SONUÇ YERİNE
74
1. Barbar akımları, tarihin gelişiminin diyalektik gücü değil, ama yalnızca
yatay, mekanik, halk hareketleridir.
2. Sonuçları birçok ülkenin talanı, birçok devletin yıkılması türündendir.
Yani sosyal ve siyasal yapılar üzerinde yıkıcı etkileri olmuştur. Üretim
güçlerinin gelişimi ve sosyal devrimler yönünde bir etkileri olmamıştır.
Aksine medenilerin, yüzlerce yılda geliştirdiği üretici güçlerinin tahribine ve dolayısıyla insanlık tarihinin geriye yaslanmasına, anlık duraksamasına yol açmıştır.
3. Bunlardan doyalı, medeniler ile barbarlar arasında tarihin gelişiminin
motor gücü olmaya yol açacak bir anti-tez ilişkisi yoktur. Ve üstelik Dr.
barbarları tarihi devindiren, geliştiren, devrimci öğe saymıştır ki bu tamamıyla saçmadır.
4. Öyleyse bu “ kıyametler” diyalektik çelişkiden kaynaklanan zorunluluklar değil, toplumların, burada barbarların kendi iç zorunluluklarının
belirlenimi altında dışsal öğelerle rastlantısal buluşmasıdır. Barbarların bu akınları, açlıktan kıvranan bir yırtıcı hayvanın, bozkırlarda dolaşırken, bir geyik sürüsüne rastlaması ve saldırması ile eşdeğerdedir. Üstelik hiçte geyikler ve medenilerin yararına olan türden rastlantılar değil. Sonuçta belli bir gelişmişlik düzeyine gelen, her an sıçramalar gerçekleştirebilecek ülkelerin talanı ve çoğu zaman, üretici güçlerin tahribi vardır. Dışsal savaşlar yani ülkeler arası savaş daima üretici güçlerin tahribi gibi bir sonuç verir. Tarihte sadece ezilen sınıfların ve halkların, ezen sınıflara ve devletlerine karşı verdiği savaşlar devrimcidir. Ve
tarihsel-toplumsal gelişmeye ve devrimci sonuçlar üretir. Tarihin gelişimini ivmelendiren bu savaşlardır.
5. Üretici güçlerin gelişmesi ve sosyal devrimler (yani geri bir üretim tarzının yerini daha ileri bir üretim tarzına, sosyal yapıya kendini bırakması) insansal tarihsel gelişmenin tek kaynağıdır. Ve sosyal devrimin dışında bir ayrı “Tarihsel Devrim” yoktur.
Dr. tezini, Marks’ın Grundrisse’sinden habersiz olarak oluşturduğunu belirtiyor. Dr. Grundrisse’den haberdar olduktan sonrada tezini değiştirmemek gibi bir dogmatizme düşmüştür. Ama esas dogmatizmi her seferinde üreten Dr.un kendisi değil takipçileridir. Bunca bilimsel geliş-
PRAKSİS
meye rağmen hiçbir eleştirel kayıt düşmeden, Dr.un kitaplarını ve düşüncelerini dogmatik tarzda yeniden ve yeniden önümüze çıkarmaktadırlar. Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın çabası kuşkusuz cüretkar bir çabadır
ve taktir edilebilir. Ama ancak Marksist tarih anlayışından ufak bir sapmanın nelere yol açtığını da gördük.
Çağdaş Marksistlerin görevi eski metinleri dogmatik bir tarzda tekrarlamak değil, nesnel gelişmelerin içsel bağıntılarını, somut bütünlüğü ve
tarihselliği içinde, düşüncede bir somut yani bilim olarak yeniden ve
yeniden üretmektir.
75
PRAKSİS
76
PRAKSİS
İhanete Uğrayan Devrim
B
atı Marksizm’i olarak bilinen geniş düşünce hareketi de olmak üzere
Marksist teoriye dönük tüm burjuva kökenli teorik, politik ve ideolojik saldırılar, görüşlerinin ampirik kanıtlarını Rus Devriminin bürokratikleşmiş yapısına dayandırmaktadır. En basit çıkarımsama Marksist teorinin öngörülerinin tutmadığıdır.
Bütün bu karşı saldırı Almanya başta olmak üzere Avrupa Devrimlerinin
yenilgisi ve Rusya’da Ekim Devriminin bir karşı devrimle ezildiği, yenilgi ve çaresizlik psikolojisinin hakim olduğu olumsuz toplumsal koşulların üzerinde yükseldi.
Ülkemizde de ana sol akımların siyaset teorileri Rus bürokrasisinin resmi
akımı olan Stalinizm’in çeşitli varyantları olarak şekillendi ve halen varlıklarını korumaktadırlar. SSCB’nin sınıf karakteri halen Türkiye solunun aşamadığı teorik-politik
sorun olması dolayısıyla geçiştirilemez önemde bir konudur.
STALİNİZM, LENİNİZMİN DEVAMI MIDIR?
Stalinizm’i Leninizm’in devamı olarak gören bu siyasi akımlar toplumsaltarihsel gelişmeleri metafizik bir yorumsama ile ele almaktadırlar: tarihsel gelişmeleri aynı formun ardışık bir dizini olarak görmektedirler.
Formların değiştiği koşullarda bile, tarihte bir öncekinden sonra ortaya çıkmış bir olgunun zamansal olarak ondan sonra gelmesi ve bunun
aynı coğrafyada-uzamda gerçekleşmiş olması ilkini ikincisinin nedeni
78
ve ikincisini ilkinin sonucu olduğu metafizik kuruntusunun üretilmesini sağlamıştır. Bu bakış açısından Stalinizm Leninizm’in bir devamı,
Stalin’i de Bolşevizm’in sürdürücüsü olarak düşünülür. Stalinizm pozitif bir toplumsal gelişmenin veya toplumsal öğretinin, veya anlayışın
pozitif bir gelişiminin ürünü değil, devrim sonrası Rusyasında derin ve
her şeyi kucaklayan bir bunalımın sonucudur. Stalinizm bunalımdan
çıkış yolu bulmanın asli bir aracı olarak ortaya çıktı. Bunalımın üstesinden gelmek için, Ekim Devriminin aslı kazanımlarını tahrip ederek tüm
baskı biçimlerini arttırdı. Stalinizm devrim sonrası bunalımın toplumsal geri planından ve tarihsel bağlamından doğdu.
Leninizm ise Birinci Dünya Savaşının ağır koşulları altında Çarlık
Rusya’sında ezilen halkların isyanlarının toplumsal-tarihsel bağlamında doğdu. Leninizm sömürünün devrimci yadsınmasıdır. Stalinizm ise
Ekim Devriminin kazanımlarının bürokratik karşı devrimci yadsınmasıdır. Milyonlarca emekçinin inanılmaz büyüklükte ve şiddette sömürü
ve baskıya mutlak olarak boyun eğdirilmesi anlamına gelen toplumsal terördür.
TOPLUMSAL DEVRİM VE SOVYET İKTİDARI
Toplumsal devrimin zorunlu öğesi üretimin işçiler tarafından denetlenmesidir.
Bu konuda açık bir bilince sahip olan Rus devrimcileri devrimin arifesinde 18-23 Mart 1919’da yaptıkları sekizinci parti kongresinde kabul ettikleri parti programında şöyle yazıyorlardı.
“Örgütlü toplumsal üretim aygıtı esas olarak sendikalara dayanmalı.
Bunlar işçilerin çoğunluğunu ve zamanla tamamını kendi çalışma olanaklarına uygun üretim dallarına yerleştiren büyük üretim birimlerine
dönüştürülmelidir.
Sendikalar sanayi yöneten tüm yerel ve merkezi organlara (Sovyet cumhuriyeti yasalarında belirtildiği ve pratikte gerçekleştiği gibi) hali hazırda katıldıklarına göre ülkenin tüm ekonomik hayatının yönetimi işini
tamamen kendi ellerinde yoğunlaştırmaya doğru ilerlemeli, bunu birleşik ekonomik amaçları haline sokmalıdırlar. Böylece merkezi devlet
otoritesi, işçilerin ekonomik yönetime doğrudan katılmaya en yoğun
şekilde teşvik etmelidirler. Sendikaların ekonomik hayatın yönetiminde yer almaları ve geniş halk kitlelerini bu işe katmaları aynı zamanda Sovyet iktidarının ekonomik aygıtlarının bürokratikleşmesine kar-
PRAKSİS
İHANETE UĞRAYAN DEVRİM
şı kapmaya da başlıca yardımcımız olacak gibi görünüyor. Bu üretim
süreci üzerinde etkin halk denetiminin kurulmasını kolaylaştıracaktır.”
Parti hücreleri fabrika işçi komiteleri ile birlikte sanayinin yönetiminde
yer alıyorlardı. Teknik müdür bunların ikisi ile birlikte ve onların denetiminin altında çalışıyordu. Üçünün birliği Troika’yı oluşturuyordu.
Troika işçilerin sermaye biriminin gereklerine boyun eğmelerini engelleyen bir kurumdu. Bu nedenle sanayileşme hedefiyle hareket eden bürokrasi, Şubat 1928’de Troika’yı sona erdirmeyi ve müdürü fabrikada
tek söz sahibi yapan bir belge yayımladı.
Eylül 1929’da ise Parti merkez Komitesi aldığı kararda şöyle diyordu: işçi
komiteleri “fabrika yönetimine doğrudan müdahale edemezler ya da
her hangi bir şekilde kendilerini fabrika yönetiminin yerine koymaya
çalışamazlar, tüm güçleriyle tek kişilik yönetimi sağlamaya, üretimi ve
fabrikanın gelişmesini arttırmaya ve dolayısıyla da işçi sınıfının maddi
koşullarının iyileştirilmesine yardımcı olmalıdırlar.” Böylece müdür fabrikada tam yetkili ve tek söz sahibi oluyordu. Artık ekonomi konusundaki emirlerinin tümü, “kendisine bağlı yönetim personeli ve tüm işçiler için koşulsuz olarak bağlayıcıydı”.
Sovyet ekonomi yasaları üzerine 1935’te yayınlanan bir ders kitabı, ‘tek
kişilik yönetim sosyalist ekonominin örgütlenmesindeki en önemli ilkedir’ bile diye biliyordu.
Marksistler her zaman ve her koşulda işçi sınıfının genel çıkarını temsil
eder. Bürokrasinin karşısında takınılacak tutumun genel ilkelerini bu
anlayış belirler. İşçilerin hem üretimin ya da genel olarak ekonomi ve
devletin yönetimine giderek daha yoğun ve daha çok katılmaları, kendi kendilerini yönetmenin ve sosyalizme geçişin önkoşuludur.
Bu sürece işçiler doğrudan kendi örgütleriyle katılırlar. Devrimden sonra
her türlü işçi örgütü kendini daha da genişleterek örgütlülüğüne bütün proletaryayı katmaya çalışır. Bu onun hem kurduğu devletine ve
hem de her türlü karşıdevrimci gelişmeye karşı güvencesidir. Rüsya’da
bürokrasi bu silahı işçilerin elinden aldığı oranda gelişmiş ve bir sömürücü güç olarak ortaya çıkmıştır.
Devrimden sonra işçiler kendilerini kendi devletlerine kaşı bile savunma
haklarına sahiptiler. Örneğin Lenin şöyle demiştir: “Bizim şu anki devletimiz bürokratik bozuklukları olan bir işçi devletidir. Devletimiz öyledir ki tamamen örgütlü proletarya kendisini ona karşı korumalıdır.
Eğer işçilerin devletimizi korumalarını bekliyorsak, işçi örgütlemelerin-
79
PRAKSİS
80
den, işçilerin kendilerini kendi devletlerine karşı korumaları için yararlanmalıyız”.
Ancak Hazıran 1933’te başlıca sendika önderlerinden Weinberg ise şöyle diyordu: “Uygun ücret saptamaları ve emek talebine uygun düzenlemeler, sanayi önderlerine ve teknik müdürlere bu konuda acil sorumluluklar verilmesini gerektirir. Bu aynı zamanda tek kişilik bir otorite kurulması ve işyeri yönetiminde etkinlik sağlanması içinde gereklidir. İşçilerin kendi hükümetlerine karşı kendilerini korumaları söz konusu olamaz. Bu tamamen yanlıştır. Bu yönetim organlarının yerine kendilerini koymak olur. Bu sol oportünist sapma, tek kişilik otoritenin sonu ve
yönetim mekanizmalarına müdahale demektir. Bunun sona erdirilmesi şarttır”.
1922 yılından 1928 yılının ilk yarısına kadar greve çıkan işçilerin sayısında giderek azalma olmakla birlikte toplam 494 000 işçi greve çıkmıştır.
Yine 1922’de ücret uyuşmazlıklarına düşen işçi sayısı üç buçuk milyon
ve 1923’te 1.592.8000’dur.
Karşı devrimden sonra sendikaların işçilerin çıkarlarından yana hiçbir savunmaya girmedikleri görülür. İşçilerin koşullarında yedi saatlik işgünün iptali, Stahanovizm ve birçok ağır yasanın yürürlüğe sokulması
gibi köklü değişikliklerin yaşandığı 1932 sonrasında sendika kongreleri 1949’a kadar yapılmamıştır. Dokuzuncu kongre ile onuncu kongre arasında tam 17 yıl geçmiştir. Yapıldığında ise delegelerin sadece
%23,5’i işçidir. Oysa 1932 kongresinde delegelerin %84,9 işçidir. Tüm
bunlarla birlikte sendikaların ücretlerinin saptanması konusunda hiçbir söz hakları yoktur. 1934’ten başlayarak toplu sözleşmelere son verilmiştir. İŞÇİLER ARASINDA REKABETİN KÖRÜKLENMESİ
Üretimin nesnel koşulları işçileri yığınlar halinde bir araya getirmekte ve
aralarındaki dayanışmayı artırmaktadır. Ancak kapitalistlerin elinde de
işçilerin bu dayanışmasını kıracak birçok etkin yöntem vardır. İşsizliğin
başka bir ifadeyle yedek sanayi işgücünün varlığı, işçiler arasındaki rekabeti artırarak işçilerin dayanışmalarının önüne geçerek mücadelelerini zayıf düşürür. İşçilerin aç kalma korkusundan doğan dayanışmalarını aynı zamanda işçiler arasında rekabetin ve bireysel çıkarlarını garantileme çabası içerisinde yaşam kaygısını kışkırtmak içinde kullanmaktadırlar.
PRAKSİS
Genel olarak psikoloji ve özelde endüstri ve sosyal psikoloji dalları günümüzde işçi davranışlarının kontrol/manipülasyon mekanizmalarını üretmek için yoğun sözde bilimsel çaba içerisindedir: İşçileri minimum zamanda maksimum verimlilikte nasıl çalıştırabileceklerinin sorusunu çözmeye adanmışlardır. Taylorizm ve esnek üretim yapısı açısından, parça başı ücret ise ücret düzeyi açısından kendi çıkarları için
buldukları en yoldur.
Marx “parça başı ücret… işçiler arasında ki rekabet duygusunu kamçılar.
Bu yüzden parça başı iş, bireysel ücreti ortalamanın üzerine çıkarmala birlikte bu ortalamanın kendisini düşürme eğilimini taşır” der. Kapital 1. Cilt syf. 569.
“Buraya kadar anlatılanlardan parça başı ücretin, kapitalist üretim tarzı ile en uyumlu ücret şekli olduğu sonucu çıkıyor” demektedir Marx.
A.g.e syf 570
Parça başı ücrete emeğin yoğunluğunun arttırılması ve bu çalışmanın
zaman tarafından sınırlandırılmasını ortadan kaldırmak için başvurulur.
Hitler, “saat ücretlerinde hiçbir artışa izin vermeyerek geliri sadece performanstaki artışla yükseltmek, Nasyonal sosyalist önderliğin çelik ilkesi olmuştur” demiştir.
Stalin’de parça başı iş sistemlerini aynı amaçla kullanmışlardır. Beş yıllık
Plan’ın başlamasından sonra parça başı ücretle çalışan sanayi işçisi oranı büyük bir hızla artmıştır 1930’da tüm işçilerin %29’u parçabaşı çalışırken, bu oran 1931’de %65’e, 1932’de %68 olmuştur. 1934 yılında ise
tüm sanayi işçilerinin yaklaşık dörtte üçü bu sözde “sosyalist rekabet”
uygulaması içinde yer almaktadır.
Sermaye biriminin gereksinimlerini karşılamak üzere işçileri daha çok sömürme zorunluluğunu, kapitalistler ve Stalinist bürokrasi yapılan işin
işçi sınıfının çıkarına olduğu yalanına işçileri inandırmada çoğu kez başarılı olmuştur. ‘Sosyalist rekabet’ Stalinist bürokrasinin en büyük yalan, manipülasyon aracıydı.
Parça başı ücret uygulaması, işçiler arasındaki ücret farklılıklarına da
önemli bir gerekçedir. Az çalışan az yer çok çalışan çok. Çalışmayan yemez. Buradan kolaylıkla açlıktan sürünenlerin varlığını sistemin bir sonucu değil de kişilerin yeteneksizlikleri ve tembelliklerinden kaynaklandığı sonucuna ulaşabilirsiniz. Bu durumun can alıcı noktası ekonomik boyutu değildir. Asıl işlevsel olan yanı işçileri atomize ederek on-
81
PRAKSİS
ların siyasal olarak denetlenmesini olanaklı kılar. Bu ücret politikası yoğun sermaye birikiminin gereksinimlerinin doğal sonucu olmakla birlikte asıl olarak kitle denetimine yönelik olarak uygulanmaktadır.
EMEK PİYASASI SERBESTİSİ- ÇALIŞMA ÖZGÜRLÜĞÜ
82
Üretim araçlarından koparılmış olan emekçi, emek gücünü satmaktan
başka bir geçim aracı yoktur. Kuşkusuz hırsızlık, dilencilik ve başka türden işler dışında. Ama emekçi bu toplumsal-tarihsel zorunluluk altında
bile emek gücünü hangi kapitaliste, ne fiyata ve ne kadar zaman için
satacağı kararını vermekte özgürdür. Ve üstelik yapacağı iş karşısında
alacağı para miktarı üzerinde de pazarlık etmek hakkı da vardır. Pazar
koşullarında kapitalist özgür meta alıcısı ve emekçi özgür meta satıcısı görünümündedir.
Emekçinin bu özgürlüğü despotik kapitalist iktidarlar dışında hemen
hiçbir dönemde elinden alınamamıştır. Emekçi içinde yaşadığı çalışma koşullarını beğenmediğinde koşullarını iyileştirmeye çalışır, kendini tatmin edici sonuç alamadığı zaman kendisine başka bir fabrika ya
da patron bulur. Büyük üretim merkezlerinde daha az olmakla birlikte orta ve küçük işletmelerde muazzam büyüklüklerde emek hareketlilikleri vardır. Bu özellikle örgütsüz sınıf kesimlerinin, çalışma koşullarının iyileştirilmesi için verdikleri bireysel mücadele biçimidir. Ve çoğu
ülkede yasayla güvence altına alınmıştır. Örgütlü sınıf kesimleri daha
çok greve başvurma olanaklarına sahiptir. Ve grevde hemen her ülkede yasal bir haktır.
Gelelim devrim sonrası Rusya’sına; Ekim devrimi çarlık döneminde
emekçilere polis baskısı aracı olarak uygulanan yurt içi seyahat için pasaport zorunluluğunu ortadan kaldırdı. 1922 iş yasası ile de bu özgürlük garantilenmiştir. Bu yasa şöyledir: “Ücretli bir kimsenin bir işyerinden diğerine transferi ya da bir bölgeden başka bir bölgeye gönderilmesi işyeri veya kuruluş taşındığında bile, ancak o işçinin veya personelin onayıyla olabilir.” Aynı şekilde işçiler hiçbir engelle karşılaşmadan
ülkenin bir tarafından bir başka tarafına göç edebilirlerdi.
1931 yılına gelindiğinde işçilerin özel izin olmadan Leningrad’dan ayrılması yasaklanmıştır. 27 Aralık 1932’den itibaren bu uygulama Rusya’nın
her tarafında başlatılmış ve Çarlık zamanındakinden çok daha ağır bir
iç pasaport sistemi, kişilerin oturdukları yeri izinsiz değiştirmesini önlemek üzere uygulamaya sokulmuştur. 1922 iş yasası 1932 yılında yürür-
PRAKSİS
lükten kaldırıldı. 11 Şubat 1932’de sanayi ve ulaşım işçileri için iş karnesi uygulaması başlatıldı. Hiçbir işçi karnesini göstermeden yeni bir işe
giremiyordu.
15 Kasım 1932 tarihli bir yasa ile, geçerli bir nedeni olmadan bir gün işini aksatan her işçi işten atılma ve eğer yaşadığı konut işine bağlı ise
aynı zamanda konutundan çıkarılma tehdidiyle karşı karşıya kalıyordu
ki sanayi işçileri, madenciler vb. için konut durumu işe bağlıdır.
4 Kasım 1932 tarihli bir yasa ile bu defa işçiler yiyecek ve diğer gereksinmelerinin dağıtımı fabrika yöneticilerinin denetimine bağlanıyordu. Fabrika müdürleri işçileri terbiye etmek için sık sık kullandıkları bir
silahtı.
26 Aralık 1941 tarihinde ise çok daha ağır bir yasa çıkarıldı. Yasaya göre
askeri sanayilerde izinsiz ayrılan işçilerin, askeri mahkemelerde yargılanmak suretiyle, beş ile sekiz yıl arasında hapis cezasına çarpıtılmasını getiriyordu.
83
KADIN ÖZGÜRLÜĞÜ
Kadına ve kadın emeğine karşı alınan tutum bir ülkenin kapitalist gelişmişlik düzeyini gösterir. Ve aynı zamanda o ülkedeki kadınların örgütlülük ve çıkarları için mücadele düzeyini de gösterir.
Tarihsel açıdan ise insanın insanlaşma düzeyi kadının her alanda
özgürleşme düzeyine bağlıdır. Bu Marksist ortodoksisinin temel
belirlenimidir.
Devrim Rusya’sı kadınlara dünyanın en gelişmiş haklarını tanıdı. 1922
iş yasası kadınların (ve çocukların) “özellikle ağır ve sağlıksız üretimde
ve yer altı işlerinde” çalışmasını yasaklamıştı. Çalışma Komiserlinin bir
emirle kadınların bütünüyle 4 kilogramı aşan yükleri taşımak ve kaldırmaktan oluşan işlerde çalışmasını yasaklamıştı. 15,4 kiloya kadar yüklerin taşınması ancak bu işin kadının normal işiyle doğrudan ilişkili olduğu hallerde ve iş gününün üçte birini aşmıyorsa mümkündür.
Bu maddelerin hepsi karşı devrim sürecinde kaldırılmıştır. Giderek artan
oranlarda kadınlar madenlerde, genellikle ocaklardaki en ağır işlerde
dahi çalıştırılmaktadır. Aşağıda vereceğim alıntıda (1937’ de yazılmış)
bir resmi yazarın kadınların alçakça sömürülmesinin yaygınlaştırılmasını demagojik bir çarpıtmayla nasıl ‘sosyalizmin’ bir başarısı olarak sunduğuna dikkat edin. “İşin en ilgi çekici yanı, Sovyet kadınının kapitalist toplumlarda kadınlara kapalı olan ve kapitalist ülkelerde kadınla-
PRAKSİS
84
rın ‘doğaları gereği’ hariç tutuldukları, erkeğin işi olarak kabul edilen
sanayi kollarında yer kazanmış olmaları ve yer kazanmaya devam ediyor olmalarıdır. Örneğin, kapitalist maden sanayilerinde kadınlar yok
denecek kadar az bir rol oynarlar. Kadın işçilerin maden sanayilerinde
tüm çalışanlara oranı Fransa’da (1931) %2,7, İtalya’da %1,8, Almanya’da
%1, ABD’de (1930) %0,6 ve İngiltere’de (1931) %0,6’dır. SSCB’de kadınlar maden sanayinde çalışanların (1932) %27,9’unu oluşturur. İnşaat
sanayi de buna benzer bir durumdadır. Bu iş kolunda yukarıda adı geçen ülkelerdeki rakamlar %0,5 (İtalya ) ile %2,9 (Almanya) arasındadır.
SSCB’de ise %19,7’yi oluştururlar. Metal sanayinde rakamlar %3 (ABD)
ile %5,4 (İngiltere) arasında değişir. SSCB’de metal sanayinde çalışan işçilerin %24,6’sı kadındır.”
Ne övgüye değer bir durum! Değil mi?
KÖLE EMEĞİ
En kısa zamanda en çok sermaye birikimi yapmak kapitalizmin doğal
eğilimidir. Bunun en iyi yapıldığı emek türü köle emeğidir. Sermaye
açısından yoksul olan bir ülke eğer içeride bunu engelleyecek ciddi bir
muhalefet yoksa köle emeğine yönelebilir. Keza her kapitalist hükümetin genel eğilimi işçi maliyetlerini en aza indirme yönündedir. Köle
emeğinin en iyi kaynağı kapitalist koşullarda hapishanelerdir. Çünkü
çalışanlar düşük ücrete ve tabi ki köle emeğine büyük dirençler gösterir. Çağdaş kültürel normlarda bir başka direnç noktasıdır. Tutsaklar yoğun bir şekilde çalışma cezalarına çarpıtılırlar ve hükümetler bu angarya çalışmadan çok ciddi birikimler elde edebilmektedirler. ABD hapishanelerinde bu tarz çalışma halen yaygındır. Çalışmanın tutsaklara iyi
geldiği yönünde sosyal psikolojik kuramlardan da ‘bilimsel’ dayanaklar bulmaktadırlar.
Devrimden sonra Rus ekonomisi neredeyse tamamıyla çökmüş durumdaydı. Buna rağmen Bolşevikler angarya çalışmaya başvurmayı bile
düşünmediler. Üstelik o dönemde Çarlık Rusya’sından kalma angarya
çalışma biçimi hayli yaygındı. Bolşevikler bu çalışma biçimlerini derhal
yasaklamıştı. 1928’lerde kamplarda sadece 30,000 mahkum vardı ve
yöneticiler bunların zorla çalıştırılmasına karşıydılar.
1927 yılında hapishaneler yöneticisi şöyle yazmıştı: “Mahkum emeğinin
sömürülmesi, bunlara alın teri döktürülmesi, hapishanelerde üretim
örgütlenmesi her ne kadar ticari bir bakış açısından karlı bir şey olsa
PRAKSİS
da ıslah edici olmaktan uzaktır. Sovyet hapishanelerinde bunun yeri
yoktur.”
Ancak sermaye birikiminin plana sokulmasından başka bir şey olmayan
Beş Yıllık Plan’ın yürürlüğe girmesiyle durum tamamen değişti.
Kiselyou –Gromov adlı kamplarda görev yapmış bir GPU görevlisi-, 1928
yılında kamplarda 30,000 kişi olduğunu söylerken, 1930’da kampların
tamamındaki toplam mahkum sayısını 662,257 olarak verir.” Aradaki
bu iki yılın karşı devrimin başarıya ulaştığı yıllar olduğunu okurun dikkatine sunarım. 1930’da başlayan ve giderek artan temizlik hareketinde mahkum sayısı da doruğuna ulaşarak on milyona çıkmıştır. Okura
bu kampların tamamının klasik hapishaneler değil Gulag gibi dünyaca
ünlenmiş çalışma kampları olduğunu hatırlatırım.
85
TÜKETİMİN BİRİKİME TABİ KILINMASI
Şimdiye kadar ki bölümlerde Ekim Devriminin özgürleştirdiği kadınerkek tüm emekçileri, karşı devrimin, nasıl yeniden sömürünün içine
çektiğini gördük.
Ama ne kadar yoğun olursa olsun genel olarak sömürü sermaye birimini
hızlandırmaz. Sermayenin sermaye olarak birikimi tüketiminde birikime tabi kılınması ile mümkündür. Bu nedenle kapitalizmde kitle tüketimi birikime tabidir. Birikimin arttığı bazı anlarda tüketimde aynı oranda artabilir ya da bazen de tüketim düşe bilir; fakat sermaye üretim sürecinde temel ilişki hep aynı kalır.
İşçi devletinde bu ilişki tersine döner. Üretim emekçilerin yaşam koşullarının iyileştirilmesine yani bir bütün olarak toplumsal refaha tabidir.
Ekim Devriminden sonra Beş Yıllık Plan’ın başlamasına kadar bu ilişkinin olmadığını ancak bundan sonra ortaya çıktığını kolaylıkla görebiliriz. Aşağıdaki veriler bunu açıkça göstermektedir.
