f‹nansal tablolar anal‹z‹ - Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi

Transkript

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2996
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1949
F‹NANSAL TABLOLAR
ANAL‹Z‹
Yazarlar
Prof.Dr. Adem ÇABUK (Ünite 1, 3)
Yrd.Doç.Dr. Arman Aziz KARAGÜL (Ünite 2)
Prof.Dr. Cengiz EROL (Ünite 4, 7)
Doç.Dr. A. Banu BAfiAR (Ünite 5)
Prof.Dr. fierafettin SEV‹M (Ünite 6)
Yrd.Doç.Dr. Özlem SAYILIR (Ünite 8)
Editör
Prof.Dr. Saime ÖNCE
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›lar›
Doç.Dr. T. Volkan Yüzer
Ö¤r.Gör. Orkun fien
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Dil Yaz›m Dan›flman›
Gözde Metin
Grafikerler
Ayflegül Dibek
Aysun fiavl›
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Finansal Tablolar Analizi
ISBN
978-975-06-1657-0
2. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 50.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Kas›m 2013
iii
‹çindekiler
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................
ix
Finansal Tablolar ve Finansal Analiz .....................................
2
G‹R‹fi ..............................................................................................................
B‹LANÇO (F‹NANSAL DURUM TABLOSU) .................................................
Biçimlerine Göre Bilanço Türleri .................................................................
Kapsam›na Göre Bilanço Türleri..................................................................
Bilançonun S›n›fland›r›lmas› .........................................................................
GEL‹R TABLOSU ...........................................................................................
Gelir Tablosu Biçimleri .................................................................................
SATIfiLARIN MAL‹YET‹ TABLOSU ...............................................................
FON AKIfi TABLOSU ....................................................................................
NAK‹T AKIfi TABLOSU .................................................................................
ÖZKAYNAK DE⁄‹fi‹M TABLOSU ................................................................
NET ÇALIfiMA (‹fiLETME) SERMAYES‹ DE⁄‹fi‹M TABLOSU......................
F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ AÇISINDAN F‹NANSAL TABLOLAR ......
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
3
5
5
6
8
8
9
11
12
13
14
15
15
16
18
19
20
20
21
21
Muhasebe Analizleri ................................................................ 22
G‹R‹fi ..............................................................................................................
TAHAKKUK ESASI VE NAK‹T ESASI...........................................................
MUHASEBELEfiT‹RMEDEK‹ FARKLILIKLAR ................................................
FAAL‹YET TÜRLER‹.......................................................................................
Finansman Faaliyetlerinin Analizi.................................................................
Yabanc› Kaynaklar ..................................................................................
Finansal Kiralama (Leasing) ...................................................................
K›dem Tazminat› .....................................................................................
Borç Karfl›l›klar› ve Koflullu Borçlar.......................................................
Gelecek Aylara / Y›llara Ait Gelirler ve Gider Tahakkuklar› ...............
Özkaynaklar.............................................................................................
Yat›r›m Faaliyetlerinin Analizi ......................................................................
Dönen Varl›klar .......................................................................................
Duran Varl›klar........................................................................................
Karfl›l›klar .................................................................................................
Gelecek Aylara/Y›llara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar›..................
‹flletme (Üretim-Sat›fl) Faaliyetlerinin Analizi...............................................
Gelir Tablosu...........................................................................................
Özet................................................................................................................
Yararlan›lan ‹nternet Adresleri .....................................................................
23
23
25
25
25
26
28
30
32
33
33
34
34
35
37
37
38
40
42
43
44
44
45
45
1. ÜN‹TE
2. ÜN‹TE
iv
‹çindekiler
3. ÜN‹TE
Finansal Analiz Teknikleri.......................................... ............ 46
F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹NE ‹L‹fiK‹N GENEL B‹LG‹LER ...............
F‹NANSAL ANAL‹Z TÜRLER‹ .......................................................................
Kapsam›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri...................................................
Statik Analiz.............................................................................................
Dinamik Analiz........................................................................................
Amac›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri.......................................................
Yönetim Analizleri...................................................................................
Kredi Analizleri........................................................................................
Yat›r›m Analizleri.....................................................................................
Analizi Yapan›n Durumuna Göre Finansal Analiz Çeflitleri .......................
‹ç Analiz...................................................................................................
D›fl Analiz ................................................................................................
F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹..................................................................
KARfiILAfiTIRMALI F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ .................................
Karfl›laflt›rmal› Finansal Tablolar›n Düzenlenmesi.......................................
Karfl›laflt›rmal› Finansal Durum Tablolar›n›n Düzenlenmesi ................
Karfl›laflt›rmal› Gelir Tablolar›n›n Düzenlenmesi...................................
E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹ ....................................................
Finansal Durum Tablosunun E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analizi ..........
Baz Y›la Göre Finansal Durum Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin
Hesaplanmas› ..........................................................................................
Bir Önceki Y›la Göre Finansal Durum Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin
Hesaplanmas› ..........................................................................................
Gelir Tablosunun E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analizi ............................
Baz Y›la Göre Gelir Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas›........
Bir Önceki Y›la Göre Gelir Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin
Hesaplanmas› ..........................................................................................
D‹KEY YÜZDE ANAL‹Z‹ .............................................................................
Finansal Durum Tablosunun Dikey Yüzde Yöntemi ile Analizi................
Gelir Tablosunun Dikey Yüzde Yöntemi ile Analizi ..................................
ORAN ANAL‹Z‹ ............................................................................................
Oran Analizinde Dikkate Al›nmas› Gerekli Unsurlar..................................
Oranlar›n S›n›fland›r›lmas› ............................................................................
Likidite Oranlar›.............................................................................................
Cari Oran .................................................................................................
Likidite Oran›...........................................................................................
Nakit Oran› ..............................................................................................
Likidite Analizi ile ‹lgili Di¤er Oranlar...................................................
Finansal Yap› Oranlar› ..................................................................................
Yabanc› Kaynak Oran›............................................................................
Özkaynak Oran› ......................................................................................
Yabanc› Kaynaklar›n Özkaynaklara Oran› ............................................
K›sa Vadeli Yabanc› Kaynak Oran›........................................................
Uzun Vadeli Yabanc› Kaynak Oran›......................................................
Yabanc› Kaynaklar Vade Yap›s› Oran› ..................................................
Finansal Yap› ve Yükümlülükleri Karfl›lama Yeterlili¤i ile ‹lgili
Di¤er Oranlar ..........................................................................................
Varl›k Kullan›m Oranlar› .............................................................................
Alacak Devir H›z› ....................................................................................
47
48
48
48
48
49
49
49
50
50
50
50
51
51
52
52
53
54
54
55
56
57
57
57
58
59
61
62
63
63
64
64
65
65
65
66
66
66
67
67
68
68
68
69
69
v
‹çindekiler
Alacaklar›n Ortalama Tahsil Süresi ........................................................
Stok Devir H›z› ........................................................................................
Stok Devir Süresi.....................................................................................
Aktif Devir H›z› .......................................................................................
Varl›k Kullan›m› ile ‹lgili Di¤er Oranlar ................................................
Net ‹flletme Sermayesi Devir H›z› ................................................................
Kârl›l›k Oranlar› .............................................................................................
Özkaynaklar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar› ..............................................
Sat›fllar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar›........................................................
Varl›klar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar› .....................................................
Borsa Performans Oranlar› ...........................................................................
Fiyat Kazanç Oran›..................................................................................
Hisse Senedi Bafl›na Kâr .........................................................................
Özet ...............................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................
70
70
71
71
71
71
72
73
73
74
75
75
75
76
77
78
78
79
Nakit Ak›fl Analizleri ............................................................... 80
G‹R‹fi ..............................................................................................................
NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹N‹N ÖNEM‹ .........................................................
MUHASEBE YÖNET‹M‹ VE NAK‹T AKIfi TABLOSU ..................................
Bilanço ...........................................................................................................
Gelir Tablosu .................................................................................................
NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹ .............................................................................
Nakit Ak›fl Tablosu ........................................................................................
‹flletme Faaliyet Yap›s›na Göre Haz›rlanm›fl Nakit
Ak›fl Tablosu ‹çeri¤i ................................................................................
‹flletmelerin Finansal Baflar›mlar›n›n Ölçülmesinde Faaliyetsel Yap›ya
Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl .......................................................................
Tablosunun Analizi .......................................................................................
Nakit Ak›fl Tablosu Alternatif Aç›klanmas› ve Analizi.................................
Firma Ola¤an Faaliyetinden Elde Edilen Nakit Ak›fl
Mevcudunun Tespiti ...............................................................................
Firma Serbest Nakit Mevcudunun Tespiti ............................................
‹flletmelerin Finansal Baflar›mlar›n›n Ölçülmesinde Faaliyetsel Yap›ya
Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu .........................................................
Oranlar›n›n Kullan›m› ..................................................................................
Nakit Ak›fl Oranlar›n›n Yorumu ............................................................
NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ ANAL‹Z‹ ................................................................
Nakit Dönüfl Süresinin Belirleyicileri ...........................................................
Özet................................................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
4. ÜN‹TE
81
81
83
83
86
87
87
87
92
92
93
93
94
95
95
95
99
99
102
103
104
107
107
108
K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi........................... 110
G‹R‹fi .............................................................................................................. 111
ÇALIfiMA SERMAYES‹ KAVRAMI ................................................................ 111
5. ÜN‹TE
vi
‹çindekiler
Çal›flma Sermayesi Gereksinimini Belirleyen Faktörler ..............................
Çal›flma Sermayesi Aç›s›ndan Dönen Varl›klar›n Da¤›l›m› ve
Dönüflümü .....................................................................................................
KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN KARfiILAfiTIRMALI
TABLOLAR (YATAY) ANAL‹Z TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹ ...........
KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN E⁄‹L‹M YÜZDELER‹
(TREND) ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹ ..............................
KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN YÜZDE ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹
‹LE BEL‹RLENMES‹ ........................................................................................
KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN ORAN ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹
‹LE BEL‹RLENMES‹ ........................................................................................
Likidite Oranlar› Arac›l›¤›yla K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi .
Cari Oran (Banker Oran›, Çal›flma Sermayesi Oran›) ...........................
Likidite Oran› (Asit Test Oran›)..............................................................
Nakit Oran› (Disponibilite Oran›) ..........................................................
Stok Ba¤›ml›l›k Oran›..............................................................................
Nakit Dönüfl Süresi Analizi Arac›l›¤›yla K›sa Vadeli Borç Ödeme
Gücünün Analizi .....................................................................................
Özet................................................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
6. ÜN‹TE
112
113
114
115
116
118
118
118
121
122
122
122
126
128
129
130
130
131
Kârl›l›k Analizi.......................................................................... 132
G‹R‹fi ..............................................................................................................
KÂRIN KAYNA⁄I, OLUfiUMU, KÂR VE KÂRLILIK KAVRAMLARI.............
KÂRI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER VE KÂRLILIK.............................................
VARLIKLARIN TUTARI, DA⁄ILIMI VE VARLIKLARIN KÂRLILI⁄I .............
Varl›k Kârl›l›¤› Oranlar› .................................................................................
‹kincil Varl›k Devir H›zlar›............................................................................
SATIfiLAR, G‹DERLER VE SATIfiLARIN KÂRLILI⁄I .....................................
Brüt Kâr Marj› ................................................................................................
Faaliyet Kâr› Marj› .........................................................................................
Ola¤an Kâr Marj› ...........................................................................................
Dönem Kâr Marj›...........................................................................................
Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Oran› (Net Kâr Marj›)......................................................
KAYNAK YAPISI VE ÖZKAYNAKLARIN KÂRLILI⁄I ..................................
Özkaynaklar›n Kârl›l›¤› Oranlar›...................................................................
KÂRLILI⁄I ETK‹LEYEN FAKTÖRLER ARASI ‹L‹fiK‹LER .............................
KÂRLILIK ANAL‹Z‹NE ‹L‹fiK‹N ÖRNEK UYGULAMA .................................
(B) ‹flletmesi Varl›klar›n Kârl›l›¤› Analizi Sonuçlar› .....................................
(B) ‹flletmesinin Varl›klar›n Kârl›l›¤›n›n Yorumu.........................................
(B) ‹flletmesinin Sat›fllar›n›n Kârl›l›¤› Analizi ...............................................
(B) ‹flletmesinin Sat›fllar›n›n Kârl›l›¤›n›n Yorumu........................................
(B) ‹flletmesinin Özkaynak Kârl›l›¤› Analizi ................................................
(B) ‹flletmesinin Özkaynak Kârl›l›¤› Yorumu ..............................................
Özet................................................................................................................
Yaflam›n ‹çinden ..........................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
133
134
135
135
136
136
137
137
137
138
138
138
139
139
140
142
143
144
146
146
147
148
150
152
153
155
vii
‹çindekiler
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 156
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 156
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 157
Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme
Gücünün Analizi....................................................................... 158
G‹R‹fi ..............................................................................................................
‹fiLETMELER‹N SERMAYE YAPISINI ETK‹LEYECEK ALTERNAT‹F
F‹NANSMAN KAYNAKLARI VE KÂRLILI⁄A ETK‹LER‹ ...............................
SERMAYE YAPISI VE BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN
ANAL‹Z‹NE TEOR‹K YAKLAfiIMLAR............................................................
Net Gelir Yaklafl›m› .......................................................................................
Net Faaliyet Geliri Yaklafl›m› ........................................................................
Geleneksel Yaklafl›m.....................................................................................
Modigliani-Miller Yaklafl›m› ..........................................................................
MM Yaklafl›m›nda Firma Borçlanma Miktar› ve Bireysel Kald›raç
Olana¤›n›n Firma De¤erine Etkisi ..........................................................
MM Yaklafl›m›ndaki Vergi Olmad›¤› Varsay›m›n›n Kald›r›lmas› .........
Durumunda Sermaye Yap›s›n›n Firma Ortalama
Sermaye Maliyeti ve Firma De¤eri Üzerindeki Etkisi ..........................
Modigliani-Miller Yaklafl›m›na Yöneltilen Elefltiriler .............................
Sermaye Yap›s› Teorisinde “Pecking Order” Teorisi Yaklafl›m› .................
SERMAYE-F‹NANSMAN KARARLARINDA H‹SSE
BAfiINA ETK‹N‹N ANAL‹Z‹ VE SERMAYE KARARI ....................................
Finansman Kararlar›nda Hisse Bafl›na Kazanç Bafla Bafl
Noktas› Analizinin Kullan›m› ........................................................................
Optimum Sermaye Yap›s›n›n Oluflturulmas› ve Sermaye
Yap›s›ndaki Finansal Esnekli¤inin Sa¤lanmas›n›n Önemi ..........................
Firma Kald›raç Kavram› ...............................................................................
Faaliyet Kald›rac› Derecesi ...........................................................................
Finansal Risk ve Finansal Kald›raç...............................................................
Finansal Kald›raç ‹le Hisse Bafl›na Kazanç ‹liflkisi .....................................
Finansal Kald›raç Kavram› ve Sermaye Yap›s› Oluflumundaki Etkisi ........
Finansal Kald›raç ve Özsermaye Verimlilik ‹liflkisi .....................................
Finansal Kald›rac›n Özsermaye Verimlilik Oran› Üzerine
Etkisinin Grafiksel Analizi.............................................................................
Finansman Kararlar›nda Dikkat Edilmesi Gereken Konular.......................
Özet................................................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
159
160
162
162
164
166
168
169
169
169
170
170
170
170
174
174
175
177
178
180
181
182
182
184
186
187
188
189
189
Finansal Analiz, Finansal Öngörü ve ‹flletme De¤erinin
Belirlenmesi.............................................................................. 190
F‹NANSAL ANAL‹Z........................................................................................
Kredi Birimleri ...............................................................................................
‹flletmelerin ‹ç Denetçileri.............................................................................
Yeminli Mali Müflavirler ................................................................................
Finansal Analistler .........................................................................................
Y›ll›k Faaliyet Raporlar›.................................................................................
7. ÜN‹TE
191
191
192
192
193
193
8. ÜN‹TE
viii
‹çindekiler
Finansal Baflar›s›zl›¤›n Öngörüsü .................................................................
‹flletme Yönetimi ...........................................................................................
De¤erleme .....................................................................................................
F‹NANSAL ÖNGÖRÜ ....................................................................................
Proforma Finansal Tablolar ..........................................................................
Proforma Gelir Tablosu ..........................................................................
Proforma Bilanço ....................................................................................
‹flletmenin Zorunlu Finansman ‹htiyac›n›n Öngörülmesi ...........................
‹fiLETME DE⁄ER‹N‹N BEL‹RLENMES‹ .........................................................
De¤er ve De¤erleme Kavramlar›..................................................................
De¤er Yaratman›n Önemi.............................................................................
‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi ...........................................................
De¤erleme Mant›¤› .................................................................................
Sermaye Maliyeti .....................................................................................
Nakit Ak›mlar› ve De¤er Sa¤layan Faktörler .........................................
De¤erleme Süreci ...................................................................................
Serbest Nakit Ak›mlar› ............................................................................
Özet ...............................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................
Yaflam›n ‹çinden ...........................................................................................
Okuma Parças› ........................................................................................... ..
194
195
195
195
195
195
196
196
197
197
198
199
199
200
201
203
203
206
207
208
209
210
210
210
Önsöz
Önsöz
‹flletmelerin gelecekteki faaliyet dönemleriyle ilgili rasyonel kararlar›n
al›nabilmesi ve planlama yap›labilmesi için mevcut ve geçmifl durumlar›n›n
incelenmesi gerekir. ‹flletmenin finansal durumunun, faaliyet sonuçlar›n›n ve
finansal yönden gelifliminin yeterli olup olmad›¤›n› saptamak ve o iflletme ile
ilgili gelece¤e yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer
alan kalemler aras›ndaki iliflkiler ve bunlar›n zaman içinde göstermifl olduklar›
e¤ilimler incelenmelidir.
‹flletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlar›n› ve finansal yönden
geliflmesini de¤erlendirebilmek, geliflme yönlerini saptayabilmek ve o iflletme
ile ilgili gelece¤e dönük tahminlerde bulunabilmek için, finansal tablolarda yer
alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin ve bunlar›n zaman içinde göstermifl olduklar›
e¤ilimlerin incelenmesi “Finansal Tablolar Analizini” ifade eder.
Finansal tablolar analizinden beklenen sonuçlar›n al›nabilmesi için baz›
koflullar›n oluflmas› gereklidir. Bu koflullar›n bafl›nda, analizin temelini oluflturan
finansal tablolar›n muhasebe temel kavramlar›na ve genel kabul görmüfl muhasebe
ilkelerine uyularak haz›rlanm›fl olmalar› gelir. Baflar›l› bir analizde ikinci koflul ise
analistin konu ile ilgili e¤itim alm›fl olmas›; analiz tekniklerini iyi bilmesi; muhasebe,
finans, ekonomi ve ilgili konularda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmas›, tarafs›z
ve ön yarg›s›z davranmas›d›r.
Finansal tablolar analizinin bafll›ca iki yönü vard›r. Bunlardan birincisi, finansal
tablo analiz tekni¤ine ba¤l› olarak yeni bir tablonun düzenlenmesi veya bir
hesaplama iflleminin yap›lmas› suretiyle yeni bilgiler üretilmesi; ikincisi ise üretilen
bilgilerin yorumlanmas›d›r. Dolay›s›yla finansal tablolar analizi, “analiz” ve “yorum”
olmak üzere iki temel süreci içermektedir.
Kitab›n›zda öncelikle finansal tablolar ve bunlar›n finansal analiz aç›s›ndan
anlamlar› ele al›nm›fl daha sonra ise analiz teknikleri tan›t›lm›flt›r. Ancak analiz
tekniklerinin neler oldu¤unun bilinmesi tek bafl›na yeterli de¤ildir. Bu nedenle
analiz tekniklerini finansal tablolara uygulad›ktan sonra, iflletmenin k›sa vadeli
borç ödeme gücü, kârl›l›¤›, uzun vadeli borç ödeme gücü ve sermaye yap›s›
hakk›nda kararlar verebilmek için finansal tablolar› nas›l analiz edece¤imiz üzerinde
ayr›nt›l› olarak durulmufltur.
Kitaplar›n›zda ö¤renmenizi kolayl›flt›rmay› hedefleyen s›ra sizde sorular› ve ünite
sonu sorular› haz›rlanm›flt›r. Bunlar› mutlaka yan›tlamaya çal›fl›n›z; bu, içeri¤e tekrar
dönmenizi ve eksiklerinizi görmenizi sa¤layacakt›r. ‹lgili televizyon programlar› da
konuya iliflkin temel bir anlay›fl kazanman›zda yard›mc› olacakt›r. Görüldü¤ü gibi
bir derse yönelik kitap ve di¤er araçlar›n haz›rlanmas› oldukça genifl kat›l›ml› ve
kapsaml› bir süreçtir. Bu nedenle baflta yazarlar›m›z olmak üzere dersimize ve
kitab›m›za katk› veren herkese sonsuz teflekkürler.
Kitab›n, siz ö¤renci arkadafllar›m›za ve kullanacak tüm taraflara yararl› olaca¤›
inanc›yla en içten baflar› dileklerimi iletirim.
Editör
Prof.Dr. Saime ÖNCE
ix
F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹
1
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Finansal tablolar›n ne anlama geldi¤ini aç›klayabilecek,
Finansal tablolar analizinin ne anlama geldi¤ini aç›klayabilecek,
Finansal tablolar›n nas›l s›n›fland›r›ld›¤›n› aç›klayabilecek,
Finansal tablolar›n (Bilanço, Gelir Tablosu, Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, Fon
Ak›fl Tablosu, Nakit Ak›fl Tablosu, Net Çal›flma Sermayesi De¤iflim Tablosu,
Özkaynak De¤iflim Tablosu) ne oldu¤unu tan›mlayabilecek,
Finansal tablolar analizi aç›s›ndan finansal tablolar›n tafl›d›¤› önem ve anlam›
de¤erlendirip aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
Finansal Tablolar
Bilanço (Finansal Durum Tablosu)
Gelir Tablosu
Fon Ak›fl Tablosu
• Nakit Ak›fl Tablosu
• Net Kaynak Sermayesi De¤iflim
Tablosu
• Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu
• Özkaynak De¤iflim Tablosu
‹çindekiler
Finansal Tablolar
Analizi
Finansal Tablolar ve
Finansal Analiz
• G‹R‹fi
• B‹LANÇO (F‹NANSAL DURUM
TABLOSU)
• GEL‹R TABLOSU
• SATIfiLARIN MAL‹YET‹ TABLOSU
• FON AKIfi TABLOSU
• NAK‹T AKIfi TABLOSU
• ÖZKAYNAK DE⁄‹fi‹M TABLOSU
• NET ÇALIfiMA (‹fiLETME)
SERMAYES‹ DE⁄‹fi‹M TABLOSU
• F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹
AÇISINDAN F‹NANSAL TABLOLAR
Finansal Tablolar ve
Finansal Analiz
G‹R‹fi
‹flletmede gerçekleflen finansal nitelikli ifllemlerin tan›mlanarak kaydedilmesi, s›n›fland›r›lmas› ve özetlenmesi muhasebenin birinci ifllevini olufltururken finansal
tablolarda özetlenen durumun analiz edilip yorumlanarak ilgili taraflara iletilmesi
de muhasebenin ikinci ifllevini ifade eder.
Muhasebenin iki temel ifllevi vard›r. Bunlar “kaydetme (defter tutma)” ve “analiz-yorum”dur.
Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan
yay›nlanan Muhasebe Sistemi
Uygulama Genel Tebli¤i’nde
finansal tablolar›n amac› üç
madde halinde ifade
edilmektedir.
1. Yat›r›mc›lar, kredi verenler
ve di¤er ilgililer için karar
almada yararl› bilgiler
sa¤lamak,
2. Gelecekteki nakit
ak›fllar›n›
de¤erlendirmede yararl›
bilgiler sa¤lamak,
3. Varl›klar, kaynaklar ve
bunlardaki de¤ifliklikler
ile iflletme faaliyet
sonuçlar› hakk›nda bilgi
sa¤lamak.
N N
Muhasebenin kay›t ve s›n›flamayla toplad›¤› bilgilerin, iflletmeyle ilgili taraflarca çeflitli amaçlarla kullan›lmas›na olanak vermek için özetlenerek gösterildi¤i tablolara “finansal tablolar” denir. Finansal tablolar iflletme faaliyetlerinin skor tablosu
olarak kabul edilebilir. Çünkü muhasebe, iflletme faaliyetlerinin sonuçlar›n›n ölçülmesi ve iflletme ile ilgili taraflar›n anlayabilece¤i flekilde özetlenmesine iliflkin bir
sistemdir. Finansal tablolar, iflletmenin muhasebe sistemi içerisinde kaydedilen ve
s›n›fland›r›lan bilgilerin belirli zaman aral›klar›yla bu bilgilere ihtiyaç duyan ve bu
bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sa¤layan araçlard›r. Tan›mdan da görüldü¤ü gibi finansal tablolar bir bilgi iletiflim arac›d›r. Finansal tablolar çeflitli kullan›c›lar›n ekonomik kararlar verirken faydalanmalar› için iflletmenin finansal durumu,
finansal performans›, finansal durumundaki de¤ifliklikler ve nakit ak›fllar› hakk›nda bilgiler sa¤lamay› hedefler.
Muhasebeden beklenen bilgi verme ifllevi, finansal tablolarla birlikte ifllerlik kazanm›flt›r.
Dönem sonlar›nda haz›rlanan finansal tablolar dönem içinde gerçekleflmifl ifllem ve faaliyetlerin sonuçlar›n› özetler ve geçmifle aittir. Ancak iflletme ile ilgili olarak al›nacak kararlar gelece¤e yöneliktir. Bu nedenle finansal tablolar çeflitli analiz
teknikleri kullan›larak analiz edilmelidir. Finansal verilerin analizi, sunulan verilerin karfl›laflt›rmal› ve nispi önemini vurgulamak ve iflletmenin durumunu de¤erlemek için çeflitli teknikler kullan›larak yap›l›r. Kullan›lacak analiz teknikleri 3. ünitede ayr›nt›l› olarak ele al›nm›flt›r.
Finansal tablolar analizi, bir iflletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlar›n›, finansal performans›n› ve finansal yönden geliflimini de¤erlendirebilmek, geliflme yönünü ve büyüklü¤ünü öngörebilmek, gelece¤e yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin ve bunlar›n
zaman içerisinde gösterdi¤i e¤ilimlerin incelenmesini gerektirir. Finansal analist fi-
Türkiye Muhasebe Standard›
TMS1 Finansal Tablolar›n
Sunuluflu Standard›na göre
“Finansal tablolar›n amac›,
genifl bir kullan›c› kitlesinin
ekonomik kararlar
almalar›na yard›mc› olan,
iflletmenin finansal durumu,
finansal performans› ve
nakit ak›fllar› hakk›nda bilgi
sa¤lamakt›r. Ayr›ca finansal
tablolar, yöneticilerin
kendilerine emanet edilen
kaynaklar› ne etkinlikte
kulland›klar›n› da gösterir”.
