Sofralık Üzüm Adaptasyon Çeşitleri Makalesi

BAZI SOFRALIK ÜZÜM ÇEŞİTLERİNİN AÇIKTA
K.K.T.C. EKOLOJİK KOŞULLARINA ADAPTASYONLARI
Semih TANGOLAR(1)
Gültekin ÖZDEMİR(2)
Hatice BİLİR EKBİÇ(3)
Serpil GÖK TANGOLAR(4) Yesim REHBER DIKKAYA(5)
(1)Çukurova
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Adana, [email protected]
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Diyarbakır
(3) Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Ordu
(4)Çukurova Üniversitesi Adana Meslek Yüksekokulu, Adana
(5)Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Enstitüsü, K.K.T.C.
(2)Dicle
ÖZET
Bu araştırma Türkmenköy (Akdoğan/Magosa/K.K.T.C.) Araştırma İstasyonunda yürütülmüştür.
Araştırmada 7 beyaz, 15 renkli sofralık üzüm çeşidi yer almıştır. Çeşitler arası farklılığın belirlenmesi
amacıyla 2004 yılından (asmaların 4. yılı) itibaren 3 yıl süreyle olgunluk tarihleri belirlenmiş, üzümlerin
olgunlaşmasını takiben omca başına üzüm verimleri bulunmuş, alınan üzüm örneklerinde salkım ağırlıkları,
uzunluk ve genişlikleri, ayrıca tane ağırlıkları ve Suda Çözünebilir Kuru Madde özelliklerini (SÇKM) içeren
pomolojik analizler yapılmıştır.
Sonuçta Kıbrıs koşulları için renkli çekirdekli çeşitlerden Verigo, Early Cardinal, Cardinal, Horoz Karası,
Altoni Red, Alphonse Lavallée; beyaz çekirdekli çeşitlerden Yalova incisi, Italia ve Razakı; renkli
çekirdeksizlerden Pembe Çekirdeksiz ve Flame Seedless; beyaz çekirdeksizlerden ise Ergin Çekirdeksizi ve
Perlette çeşitlerinin önerilmesi uygun bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Üzüm, Bağ, Asma, Adaptasyon, Sofralık çeşit, Kıbrıs
GİRİŞ
Kıbrıs adası, üzüm yetiştiriciliğinde batı ve doğu arasında kavşak konumunda olup 4000 yıllık bir tarihe
sahiptir. Adada sofralık ve şaraplık üzüm amaçlı üzüm yetiştiriciliği tüm alanın %8’inde yapılırken 650000
kişilik nüfusun 30000 kişisi doğrudan ya da dolaylı olarak bu alanda çalışmaktadır.
K.K.T.C.’ de bağcılığın; 1. Bölge, Beşparmak dağlarının batı kesiminin güney eteklerinde bulunan yöre,
2. Bölge, Geçit kale’nin kuzeyinden başlayarak beşparmak dağlarına kadar olan bölge ve 3. Bölge de Karpaz
yarımadası olmak üzere üç bölgede yapılmaktadır.
K.K.T.C. kaliteli sofralık üzüm yetiştiriciliği bakımından yüksek bir kapasiteyi barındırmaktadır.
Bağcılığın yaygınlaştırılması, geliştirilmesi ve modernizasyonunun sağlanması amacıyla değişik zamanlarda
Türkiye’ den ve İtalya’ dan getirilen uzmanlarla yapılan incelemelerde mevcut durum saptanmış ve öneriler
yapılmıştır (Anonim, 1978; Özışık, 1993). Bu çalışmalar kapsamında değişik bölgelerde sofralık çeşitlerden
bağlar tesis edilmiştir. Ancak bu çabalara karşın beklenen gelişme sağlanamamıştır.