Üretim ve tüketim maddelerinin toplam sanayi üretimindeki payları.
Planlama
1913
1927-8 1932
1937
1940
1942
Üretim araçları 44.3
32.8
53.3
57.8
61
62.2
Tüketim araçları
55.7
67.2
46.7
42.2
39
37.8
Tablo 1928’lere kadar üretimin insanların gereksinmelerine tabi olduğunu ancak 1929 karşı devrimiyle durumun radikal bir tarzda tersine dönerek tüketimi ve tabi ki işçilerin üretim araçlarına tabi kılındığını gös-
PRAKSİS
86
termektedir. Bur tablo, dünyanın en büyük silah üreticilerinden biri ve
dahası uzay çalışmalarında ABD’nin bile ilerisinde olduğu söylenen bir
ülkede, 1990’larda greve çıkan maden işçilerinin en önemli taleplerinin başında neden daha fazla sabun ve jilet talebi olduğunu da açıklamaktadır.
Bu süreç muazzam bir sermaye birikimini sağlarken diğer taraftan da
dehşet verici bir yoksulluğa yol açmıştır. Emek gücünün yeniden üretilmesi onun en asgari ihtiyaçlarının karşılanmasına –ki çoğu kez bunun da altına iniliyordu- indirgenmişti. Oysa emek gücünün yeniden
üretimi onun sosyal olarak yeniden üretimidir. Bu onun gereksinmiş olduğu sosyal, kültürel, sanatsal, eğitsel vs. her alanda yeniden üretiminin sağlanmasıdır. Dolayısıyla emek gücünün fiyatı tüm bunları kapsayacak düzeyde olmalıdır. Bu aynı zamanda bir bütün olarak toplumun
sağlıklı bir tarzda toplumsal yeniden üretiminin tek koşuludur. İnsanın
insanlaşma süreci onun sadece hayvansal (bio-fizyolojik) gereksinmelerinin karşılanması ile değil insansal (sosyal, psikolojik, sanatsal, estetiksel vs.) gereksinmelerinin karşılanması ve ikincisinin sınırsızca genişletilmesine bağlıdır.
Ancak Rusya’da emek üretkenliğindeki artış bile durumu düzeltmemiştir. Oysa bir işçi devletinde emeğin üretkenliğinde ki artışın, işçilerin
yaşam koşullarında bir iyileşmeye yol açması beklenir. Karşı devrimden sonra emek üretkenliğindeki muazzam artışa rağmen reel ücretlerde yukarda saydığım gerekçelere paralel olarak düşme yaşanmıştır.
BÖLÜŞÜM KOŞULLARINDA BOZULMA
Bir diğer önemli gösterge bölüşüm koşullarında adaletsizliktir. Paris
Komün’ünün ilk yaptığı işlerden biri bürokratların ücretini ortalama bir
işçi ücreti olarak ilan etmesiydi.
Lenin’de seçime ve her an geri çağrılmaya tabi olması gereken tüm görevlilere, iyi bir işçinin gelirinden daha fazlasının verilmemesini parti
politikası olarak açıklar. Yine Lenin Mart 1918’de devrimden birkaç ay
sonra: “tüm mesleklerde ve kategorilerde tüm ücret ve maaşların giderek eşitlenmesini” desteklediğini belirtmişti.
Ücretlerdeki kimi eşitsizlikler Rusya’nın nesnel koşullarına Bolşeviklerin
vermek istemedikleri bir tavizdi. Hükümet yürütmek zorunda olduğu
teknik işler için eski Rus bürokrasisinin yardımına ihtiyaç duymuştu.
Bunlar ise ancak yüksek ücretler karşılığında çalışmayı kabul etmek-
PRAKSİS
teydiler ve Bolşevikler buna da razı olmak zorunda kaldılar. Ama bu
Bolşevikler için hiçbir zaman ileri bir adım olarak değil en kısa zamanda bertaraf edilecek, katlanılmak zorunda kalınan bir olumsuzluk olarak değerlendiriliyordu.
1921’deki Onuncu Parti Kongresi: “çeşitli nedenlerden dolayı maddi ücretlerde uzmanlığa göre farklılıkların geçici olarak korunulması gerekiyorsa da, her şeye rağmen ücret düzeyi politikası, ücret oranları arasında mümkün olan en büyük eşitlik üzerine kurulmalıdır” kararını almıştı. Bu karar Bolşeviklerin konuya yaklaşımını özetlemektedir. Beş Yıllık
Plan öncesi dönemde Komünist parti üyelerinin vasıflı bir işçiden daha
fazla kazanmasına izin verilmiyordu.
Beş Yıllık Plan’ın başlamasıyla, Bolşeviklerin yukarda aktardığımız ve geçmişi Paris Komününe dayanan bu geleneği terk edilmiştir. Bizzat Stalin
eşitlikçi anlayışla bürokrasi adına ilk hesaplaşan kişiydi: “Uronilovkan
(bu terim eşitlikçilik kavramının alaycı bir biçimidir) köylü bakış açısından, tüm malların eşit dağılımı psikolojisinden, ilkel köylü ‘komünizmi’
psikolojisinden gelir. Uronilovkan’ın Marksist sosyalizmle hiçbir ilişkisi yoktur.”
Bu süreçle birlikte tahmin edeceğiniz gibi işçilerle yönetici sınıflar arasında ki gelir farkı giderek artmıştır. Bu bölüşüm eşitsizliği genel yaşam eşitsizliğinin sadece bir kısmı idi. Gerçekte sağlıktan eğitime, barınmadan beslenmeye kadar her alanda bu eşitsizlik kendini açıkça ortaya çıkarıyordu.
Bu durumun bir sömürü ilişkisi olmadığına ilişkin itirazlar gelmiştir. Denmektedir ki bir işçiyle bir uzman ya da fabrika müdürü arasında bir ücret farkı olabilir ve bu fark fabrika müdürünün işçiyi sömürdüğü anlamına gelmez. İşçi gibi fabrika müdürü de toplam artık üründen biraz fazla olmakla birlikte kendi payına düşeni almaktadır. Genel olarak bürokrasi bir sınıf oluşturmaz. Bir bütün olarak bürokrasinin bir bütün olarak işçilerden daha fazla kazanıyor olması bürokrasinin işçileri sömürmesinden değil ülkedeki ücret ya da bölüşüm adaletsizliğinden kaynaklanıyor.
Bu itiraz tamamen doğrudur. Ama eğer klasik kapitalist bir ülkeden söz
ediyor olsaydık. Klasik kapitalist bir ülkede bürokrasi kapitalist sınıfın
genel kırtasiye işlerini yürüten bir sosyal katmandır. Devletin topladığı
vergilerden kendisine hükümet tarafından ayrılmış maaşı alır. Bu maaşın ya da ücretin miktarını belirleyemez. Üretim üzerinde, neyin na-
87
PRAKSİS
88
sıl üretileceği, ne üretileceği, ne kadar üretileceği, ne fiyata satılacağı,
kime, nerde satılacağı gibi hiçbir konuda karar veremez. Mülkiyet hakları, üretim ve dolaşım süreçleri üzerindeki tüm kontrol ve bunlardan
dolayı da sınıf olan kapitalist sınıfın elindedir.
Tabi ki Rusya’da bir müdür daha fazla ücret alıyor diye işçileri sömürüyor
değildir. Rusya’da bürokrasi üretim ve dolaşım süreçlerinin tüm kontrolünü elinde bulundurduğu için bir sınıftır ve bundan dolayı aynı üretim sürecinde bu kontrol mekanizmalarına tabi olarak yönetilen işçi sınıfı üzerinde sömürücü bir güçtür. Salt mülkiyet hakkı bir sınıf nitelemek için yeterli değildir. Bir sınıf üretim ve dolaşım süreçlerinde ki konumlarıyla belirlenir. Çünkü sınıf gerçekte maddi üretim sürecinin bir
fonksiyonudur. Bu nedenle de belirli bir toplumdaki maddi üretim sürecinde insanların birbirleriyle belirli ve zorunlu olarak kurdukları üretim ilişkilerinde aldıkları roller o toplumdaki sınıfsal yapıları oluşturur.
Tam da bu nedenle Rus bürokrasisi Rus işçi sınıfı üzerinde sömürücü
bir toplumsal güçtür.
MÜLKİYET İLİŞKİSİ
Yukarıda mülkiyetin tek başına sınıf tariflemek için yetersiz olduğunu belirttik. Oysa mülkiyet ilişkisi salt sınıfsal bir ilişkidir. Mülkiyeti tek yanlı bir biçimde yalnızca özel mülkiyet olarak düşünülmesinin yanlış sonuçlarını ve buna bağlı karşı eleştirileri boşa çıkarmak için bu belirleme
yukarıdaki sunulmuş biçimiyle tamamıyla doğrudur. Rusya da sömürü ilişkisini ve sınıf olarak bürokrasinin varlığını reddedenler, Rusya’da
özel mülkiyetin yokluğunu gerekçe göstermektedirler. Bizde buna karşı yukarıda mülkiyet ilişkilerini yok sayarak sınıfsal yapıyı ve sömürü
ilişkisini tarifledik. Şimdi burada sınıfsal yapı ve dolayısıyla sömürü ilişkilerini mülkiyet ilişkilerinin bir fonksiyonu olarak tanımlayacağız.
Mülkiyet ilişkileri üretim ilişkilerinin hukuksal ifadesinden başka bir şey
değildir. Üretim ilişkileri maddi üretim sürecinde insanların birbirleriyle kurdukları, kendi iradelerinden bağımsız, zorunlu ilişkiler bütünüdür. Özel mülkiyet bu üretim ilişkilerinin tarihte açığa çıkmış biçimlerinden biridir sadece. Dolayısıyla sömürü ilişkilerini yalnızca özel mülkiyet ilişkilerinde aramak, üretim ilişkilerinin tarihsel serüveni hakkındaki genel bilgisizlikten kaynaklanır.
Hegel ile birlikte konuşacak olursak; mülkiyet insanın üretim koşullarıyla hukuksal ilişkisidir. Birey ilk ediminde iradesini herhangi bir şey üze-
PRAKSİS
rinde gösterir. Onun iradesini üzerine geçirdiği şey bu suretle onun ilk
mülkiyetidir. Demek ki maddi üretim sürecinde insanın doğayla kurduğu ilk ilişki onun ilk üretim ilişkisi yani mülkiyet ilişkisidir aynı zamanda.
Böylece bireyin eşya ile kurduğu ilişkide mülkiyet kendi yalın determinasyonlarını bulur. Bu onun tarihsel serüveninin yönünü de tayin eder.
Bu ilişki rastlantısal öğeler dışında şey üzerinde kişinin kurduğu zilyetlik ilişkisidir.
Zilyetlik; tarih boyu hemen her yerde görebildiğimiz; doğrudan doğruya
fiziki el koyma, üretme ve üretilmiş olanı kendine tahsis etmedir. İşbölümünün yeteri kadar gelişmediği ilkel insan topluluklarında bu ilişki
doğayla topluluğun kurduğu komünal mülkiyet ilişkisiydi. İşbölümünün ve dolayısıyla sınıfsal ayrışmanın geliştiği ve bunun üzerinde devletlerin oluştuğu gelişmişlik düzeyine çıkan toplumlardan günümüze
komünal, devlet, özel mülkiyet biçimleri de olmak üzere birçok mülkiyet ilişkisi doğmuştur. Sovyet iktidarı kolektif mülkiyet biçimlerinden biriydi. İşçiler, fabrikalarda yerel Sovyetler, ülke çapında da Merkezi Sovyet aracılığıyla üretim sürecini kontrol ediyorlardı. Sovyetler yargıyı, yasamayı ve yürütmeyi tek elde (işçilerin tekelinde) toplayan gerçek devrimci organlardı. Kamu mülkiyeti Sovyet iktidarında işçilerin kolektif mülkiyetidir. Neyin, ne kadar ve nasıl üretileceğine fabrika komiteleri aracılığıyla işçiler
karar veriyordu. Sovyet iktidarında işçi sınıfı kolektif mülk sahibi sınıftır.
Bürokrasi bu süreçte Sovyet iktidarının ihtiyaçlarına koşulan bir araçtır.
Ancak ikinci bölümde detayları ile anlatıldığı gibi 1917’de doğan devrimci işçi devleti, 1920’lerde, etrafındaki kapitalist dünyanın baskıları altında gücünü tüketmiş bir işçi sınıfının, iç savaşın yarattığı ağır fiziki tahribinde etkisiyle tedrici bir şekilde denetimi yeni bir bürokrasiye kaptırdığını görüyoruz.
Bürokrasi işçilerin üretim süreci ve bir bütün olarak devlet üzerindeki kontrol araçlarını tasfiye ediyor. Bütün bu kontrol mekanizmalarını kendi eline geçiriyor. Bu süreç basit bir siyasal geçiş değil tüm üretim (mülkiyet) ilişkilerini değiştiren toplumsal bir karşı devrimdir. Bu işçilerin, üretim ilişkilerindeki konumunun altüst olması, mülkiyet haklarından yoksun kalması yani kolektif olarak mülksüzleşmesi demektir. Hegel ile birlikte mülkiyet insanın üretim koşullarıyla hukuksal ilişkisidir demiştik. Bürokratik karşı devrim işçi sınıfının üretim koşulları
karşısındaki devrimle elde etmiş olduğu konumunu tersine çevirmiş-
89
PRAKSİS
90
tir. Bürokrasi işçilerin kolektif mülkiyeti yerine kendi kolektif mülkiyetini geçirmiştir. Mülkiyetin kolektif biçimi, yani kamu mülkiyeti oluşu,
kamu iktidarının kimde olduğuna bakılmaksızın sosyalist mülkiyet olarak değerlendirilmesi yanlışına yol açmıştır. Kuşkusuz proletaryanın iktidarındaki kamu mülkiyeti bir kolektif (sosyalist) işçi mülkiyetidir. Bürokrasinin iktidarında kamu mülkiyeti, mülksüz kılınmış işçiler üzerinde bürokratik bir diktatörlüktür. Burada anlaşılması geren asıl şey işçilerin Sovyet iktidarı salt siyasal bir iktidar değil esas olarak, işçilerin siyasal iktidarının üzerinde yükseldiği ve diktatörlüğü aracılığıyla bunu
koruduğu ve geliştirdiği kolektif mülkiyet sahipliğidir. Rus Bürokrasisi
kolektif mülk sahibi bir sınıftır. İşçilerin mülksüzleştirildiği ve bürokrasinin kendi kolektif mülkiyetini yerleştirdiği bu süreç çok açık bürokratik toplumsal karşı devrimdir.
Bizim görüş açımızı eleştirenler büyük keşif yapma sarhoşluğu içinde
Rusya’da meta üretimi yok diye haykırmaktadırlar. Çünkü klasik kapitalizm koşullarında olduğu gibi Rusya’da da insanların birbirleriyle
alışveriş yaptığı pazarlar aramaktadırlar. Bu yanılgı dünya kapitalizminin bütünlüğü içinde, onun bir parçası olarak Rusya’yı değil tek başına
Rusya’yı ele almaktan kaynaklanmaktadır. Biz onların görüşünü daha
da öteye taşıya biliriz; eğer Rusya saf komünist bir ülke olsaydı (ki bu
mümkün değildir ama biz varsayalım) bile verili dünya kapitalist ekonomik bütünlük içinde onun bir parçası olarak ürettiği her mal değer
yasasına tabidir yani metadır. Dünyanın geri kalanından ekonomik olarak bağımsız gelişebilecek bir üretim yapısı mümkün değildir. Bağımsızlık düşüncelerinin bu uçlara savuran şey üçüncü dünya solculuğunun emperyal saldırılara karşı geliştirdiği vulgar tepkidir.
Kapitalizm genelleşmiş meta üretimidir ve dünya pazarını varsayar. Kapitalizm tarih sahnesine çıktıktan sonra ekonomik yapıları onların ulusal sınırları içinde değil dünya ekonomisinin bir parçası olarak incelenmelidir. Bir bölgede üretilen bir malın fiyat analizini yapan biri -bu
Rusya’nın ücra bir bölgesi ya da Gaziantep’te küçük bir tekstil atölyesi
olsun- o malın fiyatının uluslar arası fiyat düzeyine eşitlenme eğilimini görecektir.
Kapitalizm bütün yerellikleri dünya sahnesine bağlar, tek tek halkların
yerel yaşamlarını dünya tarihine, onların ekonomilerini dünya ekonomisine bağlar. Bir ülkedeki değer ilişkisi ancak dünya ölçeğinde düşünüldüğünde çö-
PRAKSİS
zümlene bilir. Çünkü meta üretimi ve dolaşımı dünya ölçeğindedir.
Rusya meta üretir. Silah dahil dış ticaret Rusya’nın mal üretiminin meta
bağıntısını bize gösterir. Keza dünya pazarı Rusya’da üretilen değerin
realizasyon alanıdır. Metanın yokluğunu kanıtlamak için Rusya’da pazar aramak kapitalizmden hiçbir şey anlamamak demektir. Dünya fiyat
düzeyinin Rus ekonomisinde yarattığı enflasyonist baskı ve en sonu
Rusya’da emek yoğun üretimin diğer ekonomiler ile rekabete giremeyerek krize girmesi (ki bu değer yasasının Rusya’da işlediğinin en tipik
göstergesidir) ve çökmesi Rusya’da ki kapitalist üretimin açık ampirik
kanıtlardır. Bu son analizimizi yukarda yaptığımız bürokrasinin kolektif mülk sahibi
sınıf olduğu analizimizle birleştirdiğimizde SSCB’nin sınıf karakteri açığa çıkar: Rusya bürokratik bir devlet kapitalizmidir.
91
SONUÇ
Lenin 11Ocak 1918 tarihinde gerçekleştirilen üçüncü Sovyetler
Kongresi’nde şunu deklere ediyordu: “Sosyalizmin tek bir ülkede nihai
zafere ulaşması kuşkusuz olanaksızdır. Sovyet iktidarını elinde bulunduran işçi ve köylü alayımız, büyük dünya ordusunun alaylarından biridir. Mutlak gerçek şu ki; Alman devriminin gerçekleşmemesi halinde
yenilmeye mahkûmuz.” (toplu eserler cilt:24, syf:24)
Alman devrimi de dahil olmak üzere bütün Avrupa devrimleri yenilgiyle sonuçlandı. Rusya’nın geri üretim ilişkilerini sosyalist tarzda dönüştürecek olan ileri ülkelerin gelişmiş üretici güçlerinin desteğinin olmadığı tarihsel-toplumsal koşullarda bu ülkenin sosyalizme evrilmeyeceği mutlak anlamda açıkken ülke nereye evrildi ve önderliğin konumu
neydi. Son olarak Aşağıda Engelsin bu konuya ilişkin dahiyane çözümlemesini vereceğim: “radikal bir parti liderinin başına gelebilecek en
kötü şey, toplumsal hareketin onun temsil ettiği sınıfın egemenliğini
kurmak ve bu egemenliğin örtük olarak içerdiği önlemleri yaşama geçirmek için henüz yeterince olgunlaşmamış olduğu bir zamanda iktidarı ele almaya zorlanmasıdır… Lider, kaçınılmaz olarak kendisini bir
ikilem içinde bulur. Yapabilecekleri, onun o güne kadar gerçekleştirmiş olduğu tüm eylemleriyle, bütün ilkeleriyle ve partisinin çıkarlarıyla tezatlık içindedir; yapması gerekenler ise o koşullarda yapılabilir şeyler değildir. Kısacası kendi partisini ya da sınıfını değil, fakat koşulların
egemenlik kurması için uygun olduğu sınıfı temsil etmeye zorlanır. Ha-
PRAKSİS
92
reketin kendisinin çıkarları adına, yabancı bir sınıfın çıkarlarını savunmaya kendi sınıfını güzel sözlerle ve vaatlerle beslemeye ve yabancı sınıfın çıkarlarının kendi çıkarları olduğunu ileri sürmeye zorlanır. Kendisini bu sıkıntılı konumda bulan herkes, geri dönülmez biçimde yolunu
yitirmiş durumdadır.” (Almanya’da Köylü Savaşı syf:135-136)
Rusya Ekim Devrimi olduğunda geri bir köylü ülkesiydi. İngiltere’nin 200
yılda yaptığı sanayileşmeyi 20 yıl gibi kısa bir zamanda tamamlayarak
Avrupa’nın ikinci büyük gücü oldu. Stalin bunu nasıl sağladı? İşçilerin
bu sermaye birikimine gönüllü katılımı ile mi?
Tam tersine işçilerin üretim süreci üzerindeki kolektif denetimlerini sağladıkları Sovyet diktatörlüğünü işçiler üzerinde yukarıda ayrıntılarını
verdiğimiz kanlı, kitle terörüne dayalı bir diktatörlüğü çevirerek.
Bolşevik Devrimi ve Stalinist karşı devrimi anlamayan hiç kimse günümüzde ezilenlerin çıkarları yönünde doğru politik hat geliştiremez.
Bu makalenin teorik arka planını besleyen kaynaklar şunlardır:
1.Nichal Reiman; Stalinizm’in Doğuşu
2.Troçki; Rus Devrim Tarihi, İhanet Uğrayan Devrim
3.Tony Clif; Rusya’da Devlet Kapitalizmi
4.Hegel; Hukuk Felsefesinin İlkeleri
5.K. Marx; Kapital
PRAKSİS
Uçurumun Eşiğindeki
Kapitalizm
A
BD çözümü güç, dünyanın geri kalanı içinde ciddi sonuçları beraberinde getirecek olan bir ekonomik krize düşmüştür.
Hisse senedi piyasalarında yükseliş uzun zamandır aşağıya doğru ve
benzer şekilde tüketici talebindeki düşme trendi karları çökertti ve artan hisselerin hacmini açığa çıkardı. Bir kaç günde yüz milyarlarca dolar havaya uçtu. Dünyanın en büyük ve en dinamik ekonomisi kriz ile
yüz yüze. Birleşik Devletler’in ekonomisini ölçen bütün büyük grafikler
aşağıya döndü. Üstelik bu enflasyonist bir basınç ile paralel gelişmektedir. Bu basınç dünya piyasalarında tedirginlik yaratan faiz artırımlarının sürmesi yönünde bir zorlama yapmaktadır. Faiz indirimine ilişkin beklentilerde tükenmiştir. Daha şimdiden krizin işaretleri dünyanın
her yerinde gözükmektedir. Şimdiye kadar, ABD savaş sonrası dönemin özgür yılları içinde en uzun ekonomik canlanmadan yararlanmıştı.
Şimdi yanlış giden nedir? Amerikan ailelerin sahip olduğu hisse senetleri tamamının neredeyse yarısı kadar, şaşılacak bir boyutta. 1999’da hisse senedi piyasası hızla yükseldiğinde ailelerin varlığı 5.5 trilyon dolara yükseldi. Bunun yaklaşık yüzde 5’i doğrudan tüketici harcamalarına; yeni mallar ve hizmet alımına yöneldi ki bu sektörler Amerika’da
bütün ekonomik büyümenin dinamiğini açıklıyordu. Borsanın düşmesi tüketici harcamalarında bir yavaşlamaya yol açması bekleniyor. Ücretler büyük bir ölçüde son dokuz yıldan sonra düşme trendinde ve tasarruflar negatif durumda. Düşen karlar ve gelirler ‘krediyi tüketmeye’
94
ve klasik bir krizin kapısını açmış durumdadır.
Şirketlerin borçlanması ağırlıklı olarak ekonominin hızla geliştiği dönemde ‘iyi zamanların’ hiç bir zaman bitmeyeceği inanışı nedeniyle kolaydır.
Bankalar özellikle şimdi bir çöküş eğilimine giren ev piyasasındaki yüksek riskli borçluların iflasları sonucu peşisıra batmaktadır. Ekonomistlere göre, bankalar onların borçlanma portföyünü yakın takibe almış durumda. 1929’dakine çok benzeyen çökme ve keskin düşme geçen on
yıl içinde muazzam bir borçlanma yolundan geçerek Japonya’nın içine düştüğü benzer bir kader ile Amerika yüz yüze gelmektedir. Ve borç
balonu çok büyüktür. Wall Street’teki hisseler hala aşırı şişkindir. Emlak
fiyatlarıda öyledir. Sonra iç borç yükü rekor düzeydedir. Bütün bunları geçmeye çalışmak bir çok yıl alacak. Amerika içinde uzamış bir durgunluk ise dünyanın geri kalanını muazzam şekilde etkileyecektir. Güvensiz bir piyasada kredilerin düşüşü mevcut ilişkilerin düzenini onarılmaz şekilde bozabilir. Bundan dolayı malların değeri paradaki muhteşem ve bağımsız değeri koruma amacıyla feda edilmiştir. Para değerine sahip olmak sadece paranın güvenliği sağlandığı müddetçe güvenlidir. Bu kapitalist üretimde kaçınılmazdır. Emeğin sosyal karakteri malların para varlığı olarak ortaya çıkmaya devam ettiği ve böylelikle gerçek üretimin dışında bir şey gibi görülmeye devam ettikçe, bugünkü
krizlerden bağımsız ya da onların yoğunlaştırılmış bir şekli olarak para
krizlerinin ortaya çıkması kaçınılmazdır.
ABD 1998’deki resesyondan nasıl kaçtı. Önce asya hastalığı ABD ekonomisini aşağı çekti. Finansal piyasalar hissedilir bir korkuya kapıldı: Asya
borsası 1997’de çöktü ve para krizi bir dünya resesyonunun hayaletini göklere çıkardı. Merkez bankası faiz oranını düşürerek borçlanma
maliyetini düşürdü ve böylece Asya’da Amerikan malları için taleplerde düşmeden kaynaklı ticari etkilenmelerin güven sorununa yol açmamasına yardım etti. Yükümlülüklerini yerine getirmeme tehdidinde
olan devlet ve yatırım firmaları 1998’de desteklendi, çoğu şaşırtıcı derecede IMF tarafından borçlandırılır; Brezilya, Kore ve Rusya. Sermeye
kriz istilasına uğramış Asya borsalarından kaçarak Wall Street’e geldi.
Hisse senedi fiyatları 1998 yazında yüzde 20 düştü, çünkü herkes resesyonun ABD’ye yayılacağından korkuyordu. Fakat ABD Merkez bankası
önlemleri ve sermayenin Wall Street içine akması hisse senedi fiyatlarını hızla yükselmesini ateşledi, özellikle internet sektörünü. 1999 Ocağı ile bütün zamanların en yüksek noktasına yükseldi ve Nisan 2000’e
PRAKSİS
UÇURUMUN EŞİĞİNDEKİ KAPİTALİZM
kadar yeni rekorlar pekiştirmeyi sürdürdü. Borsanın büyük hızla yükselmesi birleşmeler ve satın almalar ve yeni fabrika ve teçhizat yatırımlar dalgasına yol açtı. Yeni teknoloji yatırımların yoğunlaşmasının bir
sonucu olarak 1996’dan sonra verimlilikte sürekli bir gelişme vardı. Bu
1998 ve 1999 boyunca ABD ekonomisi içine canlı paranın kütlesel girişini garantiye almaktan çok daha başka bir şeydi ve enflasyonda bir
yükselmeye yol açmadı.
On yılın uzun etkisi ya da daha çok ABD işçi sınıfının bozguna uğraması Amerikan şirketlerini 1990’ların çoğu için gerçek ücret büyümesini
bastırabilmesini sağladı ve böylece verimlilikteki artışın çoğu karlarda
gerçek bir artışa döndü. Boom iflasın yolunu açtı. 1999-2000’de yenilenmiş canlanma ABD’yi resesyonun ağzından kaptı. Fakat bazı yorumcuların iddialarına rağmen, ne Merkez Bankasının akıllı müdahaleleri
ne de yeni teknoloji yatırımlarının kesin etkisi genel makro ekonomik
koşulları ya da kapitalist krizlerin altında yatan nedenleri ortadan kaldıramadı.