N N
N N
4
nansal tablolar› hem iflletmenin geçmiflte yürüttü¤ü faaliyetlerinin sonucu olarak
iflletmenin baflar›m›n› de¤erlemek hem de gelecekteki baflar›m›n›n ne olaca¤›n›
tahmin etmek için inceler.
Finansal Raporlamaya ‹liflkin Kavramsal Çerçeve, iflletme d›fl›ndaki kullan›c›lar için haz›rlanan ve sunulan finansal tablolar›n tabi olacaklar› usul ve esaslar› belirlemektedir. F‹NANSAL RAPORLAMAYA ‹L‹fiK‹N KAVRAMSAL ÇERÇEVE HAKKINDA TEBL‹⁄ için
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/01/20110127-9.htm
Toplumun ihtiyaçlar›n›
karfl›lamak üzere faaliyette
bulunan iktisadi birimler
olarak tan›mlanan
iflletmelerde meydana gelen
iktisadi faaliyetlerle ilgili
bilgilere baflta ortaklar
olmak üzere kredi kurumlar›,
yöneticiler, tüketiciler,
kamuoyu vb. ihtiyaç
duyarlar. Bu ihtiyaç duyulan
bilgiler iflletmenin
muhasebe sistemi
taraf›ndan üretilen finansal
tablolar arac›l›¤› ile
sa¤lan›r.
Finansal tablolar ayn›
zamanda yönetimin
idaresinin sonuçlar›n› ve
yönetimin idaresine verilen
kaynaklar›n kullan›m›n›n
etkinli¤ini de gösterir.
‹flletme sahipleri ad›na
hareket eden yönetimin
yeterlili¤i finansal tablolar
ile belirlenebilir. Böylece
karar al›c›lar, ekonomik
kararlar›n› bu
de¤erlendirmelere
dayanarak verebilirler.
Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤lerinde (MSUGT) finansal tablolar
için kullan›lan temel finansal tablo ve ek finansal tablo ay›r›m›na karfl›l›k Türkiye
Muhasebe Standartlar›nda finansal tablolar›n s›n›fland›r›lmas›nda genel amaçl› finansal tablolar ve özel amaçl› finansal tablolar s›n›fland›r›lmas›na yer verilmifltir.
Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤lerinde Bilanço ve Gelir Tablosu temel
finansal tablo olarak belirlenirken ek finansal tablolar ise Fon Ak›fl Tablosu, Nakit
Ak›fl Tablosu, ‹flletme Sermayesi De¤iflim Tablosu, Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu ve
Özkaynak De¤iflim Tablosundan oluflmaktad›r.
Genel amaçl› finansal tablolar, özel bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için iste¤e göre haz›rlanm›fl raporlar› talep etme durumunda olmayan kullan›c›lar›n gereksinimlerini karfl›lamaya yönelik tablolard›r.
TMS 1 Finansal Tablolar›n Sunuluflu Standard›na göre tam bir finansal tablolar
seti afla¤›dakileri içerir:
a. Dönem sonu finansal durum tablosu (bilanço);
b. Döneme ait kâr veya zarar ve di¤er kapsaml› gelir tablosu
c. Döneme ait özkaynak de¤iflim tablosu
d. Döneme ait nakit ak›fl tablosu ve
e. Önemli muhasebe politikalar›n› özetleyen dipnotlar ve di¤er aç›klay›c› notlar.
Finansal Tablolar›n Sunuluflu Standard›nda dipnotlara verilen önem artmaktad›r. Çünkü iflletmenin finansal yap›s› ve performans›yla ilgili bilgilerin alt bafll›klarda ayr›nt›l› sunulmas› yerine ana bafll›klarda sunulmas› önem arz etmektedir. Bu
sebeple tabloda yer alan bilgileri destekleyen aç›klay›c› bilgilerin dipnotlarda sunulmas› gereklili¤i ortaya ç›km›flt›r.
Dipnotlar: Finansal durum tablosunda (bilanço), kâr veya zarar ve di¤er kapsaml› gelir tablosunda (veya tablolar›nda), özkaynak de¤iflim tablosunda ve nakit
ak›fl tablosunda sunulan bilgilere ilave bilgiler içerir. Dipnotlarda, bu tablolarda sunulan kalemlere iliflkin aç›klay›c› metinler veya aç›l›mlar ve muhasebelefltirme kriterlerini karfl›lamad›¤› için bu tablolarda yer verilmeyen kalemlere iliflkin bilgiler
yer al›r.
Özel amaçl› tablolar ise özellikli bilgi sunmak için talep edilmesi hâlinde haz›rlanan tablolard›r. Özel amaçl› tablolara kâr da¤›t›m tablosu, sat›fllar›n maliyeti tablosu, fon ak›m tablosu ve net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosunu örnek olarak
verebiliriz.
Finansal tablolar›n güvenilir bilgiler sunabilmesi için haz›rlanmalar› s›ras›nda
belirli kurallara uyulmas› gerekir. Çünkü finansal tablolar›n analizinden beklenen
sonuçlar›n al›nabilmesi, bu tablolar›n gerçe¤i yans›tmas›na ba¤l›d›r. Finansal tablolar›n gerçe¤i yans›tmas› belirli kurallarla sa¤lanabilir. Bu kurallar da finansal tablolar›n düzenlenmesinde bir çerçeve oluflturan muhasebe temel kavramlar›, muhasebe ilkeleri, Türkiye Muhasebe Standartlar› ve Türkiye Finansal Raporlama Standartlar› olarak ifade edilebilir. ‹flletmenin finansal tablolar›n›n analizini yapacak analist,
finansal tablolar›n hangi varsay›mlar alt›nda haz›rland›¤›n› bilmelidir. Çünkü anali-
5
1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz
zin sonuçlar›n› bu çerçevede de¤erlendirmek gerekir. Aksi hâlde iflletme ile ilgili
gerçeklerin de¤iflken oldu¤u, finansal tablolar›n iflletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlar› ile ilgili gerçe¤i bu s›n›rlar dahilinde yans›tt›¤› bilinmelidir.
B‹LANÇO (F‹NANSAL DURUM TABLOSU)
Bilanço (finansal durum tablosu), bir iflletmenin belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren tablodur. Teknik aç›dan tan›mland›¤›nda ise bilanço, muhasebe ilkelerine göre tutulan defterlerdeki hesaplar›n, belirli bir tarihte kapat›lmas›yla saptanan ve gelecek döneme devrolunan borç ve alacak kalanlar›n›n bir listesi veya özetidir.
Bilanço iflletmenin belirli bir tarihteki finansal durumunu göstermesi nedeniyle finansal
durum tablosu olarak da adland›r›lmaktad›r.
N N
Bilanço aktif ve pasif olmak üzere iki bölümden oluflmaktad›r. Bir iflletmenin
belli bir andaki aktif toplam›, pasif toplam›na eflittir. Çünkü aktifler, iflletmenin sahibi oldu¤u varl›klar› (mevcutlar ve alacaklar), pasifler ise bu varl›klar›n sa¤land›¤› öz ve yabanc› kaynaklar› gösterir. Bu durumda varl›klar öz ve yabanc› kaynaklarla elde edilecektir. Bu nedenle de aktif toplam›ndan yabanc› kaynaklar ç›kar›ld›¤›nda kalan, özkaynaklarla sa¤lanan varl›k toplam›, yani öz sermaye olacakt›r.
Bilançoyu k›saca aç›klay›n›z.
Bilançolar de¤iflik flekillerde düzenlenebilir. Bilançolar, biçimlerine göre ve
kapsamlar›na göre s›n›fland›r›labilir.
1
Biçimlerine Göre Bilanço Türleri
Bilançolar düzenlenirken hesap tipi veya rapor tipi olmak üzere iki formda düzenlenebilir.
Hesap Tipi Bilanço: Hesap tipi bilançoda aktif ve pasif kalemler muhasebede kullan›lan hesap çizelgesine benzer biçimde karfl›l›kl› olarak yaz›larak düzenlenir. Bilançonun hesap seklinde düzenlenmesi hâlinde Tablo 1.1’de de görülebilece¤i gibi aktifler sol tarafta, pasifler sa¤ tarafta olmak üzere iki sütun
olarak s›ralan›r.
............. ‹flletmesinin ../. ./.... Tarihli Bilançosu
AKT‹F
PAS‹F
Dönen Varl›klar
xxx
K.V.Yabanc› Kaynaklar
Haz›r De¤erler
Mali Borçlar
Menkul K›ymetler
Ticari Borçlar
Ticari Alacaklar
Ödenecek Vergi ve Yüküml.
Stoklar
Borç ve Gider Karfl›l›klar›
Di¤er Dönen Varl›klar
U.V.Yabanc› Kaynaklar
Duran Varl›klar
xxx
Mali Borçlar
Mali Duran Varl›klar
Özkaynaklar
Maddi Duran Varl›klar
Ödenmifl Sermaye
Birikmifl Amortismanlar (-)
Sermaye Yedekleri
Kâr Yedekleri
Dönem Net Kar›
Aktif (Varl›klar) Toplam›
xxxx
Pasif (Kaynaklar) Toplam›
N N
Tablo 1.1
Hesap Tipi Bilanço
xxx
xxx
xxx
xxxx
6
Hesap tipi bilanço flekli iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›, duran varl›klar› ile de uzun vadeli yabanc› kaynaklar› ve özkaynaklar› aras›nda karfl›laflt›rma yapma olana¤› sa¤lar.
Rapor Tipi Bilanço: Rapor tipi bilanço, aktif ve pasif kalemlerin alt alta yaz›lmas› ile oluflturulur. Rapor tipi bilanço, bir iflletmenin birden fazla y›l›na ait bilanço rakamlar›n› yan yana yazarak karfl›laflt›rma f›rsat› verdi¤inden, analiz amac›yla
kullan›lmaya daha uygundur. Bu nedenle bu çal›flman›n bundan sonraki k›s›mlar›nda bilançolar rapor tipinde verilecektir.
Tablo 1.2
Rapor Tipi Bilanço
.......... ‹flletmesinin .../.../......Tarihli Bilançosu
AKT‹F
Dönen Varl›klar
Cari Y›l
Önceki Y›l
xxx
Haz›r De¤erler
Menkul K›ymetler
Ticari Alacaklar
Stoklar
Duran Varl›klar
xxx
Mali Duran Varl›klar
Birikmifl Amortismanlar (-)
Aktif (Varl›klar) Toplam›
xxxx
PAS‹F
K.V.Yabanc› Kaynaklar
xxx
Mali Borçlar
Ticari Borçlar
Ödenecek Vergi ve Yükümlülükler
Borç ve Gider Karfl›l›klar›
U.V.Yabanc› Kaynaklar
xxx
Mali Borçlar
Özkaynaklar
xxx
Ödenmifl Sermaye
Sermaye Yedekleri
Kâr Yedekleri
Dönem Net Kâr›
Pasif (Kaynaklar) Toplam›
xxxx
Kapsam›na Göre Bilanço Türleri
Bilançolar kapsad›klar› bilgi düzeyi bak›m›ndan da ikiye ayr›l›r:
Özet Bilanço: Özet bilanço genel olarak hesap grup tutarlar›n› gösterir. Tablo
1.3’de örne¤i verilmifltir.
Ayr›nt›l› Bilanço: Ayr›nt›l› bilanço, hesap gruplar› yan›nda her hesap grubunda yer alan hesap kalemlerini de gösterir.
Bilanço düzenlenirken de¤er düzenleyici hesaplar, bilançoda ilgili varl›k veya kaynak kalemlerinden indirilerek gösterilmelidir. De¤er düzenleyici hesaplar baz› varl›k
ve kaynak kalemlerini bilanço günündeki gerçek de¤erlerine indirgemek amac›yla
kullan›lan hesaplard›r. Varl›klar bölümünde flüpheli alacak karfl›l›¤›, stok de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤›, menkul k›ymetler de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤›, birikmifl amortismanlar ve
tükenme paylar› ile alacak senetleri reeskont hesaplar› aktif düzenleyici hesaplara örnektir. Pasif düzenleyici hesaplara ise borç senetleri reeskontu hesab›n› örnek olarak
gösterebiliriz.
7
Tablo 1.3
Özet Bilanço
AKT‹F (VARLIKLAR)
Önceki
Dön.
Cari
Dön.
PAS‹F (KAYNAKLAR)
I-DÖNEN VARLIKLAR
I-KISA VAD. YAB. KAYNAKLAR
A) Haz›r De¤erler
A) Mali Borçlar
B) Menkul K›ymetler
B) Ticari Borçlar
1- Menkul K›ym. De¤er Düflük. Karfl. (-)
1- Borç Senetleri Reeskontu (-)
C) Ticari Alacaklar
D) Al›nan Avanslar
1- Alacak Senetleri Rees. (-)
E) Y›l.Yay.‹nfl.ve Onar.Hak.Bed.
2- fiüpheli Alacaklar Karfl. (-)
F) Ödenecek Vergi ve Yük..
D) Di¤er Alacaklar
G) Borç ve Gider Karfl›l›klar›
1- Dön. Kâr› Ver. ve Di¤. Yas. Yük. Karfl.
2- D. Kâr› Pefl.Öd.Vergi ve Di¤. Yük. (-)
E) Stoklar
3- K›dem Tazminat› Karfl›l›¤›
1- Stok De¤er Düflüklü¤ü Karfl. (-)
4- Di¤er Borç ve Gider Karfl›l›klar›
2- Verilen Siparifl Avanslar›
H) Gel. Aylara Ait Gel. ve Gid. Tahak.
F) Y›llara Yayg›n ‹nflaat ve Onar›m Maliyetleri
1- Di¤.K›sa Vadeli Yab. Kaynak.
G) Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuk.
KISA VADEL‹ YAB. KAYNAK. TOP.
H) Di¤er Dönen Varl›klar
II-UZUN VAD. YABANCI KAYNAK.
DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI
A) Mali Borçlar
II- DURAN VARLIKLAR
B) Ticari Borçlar
A) Ticari Alacaklar
1- Borç Senetleri Reeskontu (-)
C) Di¤er Borçlar
1- Di¤. Borç Senetleri Rees. (-)
B) Di¤er Alacaklar
D) Al›nan Avanslar
E) Borç ve Gider Karfl›l›klar›
2- fiüpheli Di¤er Alacaklar Karfl. (-)
1- K›dem Tazminat› Karfl›l›k.
C) Mali Duran Varl›klar
2- Di¤. Borç ve Gider Karfl›l›k.
1- Ba¤l› Menkul K›ymetler
F) Gel. Y›llara Ait Gel. ve Gid. Tahak.
2- Ba¤l› Menkul K›y. De¤er Düfl. Karfl. (-)
G) Di¤.Uzun Vadeli Yab.Kaynak.
3- ‹fltirakler
UZUN VAD. YAB. KAYNAK. TOP.
4- ‹fltiraklere Sermaye Taahh. (-)
III. ÖZKAYNAKLAR
5- ‹flt. Sermaye Paylar› De¤. Düfl.Karfl. (-)
A) Ödenmifl Sermaye
6- Ba¤l› Ortakl›klar
1- Sermaye
7- Ba¤l› Ortakl›klara Sermaye Taahhüt. (-)
2- Ödenmemifl Sermaye (-)
8- Ba¤l› Ort. Sermaye Pay. De¤er Düfl.Karfl. (-)
B) Sermaye Yedekleri
9- Di¤er Mali Duran Varl›klar
1- Hisse Senedi ‹hraç Primleri
10- Di¤.Mali Duran Var. De¤er Düfl. Karfl. (-)
2- Hisse Senedi ‹ptal Karlar›
D) Maddi Duran Varl›klar
3- M.D.V. Yeniden De¤er. Art›fl.
1- Birikmifl Amortismanlar (-)
4- ‹fltirakler Yeniden De¤er. Art›fl.
2- Yap›lmakta Olan Yat›r›mlar
5- Di¤er Sermaye Yedekleri
3- Verilen Avanslar›
C) Kâr Yedekleri
E) Maddi Olmayan Duran Varl›klar
1- Yasal Yedekler
1- Birikmifl Amortismanlar (-)
2- Statü Yedekleri
2- Verilen Avanslar
3- Ola¤anüstü Yedekler
F) Özel Tükenmeye Tabi Varl›klar
4- Di¤er Kâr Yedekleri
1- Verilen Avanslar
5- Özel Fonlar
G) Gelecek Y›llara Ait Gid. ve Gelir Tahakkuk
D) Geçmifl Y›llar Karlar›
H) Di¤er Duran Varl›klar
E) Geçmifl Y›llar Zararlar› (-)
DURAN VARLIKLAR TOPLAMI
F) Dönem Net Kâr› (Zarar›)
ÖZKAYNAK TOPLAMI
AKT‹F TOPLAMI
PAS‹F TOPLAMI
Önceki
Dön.
Cari
Dön.
8
2
Biçimlerine göre bilanço türleri nelerdir? K›saca aç›klay›n›z.
Bilançonun S›n›fland›r›lmas›
Bilançodan beklenen faydan›n al›nabilmesi için baz› esaslar›n göz önünde bulundurulmas› gerekir. Öncelikle bilançonun düzenlendi¤i tarih ve iflletme ad›, bilanço
sözcükleri, raporlamada esas al›nan para birimi, bilançodaki say›sal bilgilerin sonucundaki kesinlik derecesi aç›kça belirtilmelidir. Ayr›ca bilançoda (dipnotlarda)
uygulanan de¤erleme ölçüleri ve amortisman yöntemleri aç›klanmal›d›r.
Bilançonun belli bir düzen içinde ve bir önceki dönemin verileriyle karfl›laflt›r›lmal› olarak sunulmas› gerekmektedir. Böylece muhasebe ilkelerine ba¤l› kal›narak karfl›laflt›r›labilir olma ilkesinin gerekleri yerine getirilmifl olmaktad›r. Bilanço
kalemleri bilançonun hizmet edece¤i amaca uygun olarak anlaml› flekilde ay›r›ma
tabi tutulmal›d›r. Birbirleriyle ilgili olmayan nitelikleri farkl› kalemler ayn› bafll›k alt›nda toplanmamal›d›r.
Bilançoda aktif hesaplar likidite esas›na göre s›ralanmaktad›r. Bilançonun pasifinde yer alan hesaplar ise kayna¤›n sa¤land›¤› yer ve geri ödeme süresine göre
yer al›r. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i’nde (MSUGT) bu konuyla ilgili olarak; “bilançonun aktifinde yer alan varl›klar, paraya dönüflme h›zlar›na göre
en çok likitten en az likit de¤ere do¤ru, pasifinde yer alan kaynaklar ise en k›sa
vadeli kaynaktan en uzun vadeli kayna¤a do¤ru s›ralan›r” ifadesine yer verilmifltir.
Buna göre bilanço aktifi ve pasifi kendi içeresinde bölümlere ayr›l›r. Bilançonun aktifinde yer alan varl›klar dönen ve duran varl›klar, pasifinde yer alan kaynaklar ise k›sa vadeli yabanc› kaynaklar, uzun vadeli yabanc› kaynaklar ve özkaynaklar (özsermaye) olmak üzere grupland›r›lmaktad›r.
Dönen varl›klar, bir y›l veya iflletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya
çevirebilece¤i (sataca¤›, tahsil edece¤i) veya kullanaca¤› varl›klardan oluflur. Dönen varl›klar k›sa sürede paraya çevrilme ve tekrar varl›klara yat›r›lma amac›yla
edinilmifllerdir. Duran varl›klar ise normal flartlar alt›nda bir y›l içinde elden ç›kar›lmas› düflünülmeyen veya yararlar› bir y›lda tükenmeyecek olan varl›klard›r.
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar, iflletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi
içinde vadesi gelen borçlar›n› ifade eder. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar ise iflletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemifl borçlar›n›n raporland›¤› bölümdür. Özkaynaklar, iflletme sahip veya ortaklar›n›n sahip veya ortak s›fat›yla iflletme varl›klar› üzerindeki haklar›n›n raporland›¤› bölümdür. ‹flletmenin bilanço tarihindeki ödenmifl sermayesi ile iflletme faaliyetleri sonucu oluflup
çeflitli adlar alt›nda iflletmede b›rak›lan kârlar› ile dönem net kâr› veya zarar› bilançoda özkaynaklar içinde gösterilir.
Bilançonun aktifinde yer alan dönen ve duran varl›klar› ile pasifinde yer alan
k›sa vadeli ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar› ile özkaynaklar› kendi içlerinde de
alt bölümlere ayr›l›r. Ayr›lan her alt bölüm hesap numaras›na göre tekrar kendi
içinde bir s›n›fland›rmaya tabi tutulur. Hesaplar›n bölümlenmesi her ülkedeki uygulamaya göre de¤ifliklik gösterebilir. Bilançoyu oluflturan bu gruplar›n finansal
analiz aç›s›ndan önemi 2. Ünitede ayr›nt›l› olarak ele al›nm›flt›r.
N N
GEL‹R TABLOSU
Gelir Tablosu, iflletmenin belli bir dönemde elde etti¤i bütün gelirlerle bu gelirleri
elde etmek amac›yla ayn› dönem içinde katland›¤› bütün giderleri ve bunlar›n sonucunda oluflan dönem net kâr›n› veya zarar›n› belli bir düzen içinde gösteren fi-
9
nansal tablodur. Gelir tablosunun düzenlenmesinde genel kabul görmüfl muhasebe kavram ve ilkelerinde belirtilen esaslara göre hareket edilir.
Gelir Tablosu Biçimleri
Gelir tablosu, bilançonun sunuluflunda oldu¤u gibi hesap tipi ve rapor tipi olmak
üzere iki ayr› biçimde düzenlenebilmektedir.
Hesap tipinde gelirler sa¤da, giderler ise solda yer al›r. Bu sunufl biçiminde gelir ve giderler grupland›r›larak verilmedi¤inden brüt sat›fl kâr›, faaliyet kâr›, ola¤an
kâr gibi kâr kalemlerinin oluflumu hakk›nda bilgi edinilememekte, do¤rudan dönemin net sonucu görülmektedir. Rapor tipinde ise veriler kârlar›n oluflumunu
gösterecek biçimde, gelir ve gider unsurlar› grupland›rarak verilmektedir. Bu sunufl biçiminde kolayl›kla iflletmenin brüt sat›fl kâr-zarar›, faaliyet kâr-zarar›, ola¤an
kâr-zarar ve dönem net kâr-zarar›n› görmek mümkün olmaktad›r.
Gelir Tablosu içerik yönünden de özet ve ayr›nt›l› gelir tablosu olmak üzere
ikiye ayr›l›r. Özet gelir tablosu genel olarak hesap grup tutarlar›n› gösterirken
(Tablo 1.4); ayr›nt›l› gelir tablosu, gruplar› oluflturan hesap tutarlar›n› da gösterir (Tablo 1.5).
A. Brüt Sat›fllar
B. Sat›fl ‹ndirimleri (-)
C. Net Sat›fllar
D. Sat›fllar›n Maliyeti (-)
Brüt Sat›fl Kâr› veya Zarar›
E. Faaliyet Giderleri (-)
Faaliyet Kâr› veya Zarar›
xxxxx
x
xxxxx
xxx
xxx
x
xxx
F. Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gelir ve Kârlar
x
G. Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gider ve Zararlar (-)
x
H. Finansman Giderleri (-)
x
Ola¤an Kâr veya Zarar
xxx
I. Ola¤an D›fl› Gelir ve Kârlar
x
J. Ola¤an D›fl› Gider ve Zararlar (-)
x
Dönem Kâr› veya Zarar›
xxx
K. Dönem Kâr› Vergi ve Di¤er Yasal
Yükümlülük Karfl›l›klar› (-)
Dönem Net Kâr› veya Zarar›
x
Tablo 1.4
Özet Gelir Tablosu
10
Tablo 1.5
Ayr›nt›l› Gelir
Tablosu
AYRINTILI GEL‹R TABLOSU
A. BRÜT SATIfiLAR
1. Yurt ‹çi Sat›fllar
2. Yurt D›fl› Sat›fllar
3. Di¤er Gelirler
B. SATIfi ‹ND‹R‹MLER‹
1. Sat›fltan ‹adeler (-)
2. Sat›fl ‹skontolar› (-)
3. Di¤er ‹ndirimler (-)
C. NET SATIfiLAR
D. SATIfiLARIN MAL‹YET‹
1. Sat›lan Mamuller Maliyeti (-)
2. Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti (-)
3. Sat›lan Hizmet Maliyeti (-)
4. Di¤er Sat›fllar›n Maliyeti (-)
BRÜT SATIfi KÂRI VEYA ZARARI
E. FAAL‹YET G‹DERLER‹ (-)
1. Araflt›rma ve Gelifltirme Giderleri (-)
2. Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri (-)
3. Genel Yönetim Giderleri (-)
FAAL‹YET KÂRI VEYA ZARARI
F. D‹⁄ER FAAL‹YET. OLA⁄AN GEL‹R VE KÂRLAR
1. ‹fltiraklerden Temettü Gelirleri
2. Ba¤l› Ortakl›klardan Temettü Gelirleri
3. Faiz Gelirleri
4. Komisyon Gelirleri
5. Konusu Kalmayan Karfl›l›klar
6. Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar›
7. Kambiyo Kârlar›
8. Reeskont Faiz Gelirleri
9. Di¤er Ola¤an Gelir ve Kârlar
G. D‹⁄ER FAAL‹YET OLA⁄AN G‹DER VE ZARARLAR
1. Komisyon Giderleri (-)
2. Karfl›l›k Giderleri (-)
3. Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar› (-)
4. Kambiyo Zararlar› (-)
5. Reeskont Faiz Giderleri (-)
6. Di¤er Ola¤an Gider ve Zararlar (-)
H. F‹NANSMAN G‹DERLER‹
1. K›sa Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
2. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
OLA⁄AN KÂR VEYA ZARAR
I. OLA⁄AN DIfiI GEL‹R VE KÂRLAR
1. Önceki Dönem Gelir ve Kârlar›
2. Di¤er Ola¤an D›fl› Gelir ve Kârlar
J. OLA⁄ANDIfiI G‹DER VE ZARARLAR (-)
1. Çal›flmayan K›s›m Gider ve Zararlar› (-)
2. Önceki Dönem Gider ve Zararlar›
3. Di¤er Ola¤an D›fl› Gider ve Zararlar (-)
DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI
K. DÖN.KARI VERG‹ VE D‹⁄, YASAL YÜKÜM. KARfi. (-)
DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI
11
Ülkemiz uygulamas›nda gelir tablosu rapor tipinde, giderler ise fonksiyon esas›na göre grupland›r›larak sunulmaktad›r. MSUGT’de gelir tablosunun biçimsel yap›s› belirtilmifl ve bütün iflletmelerin buna uygun formatta gelir tablosu düzenlemeleri zorunlu k›l›nm›flt›r. Tekdüzen hesap plan› çerçevesinde, gelir tablosu ilkeleri
dikkate al›narak düzenlenen gelir tablosu, iflletmenin belli bir hesap dönemine ait
brüt sat›fllar›, faaliyet kâr›, ola¤an kâr›, dönem kâr› ve dönem net kâr›n› tasnifli bir
flekilde ortaya koymaktad›r.