Bunun en önemli nedenleri arasında K.K.T.C. koşullarına uygun çeşitlerin adaptasyonunun yapılamaması
yer almaktadır. Bulunduğu enlem dereceleri K.K.T.C’ nin haziran-ağustos ayları arasında olgunlaşan çeşitlerle
böyle bir avantajın etkin şekilde kullanılabileceğini göstermektedir. Bu çalışma KKTC koşullarında
yetişebilecek sofralık çeşitlerin belirlenmesi amacıyla planlanmıştır.
MATERYAL VE YÖNTEM
Bu araştırma Türkmenköy (Akdoğan/ Magosa/K.K.T.C.) Araştırma İstasyonunda yürütülmüştür. Deneme
alanı başlıca özellikleri killi tınlı bünyeli, % 0-1 eğimli ve derin (90-120 cm), Paşaköy serisi içinde yer
almaktadır. Deneme alanı toprağı 90 cm’ ye kadar aynı fiziksel özelliklere sahip, organik maddece fakir, fosfor
ve potas açısından iyi durumdadır. Kireç oranı yüksek olup demir, bakır, çinko açısından yeterli manganca
zengindir (Çizelge 1).
Araştırmada Beyaz çeşitlerden Yalova İncisi, Perlette, Italia, Razakı, Sultani Çekirdeksiz, Ergin
Çekirdeksizi, Yuvarlak Çekirdeksiz; Renkli çeşitlerden ise Trakya ilkeren, Early Cardinal, Flame Seedless,
Yalova misketi, Cardinal, Uslu, Alphonse Lavallee, Hamburg Misketi, Horoz karası, Pembe Çekirdeksiz, 2B56, King’s Ruby, Malaga, Verigo ve Altoni Red olmak üzere 22 çeşit incelenmiştir. Çeşitler telli terbiye
sisteminde yetiştirilmiş ve 2x3 m sıra üzeri ve arası mesafeler uygulanmıştır. Çeşitler 3 yinelemeli olarak
denenmiştir. Parsel büyüklüğü 3 omca olarak düzenlenmiştir.
Uygulamaların etkisinin saptanması amacıyla gözlerin uyanması, tam çiçeklenme ve olgunluk tarihleri
belirlenmiştir. Üzümlerin olgunlaşmasını takiben omca başına üzüm verimleri bulunmuş, alınan üzüm
örneklerinde salkım ağırlıkları, uzunluk ve genişlikleri ile ayrıca, tane ağırlıkları ve Suda Çözünebilir Kuru
Madde’yi içeren pomolojik analizler yapılmıştır.
Elde edilen verilerin varyans analizi Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre COSTAT programı
kullanılarak yapılmış, uygulama ortalamalarının karşılaştırılmasında Tukey testinden yararlanılmıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Fenolojik Gözlem Bulguları
Yapılan fenolojik gözlemler Türkmenköy koşullarında gözlerde uyanmanın çeşitlere göre yıllara göre
bazı önemsiz farklılıklarla çok az değişmek üzere bütün çeşitlerde mart ayının ikinci yarısında (17-31 Mart),
tam çiçeklenmenin mayıs ayı ilk yarısında (4-17 Mayıs) gerçekleştiğini göstermiştir. Çeşitlerde olgunlaşmanın
aylara göre dağılımı ise Çizelge 2’ de verildiği gibi olmuştur. En erken olgunlaşma 25-30 Haziran arasında
Trakya ilkeren, Early Cardinal, Uslu çeşitlerinde saptanmıştır. Altoni Red ve Verigo çeşitleri ise en geç
olgunlaşan çeşitler olarak kaydedilmiştir.
Pomolojik Analiz Bulguları
Deneme kapsamında üzümlerin olgunlaşmasını takiben aşağıda belirtilen özellikler için pomolojik
analizler gerçekleştirilmiştir.