Reel ekonomide karların kaynaklarının anlaşılması krizin anlaşılmasına
anahtardır. Çünkü kapitalist ekonomiler gerçek kaynağı -işçilerin çalışması- gizleyerek oluşur. Doğru dürüst açıklayamaz ya da krizleri önceden tahmin edemez. Kapitalistler kendi rekabete dayanan avantajını en üst düzeye çıkarmak için teknolojide yatırım yapar. Bu onlara diğer kapitalistlerden daha ucuza üretim yapmalarına izin verir ve bu da
hem karların artışına hem de pazar paylarının yükselmesine yardımcı olur. Bu durmaksızın kar genişletme çabası en sonunda sermayenin
yoğunlaşmasına yol açar; yani, daha çok sermaye (fabrikayı da kapsayan, teçhizat ve sermaye hisseleri) oluşur ki daha şimdiden dolmuş piyasada karların kilitlendiği gerçekleşebilir bir fiyata onlar satılabilir. Bu
bütün Dünya’nın sermaye yatırımlarının yüzde 40’ını çeken bölge olduğunda 1997’de, altı yıl gibi uzun bir zamandan sonra, Asya’da meydana gelen durumdur. Sonunda, borçlar doymuş bir piyasadan dolayı
satışlardaki azalma verileni geri ödeyemeyecek olan firmalar ve hükümetler tarafından yatırımı sürdürmek amacıyla biriktirildi. Böylece yatırımcılar ve bankalar kendi paralarını çekti ve bu da firmalarda ve piyasada bir çöküşe yol açtı. Şimdi bu ABD’de olmaktadır. Mali piyasaların hareket serbestliği sayesinde aynı anda bütün dünyada kendini
hemen yansıtmaktadır. Ve genelleşmiş bir küresel krize dönüşmüş durumdadır.
95
PRAKSİS
96
Suçlu kim? Kapitalistler içine düştükleri kriz için kimi kötülemektedir?
Genellikle onlar aşırı ücret taleplerine ya da işçilerin verimsiz çalışma
tarzlarına karşı sövüp saymaktadırlar. Fakat ABD’de sendika hakları ve
işçiler on yıllardır bastırılmış ve işsizlik düşük düzeylerde olmasına rağmen, ücret talepleri kapitalistler tarafından kabul edilebilir düzeydedir.
Ya da belkide onlar petrol fiyatlarını yükselten aç gözlü Arapları mı suçlamaktadır? 1990’da onlar, Irak, Kuveyt’e girdikten sonra petrol fiyatında bir yükselmenin etkisi üzerine ABD resesyondan yakasını sıyırmıştı. Gerçekte 1998’in sonuna kadar çok düşük petrol fiyatları (bir barel 18$) büyümeyi ateşlemeye ve enflasyonu kontrol altında tutmaya
yardım etti. Bu kriz için günah keçileri bulmak onlar için daha zor olacak. Neo-liberalizm ile ifade edilen, Thatcher ve Reagan’nin zaferi, şimdi bütün dünya ekonomisini sarmış durumda. Kapitalizm bir yüzyıldan
daha fazla bir zamandır saf biçiminde işler durumda. Kapitalizm böyle
bir ideal tarzda çalışmayı sürdürdüğünde kendisiyle birlikte gelişen yapısal sorunlarından kurtulması zor olmaktadır. Onun krizleri için sadece kendisi suçlanabilir.
Dünya ekonomik krizi aynı zamanda küreselleşme üzerine olan tartışmaları uzatacak. Büyümenin uzun dönemi boyunca küreselleşme üzerine yapılan tartışmalar küreselleşmenin büyümeyi getirdiği varsayımı
ile şekillenmişti. Şimdi bu ideolojide açık bir kırılma başladı bile. Kriz,
ABD’yi tamamiyle yutmuş durumda. Hükümetlerin, özellikle gelişmekte olan ülke hükümetlerinin krizin darbesini yumuşatmaya uğraşmak
için ellerinde çok daha az araçları var.
Dünyanın içine düştüğü ekonomik kriz, kapitalizmin eşitlikleri geliştirdiği, gelirleri yükselttiği, teknolojiyi ilerlettiği ve tam istihdamı sağladığı düşüncesinin, ABD ekonomi politikasının, küreselleşme adı altında,
kendi çıkarları için yarattığı ve bütün dünyaya yutturduğu bir illüzyon
olduğunu açığa çıkarmıştır.
Gerçekte kapitalizm uçurumun eşiğinde durmaktadır. Ancak uçurumdan düşmesi için dünya emekçilerinin tekme atması gerekiyor. PRAKSİS
Kaçınılmaz Olanı Görmek
Ö
nce Mehmet Ağar “Dağda silahla dolaşacaklarına ovada siyaset
yapsınlar” dedi. Sonra MİT müsteşarı uluslararası gelişmelerin kaçınılmaz olarak ulus-devleti aştığını ve bunda israr etmenin ülke için tehlikeli sonuçlarını beyan etti. Ve ensonu Kenan Evren 8 eyaletli bir sistemin daha önce devlet içinde gündeme geldiğini ve şimdide tartışıla bileceğini söyledi.
Bütün sağ dahil çoğu solcuda olup biteni şaşkınlıkla izlemektedir. Kürtlerin ulusal varlıklarını inkar etme biçiminde somutlaşan devlet politikalarına ne olmuştu? Daha dün terör ve baskıyla emekçi ve Kürt ezilenlerinin üzerine yürüyen bu bayağı katilleri birden demokrat kılan ne olabilirdi? Aşağıda bu kişi ve kurumların yönetici sınıf ile bağlarında hiç bir
değişiklik olmadığını ve dün olduğu gibi bu günde yönetici sınıfın çıkarlarının temsilcileri ve sözcüleri olduğunu göstermeye çalışacağım.
EN SON SÖZÜ DAİMA EKONOMİK GELİŞME SÖYLER
1880’lere kadar birçok sanayı dalı küçük üretim ünitelerinin birleşmesinden oluşuyordu. Bu durum yüzyılın sonunda her büyük ülkedeki üretimin dünya pazarını yurt dışındaki rakiplerinin elinden almak isteyen
tröstler ve kartellerde yoğunlaşmasıyla değişmeye başladı. Ama mal
üretiminin uluslararası bütünleşmesi çok azdı ve ilk çok uluslu şirketle
ya batıda üretim amacıyla kullanmak için üçüncü dünya ülkelerinden
hammadde çıkarmaya ya da tamamen yerel üretimle ilgilenen yabancı
98
şubeler kurma eğilimindeydiler. Bu eğilim genellikle ülkeliriyle sıkı bir
bağ kurmuş olan, her biri kendi ülkelerindeki her büyük endüstri sektöründe söz sahibi bir avuç ulusal kökenli firmayla 1960’ların sonlarına kadar devam etti. Ama sonra yenir bir üretim biçimi ortaya çıkmaya
başladı. Sanayının ulusal sınırları aşabilecek yetenekteki yeniden yapılanması olanaklı olmuş, bu da yeni kurulan Avrupalı çok uluslu şerketler dalgasıyla koşut olarak gerçekleşme eğilimi göstermişti. 1970’lerin
ortalarında ve 1980’lerin başlarında süregelen kriz döneminden sonra
üretimin yeniden yapılandırılması ulusal düzeyde olmaktan çok daha
geniş bir biçimde uluslararası düzeye ulaşmıştı. Daha sonra neoliberalizmin ideolokij silahı haline dönüşecek olan küreselleşme –sermayenin uluslararasılaşması- üretim sürecinin uluslararasılaşması, yani mal
üretiminin değişik aşamalarının farklı ülkelerde gerçekleştirilmesidir.
Kapitalizm doğal ve sürekli olarak ekonomik gelişmeyi, yeni ülkelere nüfuzu, ekonomik farklılıkları aşmayı, kendine yeten bölgesel ve ulusal
ekonomileri finansal ilişkiler sistemine dönüştürmeyi amaçlar. Bu nedenle onları uzlaştırır ve en gelişmiş ve en geri kalmış ülkelerin ekonomik ve kültürel düzeylerini eşitler. Ancak bu eşitlemeyi sağlarken onların verili yapılarınıda bozar ve yeniden kurar.
Kapitalist gelişme ne kadar düzensiz ve güvenilmez olursa olsun, az gelişmekte olan ülkelerde değişim yaratan bir devir açtı. Ülkemizde bu
değişimin temsilcisi ve yürütücüsü olan Özal bu nedenle liberal kesimlerce yüceltilmektedir.
Özellikle 1980’lerden sonra dünya pazarı yoğunlaşan uluslararası sermaye birikiminin küresel genişlemesini hızlandırdı. Bu dünya pazarını daha hızlı bütünleştirirken, bütünleşmeyi engelleyen ulusal sınırların kaldırılması yönünde bir basınç yarattı. Uluslararasılaşmayla
ulus-devlet arasında gelişen kaçınılmaz çatışma işte bu basınçtan kaynaklanmaktadır.
Dünya ekonomisindeki bu gelişmeler ulus-devlet üzerinde biri birleşme
diğeri bölünme yönünde çift taraflı bir basınç yaratmıştır: Birleşme yönündeki baskılar en gelişmişi AB olan bölgesel ekonomik ittifakları getirmiştir. AB anayasası bu sermaye gruplarının Avrupayı kendi sermaye
birikimlerinin gereksindiği bir hukuksal yapıya kavuşturma çabasıydı.
Uluslararası kapitalizmin ulus-devletleri bölme yönündeki baskılara en
iyi örnek Yugoslavya’dır. Almanyanın ekonomik hegomanyasının gelişimi sürecin bir yanı. Yugoslavya’nın bölünmesi ise sürecin diğer yanı-
PRAKSİS
KAÇINILMAZ OLANI GÖRMEK
dır. Çağdaş kapitalizmin uluslararasılaşma süreci ulus devletler üzerindeki baskısı o kadar güçlüdür ki aynı etnik kökene sahip olduğu halde
İtalya’da, zengin kuzeyin, Kuzey Ligi gibi partiler aracılığıyla yoksul güneyden kopma çabası bu gücün boyutunu göstermektedir.
Üretici güçler hem ulusal hemde uluslararası ölçekte çok yönlü olarak
gelişmeye devam etmektedir. Teknolojik gelişmeler bir birini kovalamaktadır. Özellikle bilgisayar ve bilişim sektörlerinde ki gelişmeler
bütün üretim alt yapısını ve giderek üretim sürecini ve üretimin genel konseptini değiştirmektedir. Sanayi, iletişim ve ulaştırma teknolojilerindeki olağanüstü gelişemeler bütün toplumları gerek ekonomik,
gerekse kültürel olarak birbirine bağlamış kendi içine kapalı bir tarzda
gelişmeyi olanaksız kılmıştır.
Dünya ekonomisindeki bu bütünleşme eğilimi ulus devletlerin daha
önce üzerinde yükseldikleri ekonomi-politikalarının kurum ve pratikleri ile de çelişki içine girmiştir. Kenan Evren yaptığı darbeyle uluslararası sermayenin çıkarlarına uygun olarak bu sermayenin serbest dolaşımını engelleyen ulusal bariyerleri kaldırmıştır. Onun bütün yaptığı emperyalist sermayenin hakimiyetinde yaşanmakta olan uluslararası bütünleşme sürecinin önündeki engellerin ayıklanmasının ekonomik ve siyasal yolunu açmaktı. Türkiye borsadan banka sermayesine ve
özelleştirmeler ve ortaklıklar aracılığıyla büyük ölçekli üretim birimlerine kadar uluslararası sermayeye eklemlenme düzeyi açısından muazzam bir yol kattetmiştir.
Bu değişim öncelikle sömürülen kitlelerin yapısını değiştirdi. 1980’lerin
sonuna kadar nüfusun çoğunluğu köylüydü ve yine çalışan nufusun
büyük çoğunluğu tarım iş kollarında çalışmaktaydı. Her yerde şehirler
oldukça büyümüş ve bölgeler arası eşitsizlik sürmekle birlikte sanayının gelişmesi –Gaziantep iyi bir örnek bu süreç için- ve ücretli işçiliğin
yaygınlaşması ile değişikliğe uğramıştır. Ve şehirlerde çalışan sınıf kültürsüz, cahil bir kitle değil. Her yerde mödern işçilerin büyük bir kısmı
lise mezunudur. Aynı zamanda kapitalizme paralel kitle iletişim araçlarının ve internetin gelişimi onları dünyadaki olaylardan haberdar kılıyor. Kürt uluslaşmasının en önemli araçlarından birinin Roj Tv olduğunu kim yadsıya bilir? Artık çalışan sınıfın muazzam bir sosyal ağırlığı ve
sosyal, ekonomik ve siyasal talepleri vardır.
Devletler gelişmelerinin belirli bir düzeyindeki toplumların ürünüdür.
Türkiye tarihinin kendi içsel gelişiminin zorunluluğu içinde verili siya-
99
PRAKSİS
100
sal ve hukuksal yapısının çok az bir zamanı kaldığını kesin bir şekilde
söyleye biliriz. Kapitalizmin bu günkü aşamasında teknolojik, ekonomik ve kültürel alandaki gelişmeleri devletlerin yapı ve işlevlerinde bir
değişimi hazırlamakta ve bu gelişmenin belli bir aşamasında bu değişimi zorunlu kılmaktadır.
Ancak tarihsel deneyim bir toplumsal sistemin ekonomik ve politik yapısında ki köklü değişikliklerin çoğu kez, sadece sarsıcı ve şiddetli toplumsal çatışmaların ardından gerçekleştiğini göstermektedir. Her sosyoekonomik yapı kendi sistem ayrıcalıklarını sürdürmeyi bu yapının
korunmasına bağlı olan bir bürokratik sınıfı ya da sınıfları yaratır. Ve doğal olara bu sınıflar değişimi engellemek ve konumlarını korumak için
her şeyi yaparlar. Verili siyasal yapıyı değiştirmek -sadece bizim açımızdan değil yönetici sınıf açısından da mümkün değil aynı zamanda kesinlikle bir zorunluluk haline gelmiştir.
Kenan Evren ve benzerlerinin açıklamaları kimseyi şaşırtmasın. Tarihsel
ve ekonomik koşuların getirdiği zorunlulukların bilincine varmış ve kaçınılmaz olanı gören yönetici sınıfın görüşlerini ve çıkarlarını ifade etmektedirler. Dünde yönetici sınıfın ihtiyaçlarını yerine getiriyorlardı bu
günde. Yönetici sınıfın zor aygıtının sizce başka bir şansı var mı? DÜNYA’DA EKONOMİK VE SİYASAL GELİŞMELERİN YÖNÜ
Dünya 20. yüzyılın başında olduğu gibi 21. yüzyılda da emperyalistler
arası rekabetin bazen kapalı bazen de açıktan açığa militarist biçimler
içinde sürdüğü paylaşım savaşlarına tanıklık etmektedir. Kısacası Kapitalizm barbarlığını, dört yüz yıldır, tüm dünya üzerinde savaş, baskı ve
sömürü aracılığıyla sürdürmektedir. emperyal çıkarların barbar yüzü
kendini her yerde açığa çıkarmaktadır. Yugoslavya’dan, Afganistan’a, Filistin’den Irak’a bütün dünyayı savaş alanına çevirdiler. Savaşın
emperyalist-kapitalist sistemin kedi yapısında olduğu ve bu sistemin
savaş üretmeksizin yaşayamayacağı son derece açıktır.
Bugün içinde yaşamakta olduğumuz dönemde emperyalist dünyanın
azgelişmiş ülkelere dayattığı gelişmeler şu şekilde ifade edile bilir. Ekonomiyi kapitalist dünya piyasasının hükümlerine kayıtsız şartsız tabi
kılmak. Korumacılığın kaldırılması, döviz piyasasının serbestleştirilmesi, fiyatların serbest bırakılması ve özelleştirmelerin gerçekleştirilmesi.
Bütün bunlar aynı ideolojinin izlerini taşıyan diğer tedbirlerle birlikte
azgelişmiş ülke ekonomisinin dünya pazarının yasalarına göre biçim-
PRAKSİS
lenmesi yolundaki emperyalist programın gerçekleştirilmesinin araçlarıdır.
Küreselleşme emperyalist çıkarların azgelişmiş ülke halklarına kendi çıkarlarıymış gibi yutturulmasının ideolojik aracıdır. 1980’ler emperyal
çıkarların azgelişmiş devletlere bazen hükümetlerini ekonomik ve siyası baskılar ile bazense darbe gibi açık askeri baskılarla ‘ikna edilerek
bütün dünyaya dayatıldığı yıllardı.
Üretimin uluslar arası düzeyinin artışı ekonomik bütünleşme ve küreselleşme ve küçük ulusların emperyalizmin yeni boyutları içinde daha bağımlı hale gelmesi iddia edildiği gibi insan haklarının, özgürlüklerin ve
demokrasinin pekişmesi doğrultusunda yeni iyileşmelere yol açmamıştır. Kapitalizmin eşitsiz gelişimi bu gibi iyileşmelerin kendiliğinden
olmasını engellemektedir. Uluslar arası hukukun temeli günümüzde
emperyal devletlerin dünya sahnesinde ki oyuncular tarafından tanınmasıdır. Dünya hukuku sadece kendi açık emperyal çıkarlarının gerçekleştirilmesinin yasal bahanelerinin sağlamaktadır.
BOP olarak adlandırılan büyük Ortadoğu projesi ABD’nin kendi çıkarlarını bütün dünyaya açık savaş aracılığıyla dayatmasıdır.
Dünya küreselleşmecilerin iddia ettiği barış içinde bir arada yaşama yolunda ilerlemiyor. Nerdeyse bütün devletlerin her an patlayacak, arada
sırada dünyanın çeşitli yerlerinde kendini gösteren, büyük bir savaşın
hazırlığı içinde olduğunu görüyoruz. Tek başına ABD sekiz yüz milyar
dolarla tüm dünyanın silahlanmaya harcadığı paranın iki katından fazlasını harcamaktadır. Yine dünyada en fazla evsizin –on milyonun üzerinde- ABD’de yaşadığı düşünülürse bu ülkenin ekonomik, siyasal ve
askeri operasyonlarının altında yatan güdünün kendi bir avuç zengininin karları olduğunu görürüz.
Bu gelişmeler uluslar arası bloklaşmalara, yeni ittifaklara yol açmaktadır.
Avrupa Birliği, Avrupalı ülkelerin bu rekabete ayak uydurma çabasının
bir ürünüdür. Diğer taraftan Rusya, Hindistan, Çin ve İran’ın oluşturduğu bir diğer ekonomik, siyasal ve askeri bloklaşmayı görmekteyiz. Dünya kapitalizmi, bütün dünyayı yeni bir emperyalist savaşın kara deliğine çekmektedir. Ancak dünya emekçilerinin ve ezilen ulusların enternasyonalist devrimci dayanışma ve mücadelesi bu süreci durdura bilir.
101
TÜRKİYE’DE GELİŞMELER VE GENEL GÖRÜNÜM
Türkiye’ye emperyal çıkarlar darbe aracılığıyla kabul ettirilmiştir. Dün-
PRAKSİS
102
ya ekonomisindeki bu bütünleşme eğilimi ulus devletlerin daha önce
üzerinde yükseldikleri ekonomi-politikalarının kurum ve pratikleri ile
de çelişki içine girmiştir. Kenan Evren yaptığı darbeyle uluslararası sermayenin çıkarlarına uygun olarak bu sermayenin serbest dolaşımını
engelleyen ulusal bariyerleri kaldırmıştır. Onun bütün yaptığı emperyalist sermayenin hakimiyetinde yaşanmakta olan uluslararası bütünleşme sürecinin önündeki engellerin ayıklanmasının ekonomik ve siyasal yolunu açmaktı. Türkiye borsadan banka sermayesine ve özelleştirmeler ve ortaklıklar aracılığıyla büyük ölçekli üretim birimlerine kadar uluslararası sermayeye eklemlenme düzeyi açısından muazzam bir
yol kattetmiştir.
Bu değişim öncelikle sömürülen kitlelerin yapısını değiştirdi. 1980’lerin
sonuna kadar nüfusun çoğunluğu köylüydü ve yine çalışan nüfusun
büyük çoğunluğu tarım iş kollarında çalışmaktaydı. 1990’ların ortalarına doğru kent nüfusu köy nüfusunu aşmıştır. Her yerde şehirler oldukça büyümüş ve bölgeler arası eşitsizlik sürmekle birlikte sanayinin gelişmesi –Gaziantep iyi bir örnek bu süreç için- ve ücretli işçiliğin yaygınlaşması ile değişikliğe uğramıştır. Ve şehirlerde çalışan sınıf kültürsüz,
cahil bir kitle değil. Her yerde modern işçilerin büyük bir kısmı lise mezunudur. Aynı zamanda kapitalizme paralel kitle iletişim araçlarının ve
internetin gelişimi onları dünyadaki olaylardan haberdar kılıyor. Artık
çalışan sınıfın muazzam bir sosyal ağırlığı ve sosyal, ekonomik ve siyasal talepleri vardır.
Diğer taraftan partimizin temsil ettiği Kürt ulusal mücadelesi Türkiye’de
demokrasinin gelişiminin neredeyse tek mimarı olmuştur. Kürtlerin
ulusal varlıklarını inkar etme biçiminde somutlaşan devlet politikaları artık devletin çeşitli kurumları ve TUSİAD tarafından da eleştirilmektedir. Devletler gelişmelerinin belirli bir düzeyindeki toplumların ürünüdür. Türkiye tarihinin kendi içsel gelişiminin zorunluluğu içinde verili siyasal ve hukuksal yapısının çok az bir zamanı kaldığını kesin bir şekilde söyleye biliriz. Kapitalizmin bu günkü aşamasında teknolojik, ekonomik ve kültürel
alandaki gelişmeleri devletlerin yapı ve işlevlerinde bir değişimi hazırlamakta ve bu gelişmenin belli bir aşamasında bu değişimi zorunlu kılmaktadır.
Her sosyo-ekonomik yapı kendi sistem ayrıcalıklarını sürdürmeyi bu yapının korunmasına bağlı olan bir bürokratik sınıfı ya da sınıfları yara-
PRAKSİS
tır. Ve doğal olarak bu sınıflar değişimi engellemek ve konumlarını korumak için her şeyi yaparlar. Var olan devleti aşmak sadece bizim açımızdan değil yönetici sınıf açısından da kesinlikle bir zorunluluk haline gelmiştir.
Ancak tarihsel deneyim bir toplumsal sistemin ekonomik ve politik yapısında ki köklü değişikliklerin çoğu kez, sadece sarsıcı ve şiddetli toplumsal çatışmaların ardından gerçekleştiğini göstermektedir. Kürt halkının ulusal-siyasal talepleri karşılanmadan Türkiye’de demokrasi gelişemez. Aynı şekilde Kürt emekçilerinin devrimci dinamizmine yaslanmayan hiçbir demokrasi hareketinin de Türkiye’de başarı şansı yoktur.
Gerici bürokratik devlet fraksiyonu Kürt özgürleşmesinin karşısına ırkçı
şovenizmi çıkarmaktadır. Buna karşın özellikle Hrant Dink’in öldürülmesinden sonra Türkiye’deki sorunların demokratik bir tarzda çözmekten yana olan bir cephe kendini göstermiştir. TUSİAD’ tan sol liberalistlere, emek örgütlerinden bize kadar geniş bir demokrasi cephesi oluşmuştur. Sosyalistler hiçbir ‘sol’ komplekse kapılmadan bu cephenin öncülüğünü üstlenmelidir. Demokrasi toplumumuzun genelinde açık bir
beklentiye dönüşmüştür. Bu beklentinin kazanıma dönüşmesi sosyalistlerin mücadele gücüne bağlıdır. Sadece Kürt ezilenlerinin değil tüm
Türkiye halklarının özgürlüğü demokrasi güçlerinin ortak mücadelesine bağlıdır. Kürt halkının ulusal-demokratik talepleriyle Türkiye emekçilerinin genel talepleri birleştirildiğinde her türlü gerici engeli aşabileceğimiz açıktır.
Demokrasi mücadelesinin kazanılması ancak bir toplumsal mücadeleyle mümkündür. Bu da örgütlü, bilinçli bir kitle ile sağlanabilir. Partimizin temsil ettiği kitle son derece politize olmuş ve son derece yüksek
bir mücadele azmiyle dolu olmasına rağmen mücadeleyi kazanmamıza yetecek büyüklükte değildir. Partimiz halen Kürt nüfusunun bile ancak üçte birine ulaşabilmiştir. Partimiz öncelikli olarak Kürt halkının büyük bir kısmını kucaklamalı, onları bilinçlendirerek örgütlemeli ve mücadeleye çekmelidir. Siyasal mücadele hattımız, Türkiye’nin bütün demokratikleşme sorunlarını çözebilecek tek siyasal güç olarak kendini
açıkça ilan etmelidir.
Tarih, toplum ve hatta doğa ve tüm canlılar bizi demokrasiyi kazanmaya
çağırıyor. Türkiye emekçilerinin yüreğini Kürt halkının yaktığı devrimci
ateşle ısıtacak ve bunun yarattığı birleşik devrimci güç ile ülkemize barış, özgürlük ve demokrasi getireceğiz. 103
PRAKSİS
104
PRAKSİS
Demokrasiyi Ve Sosyalizmi
Kazanacağız
Y
eni bir emperyal döneme girdik. Dünya 20. yüzyılın başında olduğu
gibi 21. yüzyılda da emperyalistler arası rekabetin bazen kapalı bazen de açıktan açığa militarist biçimler içinde sürdüğü paylaşım savaşlarına tanıklık etmektedir. Kısacası Kapitalizm barbarlığını, dört yüz yıldır, tüm dünya üzerinde savaş, baskı ve sömürü aracılığıyla sürdürmektedir. Oysa küreselleşmenin mucitleri SSCB ve Doğu Avrupa ülkelerinin yıkıntıları üzerinde bize liberalizmin “barış” dolu günlerini vaat etmemişler
miydi? ‘Tarihin sonu gelmiş’, küreselleşmiş dünya ekonomisi içinde bütün uluslar barış içinde mutlu bir hayat süreceklerdi.
Çok kısa zamanda emperyal çıkarların barbar yüzü açığa çıktı ve bu ideolojik yalan bulutları kısa zamanda dağıldı: Yugoslavya’dan, Afganistan’a, Filistin’den Irak’a bütün dünyayı savaşa alanına çevirdiler. Savaşın emperyalist, kapitalist sistemin kedi yapısında olduğu ve bu sistemin savaş üretmeksizin yaşayamayacağı son derece açıktır.
Küreselleşmeci, neoliberal, neofaşist, radikal dincilik gibi gerici akımların dünya çapında yükselmesi kendi yeteneklerinden kaynaklanmıyor:
Dünya solunun son on yılların çalkantılarına karşı yanıt oluşturamaması yani derin ideolojik, politik ve örgütsel yenilgi bu gerici akımların engelsiz yüksele bileceği siyasal-ideolojik ortamı sağlamıştır. Dünya işçi hareketinin küreselleşmenin dayattığı özelleştirmelere karşı verdiği mücadeleyi kaybetmesi; işsizliği ve işçilerin birbirleriyle rekabetine ve dolayısıyla mücadelenin zayıflamasına yol açtı. Bu olumsuzluğa
106
1980’lerin sonunda ‘Sosyalist’ olarak adlandırılan ülkelerin çöküşü eklenince emekçi sınıflar ve ezilen uluslar üzerinde gerici akımların yükseleceği ideolojik yenilgi eklendi.
Türkiye emekçileri ve Kürt ulusu aynı sürece askeri diktatörlüğün yenilgisi altında girdi. Emperyalist güçler ve onların kukla hükümetleri savunma araçlarını yitirmiş olan emekçiler ve Kürt halkı üzerinde pervasızca
sömürü ve baskılarını genişlettiler. Özelleştirmeler birer birer gerçekleştirildi. Ücretler baskı altına alındı ve uluslar arası sermayenin sınırsız
dolaşımını sağlayacak bütün düzenlemeler yapıldı. Tartışılmaz bir şey
varsa o da son 27 yılın bütün hükümetlerinin 12 Eylül askeri diktatörlüğünün devlet politikası olarak kabul ettiği serbest piyasa: işçilerin sınırsız/serbest sömürüsü ve sömürüyü gerçekleştiren sermayenin serbest dolaşımı ama bu sömürüye karşı direnen işçilerin zorbaca bastırılma- ekonomisini uyguladıklarıdır.
Aslında Türkiye solu bu sürece dünya solundan görece daha avantajlı koşullar içinde girdi; Kürt özgürlük mücadelesi bütün bu sürecin yönünü
tersine çevirecek tarzda gelişti. Türkiye işçi sınıfının bileşeni olan Kürt
emekçilerinin de katkılarıyla ülkede sempati ve umut havası yarattı.