Yukar›da verilen özet ve ayr›nt›l› tip gelir tablolar›nda izlenebilece¤i gibi gelir
tablosu afla¤›da belirtilen befl ana bölümden oluflur:
• Brüt Sat›fl Kâr› veya Zarar›
• Faaliyet Kâr› veya Zarar›
• Ola¤an Kâr veya Zarar
• Dönem Kâr› veya Zarar›
• Dönem Net Kâr› veya Zarar›
Gelir Tablosu Türleri nelerdir? K›saca aç›klay›n›z.
3
SATIfiLARIN MAL‹YET‹ TABLOSU
Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu gerçekte gelir tablosunun tamamlay›c›s› niteli¤inde bir
finansal tablodur. Bu tablo, gelir tablosunda yer alan “Sat›fllar›n Maliyeti” kaleminin detay›n› gösterir. Gelir tablosundaki sat›fllar›n maliyeti k›sm›, iflletmenin dönem
içindeki stok hareketleri ile sat›lan mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve sat›lan hizmetlerin maliyetini göstermek üzere ayr› bir tablo hâlinde düzenlenir. Özellikle üretim iflletmelerinde üretim maliyet unsurlar› olan Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Giderleri, Direkt ‹flçilik Giderleri ve Genel Üretim
Giderlerinin analizi aç›s›ndan dikkatle incelenmesi gereken bir finansal tablodur.
Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, gelir tablosunun eki olarak düzenlenmek zorundad›r. Bu tablo sonucuna göre oluflan Sat›fllar›n Maliyeti tutar› gelir tablosuna aktar›l›r. Gelir tablosunda Sat›fllar›n Maliyeti alt›nda hesaplardan aktar›lan dört maliyet
kalemi yer al›r. Bunlar; Sat›lan Mamul Maliyeti (620 nolu hesap), Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti (621 nolu hesap), Sat›lan Hizmet Maliyeti (622 nolu hesap), Di¤er Sat›fllar›n Maliyeti (623 nolu hesap) olarak s›ralanabilir. Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu,
620; 621; 622 nolu hesaplar› oluflturmak üzere afla¤›da verilen biçim dikkate al›narak düzenlenir.
Direkt ‹lk Madde ve
Malzeme: Üretilen mamule
göre kullan›lacak miktar ve
tutar› belirlenebilen ve
mamule göre izlemeye de¤er
bulunan maddeleri kapsar.
Direkt ‹flçilik: Üretilen
mamul üzerinde bizzat ifllem
yapan çal›flanlar›n ücret
giderlerini kapsar.
N N
Genel Üretim Giderleri:
Üretimle ilgili oldu¤u hâlde
yukar›da aç›klanan iki ana
gider içine al›namayan
giderler de söz konusudur.
Bunlar›n tamam› Genel
Üretim Giderleri olarak
üretimi yap›lan mamul
maliyetine dahil edilir. Bu
giderler mamullere da¤›t›m
yolu ile yüklenir.
12
Tablo 1.6
Sat›fllar›n Maliyeti
Tablosu
Önceki Dönem
Cari Dönem
ÜRET‹M MAL‹YET‹
A- Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Giderleri
B- Direkt ‹flçilik Giderleri
C- Genel Üretim Giderleri
D- Yar› Mamul Kullan›m›
1- Dönem Bafl› Stok (+)
2- Dönem Sonu Stok (-)
ÜRET‹LEN MAMUL MAL‹YET‹
E- Mamul Stoklar›nda De¤iflim
1- Dönem Bafl› Stok (+)
2- Dönem Sonu Stok (-)
I- SATILAN MAMUL MAL‹YET‹
T‹CAR‹ FAAL‹YET
A- Dönem Bafl› Ticari Mallar Stoku (+)
B- Dönem ‹çi Net Al›fllar (+)
C- Dönem Sonu Ticari Mallar Stoku (-)
II.- SATILAN T‹CAR‹ MALLAR MAL‹YET‹
III- SATILAN H‹ZMET MAL‹YET‹
SATIfiLARIN MAL‹YET‹ (I+II+III)
Sat›fllar›n maliyeti tablosunun kapsam›n› k›saca aç›klay›n›z.
4
Fon ak›fl tablosu: Fon ak›fl
tablosu haz›rlan›rken fon
kavram›n›n hangi anlamda
kullan›ld›¤›n› bilmek
zorunday›z. Fon ak›fl tablosu
iflletmenin nereden kaynak
sa¤lad›¤›n› ve sa¤lad›¤›
kaynaklar› nereye
kulland›¤›n› gösteren
tablodur. Aktifin tamam› fon
olarak kabul edilir.
FON AKIfi TABLOSU
Fon Ak›fl Tablosu, iflletmenin belirli bir dönemde fon kaynaklar›n› ve bunlar› kulland›¤› alanlar› gösteren bir tablodur. Bu tabloda fon kavram› en genifl anlamda
kullan›lmaktad›r. En genifl anlam›yla fon, yasal olarak kullan›labilen haklar›n, finansal araçlar›n ve finansal olanaklar›n tümü anlam›nda aktifin tamam›n› ifade etmektedir. Fon ak›fl tablosu, temel finansal tablolar› tamamlay›c› ve iflletmenin finansal durumunun yorumlanmas›na yard›mc› bir kapsama sahiptir. Fon ak›fl tablosunun kaynaklar taraf› cari faaliyet döneminde elde edilen fonlar›n sa¤lam kaynaklardan m› yoksa geçici ifllemlerden mi sa¤land›¤›n› gösterir. Tablonun fon kullan›mlar› taraf› ise söz konusu fonlar›n kullan›m yerlerinin uygunlu¤u ile ilgili bilgi
verir. Buradan iflletme yönetiminin, finansmanda uygunluk ilkesine, yani uzun vadeli yat›r›mlar›n uzun vadeli fonlarla finanse edilmesi gere¤ine uyup uymad›¤› aç›k
olarak görülebilir.
Fon ak›fl tablosunun düzenlenebilmesi için iflletmenin birbirini izleyen iki y›la
ait karfl›laflt›rmal› finansal durum tablolar› ile son hesap dönemine ait gelir tablosuna ihtiyaç vard›r. Fon ak›fl tablosunun temel olarak fon kaynaklar› ve fon kullan›mlar› olmak üzere iki taraf› vard›r. Fon kaynaklar› ve fon kullan›mlar› daima birbirine eflittir. Fon Ak›fl Tablosu Tablo 1.7’de verilmifltir.
N N
13
Önceki Dönem
Cari Dönem
A- FON KAYNAKLARI
1) Faaliyetlerden Sa¤lanan Kaynaklar
a) Ola¤an Kâr
b) Amortismanlar (+)
c) Fon Ç›k›fl› Gerektirmeyen Di¤er Giderler (+)
d) Fon Girifli Sa¤lamayan Gelirler (-)
2) Ola¤an D›fl› Faaliyetlerden Sa¤lanan Kaynaklar
a) Ola¤an D›fl› Kâr
b) Fon Ç›k›fl› Gerektirmeyen Di¤er Giderler (+)
c) Fon Girifli Sa¤lamayan Gelirler (-)
3) Dönen Varl›klar Tutar›ndaki Azal›fllar
4) Duran Varl›klar Tutar›ndaki Azal›fllar
5) K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklardaki Art›fllar
(Borç ve Gider Karfl›l›klar›n› Kapsamaz)
6) Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklardaki Art›fllar
(Borç ve Gider Karfl›l›klar›n› Kapsamaz)
7) Sermaye Art›r›m› (Nakit Karfl›l›¤› veya
D›flar›dan Getirilen Di¤er Varl›klar)
8)Hisse Senetleri ‹hraç Primleri
B- FON KULLANIMLARI
1) Faaliyetlerle ‹lgili Kullan›mlar
a) Ola¤an Zarar
b) Amortismanlar (+)
c) Fon Ç›k›fl› Gerektirmeyen Di¤er Giderler (+)
d) Fon Girifli Sa¤lamayan Di¤er Gelirler (-)
2) Ola¤an D›fl› Faaliyetlerle ‹lgili Kullan›mlar
a) Ola¤an D›fl› Zarar
b) Fon Ç›k›fl› Gerektirmeyen Giderler (+)
c) Fon Girifli Sa¤lamayan Gelirler (-)
3) Ödenen Vergi ve Benzerleri
(Bir Önceki Dönem Kâr›ndan Ödenen)
4) Ödenen Temettüler
a) Bir Önceki Dönem Kâr›ndan Ödenen
b) Yedeklerden Da¤›t›lan
5) Dönen Varl›klar Tutar›ndaki Art›fllar
6) Duran Varl›klar Tutar›ndaki Art›fllar
(Yeniden De¤erlemeyi Kapsamaz)
7) K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklardaki Azal›fllar
8) Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklardaki Azal›fllar
9) Sermayedeki Azal›fllar
NAK‹T AKIfi TABLOSU
Nakit ak›fl tablosu bir hesap döneminde oluflan nakit ak›fl›n›, nakit girifl ve ç›k›fllar›n›;
yani iflletmenin tahsilat ve ödemelerini kaynaklar› ve kullan›m yerleri ile birlikte gösteren bir tablodur. Nakit ak›fl tablosu iflletmenin bugünkü nakit durumu hakk›nda bilgiler vererek gelece¤e yönelik gidiflat› göz önüne serer. Gelir tablosu ve bilançodan nakit hareketleriyle ilgili elde edilemeyen birçok veriyi ayr›nt›l› olarak ortaya koyar.
Tablo 1.7
Fon Ak›fl Tablosu
14
Nakit ak›fl tablosundaki fon kavram›, fon ak›m tablosundaki fon kavram›ndan
farkl›d›r. Nakit ak›fl tablosunda yer alan fon kavram›, nakit ve nakde efl de¤er unsurlar› ifade eder. Nakit ak›fl tablosu nakit ve nakde efl de¤er kaynak ve kullan›mlar› içerirken, fon ak›m tablosu iflletmenin nakit d›fl›ndaki fon kaynak ve kullan›mlar›n› da içermektedir.
‹flletmenin dönem sonunda elinde bulunan nakit ve nakde efl de¤er varl›klar›
bilançoda raporlan›r. Ancak bilanço sadece o andaki durumu gösterdi¤i için dönem içindeki nakit hareketlerini ortaya koymaz. Nakit ak›fl tablosu iflletmenin nakit tahsilat ve ödemelerini gerektiren ifllemlerini, bunlar›n gelir sa¤layan faaliyetlerini dikkate almadan özetler. Gelir tablosunda yer alan baz› kalemler de nakit hareketi do¤urmaz. Buna karfl›n nakit ak›fl tablosunda yer alan baz› kalemler de gelir tablosunda görülmez. Gelir tablosu, bir dönem içinde elde edilen gelirle yap›lan giderleri nakit hareketine neden olsun veya olmas›n dikkate almaktad›r. Buna
karfl›l›k nakit ak›fl tablosunun düzenlenmesinde nakit esas› geçerlidir. Bu tablo düzenlenirken, nakit girifli sa¤lamayan veya nakit ç›k›fl› gerektirmeyen ifllemler belirlenmeli ve nakit ak›fl tablosunda yer almamal›d›r. Örne¤in, nakit hareketine neden
olmayan amortisman giderleri, karfl›l›k giderleri gibi kalemler gelir tablosunda yer
al›rken nakit ak›fl tablosunda yer almamaktad›r.
Nakit ak›fl tablosu, iflletmedeki nakit ak›fl›n› özetleyerek hem geçmiflin finansman politikas›n›n de¤erlendirilmesinde hem de gelece¤e yönelik nakit planlamas›n›n yap›lmas›nda yönetime ve ilgili taraflara önemli bilgiler sunar. Nakit ak›fl tablosundan elde edilen verilerle iflletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yetene¤inin de¤erlendirilmesi ve kullan›c›lar›n gelecekteki nakit ak›fllar›n› ölçmek ve baflka iflletmelerle karfl›laflt›rma olana¤› sa¤lar.
Nakit ak›fl tablosu ile ilgili olarak ayr›nt›l› bilgi Ünite 4’te verilecektir.
ÖZKAYNAK DE⁄‹fi‹M TABLOSU
Özkaynak De¤iflim Tablosu, ilgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen art›fl veya azal›fllar› gösteren tablodur. Bu tablo, iflletme sahip ve ortaklar›n›n
yapt›¤› ilave yat›r›mlar› gösterir. Yani sermaye art›r›m›, yedek, fon ve kâr kalemlerindeki de¤ifliklikler bu tablo yard›m›yla finansal tablo kullan›c›lar›na aktar›l›r. Gelir tablosu iflletmenin özkaynaklar›nda meydana gelen de¤iflimleri göstermekte yeterli bilgi sa¤lamaz. Özkaynaklardaki de¤ifliklikler kârdan meydana gelebilece¤i
gibi bu de¤ifliklikler kâr d›fl›ndaki di¤er ifllemlerden de meydana gelmifl olabilir.
Özkaynak bir yandan iflletmenin faaliyetlerini yürütmesi için gerekli olan kaynaklar› gösterirken di¤er taraftan iflletmeden alacakl› olanlara karfl› bir güvence
oluflturarak, yabanc› kaynaklardan yararlan›lmas›na da olanak sa¤lar. Ayr›ca iflletmenin karfl›laflaca¤› çeflitli risklere karfl› da bir sigorta görevi üstlenmektedir.
Bu tablonun biçimsel yap›s› Tablo 1.8’de verilmifltir Tabloda özkaynak grubunu oluflturan ödenmifl sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmifl y›llara ait
kâr›-zarar›, dönem net kâr-zarar kalemlerinin her birinin dönem bafl› tutar›n›, dönem içinde kalemlerde meydana gelen art›fl ve azal›fllar› ve dönem sonu kalan›n›
ayr› ayr› gösterecek biçimde her bir özkaynak kalemi için birer sütun aç›l›r ve her
kalemin hareketi bu sütunda izlenir. Özkaynak ifllemlerini art›ran ifllemler art›,
azaltan ifllemler parantez içinde gösterilerek eksi olarak dikkate al›n›r. Özkaynak
kalemlerindeki art›fllar ve azal›fllar yatay kalemlerde belirtilerek ait oldu¤u sütuna
ve özkaynaklar toplam› sütununa kaydedilir.
15
Aç›klamalar
Ödenmifl
Sermaye
Sermaye
Yedekleri
Kâr
Yedekleri
Geçmifl
Y›llar Kâr›
Dönem
Net Kâr›
Özkaynaklar
Toplam›
Tablo 1.8
Özkaynak De¤iflim
Tablosu (Tekdüzen
Muhasebe Sistemi
Uygulama Tebli¤i)
NET ÇALIfiMA (‹fiLETME) SERMAYES‹ DE⁄‹fi‹M
TABLOSU
Net çal›flma (iflletme) sermayesi, dönen varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar
aras›ndaki farkt›r. Di¤er bir anlat›mla, net çal›flma sermayesi, dönen varl›klar›n
uzun vadeli yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklarla finanse edilen; yani k›sa vadeli
yabanc› kaynaklar› aflan k›sm›d›r.
Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, net çal›flma sermayesinin oluflumunda
yer alan dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemlerindeki de¤iflimi gösteren tablodur. Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, net çal›flma sermayesindeki de¤iflimin hangi dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemine yans›d›¤›n› gösterir. Bu çerçevede dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemlerindeki art›fl veya azal›fllar hesaplanarak bunlar›n net çal›flma sermayesi üzerindeki etkileri ortaya konur. Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosunun düzenlenebilmesi
için karfl›laflt›rmal› bilançolara ihtiyaç vard›r.
Net çal›flma (iflletme) sermayesi= Dönen Varl›klar - K›sa vadeli yabanc› kaynaklar
F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ AÇISINDAN
F‹NANSAL TABLOLAR
N N
Finansal tablolar iflletmelerin iktisadi ve finansal yap›lar›, faaliyet sonuçlar›, nakit
ak›fllar›, fon ak›fllar›, özkaynaklardaki de¤iflimler vb. konularda iflletmeyle ilgili karar vericiler aç›s›ndan önemli bilgiler sa¤larlar. Bu finansal tablolarda yer alan veriler üzerinden yap›lacak baz› analitik uygulamalar iflletmeyle ilgili finansal yorum
ve de¤erlendirmeler aç›s›ndan daha anlaml› ve yararl› sonuçlar al›nmas›na katk›da
bulunur. Bu analitik uygulamalar finansal analiz kapsam›nda yürütülür.
Temel görevi iflletmenin varl›k ve kaynaklar›n› do¤ru bir flekilde yöneterek belirlenen hedefe güvenli bir flekilde ulaflmak olan yöneticiler, ancak do¤ru bir ekonomik ve finansal bir yap› ile hedefe ulaflmay› baflarabilir ve amaçlar› gerçeklefltirebilirler. Bunun için de geçmiflle ilgili bilgilerden gelecekle ilgili ipuçlar› elde edilmesi gerekmektedir. ‹flletmelerde finansal planlama ve kontrol faaliyetlerinin yürütülmesi için mevcut ve olmas› gereken finansal yap›n›n bilinmesine ihtiyaç vard›r.
Finansal durumla ilgili bilgilerin kayna¤›n› da finansal tablolar oluflturur. Ancak bu
tablolarda yer alan bilgilerin belirli teknikler kullan›larak analizi yap›lmaz ise iflletmenin iktisadi ve finansal yap›s› ile faaliyet sonuçlar›n› do¤ru anlama imkân› azalacakt›r. Finansal analiz, finansal tablolardaki çeflitli hesaplar aras›ndaki iliflkilerin
kurulmas›n›, ölçülmesini ve yorumunu kapsayan bir faaliyettir. Finansal analiz yap›larak, iflletmenin mevcut durumu de¤erlendirilip, gelece¤e iliflkin kararlar al›nmaktad›r. Analiz ve yorumun hareket noktas›n› oluflturan finansal tablolardaki bilgilerin do¤ruluk ve güvenilirli¤i yap›lacak analiz ve yorumlar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ini de artt›racakt›r. Finansal tablolar›n ba¤›ms›z denetimden geçmifl olmas›
da bu aç›dan önemli bir güvencedir.
16
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
N
A M A Ç
3
Finansal tablolar›n ne anlama geldi¤ini aç›klamak.
Finansal tablolar iflletmenin muhasebe sistemine
kaydedilen ve s›n›fland›r›lan bilgilerin belirli zaman aral›klar›yla bu bilgilere ihtiyaç duyan ve bu
bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sa¤layan
araçlar fleklinde tan›mlanmaktad›r. Tan›mdan da
görüldü¤ü gibi finansal tablolar bir bilgi iletiflim
arac›d›r. Bilgiye ihtiyaç duyan ve bilgiyi kullananlar aç›s›ndan finansal tablolar iflletmelerin iktisadi ve mali yap›lar› ve faaliyet sonuçlar› aç›s›ndan çok yararl› ve yap›lacak de¤erlemeler ile al›nacak kararlara destek olacak bilgiler sa¤lar.
Finansal tablolar analizinin ne anlama geldi¤ini aç›klamak.
Finansal tablolar analizi, bir iflletmenin finansal
durumunu, faaliyet sonuçlar›n›, finansal performans›n› ve finansal yönden geliflimini de¤erlendirebilmek, geliflme yönünü ve büyüklü¤ünü öngörebilmek, gelece¤e yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin ve bunlar›n zaman içerisinde gösterdi¤i e¤ilimlerin incelenmesini gerektirir. Finansal analist finansal tablolar› hem iflletmenin geçmiflte yürüttü¤ü faaliyetlerinin sonucu
olarak iflletmenin baflar›m›n› de¤erlemek hem de
gelecekteki baflar›m›n›n ne olaca¤›n› tahmin etmek için inceler.
Finansal tablolar›n nas›l s›n›fland›r›ld›¤›n› aç›klamak.
Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤lerinde finansal tablolar için kullan›lan temel finansal
tablo ve ek finansal tablo ay›r›m›na karfl›l›k Türkiye Muhasebe Standartlar›nda finansal tablolar›n s›n›fland›r›lmas›nda genel amaçl› finansal tablolar ve özel amaçl› finansal tablolar s›n›fland›r›lmas›na yer verilmifltir. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤lerinde Bilanço ve Gelir Tablosu temel finansal tablo olarak belirlenirken ek finansal tablolar ise Fon Ak›fl Tablosu, Nakit Ak›fl
Tablosu, ‹flletme Sermayesi De¤iflim Tablosu, Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu ve Özkaynak De¤iflim
Tablosundan oluflmaktad›r.
Genel amaçl› finansal tablolar, özel bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için iste¤e göre haz›rlanm›fl raporlar› talep etme durumunda olmayan kullan›c›lar›n gereksinimlerini karfl›lamaya yönelik tablolard›r. Bilanço, gelir tablosu, nakit ak›fl tablosu
ve özkaynaklarda de¤iflim tablosu genel amaçl›
finansal tablo olarak belirtilmifltir. Özel amaçl›
tablolar ise, özellikli bilgi sunmak için talep edilmesi hâlinde haz›rlanan tablolard›r. Özel amaçl›
tablolara kâr da¤›t›m tablosu, sat›fllar›n maliyeti
tablosu, fon ak›m tablosu ve net iflletme sermayesi de¤iflim tablosunu örnek olarak verebiliriz.
N
A M A Ç
4
Finansal tablolar›n (Bilanço, Gelir Tablosu, Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, Fon Ak›fl Tablosu, Nakit Ak›fl Tablosu, ‹flletme Sermayesi De¤iflim Tablosu, Özkaynak De¤iflim Tablosu) ne oldu¤unu
tan›mlamak.
Bilanço (finansal durum tablosu), bir iflletmenin
belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren tablodur.
Gelir Tablosu, iflletmenin belli bir dönemde elde
etti¤i bütün gelirlerle, bu gelirleri elde etmek
amac›yla ayn› dönem içinde katland›¤› bütün giderleri ve bunlar›n sonucunda oluflan dönem net
kâr›n› veya zarar›n› belli bir düzen içinde gösteren finansal tablodur.
Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu gerçekte gelir tablosunun tamamlay›c›s› niteli¤inde bir finansal tablodur. Bu tablo gelir tablosunda yer alan Sat›fllar›n
Maliyeti kaleminin detay›n› gösterir.
Fon Ak›fl Tablosu, iflletmenin belirli bir dönemde
fon kaynaklar›n› ve bunlar› kulland›¤› alanlar›
gösteren bir tablodur. Fon ak›fl tablosunun kaynaklar taraf› cari faaliyet döneminde elde edilen
fonlar›n sa¤lam kaynaklardan m› yoksa geçici ifllemlerden mi sa¤land›¤›n› gösterir. Tablonun fon
kullan›mlar› taraf› ise söz konusu fonlar›n kullan›m yerlerinin uygunlu¤u ile ilgili bilgi verir.
Nakit ak›fl tablosu bir hesap döneminde oluflan
nakit ak›fl›n›, nakit girifl ve ç›k›fllar›n›; yani iflletmenin tahsilat ve ödemelerini kaynaklar› ve kullan›m yerleri ile birlikte gösteren bir tablodur.
Özkaynak De¤iflim Tablosu, ilgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen art›fl veya
azal›fllar› gösteren tablodur. Bu tablo iflletme sahip ve ortaklar›n›n yapt›¤› ilave yat›r›mlar› gösterir. Yani sermaye art›r›m›, yedek, fon ve kâr kalemlerindeki de¤ifliklikler bu tablo yard›m›yla finansal tablo kullan›c›lar›na aktar›l›r.
Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, net çal›flma sermayesinin oluflumunda yer alan dönen
varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemlerindeki de¤iflimi gösteren tablodur. Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, net çal›flma sermayesindeki de¤iflimin hangi dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemine yans›d›¤›n› gösterir.
N
A M A Ç
5
Finansal tablolar analizi aç›s›ndan finansal tablolar›n tafl›d›¤› önem ve anlam› de¤erlendirip
aç›klamak.
Finansal tablolar iflletmelerin iktisadi ve finansal
yap›lar›, faaliyet sonuçlar›, nakit ak›fllar›, fon ak›fllar›, özsermayedeki de¤iflimler vb. konularda iflletmeyle ilgili karar vericiler aç›s›ndan önemli
bilgiler sa¤larlar. Bu finansal tablolarda yer alan
veriler üzerinden yap›lacak baz› analitik uygulamalar iflletmeyle ilgili finansal yorum ve de¤erlendirmeler aç›s›ndan daha anlaml› ve yararl› sonuçlar al›nmas›na katk›da bulunur. Bu analitik
uygulamalar finansal analiz kapsam›nda yürütülür. Analiz ve yorumun hareket noktas›n› oluflturan finansal tablolardaki bilgilerin do¤ruluk ve
güvenilirli¤i yap›lacak analiz ve yorumlar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ini de artt›racakt›r. Finansal
tablolar›n ba¤›ms›z denetimden geçmifl olmas›
da bu aç›dan önemli bir güvencedir.
17
18
Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi temel ve genel amaçl› finansal tablodur?
a. Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu
b. Net Çal›flma Sermayesinde De¤iflim Tablosu
c. Fon Ak›fl Tablosu
d. Kâr Da¤›t›m Tablosu
e. Gelir Tablosu
2. ‹flletmenin belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu
varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren finansal tablo afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Sat›fllar›n Maliyeti tablosu
b. Bilanço (Finansal Durum Tablosu)
c. Özsermaye De¤iflim Tablosu
d. Gelir Tablosu
e. Kâr Da¤›t›m Tablosu
3. Afla¤›dakilerden hangisi Fon Ak›fl Tablosunun tan›m›n› verir?
a. Dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemlerindeki art›fl veya azal›fllar hesaplanarak
bunlar›n net çal›flma sermayesi üzerindeki etkileri ortaya koyan tablodur.
b. ‹lgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen art›fl veya azal›fllar› gösteren tablodur.
c. Bir hesap döneminde oluflan nakit ak›fl›n›, nakit
girifl ve ç›k›fllar›n›; yani iflletmenin tahsilât ve
ödemelerini kaynaklar› ve kullan›m yerleri ile
birlikte gösteren bir tablodur.
d. ‹flletmenin belirli bir dönemde fon kaynaklar›n› ve bunlar› kulland›¤› alanlar› gösteren bir
tablodur.
e. ‹flletmenin belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen
içinde gösteren finansal tablodur.
