Emsal Tespiti İçin Yararlanılabilecek Yurt Dışı Veri

Emsal Tespiti İçin Yararlanılabilecek Yurt Dışı Veri Tabanları ve Araştırma
Teknikleri
Ali Alper (Deloitte Türkiye -Transfer Fiyatlandırması Hizmetleri)
İlişkili şirketler arasındaki işlemlerde kullanılan transfer fiyatlarının belirlenmesinde piyasa
fiyatlarına uygunluk aranır. Bu piyasa fiyatlarının tespiti de transfer fiyatlandırma
raporlarında yer alan karşılaştırılabilirlik analizi ile yapılır. Karşılaştırılabilirlik analizi için
gerekli piyasa verileri emsal şirketlerin verilerinden oluşturulur. Türkiye’de borsaya kote
şirketler dışındaki şirketlerin verilerinin halka açıklanması zorunluluğu olmadığı için henüz
bir veritabanı oluşturulamamıştır. Bu nedenle Mali İdare’nin de onayını almak şartıyla
yurtdışı veritabanları kullanılabilir. Bir veritabanının vergi dairesince kabul edilebilmesi için
güvenilir olması şartı vardır ve bu güvenilirlik verilerin eksiksiz ve doğru olması ile
sağlanır. Veritabanlarının güvenilirliği mükellef ile vergi dairesi arasında sıklıkla tartışma
konusu olmaktadır.1 Bu tür tartışmaları en aza indirmek için yaygın olarak kullanılan ve
genel kabul görmüş veritabanlarının kullanılmasında fayda vardır. Ayrıca, emsal tespitinin
halka açık bir veri tabanından yapılması gerekir. “Gizli emsal” (secret comparable)
kullanımı, yani sadece Mali İdarenin yada sadece mükellefin ulaşabileceği kaynaklardan
emsal tespiti adil ve doğru olmadığı için kabul edilmez. Bu durum aynı zamanda Ekonomik
Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (“OECD”) transfer fiyatlandırması prensiplerine de aykırıdır.
ABD’de kabul gören veritabanlarının başında Compustat ve Disclosure yer almakta iken
Avrupa’da Bureau van Dijk’ın veritabanı olan Amadeus yaygınca kullanılmakta ve kabul
görmektedir. Amadeus Avrupa’da 39 ülkeden 9 milyon özel ve halka açık şirketin finansal
verileri ve faaliyet gösterdiği endüstri ile kısa faaliyet tanımları gibi veriler içermektedir ve
detaylı arama seçenekleri sunmaktadır.
Yine Bureau van Dijk’ın Orbis veritabanı üzerine kurulu yeni servisi Mint Global ile
sadece Amadeus’daki verilere değil, ilave olarak Jade (Japon şirket verileri),
Bankscope(banka verileri), ISIS (Sigorta şirket verileri), Icarus (Dun and Bradstreet’den
ABD ve Kanadalı şirket verileri), Osiris(halka açık şirket verileri), Zephyr (birleşme ve
satınalma verileri) ve diğer ülkelerden özel ve halka açık şirketlerin verilerini kapsayan
dünya çapında 20 milyon şirketin verilerine kolaylıkla ulaşılabilmektedir.
Bunların dışında Amerika’da Dun and Bradstreet’in Hoover’s veritabanı ve OneSource’un
dünya çapında 650.000 şirketi kapsayan Global Business Browser veritabanı gibi orta
büyüklükte veritabanları da özellikle ana araştırmaya daha detaylı fonksiyonel tanımları ile
destek olarak kullanılabilmektedir.
Bu veritabanlarındaki verilerin fazlalığı nedeniyle emsal grubunu oluşturmak için izlenecek
araştırma prosedürü büyük önem taşır. Yanlış bir yol izlenerek oluşturulacak emsal grubu
hem analiz sonuçlarının yanlış olması hem de vergi dairesi tarafından kabul edilmemesi
riski taşır. Emsal araştırması çeşitli yollarla yapılabilmektedir. Sıklıkla uygulanan bir arama
prosedürü mükellefin fonksiyonlarına benzer fonksiyonlara sahip şirketlerin bulunmasıdır.
1
p. 100, Robert Feinschreiber (“Transfer Pricing Methods: An Applications Guide”) Wiles & Sons, Inc, 2004
New Jersey, USA.
Bunun için standart endüstri kodları kullanılır ve mükellefin faaliyet gösterdiği alanlardaki
şirketler tespit edilir. Fakat genellikle bu kriterin uygulanması sonucu elde edilen emsal
grubu karşılaştırılabilirlik analizi yapmak için fazla büyük olacağından ilave kriterler
uygulanarak grubun analiz edilebilecek boyuta getirilmesi gerekir. Bir şirketin faaliyet
gösterdiği pazarın şirketin faaliyetleri ve performansı üzerinde etkisi olduğu gözönüne
alınarak mükellefin içinde bulunduğu pazarın benzeri pazarlar seçilerek grup daraltılabilir.