Özellikle 88-90 yıllarında işçi mücadeleleri doruk noktalarına ulaştı. Bu
dönemde işçi hareketi ile Kürt ulusal-siyasal talepler birleştirilseydi demokrasi mücadelesini daha o zaman kazanmıştık. Genel demokratik
bir cephenin oluşturulamamasının asıl nedeni Türk solunun ulusalcıKemalist, şoven yapısıdır. Şovenist olmalarından ötürü, Kürt ulusal kurtuluş mücadelesiyle enternasyonalist dayanışma göstermemişlerdir.
Bu yapı hala aşıla bilmiş değildir.
Filistin özgürleşmesine taraf olan hatta gidip oralarda İsrail’e karşı Filistin için silah kuşanan, Zapatista’ya ta Meksika’ya giderek destek olan,
Güney Afrika’da Mandela ve ‘zencileri’ için gözyaşı döken Türk solu
Kemalist-şoven karakteri nedeniyle kendi diplerinde, yaşadıkları aynı
topraklar üzerinde, gözlerinin önünde gerçekleştirilen Kürt katliamına, zulmüne ve zorla göçertilmeye seyirci kalmıştır. Daha da kötüsü Türkiye’de ki milliyetçiliğin yükselmesinin suçlusu olarak Kürt ulusal mücadelesi olarak gösterilmiştir. Oysa kendileri enternasyonal devrimci bir sosyalist programa sahip olsalardı, Kürt özgürleşmesine paralel kendileri de Türkiye emekçilerinin şovenist önyargılarını kırmak için
mücadele etselerdi milliyetçilik ve militarizm kendine sosyal bir dayanak bulamazdı ve marjinal kalırdı. Yanlış politikaları şimdi kendilerini
PRAKSİS
DEMOKRASİYİ VE SOSYALİZMİ KAZANACAĞIZ
marjinal kılmıştır. Türkiye’de milliyetçiliğin gelişmesinin en bariz suçlusu kendiside aynı hastalıkla muzdarip olan Türk soludur. (Bazı enternasyonalist fakat etkisiz küçük devrimci grupları kuşkusuz dışarıda bırakıyorum.)
Dünya ve ona paralel gelişen Türkiye ekonomisinin gelişim düzeyi kendi gelişmişliğine uygun bir siyasal-hukuksal yapı istemektedir. Kısacası
ekonomik, sosyal ve kültürel gelişme var olan siyasal-hukuksal yapıyı
aşmıştır. TUSİAD’ın ve diğer liberal yazar ve aydınların rapor ve yazıları
bu gerçekliğin ampirik gözlemine dayanmaktadır. Ya geniş bir demokrasi cephesi kurar ve demokrasiyi kazanırız ya da tüm sosyoekonomik
ve kültürel gelişmelere rağmen çürümüş bostan bekçiliği yapan geleneksel devlet aygıtının barbalığı altında eziliriz.
Kürt halkının ulusal-siyasal talepleri karşılanmadan Türkiye’de demokrasi
gelişemez. Aynı şekilde Kürt emekçilerinin devrimci dinamizmine
yaslanmayan hiçbir demokrasi hareketinin de Türkiye’de başarı şansı
yoktur.
107
PRAKSİS
108
PRAKSİS
Dinle Beni Büyük Apolet
GİRİŞ
Hiçbir savın her yönüyle bilinebilir bir mutlaklık olmadığı gibi coşkularımızı okşayan bir kavram olan gerçeğin ise, öyle, ilk andaki görünüşüyle alıp kabul edeceğimiz herhangi bir şeyden çıkarsanamayacak olduğu açıktır.
Günlük yaşamlarımızın bayağılıklarının ötesinde bir dünya düşleme ve
onun gerçekleşmesi için savaşma tutkumuz tamamıyla insani özümüzü açığa çıkarma çabasıdır.
İnsani varoluş sürecimiz bize egemenler tarafından tarihte sunulmuş
bütünselliklerin bize ait olmadığını gösterdi. Bütünün gerçek olmadığı gibi kendinde şeylerin önsel varsayımsal nesneler olarak, düşüncede bir kurgu, düşüncede bir bütünsellik olduğu da açıktır. Bütün ideolojilerin ve her türden felsefi anlayışın içine düştüğü metafiziksel yaklaşım bize kendi doğa, toplum ve tarih kavrayışını, gerçek tarihin bütünsel bir gerçekliğini sunma yanılsamasındadır.
Ama kendinde şeylerin, kişilerin, kendi öznel ve niyetlerine göre nesnelleştirilmiş varlıkların gerçekliklerine ilişkin şizofrenik bir kuşku, bizi, neyin gerçeklik neyin yanılsama olduğunu anlamamızı güçleştirmektedir.
Bizi kahreden sonuç şudur: Nasıl oluyor da bu küçük adamlar, önlerinde medya arkalarında uluslar arası sermayenin olduğu sahnede çaldıkları tamtamlar ile kendi içlerindeki geçmiş günahlarından arınmak
110
için yaptıkları yeni cin çıkarma ayinlerinden her seferinde başarıyla çıkıyorlar.
Ne zamandı… Daha 2007 de “Kim demiş devlet birey içindir. Bireyler
devlet içindir.” demiyor muydu bu küçük adam.
Günlük hayatımızın kaba işkencelerinin ve sefil ölümlerimizin Azrailleri olan bu küçük generalleri sermayenin doymak bilmez iştahı ile kutsayan cüce bir devlet bizi içinde yüzdürdüğü lağım çukurundan çekip
çıkarabilir mi?
Ya da biz entelektüeller bu küçük adamlara karşı ezilenlerin iç ağlamalarının, otistik yakarışlarının yalın çığlıkları olabilir miyiz?
Ezilenleri kendi gerçeklikleriyle kurdukları yanılsamayı ve bu küçük
adamları birer dev olarak algıladıkları ters yansımayı nasıl düzelteceğiz?
Sosyal mücadeleler alanının çözeceği bir sorunu, ezilenlerin sefillik için
de bir birinin boğazına sarıldıkları bu koşullarda biz üstlenebilir miyiz?
Sorularımıza kaynaklık eden düşüncelerin felsefi sunumu çözümünü
sadece praksiste bulabileceğimiz konuları sıkıştırıldığımız teorik alan
içinden yanıt vermek zorunluluğundan ya da nerdeyse tamamıyla
praksisten yoksun oluşumuzdan kaynaklanıyor.
Türkiye’nin entelektüel açıdan çorak ikliminde teorik üretkenliğimiz
Fransız Devriminin coşkusunu felsefi olarak karşılayan Alman filozoflarının gösterdiği başarılarının da çok gerisindedir.
Yanıtlarının gizi praksiste çözülecek olan soruların muhatabı ezilenler
toplumsal mücadelenin belirlenimleri gereği olmaları gereken yerde olmadıkları gibi bu praksisin çözüme kavuşturacağı paradigmanın
analizinde dahi yoksa entellektül salt teorik kalmaktadır.
Bu bir paradokstur; çözümleri praksiste saklı soruları teoride aramak
daha baştan anlamsız bir çaba gibi gözükmektedir. AMA düşüncelerinin gücü miğferinin çapı kadar olan bir general toplumsal hayatımızın siyasal, ekonomik, tarihsel, kültürel ve hatta günlük hayatlarımız dahil hemen her alanıyla ilgili sözde akademik/bilimsel açıklama ve kendi koyduğu bu çerçeve içinde itaat ve sadakat istiyor ise siyasal olarak bildirilememiş HAD hiç olmazsa entelektüel olarak bildirilmelidir.
SİVİL VE ASKER İLİŞKİSİ
Medyanın çığırtkanlığına bakmayın, Genelkurmay geçmişe dönük
PRAKSİS
DİNLE BENİ BÜYÜK APOLET
bir eleştiride bulunmuyor, geçmişi entellektül bir tarzda sahipleniyor. Medyanın bu tavrını başka bir bölümde ele alacağız. Bizi şimdi
daha çok ilgilendiren Genelkurmayın tarihsel gerçeklerden ve sosyoekonomik süreç ve yapılardan ve bu yapıların üzerinde şekillenen siyasal gelişmelerden bağımsız, tek yanlı, metafiziksel çıkarımsamalara dayalı analizler yapmasıdır. Bu yolla Genelkurmay “Türkiye halkına” katliam, baskı, sürgün, sefillik ve açlık dışında bir şey sunmadıkları kendi
“onurlu” tarihlerini entelektüel bir tarzda savunmaktadır.
Ne büyük bir iş! “Krizi çıkarın kafanızdan kriz kalmaz” diyen Tayyip’in paşaları bize “gerçek tarihi unutun bakın göreceksiniz sadece bizim anlattıklarımız kalacak geriye” demekteler. Bir toplumun tarihinin her anında dışsal, negatif bir güç olarak, toplumun içine düştüğü bütün olumsuzluklardan sorumlu olacaksın ve sonra saygısızca, çıkacaksın bu topluluğun karşısına hem kendini aklayacaksın hem de bugünde “itaat ve
sadakat” isteyecek ve onlara ne istemelerini ve nasıl yaşamaları gerektiğini buyuracaksın. Sen çok yaşa büyük apolet!
Montesquieu ne kadar haklıymış: “Bazı şeyleri bilmemek değil, kendi
kendini bilmemek”.
Genelkurmayın Montesquieu’den öğreneceği çok şey var. Birincisi küvetler ayrılığını tanımlarken Montesquieu, orduyu kuvvet olarak tanımlamaz. Genelkurmay ‘ordunun kuvveti’ ile Montesquieu’nün ‘kuvvet ayrılığındaki’ kuvveti terimsel benzeşme nedeniyle birbirine karıştırmışa benziyor. Bunu anlayan hiçbir general, kendisinin de onayladığını
iddia ettiği bu siyasal yapıda çıkıp konuşma yapmaz, yaparsa haddini aşacağını bilir. Çünkü Montesquieu devlet yapısını yasama, yürütme ve yargı olarak ayrılmış kuvvetlerin birliği olarak öne sürüyor. Orduyu ise yürütmenin emrinde yasalar çerçevesinde hareket eden bir yapı
olarak tarifliyor. Sevgili okur Montesquieu’yü anlamış bir general yasamaya, yargıya, yürütmeye daha ötesi topluma ne yapacağını söyleme
küstahlığına düşe bilir mi? Bir otoriteryan anlayış kendisini entelektüel
bir retorikle kamufle edebilir mi?
Genelkurmayın sivil ve asker ilişkilerinde çarpıttığı ve görmemezlikten
geldiği gerçek nedir: Batı uluslaşması ve aydınlanması yüzyıllar boyunca yerde feodal beylere gökte tanrıya karşı verilmiş sosyal, siyasal
ve entellektül mücadelelerin üzerinde şekillenmiştir. Bu ulusların kurduğu devletler burjuva aklın edimselliğiydi. Montesquieu bu aklın ilk
temsilcilerindendir.
111
PRAKSİS
112
Burjuvazi devletini kendi çıkarlarına uygun bir işlevsellikte, kuşkusuz diğer devletlerin ve yerel toplumsal mücadelelerin bileşik basıncı altında, donattı. Bu basınç ne olursa olsun burjuvazi genel çıkarlarının askeri koruyucusu ya da komitesi olarak orduya siyasette hiç yer vermediği gibi onu siyasal gereksinmelerinin açığa çıkardığı ya da siyasal sorunların çözümünün militer zoru gerektirdiği anlarda devreye sokmuştur. Ve daima devlet yapılanmasında siyasaya tabi kılmış ve siyasal erkin belirlenimi altında tutmuştur.
Savaş zor yoluyla yürütülen siyasettir; dolayısıyla ekonomik, siyasal çıkarların artık başka türlü sürdürülemeyeceğine karar verildiğinde devreye sokulur. Bu nedenle yapısı, tarzı ve süresi tamamıyla bu çıkarların
uzam ve boyutuna bağlıdır.
Bu nedenle ordu hiçbir şekilde özerk olamayacağı gibi içyapısı, büyüklüğü vs. dahi çağsal gereksinimlere uygun olarak siyasal erk tarafından
belirlenir. Çünkü bir devlet için ekonomik ve siyasal çıkarlar daha baştan uluslar arası çıkarlardır ve bu çıkarların savunusunun zoru gerektirdiği anda ordunun da buna cevap verebileceği yapıda olması gerekir. Bu çıkarları belirleyecek olan siyasal erktir bir general değil. Bu
nedenle ordu özerk dahi davranamaz. Nerde kaldı ki Türkiye’de tamamıyla başına buyruktur. Ülkenin sosyal yapısı ve geleceğine ilişkin fikir
beyan edemeyeceği gibi kendi başına çizdiği hedeflemelerle hareket
eden bir ordu ülkenin genel çıkarlardan bağımsızlaşmış bir yapı olarak
artık klasik bir terör aygıtıdır. Kürt illerinde ölüm kuyularından çıkarılan
onlarca ceset bunun açık örneğidir. Ve tabi ki askeri diktatörlük örnekleri de hem Türkiye hem de Dünya tarihinde sayısızdır.
Kimle savaşılacağı, nasıl savaşılacağı, savaşın amacını, hedefini ve bunun
yerini, yöntemini ve tarzını siyasal erk belirler. Savaş kararını ise parlamento verir. Orduya savaşmak düşer. Ordu savaşın kazınılması için gerekli askeri eylemlerin biçimini; strateji ve taktiğini, kaç askerler savaşılacağını belirler, savaşta araç olarak (uçak, tank, top vs) ne kullanılacağına karar verir. Yine savaşın ne zaman sona ereceğini askeri hedeflerinden çok gerçekleşmiş, ulaşılmış genel çıkarlara göre siyasal erk karar verir. Bir siyasal iktidar içinse aslolan askeri zora başvurmadan yani
savaşmadan kazanmaktır. Devlet yönetiminde ustalık, ülke çıkarlarının
savaşılmadan kazanılmasıdır asıl maharette buradadır.
Şimdi şu açıktır ki Genel Kurmay Başkanı “asker ve sivil arasındaki yetki ve
sorumlulukların nasıl paylaşılacak” diye bir soruyu soramayacağı gibi
PRAKSİS
bu soruya verdiği yanıtlarda tamamen yanlıştır.
Türkiye’de sorunun kaynağı; siyasal erklerin bu yavanlığı ve ordunun
“Bazı şeyleri bilmemek değil, kendi kendini bilmemek” türünden bu
patavatsızlığının kökleri neye dayanmaktadır:
Tarihsel koşullar kapitalizmin doğuşuna ve yükselen burjuvazinin feodal
gericiliğe karşı verdiği mücadelelere denk düştüğü için uluslaşma her
açıdan olumlu tarihsel bir momentti.
Batının aksine doğuda yıkılan imparatorlukların mirası üzerine kurulan
devletler çok uluslu olarak ortaya çıkmıştır. Ancak, aynı zamanda batı
ulus devletlerinden farklı olarak doğuda ulus devletler burjuva akılcılığından yoksun olarak ortaya çıkmışlardır. Bundan dolayıdır ki Cumhuriyetin kuruluşu üzerinden onlarca yıl geçmesine rağmen taşralı bürokratik zihniyet bazen bir general bazen de sözde aydın olarak karşımıza çıkabilmektedir.
Türkiye’de Cumhuriyet burjuva aklın Osmanlıya karşı verdiği mücadelelerin ürünü olan Meşrutiyet devrimlerinin yengisi üzerine değil, bu süreçte başlayan Birinci Dünya Savaşının yenilgisi altında parçalanan Osmanlı İmparatorluğu’nun içinden sıyrılmış asker-sivil bürokrasi tarafından kuruldu.
Ancak Anadolu toprakları henüz feodal ilişkileri parçalayacak gelişmişlikte bir maddi üretici güçten yoksundu. Cumhuriyetin üretim ve sosyal
ilişkileri önce biçimsel olarak, başka bir anlatımla hukuksal olarak, kararname ve yasalarla oluşturulmaya çalışıldı. Ama feodal sosyal ve kültürel yapılar daha baştan buna karşı bir tepki ve direniş geliştirdi. Bu
da cumhuriyet yapılarının korunması ve geliştirilmesi için genel bir siyasi baskıyı koşulladı. Cumhuriyetin sosyal ve kültürel gelişiminin üzerine yükseleceği sanayi ve ticaret aynı dönemde nerdeyse tamamıyla
Rum, Ermeni ve Yahudi uluslarından sermayedarlarının elindeydi. Tek
bir ulus üzerinden, Türkler, Cumhuriyeti geliştirmek isteyen asker-sivil
bürokrasi bu sermaye gruplarını tedricen yok etti. Bu Cumhuriyetin
ekonomik gelişme sürecini yavaşlattığı gibi esas olarak onun Jöntürklerinde içinden çıktığı burjuva kültürel yapıyı tahrip etti.
Bu tarihsel-toplumsal koşullar daha baştan Cumhuriyetin bürokratiktotaliter bir yapıda gelişmesine yol açtı. Ve süreç Cumhuriyetin asli koruyucusu ve kollayıcısı olarak orduyu, burjuva sivil toplumun gelişmemiş olduğu koşullarda, diğer toplumsal yapılar ve siyasa üzerinde egemen bir konuma yükseltti.
113
PRAKSİS
114
Cumhuriyetin kuruluş sürecindeki yapısal sorunlarının yukarda özetlediğimiz nesnel, tarihsel-toplumsal doğası anlaşıla bilir niteliktedir. Anlaşılmaz ve itiraz konusu olan Cumhuriyetin kurucularının gölgelerine saklanmış bu küçük adamların sivil toplumun inanılmaz bir boyutta
geliştiği çağımız Türkiyesinde, kendi bürokratik çıkarları uğruna, bunu
sürdürme inadıdır.
Ordunun siyasi yaşamdaki bu pozisyonu son derece önemli üç şeye yol
açmıştır:
Birincisi daha baştan ekonomik ve sosyal köklerinden yoksun bir yeni insan yaratma ve kendi ideallerine göre şekillendirme çabasıdır. Batı tarzı yaşam alışkanlıkları yukardan dikte edilmeye çalışılmıştır. Gerçek kültürel içerikten yoksun kof bir biçimsellik bütün hayat tarzımıza egemen kılınmıştır. Bu sivil toplumun, kapitalist üretimin gelişimine paralel olarak kendi ayakları üzerinde serpilmesini engellemiştir. Dahası
sosyo-ekonomik gelişmelere koşut ve batının kültürel mirasından beslendiği oranda gelişen alternatif kültürel ve siyasal yapılar anında büyük bir tahammülsüzlükle yok edilmiştir. Ordu toplumun yönetsel iplerini her an elinden kaçıracakmış korkusu ve refleksiyle davranmıştır. Siyasal ve kültürel gelişmeleri sürekli kendi denetiminde kalmasını sağlamak için her yere kendi sentetik aydınlarını yerleştirerek toplumun
kültürel ve entelektüel derinliğini miğferin çapı ile sınırlandırmıştır. Bu
gün ülkemizdeki kültürel, sanatsal, edebi ve entelektüel güdüklük tamamen bunun ürünüdür. Verili kültürel düzey ise bütün bu baskılara
rağmen ve ona karşı yaratılmıştır.
İkincisi ise Cumhuriyet’in üzerinde yükseleceği maddi üretici güçlerden
yoksun olarak, çatıdan başlanarak kurulmuş olması daha baştan feodal yapıların itirazı ile karşılaştı. Yerel feodal yapılar sosyal, kültürel ve
fırsat buldukça siyasal muhalefeti yükseltti. Çok partili siyasal yaşama geçildiğinde yeni siyasal parti doğrudan bu güçler üzerinde yükseldi. Bu durum siyasal hayatımızın tamamen yanlış bir eksende gelişmesine yol açtı. Bu eksen kayması, siyasal hayatımızın bu paradigması
hala sürmekte ve sorunlarımızın baş mimarıdır. Devletin kurucu partisi olarak CHP asker-sivil bürokrasinin çıkarlarını temsil ettiği halde geçmiş değerlerin bir savunucusu olarak ortaya çıkan yeni parti karşısında ilerici-solcu bir görüntü kazandı. Oysa yeni parti ya da partiler gelişmekte olan burjuva çıkarların ve özgürlüklerinin savunucusu olarak ortaya çıksalardı, CHP, daha baştan devletçi, bürokratik, totaliter ve dola-
PRAKSİS
yısıyla gerici bir yapıda gözükecekti ya da bu yapısı gizlenemeyecekti.
Burada göstermeye çalıştığım CHP’nin nasıl göründüğünün ve algılandığının ötesinde gerçek karakterinin devletçi, totaliter ve gerici olduğu ancak feodal güçlerin muhalefetinin bunu gizlediğidir. Bu muhalefet karşısında ordunun cumhuriyeti savunma yüklemi onunda tüm
tarihsel, toplumsal rolü gereği sahip olduğu gericiliğine rağmen ilerici bir misyona sahipmiş yanılsamasını yarattı. Orduyu gerçekleştirecekleri devrimin ittifakı olarak gören Türk sol çevrelerinin yanılsaması
toplumsal-tarihsel gelişmelerin bu nesnel doğasını yanlış anlamalarından kaynaklanmaktadır.
Hala toplumumuzda ana kamplaşmaları belirleyen bu paradigma henüz
parçalanmış değil. “Ne şeriat ne darbe”, “ne takke ne postal” diyen demokratik sol muhalefetin gücü henüz bu paradigmayı aşmaktan çok
uzaktır. Verili siyasal aktörlerle -sol yapılar dahil- bu paradigmanın
olumlu bir çözümü yoktur. Verili siyasal yapı ve aktörler bu paradigmayı yeniden ve yeniden üretmektedir. 22 Temmuz genel seçimleri bu
açıdan son derece öğreticidir. AKP’nin güçlenmesinden rahatsızlık beyan eden Genelkurmaydır ama o AKP’nin güçlenmesinin asıl sorumlusu da Genelkurmayın ta kendisidir. Ne ironi değil mi! Küresel sermayenin çıkarlarını sürdüren AKP’nin yükselmesi Genelkurmayla bir danışıklı dövüş mü yoksa askerlerin darbe tehdidi mi onu size bırakıyorum. Genelkurmay ve CHP, AKP’nin ekonomik programına hiç itiraz etmediklerine ve bizzat Genelkurmay 12 Eylül darbesiyle bu ekonomik
programın silah zoruyla başlatıcısı olduğuna göre bu sorunun yanıtı
zor olmasa gerek. Ülkemizin içine saplandığı bütün bu pisliğin, sorun
yumağının sorumlusu bu yapılardır. Ve bu yapılarında birbirini ürettikleri son derece açıktır. Takke ve miğfer, cami ve kışla arasında hiçbir sorunumuzun çözümü yoktur.
Tek çözüm bütün bu yapıları aşmış durumda olan gelişmiş düzeyi ile sivil toplum içinden onun taleplerini yükseltecek yeni toplumcu sol bir
siyasal anlayış hem bu paradigmanın hem de onu koruyan ve yeniden
üreten siyasal yapıları aşacak tek alternatif olarak gözükmektedir.
Ordunun siyasal yapı üzerindeki bu otoritesinin üçüncü daha önemli sonucu emperyalist ülkelerin ülkemiz üzerindeki hegemonya olanaklarını çeşitlendirmesidir. Ordunun salt devlet ve siyasal alana müdahale
ettiğini söylemek meseleyi basite almaktır. Ordu gerçekte yukarda da
değinildiği gibi tüm toplumsal hayatımıza nüfuz etmektedir. Bu durum
115
PRAKSİS
116
emperyalist ülkeleri ekonomik, sosyal ve siyasal yapımızı kendi çıkarlarına uygun bir tarzda manipüle etmek için orduyu kullanmalarına yol
açmıştır. Daha baştan orduyu kendi denetimlerine almak için her türlü
yola başvurmuşlardır. Ve bunda da tamamıyla başarılı olmuşlardır. Bağımsız, anti-emperyalist, direnişin son kalesi Türk ordusu gibi söylemler yine ordunun sol içerisindeki ajanları ve propagandistlerince yayılan ve egemen kılınmaya çalışılan aptalca bir mittir.
Ordunun Türk siyasal yaşamı üzerindeki etkisini sürdürme çabası, onun,
küresel sermayenin çıkarlarının sürdürülmesi açısından hala işlevsel olmasındandır. Çeşitli uluslararası güçler ordunun bu konumundan son
derece memnundur. Genelkurmay Başkanının ifade ettiği Türk ordusunun ‘onurlu’ tarihindeki bütün darbeler, Türk halkına karşı, uluslararası sermaye güçlerinin çıkarlarını gerçekleştirmek için yapılmıştır. Halen içinde yaşadığımız ekonomik, sosyal ve siyasal hayatımızı koşullayan 12 Eylül darbesi küresel, emperyal güçlerin çıkarlarını gerçekleştirmenin en açık diktatörlüğüydü. Onların çıkarlarının askeri zor yoluyla
Türk toplumuna kabul ettirilmesiydi.
İçinden geçtiğimiz uluslararası konjonktür ve PKK ile savaş ordunun siyasal yaşamımızdaki yerini korumasının gerekçelerini sağlamaktadır. Ergenekon operasyonları da göstermiştir ki ordu kendisinin siyasal yapıdaki egemenliğinin gerekçelerini sağlamak için kışkırtıcı, gizli askeri komplolar hazırlamakta ve hayata sokmaktadır. Peki ama bunu kim
için yapmaktadır?
Nerden bakarsak bakalım şu açıktır ki ordunun toplum ve siyaset üzerindeki egemenliği Türk halkının geleceğini tehdit etmektedir. Ordunun
bu pozisyonu Türk halkı için uluslar arası güçlere karşı bir güvenlik tehdidi oluşturmaktadır. Ülkemizin bağımsız ekonomik gelişimini diğer
pek çok şeyin yanında uluslararası güçler ve onun temsilcisi IMF’nin istemediği açıktır. Türk halkının değil, ‘Onurlu’ ordu IMF’nin isteklerinin
gerçekleştirilmesinin askeri bekçiliğini yapmaktadır. Tüm bunlara karşılıkta uluslararası güçlerden devlet ve siyaset üzerinde “özerlik”(!) istemektedir.
Tarihimizin bütün acı deneyimleri şunu göstermiştir; orduyu siyasal yaşamın tamamıyla dışına iterek, sivil toplum tarafından belirlenmiş asli
görevleri dışında hayatımızın bütün alanlarından çıkarmalıyız. Genelkurmayın bütün cafcaflı sözlerinin kalabalığı içinde bizim gözlerimizden saklamaya çalıştığı bir başka gerçek ise bu ordunun kendi aslı gö-
PRAKSİS
revlerinin -sınır bekçiliğinden, askeri tehditleri bertaraf etmeye ve savaşmaya kadar- hiçbirinde başarılı olmadığıdır. Dahası hemen her sene
başımızda patlayan bombalardan da -İstanbul Güngören, Diyarbakır,
Anakara Ulus ve daha nicesi- anladığımız gibi ordu toplumsal yaşantımızın provokativ aktörü olarak gerçek hayatlarımızı tehdit etmektedir.
Kendi halkının çıkarlarını kollayan bir genelkurmayın olduğu topraklarda değil bombalar bir mantar tabancası bile patlamaz.
Genelkurmay halkımızın can güvenliğinden birinci dereceden sorumludur. Hiçbir entelektüel gevezelikle Genelkurmay, Türk halkının çıkarlarına karşı, ona rağmen, ona yabancı, ona dışsal, onun üzerinde otoriter,
yabancıların çıkarları adına onun canını yakan ve onun içinde bulunduğu sefaletten sorumlu bir güç olduğu gerçeğini saklayamaz. Bu palavrayı artık kimse yemez.
117
PRAKSİS
118
PRAKSİS
Bulgaristan’da Türkler
Türkiye’de Kürtler
P
artimizin (DTP) kongresinde konuşma metnimize Bulgaristan örneğini almamız karşı güçlerde korku ve telaşa yolaçtı. Onlarca yazı ve
konuşmada burokratik siyasal kültüre ve taşralı zekaya uygun tepkiler
ile karşılaştık.
“Kim demiş devlet birey içindir. Bireyler devlet içindir.” diyen ortaçağın
karanlık delhizlerinden esinlenmiş olan Kara Kuvvetleri Komutanına
bir tek eleştiride dahi bulunamayan feodal zihniyetli yazar-çizer, ‘aydın’ yığını, bu güne kadar ülkenin hiçbir sorununu eline yüzüne bulaştırmadan ve kriz üretmeden çözemeyen devletin geleneksel gericiliği karşısında her sorunu toplumsal çıkarları göz önüne alarak çözmeye
çalışan DTP’ye her türlü saldırıda bulunmaktadırlar. Bu yazı DTP’nin tarihsel rolünün anlaşılması için kaleme alınmış.