4. Muhasebenin kaç tane temel ifllevi vard›r?
a. 1
b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
5. Afla¤›dakilerden hangisinde net çal›flma sermayesi
do¤ru olarak verilmifltir?
a. Net Sat›fllar + Ticari Alacaklardaki Azal›fllar - Ticari Alacaklardaki Art›fllar
b. Dönen Varl›klar - K›sa vadeli yabanc› kaynaklar
c. Net Sat›fllar - Ticari Borçlardaki Azal›fllar + Ticari Borçlardaki Art›fllar
d. Net Sat›fllar + Ticari Borçlardaki Azal›fllar - Ticari Borçlardaki Art›fllar
e. Dönen Varl›klar + K›sa vadeli yabanc› kaynaklar
6. Bir iflletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlar›n›, finansal performans›n› ve finansal yönden geliflimini de¤erlendirebilmek, geliflme yönünü ve büyüklü¤ünü öngörebilmek, gelece¤e yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin ve bunlar›n zaman içerisinde gösterdi¤i e¤ilimlerin incelenmesi afla¤›dakilerden hangisini
ifade eder?
a. Finansal tablolar
b. Analiz teknikleri
c. Finansal tablolar analizi
d. Analiz yöntemleri
e. Muhasebe
7. Fon ak›fl tablosunda fon terimi hangi kapsamda kullan›lmaktad›r?
a. Fon, yasal olarak kullan›labilen haklar›n, finansal araçlar›n ve finansal olanaklar›n tümü anlam›nda aktifin tamam›n› ifade etmektedir.
b. Fon kavram›, nakit ve nakde eflde¤er unsurlar›
ifade eder.
c. Fon kavram›, net çal›flma sermayesi unsurlar›n›
ifade eder.
d. Fon kavram›, brüt çal›flma sermayesi unsurlar›n›
ifade eder.
e. Fon kavram›, nakit unsurlar› ifade eder.
8. Afla¤›daki kalemlerden hangisi bilançoda yer almaz?
a. Haz›r De¤erler
b. Mali Duran Varl›klar
c. Stoklar
d. Menkul K›ymetler
e. Sat›fllar›n Maliyeti
“
9. Afla¤›dakilerden hangisi gelir tablosunda yer alan
unsurlardan de¤ildir?
a. Sat›fllar›n Maliyeti
b. Duran varl›k sat›fl zarar›
c. Uzun vadeli borçlanma giderleri
d. Genel Yönetim Giderleri
e. Sermaye
10. Afla¤›dakilerden hangisi özkaynak de¤iflim tablosunun bir bölümü de¤ildir?
a. Ödenmemfl Sermaye
b. Ödenmifl Sermaye
c. Sermaye Yedekleri
d. Kâr Yedekleri
e. Geçmifl Y›llar Kârlar›
19
Yaflam›n ‹çinden
Finansal Raporlama ve Mali Analiz
fiirketlerin finansal raporlar ve mali analizler yoluyla
sa¤lad›klar› bilgiler, flirketin amaçlar› ile tutarl› kararlar›n temelini oluflturdu¤u gibi sa¤l›kl› bir planlama için
de gereklidir. Mevcut mali yap›y› ve faaliyet sonuçlar›n› de¤erlendirmeden sa¤l›kl› ve tutarl› bir planlama yapmak mümkün de¤ildir. fiirketlerin yönetimi aç›s›ndan
finansal raporlar; faaliyetlerin baflar› derecesini ölçerek
gelece¤e dönük planlar haz›rlamak, gerçeklefltirilemeyen hedeflerin nedenlerini tespit etmek, faaliyetlerin
her evresinde düzeltici kararlar alarak de¤erlendirme
ve denetim yapmak aç›s›ndan çok önemlidir.
Finansal raporlama sisteminin oluflturulmas› ve yönetimi destekleyecek flekilde tasarlanmas› hizmetleri dan›flmanl›¤›m›z›n kapsam› içerisindedir. fiirket mali tablolar›n›n analizi, finansal rasyolar›n incelenmesi, yorumlanmas› ve ileriye yönelik finansal tedbirlere destek verilmesi bu alanda verdi¤imiz hizmetler aras›ndad›r. Mevcut sistemin finansal karar sürecinde yeterli olup olmad›¤›n›n analiz edilmesi ve ihtiyaç duyulan finansal raporlar›n haz›rlanmas› temel amac›m›zd›r.
Kaynak: www.pozitifbutce.com/raporlama
”
20
Okuma Parças›
Finansal Raporlama
‹flletmeler, gerek iflletme içindeki gerekse iflletme d›fl›ndaki çeflitli kullan›c›lar›n istifadesine sunduklar› finansal bilgileri finansal tablolar›nda gösterirler. Söz konusu
finansal tablolar›n oluflturulmas› ifllemi finansal raporlama olarak adland›r›l›r. Buradan da anlafl›laca¤› gibi finansal tablolar›n (bu yolla finansal raporlaman›n) temel
amac›, bu tablolar› kullananlar›n iflletme ile ilgili kararlar alabilmesine yard›mc› olmak maksad›yla, iflletmenin
finansal durumu, performans› ve fon ak›mlar› ile ilgili
bilgi sunmakt›r. Finansal tablo kullan›c›lar› genel olarak
afla¤›daki gruplardan oluflur. Bu gruplara iflletmenin
paydafllar› da denilir.
• Mevcut iflletme sahipleri (mevcut ortaklar)
• Potansiyel yat›r›mc›lar
• Borç verenler (kreditörler)
• Çal›flanlar
• Yöneticiler
• Tedarikçiler
• Müflteriler
• Devlet
• Kamu
Tabii ki her grubun iflletmeden beklentisi farkl›d›r, bu
nedenle finansal tablolardan elde etmek istedikleri bilgi ihtiyaçlar› da farkl›d›r. Finansal tablolar tüm paydafllar› dikkate al›r ve hepsinin ortak ihtiyaçlar›n› karfl›layacak bilgileri sunar. ‹flletmelerin haz›rlad›klar› ana mali
tablolar bilanço, gelir tablosu ve nakit ak›m tablosudur.
Bunlar›n d›fl›ndaki mali tablolar ise, özkaynaklar de¤iflim tablosu, fon ak›m tablolar›, kâr da¤›t›m tablosu, sat›fllar›n maliyeti tablosudur......
Türkiye’de finansal raporlama iki temel sisteme göre
yap›lmaktad›r. Bunlardan ilki tek düzen muhasebe sistemi olarak da bilinen 1 Seri No’lu Muhasebe Sistemi
Uygulama Genel Tebli¤idir. Bu tebli¤ ve bu tebli¤de
bugüne kadar de¤ifliklik yapan tebli¤lere afla¤›daki linkten ulaflabilirsiniz.
www.ismmmo.org.tr/html.asp?id=3988
Finansal tablolar›n haz›rlanmas›na yönelik di¤er düzenleme ise Uluslararas› Muhasebe Standartlar› ile tam
uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlar›d›r. Ancak bu
standartlar› flu anda sadece özel kanunlar›nda hüküm
bulunan iflletmeler uygulamaktad›r. Di¤er iflletmeler finansal raporlamalar›n› 1 Seri No’lu Muhasebe Sistemi
Uygulama Genel Tebli¤i hükümlerine göre yapmaktad›rlar. Türkiye Muhasebe Standartlar›na afla¤›daki linkten ulaflabilirsiniz.
http://www.tmsk.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=126&Itemid=69
Burada, “Finansal Tablolar›n Haz›rlanmas› Sunulma
Esaslar›na iliflkin Kavramsal Çerçeve” ve “TMS 1 : Finansal Tablolar›n Sunuluflu” k›s›mlar›nda Türkiye Muhasebe Standartlar›na göre finansal raporlaman›n nas›l
yap›lmas› gerekti¤i aç›klanm›flt›r.
Konu hakk›nda daha fazla bilgi sahibi olmak için AB‹GEM taraf›ndan düzenlenen “Muhasebe” bafll›kl› e¤itimden yararlanabilirsiniz.
Kaynak: http://www.abigem.org/appmanager/tr/portal?_nfpb=true&_pageLabel=pageKobiFinans&nodeName=KobiFinans_06
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. e
2. b
3. d
4. b
5. b
6. c
7. a
8. e
9. e
10. a
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bilanço (Finansal Durum
Tablosu)” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fon Ak›fl Tablosu”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Net Çal›flma Sermayesi De¤iflim Tablosu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fon Ak›fl Tablosu”
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bilanço” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Tablosu” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Özkaynak De¤iflim Tablosu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
21
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
S›ra Sizde 1
Bilanço (finansal durum tablosu), bir iflletmenin belli
bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren finansal tablodur.
Akdo¤an N. ve Tenker N. (2010). Finansal Tablolar
ve Finansal tablolar analizi Teknikleri, Gazi Kitabevi, Ankara.
Akgüç, Ö. (2010). Finansal Yönetim, Avc›ol Bas›n Yay›n, ‹stanbul
Bektöre S., Çömlekçi F. ve Sözbilir H. (2010). Mali Tablolar Analizi, Nisan Kitabevi, Eskiflehir
Çabuk, A. ve Lazol ‹. (2011), Mali Tablolar Analizi,
Ekin Yay›nevi, Bursa.
S›ra Sizde 2
Biçimsel aç›dan bilanço hesap tipi ve rapor tipi olmak
üzere iki tipte düzenlenir. Hesap tipi bilançoda aktif ve
pasif kalemler muhasebede kullan›lan hesap çizelgesine benzer biçimde karfl›l›kl› olarak yaz›larak düzenlenir. Rapor tipi bilanço aktif ve pasif kalemlerin alt alta
yaz›lmas› ile oluflturulur.
S›ra Sizde 3
Gelir Tablolar› kapsad›klar› bilgi düzeyi bak›m›ndan
özet ve ayr›nt›l› gelir tablosu olmak üzere ikiye ayr›l›r.
Özet Gelir Tablosu genel olarak hesap grup tutarlar›n›
gösterirken; ayr›nt›l› Gelir Tablosu gruplar› oluflturan
hesap tutarlar›n› da gösterir.
S›ra Sizde 4
Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, gelir tablosunda yer alan Sat›fllar›n Maliyeti kaleminin detay›n› gösterir. Özellikle
üretim iflletmelerinde üretim maliyet unsurlar› olan Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Giderleri, Direkt ‹flçilik Giderleri ve Genel Üretim Giderlerinin analizi aç›s›ndan
dikkatle incelenmesi gereken bir finansal tablodur. Tablo dört ana maliyet kaleminden oluflur. Bunlar; Sat›lan
Mamul Maliyeti, Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti, Sat›lan
Hizmet Maliyeti ve Di¤er Sat›fllar›n Maliyetidir.
2
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Muhasebe analizlerinin önemini aç›klayabilecek,
Finansman faaliyetlerinin analizinin iflletmeler aç›s›ndan ne anlam ifade
etti¤ini de¤erlendirebilecek,
Yat›r›m faaliyetlerinin analizinin finansal tablolar üzerindeki etkisini
aç›klayabilecek,
‹flletme (üretim-sat›fl) faaliyetlerinin analizinin gelir tablosuyla iliflkisini kurabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
Muhasebe Analizleri
Finansman Faaliyetlerinin Analizi
Yat›r›m Faaliyetlerinin Analizi
‹flletme Faaliyetlerinin Analizi
• Tahakkuk Esas›
• Nakit Esas›
• Karfl›l›klar
‹çindekiler
Finansal Tablolar
Analizi
Muhasebe Analizleri
• G‹R‹fi
• TAHAKKUK ESASI VE NAK‹T ESASI
• MUHASEBELEfiT‹RMEDEK‹
FARKLILIKLAR
• FAAL‹YET TÜRLER‹
Muhasebe Analizleri
G‹R‹fi
Muhasebe, iflletmenin dili olarak tan›mlanmaktad›r. ‹flletmelerin yapm›fl olduklar›
faaliyetlerin iflletmenin finansal durumuna ve faaliyet sonuçlar›na olan etkisi, muhasebe arac›l›¤›yla, di¤er bir deyiflle muhasebenin kendisini ifade etme arac› olan
finansal tablolar arac›l›¤›yla iflletmeyle ilgili taraflara yans›t›lmaktad›r.
Muhasebe analizleri, iflletmenin muhasebe sisteminin iflletmede gerçekleflen faaliyetleri ne ölçüde yans›tabildi¤inin de¤erlemesidir. Bu de¤erleme, iflletmenin faaliyetlerinin incelenmesi, muhasebe politikalar›n›n finansal tablolar üzerindeki etkisinin belirlenmesi ve böylelikle finansal tablolar›n faaliyetleri hem daha do¤ru
bir biçimde yans›tmas›n›n sa¤lanmas› hem de finansal tablolar›n analize haz›r hâle getirilmesi için yap›lmaktad›r.
‹flletmeyle ilgili karar verecek olan taraflar, iflletmenin finansal durum ve faaliyet sonuçlar›na iliflkin bilgileri finansal tablolardan elde etmektedirler. Dolay›s›yla
finansal analizin en temel kayna¤›n› finansal tablolar oluflturmaktad›r. Sa¤l›kl› bir
finansal analiz, analiz edilen finansal tablolar›n güvenilirli¤iyle ve muhasebe analizlerinin kalitesiyle do¤rudan iliflkilidir.
TAHAKKUK ESASI VE NAK‹T ESASI
Finansal nitelikli ifllemlerin kaydedilmesinde nakit esas› yerine tahakkuk esas›n›n benimsenmifl olmas› ve finansal tablolar›n çok çeflitli bilgi kullan›c›s› için haz›rlan›yor olmas› muhasebe analizlerini ortaya ç›karan temel sebeplerdir.
‹flletmeler, finansal tablolar›nda de¤iflim yaratan ifllemleri -ki bu ifllemler finansal
karakterli ifllemlerdir- muhasebenin tahakkuk esas›na göre kaydederler. Tahakkuk
esas›, ifllemlerin, nakit ödemenin veya tahsilat›n yap›ld›¤› anda de¤il, ifllemin gerçekleflti¤i anda kaydedilmesini öngörmektedir. Buradan hareketle, tahakkuk esas›n› benimseyen bir iflletmede has›lat›n ortaya ç›kmas› (gerçekleflmesi), tahsilat›n yap›lmas›yla de¤il, mal veya hizmetin sat›lmas›yla gerçekleflmektedir. Benzer bir flekilde, tahakkuk esas›nda giderler, ödeme an›nda de¤il giderin gerçekleflmesiyle
oluflmaktad›r. Tahakkuk esas›, faaliyetlerden sa¤lanan has›lat ve faaliyetler nedeniyle oluflan giderler üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. Has›lat ve giderin kayda al›nma zaman›,
bu faaliyetlerin nakit girifli veya nakit ç›k›fl› yaratma zaman›ndan ba¤›ms›zd›r.
Has›lat ve giderin olufltuklar› dönemde kay›t alt›na al›nmas›, muhasebenin temel kavramlar›ndan birisi olan dönemsellik kavram›n›n ruhuna uygun olarak, has›lat ve giderleri efllefltirebilme olana¤› yaratmaktad›r. Hat›rlanaca¤› üzere dönem-
Tahakkuk Esas›: Finansal
nitelikli olaylar›n etkileri
nakit hareketinin
gerçekleflti¤i tarihte de¤il de
ifllemin gerçekleflti¤i tarihte
kayda al›n›r. Has›lat, sat›fl
gerçekleflti¤inde; gider ise
olufltu¤unda kayda al›n›r.
Tahakkuk esas›n›n karfl›t›
Nakit Esas›d›r. Nakit
esas›nda ise ifllemlerin
gerçekleflmesi yerine nakit
hareketlerinin gerçekleflti¤i
tarihler esast›r.
24
sellik kavram›, iflletmenin sonsuz olarak kabul edilen yaflam›n›n finansal raporlama amac›yla belirli zaman dilimlerine bölünmesini belirtmektedir. Dolay›s›yla bölünmüfl olan dönemlerin faaliyet sonuçlar›n›n di¤er dönemlerin faaliyet sonuçlar›ndan ba¤›ms›z olarak belirlenmesi gerekmektedir. Bu da dönemsellik kavram›n›n
belirtti¤i üzere her bir dönemin has›lat›n›n yine o döneme ait giderlerle efllefltirilmesiyle sa¤lanabilir (efllefltirme ilkesi). ‹flte bu noktada tahakkuk esas› devreye girmektedir. Meydana gelen faaliyetlerin nakit girifl ve ç›k›fl zaman›na bak›lmaks›z›n,
meydana gelifl dönemlerinde muhasebelefltirilmesi, tahakkuk esas›n›n temelinde
yatan unsurdur.
Nakit esas›na göre muhasebelefltirmede ise mal ve hizmet sat›fl›ndan sa¤lanan
has›lat, nakit tahsilat›n yap›ld›¤› dönemde; mal, sigorta, ücret, elektrik vb. unsurlar
için yap›lan giderler de nakit ç›k›fl›n›n gerçekleflti¤i dönemde muhasebelefltirilmektedir. Bu flekilde yap›lan muhasebe ifllemleri sonucunda dönemin sonucunun
(kâr veya zarar) do¤ru bir flekilde belirlenebilme olas›l›¤› ortadan kalkabilir. Örne¤in, iflletme peflin olarak mal sat›n alm›fl ve kredili olarak satm›fl ise döneme iliflkin
has›lat ve gider büyüklükleri takip eden dönemle kar›flabilecektir. Nakit esas›n›n
bir di¤er etkisi de has›lat›n kayda al›naca¤› zaman› ertelemesiyle ilgilidir. Tahakkuk esas›nda has›lat›n elde edilmesi için mal›n sat›lmas› yeterli iken nakit esas›nda
has›lat›n elde edildi¤i dönem, tahsilat›n yap›ld›¤› dönemdir. Bu durumda has›lat,
faaliyetin etkisinin ortaya ç›kt›¤› dönemden farkl› bir dönemde raporlanabilir. Has›lat›n, tahsilat›n yap›ld›¤› dönemde kaydedilmesi, alacak hesaplar›n›n do¤mamas›; giderlerin ödemelerin yap›ld›¤› zaman kaydedilmesi de borçlara iliflkin hesaplar›n do¤mamas› anlam›na gelmektedir.
Tahakkuk esas›n›n ve nakit esas›n›n gelir tablosu üzerindeki etkisini basit bir
örnek yard›m›yla somutlaflt›ral›m.
ÖRNEK 1
“BAK ‹flletmesi 1 Haziran 2012 tarihinde inflaat faaliyetlerinde bulunmak üzere
kurulmufltur. Haziran ay› içinde gelen bir siparifli de¤erlendiren iflletme, 750.000
liraya üç katl› prefabrik bir konut yap›m iflini alm›flt›r. Haziran ay›nda inflaata
bafllayan iflletme, çeflitli giderleri için 400.000 lira borçlanm›flt›r. Haziran ay› sonunda konut, müflteriye teslim edilmifltir. Temmuz ay› içerisinde iflletme, müflterisinden, siparifl bedeli olan 750.000 liray› tahsil etmifl, 400.000 lira tutar›ndaki
borcunu da A¤ustos ay› içerisinde ödemifltir.”
Örnekte yer alan veriler do¤rultusunda BAK ‹flletmesi’nin Haziran, Temmuz ve
A¤ustos aylar›na iliflkin gelir tablosu afla¤›daki flekilde oluflacakt›r;
Nakit Esas›na göre
Nakit Tahsilat
Haziran
Temmuz
A¤ustos
TOPLAM
-
750.000
-
750.000
Nakit Ödeme
-
-
(400.000)
(400.000)
Kâr (Zarar)
-
750.000
(400.000)
350.000
Haziran
Temmuz
A¤ustos
TOPLAM
Toplam Has›lat
750.000
-
-
750.000
Toplam Giderler
(400.000)
-
-
(400.000)
Kâr (Zarar)
350.000
-
-
350.000
Tahakkuk Esas›na göre
25
2. Ünite - Muhasebe Analizleri
Sonuçlar incelendi¤inde üç ayl›k toplamlar itibar›yla nakit esas› ve tahakkuk
esas›n›n ayn› sonucu verdi¤i görülmektedir. Ancak muhasebede sonuç kadar, sonucu oluflturan faaliyetlerin de gerçeklefltikleri dönemler itibar›yla finansal tablolarda yans›t›lmalar› önemlidir.
MUHASEBELEfiT‹RMEDEK‹ FARKLILIKLAR
Muhasebe analizlerinin yap›lmas›n›n di¤er bir sebebi de finansal tablolar›n farkl›
kullan›c›lar için haz›rlanmas›d›r. Dolay›s›yla farkl› bilgi kullan›c›lar›n›n ve taraflar›n
ihtiyaç duydu¤u finansal bilginin üretilebilmesi için baz› düzenlemelerin yap›lmas› gerekebilmektedir. Bu düzenlemelerin yap›lmas›n›n nedeni de muhasebe farkl›l›klar›n›n finansal tablolar üzerindeki etkileridir.
Finansal tablolarda raporlanan bilgiler, muhasebe uygulamalar›ndaki, ölçme yöntemlerindeki ve tahmin yöntemlerindeki farkl›l›klardan dolay› farkl› olabilmektedir. Örne¤in, amortisman hesaplanmas›nda farkl› yöntemler kullan›lmas› sonucunda amortisman gideri büyüklü¤ü farkl›l›k gösterecektir. Dolay›s›yla birikmifl amortisman büyüklü¤ü de farkl› olaca¤›ndan bilançonun aktif (varl›k) toplam›na yans›yan maddi duran varl›k defter de¤eri farkl› büyüklüklerde raporlanacakt›r. Bu durum gelir tablosunu da etkileyecektir. Amortisman hesaplama yönteminde yap›lacak olan bir de¤ifliklik y›ll›k amortisman gideri büyüklü¤ünde de¤iflme yarataca¤›ndan gelirin büyüklü¤ünün beklenenden farkl› ç›kmas›na yol açacakt›r. Tahminde yap›lacak hatalar da bilançolarda farkl›l›klar yaratabilecektir.
Muhasebe farkl›l›klar›n›n finansal tablolarda belirsizlikler yaratabilme ihtimali
muhasebe riski olarak ifade edilmektedir. Muhasebe analizlerinin bir amac› da bu
risklerin de¤erlemesinin yap›larak azalt›lmas›n› sa¤lamak ve finansal tablolar› daha karfl›laflt›r›labilir hale getirmektir.
SIRA S‹ZDE
Muhasebe analizleri ve finansal tablolar aras›nda nas›l bir iliflki vard›r?
FAAL‹YET TÜRLER‹
1
D Ü fi Ü N E L ‹ M
‹flletmeler, amaçlar›na ulaflabilmek için çeflitli faaliyetlerde bulunurlar. Bu faaliyetlerin özetleri, finansal tablolar arac›l›¤›yla ilgili bilgi kullan›c›lar›na iletilir. MuhaseS O R faaliyetlerinin
U
benin tan›m›nda da belirtildi¤i gibi finansal tablolar, iflletmelerin
özetlendi¤i tablolard›r.
Muhasebe analizleri kapsam›nda finansal tablolarda yer alan
faaliyetler temel
D‹KKAT
olarak üç faaliyet grubunda özetlenmifltir. Bunlar;
• Finansman Faaliyetleri
SIRA S‹ZDE
• Yat›r›m Faaliyetleri
• ‹flletme (Üretim-Sat›fl Faaliyetleri) Faaliyetleridir.
Finansman Faaliyetlerinin Analizi
AMAÇLARIMIZ
‹flletmelerin amaç ve
S O R U
hedeflerine ulaflabilmeleri
için yerine getirmek zorunda
olduklar› ifllemler
finansman, yat›r›m
D ‹ KveK A T
iflletme faaliyetleri (üretimsat›fl faaliyetleri) olmak
üzere üç ana grupta
SIRA S‹ZDE
toplan›r.
N N
‹flletmeler, faaliyetlerini yerine getirmek amac›yla birtak›m varl›klara sahip olmak
zorundad›r. ‹flletmenin sahip oldu¤u bu varl›klar temel olarak Kiki‹ kaynaktan
finanT A P
se edilir: Yabanc› kaynaklar ve Özkaynaklar. ‹flte, finansman faaliyetleri, iflletmenin çeflitli ihtiyaçlar›n› karfl›lamak ve varl›klar›n› finanse etmek için kaynak sa¤lama faaliyetleridir.
TELEV‹ZYON
Kaynaklar, varl›klar›n ne flekilde finanse edildi¤ini göstermektedir. Kimi iflletmeler özkaynak a¤›rl›kl› çal›flma politikas› izlerken kimi iflletmeler de yabanc› kaynak a¤›rl›kl› çal›flma politikas›n› tercih etmektedir. Özkaynak a¤›rl›kl› çal›flan ifllet‹ N T E R NÇünkü
ET
meler, alacakl›lar aç›s›ndan nispeten güvenli olarak görülmektedir.
varl›k-
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
‹flletmeye kaynak sa¤lama
faaliyetleri finansman
faaliyetleri olarak
adland›r›l›r. T E L E V ‹ Z Y O N
‹NTERNET
26
lar üzerinde ortaklar›n hakk› çok daha fazlad›r. Yabanc› kaynak a¤›rl›kl› çal›flan iflletmelerin ise riski yüksektir. Borçlanarak finansman politikas›n›n tercih edilmesinin alt›nda yatan etken, daha az özkaynak sa¤lanarak yüksek kârl›l›k elde edilmesi, böylelikle hisse bafl›na kâr›n yüksek olmas›n›n sa¤lanmas›d›r. Ancak borçla finansman; faaliyetlerin aksamas›, yabanc› kaynaklar›n pay›n›n çok olmas›ndan dolay› yeni kaynak bulunamamas›, faiz giderlerinin özkaynak a¤›rl›kl› çal›flan iflletmelere göre daha yüksek olmas› gibi olumsuzluklar› ve riskleri tafl›maktad›r.
SIRA S‹ZDE
2
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
Yabanc› Kaynaklar
D Ü fi Ü N E L ‹ M bir iflletmenin geçmifl olay ve ifllemlerinin bir sonucu olarak,
Yabanc› kaynaklar,
gelecekte di¤er kifli ve iflletmelere nakit veya di¤er varl›klarla (örne¤in, ticari mallar, mamuller)
yap›lmas› veya hizmet sa¤lanmas› için mevcut yasal ve yaS O ödeme
R U
p›sal yükümlülüklerdir.
Yabanc› kaynaklar vadelerine göre k›sa vadeli yabanc› kaynaklar ve uzun vaD‹KKAT
deli yabanc› kaynaklar olarak iki grubu ayr›lmaktad›r.
S O R U
SIRA S‹ZDE
Finansman faaliyetleri
SIRA S‹ZDE niçin analiz edilmektedir?