Salkım Ağırlığı (g)
Bazı sofralık çeşitlerin KKTC ekolojik koşullarına adaptasyonunun belirlenmesi amacıyla ölçümü
yapılan üzümlerdeki salkım ağırlığı değerleri Çizelge 3’ de gösterilmiştir. Bu çizelgeye göre salkım ağırlığı
bakımından en yüksek değer ilk iki yıl sonucuna göre Verigo çeşidinden alınmıştır. Kıbrıs koşullarında
adaptasyonu yüksek olarak bilinen Verigo çeşidini bu özellik bakımından 2005 yılında Horoz karası, Altoni
Red ve İtalya çeşitleri izlemiştir. 2007 yılında ise en yüksek değerler Ergin Çekirdeksizi, Horoz Karası,
Perlette ve Altoni Red çeşitlerinden elde edilmiştir. En düşük salkım ağırlığına sahip olan çeşitler ise 2004 yılı
için Hamburg Misketi, 2005 ve 2007 yılları için Yalova Misketi çeşitleri olmuştur.
Tane Ağırlığı (g)
Çizelge 5’ dan da izlenebildiği gibi en yüksek tane ağırlıkları Altoni Red çeşidi ile birlikte Horoz karası,
Razakı, İtalya ve Alphonse Lavallee, Malaga Cardinal ve Verigo çeşitlerinden alınmıştır. 2B-56, Sultani
Çekirdeksiz, Yuvarlak Çekirdeksiz ve Perlette çeşidi tanelerinin düşük tane ağırlığına sahip oldukları
belirlenmiştir (Çizelge 5).
Verim (g)
Çeşitlerin verim açısından elde edilen sonuçlarının üç yıl içinde oldukça değişim gösterdiği belirlenmiştir.
Özellikle verim gibi olan pomolojik kriterlerin uzun yıllar süreyle takip edilmesi bu bakımdan önem
taşımaktadır. Buna karşın sonuçlar genel olarak yorumlandığında 2004 yılı için Verigo çeşidinin bunu takiben
Altoni Red, Razakı, Horoz karası ve İtalya’nın en yüksek verimi verdiği belirlenirken; 2005 yılı için Hamburg
Misketi (15574 g) Ergin çekirdeksizi (14745 g), ve Early Cardinal (13823 g), üçüncü yıl ise Perlette, Horoz
Karası, Cardinal ve Yalova incisi çeşitlerinden en yüksek verim alındığı saptanmıştır (Çizelge 6).
Çizelge 2. Çeşit olgunlaşmasının aylara göre dağılımı
Olgunlaşma zamanı
Çeşitler
25-30 Haziran
Trakya İlkeren, Early Cardinal, Uslu
1-15 Temmuz
Perlette, Ergin çekirdeksizi, Cardinal, Yalova Misketi, Yalova İncisi, Flame Seedless
16-31 Temmuz
Pembe çekirdeksiz, Horoz Karası, Malaga, Yuvarlak Çekirdeksiz, Sultani Çekirdeksiz
1-15 Ağustos
Razakı, Alphonse Lavallee, Italya, Hamburg Misketi, King’s Ruby, 2B-56
16-31 Ağustos
Altoni Red, Verigo
Çizelge 3. Sofralık çeşitlerde belirlenen salkım ağırlığı değerleri (g)
Çeşitler
2004
2005
2007
Verigo
516.0 a
1177.0 a
559.3 bcde
Pembe çekirdeksiz
495.7 ab
371.3 efgh
546.4 bcde
Horoz Karası
468.0 abc
736.8 b
875.0 a
Yuvarlak Çekirdeksiz 412.7 abcde
399.9 efgh
467.3 bcdef
Perlette
385.3 abcdef
513.6 bcdef
700.7 ab
Ergin çekirdeksizi
384.0 abcdef
598.9 bcde
896.5 a
Italya
377.5 abcdef
683.6 bcd
382.5 cdefg
Sultani Çekirdeksiz
379.0 abcdef
364.1 efgh
578.3 bcd
Early Cardinal
366.4 abcdef