Batı uluslaşması ve aydınlanması yuzyıllar boyunca yerde feodal beylere gökte tanrıya karşı verilmiş sosyal, siyasal ve entellektül mücadelelerin üzerinde şekillenmiştir. Bu ulusların kurduğu devletler burjuva aklın edimselliğiydi.
Bu tarihsel koşullar kapitalizmin doğuşuna ve yükselen burjuvazinin feodal gericiliğe karşı verdiği mücadelelere denk düştüğü için uluslaşma
olumlu tarihsel bir momentti.
Buna karşılık doğuda yıkılan imparatorlukların mirası üzerine kurulan
devletler çok uluslu olarak ortaya çıkmıştır. Ancak, aynı zamanda batı
ulus devletlerinden farklı olarak doğuda ulus devletler burjuva akılcılı-
120
ğından yoksun olarak ortaya çıkmışlardır. Bundan dolayıdır ki Cumhüriyetin kuruluşu üzerinden onlarca yıl geçmesine rağmen taşralı burokaratik zihniyet bazen bir general bazende sözde aydın olarak karşımıza çıkabilmektedir.
Osmanlının yıkıntıları üzerine kurulmuş olan Türkiye ve Bulgaristan çok
uluslu ama tek bir ulusa dayanan ve burjuva kültürel gelişmişlikten
yoksun iki devlettir. Bu nedenle burjuva demokratik bir anayasa ile çözülebilecek olan basit bir ulusal sorunu ellerine yüzlerine bulaştırarak
kendi siyasal tarihlerinin en büyük krizi haline getirmişlerdir. Devlet ülkemizin toplumsal ve siyasal sorunlarını üçbüçük darbe ile çözmeye
çalışmış. Bulgaristan’da son yıllar hariç onlarca yıl diktatörlükle yönetilmiştir.
Burda sadece Bulgaristan’daki Türklerin konumu örnek olarak ele alınacaktır. 1878’de Osmanlı-Rus savaşından sonra Bulgaristan bağımsızlığını kazandı. Multi kültürel bir sosyal yapı devralan Bulgar devleti ulusal sınırları içinde kalan Türkleri izole ederek asimile etmeye çalışmıştır.
Bulgaristan Türkleri klasik uluslaşma süreçlerine uygun olarak biçimlendirilmeye çalışılmıştır.
1925’te 150-200 000 civarında Türk yine Bulgarlarla yapılan anlaşma ile
Türkiye’ye getirilmiştir. Bununla birlikte 1878-1944 arasında Bulgar hükümetleri azınlık hakları anlaşmasına genel olarak uymuşlardır. Bu dönem boyunca Türk okullar kendi yönetimlerinde eğitim görüyor ve
Türkçe kitap ve gazete basarak dağıtabiliyorlardı.
9 Temmuz 1923 darbesinden sonra Türkler etnik ayrımcılığa tabi tutuldu. Ve Yerlerinden sürüldü. Türk okullarına verilen 3 milyon Leva hükümet tarafından kesildi, bu okulların öğretmenleri emeklilik haklarından mahrum edildi ve okullar otonomilerini kaybettiler. Türklerin politik yaşama katılımları düşürüldü. 1923’te 10 türk milletvekili varken
1925’te 5’e düştü ve en sonu 4 Türk milletvekili kaldı.
1971’de yeni Jivkov yönetimi Bulgar olmayan vatandaşları ülkeden çıkarma kararını açıkladı. Bulgar Komünist partisi “hemen hemen ülkenin tek etnik tür ve mükemmel bir homojenliğe yakın olduğunu” deklere ediyordu. Bu anlayış Bulgaristan’ın azınlık politikalarının tamamen
değişmesine yol açtı. 1971’de azınlıkların asimilasyonu açık bir devlet
politikası haline geldi. 1973’te “tek Bulgar milleti” sözleri resmi yazında gözükmeye başladı. Ve en sonu 1979’da Todor Jivkov Bulgaristandaki ulusal sorunun halk tarafından tamamıyla ve kategorik olarak çö-
PRAKSİS
BULGARİSTAN’DA TÜRKLER, TÜRKİYE’DE KÜRTLER
züldüğünü ilan etti. Bunun siyaset dilindeki karşılığı Türk etnik kıyımı,
baskısı ve zorla göçertilmesi olacaktı. 1984’te Türklere karşı radikal bir
stratejik değişim yapıldı ve Bulgar resmi yazınında Türk kelimesi çıkarıldı. Bunun yerine Müslüman Bulgar vatandaşları denildi. Ve dahası Bulgar isimleriyle Türk isimleri değiştirildi ve Türk devletinin Kürtlerle ilgili
söylemine benzer şekilde Türklerin Bulgar kökenli olduğu iddia edildi.
Yeni kitaplarda Türk kelimesi çıkarıldı. 1970’lerin ortalarında Türk okullar kapatılmış ve Türkçe basın yayım sınırlandırılmıştı. Bu politikalar
1984-85 arasında zirveye ulaştı ve uygulamaya sokuldu. 1984-89 yılları arasında diktatörlük Türk halk kimliğine doğrudan saldırdı. Onların
adları Bulgar adları ile değiştirildi, Türk dili ve Müslüman dinsel ritüeller yasaklandı.
Ve böylece Mart 1985’te Bulgaristan sonunda “Bulgaristan’da yaşayan
herkesin Bulgar” kabul edildiği tek bir uluslu devlet halindeydi. Genel
Kurmay Başkanının “Türkiye’de yaşayan herkes Türktür. Aksini düşünen vatan hainidir.” sözleriyle dönemin Bulgar diktatörünün sözleri ne
kadarda benzer değil mi? Bu durum Türk halkında bir isyana yol açtı.
1984’te binlerce Türk Benkovskide bir gösteri yaptı . Türkler 27 Aralık
1984’te Momchilgrad belediye binasının önünde isimlerinin değiştirilmesini protesto etmek için toplandı. Gösteri zorbaca bastırıldı. 1985
Ocak- Şubatında Yablonovo kenti Bulgar ordusu tarafından kuşatıldı
34 kişi öldürüldü ve 30’a yakın insan vurularak yaralandı. Onlarca Türk
eylemci tutuklandı. Türklere yeni Bulgarca isimlerle değiştirilmiş kimlikler verildi. Türkçe köy ve kasaba isimleri değiştirildi. Doğum ve evlilik
sertifikaları sadece Bulgarca isimlerle basıldı. Geleneksel Türk giysileri
dahi yasaklandı. Evler basıldı ve bütün Türklükle ilgili her işaret kaldırıldı. Camiler kapatıldı. Tahminen 500 ile 1500 arasında insan öldürüldü
bu dönemde. Bütün Türkçe kurslar kapatıldı ve Türkçe evlerde dahi yasaklandı. En sonu mayıs 1989’da Jivkov’un konuşmasında bütün Müslüman Bulgarların göç edebileceğini açıklaması üzerine 369,839 kişi
Türkiye’ye doğru göçe başladı. 320 bin kişi sınırı geçmeyi başardı. Yılın sonunda 154,937 kişi Türkiye’de iyi karşılanmadıkları gerekçesiyle
Bulgaristan’a geri döndü. 214,902 kişi Türkiye’de kaldı. Ve büyük bir çoğunluğu hala burada yaşıyor.
Diktatörlüğün devrilmesinden ve esas olarak AB üyeliğinden beri demokratik bir anayasayı kabul eden Bulgar hükümeti Türk azınlığın kimliğini ve kültürel haklarını tanıyor. Artık Türkler Bulgaristan’da özgür.
121
PRAKSİS
122
Her alanda kendi dilini özgürce kullanıyor. Bulgar ulusal radyosu birçok programını Türkçe yapıyor. Bulgar resmi web sitesi Türkçe olarak ta
yayınlanıyor. Bulgar ulusal televizyonu Türkçe haber ve programlar yapıyor. Aynı zamanda birçok Türkçe gazete basılmaktadır. 1991 de Bulgar hükümeti okullarda Türkçe dil derslerini yeniden başlattı. Ve Türk
halkının hakları anayasal bir güvenceye kavuşturuldu.
Sonuçta Bulgar Türkleri kendi kimliklerini korumaktan, özgürce kendi ana dillerini konuşmaktan son derece mutlular ve geleceğe umutla bakmaktadırlar. Türklerin haklarını alması durumunda Bulgaristan’ın
bölüneceğini iddia ederek Türklere karşı etnik temizlik yapmaya kalkan diktatörlerin hiçbiri artık yok. Türkler haklarını aldı ve Bulgaristan
bölünmedi. Bölünmediği gibi Türkiye’nin 50 yıldır kapısında dilenciye döndüğü AB’ye demokratik bir Bulgaristan olarak bir kaç yılda girdi.
Sıra şimdi Türkiye’deki irk ayrımcı politikaların terk edilerek tüm halkların kendi kimliklerini tanıyarak kültürel haklarını demokratik bir anayasal güvence altına alarak Kürtlerin de geleceğe umutla bakabilecekleri
ve Türklere karşı önyargılarının kırıldığı, özgür yurttaşlar olarak birlikte
yaşamalarını sağlamaktır.
Ertuğrul Özkök geleneksel devlet gericiliğinin dayatmalarını kabul etmemiz halinde her şeyin düzeleceğini iddia etmektedir, yani tercüme
edersek Bulgaristan’daki Türklere “Jivkov’un taleplerini yerine getirirseniz her şey sizin için daha iyi olacak” demektedir. Eğer kendisi samimi ise devleti Kürtleri isyana sürükleyen etnik ayrımcı politikalarından
vazgeçemeye çağırsın. Demokratik bir anayasa altında yaşayan Kürtlerin bu ülkeyi nasıl sahiplendiklerini işte herkes o zaman görecek.
Bulgaristan örneği bu iki ülkenin benzer ulusal sorunlara sahip oldukları her ikisinin de aynı etnik ayrımcılığı uyguladıkları ( Bulgaristan’da çözümlenmiş bir sorun) ve esas olarak da Türk halkına Türkiye’deki Kürtlerin durumunda olan Bulgaristan’daki Türkleri örnek göstererek empati kurabilmelerinde yardımcı olmak için verildi. Ne bir model olarak sunuldu ne de sorunların çözüm anahtarı olarak. Sadece bütün tarihsel örneklerinde olduğu gibi bir ulusal sorunun gerçek çözümünün
ezilen ulusu kapsayacak bir demokratik anayasa olduğunu göstermeyi amaçlamıştık.
Mutlak bir gerici egemenlik kurmak isteyen her diktatörlük, kendisinden
çıkarsadığı maddi varlığın bir sonraki yapılaşmış bütünlüğü karşısında
tüm heybetine rağmen çökecektir. Ve er ya da geç Hegel’in burjuva ay-
PRAKSİS
BULGARİSTAN’DA TÜRKLER, TÜRKİYE’DE KÜRTLER
dınlanmasını coşkuyla karşıladığı ve onu evrenin şafağı olarak gördüğü sözlerinde olduğu gibi; “Güneş gök kürede durmaya ve çevresinde
gezegenler dönmeye başladıktan bu yana ilk defa insan AKLI dünyayı
yönetiyordu. Bu yüzden o görkemli bir şafaktı.” Ve bu gün bizim için aslolan tüm bu gerici histeri karşısında özgürlükçü,
enternasyonalist AKLI tüm toplumsal ve siyasal hayatın yöneticisi yapmaktır.
123
PRAKSİS
124
PRAKSİS
Kürt Ve Türk Ezilenleri
Teröre Karşı
E
mekçilerin alışveriş merkezi Ulus’ta korkunç katliam dolayımı, gerekçesi ve niyetleri ne olursa olsun emekçilere karşı yapılmıştır. Katliam
sayısı giderek artan ölü ve onlarca yaralı bıraktı.
Ulus, Ankara’nın yoksul varoşlarından yoksulların ve işçilerin kendilerine
ucuz alışveriş yapma olanağı buldukları için gittikleri bir yerdir. Bombalama işçilerin iş çıkışında (18.40) meydana geldi. Kaçınılmaz olarak,
bu yüzden, bu bombalamanın kurbanları o saatte işten çıkan, belki birkaç öteberi alarak evlerine gidecek olan masum işçilerdi.
Öncelikle biz emeğin evrensel değerlerinin savunucusu sosyalistler bu
bombalamayı ve kitleye dönük terörist yöntemler kullanılmasını şiddetle kınıyoruz. İnsanların hayatlarına tecavüz eden modern kapitalizmin ve devletlerinin çatışmaları ve kargaşa, vahşi barbarlığın nasıl olacağını ve dünyayı nereye sürüklediğini göstermektedir.
Sosyalistler sömürüye, kapitalizme ve emperyalizme karşı savaşmak için
işçi sınıfının kitlesel hareketini destekler. Marksistler, asla, kapitalist sisteme ya da yönetici sınıfa karşı savaşmak için küçük grupların ya da bireylerin terörizmi kullanmasını desteklemedi. Böyle yöntemler daima
işçi sınıfının çıkarlarına karşı yönetici sınıfları harekete geçirir ve onların geleneksel devlet terörlerini meşru kılar.
Bizim gözümüzde kitlelere dönük terör kesinlikle kabul edilemez, bu genel insani bir tepki değil aynı zamanda ezilenlerin kendi mücadeleleriyle devlet terörü arasına koydukları gerçek tarz farkıdır. Biz ezilenle-
126
rin kurtuluşunu bireylerin aşırılıklara varan eylemlerinde değil kitlelerin kendi toplumsal mücadelelerinde görürüz. Bireysel terör kitlelerin
rolünü onların kendi bilinçlerinde küçültür, onları güçsüzlüklerine razı
eder, gözlerini ve umutlarını bir gün gelecek ve misyonunu yerine getirecek olan bir intikamcıya veya kurtarıcıya çevirmelerine yol açar.
Terörizm tarihin hiçbir döneminde emekçilerin çıkarlarının gelişmesine
katkıda bulunmadı. Böyle yöntemler kapitalizme ve baskıcı aygıtlarına karşı işçilerin ve ezilen ulusların bilincini, birliğini ve mücadelesini
geliştirmedi. Bu tür eylemler devletler tarafından işçi sınıfına ve ezilen
halklara karşı uygulayacakları devlet terörünü başlatmalarında bir bahane olarak kullanıldı. Bu yöntemler aynı zamanda kapitalizmi yıkmak
için toplumsal eylemlerin gerekli olduğuna ilişkin sosyalist anlayışımızın gelişmesini de engelledi.
Ortadoğu’daki ve ona bağlı olarak Türkiye deki gelişmeler kapitalist barbarlığın uluslararası alanda serbest bıraktığı kargaşayı göstermektedir.
Bu katliamın böyle bir dehşetin neden şimdi meydana geldiği sorusunu
yaratmaktadır. Katliam emperyalizmi ve emperyal hegemonyasını korumak ve geliştirmek için sefere çıkan ABD’yi suçlu çıkarmaktadır.
ABD Uluslararası sermayenin dünya üzerinde özgürce dolaşmasını engelleyen ulusal bariyerleri temizlemeye çalışmaktadır. ABD aynı zamanda enerji gereksinimini karşılayacağı bölgeleri çeşitli bahanelerle
açık işgale girişmektedir. Bu da başta Ortadoğu olmak üzere tüm dünyayı savaş alanına çevirmektedir. Birbiriyle açık bir cephede çatışamayan güçleri asimetrik savaş yöntemlerine yani kısacası teröre başvurmalarına yol açmaktadır.
ABD’nin Ortadoğu’ya dönük bu işgalci tutumuna bölgedeki ülkelerin korunmacı refleksleri eklenmekte bu da bölgeyi giderek yoğunlaşan savaş ve terör merkezi haline getirmektedir.
Burada emekçilerin ve halklarımızın dikkatlerini yoğunlaştıracakları
konu şudur. Ortadoğu’da hegemonya mücadelesi yürüten güçlerin bir
birlerinin askeri hedeflerinden daha çok dün Ulus’ta gerçekleşen türde
kitle katliamları ile kendi daha sonraki terörlerine sosyal bir meşruluk
sağlamaya çalışmakta olduklarıdır. Bu sayede mağdur halkların sosyal,
siyasal tepkilerini kendi siyasal çıkarlarının gerçekleşmesine yönlendirmektedirler.
Hükümet geleneksel iç ve dış politikalarıyla bu katliamdan doğrudan sorumludur. Parlamentodaki açık çoğunluğuna rağmen demokrasi so-
PRAKSİS
KÜRT VE TÜRK EZİLENLERİ TERÖRE KARŞI
runlarını çözmek konusunda reel adımlar atmamıştır. Birkaç yasa değiştirmek ile Türkiye’nin demokrasi sorunu çözülemez. İçerde Kürt halkının taleplerini her tür yolla bastırmak ile yetinmemiş aynı zamanda
başka bir ülkenin topraklarında yaşayan Kürtlerinde ekonomik, sosyal
ve siyasal gelişmelerini engellemek için her tür tehdit ve yola başvurmuştur. Hükümet politikaları ülkemizi giderek Ortadoğu batağına sürüklemektedir. Hükümetin, Genel Kurma Başkanının ve medyanın patlamanın dumanı henüz dağılmadan, patlamanın sorumlusunun PKK
olduğu imasında bulunmaları daha baştan bir provokasyonu işaret etmektedir. Ulus’taki patlamanın, hükümetin Edip Başer’i görevden almasının ardından yapılmış olması da dikkat çekicidir. Çok açık ki, Türk
medyası ile Genelkurmay’ın, Ulus’taki patlama hakkında ortada henüz
hiçbir bilgi, veri ve delil olmamasına rağmen olayı doğrudan Kürt siyasi çevreleriyle ilişkilendirmesi Türkiye’nin Güney’e yapmak istediği
operasyona siyasal-toplumsal meşruluk kazanma çabasıdır. Geleneksel devlet aygıtı ve onun hükümetleri ile işçilerin ve Kürt ulusunun özgürlük sorunları çözüme bağlanamaz. Bu hükümetlerin halklarımıza
verecekleri tek şey yoksulluk ve terördür. Türk Kapitalist sistemi, kapitalizmin uluslararası gelişmişlik düzeyi ve kendi iç siyasal dengeleri gereği varlığına meşruluk kazanmak ve gelişmek için parlamentoya ihtiyaç duymaktadır. Kürt halkı ve emekçileri politik gelişmişlik düzeylerini
ve her şeyden önce kendi kurtuluşlarının kendi toplumsal üretken rollerini tüm topluma göstermeleri için bu seçim bir fırsat olabilir. Bu nedenle bizler seçim sürecini ve demokrasi güçlerinin parlamentoya girmesini tehlikeye sokan her türlü gelişmeye ve provokasyona karşı uyanık olmak zorundayız.
Yalnızca tarihsel toplumsal sorumluluklarının bilincinde olan Kürt özgürlük mücadelesi bir bütün olarak Türkiye emekçilerinin özgürlük yollarını da açacak politik olgunlukta bir siyasal anlayışa sahip olabilir. Ancak
çaresizlik içinde ne yapacağını bilemeyen küçük burjuva ilkel milliyetçi anlayış, sonuçlarına aldırmaksızın, ilkel tepkiler verebilir. Bu ilkel tutumlar Kürt özgürlük hareketinin onlarca yıla dayanan politik olgunluğuyla aşılmıştır. Sadece bilinçli ve örgütlenmiş Kürt halkı, tüm ezilenlerin çıkarlarını savunmak için parlamentoya güçlü temsilcilerini gönderebilir ve gönderecek.
Tüm bunlar göstermektedir ki tüm dünyada işçi sınıfı ve ezilen halkları
içinde emperyalizme ve kapitalizme karşı kitlesel sosyalist bir alterna-
127
PRAKSİS
tifi inşa etmek zorundayız. ‘Terörist’ grupları ve onların ortaya çıkmasına yol açan uluslararası koşulları ortadan kaldıracak olan sadece sosyalizmin bütün dünyada zaferidir. Bu ancak kapitalizme ve emperyalizme karşı duran bir mücadele içinde gelişecek dünya işçi sınıfının ve
ezilen halklarının sarsılmaz birliği ile ortaya çıkacak olan sosyalist bir
alternatif ile mümkündür.
128
PRAKSİS
2007 Genel Seçim Analizi
GİRİŞ
H
egel “Minerva’nın baykuşu gün ağardıktan sonra uçar” der. Akıl olayların akışını daima arkadan izler. Kısacası akıl gerçekliği iş işten geçtikten sonra kavramaya başlar, demektedir Hegel. Hegel’in bu anlayışının bilinçli etkinlik içinde bulunan akıl için yanlış olduğu apaçıktır. Ama
aynı zamanda bizim, siyasal aklımız/pratiğimiz içinde tamamıyla doğru
olduğu ortadadır.
Siyasal tarzımızın olaylar denizinin fırtınalı çalkantılarını uzaktan izlemek
olduğunu bu seçimlerde göstermiştir. Sürecin bütünlüklü kavrama çabası yerine seçim sonuçları üzerine yorum yapan arkadaşlarımızın bir
kısmı sadece gelişmelerin yararımıza olan, pozitif (?) yanını, diğer kısmı da negatif, olumsuz yanlarını öne çıkararak bir tartışma içine girmiş
bulunmaktadırlar.
Bu satırların yazarı olarak bu seçimlerin benim açımdan önemi devletin
karşısında sivil toplum alanında gelişmiş, ulusal‐toplumsal muhalefetiyle Kürt özgürlük mücadelesinin, Kürt halkının yüzlerce yıldır süre gelen sömürüye karşı dipten gelen başkaldırısının politik izdüşümü olan
demokratik cumhuriyetin yani kısacası Türkiye demokrasisinin üzerinde yükselebileceği tek gerçek programın devlet tarafından boğulma
çabasının geldiği düzeyi göstermiş olmasıdır.
Şu açıktır ki Kürt halkının ulusal‐siyasal talepleri karşılanmadan Türkiye’de
gerçek demokrasi asla gelişemez. Aynı şekilde Kürt emekçilerinin dev-
130
rimci dinamizmine yaslanmayan hiçbir sol hareketin de Türkiye’de başarı şansı yoktur.
Devlet, halklarımıza Türkiye demokrasi güçlerinin gerçek demokratik hareketi yerine AKP’nin sahte çözümlerini ikame etmeye çalışıyor. Süreci bir bütün olarak anlamak ve halklarımızın gerçek beklentilerine uygun gerçek çözümler üreterek onlara özgür geleceklerinin mücadele
yolunu göstermek bizlerin sorumluluğudur. Ya halklarımızı bilinçlendirir, örgütler ve özgürlükçü bir mücadeleye taşırız yada AKP’nin sahte
demokrasi denizinde sefalet içinde boğulmalarını izleriz.
Yalnızca siyasal partilerin önder çevreleri siyasal bir programa sahiptir.
Ama programımızın olaylar tarafından doğrulanmaya ve halkımız tarafından onaylanmaya da ihtiyacı vardır.
Toplumsal‐tarihsel açıdan ilerici bir programa sahip olmamıza rağmen ‐
devletin açık fiziki imhası ile gerilememiz söz konusu olmadığına göre‐
kitlesel destek kaybetmemiz (%20) ve hatta kitle desteğini geliştirmemiş olmamız ve bunu gündelik düşünme alışkanlıkları ile hafife almamız büyük bir sorumsuzluk olur.
Siyasal gelişim süreçlerinde bir partinin başka partilerle ikame edildiği
ve bu yenilgi üzerinden kitlelerde kayıtsızlık, yozlaşma ve umutsuzluğun yaygınlaştığı tüm bu toplumsal çöküntü üzerinde de karşı devrimci güçlerin yükseldiği tarihsel örnekler çoktur.
Ne parlamentoya soktuğumuz milletvekillerimizle övünüp gerçek gelişmelere gözlerimizi kapata biliriz ne de duygusal bir çöküntü içinde dizlerimizi dövebiliriz. Toplumsal‐tarihsel sorumluluğumuz bizlere mücadelemizin olumlu unsurlarına yaslanarak tüm kuşatmaları yarmamız
gerektiğini hatırlatmaktadır.
DÜNYA’DA EKONOMİK VE SİYASAL GELİŞMELERİN YÖNÜ
Dünya 20. yüzyılın başında olduğu gibi 21. yüzyılda da emperyalistler
arası rekabetin bazen kapalı bazen de açıktan açığa militarist biçimler
içinde sürdüğü paylaşım savaşlarına tanıklık etmektedir. Kısacası Kapitalizm barbarlığını, dört yüz yıldır, tüm dünya üzerinde savaş, baskı ve
sömürü aracılığıyla sürdürmektedir. Emperyal çıkarların barbar yüzü
kendini her yerde açığa çıkarmaktadır. Yugoslavya’dan, Afganistan’a,
Filistin’den Irak’a bütün dünyayı savaş alanına çevirdiler. Savaşın emperyalist‐kapitalist sistemin kedi yapısında olduğu ve bu sistemin savaş üretmeksizin yaşayamayacağı son derece açıktır.
PRAKSİS
2007 GENEL SEÇİM ANALİZİ
KÜRESELLEŞME
Küreselleşmenin esas özelliği, kapitalizmin uluslararasılaşması ve yeniden yapılanmasıdır. Dünya ekonomisindeki bu dönüşümün temel nedeninin, savaş sonrası yoğun sermaye birikimi ve tekelleşmeyle bağlantılı olarak 1960’lı yılların ortalarından itibaren ileri kapitalist ülkelerde görülen kar oranlarındaki büyük düşmeler olduğu yaygın bir görüştür. 1970’li yılların petrol krizlerinin de etkisiyle derinleşen kriz, sosyal devlet uygulamaları ile demokrasi ve sosyal haklar etrafında şekillenmiş olan toplumsal uzlaşmanın terki ile sonuçlanmıştır. Krizi aşmanın yolunu mal ve hizmet ticaretinin ve sermaye hareketlerinin önündeki engellerin kaldırılması, kamusal ekonomik alanın küçültülmesinde gören yeni liberal anlayış ekonomik politikalara egemen olmuştur.
1980’li yıllardan sonra tüm dünya, küresel üretim ağları ve küresel mali
ağlarla donanırken sınai, ticari ve mali sermaye her türlü düzenlemenin dışına çıkmaya yönelmiştir. Dünya tek bir pazar haline gelirken, bu
pazarda karar merkezleri, ulus ötesi mali/ticari/sınai şirketler ve bu şirketlerin çıkarları doğrultusunda pazara yön verecek ileri kapitalist ülkeler ve bu ülkelerin yönettiği uluslararası kuruluşlar olmaya başlamıştır.
Sanayinin ulusal sınırları aşabilecek yetenekteki yeniden yapılanması
olanaklı olmuş, bu da yeni kurulan Avrupalı çok uluslu şirketler dalgasıyla koşut olarak gerçekleşme eğilimi göstermişti. 1970’lerin ortalarında ve 1980’lerin başlarında süregelen kriz döneminden sonra üretimin yeniden yapılandırılması ulusal düzeyde olmaktan çok daha geniş
bir biçimde uluslararası düzeye ulaşmıştı. Daha sonra neo-liberalizmin
ideolojik silahı haline dönüşecek olan küreselleşme –sermayenin uluslararasılaşması‐ üretim sürecinin uluslararasılaşması, yani mal üretiminin değişik aşamalarının farklı ülkelerde gerçekleştirilmesidir.
Kapitalizm doğal ve sürekli olarak ekonomik gelişmeyi, yeni ülkelere nüfuzu, ekonomik farklılıkları aşmayı, kendine yeten bölgesel ve ulusal
ekonomileri finanssal ilişkiler sistemine dönüştürmeyi amaçlar. Bu nedenle onları uzlaştırır ve en gelişmiş ve en geri kalmış ülkelerin ekonomik ve kültürel düzeylerini eşitler. Ancak bu eşitlemeyi sağlarken onların verili yapılarını da bozar ve yeniden kurar.
Bugün içinde yaşamakta olduğumuz dönemde emperyalist dünyanın
azgelişmiş ülkelere dayattığı gelişmeler şu şekilde ifade edile bilir. Ekonomiyi kapitalist dünya piyasasının hükümlerine kayıtsız şartsız tabi
131
PRAKSİS
132
kılmak. Korumacılığın kaldırılması, döviz piyasasının serbestleştirilmesi, fiyatların serbest bırakılması ve özelleştirmelerin gerçekleştirilmesi.
Bütün bunlar aynı ideolojinin izlerini taşıyan diğer tedbirlerle birlikte
azgelişmiş ülke ekonomisinin dünya pazarının yasalarına göre biçimlenmesi yolundaki emperyalist programın gerçekleştirilmesinin araçlarıdır.