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA
S‹ZDE Kaynaklar
K›sa Vadeli
Yabanc›
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar, bir y›l içinde ödenecek borçlardan oluflmaktad›r. Bu
kapsamda hem borcun do¤du¤u tarihten itibaren en fazla bir y›l vadeli olan borçlar
AMAÇLARIMIZ
hem de borcun do¤du¤u an itibar›yla vadeleri bir y›l›n üzerinde olup bilanço tarihinde vadeleri bir y›l›n alt›na inmifl olan uzun vadeli borçlar yer almaktad›r. K›sa vadeli
yabanc› kaynaklar,
ödenmeleri dönen varl›k kullan›m› veya bir baflka k›sa vadeli borç
K ‹ T A P
yaratmas› beklenen borçlard›r. Bu tan›mdan hareketle dönen varl›klar›n tan›mlanmas›nda bir y›l esas al›nd›¤›ndan k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n da bir y›l içinde veya
faaliyet dönemi içinde (hangisi uzunsa) ödenecek borçlar oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
TELEV‹ZYON
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar, iflletme faaliyetleri ve finansman faaliyetleri sonucunda ortaya ç›kmaktad›r. ‹flletme faaliyetleri sonucunda ödenecek vergiler, al›nan avanslar, gelecek aylara ait gelirler, ticari borçlar ve di¤er borçlar gibi unsur‹ N T E R N Finansman
ET
lar oluflmaktad›r.
faaliyeti sonucunda ise k›sa vadeli olarak do¤an banka kredileri, ç›kar›lm›fl bonolar gibi unsurlar ile uzun vadeli olarak do¤an finansal
borçlar›n vadeleri bir y›l›n alt›na inen anapara borç, taksit ve faizleri oluflmaktad›r.
Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar
Uzun Vadeli Yabanc›
Kaynak: Kredi
kurumlar›ndan, sermaye
piyasas›ndan ve iflletmenin
iliflkide bulundu¤u üçüncü
kiflilerden sa¤lanan bir
y›ldan fazla vadeli olan
iflletme borçlar›na denir. Bir
y›ldan daha sonra ödenmesi
gereken borçlard›r.
Uzun vadeli yabanc› kaynaklar, vadeleri bir y›l›n üzerinde olan veya bir faaliyet
döneminden (hangisi uzunsa) sonraki dönemlerde ödenecek olan borçlard›r. Uzun
vadeli yabanc› kaynaklar temel olarak finansal borçlar, ticari borçlar ile borç ve gider karfl›l›klar› gibi unsurlardan oluflmaktad›r.
Uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n ödenmesi genellikle tüm borç tutar› için tek
bir ödeme yapmak yerine vadeye kadar olan süre içinde belirli aral›klarla ve düzenli olarak yap›lan ödemeler yoluyla gerçekleflmektedir. Bu da ödeme tarihi yaklaflan borcun (toplam borcun bir k›s›m faiz ve anaparas›) k›sa vadeli borç hâline
dönüflmesi anlam›ndad›r. Dolay›s›yla k›sa vadeli borca dönüflen bu k›sm›n ödenmesi dönen varl›klarla yap›lacakt›r. K›sa vadeli borçlar›n ödenmesinde dönen varl›klar›n kullan›lmas›ndan hareketle, uzun vadeli borçlar›n ödenmesinde duran varl›klar›n kullan›laca¤› fleklinde yanl›fl bir alg›ya kap›lmamak gerekir. Yukar›da da
de¤inildi¤i gibi vadesi veya taksiti yaklaflan uzun vadeli bir borç, k›sa vadeli borca dönüflece¤inden ödemesi yine dönen varl›klarla yap›lacakt›r.
Yabanc› Kaynaklar›n Analiz Aç›s›ndan Önemi
Yabanc› kaynaklar iflletmenin varl›klar›n› finanse etmek için kullan›lmaktad›r. Dolay›s›yla yabanc› kaynak kullan›m› iflletmenin varl›klar›nda de¤iflim yaratmaktad›r.
Kullan›lan k›sa vadeli borçlardan baz›lar› aktife hem nakit girifli sa¤lamakta
hem de aktiften nakit ç›k›fl›na sebep olmaktad›r. Hatta bu nakit ç›k›fllar›, kullan›lan borcun faizini de içerdi¤inden nakit girifllerinden daha fazla olmaktad›r. Örne¤in, iflletmelerin bankalardan sa¤lad›¤› krediler aktife nakit girifli sa¤larken vadeleri geldi¤inde anapara art› faiz büyüklü¤ü kadar nakit ç›k›fl›na sebep olacakt›r.
Kimi k›sa vadeli borçlar aktife stok girifli sa¤larken vadeleri geldi¤inde aktiften
nakit ç›k›fl›na sebep olmaktad›r. Örne¤in, kredili olarak ticari mal alan bir iflletmenin aktifinde stok art›fl› (ticari borç do¤ar) gerçekleflmektedir. Ancak ticari borcun
vadesi geldi¤inde al›fl bedeli nakit olarak ödenece¤inden aktifte do¤rudan bir nakit art›fl› yaratmam›fl olmas›na ra¤men aktiften nakit ç›k›fl›na yol açacakt›r.
Baz› k›sa vadeli borçlar aktife nakit girifli sa¤larken vadeleri geldi¤inde aktiften
stok ç›k›fl›na sebep olurlar. Örne¤in, bir ürünün üretilmesi için al›nan avans nakit
girifli yarat›rken borcun ödenmesi ise ürün teslimi fleklinde olaca¤›ndan, aktiften
nakit de¤il stok ç›k›fl›na sebep olacakt›r.
K›sa vadeli borçlardan baz›lar› aktife nakit girifli sa¤lamakta ama buna karfl›l›k aktiften do¤rudan bir ç›k›fla sebep olmamaktad›r. Örne¤in, gelecek aylara ait
gelirler, aktife nakit girifli sa¤lamakta, karfl›l›¤› gelir tablosundaki bir has›lata (örne¤in sat›fllar, kira gelirleri...) dönüflmektedir. Dergi yay›nc›s› bir iflletmenin yay›nlad›¤› dergiye bir y›ll›k abone olan bir müflteri, abonelik bedelini peflin olarak
ödemifltir. ‹flletme aç›s›ndan bu ifllem, gelecek aylara ait sat›fl bedelinin peflinen
tahsili oldu¤u için nakit giriflinin karfl›l›¤›nda gelecek aylara ait bir borç hesab›na
kay›t yap›l›r. Her dönemin sonunda (ayl›k raporlama yap›ld›¤›n› varsayal›m) o aya
isabet eden gelecek aylara ait gelirler dönem gelirine dönüflecektir. Bu durumda
gelecek aylara ait gelir fleklindeki yabanc› kaynak unsuru, gelir tablosunda sat›fl
has›lat›na dönüflecektir.
Aktife do¤rudan bir girifl yaratmad›¤› hâlde aktiften nakit ç›k›fl›na yol açan
borç türleri de vard›r. ‹flletmenin devlete olan vergi borçlar›, sosyal güvenlik kurumuna olan prim borçlar› buna örnek olarak verilebilir.
Aktife nakit girifli yaratmayan ve ayn› zamanda da aktiften nakit ç›k›fl›na yol
açmayan borç unsurlar› da bulunmaktad›r. Vergi karfl›l›klar›, mali kâr üzerinden
hesaplanmakta ve sonras›nda bir baflka borç unsuru olan Ödenecek Vergi ve Fonlara dönüflmektedir. Borç grubu kendi içinde dönüflüm gösterdi¤inden aktifi etkilememektedir.
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n hangi borç türlerinden olufltu¤unun bilinmesi
dönen varl›klar›n yap›lanmas› (kompozisyonu) aç›s›ndan da önemlidir. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar dönen varl›klarla ödenece¤i için dönen varl›klar kapsam›nda
yer alan varl›klar›n hem tür hem de tutar olarak k›sa vadeli borçlarla uyumlu olmas› gerekmektedir.
Uzun vadeli borçlar da iflletmenin aktifini finanse etmektedir. Ancak ödenmeleri iflletmenin yat›r›m gücü ve kârl›l›¤›yla ilgilidir. Maddi duran varl›klar›n duran
varl›klar içindeki pay›n›n duran varl›klar›n di¤er unsurlar›na göre çok daha yüksek
olmas›ndan dolay› yat›r›m gücü, maddi duran varl›klar›n amortisman giderlerinin
iflletmenin elde etti¤i kârla karfl›lanmas›yla ilgilidir. Di¤er bir ifadeyle iflletme en
az›ndan amortisman giderleri kadar kâr elde etmelidir.
27
28
Finansal Kiralama (Leasing)
Finansal kiralama, iflletmelerin s›kl›kla kulland›¤› finansman tekniklerinden birisidir. Finansal kiralama ifllemi, kiralayan ve kirac› (kullan›c›) aras›ndaki finansal kiralama sözleflmesiyle hayata geçmektedir. Bu sözleflmede yer alan koflullara göre
kirac›, kiralayan›n sahip oldu¤u bir maddi duran varl›¤› kullanma hakk›na sahip olmaktad›r. Bu kullan›m hakk› karfl›l›¤›nda da kirac›, kiralayana kira ödemesi yapmaktad›r.
Finansal kiralama ifllemleri ülkemizde 3226 say›l› Finansal Kiralama Kanunu ile
yasal bir zemine kavuflmufltur. 4842 Nolu “Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na
‹liflkin Kanun’la Vergi Usul Kanunu’na eklenen mükerrer 290. madde ile finansal kiralama ifllemine iliflkin de¤erleme hükümleri düzenlenmifltir. 319 seri numaral› Vergi Usul Kanunu tebli¤i ile uygulamaya yönelik usul ve esaslar belirlenmifltir.
Finansal kiralama iflleminde kirac›, gelir tablosunda kiralar›n faize iliflkin k›sm›n› ve amortisman giderlerini gösterecektir. Bilançoda ise kullan›m hakk›n› gösteren kalemi maddi olmayan duran varl›klarda, kiralama sözleflmesinden do¤an yükümlülü¤ünü ise yabanc› kaynaklarda gösterecektir. Tek düzen hesap plan›nda kirac› aç›s›ndan finansal kiralama iflleminde kullan›lan hesaplar flunlard›r;
301 – 401 Finansal Kiralama ‹flleminden Borçlar Hesab›
302 – 402 Ertelenmifl Finansal Kiralama Borç Maliyetleri(-) Hesab›
260 – Haklar Hesab›
268 – Birikmifl Amortismanlar Hesab›
ÖRNEK 2
(www.vergivekanun.com ve www.aklease.com adreslerinde yer alan örneklerden
uyarlanm›flt›r).
A ‹flletmesi 1.000.000 lira tutar›ndaki bir duran varl›k için finansal kira sözleflmesi yapm›flt›r. Yap›lan kira sözleflmesinden ve ödeme plan›ndan elde edilen bilgiler
flu flekildedir;
Varl›k Cinsi :
Varl›k Tutar› :
Ödeme Süresi :
Faydal› Ömür :
Makina
1.000.000 lira
24 ay
10 y›l
K›sa Vadeli Anapara Tutar›
: 400.000
Uzun Vadeli Anapara Tutar›
: 600.000
1.000.000
K›sa Vadeli Faiz Tutar›
:
30.000
Uzun Vadeli Faiz Tutar›
:
23.000
53.000
K›sa Vadeli Anapara
: 400.000
K›sa Vadeli Faiz
:
K›sa Vade Toplam›
30.000
430.000
Uzun Vadeli Anapara
: 600.000
Uzun Vadeli Faiz
:
Uzun Vade Toplam›
23.000
623.000
29
Kirac› iflletmenin muhasebe kay›tlar›
1. Kiralama Sözleflmesinin Kayd›
/
260 HAKLAR HS.
302 ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRA.
BORÇ MALİYETLERİ HS.
402 ERTELENMİŞ FİN. KİR.
BORÇ MLY. HS.
301 FİN. KİR. İŞL. BORÇ. HS.
/
1.000.000
30.000
23.000
430.000
623.000
2. ‹lk ödeme için finansal kiralama flirketince düzenlenen faturada flu bilgiler
bulunmaktad›r;
Faiz ve ücretler : 2.300
Anapara Tutar› : 45.000
KDV
: 200
Al›nan faturaya istinaden yap›lacak olan kay›t:
/
780 FİNANSMAN GİDERLERİ HS.
191 İNDİRİLECEK KDV HS.
302 ERTELENMİŞ FİN. KİR.
BORÇ MLY. HS.
103 VERİLEN ÇEKLER HS.
/
47.300
2.300
200
2.300
47.500
3. Fatura ödenme kayd›
/
103 VERİLEN ÇEKLER HS.
102 BANKALAR HS.
/
47.500
47.500
4. Y›lsonu amortisman kayd›
/
770 GEN. YÖN. GİD. HS.
268 BİR. AMORT. HS.
/
100.000
100.000
TMS 17 Kiralama ‹fllemleri Standard›na göre finansal kiralama, bir varl›¤›n mülkiyetine sahip olmaktan kaynaklanan her türlü risk ve yararlar›n kirac›ya devredildi¤i bir sözleflmedir.
Finansal kiralama sözleflmeleri niçin yap›lmaktad›r?
SIRA S‹ZDE
3
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
30
K›dem Tazminat›
K›dem tazminat›, iflçinin ifl sözleflmesinin sona erifl biçimine ba¤l› olarak ve iflçinin
çal›flt›¤› süre dikkate al›narak ücret tutar›na göre iflverence ödenen bir miktar para
olarak tan›mlanmaktad›r.
K›dem tazminat›, ‹fl Kanunu ve Türkiye Muhasebe Standartlar› (TMS) 19: Çal›flanlara Sa¤lanan Faydalar Standard›nda düzenlenmifltir. ‹fl Kanunu aç›s›ndan ele
al›nd›¤›nda, çal›flan›n ifl yerinden kanunda say›l› hak edifl koflullar› do¤rultusunda
k›dem tazminat›na hak kazanmas›, iflvereni k›dem tazminat› ödeme yükümlülü¤ü
alt›na sokmaktad›r.
‹fl Kanunu’na göre k›dem tazminat›, iflçinin son ald›¤› brüt ücret üzerinden hesaplanmaktad›r. Kanunda her 365 günlük süre k›dem tazminat› hesaplamada 1 y›l
olarak kabul edilmektedir. K›dem tazminat› tutar› her 1 y›ll›k çal›flma karfl›l›¤›nda
1 ayl›k ücrettir. K›dem tazminat›na esas al›nacak ücret hesaplan›rken asli ücret ve
iflçiye sa¤lanan di¤er menfaatler toplam› dikkate al›nmal›d›r.
Vergi kanunlar›m›za göre k›dem tazminat›, ödemenin gerçekleflti¤i dönemde
gider olarak muhasebelefltirilebilmektedir. Ancak k›dem tazminat›, çal›flan›n o ifl
yerinde en az bir y›ll›k çal›flmas›ndan sonra hak etmifl oldu¤u bir büyüklük oldu¤undan, ödemenin yap›ld›¤› dönemde gider olarak muhasebelefltirilmesi do¤ru bir
bilgi sunmayacakt›r. Önceki konularda da belirtildi¤i üzere muhasebenin tahakkuk esas› ve dönemsellik kavram›, dönemsel faaliyet sonuçlar›n›n ve finansal durumun gerçe¤i yans›tacak flekilde raporlanmas›n› amaçlamaktad›r. Dolay›s›yla y›llar boyunca çal›flm›fl olman›n karfl›l›¤›nda hak edilen k›dem tazminat›n›n yaln›zca
ödendi¤i y›l gider olarak muhasebelefltirilmesi ilgili dönemin faaliyet sonuçlar›n›
olumsuz etkileyecektir.
Muhasebenin temel ilkelerinden olan ihtiyatl›l›k kavram› da k›dem tazminat›
konusuyla ilgili olarak düflünülmelidir. ‹htiyatl›l›k kavram›, kesin olarak ölçülemese bile bütün bilinen veya olas› borçlar›n ve zararlar›n kaydedilmesi gerekti¤ini ifade etmektedir. Bu yüzden y›llara yay›lm›fl olan k›dem tazminat›n›n sadece ödemenin yap›ld›¤› dönemde de¤il, tahakkuku gerçekleflen her dönem “karfl›l›k” olarak
gider kaydedilmesi ve böylece dönem sonuçlar›n›n daha do¤ru bir flekilde saptanmas› sa¤lanm›fl olacakt›r. Bundan dolay› k›dem tazminat›n› finansal tablolara yans›tmak amac›yla çeflitli gider hesaplar› ve yabanc› kaynaklar kapsam›ndaki borç
hesaplar› kullan›lmaktad›r.
K›dem tazminat›, yap›lan tahminlerin ve hesaplamalar›n sonucunda tahakkuk
etmektedir. Ancak tahminlerden farkl› geliflmelerin olmas› durumunda (örne¤in,
çal›flan›n k›dem tazminat›n› hak etmeyecek flekilde ifl akdinin feshedilmesi) ilgili
çal›flan için önceki dönemlerde kayda al›nm›fl olan karfl›l›klar›n iptal edilmesi gerekecektir.
K›dem tazminat› uygulamas›n› basit bir örnek yard›m›yla aç›klayabiliriz.
ÖRNEK 3
BAK ‹flletmesi’nin 31.12.2009 tarihli bilançosuna göre kayda al›nm›fl k›dem tazminat› karfl›l›¤› 150.000 lirad›r. K›dem tazminat› karfl›l›¤›n›n bölümsel da¤›l›m›
ise afla¤›daki flekildedir;
Yönetsel Departmanlarda Çal›flan Personel ‹çin : T100.000
Pazarlama Departman› Personeli ‹çin
: T50.000
2010 y›l›na ait k›dem tazminat› karfl›l›¤› büyüklü¤ü 25.000 lirad›r. Bu tutar›n
15.000 liral›k k›sm› yönetsel departmanlarda çal›flan personel için, 10.000 liral›k
k›sm› da pazarlama departman›nda çal›flan personel içindir.
2010 y›l›na ait bu k›dem tazminat› karfl›l›¤›n›n finansal tablolara yans›t›lmas› için
flu kay›t yap›lacakt›r;
/
760 PAZ. SAT. DAĞ. GİD. HS.
472 KIDEM TAZM.
KARŞILIĞI HS.
/
10.000
15.000
25.000
472 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI HS.
150.000
25.000
2011 y›l› sonunda 10 personel iflten ayr›lacakt›r. Bu personel için 2010 y›l›n›n
sonuna kadar kayda al›nm›fl k›dem tazminat› karfl›l›¤› 7.000 lirad›r.
‹flten ayr›lacak ve k›dem tazminat›n› almaya hak kazanan personele ödenecek
k›dem tazminat›, dönemsellik kavram› gere¤ince uzun vadeli borçlar alt›nda yer
alan 472 K›dem Tazminat› Karfl›l›¤› Hesab›ndan ç›kart›larak k›sa vadeli yabanc›
kaynaklar grubuna aktar›l›r. Bu iflleme iliflkin kay›t ise flu flekildedir;
/
472 KIDEM TAZM. KARŞ. HS.
372 KIDEM TAZM.
KARŞILIĞI HS.
/
7.000
7.000
472 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI HS.
7.000
150.000
25.000
2011 y›l› sonunda ilgili personel iflten ayr›lm›flt›r. Kendilerine 10.000 lira k›dem tazminat› ödenecektir. 10.000 liran›n 7.000 liral›k k›sm› 2010 y›l› sonuna
kadar olan y›llar için, 3.000 liral›k k›s›m ise 2011 y›l›na aittir.
Bu ifllem için yap›lacak olan kay›tta, 2010 y›l› sonunda k›sa vadeli yabanc› kaynaklar grubunda yer alan 372 K›dem Tazminat› Karfl›l›klar› Hesab› borçland›r›lacakt›r. 3.000 liral›k k›s›m ise 2011 y›l›na ait oldu¤u için ve cari dönem de 2011 y›l› oldu¤u için dönem gideri olarak kaydedilecektir.
/
335 PERSONELE
BORÇLAR HS.
/
7.000
3.000
10.000
2011 y›l› içinde yönetim departman›nda çal›flan iki personelin iflverenin meslek s›rlar›n› ortaya ç›karmaktan dolay› k›dem tazminat› almay› gerektirmeyecek
flekilde ifl akitleri feshedilmifltir. Bu personel için toplam 5.000 lira k›dem tazminat› bulunmaktad›r.
31
32
Bu durumda ilgili personel için kayda al›nm›fl bulunan k›dem tazminat› karfl›l›¤›n›n iptal edilmesi gerekmektedir. Muhasebe uygulamalar› çerçevesinde yap›lacak olan iptal kayd›nda ilgili gider hesab›n› alacakland›rmak yerine bir gelir hesab› kullan›l›r.
/
679 DİĞER OLAĞANDIŞI
GELİR VE KÂRLAR HS.
/
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
4
5.000
5.000
K›dem tazminat›n›n
muhasebelefltirilmesinde dönemsellik kavram›n›n ne yönde bir etkisi
SIRA S‹ZDE
vard›r?
D Ü fi Ü N E L ‹ Mve Koflullu Borçlar
Borç Karfl›l›klar›
Finansman faaliyetlerinin analizinde özellik gösteren bir di¤er konu da borç karfl›l›klar› ve koflullu
S O R Uborçlard›r. Koflullu (flarta ba¤l›) durumlar kâr veya zarar olarak
belirsizlik içeren mevcut durum, koflul veya koflullar bütünü olarak tan›mlanmaktad›r. Belirsizli¤in ortadan kalkmas›, sorunun çözümlenmesi, bir olay›n gerçekleflD‹KKAT
mesi veya gerçekleflmemesine ba¤l›d›r.
Genel olarak tüm borç karfl›l›klar›, zaman ve tutar aç›s›ndan kesin olmad›klaSIRA S‹ZDE Ancak “koflullu borçlar” terimi borç karfl›l›klar›ndan farkl›d›r
r›ndan koflulludurlar.
(TMS 37 Karfl›l›klar, Koflullu Borçlar ve Koflullu Varl›klar Standard›).
• Borç Karfl›l›klar› mevcut bir yükümlülük olduklar›ndan ve yükümlülü¤ün
AMAÇLARIMIZ
ifas› için iflletmeden kaynak ç›k›fl› gerekece¤inden, yükümlülük olarak muhasebelefltirilirler (güvenilir bir tahmin yap›labildi¤i varsay›m›yla).
• Koflullu
K ‹ Tborçlar
A P (veya flarta ba¤l› borçlar) borç olarak muhasebelefltirilmezler çünkü bunlar geçmifl olaylardan kaynaklanan olas› yükümlülüklerdir.
Yükümlülü¤ün yerine getirilmesi için iflletmeden kaynak ç›k›fl› olas› de¤ildir
ya da
ilgili yükümlülü¤ün tutar› yeterince güvenilir bir flekilde tahmin edileTELEV‹ZYON
memektedir.
Konumuz olan finansman faaliyetleri aç›s›ndan bu durum ele al›nd›¤›nda, içinde borçlar›n bulundu¤u belirsizlik durumu borç karfl›l›klar›n› ve koflullu borçlar›
‹ N T E R N EÖrne¤in,
T
ifade etmektedir.
dava konusu olan ihtilafl› borçlar, aleyhte aç›lm›fl tazminat davalar›, garantiler, çevre zararlar› tazmin karfl›l›klar› örnek olarak gösterilebilir. Koflullu durumlar›n muhasebelefltirilmesi ve raporlanmas›na iliflkin ilkeler
afla¤›daki tabloda gösterilmektedir.
N N
SONUÇ
OLASILIK
MUHASEBELEfiT‹RME VE
RAPORLAMA
Hemen hemen kesin
En az %90
Karfl›l›k, Yükümlülük olarak
raporlama
Muhtemel
%51-%89
Karfl›l›k, Yükümlülük olarak
raporlama
Mümkün
%5-%50
Dipnotlarda aç›klama yeterli
Uzak ihtimal
%5’ten az
Aç›klamaya gerek yok
33
Gelecek Aylara / Y›llara Ait Gelirler ve Gider Tahakkuklar›
Gelecek aylara/y›llara ait gelirler, sonraki dönem/dönemlere ait gelirlerin, içinde
bulunulan dönemde peflin olarak tahsil edilmifl k›s›mlar›n› içermektedir. Gelecek
aylara ait gelirler k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda; gelecek y›llara ait gelirler ise
uzun vadeli yabanc› kaynaklarda yer almaktad›r.
Örne¤in, iflletmenin Kas›m 2011’den Kas›m 2012 tarihine kadar olan döneme
ait 1 y›ll›k kira bedelini peflin olarak tahsil etti¤ini varsayal›m. ‹flletmenin kira bedelini peflin olarak tahsil etmifl olmas›, kira gelirinin tamam›n›n 2011 y›l›na ait oldu¤u anlam›na gelmemelidir. Tahsil edilen bedelin içinde 2012 y›l›na ait aylar›n kira bedelleri de bulunmaktad›r. Bundan dolay›, dönemsellik kavram› ve efllefltirme
ilkesi gere¤ince tahsil edilen kira bedelinin 2011 y›l›na ve 2012 y›l›na ait olan k›s›mlar›n›n ayr›flt›r›lmas› gerekmektedir. 2011 y›l›na ait olan k›s›m 2011 y›l›n›n kira
gelirini oluflturmakta ve bu suretle dönem geliri olarak kaydedilirken; 2012 y›l›na
ait olan k›s›m ise gelecek aylara ait gelirler hesab›nda muhasebelefltirilmelidir.
01.01.2012 tarihinden itibaren 2012 y›l›na ait olan k›s›m her bir kira döneminde gelecek aylara ait gelirler hesab›ndan ç›kart›larak döneme ait bir gelir hesab›na kaydedilmelidir.
Analiz aç›s›ndan incelendi¤inde gelecek aylara/y›llara ait gelirler, iflletmeye nakit
girifli sa¤lad›¤›ndan iflletmenin bu nakdi faaliyetlerinde kullanarak kazançlar›n› art›rma olanaklar›n›n bulunmas› iflletme aç›s›ndan olumlu bir durumu yans›tmaktad›r.
Gider tahakkuklar›, içinde bulunulan dönemde tahakkuk etmifl olmas›na ra¤men henüz ödenebilir veya istenebilir durumda olmayan giderlerin izlendi¤i hesapt›r. Örne¤in, iflletmenin 1 Eylül 2011’de 1 y›l vadeli, vade tarihinde ödemeli bir bono ihraç etti¤ini varsayal›m. Bu durumda faiz ve anapara 1 Eylül 2012 tarihinde ödenecektir. 31 Aral›k 2011 tarihinde ç›kar›lacak olan finansal tablolarda 1 Eylül 2011
ile 31 Aral›k 2011 tarihleri aras›ndaki 132 gün için iflleyen faizler 2011 y›l›n›n finansman gideridir. Ancak henüz ödenebilir olmad›¤› için (karfl› taraf aç›s›ndan da istenebilir) Gider Tahakkuklar› fleklindeki bir borç hesab›nda muhasebelefltirilecektir.
Gelecek aylara ait gelirler ile gider tahakkuklar› aras›ndaki temel fark
SIRAnedir?
S‹ZDE
Özkaynaklar
5
‹flletmelerin kaynaklar› vade esas›na göre s›n›fland›r›lm›flt›r. Bir
y›l içinde ödenecek borçlar k›sa vadeli yabanc› kaynaklar, bir y›ldan daha uzun vadeye sahip olan
S O bir
R U unsuru olan
borçlar ise uzun vadeli yabanc› kaynaklard›r. Kaynaklar›n di¤er
özkaynaklar ise ortaklar›n iflletmeye tahsis ettikleri sermaye ve kârdan iflletmeye
b›rak›lan k›s›mlar› kapsamaktad›r. Bu yüzden geri ödenmeleri söz konusu de¤ildir.