511.0 bcdef
285.5 fg
Razakı
364.0 abcdefg
479.4 cdefg
428.3 cdef
Alphonse Lavallee
354.5 abcdefg
460.1 cdefg
537.0 bcde
Malaga
336.5 bcdefg
247.5 gh
482.7 bcdef
Altoni Red
326.5 cdefg
700.5 bc
586.0 bc
King’s Ruby
323.0 cdefgh
522.0 bcdef
450.7 cdef
Yalova Misketi
310.7 cdefgh
187.2 h
169.7 g
Yalova İncisi
297.7 defgh
416.7 efgh
427.3 cdef
2B-56
284.3 defgh
413.0 efgh
342.8 defg
Trakya İlkeren
262.0 defgh
325.8 fgh
246.3 fg
Cardinal
255.6 efgh
478.9 cdefg
404.6 cdefg
Uslu
243.0 fgh
465.3 cdefg
332.6 efg
Flame Seedless
202.5 gh
487.5 cdefg
293.0 fg
Hamburg Misketi
162.3 h
454.9 defg
252.7 fg
D %5
162.2
241.6
242.6
Çizelge 5. Sofralık çeşitlerde belirlenen tane ağırlık değerleri (g)
Çeşitler
2004
2005
2007
Altoni Red
7.5 a
8.0 a
6.1 a
Horoz karası
7.2 ab
7.2 ab
5.7 a
Razakı
7.1 ab
6.3 abc
6.2 a
Italya
6.9 abc
7.4 ab
6.5 a
Alphonse Lavallee
6.7 abc
6.8 ab
5.3 a
Malaga
6.1 abcd
5.9 abcd
6.2 a
Cardinal
5.9 abcd
7.1 ab
6.3 a
Verigo
5.7 abcde
6.1 abc
5.8 a
Uslu
5.2 bcde
5.0 bcdef
2.0 d
Early Cardinal
4.9 cdef
5.7 abcde
5.4 a
Yalova İncisi
4.4 defg
4.9 bcdefg
4.7 ab
Ergin çekirdeksizi
3.8 efgh
3.5 defgh
2.8 bcd
Hamburg Misketi
3.8 efgh
3.9 cdefgh
4.5 abc
Yalova Misketi
3.7 efgh
2.5 fgh
1.8 d
Trakya İlkeren
3.1 fghi
3.3e fgh
2.5 cd
King’s Ruby
2.9 fghi
2.7 fgh
2.8 bcd
Pembe çekirdeksiz
2.8 ghi
2.4 gh
2.7 cd
Flame Seedless
2.5 ghi
2.3 h
2.8 bcd
Perlette
2.3 hi
3.3 efgh
2.0 d
Yuvarlak Çekirdeksiz
2.1 hi
1.5 h
1.5 d
2B-56
1.8 hi
1.5 h
1.8 d
Sultani Çekirdeksiz
1.6 i
2.1 h
1.9 d
D %5
2.1
2.5
2.1
Çizelge 6. Sofralık çeşitlerde belirlenen verim değerleri (g/omca)
Çeşitler
2004
2005
2007
Hamburg Misketi
809 f
15574 a
4697 cde
Verigo
2621 a
3437 fgh
5580 cde
Altoni Red
2519 ab
4893 dfgh
9790 abcde
Razakı
2330 abc
5253 defgh
5900 cde
Horoz Karası
2282 abc
4914 defgh
14546 ab
Italya
2200 abc
11045 abc
7820 bcde
Yuvarlak Çekirdeksiz
2035 abcd
3302 gh
4250 de
Pembe Çekirdeksiz
2011 abcde
8404 cdef
7263 bcde
Perlette
1913 abcdef
8116 cdefg
16065 a
Sultani Çekirdeksiz
1887 abcdef
1895 h
7330 bcde
Ergin Çekirdeksizi
1856 abcdef
14745 ab
10975 abcd
Flame Seedless
1776 abcdef
7584 cdefg
9263 abcde
Yalova İncisi
1766 abcdef
7461 cdefg
12255 abcd
Early Cardinal
1721 abcdefg
13823 ab
11598 abcd
Alphonse Lavallee
1676 bcdefg
11167 abc
6940 bcde
King’s Ruby
1613 bcdefg
6762 cdefgh
10865 abcd
Malaga
1526 cdefg
8766 cde
6750 bcde
Yalova Misketi
1502 cdefg
10741 abc
5940 cde
2B-56
1418 cdefg
8326 cdef
2561 e
Cardinal
1125 defg
11129 abc
12568 abc
Uslu
1077 efg
4640 efgh
4770 cde
Trakya İlkeren
1027 fg
8164 cdefg
4973 cde
D %5
938
4988
8047
KAYNAKLAR
Anonim, 1978. Bağcılığı Geliştirme Projesi. Kıbrıs Türk Federe Devleti Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi.