Küreselleşme emperyalist çıkarların azgelişmiş ülke halklarına kendi çıkarlarıymış gibi yutturulmasının ideolojik aracıdır. 1980’ler emperyal
çıkarların azgelişmiş devletlere bazen hükümetlerini ekonomik ve siyası baskılar ile bazense darbe gibi açık askeri baskılarla ‘ikna’ edilerek
bütün dünyaya dayatıldığı yıllardı.
Üretimin uluslararası düzeyinin artışı ekonomik bütünleşme ve küreselleşme ve küçük ulusların emperyalizmin yeni boyutları içinde daha bağımlı hale gelmesi iddia edildiği gibi insan haklarının, özgürlüklerin ve
demokrasinin pekişmesi doğrultusunda yeni iyileşmelere yol açmamıştır. Kapitalizmin eşitsiz gelişimi bu gibi iyileşmelerin kendiliğinden
olmasını engellemektedir.
Uluslararası hukukun temeli günümüzde emperyal devletlerin dünya
sahnesindeki oyuncular tarafından tanınmasıdır. Dünya hukuku sadece kendi açık emperyal çıkarlarının gerçekleştirilmesinin yasal bahanelerinin sağlamaktadır.
Dünya küreselleşmecilerin iddia ettiği barış içinde bir arada yaşama yolunda ilerlemiyor. Nerdeyse bütün devletlerin her an patlayacak, arada
sırada dünyanın çeşitli yerlerinde kendini gösteren, büyük bir savaşın
hazırlığı içinde olduğunu görüyoruz. Tek başına ABD sekiz yüz milyar
dolarla tüm dünyanın silahlanmaya harcadığı paranın iki katından fazlasını harcamaktadır. Yine dünyada en fazla evsizin –on milyonun üzerinde‐ ABD’de yaşadığı düşünülürse bu ülkenin ekonomik, siyasal ve
askeri operasyonlarının altında yatan güdünün kendi bir avuç zengininin karları olduğunu görürüz.
Kapitalist gelişme ne kadar düzensiz ve güvenilmez olursa olsun, az gelişmekte olan ülkelerde değişim yaratan bir devir açtı.
TÜRKİYE’DE EKONOMİK GELİŞME VE TOPLUMSAL SONUÇLARI
Türkiye’ye küresel sermayenin çıkarları darbe aracılığıyla kabul ettirilmiştir. Dünya ekonomisindeki bütünleşme eğilimi ulus devletlerin daha
önce üzerinde yükseldikleri ekonomi‐politikalarının kurum ve pratikle-
PRAKSİS
ri ile de çelişki içine girmiştir. Kenan Evren yaptığı darbeyle uluslararası sermayenin çıkarlarına uygun olarak bu sermayenin serbest dolaşımını engelleyen ulusal bariyerleri kaldırmıştır. Onun bütün yaptığı emperyalist sermayenin hakimiyetinde yaşanmakta olan uluslararası bütünleşme sürecinin önündeki engellerin ayıklanmasının ekonomik ve
siyasal yolunu açmaktı.
Tartışılmaz bir şey varsa o da AKP de dahil, son 27 yılın bütün hükümetlerinin 12 Eylül askeri diktatörlüğünün devlet politikası olarak kabul ettiği serbest piyasa: işçilerin sınırsız/serbest sömürüsü ve sömürüyü gerçekleştiren sermayenin serbest dolaşımı ama bu sömürüye karşı direnen işçilerin zorbaca bastırılma ekonomisini uyguladıklarıdır.
Türkiye borsadan banka sermayesine ve özelleştirmeler ve ortaklıklar
aracılığıyla büyük ölçekli üretim birimlerine kadar uluslararası sermayeye eklemlenme düzeyi açısından muazzam bir yol kat etmiştir.
1980’lerin sonuna kadar nüfusun çoğunluğu köylüydü ve yine çalışan
nüfusun büyük çoğunluğu tarım iş kollarında çalışmaktaydı. 1990’ların
ortalarına doğru kent nüfusu köy nüfusunu aşmıştır. Artık günümüzde kır nüfusu yüzde kırklara gerilemiş kent nüfusu ise yüzde altmışların üzerine çıkmıştır.
Bu değişim öncelikle toplumsal ve kültürel yapıyı tamamen etkilemiştir.
Şehir hayatının içindeki bireyleri kendine çeken, kendiliğindenliği ve
bundan dolayı bir kolaylığı vardır. Günlük yaşam içinde birey eğer yeterli donanıma sahip değilse kendini kolayca günlük hayatın bayağılıklarına teslim eder. Bireylerin insanlaşma çabası ve düşüncesi bir bilinç,
irade ve bunlardan beslenen sürekli bir çabayı gerektirir. Anadolu’nun
çeşitli yerlerinden metropollere akın eden insanları ne iş sahaları karşıladı ne de beslene bilecekleri bir kültürel yapı. İşte bu nedenle AKP hükümetinin daha sonra üzerinde yükseleceği siyasal konjonktür Türkiye
kapitalizminin gelişme eğilimlerine doğrudan bağlıdır. Sosyo‐ekonomik ve kültürel koşulların olumsuz doğası onun üzerinde yükselen siyasal yapıları ele vermektedir. Şehirlerdeki sanayileşme/istihdam oranı göç eden nüfusun daima altında kalmıştır. Kaldı ki hiç göç olmasaydı bile özelleştirmeler ve otomasyon dolayısıyla var olan nüfusun istihdam olanakları da daralacaktı. Bu durum göç eden insanların şehre sosyal ve kültürel entegrasyonlarını engelleyerek modern toplumsal
ve siyasal hareketlerin gelişmesini engelledi. 12 Eylül yenilgisi ile kaybolan varoşlarda ki sol geleneklerin yerini İslamcı‐muhafazakar değer-
133
PRAKSİS
134
leri taşıyan siyasi anlayışlar, tarikatlar ve partiler aldı. Kaybolan sendikal
ve toplumsal dayanışmanın yerini tarikat dayanışması aldı.
Neo‐liberal ekonomi‐politikaları uygulayan hükümetler bir taraftan ekonomik sömürü oranlarını artırırken diğer taraftan emekçilerin bu sömürü koşullarına karşı koyma araçlarını –sendikasızlaştırma, taşeronlaştırma gibi yöntemlerle‐ ellerinden aldılar. Şehrin dehlizlerinde yalnız
kalmış bireyi sadece ekonomik açıdan değil aynı zamanda ruhsal olarak da sefalete sürüklediler. Bir de içinde bulundukları bu sefalet koşullarına başkaldırmalarını engellemenin ruhsal garantisi olarak bu dünyada değil ama öte dünyada cennet vadeden İslami değerleri örgütlediler. Bir tarafta burjuva liberalizmi öte tarafta feodal‐İslamcı kültürel değerler, bir tarafta aşırı ekonomik sömürü diğer tarafta bu sömürü
koşullarına başkaldırmayı mutlak olarak engelleyecek olan ‘Allah’a çök
şükür’cü bir anlayış: RP‐ AKP.
Tüm bunlarla birlikte neo‐liberal ekonomi‐politiğin geliştirdiği süreci
belirleyen daha önemli olgularda vardır. Her ne kadar klasik üçüncü
dünya sol teorilerde emperyalizme bağımlı ekonomilerin gelişmediği iddia edilse de bu doğru değildir. Türkiye ekonomisi sadece 2001
ile 2007 arası hemen her yıl ortalama yüzde altı büyümüştür. Bu büyümenin dışsal ve yerel dinamiklerinin olumsuz karakteri açık olsa da
büyümenin kendisi toplumsal yapıda muazzam değişikliklere yol açmıştır. Liberal programlar öneren hükümetlere karşı mücadeleyi sadece emekçilerin işsizlik dolayısıyla işçilerin birbirleriyle rekabet etmesi,
onların örgütlenmelerinin önünde engel olan siyasal ve sendikal yasalar ya da onları örgütleyecek güçlü partilerin olmaması değildir. Kapitalist gelişmenin gündelik gelişme hızı şehirlerin nüfusunun büyük bir
kısmını oluşturan ‘taşralı’ topluluğun sistemden beklentilerinin daima
önünde ilerlemektedir.
Ve onların gündelik yaşam ve beklentileri liberal partilerin ve özellikle
şimdi İslami bir sosa batırılmış olan liberal partinin (AKP) yaratmış olduğu beklentilere uyuşmaktadır. Göç ve toplumsal değişim o kadar
kısa zamanda ve öyle bir yoğunlukta yaşandı ki sistemin sundukları bu
toplulukların beklentilerinin daima önünde oldu.
Uygulanan neo‐liberal ekonomik‐politikanın nesnel koşulları, nüfusun
tamamını kucaklayan, tüm toplumsal çıkarların temsiline imkan veren
bir siyasal rejime artık izin vermemektedir.
Nitekim kapitalizmi restore etmek üzere yaşama geçirilen yeni liberal
PRAKSİS
proje, geniş toplum kesimlerini, hem ekonomiden hem de siyasetten
dışlamaktadır. Böyle bir dışlama, ancak bu kesimlerin sürekli baskı altında tutulmasıyla kalıcı olabilir. Nitekim diğer hükümetler gibi AKP
de toplumun disorganizasyonunu ve depolitizasyonunu gerçekleştiren sosyal ve siyasal politikalara başvurmaktadır. Bu bağlamda toplumun atomizasyonunu (örgütsüzleştirilmesi) ve mikro güç ilişkilerini
veri alan yeni liberal politikalar uygulamaktadır. Toplum üzerinde kurulmaya çalışılan bu hegemonik güç ilişkileri, tek başına güce değil, ayrıca gücü mistifike eden belli dinsel değerlere ve sembollere de dayanmaktadır. AKP toplum üzerinde kurduğu bu sosyal ve kültürel hegemonya ve kontrol mekanizmaları üzerinden siyasal hegemonyasını
geliştirmektedir.
AKP geniş yığınları, ya işsizlik tehdidi ile terbiye etmekte ya da doğrudan
zor yoluyla baskı altında tutmaya çalışmaktadır. AKP’nin istediği toplum, her koşulda ve her durumda ister gökten tanrı eli ile ister yerden
para ile terbiye edilmiş itaatkar, düşkün, sefil ve işbirlikçi bir toplumdur.
Küresel Kapitalizm koşulları AKP’nin bu güç ilişkilerini belirlemesine
önemli katkılar sağlamaktadır. Çünkü çalışan sınıflar, sermayenin küresel ideolojik ve kültürel değerleriyle daha kolay manipüle edilebilmektedir. Siyasal ve ideolojik‐kültürel süreçler de, AKP aracılığıyla sermayenin küresel çıkarlarıyla bütünleşmektedir.
Tüm bu gelişmeler, emeğin‐toplumun örgütlenme olanağını ve dayanışma yeteneğini engellemektedir. Şehrin göçerleri de (Kürtler) aynı sürece sosyo‐ekonomik ve kültürel özgüvenden yoksun olarak savunmasız
bir şekilde girmiştir.
135
TÜRKİYE METROPOLLERİ AKP VE KÜRTLER
Bu ana kadar ki çözümlemelerimi Kürtleri dışarıda bırakarak yaptım. Şimdi analizimize bu öğeleri de ekleyeceğim.
Şu açıktır ki yukarda sıraladığımız genel gelişme eğilimlerinin tamamı
Kürtler içinde geçerlidir. Ama ancak burada daha çok üzerinde duracağımız şey liberalizasyonun Kürt halkının demokratik ulusal değerleri
üzerindeki çözücü etkisidir. Ve aynı zamanda Kürt ulusunu, taşıdığı İslami kültürel değerler AKP’nin politik‐psikolojik manipülasyonuna ne
kadar açık hale getirmektedir. Bu bizim AKP’ye karşı yürüteceğimiz çalışmalar açısından son derece önemli bir konudur.
Çağdaş burjuva partilerinin, özellikle ABD patentli olanları, kitleleri kendi
PRAKSİS
136
bilgileri dışında veya istemedikleri hâlde psikolojik etkileme veya yönlendirme çabasına girdikleri bilinmektedir. Bu etkileme ve yönlendirme sonucu kitleler davranış değişikliği ya da kanaat değişikliği göstermişlerdir.
Üçüncü olarak AKP hükümetinin liberal politikalar ile yoksullaştırdığı kitleleri ekonomi dışı kanallar ile yani sosyal yardımlar aracılığıyla
(siz bunu verdiği rüşvetler olarak okuyabilirsiniz) kendi siyasetine ikna
etme gücünün ne olduğunu araştıracağız.
Önce Türkiye metropollerinde aldığımız oyların 2002 ile 2007 arasındaki değişimini gösteren tablolara göz atmanız yararlı olacaktır. Tablolara
sadece seçime girdiğimiz iller alınmıştır. Keza bu illerin tamamı büyük
metropol illerdir ve ülkenin genel eğilimini yansıtmaktadır.
Bu tablolarda dikkatinizi hem Türkiye’nin nüfusundaki oranı açısından ve
hem de neredeyse nüfuslarının dörtte birinin Kürt olduğu büyük illere çekmek istiyorum. Özellikle İstanbul’da milletvekili çıkardığımız halde oy düşüşü yaşanmıştır. Bu illerdeki oylarımızın yaklaşık üçte birini
kaybetmişiz. Kaldı ki demokratik bir muhalefet partisi olarak en fazla oy artıran biz olmasak da oylarımızın artmasını beklemek son derece doğaldır.
Batı illerinde Kürt nüfusunun dörtte birini dahi kapsaya bilmiş değiliz. Aldığımız oy ise bunun çok daha altındadır ve düşüş eğilimindedir. Daha
önce Kürt halkının zorla göçertilmesi üzerine yapılan tartışmalarda şu
iki eğilim ortaya çıkmıştı: Göç eden halkın şehirdeki politik ortamla tanışacağı ve daha hızlı politize olacağı demokratik‐ulusal değerlere yöneleceği varsayılmıştı.
Oysa devlet göçe zorladığı Kürtleri şehirlerin varoşlarında yaşam mücadelesi içinde eritmeyi planlıyordu. Ciddi bir erimenin olduğu çok açıktır. Metropoller erimeyi, yok olmayı hızlandırıyor. Sonuçlardan bunları görüyoruz. Bu durumu sadece seçim sonuçlarından değil kitle içerisinde gelişme/gelişememe durumumuza bakarak ta anlayabiliriz.
Kürt halkının büyük şehirlerde daha çok ulusal demokratik mücadeleye destek vereceği tezi boşa çıkmıştır. Birincisi bu yukarıda ifade ettiğimiz yani genel ekonomik sosyal gelişmelerin yani liberalizasyonun, diğer kitleler ile birlikte Kürtleri de erittiği olgusudur.
Salt ulusal söylemin sosyal, ekonomik ve kültürel dayanışma gereksinimi olan Kürt insanına yetmediği ortadadır. Metropollerde ekonomik
ve sosyal ihtiyaçlar farklı siyasal eğilimlerin bu kitle üzerinde etkisinin
PRAKSİS
artmasına yol açmaktadır. Bu ekonomik gelişmelerin belirleyicilik gücünün Doğu ve Güney Doğu illeri için bile etkili olduğu düşünülürse
batı metropollerindeki durum daha anlaşılır olmaktadır. Kapitalist gelişme her etnik ve farklı kültürü aynı potada eritmektedir. Eğer bu entegrasyon engellenemezse, asimilasyon ve erime devam ederek kitle
kaybımız süreklilik kazanacaktır. Hepimizin bilincimize çıkarmamız gereken olgu: liberalizasyon yaslandığımız toplumun ulusal‐kültürel ve
siyasi değerleri üzerinde çözücü bir güce sahiptir. Bunun için ulusal bilinç üzerinden politize olan Kürt halkının kendi emek koşullarının iyileştirilmesi içinde sosyal ve ekonomik dayanışmalarını ve mücadelelerini örgütlemek gerekmektedir. Bu çalışma onların tarikat dayanışmasının sahte ikliminden de kurtaracak ve gerçek kurtuluşlarının toplumsal dayanaklarının bilincine varmalarını sağlayacaktır. Tüm bu gelişmeler Kürt halkını Türkiye emek ve demokrasi güçleri ile organik bir ilişki
içine sokacak ve ortak mücadelelerinin maddi zeminini sağlayacaktır.
Kaybettiğimiz oyların AKP’ye gittiği gözükmektedir. Bu da AKP’nin İslam
sosuna batırılmış liberal söylemlerinin Kürtler üzerinde etkili olduğunu
göstermektedir. Çünkü Kürt halkı İslami değerlerin tarih boyunca son
derece güçlü olduğu bir halktır. AKP bir taraftan insanların günlük gereksinmelerine geçici yanıtlar oluştururken diğer taraftan onların yüzlerce yıldır taşıdıkları dinsel duygularını da istismar etmektedir. Buda
günlük hayatın sefaleti içinde bir çıkış yolu arayan kitleleri kolaylıkla istismar etmenin yollarını açmaktadır.
Gelir düzeyine göre de, AKP’yi en çok en yoksullar, en az en zenginler
destekliyor. AKP piyasa ekonomisini geliştirmek için düzenlemeler yaparken, en çok oyu yoksul kesimlerden almış olması AKP’nin sistem dışı
kanallar üzerinden yoksulları manipüle edebildiğini göstermektedir.
Bunlar özetle şunlardır: Fakir Fukara Fonu, yeşil kart; örneğin bölgede
617 bin yeşil kartlı insan var. Arsa Ofisi’ni TOKİ’ye bağlayarak başlattığı
konut hamlesi. 211 bin ilköğretim öğrencisine ve lise öğrencisine şartlı nakit transferi yapıldı. Çocuklar okula gitmezlik etmesin diye kız çocuklarına 22 milyon, erkek çocuklarına 18 milyon nakdi yardım yapıldı. Kadınlara mikro ev kredileri açıldı. Başbakanlık fonlarından ve belediyeler aracılığıyla yoksul kesimlere yakacak ve yiyecek yardımı yapıldı.
Tüm bunlar kitlelerin AKP’ye yönelmesinin sosyo‐ekonomik gerekçelerini sunmaktadır. AKP neoliberal politikalar ile sistem dışına ittiği kitleleri sistem dışı araçlar ile kendine yöneltmeyi başarmıştır.
137
PRAKSİS
138
Türkiye’nin tamamında Kürtlerin büyük bölümü, yaşamış oldukları ekonomik ve politik baskılardan kurtuluşu sağlayabilecekleri siyasi parti
olarak AKP’yi görmüşlerdir. Kürtler AKP ile konjonktürel, fiili bir ittifak
yapmışlardır. Bunda dinsel istismar ve paranın yanında AKP’nin Kürt
halkına dönük yumuşak mesajlarda büyük bir rol oynamıştır. Kürt halkı AKP’nin güney operasyonuna ve dolayısıyla Kürtleri koruyucu bir tutum almış gibi gözükmesinden etkilenmiştir. CHP’nin Erdoğan’a “teröriste sayın demiştir” diyerek saldırması bu sempatiyi daha da arttırmıştır. Bu süreç Kürtlerde barış sorununu da Erdoğan’ın çözebileceği anlayışının oluşmasına yol açmıştır. Bu nedenle bu seçim aynı zamanda
bir barış referandumuydu. Bölge halkı bu referandumda “Ben savaşın
durdurulmasını istiyorum” demiştir ve çözüm partileri olarak ta AKP ve
DTP’yi göstermiştir. AKP Kürt halkının kendine yöneliminin siyasal mesajlarını doğru okumalıdır. Kürt Halkı AKP’den Kürt sorununu barış temelinde çözmesini beklemektedir.
DTP
Biz politikacılar, kendi yüce ideallerimizin gerçekleşmesini engelleyen
acımasız nesnel ya da öznel koşulların yetersizliğinden sürekli yakınmayı adet haline getirme eğilimindeyiz. Oysa aslolan gerçek harekettir.
Ve Kürt halkı bu gerçek demokratik hareketi yaratmıştır. Şimdi bizlere
kalan bu hareketin kazanmasının siyasal kanallarını açmaktır. Ve tabi ki
bunu moral çöküntü içinde dizlerimizi döverek değil tarihsel‐toplumsal gelişmenin eğilimlerinin yönünü tayin ederek yapa biliriz.
Partimiz DTP, sadece seçim çalışmaları açısından değil rutin parti çalışmaları açısından da yetersizdi. Bir seçim çalışmasına tamamıyla örgütsel, mali ve kadrosal yetersizlikler içinde girilmiştir. Sosyo‐ekonomik
gelişmelerin nesnel olumsuz etkisine partimizin bu öznel yetersizlikleri eklenince asıl seçim sonuçlarının başka türlü çıkması şaşırtıcı olurdu.
AKP’nin ve devletin çözücü etkisine DTP yanıt oluşturamamıştır. DTP,
AKP ve diğer partilerin bölgede
DTP’ye karşı oluşturdukları ittifakı Kürtleri kendi siyasal hegemonyasına
alarak engelleyememiştir.
Bunun yanında Kürt halkının özgürlük mücadelesi üzerinden ekonomik rant elde etmeye çalışan bir düşkünler takımı partinin gelişiminin
önündeki en büyük engeldir. Kürt halkının değil kendi bireysel çıkarlarını ve geleceğini düşünen bu kişilik yapısı derhal aşılması gereken
PRAKSİS
içimizdeki devlettir ve şimdi asıl düşmandır. Devletin onlarca ajanından daha tehlikeli olan toplumsal yozlaşmanın siyasal sonuçlarıyla karşı karşıyayız.
Kars’tan Mersin’e, İzmir’den Hakkari’ye istisnayı birkaç yer dışında hemen her yerde kaybetmemizin öznel gerekçelerini bu kişilik yapısı hazırlamıştır. Binlerce partili son derece kötü koşullar içinde kazanmak
için sonsuz emek harcarken bu düşkün takımı çalışmaları boşa çıkarmak için uğraşmıştır. Birçok yerde AKP’ye çalışmışlardır. Parti çalışanlarının gönderdiği raporlarda bunlar açıkça gözükmektedir. Halkımızın
ve partimizin geleceği bu kişilik yapısından ve taşıyıcılarından derhal
kurtulmayı gerektiriyor.
Halkımızın derinliklerinde on binlerce kadro saklıdır. Parti olarak Kürt özgürleşmesinin gerçek temsilcileri olan bu kadroları bulup çıkarmak ve
eğitmek görevi önümüzde durmaktadır.
Halkımızın gerçek çıkarlarının gerçek temsilcileri olarak emek demokrasisi içinde bir araya gelmiş, Türkiye demokrasisinin geleceğinin de kendi ellerinde olduğunu bilen bu kadrolar toplumcu sol partimizin gerçek taşıyıcıları olacaktır.
139
SONUÇ YERİNE
Siyasa ve ekonomik gelişim süreçleri bütün olarak ele alındığında asker‐
sivil bürokrasisinin iktidar gücünün toplumsal, siyasal ve ideolojik dayanaklarının gerilediğini görürüz. Her sosyo-ekonomik yapı kendi sistem ayrıcalıklarını sürdürmeyi bu yapının korunmasına bağlı olan bir
bürokratik sınıfı ya da sınıfları yaratır. Ve doğal olarak bu sınıflar değişimi engellemek ve konumlarını korumak için her şeyi yaparlar. Verili siyasal yapıyı değiştirmek ‐sadece bizim açımızdan değil yönetici sınıf
açısından da‐ kesinlikle bir zorunluluk haline gelmiştir. Ancak tarihsel
deneyim bir toplumsal sistemin ekonomik ve politik yapısında ki köklü
değişikliklerin çoğu kez, sadece sarsıcı ve şiddetli toplumsal çatışmaların ardından gerçekleştiğini göstermektedir.
AKP hükümeti bu süreçten başarıyla geçse bile ekonomik ve politik
anlayışı işçilerin aşırı sömürüsü ve Kürt düşmanlığına dayanmaktadır.
Gerçek demokrasi ezilenlerin ortak devrimci mücadelesinin ürünü
olacaktır.
Bütün dünya parlamentoya yolladığımız Kürt halkının temsilcilerinden
söz etmektedir. Gözlerimizin önünde olan daha düne kadar inkar edi-
PRAKSİS
len, imha edilmeye çalışılan bir halkın parlamentoya temsilcilerini
yollama başarısıdır. Bu savaşma ve kazanma başarısıdır. Kürt halkı ve
DTP’nin bu seçimdeki açık mesajı şudur:
“VARDIK, VARIZ VE VAR OLACAĞIZ”
140
PRAKSİS
Sosyalizm Ve Savaş*
Eugene V. Debs
B
en bir kapitalist asker değilim; ben bir proleter devrimciyim. Plütokrasinin muntazam ordusuna değil, halkın düzensiz ordusuna aitim. Yönetici sınıftan gelen herhangi bir çarpışma emrine uymayı reddediyorum.. Biri dışında bütün savaşlara karşıyım; o savaşın da ruhum ve yüreğim ile yanındayım.
Bu savaş, sosyal devrimin dünya çapındaki savaşıdır. Bu savaşta yönetici sınıfın zorunlu kılacağı her şekilde çarpışmaya hazırım.
Birinci Dünya Savaşı’ndan Vietnam’a, Amerika Birleşik Devletleri neredeyse her zaman ya bir savaşın içindeydi ya da bir savaşa hazırlanıyordu. Bu 60 yıl içerisinde bu korkudan hiç bir kuşak kurtulamadı. Toplumcu hareketin karşılaştığı politik sorular tipik olarak emperyalizm ve
savaş ile bağlantılı olmuştur. Uluslararası Toplumcu eğilim her zaman
emperyalist savaşa karşı olan ödün vermez direnişiyle ayırt edilmiştir.
Son 25 yıl, 1914 ve 1975 yılları arasındaki dönemden dramatik şekilde
farklı oldu. Vietnam’daki yenilgi ABD gücünü ve kapitalist özgüveni
* Bu değerli makale Eugene V. Debs’e aittir. Kapitalizmin bizi sonu gelmez savaşlara
sürüklediği günümüzde, savaşa dair söyleyeceklerimizin iyi bir özeti olarak bu makaleyi,
bütünleyici bir yazı olarak, kitabıma koymayı uygun buldum.
Sosyalizm ve Savaş makalesi, Enternasyonal Sosyalizm dergisi Sayı 8, Yaz 1999’dan alınmıştır. Yayın evimiz tarafından çevrilmiştir.
142
sarstı. Yönetici sınıfın hırsları Amerikan işçi sınıfının her zaman ölüme
koşan pasif, gözden çıkarılabilir askerler şeklinde hareket etmeyebileceği korkusuyla dizginlendi. “Vietnam sendromu”, yönetici sınıfın savaşın ve kara askerlerinin kullanımının yurtta mücadeleye ve orduda isyana neden olabileceği endişesinden kaynaklanmaktadır.
Son çeyrek yüzyıldır ABD politikası kısıtlı askeri müdahalelerle sınırlandırılmıştı. -Grenada, Panama, Somali, Haiti, Bosna ve diğerleri.- Bunların arasında tek bir ciddi savaş oldu. Bu savaş, Irak’a karşı 1990-91 yılları arasında, körfez petrolünün kontrolü için yapıldı. Körfezdeki asıl askeri harekat eşitlikten o kadar uzak bir mücadeleydi ki çarpışma çok
kısa sürdü. Ne var ki emperyalist barış, savaşı başka yöntemlerle, yaptırımlar ve periyodik bombardımanlarla sürdürmekte. Savaşın siyaseti değişti. Saddam Hüseyin Körfez’deki Birleşik Devletler hegemonyasına karşı bir tehdit değil. Savaş politikası, ABD Emperyalizminin yoluna çıkan herşeyi tamamen yokedeceğinin barbarca bir gösterisi olarak
“Saddam yönetimini kapalı bir kutuda tutmak” için rehine olarak kullanılan Irak’lı sivil nüfusa yöneltilmiş durumda.
Vietnam sonrası dönem, Soğuk Savaş zaferleri ve Körfez Savaşı son neslin savaş hakkındaki politik öngörülerini şekillendirdi. Bu öngörüler, ne
kadar yanıltıcı da olsa, savaşların barıştaki önemsiz, kısa, dönemsel kesintiler olduğunu ve hiç kimsenin ABD’nin askeri gücüne ciddi biçimde meydan okuyamayacağını söylüyordu. Her türden reformist, uluslararasında, ABD gücünün kabul edilmesi ve birlikte çalışılması gereken,
uluslararası sorunları çözmeye yetkin tek gerçekçi güç olduğu sonucuna varmıştı. Orta sınıf sol kendini ABD emperyalizmine uydurdu. Artık aşağıdan gelecek çözümler aramak yok, Vietnam döneminin antiemperyalizmini terkedip şimdi yukarıdaki “gerçekten varolan” güce,
Amerikan kapitalizmine bakıyorlar. Onlar kapitalist sınıfın, Somali, Haiti, Irak, ve Bosna’ya müdahalelerin ardında yatanın bencil olmayan tarafsızlık, yardımseverlik ve insancıllık olduğunu ileri süren absürd iddialarını alkışladılar ve yankılattılar.