D‹KKAT
Di¤er bir deyiflle iflletmenin süreklili¤i kavram›nda yer alan iflletmenin yaflam›n›n
sonsuz oldu¤u varsay›m› kapsam›nda, özkaynaklar sonsuz vadeye sahiptir.
SIRA S‹ZDE
Özkaynaklar kredi verenler aç›s›ndan bir güven unsuru olarak
görülmektedir.
Özkaynak a¤›rl›kl› çal›flan bir iflletme ilk bak›flta güvenli bir iflletme izlenimi vermektedir. Bu izlenimi olumlu hâle getirebilmek için özkaynaklar›n
kendi içindeki
AMAÇLARIMIZ
da¤›l›m›n›n da önemli oldu¤u unutulmamal›d›r.
Özkaynaklar grubunda tutarca en büyük pay› otofinansman kalemlerinin almas› beklenmektedir. Kâr yedekleri, geçmifl y›llar kârlar› ve dönem
K ‹ net
T A kâr›
P büyüklü¤ünden oluflan otofinansman büyüklü¤ü, iflletmenin kendi faaliyetleri sonucunda
yaratt›¤› de¤erlerin bir göstergesi olmas›ndan dolay› güvenin önemli bir göstergesidir. Özkaynaklar grubunda büyüklük olarak ikinci s›ray› ortaklar›n
etti¤i
T E L E V ‹ Z Y O tahsis
N
N N
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
34
büyüklük olan Ödenmifl Sermayenin almas› beklenmektedir. Gerçek kâr büyüklüklerinin yan› s›ra görüntü (fiktif) büyüklüklerin de yer ald›¤› Sermaye Yedeklerinin grupta üçüncü s›ray› almas› tercih edilmektedir. Zarar kalemleri olan dönem
net zarar› ve geçmifl y›llar zararlar›n›n hiç olmamas› veya varsa bile son s›rada olmas› özkaynaklar›n da¤›l›m›n›n uygun olmas› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r.
Yat›r›m Faaliyetlerinin Analizi
Gerekli üretim faktörlerinin
edinilmesine yönelik
faaliyetlere yat›r›m
faaliyetleri denilir.
‹flletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek amac›yla dönen varl›klar›na ve duran varl›klar›na yat›r›m yapmaktad›rlar.
Hat›rlanaca¤› üzere en genel tan›m›yla varl›klar, iflletmenin sahip oldu¤u ekonomik de¤erler olarak tan›mlanmaktad›r. Varl›klar bilançoda, dönen varl›klar ve
duran varl›klar olmak üzere iki ana grupta raporlanmaktad›r. Bu ay›r›m›n temel
noktas›, varl›klar›n paraya dönüflüm h›zlar›, di¤er bir ifadeyle likiditeleridir. Varl›klar bilançoda en likitten en az likit olan varl›¤a do¤ru s›ralan›rlar. Ana gruplar aç›s›ndan geçerli olan bu s›ralama, alt gruplar ve alt gruplarda yer alan kalemlerin s›ralamas› için de geçerlidir.
‹flletmelerin faaliyet konular› ile varl›klar›n da¤›l›m› aras›nda da iliflki bulunmaktad›r. Ticaret iflletmelerinde dönen varl›klar›n aktif içindeki pay› duran varl›klara oranla daha fazlayken, sanayi iflletmelerinde ve hizmet iflletmelerinde duran
varl›klar›n pay› daha fazlad›r. Üretim iflletmelerinin ve hizmet iflletmelerinin özellikle maddi duran varl›k ve maddi olmayan duran varl›k yat›r›mlar›n›n büyük tutarlara ulaflmas› iflletmeler aras›ndaki bu fark› ortaya ç›karmaktad›r.
Dönen Varl›klar
Dönen Varl›k: Bir dönem
içinde sat›lacak,
kullan›lacak, tahsil edilecek
olan unsurlar ile paran›n
kendisinden oluflur.
Dönen varl›klar, bir y›l içerisinde veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilebilecek, tahsil edilebilecek, sat›labilecek, kullan›labilecek de¤erler ile para ve
para benzeri varl›klar› içeren gruptur. ‹flletmenin sahip oldu¤u haz›r de¤erler, geçici yat›r›m amac›yla elinde bulundurdu¤u menkul k›ymetler, vadesi bir y›l›n alt›nda olan ticari alacaklar, stoklar, gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkuklar› ile
di¤er dönen varl›klar bu grupta yer almaktad›r.
Finansal analiz aç›s›nda ele al›nd›¤›nda dönen varl›klar grubu iflletmenin Brüt
çal›flma (iflletme) sermayesini (kaynaklarda yer alan “Sermaye” ile kar›flt›r›lmamal›) oluflturmaktad›r. Brüt çal›flma sermayesinin iki temel görevi bulunmaktad›r.
Bunlar;
• K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n ödenmesi
• Günlük faaliyetlerin yürütülmesi
Dönen varl›klar›n sahip oldu¤u bu görevler, dönen varl›klar›n bilanço içindeki
nispi büyüklü¤ü ile ilgili bir ipucu bar›nd›rmaktad›r. fiöyle ki dönen varl›klar›n büyüklü¤ü en az›ndan k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› ödemeye yeterli büyüklükte olmal›d›r. Ancak dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara eflit büyüklükte olmas›,
dönen varl›klar›n ikinci görevini yerine getirememesi anlam›na gelmektedir. Dolay›s›yla dönen varl›klar k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan daha büyük olmak durumundad›r. ‹flte, dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan büyük olan k›sm› Net
Çal›flma (‹flletme) Sermayesi olarak adland›r›lmakta ve günlük faaliyetlerin sürdürülmesinde kullan›lmaktad›r. E¤er dönen varl›klar k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan küçükse bu durumda Net Çal›flma (‹flletme) Sermayesi Noksan› oluflacakt›r. Net çal›flma
sermayesi noksan›n›n olmas› durumunda iflletme k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n
tamam›n› ödeyemedi¤i gibi günlük faaliyetleri yürütmede s›k›nt›lar yaflayacakt›r. Bu
darbo¤az› aflabilmek için iflletme yeni kaynaklar bulmak zorunda kalacakt›r.
35
Dönen varl›klar›n toplam büyüklük olarak k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan
büyük olmas› net çal›flma sermayesinin varl›¤›n› göstermektedir ancak bu durum
her zaman için borçlar›n rahatl›kla ödenebilece¤i ve günlük faaliyetlerin sürdürülebilece¤i anlam›na gelmemelidir. Finansman faaliyetlerinin analizi bölümünde de
de¤inildi¤i üzere k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aktife sa¤lad›¤› girifller ve aktiften
sebep oldu¤u ç›k›fllar itibar›yla farkl› borç kalemlerinden oluflmaktad›r. Dolay›s›yla dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› ödeyebilmesi için o borcu ödeyebilecek grup içi da¤›l›ma sahip olmas› gerekmektedir.
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar yaln›zca dönen varl›klar› finanse etmesi gerekti¤ine göre dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aflan k›sm›n›n finansman kayna¤› nedir? Bu sorunun cevab› do¤al olarak k›sa vadeli yabanc› kaynaklar
d›fl›nda kalan kaynak unsurlar›nda aranmal›d›r. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar
içinde dönen varl›klar› finanse edebilecek iki temel alt grup bulunmaktad›r. Bunlar ticari borçlar ve al›nan avanslard›r. ‹flletmenin uzun vadeli olarak ham madde/ticari mal sat›n almas› do¤rudan stoklar grubunu etkilemektedir. Uzun vadede
teslim edilecek bir siparifl için al›nan avanslar da haz›r de¤erler grubunu etkilemektedir. Özkaynaklar grubunda da sermaye ve dönem net kâr› dönen varl›klar›n
finansman yerlerindendir. Ortaklar›n sermaye taahhüdü olarak nakit para, mal,
alacak tahsis etmesi dönen varl›k grubunu etkilemektedir. Dönem içinde sa¤lanan
kârlarla fon giriflleri genelde dönen varl›klara oldu¤undan dönem net kâr› da dönen varl›klar› etkilemektedir.
Paran›n stoklara, stoklar›n sat›l›p alaca¤a, alacaklar›n da tahsil edilip yeniden
paraya dönüflüm süreci normal faaliyet döngüsü olarak adland›r›lmaktad›r. Kârl›
sat›fl varsay›m› alt›nda bu döngünün her bir tam dönüflü, iflletmeye kâr sa¤layacakt›r. Dolay›s›yla y›l içinde faaliyet döngüsü ne kadar çok döndürülebilirse iflletme
dönen varl›klar›n› o kadar verimli ve kârl› kullan›yor demektir. Stoklar›n sat›fllar›ndaki aksakl›klar, alacaklar›n tahsil kabiliyetinin zay›f olmas› gibi etkenler dönüflümü yavafllataca¤›ndan hem verimlilik hem de kârl›l›k azalacak ve de say›lan faaliyetlerdeki olumsuzluklar›n iflletmeye maliyet yükü ve zarar olarak dönme olas›l›¤›
artacakt›r. Örne¤in, sat›fllardaki aksakl›klar stok bulundurma maliyetlerini art›rabilece¤i gibi stoklar›n bozulma, modas› geçme gibi sebeplerle de¤erlerinde düflme
olabilecektir.
Net çal›flma sermayesinin finansman kaynaklar› neler olabilir?
Duran Varl›klar
SIRA S‹ZDE
6
Duran varl›klar, iflletme faaliyetlerinde bir y›l›n üzerinde kullan›lmak amac›yla
edinilen varl›klar ile vadeleri bir y›l›n üzerinde olan alacaklar› içermektedir. Duran
S Omaddi
R U duran varvarl›klar; ticari alacaklar, di¤er alacaklar, finansal duran varl›klar,
l›klar, maddi olmayan duran varl›klar, gelecek y›llara ait giderler ve gelir tahakkuklar› ile di¤er duran varl›klar alt gruplar›ndan oluflmaktad›r.
D‹KKAT
Duran varl›klar›n esas finansman yeri özkaynaklard›r. Özkaynaklar›n yeterli olmad›¤› durumlarda özkaynaklarla birlikte uzun vadeli yabanc› kaynaklar da duran
SIRA S‹ZDE
varl›klar›n finansman›nda kullan›lmaktad›r. K›sa vadeli yabanc›
kaynaklar duran
varl›klar›n finansman›na kat›lmamal›d›r. Böyle bir durum k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dönen varl›klardan büyük olmas›n› gerektirece¤inden
net çal›flma sermaAMAÇLARIMIZ
yesi noksan›n›n oluflmas›na yol açacakt›r.
Duran varl›k unsurlar›n›n kendi aras›nda dönüflüm neredeyse hiç yoktur. Dolay›s›yla duran varl›klar›n verimlili¤i ve kârl›l›¤›, grubu oluflturan kalemlerin
K ‹ T A P da¤›l›m›yla
SIRA S‹ZDE
D Ü fiBirÜ Ny›ldan
EL‹M
Duran Varl›klar:
veya bir normal faaliyet
döneminden daha uzun
sürelerle iflletmeS O R U
faaliyetlerinin
gerçeklefltirilmesi için
kullan›lmak amac›yla
‹ K K Abir
T
edinilmifl ve ilkeDolarak
y›lda veya normal faaliyet
döneminde paraya
S‹ZDE
çevrilmesi veyaSIRA
tüketilmesi
beklenmeyen varl›klard›r.
Arsa, bina, makine gibi bir
y›ldan uzun süre
kullan›lacak AMAÇLARIMIZ
unsurlar ile bir
y›ldan daha uzun süre
sonunda tahsil edilecek olan
unsurlar uzun vadeli
varl›klard›r. K ‹ T A P
N N
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
36
do¤rudan iliflkilidir. Örne¤in, uzun vadeli ticari alacaklar kredili sat›fltan do¤mufl ve
sat›fl›n yap›ld›¤› dönemde has›lat yaratm›flt›r. Ancak alacak tahsil edilinceye kadar iflletme faaliyetlerinde kullan›lamayacakt›r. ‹flletmenin likit yap›s›n›n kötü olmas›, uzun
vadeli al›fllar›n›n olmamas› gibi durumlarda da faaliyetlerin devam etmesi zorlaflabilecektir. Örne¤in, maddi duran varl›klar›n› tam kapasitede kullanan bir iflletmede birim
maliyetlerin düflmesi ve buna ba¤l› olarak kârl›l›¤›n artmas› söz konusu olabilecektir.
Amortismanlar
Duran varl›klar›n bir y›ldan daha uzun sürelerde iflletme faaliyetlerinde kullan›lma
özellikleri, iflletmede kullan›ld›klar› süre zarf›nda iflletmenin elde etti¤i has›lata da katk›da bulunduklar›n› göstermektedir. Bofl arsa ve araziler d›fl›ndaki maddi duran varl›klar, faydal› ömürleri sonunda kullan›lamaz hâle geleceklerdir ve iflletme faaliyetlerine katk› sa¤layamayacaklard›r. Ancak maddi duran varl›klar ömürlerinin son y›l›nda
birdenbire tükenmemektedir. Kullan›ld›klar› süre boyunca tükendiklerinden maliyetlerini ömürlerinin son döneminde gidere dönüfltürmek yerine dönemsellik kavram›
ve efllefltirme ilkesi gere¤ince faydal› ömürlerini oluflturan dönemlere da¤›t›lmas›,
do¤ru ve gerçek bilgi sunulmas›n› sa¤layacakt›r. Amortisman ifllemi, maddi duran varl›¤›n maliyetinin fayda sa¤lad›klar› dönemlere da¤›t›lmas› olarak ifade edilmektedir.
Amortisman›n muhasebelefltirilmesinde ilgili döneme isabet eden amortisman
pay›, dönem gideri olarak kaydedilirken aktif düzenleyici bir hesap olan Birikmifl
Amortismanlar hesab›na alacak kayd› yap›l›r. Birikmifl Amortismanlar Hesab›, ilgili maddi duran varl›¤›n y›llar itibar›yla gidere dönüflen k›s›mlar›n› toplad›¤›ndan
varl›¤›n maliyetinin ne kadarl›k bir k›sm›n›n gidere dönüfltü¤ü görülebilir. Dolay›s›yla birikmifl amortisman büyüklü¤ü, maddi duran varl›¤›n maliyetine ne kadar
yak›nsa, varl›¤›n nispeten eskidi¤i ve iflletmenin yeniden maddi duran varl›k yat›r›m›na gidece¤i düflünülebilir.
Fiziki yap›ya sahip maddi duran varl›klar›n aksine, iflletmeye belirli yasal haklar ve rekabet avantajlar› sa¤layan, maddi veya fiziksel özellikleri bulunmayan duran varl›klar da bulunmaktad›r. Maddi olmayan duran varl›klar olarak adland›r›lan
bu varl›klar iflletmenin faaliyet gösterebilmesi aç›s›ndan gereklidir. Örne¤in, baflka
bir iflletmeden al›nan lisansla üretim yap›lmas› (bir otomotiv firmas›n›n baflka bir
otomotiv firmas›ndan ald›¤› lisansla üretim yapmas› gibi), telif haklar›, patentler,
markalar, finansal kiralama haklar› gibi. Bu örneklerden de görülece¤i üzere iflletmeler maddi olmayan duran varl›klar›n› faaliyette bulunmak ve faaliyetlerini sürdürmek amac›yla kullanmaktad›r. Dolay›s›yla aynen maddi duran varl›klarda oldu¤u gibi maddi olmayan duran varl›klar›n da de¤eri bir gün yok olacakt›r. Bu yüzden maddi olmayan duran varl›klar›n maliyeti de faydalan›ld›klar› dönemler boyunca dönemin has›lat›yla efllefltirilmek üzere itfa edilmelidir.
‹flletmeler, iflletilmesi sonucunda yarar› tükenecek bir varl›¤›n aran›p bulunmas› ve bulundu¤u yerden al›nmas› için yap›lan ve karfl›l›¤›nda bir maddi varl›k elde
edilemeyen harcamalar da yapabilmektedir. Özellikle madencilik faaliyetiyle u¤raflan iflletmeler bu faaliyetleri s›kl›kla yerine getirmektedir. Özel tükenmeye tabi
varl›klar olarak adland›r›lan bu alt grupta arama giderleri, haz›rl›k ve gelifltirme giderleri kalemleri yer almaktad›r. Her ne kadar hesaplarda “gider” ifadesi bulunsa
da yap›lan iflletme faaliyetinin bu giderlerin oluflmas›na ba¤l› olmas› harcaman›n
ekonomik yarar›n›n ç›kar›lan cevher miktar›na paralel olarak tükenmesini gerektirmektedir. Bu yüzden ilgili harcamalar aktiflefltirilmekte ve cevherin ç›kar›lmas› süresince amorti edilmektedir. Bu grubun özel niteli¤inden dolay› amortisman ifllemi
“tükenme pay›” olarak muhasebelefltirilmektedir.
SIRA S‹ZDE
7
AmortismanaSIRA
tabiS‹ZDE
duran varl›k unsurlar› hangileridir?
S O R U
S O R U
37
Ülkemiz muhasebe uygulamalar›nda karfl›l›k terimi farkl› durumlar› ifade eden
olaylar için farkl› anlamlarda kullan›labilmektedir. En yayg›n olarak karfl›m›za ç›kan kullan›m, aktif kalemlerin de¤er kayb› veya olas› gider ve zararlar› kaydedebilmek için oluflturulan düzenleyici hesaplar için olan›d›r. Aktif düzenleyici karfl›l›k hesaplar› pasif karakterli hesaplar gibidir ve alacak kalan› verirler. Ancak ilgili
olduklar› varl›klarla iliflkilendirilmek amac›yla bilançonun aktifinde indirim olarak
raporlanmal›d›r. Çünkü bu hesaplar›n oluflturulma amac›, varl›klar›n aktifte bilanço tarihi itibar›yla tafl›d›klar› de¤er üzerinden raporlanmalar›n› sa¤lamakt›r.
Aktifte indirim olarak raporlanan baz› karfl›l›k kalemleri flunlard›r:
Ülkemizde “karfl›l›klar”
terimi, varl›klarda de¤er
düflüklü¤ü ve flüpheli
alacaklar gibi kavramlar›
ifade etmek için de
kullan›lmaktad›r. Örne¤in,
fiüpheli Ticari Alacaklar
Karfl›l›¤›. Bunlar, varl›klar›n
defter de¤erinde yap›lan
de¤iflikliklere iliflkin
düzeltmelerdir (ayarlamalar)
ve bir yükümlülük
do¤urmazlar.
Karfl›l›klar
DÖNEN VARLIKLAR
DURAN VARLIKLAR
(-) Ba¤l› Menkul K›ymetler De¤er Düflüklü¤ü
(-) Menkul K›ymet De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤›
Karfl›l›¤›
(-) fiüpheli Ticari Alacaklar Karfl›l›¤›
(-) ‹fltirakler De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤›
(-) fiüpheli Di¤er Alacaklar Karfl›l›¤›
(-) Ba¤l› Ortakl›klar De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤›
(-) Stok De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤›
(-) Di¤er Dönen Varl›klar Karfl›l›¤›
Analiz aç›s›ndan aktifte yer alan karfl›l›klar bir de¤er kayb›n› ifade etti¤i için iflletme aç›s›ndan olumlu bir durum ifade etmemektedir.
TMS 37: Karfl›l›klar, Koflullu Borçlar ve Koflullu Varl›klar Standard›nda karfl›l›k
terimi “gerçekleflme zaman› ve tutar› belli olmayan yükümlülükler” olarak tan›mlanmaktad›r. Ülkemizdeki mevcut uygulamalarda bu tan›ma uyan karfl›l›klar bilançonun pasifinde “Borç ve Gider Karfl›l›klar›” aras›nda yer almaktad›r. Bunlar de¤er
düzeltici bir ifllemi de¤il, iflletmenin yükümlülü¤ünü ifade etmektedir. Borç karfl›l›klar›, gelecek bir tarihte yap›lacak harcaman›n zaman ve tutar›n›n kesin olmamas› nedeniyle, di¤er yükümlülüklerden (ticari borçlar ve tahakkuklar gibi) farkl›d›r
ve bilançoda ayr› bir kalem olarak raporlan›r. (Borç Karfl›l›klar› ve Koflullu Borçlar
bafll›¤›nda ele al›nm›flt›r.)
Gelecek Aylara/Y›llara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar›
Gelecek aylara/y›llara ait giderler sonraki dönem/dönemlere ait giderlerin içinde
bulunan dönemde peflin olarak ödenmifl k›s›mlar›n› içermektedir. Gelecek aylara
ait giderler dönen varl›klarda, gelecek y›llara ait giderler ise duran varl›klarda yer
almaktad›r.
Örne¤in, iflletmenin Ekim 2011’den Ekim 2012’ye kadar olan dönem için bir y›ll›k kiras›n› peflin olarak ödeyerek bir bina kiralad›¤›n› varsayal›m. Kiran›n tamam›n›n peflin olarak ödenmifl olmas› kira giderinin tamam›n›n 2011 y›l›na ait oldu¤unu
göstermez. Çünkü peflinen ödenmifl olan bedel, 2012 y›l›ndaki aylara ait kira bedellerini de içermektedir. Dolay›s›yla dönemsellik kavram› ve efllefltirme ilkesi gere¤ince kira giderlerinin ait oldu¤u dönemler aç›s›ndan ayr›flt›r›lmas› gerekmektedir.
Ekim 2011’de ödenen kira bedelinin ilk üç ayl›k k›sm› 2011 y›l›n›n kira giderini
olufltururken, kalan 9 ayl›k k›s›m 2012’de kira giderine dönüfltürülmek üzere gelecek aylara ait giderler hesab›na kaydedilecektir. 2012 y›l›na girildi¤inde ise her bir
kira döneminde gelecek aylara ait giderler hesab›na kaydedilmifl olan tutar, ayl›k kira bedeli tutar› büyüklü¤ünde alacakland›r›l›p ilgili gider hesab› borçland›r›lacakt›r.
38
Finansal analiz aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde gelecek aylara/y›llara ait giderler
ortaya ç›kt›¤› tarih itibar›yla gerçekleflmemifl giderlerin peflin ödenmesi anlam›na
gelmektedir. Dolay›s›yla iflletme, ödeme tutar› kadar büyüklü¤ü kendi faaliyetlerinde kullanmaktan feragat etmifl olmaktad›r. Bu sebepten dolay› e¤er zorunluluk
hâlleri yoksa gelecek aylara/y›llara ait giderler hesab›n›n tutarca az olmas› beklenmektedir. Örne¤in, baz› illerimizde daire veya konut sahipleri en az 1 y›ll›k kira
bedellerini peflin olarak kirac›dan talep etmektedirler. Böyle bir durumla karfl›laflan iflletme, faaliyetlerinin devam› için kira bedelini peflinen ödemek durumunda
kalacakt›r. Bu anlamda analizde muhasebe bilgisinin yan› s›ra iflletmenin faaliyet
gösterdi¤i sektörü ve faaliyette bulundu¤u ekonomik çevre koflullar›n›n bilinmesinde fayda bulunmaktad›r.
Gelir tahakkuklar› ise içinde bulunulan dönemde tahakkuk etmifl olmas›na ra¤men henüz istenebilir durumda olmayan gelirlerin izlendi¤i hesapt›r. Örne¤in, iflletmenin 1 Kas›m 2011 tarihinde 1 y›l vadeli ve vade tarihi ödemeli bir bono ald›¤›n› varsayal›m. 31 Aral›k 2011 tarihinde 1 Kas›m’dan 31 Aral›k tarihine kadar olan
61 günlük iflleyen faizi dönemsellik kavram› ve efllefltirme ilkesi gere¤ince faiz geliri olarak kaydedilecektir. Ancak henüz bu tutar istenebilir olmad›¤› için kesin bir
alacak yerine gelir tahakkuklar› hesab›nda muhasebelefltirilmesi yap›lacakt›r. Analiz aç›s›ndan gelir tahakkuklar›, gelirin gerçekleflmifl olmas›n› göstermesi aç›s›ndan
olumludur. Ancak bu büyüklük, vade tarihinden itibaren iflletme faaliyetlerinde
kullan›labilir hâle gelecektir.
‹flletme (Üretim-Sat›fl) Faaliyetlerinin Analizi
T1.500.000
Yukar›da yer alan kâr büyüklü¤ü yeterli midir? ‹flletmenin büyüklü¤ü önemlidir gibi cevaplardan hareketle bu soruya cevap bulunmaya çal›fl›labilir. Ancak konuya
bir de kâr› oluflturan unsurlar aç›s›ndan yaklaflmak cevaba ulaflmada daha yard›mc› olacakt›r. Kâr, has›lat ve giderler aras›ndaki pozitif fark olarak tan›mlanmaktad›r.
Fakat bu tan›mlama yukar›da yer alan sorunun cevab›n› vermesi aç›s›ndan yetersiz kalmaktad›r. fiöyle ki 1.500.000 liral›k kâr büyüklü¤üne matematiksel olarak
sonsuz biçimde ulafl›labilir. Örnek vermek gerekirse;
111.500.000 – 110.000.000 = 1.500.000
11.500.000 – 10.000.000 = 1.500.000
6.500.000 – 5.000.000 = 1.500.000
Görüldü¤ü üzere her üç durumda da kâr 1.500.000 lira olmas›na ra¤men has›lat
ve gider büyüklükleri, sonucun farkl› yorumlanmas›na yol açmaktad›r. ‹lk durumda 111.500.000 liral›k bir has›lata karfl›l›k 1.500.000 liral›k kâr elde edilmiflken üçüncü durumda 6.500.000 liral›k has›lata karfl›l›k 1.500.000 liral›k kâr elde edilmifltir.
Has›lat ve gider büyüklüklerinin ne kadar oldu¤unun bilinmesi sorunun cevab›na
bir ad›m daha yaklafl›ld›¤›n›n bir göstergesidir. Ancak has›lat ve gider büyüklüklerinin biliniyor olmas› iflletme strateji ve politikalar›n›n belirlenmesi ve uygulanmas›
aç›s›ndan yeterli de¤ildir. Örne¤in, iflletmenin sat›fl has›lat›n›n ne kadar oldu¤u veya sat›fllar›n maliyetinin ne kadar oldu¤u bu gösterimden elde edilemedi¤ine göre
iflletmenin sat›fl has›lat›n› art›rma veya giderlerini düflürme kararlar›n› alma olana¤›
olmayacakt›r. ‹flte bu bak›mdan has›lat ve giderlerin türleri ve tutarlar› aç›s›ndan
gösterilmesi, iflletme yöneticilerine has›lat ve giderleri analiz edebilme, sonuçlar›
yorumlayabilme ve bu sonuçlar› politikalarda kullanabilme olana¤› sunmaktad›r.