Bu ikinci daraltmadan sonra da grup büyükse emsaller başka kriterler kullanılarak elenir. Bu
eleme sebeplerinden bazıları genelde:
•
•
•
•
•
•
Bağımsız bir şirketin üst üste zarar etmesi uzun süre faaliyetlerini devam
ettiremeyeceği anlamına geldiğinden bu durumdaki şirketler emsal olarak
kullanılamaz
Yeni kurulan -3 yıldan az bir geçmişi olan- bir şirketin faaliyetleri ve aldığı riskler
uzun vadedeki olağan faaliyetlere ve risklere benzemeyeceği için (örneğin başlangıç
yatırımlarının yüksek olması, pazarda isim duyurmak için ürünlerin düşük kậrla
satılması vb.) bu tip yeni kurulmuş şirketler emsal olarak alınamaz
İlişkili şirketlerle olan işlemleri fazla olan şirketler emsal teşkil etmez
Çok küçük şirketlerin finansal verileri eksik olabileceğinden bu şirketler emsal
olarak tercih edilmemelidir
Yakın geçmişte tek sefere mahsus önemli bir olayın gerçekleşmiş olması (örneğin
önemli bir davaya taraf olmak, departmanlardan birini satmak, yeniden yapılanma
geçirmek, vb.) şirketlerin olağan gidişatlarını etkileyeceğinden bu gibi olaylarla
karşılaşmış şirketler emsal olarak alınmaz
Veritabanlarında, emsal olarak seçilen şirketlerin kısa bir operasyonel tarifi ve en az
3 yıllık gelir/gider tabloları ile bilançoları olmalıdır ve bunların bulunamadığı
şirketler veri yetersizliği sebebiyle elenmelidir.
Faaliyetlerden ziyade sağlanan hizmetlere/üretimi yapılan ürünlere göre daraltma yapmak
alternatif bir araştırma prosedürü gibi gözükse de emsal tespitinde fonksiyonların benzerliği
özellikle sıkça kullanılan işleme dayalı kar marjı yönteminde daha önemli olduğundan bu
ürünlere göre daraltma sadece bu yöntemin dışındaki yöntemlerde tercih edilmelidir.
Örnek
Araştırma prosedürünü bir örnekle göstermenin iyice anlaşılması açısından faydalı olacağını
düşünüyorum. Mükellef A A.Ş. Türkiye’de yerleşik, 150 milyon Euro cirolu ve üretim
sürecinde tesis, makine ve cihazları yoğun olarak kullanan bir kağıt üreticisidir ve 2006 yılı
için bir transfer fiyatlandırma raporu talep etmektedir.
A A.Ş.
2006 Ciro
150.000.000 Euro
2006 Varlıklar
90.000.000 Euro
2006 Tesis, Makine ve Cihazlar
30.000.000 Euro
Raporun karşılaştırılabilirlik analizi için Amadeus veritabanında mükellefe benzer
fonksiyonlara sahip ve benzer pazarlarda faaliyet gösteren 10 milyon ile 500 milyon Euro
arası ciroya sahip, Doğu Avrupa’da yerleşik, kağıt üreticileri standart endüstri kodu altında
yer alan 39 adet şirket buluyoruz. Bu şirketlerin verilerine baktığımızda 10 tanesinin 2004
yılından sonra finansal verilerinin bulunmadığını görüyoruz. Bu 10 şirketin 2004 sonrası
finansallarının bulunmaması faaliyetlerini devam ettirmedikleri anlamına gelebileceği için
bu şirketleri kullanamıyoruz. Geriye kalan 29 şirketin finansal verilerini incelediğimizde 4
tanesinin son 3 yıldır ardarda zarar ettiğini, 5 tanesinin ise 2004 ve sonrasında faaliyete
geçtiğini görüyor ve bu 9 şirketi de eliyoruz. Geriye kalan 20 şirket üzerinde faaliyetlerin
daha da benzeşmesini sağlamak amacıyla ilave olarak finansal rasyolar da uygulanabilir (bu
örnekte emsal şirketlerin tesis, makine ve cihazlarının toplam varlıklarına oranı %10’dan
yüksek olmalı). Böylece geriye kalan şirketlerin mükellefe en uygun emsaller olarak
karşılaştırılabilirlik analizinde kullanılabileceğini tespit etmiş oluruz.
Yurtdışında mevcut veritabanları Türkiye’de yerleşik şirketleri kapsamasa da içerdikleri
şirket verilerinin zenginliği ve detaylı emsal arama senekleriyle transfer fiyatlandırma
amaçlı karşılaştırılabilirlik analizleri için çok faydalı kaynaklardır ve burada açıkladığım
gibi doğru emsal araştırma teknikleriyle memnun edici sonuçlar vermektedirler.
(14.12.2007)