Yugoslavya’daki savaş, Soğuk Savaş sonrası düzenin şekli hakkındaki
bazı öngörülerin yeniden değerlendirilmesini zorunlu kıldı. Son birkaç
ayda dünya, Balkanlar’daki, Avrupa’nın her yerindeki ve ABD’nin Rusya ve Çinle olan ilişkilerindeki istikrarın çökertilmeye çalışılması sonucu çok daha tehlikeli bir yer haline geldi. Uluslararasında yönetici sınıflar askeri seçeneklerini tekrar gözden geçiriyorlar ve yeni bir silahlan-
PRAKSİS
SOSYALİZM VE SAVAŞ
ma yarışını tartışmaya açıyorlar.
Bu nedenlerden ötürü yeni bir neslin gerçek anti-emperyalist geleneği,
savaşa devrimci Marksist yaklaşımı incelemesinin zamanı geldi geçiyor. Kendimizi geçen çeyrek yüzyıla benzemeyecek bir döneme hazırlamak için 1914-75 devrinin teorik mirasını yeniden yakalamamız gerekiyor. Politik yaşam; emperyalist rekabetin, askeri ve diplomatik gerilimlerin ve olası yeni savaşların ölüm kalım sorunlarıyla uğraşacağından, daha keskin, daha ateşli ve daha mücadeleci olacak.
MARKSİZM VE BARIŞSEVERLİK
143
Lenin klasik kitapçığı, Sosyalizm ve Savaş’ta savaşa karşı Marksist ve barışsever tutumların ayrımını yapar:
Sosyalistler her zaman uluslar arasındaki savaşları barbarca ve insanlıktan uzak olarak niteleyerek kınadılar. Bizim savaşa karşı tutumumuz
burjuva barışseverliğinden daha temelde ayrılıyor. Biz bundan savaşlar ile sınıf çatışması arasındaki kaçınılmaz bağı anlıyoruz. Biz sınıflar
yürürlükten kalkmadan ve sosyalizm kurulmadan savaşların da ortadan kaldırılamayacağını biliyoruz. Biz aynı zamanda iç savaşları ele alışımız açısından da farklılık gösteriyoruz. Örneğin ezilen sınıfın ezici sınıfa karşı açtığı savaşlar, köle sahiplerine karşı kölelerin, toprak sahiplerine karşı serflerin, burjuvaziye karşı işçilerin olduğu savaşlar bizce son
derece meşru, ilerici ve gereklidir. Her savaşın tarihi açıdan (Marx’ın diyalektik maddeciliğinden yola çıkarak) ayrı ayrı incelenmesini gerekli
saydığımızdan dolayı ... biz Marksistler barışseverlerden farklıyız. Geçmişte sayısız savaş olmuştur ve bunlar bütün savaşlara kaçınılmaz olarak eşlik eden dehşetlere, zulümlere, ıstıraplara ve güçlüklere rağmen
ilerici olmuşlardır, örneğin, insanlık gelişimi bunlardan yara görmüştür.
Marksizm savaşta mutlak bir pozisyonu reddeder. Her savaşı herbirini
kendi farklı tarihsel bağlamında yerine yerleştirerek somut biçimde ve
ayrı ayrı inceleriz. Barışseverlerin bütün savaşların kötü, ahlaksız ve savaşı başlatanlar için zararlı olduklarına dair görüşlerine katılmıyoruz.
Bunlar maddi gerçeklikten kopuk, tarihsel olmayan, ahlakçı dogmalardır. Gerçekten de, bizim sınıfsal bakış açımızdan zorunlu ve bağımsızlık uğruna gösterilen şiddeti reddetmek doğal ahlaka aykırıdır. Savaşta kullanılan bir silah, diyelim ki bir Varşova Getto savaşçısının elinde
bir Alman askerine doğrultulmuşken bir özgürlük aracıdır. Aynı silah
PRAKSİS
144
bir Alman askerinin elinde Varşova Gettosu’ndaki bir yahudiye doğrultulmuşa bir işkence ve öldürme aracıdır. Silahlar ve şiddete karşı soyut tiksinti bu gerçeği gösteremez, bu ancak siyaset ve sınıf ahlakı ile
mümkündür.
Biz ezenin gösterdiği şiddetle ezilenin gösterdiği şiddeti bir tutmuyoruz. Ezilen halkın gösterdiği şiddetin ya da işçi devriminin nefreti eyleme geçirerek insanlık ruhunu alçalttığı ve bunun yerini, düşmanlara karşı şiddete dayalı olmayan uzlaşmalarla, İsa gibi sevgiyle ya da ahlaki inanç yoluyla zafer kazanma stratejilerinin alması gerektiğini savunan barışseverlerin görüşlerine katılmıyoruz. Barışseverler ezen ve
ezilen arasındaki farkın barışçı yollardan uzlaştırılması üzerine söylevler veriyorlar, işçilerin kendilerini sömürenlere karşı hissetmeleri gereken sınıf düşmanlığı ve nefret hakkında değil. Sosyalistler servet, güç
ve ayrıcalık açısından eşitsizliklerin temelini oluşturduğu bir dünyada
uyum olması gerektiği fikrini reddederler. Yönetici sınıflar bilinen dünya tarihinde hiçbir zaman barışsever ya da ahlakçı yakarışlara aldırış etmemiştiriler. Bu nedenle barışseverler yakarışlarını, başarılı direnişi zayıflatarak ve silahsızlandırarak ve düzenin korunmasına katkıda bulunarak, ezilenlere yöneltirler.
SAVAŞ ZOR KULLANILARAK YAPILAN SİYASETTİR
Belirli bir savaşı destekleyen yahut reddeden Marksist düşünce ağırlıklı olarak, belki de en büyük savaş tarihçisi ve stratejisti olan Carl von
Clausewitz’den temel alır.3 Clausewitz’in çıkış noktası “savaş başka,,
şiddetli yöntemlerle yürütülen siyasettir” diyen ünlü cümleydi. Bu,
Lenin’in belirttiği gibi “her savaşı, ilgili kuvvetlerin -ve bu ülkelerdeki
çeşitli sınıfların- belirli bir dönemdeki politikaları olarak gören Marx ve
Engels’in de görüş noktasıydı.”4 Lenin sonraları bu düşünceyi daha da
genişleterek, “savaşın sınıf karakterine” de bakmamız gerektiğini söyledi, “söz konusu savaşa neden olan nedir, onu başlatan sınıflar hangileridir ve onun ortaya çıkmasına neden olan tarihi ve tarihi-ekonomik
nedenler nelerdir..”5
Biz sosyalistler olarak bir savaşın tüm siyasi cephelerini çözümlemeye
çalışırız: savaşın başlangıcı olan gerçek politikalar (resmi olarak açıklananlar değil) ve savaşı başlatan sınıfların politikaları. Savaşın siyasetini tam olarak anlayabilmek için tek bir tanesini değil, savaşmakta
olan bütün güçleri incelememiz gerekir. Eğer biz savaşa yol açan siya-
PRAKSİS
si görüşlere katılıyorsak, şiddet içeren yöntemlerle sürdürülüyor olsa
bile onlar için olan mücadelemize devam ederiz. Buna karşıt olarak
eğer biz, yönetici sınıfın ve devletin bu görüşlerine muhalifsek mücadele başka, şiddetli yöntemlere kaydığında bu muhalefetimizden vazgeçmeyiz. Biz savaşa yol açan siyasi görüşlere, dolayısıyla savaşa olan
karşıtlığımızı sürdürürüz. Bu anahtar savaşı çevreleyen gizemin kilidini açar. Hangi savaşların ilerlemeci ve desteğe değer, hangilerinin gerici, haksız ve destekten yoksun bırakılması gerektiğini belirleyeceğimiz
yöntemleri yalınlaştırır. Biz siyasi olarak destekleyebileceğimiz savaşların yanındayız. Biz ulusal bağımsızlık ve demokrasi adına yapılan savaşların, devrimlerin ve işçi sınıfı ve mazlumların taraf olduğu iç savaşların yanındayız. Biz siyasi yanın reddettiğimiz savaşların karşısındayız:
emperyalist savaşların, ırkçı milliyetçi savaşların ve yönetici sınıfın serveti, gücü ve ayrıcalıkları için olanların. Her ayrı savaşta bizim pozisyonumuzu belirleyen, bizim siyasi görüşlerimiz, gerçek olayların ve savaşı ilerleten olayların ve güçlerin dinamiklerinin kendi tarihi, ekonomik
ve sınıfsal bağlamında çözümlenmesidir.
145
SAVAŞIN İKİ ÇAĞI
Marx ve Engels savaş meselesinden çekinmediler. Belirli savaşlarda, savaşan cephelerden en fazla tarihsel ilerleme adına hareket eden için
zafer ya da yenilgi kriterini kullanarak taraf aldılar. Bu yaklaşım, ilerici ulusal savaşlar ve sosyalizmin henüz tarihsel bir olasılık olmadığı yıllardaki burjuva devrimleri çağına uygundu. 1776’nın Amerikan
Devrimi’nden 1871’in Paris Komünü’ne kadar olan dönemde burjuvalar hala ilerici bir rol oynayabiliyorlardı. Burjuva devrimleri feodal ilişkeleri devirdi, sahiplenilmiş geniş arazileri böldü, devleti ve kiliseyi birbirinden ayırdı ve demokratik cumhuriyetler kurdu. Bu çeşit bir savaşa
en iyi örnek Fransız Devrimi’ydi. Fransız Devrimi’nin yayılması feodalizmi Avrupa çapında sarstı. Avrupa’nın geri kalanına yayılamaması durumunda devrim, dıştan gelen aristokrat karşı devrimi tarafından bastırılacaktı. Dönemin köktenci solcuları devrimci savaşın saldırgan yandaşlarıydılar. Taraf ülkelerin ufak feodal devletlere bölünmesini durduran
ve birleşik ulusal devletler ve pazarlar yaratan Alman ve İtalyan birleşmesi de bu çağın ilerici, burjuva savaşları arasında sayılabilir.
Bu dönemin başka bir ilerici savaş biçimi de kölelik iğrençliğini sona erdirmek adına yapılan iç savaştı. Haiti Devrimi insan özgürlüğü adına
PRAKSİS
146
acımasız, uzun bir savaş dönemiyle sonuçlandı. Benzer şekilde, Kuzeyin özgür siyahlarının desteğini alan Kuzey kapitalizmi ve Güneyin köleleri ile çiftlik kölesi sahiplerinin Güney konfederesyonu arasında gerçekleşen Amerikan iç savaşı kapitalizmin ilerlemesi için olduğu kadar
insanın özgürleştirilmesi için de verilmiş bir savaştı. Aynı zamanda bu,
dünyanın herhangi bir bölgesinde Burjuva kesiminin devrimci bir sınıfı oynadığı son hareketlerden biriydi. Bu olayları kentsoylu olduklarından dolayı sınırlı olarak niteleyip bir kenara atmak tarihe uygun bir tutum değildir. Geçmiş durumlarla karşılaştırıldığında bunlar ilerici ve tarihi gelişmelerdi. Bunlar üretim yöntemleri ve proleteryası sosyalizm
için önkoşul olan endüstriyel kapitalizmi yarattı. Marx ve Engels o çağın savaşları için olan pozisyonlarının hangi tarafın zaferinin tarihsel
bir ilerleme sayılacağı ve hangi tarafın işçi sınıfının ilerideki çıkarlarını temsil ettiği üzerine alınması gerektiğine karar vermişlerdi. Bu ilerlemeci ulusal savaşlar çağı 1871’de Paris Komünü’nün yıkılmasıyla son
buldu. Kapitalizm, Batıda feodalizme galip gelerek, ilk işçi sınıfı sosyalist devriminin karşısına çıktı. İşçi sınıfı artık sermayeye karşı devrimci
bir tehdit oluşturuyordu; hiçbir kapitalist sınıfsa daha az zararlı değildi, hiçbiri daha ilerici bir tutum sergilemedi ya da işçi sınıfının çıkarlarını temsil etmedi. İşçi sınıfı artık kendi sınıf seçeneğini ortaya koyabilecek güçteydi: sosyalizm.
EMPERYALİZM
Birkaç on yıl içerisinde tekellerin doğuş emperyalizm, savunucularının
ilan ettiği gibi kesintiiz barışın ve refağın süregeldiği bir çağ başlatmadı. Ulusal sermayeler üzerine kurulu bir dünya ekonomisi üretim anarşisini dünya ölçüsüne taşıdı - ekonomik, parasal ve mali politikları düzenleyecek ya da kapitalist sınıfın çeşitli kesimlerini dizginleyi kontrol
altında tutacak devlet gücünün yokluğunun da eklendiği kararsızlıkla
beraber. Güçlü ulusal sermayelerin sınırsız rekabeti dünya ekonomisini periyodik bozulmalarla parçalıyor. Her bir ulusal sermaye anarşik rekabette korunma için, ekonomik yarıştaarkasında askeri ve diplomatik kudretin desteğini arayarak kendi devletinin gücüne bakıyor. Bu dinamik, sıradışı bir yıkım getiren bir kesintisiz savaşım yüzyılı üretti. Bu
yüzyılda Dünya’nın savaşsız geçirdiği tek bir yıl olmadı. Modern emperyalist savaşar, çağdaş kapitalizmin gerici doğasını ve sosyalist dönüşüm için henüz çok taze olduğu gerçeğini tanımlar. Emperyalizm al-
PRAKSİS
tında servetin uçsuz bucaksızca birikimi ve insanlığın bilimdeki ilerlemesi insanlık çıkarına hizmet edeceği yerde gerçeküstü toplu iha silahlarının yaratılacağı yöntemler haline gelmişlerdir. Finans sermayesinin sözcüsü olan Wall Street Journal yakın zamanda Sırbistan’daki savaş ile ilgili böyle bir yorumda bulundu: “Paranın, refah devletini genişletmekte kullanılmasındansa hayat kurtrabilecek bombalar aldığını görmeyi tercih ederiz.”6
Kapitalizmin bu bombaları ve diğer “hayat kurtarıcı” araçları emperyalist savaşın gerici karakterini, tarihte benzeri olmayan toplu katliamlara (Birinci Dünya Savaşı’ndaki 25 milyon ve İkinci Dünya Saaşı’ndaki
55 milyon ölü) ve bu kıyımı sivillere yöneltmeye yönelik eğilimini açığa çıkarıyor. Birinci Dünya Savaşı’ndan önce kurbanların yüzde 10’u tipik sivil kayıplardı. Her iki Dünya Savaşında ve Vietnam’da öldürülenlerin çoğunluğu sivillerdi. NATO’nunSırbistan’la savaşında basında öldürüldüğü bildirilenlerden yüzde 80 ila 90’ı Sırp ve Arnavut sivillerdi (kapitalist dilde “ikincil darbe”.) Bu gerçekler bu toplumsal düzenin bir tür
modern barbarlık olduğuna yönelik en büyük suçlamadır.
Lenin’in de gözlmlediği gibi emperyalist savaşlar, insanlığın ilerlemesine
katkıda bulunmak bir yana, modern soyguncular arasındaki ganimet
kavgasıdırlar. Yönetici sınıflar, kimin hangi ganimetleri çalacağı ve istismar alanını genişleteceği üzerine mücadele verirler. Yöntici sınıfın servet ve kâr amaçlı bu talancı savaşlarında emperyalistler arasında taraf
alınacak hiçbir cephe yoktur, hiçbiri tarihsel gelişimi ve işçi sınıfının çıkarlarını temsil etme bakımından birbirinden daha iyi değildir.
Bazı emperyalistler kendi dil paylarından yoksun bırakıldıklarından şikayet ediyorlar. Naziler, Almanyanın lebensraum’a, yaşam alanına olan
ihtiyacı üzerine kurdukları emperyalizmlerini, “eksikleri olan” bir ulus
olarak “plütokratik uluslar” tarafından, özellikle de İngiltere taraından
bundan yoksun bırakılmaları açısından mazur göstermeye çalışmışlardı. Mussolini Italya’sı “burjuva uluslar” olarak adlandırdığı büyük güçler
karşısında kendi emperyalizminin nispeten fakir olması nedeniyle bir
“proleter ulus” olduğunu bile iddia etmşti.
Küçük soyguncularla büyük soyguncular arasında, fakir soyguncularla zengin soyguncular arasında, eski soyguncularla yükselmekte olan
yeni soyguncular arasında, girişken soyguncularla statüskocu soyguncular arasında çok da fazla bir seçim şansı yok.Biz bütün soyguncuların karşısındayız. Biz bütün emperyalist savaşlara, fetih ve zulüm amaç-
147
PRAKSİS
148
lı gerici savaşlar oldukları için karşı çıkıyoruz. Bunlar sadece yönetici sınıfın çıkarlarına; kendi servet, güç ve ayrıcalıklarını genişletmek adına,
sadece kendi şçi sınıflarını değil yabancı işçi sınıflarını da istismar etmelerine zemin hazırlayarak hizmet eden savaşlardır. Taraflardan herhangi birinin savunucuları yalnızca düşman tarafın emperyalist dürtülerini, hırslarını, fetihlerini, müsaderelerini, istismarlrını ve suçlarını açık
ederken kendi yönetici sınıflarının emperyalizminin gizemli bir şekilde
demokratik, anti-faşist ya da başka bir yüce amaç haline gelmiş suçlarının sessiz ortakları olarak kalıyorlar.
Kapitalizmin ilerici evresinde yönetici sınıf kedi çıkarını ulusunun çıkarıyla özdeş olarak tanımlayabiliyordu. Emperyalizm altındaki zorluk, sıradan insanları kapitalist çıkarların aynı zamanda ulusal çıkarlarla aynı olduğuna ikna etmekte yatıyor. Hiçbir emperyalist ordu Daha Yüksek Çıkarlar ya da Kaptalist Fetih veya Petrol sloganlarının yazılı olduğu bayraklarla savaşa gitmez. Kapitalizmin uşakları - kitle medyası, kiliseler,
üniversiteler - insanları soykırıma karşı, demokrasi, saldırıya karşı savunma ya da başka bir onurlu amaç uğruna savaştıklarıa ikna etmek ve
böylece sermaye’nin sınıf çıkarlarını ve gerçek emperyalist savaş amaçlarını maskelemek için fazladan mesai yapıyorlar. Sosyalist karşı koyuş
çoğu zaman ideolojik yalanların ortaya çıkarılmasıyla, savaşın gerçek
yönelimlerini ve siyasi görşünü kanıtlamaklar başlamak durumundadır.
SAVUNMA VE SALDIRI SAVAŞLARI
Sözde kamuoyunun devlet hesaplarında rol oynamasından bu yana, ne
zaman ve nerede savaşmakta olan her bir tarafın, yürek ağrısı duymadan, anayurtlarını ve haklı davalarını düşmanın şrefsiz saldırılarından
korumak için kılıçlarını kınlarından çıkardıkları bir savaş olmuştur? Bu
efsane, oyunun barut ve kurşun kadar ayrılmaz bir parçasıdır.
ROSA LUXEMBURG, JUNİUS BROŞÜRÜ
Çağdaş emperyalist savaş doğasının gereği olarak, çatışmanın sonuda
çoğu zaman devrimci bir öfkeyle patlayan bir çelişkiye sahiptir. Kapitalist sınıf genellikle kendinden başka kimsenin yarar görmediği seferberliklere, asker alımına ve ağır vergilere ihtiyaç duyar. Bu çelişkiyi aşmak için savaştaki bütün ülkeler kamuoy desteği almak için kendi insanlarına yalan söylerler. Birinci yalan şudur: “Savaşı biz istemedik.
PRAKSİS
Düşman saldırısı bizi savaşa zorladı. Biz sadece kendimizi savunuyoruz.” Bütün taraflar kendilerini savunduklarını iddia ediyorlar. Sosyalistler bu dalavereperdesini aralayıp savaş halindeki ülkelerin emperyalist
ilişkilerini açıklığa kavuşturmak durumundadırlar.
Saldıran ülkenin hangisi olduğu sorusu devlet yalanlarını çürütmeye ve
savaşın siyasetini anlamaya yardımcı olabilir ancak savaş siyaseti kimin
sadıran ya da en saldırgan olduğuna ya da kimin savunucu olduğuna indirgenemez. Bu sorunun en ilkel hali “İlk kurşunu kimin attığı”dır.
Amaç kamuoyunu yönlendirip kendini savunma iddiasına inanmalarını sağlamaktır. Vietnam Savaşı 1964 Ağustos’unda, ABD’nin onkin
Körfezi’ndeki iki Amerikan gemisine ateş açıldığına dair suçlamaları
üzerine benzer bir olayla başlamıştı. Temsilciler Meclisi 416’ya 0 oyla,
hükümete “Güneydoğu Asya’yı Komünist saldırıya karşı savunmak”
adına gerekli görülen tüm önlemleri alması iin yetki veren Tonkin Körfezi yasa tasarısını kabul etti. Yıllar sonra Pentagon Belgeleri ortaya çıkardı ki Başkan Johnson bu tasarıyı aylar önce hazırlamış ve Birleşik
Devletler saldırıya uğradığını iddia edebilene kadar bekletmişti. Ayrıca, Pentagon Beleleri Turner Joy ve Maddox isimli Amerikan gemilerinin Kuzey Vietnam sularında casusluk ve adam kaçırma için bulunduklarını da belgeliyor. Kuzey Vietnamlıların gerçekte gemilere ateş açıp
açmadıkları çok açık değil. Açmış olsalar bile bu gerçek bize bu aeşin
nedeni ya da sözde “saldırı”nın arkasında yatan siyasi gerekçeler hakkında çok az şey söylüyor.
Amerikan halkını savaşın savunmacı doğasına ikna etmek için daha karmaşık bir düzen de Amerika’nın Kuzey Vietnam’a karşı 1965 Şubat’ında
hava harekatı balatma planıydı. Bombardıman kararı Johnson ve danışmanları tarafından üç ay önceden alınmıştı. Birleşik Kurmay Başkanlarına “provakatif saldırı” adını verdikleri bir stratejik plan kurmaları emri verilmişti Bu plan Kuzey Vietnam’ı sonunda ABD üslerine ate açmak zorunda bırakacak bir dizi sinir bozucu durumla tuzağa düşürmek
için yürütülen bir kampanyaydı. Aylar süren bu operasyonun sonrasında Vietnamlılar sonunda Pleiku’daki ABD üslerine saldırdıklarında Birleşik Devletler Güney Vietnam’ı Komünist saldırıan koruma iddiasıyla
önceden planlanmış hava harekatına başladı.
Amerika’nın istediği bu savaş için yaptığı manevralara rağmen, saldıranlar Vietnamlılar olsalardı bile, altta yatan savaş politikaları değişmemiş olacaktı: bu, Vietnamlılar için haklı bir uusal bağımsızlık adına, ABD
149
PRAKSİS
150
içinse emperyalist fetih adına verilmiş bir savaştı -saldıranın kim olduğunun bir önemi yoktu-. Eğer saldıran tarafın politikaları haklıysa biz
saldıran tarafı savunuruz. (Hatta ulusal bağımsızlığı kazanma amaçlı
bir savaşa neen olacak saldırgan bir politikayı gerekli görebiliriz.)
Son olarak, varolan emperyalist ilişkileri sürdürmek ya da değiştirmek isteyen emperyalist rakipler arasında görülen yapmacık savunmacı duruş bir sorun olarak karşımızda duruyor. Emperyalistler araı bir rekabette kimin saldıran kimin savunan taraf olduğu - değişken emperyalist eğilimler ağı içinde - bir yan gösteridir.
Toparlayacak olursak, bir tarafın saldırıyor olması size onun savaştaki savunmacı özelliği hakkında yalan söyleyip söylemedği hakknda bir fikir
verebilir ve onun emperyalist amaçlarının belirmesine olanak sağlayabilir. Ancak bu, savaşın siyasi dinamikleriyle ilgili en önemli soruları sizin için yanıtlamayacaktır.
DEMOKRATİK SAVAŞLAR
Biz diktatörlüğün ve faşizmin kabul ettirilmesin karşı koyan demokratik
savaşların yanındayız. Biz bu tür çatışmalarda taraf alırız çünkü, Lenin’in
de söylediği gibi, “Tam bir demokrasiyi yürürlüğe koymamış hiçbir muzaffer sosyalizm olamaz. Bu nedele proleterya, demokrasi için geniş
çerçeveli, tutarlı e devrimci bir mücadele vermeden burjuva üzerindeki zaferi için hazır olamaz.”8 Çağdaş dünyada demokrasiye karşı yapılan neredeyse bütün saldırılar çalışanların demokratik haklarına ve onlara ait demokratik kurumlara (birlikler, çalışanların basını, partier ve
siyasi örgütler gibi) karşı yapılmaktadır. Biz kendi devrimci yöntemimizle demokrasiye karşı bütün saldırılara karşıyız ve demokrasiye karşı her saldırının demokrasi için bir savaşa dönüşebileceğinin farkındayız. 1917 Rus Devrimi’ndeki General Korniov vakası aydınlatıcı bir örnektir. Rus Devrimi sırasında General Kornilov burjuva Kerensky yönetimine karşı sağ kanattan bi hükümet darbesi başlatmıştı. Bolşevikler
darbenin Sovyetleri yoketmek, işçi demokrasisini bastırmak ve sğcı bir
diktatorya kurmakiçin toprak sahipleri ve kapitalistler tarafından yapılan bir girişim olduğunu anladılar. Savaşın kesin karakteri bu olduğu
için de Bolşevikler Kerensky’i savundular, her ne kadar Kerensky zamanında işçi sınıfının gösterileri bastırılmış, Bolşevik gazetelri yasaklanmış, Trotsky ve diğer Bolşevik liderler hapse atılmış ve Lenin saklanmaya zorlanmış olsa bile.
PRAKSİS
Ancak Kerensky’le güçlerini birleştirirlerken Bolşevikler Kerensky yönetimini desteklemediler. Lenin bunu şöyle açıklıyor:
Aynı Kerensky’nin askerlri gibi biz de Kornilov’a karşı savaşıyoruz ancak biz Kerensky’i desteklemiyoruz. Tersine, yaptığımız şey onun zayıflığını ortaya koymak. Kerensky’ye karşı mücadelemizin şeklini değiştirmekteyiz. Ona olan düşmanlığımızı hiçbir şekilde azaltmayarak,
söyledğimiz tek bir sözü bile geri almayarak, onu devirme hedefimizden vazgeçmeyerek diyoruz ki halihazırdaki durumu hesaba katmalıyız. Kerensky’yi hemen devirmemeliyiz. Muzaffer proleterya gücü hedefimizden uzaklamış olduğumuzu düşünmek yanlıştır. Hayır. Buna ok
yaklaştık, doğrudan değil ama başka taraflardan. Şu anda Kerensky’ye
karşı doğrudan bir kampanya yürütmek yerine dolaylı olarak ona karşı olmalıyız, yani Kornilov’a karşı hep daha aktif, gerçek bir devrimci savaşı talep etmeliyiz. Yalnızca bu savaşın glişimi bizi iktidara ulaştıracaktır, fakat propagandamızda bundan mümkün olduğunca az söz etmeliyiz. Ülkenin korunması hakkındaki, devrimci demokratların birleştiği bir cephe hakkındaki, geçiçi bir hükümeti desteklemek hakkındaki bütün cümlelere karşı amasız bir savaş vermeliyiz çünkü bunlar sadece boş laflardır. Biz zamanın hareket zamanı olduğunu döylemeliyiz.
Bolşevikler, Sovyetlerin Askeri Devrimci Komitesini yarattılar ve fabrikalarda, 40,000 kişilik güce sahip işçi milislerden oluşan olan Kızıl
Kormalar’ı örgütlediler. Bu başarılı siyaset Petrograd ve Moskova Sovyetlerinde Bolşevikler için çoğunluğu kazanarak Kerensky’e karşı sonradan gelecek ayaklanmaların temelini oluşturdu. Hükümet güçleriyle işbirliği yaparak bir savaşı desteklerken savaşa öndelik eden hükümeti desteklemeyi reddetmek Marksist sözlüğe “askeri destek var, siyasi destek yok” şeklinde geçmiştir. Bu askeri değil siyasi bir duruştur. Bu,
çoğunlukla bir savaşın politikasını destekleyip önderini desteklemezken tuttuğumuz yoldur. Bolşevkler bu ince ve önemli ayrımı yapmamış olsalardı Sovyet gücüne düşman olan ve emperyalist Birinci Dünya Savaşını devam ettirmek isteyen geçici hükümeti destekleme tuzağına düşeceklerdi.