‹flletmelerin ana faaliyeti mal al›p satmak veya ürün/hizmet üretip satmak olarak özetlenebilir. Ancak iflletmeler ana faaliyetleri d›fl›nda da faaliyetlerde bulunmaktad›r ve bu faaliyetlerden de gelir elde etmekte veya bu faaliyetler sonucunda
giderlere katlanmaktad›rlar. Dolay›s›yla iflletmenin ana faaliyetine iliflkin faaliyet
sonuçlar› ve bunlar› oluflturan unsurlar ile ana faaliyet d›fl›nda elde etti¤i gelir ve
kârlar ile katland›¤› gider ve zararlar›n birbirinden ayr› olarak raporlanmas› analiz
ve yorumlar›n sa¤l›kl› olmas›n› sa¤layacakt›r. Buradan hareketle bir iflletmenin elde etti¤i dönem kâr›n› flu flekilde göstermek yanl›fl olmayacakt›r:
Kâr = Has›lat - Giderler + Faaliyet D›fl› Kârlar - Faaliyet D›fl› Zararlar
Bu noktada eflitlikte yer alan kavramlar› aç›klamakta fayda vard›r. Has›lat, mallar›n teslimi veya hizmetlerin yerine getirilmesi faaliyetleri ile bunlara yard›mc›
olan faaliyetleri içeren tüm ola¤an faaliyetlerin sonucunda varl›klardaki art›fllar veya borçlardaki azal›fllar olarak tan›mlanmaktad›r. Türkiye Muhasebe Standard› 18:
Has›lat Standard›nda (TMS 18) ise has›lat, ortaklar›n sermayeye katk›lar› d›fl›nda
özkaynakta art›flla sonuçlanan ve iflletmenin dönem içindeki ola¤an faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik fayda tutar› olarak tan›mlanmaktad›r. Her iki tan›mdan da görülebilece¤i üzere has›lat›n baz› temel özelikleri bulunmaktad›r.
Bunlar;
• Has›lat, kazanma sürecinin bir sonucudur.
• Has›lat, ola¤an faaliyet ile ilgili veya beklenen nakit giriflleriyle sonuçlan›r.
• Has›lat, brüt tutar üzerinden raporlan›r.
Has›lat›n gelir tablosunda raporlanabilecek duruma gelebilmesi, ancak has›lat›n gerçekleflmesiyle mümkün olabilmektedir. Bu da has›lat›n;
• ‹flletmenin, yerine getirmeyi umdu¤u hizmetlerin tümünü veya büyük bir
k›sm›n› yerine getirdi¤inde,
• Has›lat tutar› veya zaman› makul derecede güvenilirlikle belirlenebilir oldu¤unda ve
• El de¤ifltirme ifllemi gerçeklefltirildi¤inde kayda al›nmas›yla mümkündür.
TMS 18, has›lat›n finansal tablolara yans›t›lma koflullar›na da yer vermektedir.
Mal sat›fl›na iliflkin has›lat,
• ‹flletmenin mallar›n sahipli¤i ile ilgili önemli risk ve getirileri al›c›ya devretmifl olmas›;
• ‹flletmenin sat›lan mallar üzerinde etkin bir kontrolü veya sahipli¤in genel
olarak gerektirdi¤i flekilde bir yönetim etkinli¤ini sürdürmemesi;
• Has›lat tutar›n›n güvenilir biçimde ölçülebilmesi;
• ‹flleme iliflkin ekonomik yararlar›n iflletmece elde edilmesinin muhtemel olmas›
• ‹flleme iliflkin yüklenilen veya yüklenilecek olan maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi koflullar›n›n tümü sa¤land›¤›nda mümkün olabilmektedir.
Hizmet sunumuna iliflkin bir ifllemin sonucu güvenilir biçimde tahmin edilebiliyorsa ifllemle ilgili has›lat, ifllemin raporlama dönemi sonu itibar›yla tamamlanma
yüzdesi dikkate al›narak finansal tablolara yans›t›l›r. Di¤er bir deyiflle, ifllerin tamamlanma yüzdesi dikkate al›narak has›lat›n dönemlere da¤›t›lmas›, raporlama
için uygun olacakt›r. Örne¤in, bir hizmetin tamamlanmas› iki ya da daha uzun bir
döneme yay›lm›flsa, has›lat›n ilgili oldu¤u dönemlere yans›t›lmas› raporlama aç›s›ndan uygun olacakt›r.
Dönem kâr›n›n belirlenmesinde esas al›nacak di¤er bir etken de katlan›lan giderlerdir. Giderler, iflletmeye eklenen veya iflletmeden çekilen de¤erler (sermaye
39
40
hareketleri) hariç olmak üzere, has›lat temini amac›yla varl›klarda meydana gelen
azalmalar veya borçlardaki art›fllar olarak tan›mlanmaktad›r. Gider, hizmet üretildi¤inde veya ürün, has›lata katk›da bulundu¤unda kayda al›nmaktad›r.
Faaliyet d›fl› kârlar ise has›lat ve ortaklarca yap›lan yat›r›mlar d›fl›nda tesadüfi ve
yan faaliyetlerden ve dönem boyunca iflletmeyi etkileyen tüm di¤er ifllem, olay ve
koflullardan dolay› özkaynaklarda meydana gelen art›fllar fleklinde ifade edilmektedir. Faaliyet d›fl› zararlar ise giderler ve sermaye azalt›m› d›fl›nda tesadüfi ve yan faaliyetlerden ve dönem boyunca iflletmeyi etkileyen tüm di¤er ifllem, olay ve koflullardan dolay› özkaynaklarda meydana gelen azal›fllar fleklinde ifade edilmektedir.
Gelir Tablosu
‹flletmenin belirli bir dönemdeki faaliyet sonuçlar›n› gösteren tablo gelir tablosudur. Bu noktaya kadar anlat›lanlar ›fl›¤›nda gelir tablosunun iflletmenin ana faaliyetine ve yan faaliyetlere iliflkin bilgileri ayr› ayr› raporlayacak flekilde bölümlendirilmifl oldu¤unu söyleyebiliriz. Gelir tablosu flu bölümlerden oluflmaktad›r:
• Brüt Sat›fl Kâr› bölümü
• Faaliyet Kâr› bölümü
• Ola¤an Kâr bölümü
• Dönem Kâr› bölümü
• Net Dönem Kâr› bölümü
Gelir tablosunun ilk iki bölümü ana faaliyet sonuçlar›na iliflkin detaylar› içermekte, üçüncü ve dördüncü bölümler yan faaliyetlere iliflkin sonuçlar› raporlamaktad›r. Net dönem kâr› bölümünde ise vergi karfl›l›klar› yer almaktad›r.
Brüt Sat›fl Kâr› Bölümü
Brüt sat›fl kâr› bölümü iflletmenin mal/hizmet/ürün sat›fl›ndan elde etti¤i toplam
has›lat ve bu has›lat› elde etmek için katland›¤› giderlerden oluflmaktad›r.
Brüt Sat›fllar
xxxxx
(-) Sat›fl ‹ndirimleri
(xxx)
Sat›fl ‹adeleri
Sat›fl ‹skontolar›
xx
xx
NET SATIfiLAR
xxxx
(-) Sat›fllar›n Maliyeti
(xxx)
BRÜT SATIfi KÂRI (ZARARI)
xx
Analiz aç›s›ndan bu bölümde öne ç›kan iki nokta bulunmaktad›r. Bunlardan ilki brüt sat›fllar ile net sat›fllar aras›ndaki iliflkidir. Net sat›fllar›n brüt sat›fllar büyüklü¤üne yak›n olmas› beklenmektedir. Di¤er bir ifade ile sat›fllardan indirimlerin az olmas› istenir. Böylelikle iflletme, yapm›fl oldu¤u sat›fllardan elde etti¤i has›lat› mümkün oldu¤unca kaybetmeden elinde tutabilmifl olacakt›r. Brüt sat›fl kâr› bölümünde
analiz aç›s›ndan ikinci önemli nokta ise net sat›fllar ve sat›fllar›n maliyeti iliflkisidir.
‹flletmenin brüt sat›fl kâr›na ulaflabilmesi için sat›fllar›n maliyetinin net sat›fllardan
küçük olmas› gerekmektedir. Ancak sat›fllar›n maliyetinin çok küçük olmas›
mal/ürün/hizmet kalitesiyle ilgili olumsuzluklar› akla getirebilmektedir. Sat›fllar›n
maliyetinin net sat›fllar›n alt›nda ama ona çok yak›n olmas› da yeterli bir brüt sat›fl
kâr› büyüklü¤ünün elde edilememesine yol açacakt›r. Brüt sat›fl kâr›n›n yeterli olup
olmad›¤› ise kendisinden sonra gelen faaliyet giderlerini karfl›lamas›na ve sonras›nda da dönem kâr› büyüklü¤ü içindeki pay›n›n büyüklü¤üyle anlafl›labilmektedir.
41
Faaliyet Kâr› Bölümü
Faaliyet kâr› bölümü, iflletmenin ana faaliyetiyle ilgili olup sat›fllar›n maliyetine dahil edilemeyen Araflt›rma-Gelifltirme Giderleri, Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri ve Genel Yönetim Giderlerinden oluflmaktad›r. ‹flletmenin ana faaliyetiyle ilgili toplam kârl›l›¤› brüt sat›fl kâr› büyüklü¤ünün faaliyet giderlerini karfl›lamas› sonucunda kalan faaliyet kâr› ile görülmektedir.
Ola¤an Kâr Bölümü
Ola¤an kâr bölümü, iflletmenin dönem içinde süreklilik gösteren yan faaliyetlerine
iliflkin faaliyet sonuçlar›n›n yer ald›¤› bölümdür. Bu bölümde alt gruplar olarak;
• Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gelir ve Kârlar
• Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gider ve Zararlar
• Finansman Giderleri
yer almaktad›r. Faiz gelirleri, kambiyo kârlar›, komisyon gelirleri, karfl›l›k giderleri, menkul k›ymet sat›fl zararlar›, uzun vadeli borçlanma giderleri bu bölümde yer
alan kalemlere örnek olarak gösterilebilir.
Gelir tablosunda bir bölümün içinde gelir/kâr kalemleri ile gider/zarar kalemleri bulunuyorsa gelir/kâr kalemlerinin toplam›n›n gider/zarar kalemlerinin toplam›ndan büyük olmas›, bölüm içi kârl›l›¤›n sa¤lanmas› aç›s›ndan beklenmektedir.
Ayn› zamanda bu durum faaliyet kâr›n› art›r›c› bir etki veya faaliyet zarar›n› azalt›c› bir etki yaratacakt›r.
Dönem Kâr› Bölümü
Dönem kâr› bölümü, iflletmenin dönem içinde süreklilik göstermeyen yan faaliyetlerine iliflkin faaliyet sonuçlar›n› göstermektedir. Bu bölümde alt gruplar olarak;
• Di¤er Faaliyetlerden Ola¤and›fl› Gelir ve Kârlar
• Di¤er Faaliyetlerden Ola¤and›fl› Gider ve Zararlar
yer almaktad›r. Önceki dönem gelir ve kârlar›, maddi duran varl›k sat›fl kârlar›,
çal›fl›lmayan k›s›m zararlar› gibi kalemleri bu bölümde yer alan kalemlere örnek
olarak gösterilebilir. Bölüm içi sonuçlar itibar›yla gelir/kâr kaleminin gider/zarar
kaleminden büyük olmas› beklenmektedir. Böylece bölüm içi kârl›l›k sa¤lanarak
ola¤an kâr büyüklü¤ü art›r›lmakta veya ola¤an zarar büyüklü¤ü azalt›lmaktad›r.
Bu noktaya kadar anlat›lanlar ›fl›¤›nda dönem kâr› büyüklü¤ünün ana faaliyet,
süreklilik gösteren yan faaliyet ve süreklilik göstermeyen yan faaliyet büyüklüklerinden etkilenerek olufltu¤unu söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Dolay›s›yla dönem
kâr› büyüklü¤ü içinde en büyük pay›n ana faaliyetten gelen paydan oluflmas› beklenmektedir. Çünkü ana faaliyet iflletmenin esas faaliyet alan›d›r ve gelecekte de
devam edece¤i beklenmektedir. Yan faaliyetlerden elde edilecek kârlar da ana faaliyet kâr›n› destekleyerek iflletmenin toplam kârl›l›¤›n› art›rmaya yard›m etmelidir.
Gelir tablosunun analiz aç›s›ndan önemi nedir?
SIRA S‹ZDE
8
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
42
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Muhasebe analizlerinin önemini aç›klamak.
‹flletmenin kendisini ifade edebilmesi, finansal
tablolar arac›l›¤›yla olmaktad›r. ‹flletmeye ilgilenen taraflar iflletme hakk›nda karar verebilmek
için finansal tablolara ihtiyaç duymaktad›rlar.
Bundan dolay› finansal tablolar›n da iflletmenin
yapt›¤› faaliyetlere iliflkin bilgileri gerçe¤i yans›t›r
flekilde raporlayabilmesi gerekmektedir. Muhasebe analizlerinin yap›lmas›ndaki amaç finansal
tablolara etki eden etkenleri belirleyip, bilgi kullan›c›lar›na iflletme faaliyetleri hakk›nda gerçek
bilgileri verebilmektir. Finansal tablolarda iflletmenin temelde üç faaliyetiyle ilgili bilgiler yer almaktad›r. Dolay›s›yla muhasebe analizleri de bu
faaliyetler üzerine yo¤unlaflm›flt›r. Bunlar finansman faaliyetleri, yat›r›m faaliyetleri ve iflletme faaliyetleridir.
Finansman faaliyetlerinin analizinin iflletmeler
aç›s›ndan ne anlam ifade etti¤ini de¤erlendirmek.
Varl›klar›n hangi kaynaklarla finanse edildi¤inin
analiz edilmesi iflletmenin finansal durumu ve
kârl›l›¤›n›n gelecekteki durumunun ne flekilde
geliflece¤ini ortaya ç›karmaktad›r. Varl›klar›n
hangi tür borçlarla finanse edildi¤i, borçlar›n
ödenmesinde hangi varl›klar›n kullan›laca¤›, kârl›l›¤›n hangi düzeyde olaca¤› gibi konular finansman analiziyle ortaya konulmaktad›r.
N
A M A Ç
3
N
A M A Ç
4
Yat›r›m faaliyetlerinin analizinin finansal tablolar üzerindeki etkisini aç›klamak.
‹flletmenin varl›klar›n›n yap›s›n›n analiz edilmesi,
varl›klar›n kullan›m alanlar›n›n etkinlefltirilmesi,
yeni yat›r›m kararlar›n›n al›nabilmesi gibi konular aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Dönen varl›klar›n k›sa vadeli borçlar› ödeyebilme gücü ve günlük faaliyetleri sürdürebilme kalitesi yat›r›m analizi sonucunda belirlenebilmektedir. Duran varl›klar›n analizi ise temel olarak iflletmenin faaliyet
ve üretim kapasitesi hakk›nda bilgi vermektedir.
Duran varl›klar›n da¤›l›m›n›n iflletmenin ana faaliyetiyle olan iliflkisi duran varl›klar›n analiz edilmesiyle ortaya ç›kar›lmaktad›r.
‹flletme faaliyetlerinin (üretim-sat›fl) analizinin
gelir tablosuyla iliflkisini kurmak.
Gelir tablosu, iflletmenin belirli bir dönem içindeki faaliyet sonuçlar›n› gösteren tablodur. ‹flletmenin yapt›¤› faaliyetler sonucunda elde etti¤i
has›lat, gelir ve kârlar ile katland›¤› gider ve zararlar gelir tablosunda raporlan›r. ‹flletmenin ana
faaliyeti ve yan faaliyetlerine iliflkin faaliyet sonuçlar› bilgisi de gelir tablosundan elde edilebilmektedir. ‹flletmelerin ana faaliyet konusundaki
kârl›l›klar›n›n a¤›rl›kl› olmas› beklenirken, yan
faaliyetlerden elde edilen kârlar›n, ana faaliyet
kârlar›n› desteklemesi beklenmektedir.
43
1. Tahakkuk esas›yla ve nakit esas›yla ilgili olarak afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?
a. Nakit esas›nda alacaklara iliflkin hesaplar borç
kalan› verir.
b. Tahakkuk esas›nda ifllemin gerçekleflti¤i an
önemlidir.
c. Tahakkuk esas›nda alacak ve borç hesaplar› çal›flt›r›lmaz.
d. Nakit esas›nda borç hesaplar› ödemenin yap›ld›¤› güne kadar alacakl›d›r.
e. Tahakkuk esas›nda borçlanma, ödeme an›nda
ortaya ç›kar.
2. Amortisman yönteminin de¤iflmesi sonucunda gelir
tablosunda nas›l bir de¤ifliklik ortaya ç›kabilir?
a. Dönem kâr›nda de¤ifliklik ortaya ç›kabilir.
b. Maddi duran varl›klar›n defter de¤erinde de¤iflme ortaya ç›kabilir.
c. Duran varl›klar›n net tutar›nda de¤ifliklik ortaya
ç›kabilir.
d. Maddi olmayan duran varl›klar›n büyüklü¤ünde
de¤iflme ortaya ç›kabilir.
e. K›sa vadeli yabanc› kaynaklarda azalama gözlenebilir.
3. Afla¤›dakilerden hangisi finansman faaliyetlerinin
analizinde ele al›nan konulardan birisi de¤ildir?
a. Özkaynaklar›n
b. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n analizi
c. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n analizi
d. Brüt sat›fl kâr› büyüklü¤ünün analizi
e. Otofinansman unsurlar›n›n analizi
4. Bankalardan al›nan nakdi krediler aktifte ne flekilde
bir de¤iflme yaratmaktad›r?
a. Ödenirken stok ç›k›fl› yarat›r.
b. Al›nd›¤›nda stok girifli yarat›r.
c. Al›nd›¤›nda nakit girifli yarat›r.
d. Ticari alacaklarda art›fl yarat›r.
e. Duran varl›klarda azal›fl yarat›r.
5. Finansal kiralama ifllemiyle ilgili afla¤›dakilerden
hangisi do¤rudur?
a. Duran varl›klar için uygulanmaktad›r.
b. Stoklar›n finansman›nda kullan›l›r.
c. Hammadde al›m›nda s›kl›kla kullan›lmaktad›r.
d. Menkul k›ymetlerin finansman› aç›s›ndan önemlidir.
e. Kirac› aç›s›ndan bir alacak do¤urur.
6. K›dem tazminat›yla ilgili olarak hangisi do¤rudur?
a. K›dem tazminat›na iliflkin karfl›l›k kayda al›nmal›d›r.
b. K›dem tazminat› ödendi¤i dönemde topluca gidere dönüfltürülmelidir.
c. ‹flletmenin süreklili¤i kavram›yla yak›ndan ilgilidir.
d. K›dem tazminat› karfl›l›¤› gelir tablosunda raporlan›r.
e. K›dem tazminat› karfl›l›¤› aktifte yer almaktad›r.
7. ‹flletme aleyhine aç›lm›fl olan tazminat davalar› iflletmeyi ne tür bir borç alt›na sokar?
a. Menkul k›ymet borcu
b. Finansal borç
c. Duran varl›k borcu
d. Ticari borç
e. Koflullu borç
8. Dönen varl›klarla ilgili olarak hangisi yanl›flt›r?
a. K›sa vadeli borçlar›n ödenmesinde kullan›l›r.
b. Dönen varl›klar›n di¤er ismi net çal›flma sermayesidir.
c. En likit alt grup haz›r de¤erlerdir.
d. K›sa vadeli ticari alacaklar bu grupta yer al›r.
e. Faaliyet döngüsü dönen varl›k unsurlar› aras›nda gerçekleflir.
9. Günlük faaliyetlerin yürütülmesi için kullan›lan büyüklük afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Net çal›flma sermayesi
b. Defter de¤eri
c. Net defter de¤eri
d. Devaml› sermaye
e. Özkaynak
10. Gerçekleflme zaman› ve tutar› belli olmayan yükümlülükler afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Net çal›flma sermayesi
b. Giderler
c. Has›lat
d. Zarar
e. Borç karfl›l›klar›
44
1. b
2. a
3. d
4. c
5. a
6. a
7. e
8. b
9. a
10. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tahakkuk Esas› ve Nakit
Esas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebelefltirmedeki Farkl›l›klar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansman Faaliyetlerinin
Analizi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yabanc› Kaynaklar›n Analiz Aç›s›ndan Önemi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Kiralama” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›dem Tazminat›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Borç Karfl›l›klar› ve Koflullu
Borçlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dönen Varl›klar” konusunu
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dönen Varl›klar” konusunu
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karfl›l›klar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 1
Finansal analizin en temel kayna¤› finansal tablolard›r.
Analizin amaçlar›na ulaflabilmesi, finansal tablolar›n güvenilirli¤iyle, daha do¤ru bir ifadeyle muhasebe analizlerinin kalitesiyle do¤rudan iliflkilidir.
S›ra Sizde 2
Finansman faaliyetleri, iflletmenin çeflitli ihtiyaçlar›n›
karfl›lamak ve varl›klar›n› hangi kaynaklarla finanse etti¤ini ortaya ç›karmak için yap›lmaktad›r.
S›ra Sizde 3
‹flletmenin sahip olmad›¤› bir maddi duran varl›¤›, baflka bir iflletmeden kiralayarak kullanma hakk›na sahip
olma amac›yla yap›lmaktad›r.
S›ra Sizde 4
K›dem tazminat›, çal›flan›n o ifl yerinde en az bir y›ll›k
çal›flmas›ndan sonra hak etmifl oldu¤u bir büyüklüktür.
Dönemsellik kavram›, dönemsel faaliyet sonuçlar›n›n
ve finansal durumun gerçe¤i yans›tacak flekilde raporlanmas›n› amaçlamaktad›r. Dolay›s›yla y›llar boyunca
çal›flm›fl olman›n karfl›l›¤›nda hak edilen k›dem tazmi-
nat›n›n yaln›zca ödendi¤i y›l gider olarak muhasebelefltirilmesi, ilgili dönemin faaliyet sonuçlar›n› olumsuz etkileyecektir. Bu yüzden y›llara yay›lm›fl olan k›dem tazminat›n›n sadece ödemenin yap›ld›¤› dönem de¤il, tahakkuku gerçekleflen her dönem “karfl›l›k” olarak gider
kaydedilmesi gerekmektedir.
S›ra Sizde 5
Gelecek aylara ait gelirler, takip eden döneme ait olan
gelirin peflin olarak bu içinde bulunulan dönemde tahsil edilmifl k›s›mlar›n› göstermektedir. Gider tahakkuklar› ise henüz ödenebilir durumda olmayan ancak tahakkuk etmifl olan giderleri göstermektedir.
S›ra Sizde 6
Net çal›flma sermayesi, uzun vadeli yabanc› kaynaklarda yer alan ticari borçlar ve al›nan avanslar ile özkaynaklarda yer alan sermaye ve dönem net kâr› büyüklükleriyle finanse edilmektedir.
S›ra Sizde 7
Bofl arazi ve arsalar d›fl›ndaki tüm maddi duran varl›klar, maddi olmayan duran varl›klar amortismana tabidir. Özel tükenmeye tabi varl›klar da uygulama olarak
amortismana tabidir ancak özel tükenmeye tabi varl›klar için amortisman kavram› yerine tükenme pay› kavram› kullan›lmaktad›r.
S›ra Sizde 8
‹flletmenin faaliyet sonuçlar›n›n detayl› bir flekilde analiz edilebilmesi ve analiz sonuçlar›n›n iflletme faaliyetlerine uygulanabilmesi aç›s›ndan gelir tablosu analiz edilmektedir.
45
Kaynaklar
Yararlan›lan ‹nternet Adresleri
Akdo¤an, N. ve Sevilengül, O. (2007) Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulamalar›, 12. Bask›, Gazi Kitabevi, Ankara.
Cemalc›lar, Ö. ve Önce, S. (1999) Muhasebenin Kuramsal Yap›s›, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar› No:
1093, Eskiflehir.
Çetin, A. ve Ö¤üz, A. A. (2010) “Karfl›l›klar, Koflullu
Borçlar ve Koflullu Varl›klar›n ‹ncelenmesi”, Marmara Üniversitesi ‹.‹.B.F. Dergisi, Cilt XXIX, Say›
II.
Çömlekçi, F., Sözbilir, H. ve Bektöre, S. (2006) Finansal Tablolar Analizi, Eskiflehir.
Güven, E. ve Ayd›n, U. (2010) Bireysel ‹fl Hukuku, Nisan Kitabevi, Eskiflehir.
Örten, R., Kaval, H. ve Karap›nar, A. (2011) UFRS (TMS
- TFRS) Uygulamalar›, Ankara.
Pamukçu, F. ve Pamukçu, N. (2011) “K›dem Tazminat›
Karfl›l›¤›n›n Hesaplanmas›nda ‹fl Kanunu ve Türkiye
Muhasebe Standartlar› Düzenlemelerinin Karfl›laflt›r›lmas›”, Muhasebe ve Denetime Bak›fl, Y›l: 11,
Say› 34.
Robinson, T. R., Munter, P. ve Grant, J. (2004) Financial Statement Analysis: A Global Perspective,
Prentice Hall.
Subramanyam, K. R. ve Wild, J. J., (2009) Financial
Statement Analysis, International Edition, 10th
Edition, McGraw Hill Company.
TMS 18 Has›lat Standard›.
Wild, J. J., Subramanyam, K. R. ve Halsey, R. F., (2004)
Financial Statement Analysis, McGraw Hill Company.
www.aklease.com (Finansal Kiralama ‹fllemlerinin
Muhasebelefltirilmesi) (08.07.2012)
www.bilgilidenetim.net (Murat Yapm›fl, Finansal Kiralama ‹fllemlerinde De¤erleme ve Muhasebe ‹fllemleri) (04.07.2012)
www.evergi.net/kidem-tazminati-ve-muhasebelestirilmesi.html (09.07.2012)
www.vergivekanun (Finansal Muhasebe ‹fllemlerinde Muhasebe Kay›tlar›) (08.07.2012)
3
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
N
Finansal analiz tekniklerini s›n›fland›rabilecek,
Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klayabilecek,
E¤ilim yüzdeleri analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klayabilecek,
Dikey yüzde analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klayabilecek,
Oran analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
Finansal Analiz
Finansal Analiz Türleri
Finansal Analiz Teknikleri
Karfl›laflt›rmal› Finansal Analiz
• E¤ilim Yüzdeleri Analizi
• Dikey Analiz
• Oran Analizi
‹çindekiler
Finansal Tablolar
Analizi
Finansal Analiz
Teknikleri
• F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹NE
‹L‹fiK‹N GENEL B‹LG‹LER
• F‹NANSAL ANAL‹Z TÜRLER‹
• F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹
• KARfiILAfiTIRMALI F‹NANSAL
TABLOLAR ANAL‹Z‹
• E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND)
ANAL‹Z‹
• D‹KEY YÜZDE ANAL‹Z‹
• ORAN ANAL‹Z‹
Finansal Analiz Teknikleri
F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹NE ‹L‹fiK‹N GENEL
B‹LG‹LER
Temel finansal tablolar, bir iflletmenin finansal durumu ile finansal durumundaki
de¤ifliklikleri aç›klayan birer araç niteli¤i tafl›r. Bu tablolarda yer alan veriler üzerinde yap›lacak baz› analitik uygulamalar, iflletme ile ilgili finansal yorum ve de¤erlendirme aç›s›ndan daha anlaml› ve yararl› sonuçlara ulaflmam›z› sa¤lar. Söz konusu uygulamalar finansal analiz kapsam›nda yürütülür. Finansal analiz, bir iflletmenin finansal bilgilerinin belirli teknikler yard›m›yla analiz edilmesi, raporlanmas› ve bu raporlar›n yorumlanarak iflletme hakk›nda bir yarg›ya var›lmas› faaliyetlerinin bütünüdür. Daha genifl bir yaklafl›mla finansal analiz; bir iflletmenin finansal
durumunun ve finansal yönden geliflmesinin yeterli olup olmad›¤›n› belirlemek
için finansal tablo kalemlerindeki de¤iflikliklerin, kalemler aras›ndaki iliflkilerin,
kalemlerin zaman içinde göstermifl olduklar› e¤ilimlerin incelenmesi ve gerekti¤inde belirlenen standart ve sektör ortalamalar› ile karfl›laflt›r›larak yorumlanmas› faaliyetlerinin bütünü olarak tan›mlanabilir.