Cabaroğlu, T., Canbaş, A. ve Tangolar, S., 1997. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi deneme bağında yetiştirilen beyaz Semillon ve İskenderiye M isketi üzümlerinin şaraplık değerleri üzerine bir araştırma.
Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 12 (4):87-96.
Çelik, H., Ağaoğlu, Y.S., Fidan, Y., M arasalı, B. ve Söylemezoğlu, G. 1998. Genel Bağcılık. Sunfidan A.Ş. M esleki Kitaplar Serisi 1. Fersa M atbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Ankara.
Çelik, S., 2007. Bağcılık (Ampeloloji) Cilt 1. Genişletilmiş 2. Baskı. Avcı Ofset. İstanbul. Namık Kemal Üniv. Ziraat Fak. Bahçe Bitkileri Bölümü.Tekirdağ.428 s.
Ergenoğlu, F., Çevik, B., Tangolar, S. ve Gürsöz, S., 1997. Sulamanın GAP alanında yüksek verimli sofralık ve şaraplık üzüm çeşitlerinin verim ve kalitelerine etkisi (II. Araştırma Dilimi).
Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Genel Yayın No: 199, GAP yayınları no: 114.
Özdemir, G. ve Tangolar, S., 2005. Diyarbakır ve Adana Koşullarında Yetiştirilen Bazı Sofralık Üzüm Çeşitlerinde Fenolojik Devreler ile Etkili Sıcaklık Toplamı Değerleri ve Bazı Kalite
Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkiye 6. Bağcılık Sempozyumu: 446-453. 19-23 Eylül 2005, Tekirdağ.
Özışık, S., 1993. M ehmetçik Yöresine Uygun Şaraplık üzüm Çeşitlerinin Tespiti Hakkında Rapor.
Tangolar, S. ve Ergenoğlu, F., 1989. Değişik anaçların erkenci bazı üzüm çeşitlerinde erkencilik, verim ve kalite üzerine etkileri. DOĞA.Tu.Tar. ve Orm. dergisi 13(3b): 1228-1241.
Tangolar, S., Ergenoğlu, F. ve Gök, S., 1996a. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma Bağı ÜZÜM ÇEŞİTLERİ KATALOĞU. Ç.Ü.Ziraat Fak. Yardımcı ders Kitapları Yayın No:
29. 94 s.
Tangolar, S., Ergenoğlu, F. and Gök, S., 1996b. Research on adaptation of some Wine grape cultivars grown under Adana conditions. First Egyptian-Hungarian Hort.Conf. Vol II: 276-279. 15-17
Kafr El-Sheikh, Egypt.
Tangolar, S., Eymirli, S. Özdemir, G., Bilir, H. ve Tangolar, S.G., 2002. Pozantı/Adana’da Yetiştirilen Bazı Üzüm Çeşitlerinin Fenolojileri ile Salkım ve Tane Özelliklerinin Saptanması. V.
Bağcılık ve Şarapçılık Simpozyumu: 372-380.
Uzun, İ. 2004. Bağcılık El Kitabı. Hasad Yayıncılık Ltd.Yayını, 156 s. İstanbul.
Weaver, R. J. 1976. Grape Growing. John Wiley and Sons. New York.
Winkler, A.J., Cook, J. A., Kliewer, W.M ., and Lider, L. A., 1974. General Viticulture. Univ. of California Press. Berkeley, Los Angeles and London, 710 p.