Aşırı solcu, apolitik püristler genellikle savaş politikasını reddeteler
de politik desteği kesmezler. Alman Devrimi sırasında 1920’da Kapp
Putsch sosyal demokrat hükümeti devirerek askeri bir diktatorya kurmaya çalışmıştı. Önceki 18 ay süresinde Sosyal Demokratlar orduyla
işbirliği yaparak işçi konseylerini bastıracak kaşıdevrimi örgütlemişti.
151
PRAKSİS
152
Sağ, ditatoryaı kurmak için girişimde bulununca, Sosyal Demokratlar
ve sendikalar saldırıyı mağlup eden başarılı bir genel grev örgütlediler.
Komünist Parti iki tarafın da kapitalizmin karşıdevrimci köleleri oldukları nedenine dayaarak genel grevi desteklemeyi başlangıçta reddetti.
Doğru, ancak bu mücadeleyi diğerlerinden ayıran soruları ıskalıyordu:
burjuva demokrasisi ve diktatorya arasındaki fark, demokrasinin işçi sınıfı tarafından korunması ve demokrasi savunusunun nasıl bir dvrimci
saldırıya dönüştürülebileceği.
FAŞİZME KARŞI SAVAŞLAR
İspanyol İç Savaşı demokrasiyi Franco’nun faşizminden korumak için verilmiş bir savaştı. Fakat İspanyol Cumhuriyetçi hükümeti, savaşı devam
ettirmenin sınıf çıkarlarıyla tutarlılık gösterdiği apitalistler ve reformcu sosyalist partilerden oluşan bir koalisyondu. Franco’nun askerlerinin Faslı olmalarına ve koloniye özgürlük verilmesi halinde orduda parçalanmanın başlaması ihtimaline rağmen Fas’a özgürlük tanımayı reddettiler. Cumhuriyetten tara alan İspanyol kapitalistleri kendilerini faşizm karşıtlığından çok emperyalizme adamışlardı.
Bu sırada Cumhuriyetçi tarafta bir sosyal devrim ortaya çıkıyordu. İşçiler
silahlara el koyuyor, faşistlerle savaşmak için fabrika milislerini yaratıyor ve fabrkalarda işçilerin kontrolünü tesis ediyorlardı ve köylüler topraklara el koyuyor ve onları ortaklaştırıyorlardı. Cumhuriyetçi hükümet
“antifaşist birlik” adına işçilerin devrimini yoketmek ve kapitalistleri yatıştırmak için elinden geleni yaptı. Hükümet, u yolun köylüleri ve işçi sınıfını demoralize ederek Franco’nun zaferini olası hale getireceği gerçeğine rağmen bu yolu izledi. Sonuçta Cumhuriyet, Franco’nun zaferini sosyalist devrimden daha az zararlı bulmuştu.
Devrimci Marksistler Cumhuriyetçi Demokrsinin tarafındaydılar ve silahlarını faşistlere yöneltmişlerdi, ancak onlar (Kornilov olayındaki Bolşeviklere benzer biçimde) Cumhuriyet taraftarları değildiler. Faşizme karşı zafer ancak devrimci önlemlerle - Fas için özgürlük, çiftçiler için toprak, fabikalarda işçi hakimiyeti - kazanılabilirdi ve bu Cumhuriyetçi hükümete karşı devrimci bir mücadele gerektiriyordu. Bir savaşın nasıl
başlatıldığıyla ilgili sınıf politikaları, o savaşın sonucu hakkında hüküm
verebilir.
Bazı durumlarda savaşmamak işçi sınfının başına gelecek en kötü kader
olabilir. Hitler ve Naziler iktidara savaşmadan, barışçı yollardan geldiler.
PRAKSİS
Örgütlü, silahlı ve şiddetli bir direnişin yokluğu işçi partilerinin liderlerinin iflas etmiş politikalarının bir devamıydı. Stalin’in aşırı socu Üçüncü Evre çizgisi altındaki Komünistler sosyal demokrasinin sosyal faşizm
olduğunu hatta faşizmden de kötü olduğunu ve burjuva demokrasisinin savunmaya değmeyecek bir başka faşizm türü olduğunu iddia ettiler. Sosyal demokratlar Hitler’in iktidara yükelişinin yasal ve demokratik olmasından dolayı kabulünü öğütlediler. Şiddetli direnişi gereksiz
olduğu için önlediler çünkü iddialarına göre Naziler parlamenter sorumlulukl karşılaştıkları zaman anayasaya uygun şekilde hareket edeceklerdi. Demokrasiyi savnmak için savaşmamaları Alman işçi hareketini yok etti.
153
ULUSAL BAĞIMSIZLIK SAVAŞLARI
Yirminci yüzyıl savaşlarının karakteri emperyalizm olduğu kadar diyalektik karşıtı olan emperyalizme karşı ulusal özgürlük mücadeleleridir
de. Kendi kararını verebilme,bir ulusun siyasi kaderini herhangi bir dış
egemenlikten bağımsız olarak belirleyebileceği bir demokratik haktır. Bu aynı zamanda bir ulusun ayrılıp kendi devletini kurabilmesi ya
da başka bir devletle birleşebilmesi anlamına da gelir. Bu, tüm tutarlı demkratlar tarafından savunulması gereken bir haktır. Yine de sosyalistler dışında hemen hemen hiç kimse karar verme özgürlüğünü, sadece bazı ülkelerin bir ayrıcalığı olmasından ziyade tüm ulusların uyması gereken bir kural olarak savumamaktadır.
Karar vere özgürlüğünün karşıtı, baskıcı ulusun lehine ve ele geçirilmiş
ulusun aleyhine yapılmış bir ilhaktır. Dış fetihlerin yalnızca yönetici sınıfın yararına olmasına rağmen, işçi sınıfı kendi yönetici sınıfının şövenist ve ırkçı fikirlerini çoğu zaman kabul eer. İşçiler kendi uluslarının (aslında kendi yönetici sınıflarının) başka ulusları yönetmeye hakkı olduğunnu kabul edebilirler. Yönetici sınıfın ulusal sövenizminin bu
kabulü, baskıcı ulusun işçilerini kendi ulusal burjuvasının köleleri haline getirir. Eğr işçiler buna inanmayacak olurlarsa, yönetici sınıfları yabancı ülkeleri istismar ederek ve baskı altında tutarak kendi özgürlükleri için mücadele verme gerekliliğinin üstesinden gelecektir. Marx’ın
gözlemlediği gibi, “Başka bir ulusu ezen hiçbir ulus özür olamaz.” Ulusal şövenizm düşünceleri Amerikalılar arasında, Amerikan emperyalizminin zihniyetini ve kibrini hoşgören liberaller ve solcular da dahil olmak üzere yaygındır. Onlar kendi yönetici sınıflarının dış müdahaleler-
PRAKSİS
154
de bulunmaya hakkı olduğuna inaırlar çünkü bunlar o ülkelerin iyiliği için yapılmaktadır. ABD’nin insani duyarlılığına duydukları bu dokunaklı güveni sadece kendi kapitalist sınıflarına saklarlar, ABD’nin rakiplerine değil. ABD yönetici kesimi 2-3 milyon Vietnamlı sivili öldürürken,
Vitnamlıların insanca korunması adına New York ve diğer Amerikan şehirlerini bombalamak için Rusya’ya ya da Çin’e çağrı yapılmadı.
Bir mazlum devletin, liderleri ya da yönetici sınıfı ne kadar demokrasiden
uzak olursa olsun, kendi kararını vermeye hakkı vadır. Ulusal bağımsızlık sosyalizm değildir ve bir yönetici sınıf çoğu zaman onun için verilen
için mücadeleye kendisinin bütün yönetici sınıf hatalarıyla beraber liderlik eder. Bir ulusun özgür olması için liderlerinin sosyalist standartlara uymasının gerkliliği gibi bir koşul öne sürmüyoruz. Eğer bir savaş
kesin olarak, kendi kararını verme yetkisi için verilen mücadelenin politikalarını devam ettiriyorsa, bu onun bir ulusal bağımsızlık savaşı olduğunu gösterir ve biz de bunu destekleriz.
Vietnam savaşıda, Ulusal Bağımsızlık Cephesi (UBC), Güney Vietnamın işbirlikçi rejimini kuşatan, Amerikalı efendilerin bağımlıları ve koruyucuları olan toprak sahibi kapitalist hizip ve onun kuklaları dışında tüm
Vietnam ulusu tarafından destekleniyordu. Amerika’nın Vitnam’a karşı
savaşı bir “Kirli savaş”tı, tüm insanlara karşı bir savaştı. ABD askerlerinin
söylediği gibi kimin düşman olduğunu söylemek imkansızdı - herkes
düşmandı.Bu gerçek ABD ordusunun komutanlarını daha önceden sadece faşist ordularla ilişkilendiriln soykırımsal suçlar işlemeye yöneltti. My Lai köyünde, ABD askerleri komutanlarını izleyerek her bir erkek,
kadın ve çocuğu öldürdüler - 400’den fazla insan. My Lai, Amerikan yönetici sınıfının savaş suçlarından dolayı hiç yargılanmadığı bu tür düzinelere rezilliklerinden birisi.
Biz, Vietnam Savaşı sırasında “barış yanlısı” değildik, “anlaşmazlığa şiddet kullanmadan çözüm getirme” taraftarı değildik ya da iki taraf arasınddaki farklılıkların görüşme masasına yatırılmasından yana değildik. Biz ABD savaşnın karşısında ve ABD mağlubiyetinden yanaydık.
Biz UBC’nin, Vietnamın mücadelesini yöneten hareketin, politikalarını
desteklemediğimiz Stalinist yönetimine rağmen, zaferinden yanaydık.
Ona bahane bulmaya çalışan solun büyük kısmının ya da UBC’yi Stalinisler tarafından yönetildiği için sosyalist olarak ele alan Maocular ve
ortodoks Toçkistlerin aksine biz bu yönetimle ilgili hayallere kapılmadık. Biliyorduk ki UBC onları daha rahat istismar edebilmek için işçilerin
PRAKSİS
ve köylülerin gücünü ve demokratik haklaı tümden reddeden bir kapitalist devlet rejimi kuracaktı. Vietnam halkı, sonucunun ne olacağından ve yönetiminin demokrasi karşıtı mizcından bağımsız olarak, kaderini belirleme hakkına sahipti. Bu yönetimi devirmek Vietnamlı işçi
sınıfının göreviydi, demoratik imzasını milyonlarca sivili bombalayarak
atan Amerikan emperyalizmine verilmiş bir görev değil.
Biz Vietnam’ın zaferinin emperyalizm karşıtı mücadele için ne anlama
geldiğini de kavradık. Önde gelen Marksistlerden Hal Draper, o zaman
için şöyle yazıştı:
Amerika’daki devrimci sosyalistler olarak birinci düşmanımız Amerikan
kapitalizmi ve onun emperyalizmidir. Yurtta Amerikan kapitalizmiyle
ve dışarıda Amerikan emperyalizmiyle bütün yollardan savaşmayı diliyoruz. Aslında bu ikisi tek bir savaş, dışarıda Amerikan emperyalizmin her zayıflayışı ya da mağlubiyeti içeride yerli kapitalist güç yapısını zayıflatarak direnişi kolaylaştırıyor. Aynısı diğer emperyalist devletler için de geçerli çünkü herhangi bir emperyalist gücün zayıflaması ya
da mağlubiyeteuğraması dünya emperyalizminin birbirine bağlı yapısı içerisinde yankı buluyor. Bu nedenle, tarafsız olarak, herhangi bir insan tarafından yürütülen her anti-emperyalist mücadele yurttaki devrimci değişimin güçlerine yardım edecektir.10
1920’lerde Komüntrn benzer şekilde dünya devriminin emperyalist ülkelerdeki işçi sınıflarının emperyalizme karşı ulusal savaşlar veren sömürgeci dünyanın insanlarıyla ittifak içindeki ortak mücadelesi olacağını iddia etmişti.
155
NATO’NUN SAVAŞ POLİTİKALARI
Stalinizmin n yıl önceki çöküşü, “tarihin bitişi”nin, anlaşmazlıkların olmadığı bir demokrasi ve refah döneminin müjdecisi olarak görülmüştü.
Kapitalist gerçeklik bu yanılsamayı çabucak parçaladı. Yugoslavya çöktüğünde, etnik olarak karışık bölgelerdeki halklar aras katliamlar, ekonomik açıdan varlıklarını sürdüremeyecek durumdaki mini-devletleri
için nüfus ve toprak kazanma hırsı içindeki rakip yönetici sınıflar tarafından körüklendi ve kurtulanlar emperyalist güçlerin müvekkil bağımlıları haline geldiler. Bu kabus alternatif ise bütün Balkan halklarının eşitliğini ve ulusal halklarını koruyan bir Balkan Federasyonu’dur.
Yugoslavya’yı yok eden savaşlarda, Bush hükümetinin söylediği üzere,
Amerika’nın “savaşta hiçbir köpeğe sahip değildi.” Etnik savaşa asıl tep-
PRAKSİS
156
kisitatlı bir ihmalkarlıktı: bırakın Avrupalılar halletsin. Fakat Amerika
adım adım Balkan bataklığına doğru çekildi.
ABD için NATO’nun Sırbistan’a karşı savaşındaki politikaları, emperyalizminin en büyük ödüllerinden ve stratejik varlıklarından bir olan Avrpa üzerindeki askeri hegemonyayı sürdürmek içindi. Bunu başarmak
için ABD Milosevic’i Balkanlar üzerinde egemenlik kurup dengeleri bozarak Avrupa üzerindeki ABD etkisini tehlikeye atmaktan alıkoymak
zorundaydı. İlk hedef Bosna Savaşında Avrupalı güçlerinbu savaşı bitirmek için kendi çatışan emperyalist çıkarları içinde çok fazla bölündükleri anlaşıldığında ortaya çıktı. Amerika “Vazgeçilmez Ülke” olma,
Avrupa’daki “barışçı” statüskoyu detim altında tutabilecek tek güç
olma fırsatını kaçırmadı. ABD bu savştaki ulusal çıkarının NATO’nun güvenilirliği olduğunu yüksek sesle ilan ediyor, öyle bir NATO ki sahip olduğu politikalar gerçekte ABD’nin politikaları. NATO elli yıl önce kapitalist Avrupa’yı rakip Rus emperyalizmine karşı Amerikan egemenlğinde örgütlemk için bir “savunma” birliği olarak kuruldu. Soğuk Savaş’ın
bitmesiyle NATO’nun arkasında yatan mantık geçersiz kaldı. Fakat ABD
için NATO vazgeçmek için çok değerliydi. NATO için bir “saldırı birliği”
şeklinde ve bunun Rusya ve Çin için yaratacağı tehtid rağmen yeni bir
rol bulundu. Devlet dairesi anlayışı içerisinde NATO, vazgeçilmez ABD
şefliği altında görev yapacak bir ekip gibi davranacak. Bütün savaşlar
yeni silahları ve stratejileri denemek için bier sahne olarak kullanılıyor,
bu savaşta da yeni NTO planı deneniyor.
Bu savaşta ABD’nin hazır bir ekonomik çıkarı yok fakat galip çıkarsa güçlendirilmiş askeri pozisyonunu küresel ticarette ayrıcalıklar kazanmak
için kuvvet olarak kullanacak. Artı bir sigorta önlemi olarak da eğer
dünya ticari bloklaraayrışırsa ABD, Avrupa’nın askeri koruyucusu olarak Ortak Pazar bloğunun dışında tutulamayacak.
ABD bu savaşı istedi - daha doğrusu istediği şeyi ancak savaşla elde
edebilirdi. Rambouillet’te Milosevic’e şartları arasında NATO’ya
Yugoslavya’da istediği yee asker konumlandırması yetkisinin de bulunduğu bir ültimatom verdi. Bu şartların zorunluğ olarak reddedileceğini
biliyorlardı. Albright ve Clinton’ı eleştiren bazılarının söylediği gibi bu
bir diplomatik başarısızlık ya da beceriksizlik değildi. Bu ABD’nn bilinçli
olarak yaptığı ve Rambouillet’le sonuçlanacak aylar boyunca bir şartlı
teslim ya da savaşla sonuçlanması ,çin çok çalıştığı bir hesaptı. Yine de
bu süre zarfında istihbarat raporlarının kendilerine olacağını bildirdiği
PRAKSİS
etnik temizlikten Kosova rnavutlarını korumak için hiçbir plan yapmadılar. Böyle bir insanlık dramı Sırbistan’a karşı açılacak savaşı haklı çıkarmak ve emperyalist ilişkiler ağını gizlemek için kullanışlı bir yoldu.
Bu savaştaki mülteciler savunma savaşı iddiasına hizmet ettiler:”Diğer
tarafların hareketleri nedeniyle bu savaşa zorlandık. Başka bir insancıl
seçeneğimiz yoktu. Bu savaş o insanları korumak içindir.”
Fakat Sırbistan’a karşı verilen ABD savaşı kesinlikle mültecileri korumak
ya da zulümleri önlemek için değildi. ABD mperyalizmi tarafından hergün zulümler işleniyor. NATO’nun savaşı sadece Milosevic rejimine
ve ordusuna değilaynı zamanda Sırp halkına da yönelikti. Böylelikle,
Milosevic’in Sırbistan üzerindeki siyasi egemnliğine cesaret verdi ve
demokratik muhalefeti yele bir etti. Amerikan savaş politikası Sırbistanın ekonomik altyapısını yıkmaktan, onu bombalayıp “taş devrine geri
göndermekten” geçiyordu. Amerikan politikası Sırp halkının yaşamını ve sağlığını harab etmek, onları ABD iradesine boyun eğene kadar
susuz,elektriksiz, hastanesiz, sağlıklarını koruyamayacak halde bırakmak üzere tasarlanmıştı. Aylar boyunca Amerikan siyaseti pilotlara “talihsiz serseri roketler”le hedefi ıskalamalarına neden olacak yüksekliklerde uçmalarını emretti. Birkaç Amerikan askerininolası kaybıyla karşılaştırıldığında binlerce erkek, kadın ve çocuğun öldürülmesinin hiçbir
şey olduğuna karar verilmişti. Yerel direnişi dizginlemek için yapılan bu
hesap Sırp sivillere karşı kibirli, emperyalist aşağılamalardan geliyordu. ABD yönetici sııfının “insancılığı” geri dönüştürülmüş Vietnam Savaşı taktikleriyle örnekleniyor: Amerika hevenk bombalarını, tek amacı cinayet olan antipersonel silahları yerleşim alanlarının üzerine bırakıyor. Savaşın ilk iki ayında NATO birkaç sırp askerini ancak bunn yanında yüzlerce Sırp ve Arnavut sivili öldürdü. ABD/NATO emperyalist savaşının gerici karakteri politikalrında ve sonuçlarında da varlığını sürdürüyor. Birleşmiş Milletler’i ABD kontrol ettiği sürece BM mahkemeleri Clinton’a, Blair ve işbirlikçilerine arşı savaş suçluları olduklarına yönelik ithamlarda bulunmayacaktır.
157
SIRBİSTAN’IN SAVAŞ POLİTİKALARI
Sırbistan’ın bu savaştaki politikaları “Kosova Sırbistan’dır” sloganında
toplanabilir. Sırp hükümeti devam ettirilen, dayatılan Kosova’yla birleşme içinArnavut nüfusun yüzde 90’ı ayrılma hakkı talep etse de mücadele veriyor. Sırbistan Kosova’yı 1912-13 emperyalist Balkan Savaş-
PRAKSİS
158
ları sonunda zorla Arnavutluk’tan ayırıp kendine kattı. Arnavutlar eski
Yugoslavya’daki baskı altındaki tek ulustu.
Sırplarca yaplan etnik temizlik onların tarafından savaşın gerici mizacının anahtarıydı: bu, bütün bir halka karşı yapılan bir savaştı. Filistinlilerin İsrail tarafından yerlerinden edilmeleri ve Bosna’nın etnik olarak
oyulmasına benzer şekilde toplu kaçışı zorunlu kımak için insanlık suçları işlendi. “Kosova Sırbistan’dır” iddiasını gerçek kılmak için tek yol Arnavut halkı buradan kaçırmaktır.
Milosevic’in Kosova’ya karşı savaşı Sırp işçi sınıfının çıkarına değildi. Rejimin politikaları Sırbistan’ı yıkıma götürüyord. Yalnızca bu savaşın politikalarını değiştirecek devrimci yöntemler - Milosevic’i devirmek,
Kosova’yı özgür bırakmak, işçileri silahlandırmak ve Yunanistan’ın,
İtalya’nın ve Almanya’nın işçilerine NATO’nun savaşını durdurmaları
için doğrudan siyasi başvruda bulunmak - NATO saldırısını mağlup etmek için gereken koşulları yaratabilirdi. Bu devrimci önlemler olmayınca Milosevic Sırp halkını kesin bir yenilgiye götürdü ve NATO’nun bölgenin hakimiyetini ele geçirmesi için ihtiyacı olan yolu açtı.
EMPERYALİS BİR SAVAŞTAKİ MİLLİYETÇİ UNSURLAR
Bu savaşta yasal bir ulusal unsur var - Kosovalı Arnavutların karar verme yetkisi. Eğer savaş sadece Sırplar ve Arnavutlar arasında kalsaydı sosyalistler vazifeleri gereği Kosovalı Arnavutları destekleyecekti.
Fakat savştaki ulusal bir unsur ulusal bir savaşla aynı şey değildir. Bu
Balkanlar’daki ilk savaş değil ve önceden olduğu gibi bu savaşta da bir
grubun - bu durumda etnik Arnavutların - gerçek ulusal istekleri büyük
güç politikalarının oyuncağı olmuştur. Bu, ilke olarak bir ulusal bağımsızlık mücadelesi değil, Amerikanın ulusal olarak ezilen bir gruba karşı yapılan yanlış hareketleri kendi emperyalizmi için piyon olarak kullandığı bir savaştır. Asıl savaşanlar Sırplar ve Arnavutlar değil, Sırplar ve
Amerikal’lılardır ki bu ikinci taraf Arnavutlar için oluşturdukları “korumayı” Balkanlar ve Avrupa üzerindeki kendi egemenliğini güçlendirmek için kullanmaktadır.
Savaşlarda ulusal savaş olarak tanımlanamayacak ulusal unsurların birçok
örneği mevcuttur. En ünlülerindenbiri de Birinci Dünya Savaşı’ndaki
Sırbistan unsurudur. Bu konu üzerine yazarken, Lenin şöyle demiştir:
İçinde bulunduğumuz savaştaki ulusal unsur yalnızca Sırbistan’ın
Avusturya’ya karşı olan savaşında bulunmaktadır. Sadece Sırbistan’da
PRAKSİS
ve Sırplarda uzun süreli ve milyonları, “halkın kitlelerini” kucaklayan ve
Sırbistan ve Arnavutluk arasındaki bu savaşın bunun “devamı” olduğu
bir ulusal bağımsızlık hareketi bulabiliyoruz. Bu savaş yalıtılmış bir savaş olsaydı, örneğin geniş çaplı Avrupa savaşıyla, İngltere ve Rusya’nın
bencil ve yırtıcı amaçlarıyla bağlantılı olmasaydı, Sırp burjuvazisinin zaferini istemek tüm sosyalistlerin görevi olurdu. Bu halihazırdaki savaştaki ulusal unsurlardan çıkarılacak tek ve kaçınılmaz sonuçtur...
Sırp-Avusturya savaşı genel Avrupa savaşı için ciddi bir önem taşımıyor ve taşıyamaz da.11
Rosa Luxemburg da aynı iddiada bulunmuştu:
Resmi olarak göz önüne alındığında eğer ulusal savunmaya hakkı olan
tek bir devlet olsaydı, o Sırbistan olurdu. Fakat Sırp milliyetçiliğinin altnda Rus emperyalizmi yatıyordu. Sırbistan dünya siyasetinin büyük
oyununda sadece bir piyondu.12
Kosovalı Arnavutların arkasında yatansa ABD emperyalizmi. Arnavut
mülteciler, KLA ve mini Balkan devletleri de onun piyonları. ABD karar verme özgürlüğüne yada Pax Americana’nın dengesini bozacak
devlet sınırlarının bir yeniden çizilimine prensipte karşı çıkıyor. ABD
Kosova’nın bağımsızlığını reddediyor, Kosovalı Arnavutların kendi gelecekleri hakkında demokratik yollardan karar verme haklarını reddediyor. Buun yerine ABD ve NATO, kendi Balkan “dengesi” anlayışları içerisinde özerk Kosova’nın Sırbistan’ın bir bölgesi olarak kalmasına karar veriyor.
ABD etnik temizliğe sadece kendi çıkarları söz konusu olduğunda karşı çıkıyor. Bir NATO üyesi olan Türkiye son yılda Milosevic’in öldürdüğü Arnavutlar’dan daha çok sayıda Kürt öldürdü. Bosna Savaşında,
ABD Hırvatistan’ın Krajina bölgesindeki 200,000 Sırpın etnik temizliğine kendi Dayton Mutabakatı’nı bozmak için sponsorluk etti. Siyasi nedenlerde dolayı ABD Ruanda’daki soykırıma göz kırptı ve on yıllardır
etnik temizliğe uğrayan Filistinlilerin karşısında İsrail’in şaşmaz koruyucusu olmaya devam ediyor. Şunu unutmayalım, bu, çıkarları söz konusu olduğunda 2 milyon Vietnamlıyı rahatlıkla öldüren aynı ABD yönetici sınıfıdır.
159
SAVAŞI BİTİRİN
Kosavalı Arnavutlar için duyduğumuz sempati bizi Amerika’nın
Sırbistan’a karşı savaşındaki emperyalist politikalarına karşı körleştire-
PRAKSİS
160
mez. NATO’nun bombalarıyla karşı karşıya gelen Sırp halkı, bizi Sırbistanın Kosova Arnavutların karşı verdiği ırkçı savaşı daha yeğ bularak
desteklemeye yöneltemez.
Amerikalılar olarak bizim asıl düşmanımız içimizdedir: jetleri Sırp halkını
bombalayan kendi yönetici sınıfımızdır. Sırbistan, dünyanın en büyük
askeri kuvvetlerinin birleşik kudretinekarşı düzenlenmiş dördüncü sınıf bir güçtür. Dünya barışına karşı ana tehlike Amerika tarafından gelmektedir. ABD’nin zaferi tek buyruğu yayılma için daha fazla savaş yapmak ve uzaklara yayılmış imparatorluğuna sıkı sıkıya bağlanmak olan
dünyanın en güçlüemperyalizmini daha da güçlendirecektir. En güçlü
silahlarımız ona karşı çevrilmelidir - onun propagandalarına, yalanlarına, zulmüne ve bizim adımıza yürüttüğü savaşlara.
Savaşa karşı mücadelelerinde, savaş karşıtı hareketi kurarken ve savaşa
karşı duyarılığı geliştirirken sosyalistler politik aydınlanma görevine de
sahiptirler. Anti-emperyalist davayı, ulusal bağımsızlığı, uluslararasılığı
ve savaşa karşı devrimci mücadeleyi savunacak olanlar sosyalistlerdir.
Bu görevler için, geçmişteki mücadeleleri öztleyen Marksizm’in teorik
mirasıyla güçlendiriliyoruz.
Bu yüzyıl başladığı şekilde bitiyor, insanlığın karşısında emperyalist barbarlık ve uluslararası sosyalizm seçenekleri duruyor. Emperyalist savaşa karşı çıkmak, yozlaşması sonsuz dehşetler yaratan kapitalist düzene
karşı sosyalist davadaki en önemli tez.
PRAKSİS

praksis - World Public Library

Transkript

Benzer belgeler

Haber - İrfan Erdoğan

mc2 hegeladornoyan

tarih felsefesi

Felsefe Öğretmenliği - Maltepe Üniversitesi

(ile) nereye

hegel ve tarih felsefesi - İletişim Fakültesi

“Jacques Derrida`nın, Hegel`in `Aufhebung` (ortadan kaldırma

Türkiye Komünist Partisi 1920 Programı 1