‹flletmelerde yöneticinin ana görevi iflletmenin varl›k ve kaynaklar›n› yöneterek
hedeflenen kâra güvenli bir flekilde ulafl›lmas›n› sa¤lamakt›r. Yani iflletme, ancak
do¤ru bir ekonomik yap› (varl›k yap›s›) ve finansal yap› (kaynak yap›s›) ile amaçlar›n› gerçeklefltirebilir. Bunun için de geçmiflle ilgili bilgilerden gelecekle ilgili baz› ipuçlar› elde etmek gerekir. ‹flletmelerde finansal planlama ve kontrol faaliyetlerinin yürütülebilmesi için iflletmelerin mevcut ve olmas› gereken finansal durumunun bilinmesi gerekir. Finansal durumla ilgili bilgilerin kayna¤›n› da finansal tablolar oluflturur. Ancak bu tablolarda yer alan bilgilerin belirli teknikler kullan›larak
analizi yap›lmaz ise iflletmenin ekonomik ve finansal yap›s›n› ve bunlar›n sonuçlar›n› anlamak mümkün olmaz. Analiz sonuçlar›ndan yararlan›larak gelecekle ilgili
kararlar›n do¤ruluk derecesi artt›r›labilir. Tespit edilen unsurlardan yararlanmak
suretiyle de iflletmelerin plan ve bütçelerinin yap›lmas› yoluna gidilir.
Finansal tablolar›n analizi, analizden beklenen amaç, analiz sonuçlar›ndan yararlanacak olan taraflar ve analizi yapan taraf›n iflletme ile iliflkisi dikkate al›nmak
suretiyle de¤iflik aç›lardan yap›labilir. Afla¤›da finansal analiz türleri bu aç›lardan
ele al›narak aç›klanacakt›r.
Finansal tablolar analizi ne demektir?
SIRA S‹ZDE
Finansal analiz: ‹flletmelerin
finansal bileflenlerinin
finansal analiz
tekniklerinden yararlanarak
analiz edilmesi ve
yorumlanmas›d›r.
1
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
48
F‹NANSAL ANAL‹Z TÜRLER‹
Finansal analiz; analizin kapsam›, amac› ve analizi yapan›n durumu dikkate al›narak s›n›fland›r›labilir. Bu aç›lardan konuya yaklaflt›¤›m›zda finansal analiz üç farkl›
flekilde s›n›fland›r›labilir:
• Finansal analizin kapsam›na göre s›n›fland›r›lmas›
• Finansal analizin amac›na göre s›n›fland›r›lmas›
• Finansal analizi yapan›n durumuna göre s›n›fland›r›lmas›
Kapsam›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri
Yap›lan çal›flman›n kapsad›¤› dönemler dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz;
• Statik analiz
• Dinamik analiz
olmak üzere ikiye ayr›l›r. Afla¤›da bunlar s›rayla ele al›narak aç›klanacakt›r.
Statik Analiz
Belirli bir tarihte düzenlenmifl veya tek bir döneme ait finansal tablolarda yer alan
kalemler aras›ndaki iliflkilerin tespiti ve de¤erlendirilmesine “statik analiz” denir.
Statik analiz tek bir dönemle ilgili olarak yap›l›r. Statik analiz, iflletmenin finansal
durumunu ve faaliyet sonuçlar›n› cari faaliyet dönemi için gösterir ve yap›lacak genifl kapsaml› analizin önemli bir parças›n› oluflturur.
Statik analizde oranlar, dikey yüzdelerden ve di¤er analitik tekniklerden yararlan›l›r. Statik analizde dikey yüzdeler yöntemi kullan›larak bir döneme ait varl›k
da¤›l›mlar›, yabanc› kaynak ve özkaynak iliflkileri konusunda bilgi edinildi¤i gibi,
net sat›fl has›lat›na nispetle gelir tablosunun di¤er kalemlerinin büyüklük ve durumlar›n› da görmek mümkündür. Burada hesaplanan oranlar yard›m›yla da iflletmenin cari faaliyet dönemine ait likidite, varl›k kullan›m›ndaki verimlilik, kârl›l›k
ile finansal yap›s› konusunda önemli bilgiler elde edilir. Statik analizle, iflletmenin
belli bir faaliyet dönemiyle ilgili yararl› ve önemli bilgiler elde edilmesine karfl›l›k,
sadece dikey bir analiz yap›lmas›, yani bilgilerin karfl›laflt›r›lamamas› bu analizin
eksikli¤ini teflkil eder.
Dinamik Analiz
‹flletmelerin birbirini takip eden dönemlerine ait finansal tablolar›nda yer alan kalemler aras› iliflkinin ve bu kalemlerin zaman içerisinde göstermifl oldu¤u e¤ilimlerin belirlenmesi ve yorumlanmas› fleklindeki analize dinamik analiz ad› verilir. Dinamik analiz belli bir faaliyet dönemine ait bilgilerin geçmifl dönemlerle karfl›laflt›r›larak de¤iflim, e¤ilim ve iliflkilerin belirlenmesi, olumlu ve olumsuz geliflmelerin
görülmesini sa¤lar. Bu da statik analize göre dinamik analizin üstünlü¤ünü teflkil
eder.
Dinamik analizde iflletmenin cari dönem bilgileri;
• Geçmifl faaliyet dönemi sonuçlar›yla,
• ‹flletmede belirlenen standartlarla (plan ve bütçe hedefleriyle)
• Sektör veya benzer iflletme sonuçlar›yla,
• Genel standartlarla,
karfl›laflt›r›l›r. Bu karfl›laflt›rmaya ba¤l› olarak iflletmenin ulaflt›¤› sonuçlar›n tatminkâr olup olmad›¤› belirlenir. Olumlu sapmalar›n kal›c› olmas›; olumsuz sapmalar›n
da giderilmesi için çaba gösterilir.
3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri
Dinamik analizde karfl›laflt›rmal› finansal tablolar, dikey ve yatay yüzde ve oran
analiz tekniklerinden yararlan›l›r.
Amac›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri
Yap›lma amac› dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz;
• Yönetim Analizleri
• Kredi Analizleri
• Yat›r›m Analizleri
olmak üzere üç ana bafll›kta toplan›r. Afla¤›da bunlar s›rayla ele al›narak aç›klanacakt›r.
Yönetim Analizleri
Yönetim analizleri, yöneticilerin kararlar›na ve izleyecekleri politikalara esas teflkil
etmek üzere yap›lan bir analizdir. Yönetim analizlerinde hem statik hem de dinamik analizden yararlan›l›r. ‹flletme faaliyetlerinin baflar›l› bir flekilde yürütülebilmesi için finansal tablolarda yer alan bilgilerin bütünüyle anlafl›lmas› gerekir. Yönetim bu bilgilerden yararlanmak suretiyle gelecekle ilgili daha sa¤l›kl› ve isabetli kararlar alabilir.
Yönetim analizi, iflletmenin verimlili¤ini, kârl›l›¤›n› artt›rmak, kaynaklar›n etkin
bir flekilde kullan›m›n› sa¤lamak ve yönetim kararlar›n›n do¤ruluk derecesini artt›rmak konular›nda yöneticilere yard›mc› olur.
Yap›lacak yönetim analizlerinde temel finansal tablo bilgileri yan›nda iflletmenin iç raporlar›nda yer alan finansal bilgiler de kullan›labilir. Bu analizde bütün
analiz yöntemlerinden yararlan›ld›¤› gibi özellikle iflletmeyi oluflturan bölüm performanslar›n›n ölçülmesine yönelik teknikler de kullan›l›r. Bunlar›n bafl›nda da iflçilik ve malzeme kullan›m verimlili¤inin belirlenmesi, pazar da¤›l›m analizleri, üretim maliyeti ve kârl›l›k analizleri, kapasite kullan›m analizi, çal›flan devir h›z›, müflteri memnuniyet analizleri, bölüm ve genel bütçe kontrolleri gelir.
Kredi Analizleri
‹flletmeye kredi veren kurum ve flah›slar›n amac›, verdikleri krediyi faiziyle birlikte zaman›nda geri almakt›r. Bu nedenle kredi analizleri iflletmeye kredi veren veya verecek olan kredi kurumlar› taraf›ndan yap›lan bir analiz türü olup iflletmenin
finansal durumu ile borç ödeme gücünü tespite yönelik olarak yap›lmaktad›r. Kredi analizleri aç›s›ndan iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aras›ndaki iliflkiler çok önemlidir. Bu nedenle kredi analizleri aç›s›ndan dönen
varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki iliflkileri konu alan analiz tekniklerinin önemi çok büyüktür. ‹flletmeye kredili mal satan bir iflletmenin yapt›¤›
analiz ile kredi kurumlar›n›n yapt›¤› analiz aras›nda amaçlar farkl› olmas›na ra¤men büyük ölçüde benzerlikler vard›r. Her iki kurum da alacakl› olduklar› iflletmenin borç ödeme gücüyle ilgilenirler. Kredi analizlerinde iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aras›ndaki iliflkiler yan›nda, dönen varl›klar›n
yap›s›, sermaye yap›s›, özkaynak-yabanc› kaynak (borç) dengesi, duran varl›klar›n
yap›s› ve finansman yöntemleri üzerinde de durulur. Ayr›ca gelir tablosu verilerinden yararlan›larak iflletmenin kârl›l›¤›, alacaklar›n devir h›z›, stoklar›n devir h›z› yan›nda yöneticilerin nitelikleri kurumun sayg›nl›¤›, iktisadi durum, sektörel geliflmeler de göz önünde al›nmal›d›r.
49
50
Yat›r›m Analizleri
Yat›r›m analizleri arac›l›¤›yla iflletmenin gelecekteki kazanma gücünün tespiti yoluna gidilir. Yat›r›m analizleri iflletmenin mevcut ortaklar› ile iflletmeye gelecekte
ortak olmay› düflünenler ve iflletmeye uzun vadeli fon sa¤layan veya fon sa¤lamay› düflünenler taraf›ndan yap›l›r.
Bir iflletmenin mevcut ortaklar› ile iflletmeye ortak olmay› düflünenler, iflletmenin süreklili¤i, yat›r›m›n güvencesi, kârl›l›k, gelecekteki kazanma gücü, hisse senetlerinin de¤erindeki art›fllar, kâr da¤›t›m politikas› ve bunlar›n gösterdi¤i e¤ilimle ilgilenirler. Ortaklar ile ortak olmay› düflünenlerin bu konudaki bilgi ihtiyaçlar›
finansal tablolar ve finansal tablolar›n analizi suretiyle sa¤lan›r.
‹flletmeye uzun vadeli fon sa¤lam›fl olanlar ile fon sa¤lamay› düflünenler ise
iflletmenin borç ödeme gücü ile ilgilenirler. Bunlar sa¤lad›klar› fonlar›n anapara
taksitleri ve faizlerinin zaman›nda kendilerine ödenip ödenmeyece¤ini bilmek
isterler. ‹flletmeye uzun vadeli fon sa¤lam›fl olanlarla fon sa¤lamay› düflünenler
iflletmenin kazanç gücü yan›nda iflletme sermayesi durumu ve iflletme sermayesinin ölçülü bir biçimde finanse edilip edilmedi¤i konular›yla da ilgilenirler. Bu
konulardaki bilgiler de finansal tablolar ve bu tablolar›n analizi suretiyle sa¤lan›r. Yat›r›m kararlar›n›n do¤ruluk derecesi yat›r›m analizlerinin baflar› derecesinin de bir ölçüsüdür. Sa¤l›kl› finansal tablolar ve bunlara dayan›larak yap›lacak
sa¤l›kl› yat›r›m analizleri sermaye piyasas›n›n geliflmesi aç›s›ndan büyük bir
öneme sahiptir.
Analizi Yapan›n Durumuna Göre Finansal Analiz Çeflitleri
Analizi yapan›n durumu dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz;
• ‹ç analiz
• D›fl analiz
olmak üzere ikiye ayr›l›r. Afla¤›da bunlar k›saca aç›klanacakt›r.
‹ç Analiz
Analizi yapan finansal analist e¤er iflletme içinden bir kifliyse yap›lan analize iç
analiz ad› verilir. ‹ç analizde analizi yapacak olan kifli iflletmenin d›fl kullan›ma da
aç›k olan bilançosu (finansal durum tablosu) ve gelir tablosu yan›nda iflletmede
mevcut di¤er tüm belge ve bilgilerden yararlan›r. Bu nedenle iç analizde, iflletmenin kârl›l›¤›, verimlili¤i, ekonomik ve finansal yap›s› detayl› bilgilere dayan›larak
ortaya konabilir.
D›fl Analiz
Analizi yapan finansal analist e¤er iflletme d›fl›ndan bir kifliyse yap›lan analize d›fl
analiz denir. D›fl analizde finansal analist iflletme yönetiminin üçüncü kiflilerin kullan›m› amac›yla yay›nlam›fl oldu¤u finansal tablolar ve bunlar›n dipnotlar›nda yer
alan bilgilerden yararlanmak suretiyle analiz yapar. D›fl analizi, iflletmeyle ilgisi bulunan sat›c›lar, kredi kurumlar›, iflletmeye yat›r›mda bulunmak isteyenler (potansiyel yat›r›mc›lar) yapar.
SIRA S‹ZDE
2
Finansal analiz
SIRAtürlerini
S‹ZDE s›n›fland›rarak yaz›n›z.
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
51
F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹
‹kinci ünitede incelenerek analiz aç›s›ndan anlam ve kapsamlar›n›n s›n›rlar› belirlenen finansal tablolar, gerek iflletme yöneticileri gerek yat›r›mc›lar gerekse kredi
verenler aç›s›ndan çeflitli yöntemlerle analiz edilerek de¤erlemeye tabi tutulmakta
ve elde edilen bilgiler analizi yapan ve yapt›ranlar›n amaçlar› do¤rultusunda de¤erlendirilmektedir. Bu ünitede finansal tablolar›n analizinde kullan›lan teknikler
ele al›nacakt›r.
Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan temel teknikler (yöntemler):
• Karfl›laflt›rmal› Finansal Tablolar Analizi
• E¤ilim (Trend) Yüzdeleri Yöntemi ‹le Analiz
• Dikey Yüzde Yöntemi ‹le Analiz
• Oran Analizi
olmak üzere dört bafll›k alt›nda toplanmaktad›r. Afla¤›da bu teknikler s›ras› ile ele
al›narak incelenecektir.
Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan teknikler nelerdir?
SIRA S‹ZDE
KARfiILAfiTIRMALI F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹
Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi, bir iflletmenin birbirini izleyen en az
iki veya daha fazla faaliyet dönemine ait finansal tablolar›n›n karfl›laflt›rmal› olarak
S O göstermifl
R U
düzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin zaman içinde
oldu¤u geliflmelerin ve de¤iflikliklerin tespit ve incelenmesidir.
Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi birden fazla döneme Dait
bilgilerin karfl›‹KKAT
laflt›r›lmas› ve de¤erlemesini öngördü¤ünden dinamik bir yap›ya sahiptir. Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizinde finansal analist iflletmenin birkaç döneme ait fiSIRA S‹ZDE
nansal tablolar›n› yan yana koymak suretiyle inceleyerek, iflletmenin
iktisadi ve finansal yap›s›ndaki, kârl›l›¤›ndaki, verimlili¤indeki geliflmeler konusunda önemli
bilgiler elde edebilir. Bu teknikle iflletmenin geçmiflteki durumu
ile bugünkü duAMAÇLARIMIZ
rumu karfl›laflt›r›lmak suretiyle elde edilecek bilgiler iflletmenin gelece¤iyle ilgili
kararlara da ›fl›k tutar.
Finansal tablolarda yer alan rakamlar›n karfl›laflt›r›labilmesi Kiçin
dönem‹ T faaliyet
A P
lerinin efl de¤er olmas›, tablolardaki bilgilerin ayn› muhasebe kavram ve ilkelerine
göre haz›rlanm›fl olmas› gerekir. Bu çerçevede haz›rlanan finansal tablolar›n karfl›laflt›r›lmas› ve analizi sonucu al›nacak kararlar›n isabet derecesi
T E Lde
E V ‹ artar.
ZYON
Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar›n amac›, y›llar itibar›yla al›nan sonuçlar› di¤er
y›llarla karfl›laflt›rarak baflar› durumu hakk›nda fikir edinmektir. Ancak bu, enflasyon ortam›nda dikkatli uygulanmas› gereken bir tekniktir. Çünkü enflasyon, ana‹ N T E R N E Tyafland›¤›nlizde kullan›lan finansal tablo rakamlar›n› bozar ve yüksek enflasyon
da finansal tablolar›n karfl›laflt›r›lmalar› sonucu elde edilen farklar anlaml› biçimde
yorumlanamaz. Bunun giderilmesi için karfl›laflt›r›lan finansal tablolar›n enflasyonun bozucu etkisinden kurtar›lmas› gerekir.
Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizinde hesaplanan de¤iflimler hem tutar
hem de yüzde olarak dikkate al›nmal›d›r. Sadece tutar veya sadece yüzde de¤iflimlere bak›lmas›, de¤iflimin iflletme aç›s›ndan öneminin gözden kaç›r›lmas›na veya
gerekenden fazla önemli görülmesine neden olabilir. Bu da de¤iflimlerle ilgili yorumu zay›flat›r. Finansal tablo içinde nispi olarak küçük bir kalemde yüzde olarak
büyük bir de¤iflim, gerçekte iflletmeyi pek etkilemeyebilir. Ancak finansal tablonun bütünü bak›m›ndan tutardaki küçük de¤iflme de sadece tutar de¤iflimine bak›larak inceleme d›fl› b›rak›lmamal›d›r.
3
SIRA S‹ZDE
Karfl›laflt›rmal› finansal
tablolar analizi: ‹flletmenin
birden fazla dönemine ait
S O RyanU
finansal tablolar›n›n
yana konulmak suretiyle
de¤erlendirilip
yorumlanmas›d›r.
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
52
Karfl›laflt›rmal› Finansal Tablolar›n Düzenlenmesi
Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi, uygulanmas› kolay ve pratik bir tekniktir.
Karfl›laflt›r›lacak iki y›la ait finansal durum tablosu (bilanço) ve gelir tablosu bilgileri yan yana getirilerek, her kalemdeki art›fl veya azal›fl hem tutar hem de yüzde
olarak hesaplan›r. Sonra da bu de¤iflimlerin iflletmeye etkisi araflt›r›l›r ve yorumlan›r. Olumlu geliflmelerin devam ettirilmesi, olumsuzluklar›n ise ortadan kald›r›lmas› için gerekli önlemler al›n›r. Karfl›laflt›rmal› finansal tablo analizinde afla¤›da belirtilen esaslara uymak gerekir.
• Karfl›laflt›r›lmas› yap›lacak cari ve önceki dönem finansal tablolar› ayn› zaman dilimlerini kapsayacak flekilde haz›rlanm›fl olmal›d›r.
• Finansal tablolar üç veya alt› ayl›k dönemleri kaps›yor ise karfl›laflt›rma ya
bir önceki üç veya alt› ayl›k finansal tablolarla ya da bir önceki y›l›n ayn› dönemleri ile yap›lmal›d›r.
• Cari döneme ait finansal tablolar dönemin bütçe rakamlar›yla karfl›laflt›r›labilir. Bu ifllem bütçe kontrolü kapsam›ndad›r.
• Bir iflletmenin cari y›l›na ait finansal tablolar di¤er iflletmelerin ayn› dönemine ait finansal tablolar›yla karfl›laflt›r›labilir. Bu, iflletmenin benzer iflletmelere göre baflar›s›n› de¤erlendirmeye yöneliktir.
• Temel finansal tablolar yan›nda ek finansal tablolar›n da karfl›laflt›rma yoluyla analizi yap›labilir.
• Karfl›laflt›r›lacak finansal tablolar enflasyonun bozucu etkisinden ar›nd›r›lmal›d›r.
Karfl›laflt›rmal› tablolar arac›l›¤›yla art›fl ve azal›fllar›n analizi ve yorumu için önce karfl›laflt›rmal› finansal tablolar›n düzenlenmesi daha sonra da de¤iflimlerin yorumlanmas› gerekir. Tüm finansal tablolar karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizine
konu teflkil edebilir. Ancak özellikle d›fl analizde, bu teknikten daha çok finansal
durum tablosu ve gelir tablosu analizinde yararlan›lmaktad›r.
SIRA S‹ZDE
4
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
Tablo 3.1
AMAÇLARIMIZ
‹NTERNET
Karfl›laflt›rmal› Finansal Durum Tablolar›n›n Düzenlenmesi
D Ü fi Üfinansal
NEL‹M
Karfl›laflt›rmal›
durum tablolar›, iflletmenin birden fazla faaliyet dönemine
ait finansal durum tablosu bilgilerinin yan yana yaz›larak karfl›laflt›r›lmalar› fleklinde düzenlenir
S Ove
R Ufinansal durum tablosu kalemlerinde meydana gelen art›fl ve azal›fllar tutar ve yüzde olarak hesaplan›r. Bu tablolardan yararlan›larak tespit edilen
de¤iflimler yorumlanarak iflletmenin geliflimi konusunda sonuçlar ç›kar›l›r. De¤erD‹KKAT
leme yap›l›rken iflletme ile ilgili büyüklükler yan›nda sektör ve genel ekonomideki geliflmeler de dikkate al›n›r.
Afla¤›da,SIRA
B1 S‹ZDE
ve B2 dönemine ait karfl›laflt›rmal› finansal durum tablosu kalemleri üzerinde de¤iflimlerin nas›l hesapland›¤› aç›klanm›flt›r.
N N
finansal durum
tablosunun
K ‹ T A P
bilançonun
haz›rlanmas›
TELEV‹ZYON
SIRAfinansal
S‹ZDE tablolar›n nas›l düzenlendiklerini aç›klay›n›z.
GRUP
/ HESAP ADI
AMAÇLARIMIZ
Dönen Varlıklar Toplamı
K ‹ T AToplamı
P
Duran Varlıklar
AKT‹F TOPLAMI
Kısa Vadeli Yabancı Kaynakl.
T E L EYabancı
V ‹ Z Y O N Kaynakl.
Uzun Vadeli
Öz Kaynaklar
PAS‹F TOPLAMI
‹NTERNET
YILLAR
B1
600.000
1.400.000
2.000.000
800.000
200.000
1.000.000
2.000.000
B2
1.080.000
1.680.000
2.760.000
1.360.000
100.000
1.300.000
2.760.000
DE⁄‹fi‹M
TUTAR
480.000
280.000
760.000
560.000
-100.000
300.000
760.000
%
80
20
38
70
-50
30
38
De¤iflimin Hesaplanması:
De¤iflim Tutar›: B2 - B1
Dönen Varl›klar Toplam›
1.080.000-600.000 = 480.000
Duran Varl›klar Toplam›
1.680.000-1.400.000 = 280.000
AKT‹F TOPLAMI
2.760.000-2.000.000 = 760.000
K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar
1.360.000-800.000 = 560.000
100.000-200.000 = -100.000
Öz Kaynaklar
1.300.000-1.000.000 = 300.000
PAS‹F TOPLAMI
2.760.000-2.000.000 = 760.000
53
De¤iflim %'si : ((B2-B1) / B1) *100 = %
((1.080.000-600.000) / 600.000) *100 = 80
((1.680.000-1.400.000)/1.400.000) *100 = 20
AKT‹F TOPLAMI
((2.760.000-2.000.000)/1.000.000) *100 = 38
((1.360.000-800.000) / 800.000) *100 = 70
((100.000-200.000) / 200.000) *100 = -50
Öz Kaynaklar
((1.300.000-1.000.000 /1.000.000) *100 = 30
PAS‹F TOPLAMI
((2.760.000-2.000.000)/2.000.000)*100 = 38
Karfl›laflt›rmal› Gelir Tablolar›n›n Düzenlenmesi
Karfl›laflt›rmal› gelir tablolar› birden fazla faaliyet dönemlerine ait gelir tablolar›n›n
yan yana dizilmesi suretiyle düzenlenir ve gelir tablosu kalemlerinde meydana gelen art›fl ve azal›fllar tutar ve yüzde olarak hesaplan›r.
Bu tablolardan yararlan›larak tespit edilen de¤iflimler yorumlanarak iflletmenin
geliflimi konusunda sonuçlar ç›kar›l›r. De¤erleme yap›l›rken iflletme ile ilgili büyüklükler yan›nda sektör ve genel ekonomideki geliflmelerde dikkate al›n›r.
Afla¤›da, B1 ve B2 dönemine ait karfl›laflt›rmal› finansal gelir tablolar› kalemleri
üzerinde de¤iflimlerin nas›l hesapland›¤› aç›klanm›flt›r.
GRUP / HESAP ADI
YILLAR
B1
DE⁄‹fi‹M
B2
TUTAR
%
NET SATIfiLAR
400.000
600.000
200.000
50
SATIfiLARIN MAL‹YET‹
240.000
480.000
240.000
100
BRÜT SATIfi KÂRI
160.000
120.000
-40.000
-25
De¤iflimin Hesaplanmas›:
De¤iflim Tutar›:
B2-B1
Net Sat›fllar
600.000 - 400.000
=
200.000
480.000 - 240.000
=
240.000
Brüt Sat›fl Kâr›
120.000 - 160.000
=
-40.000
De¤iflim %’si:
((B2-B1) / B1)*100
Net Sat›fllar
((600.000-400.000) / 400.000) *100
=
50
((480.000-240.000) / 240.000) *100
=
100
(( 120.000-160.000) / 120.000) *100 =
-25
%
Tablo 3.2
Karfl›laflt›rmal› gelir
tablosunun
haz›rlanmas›
54
E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹
E¤ilim yüzdeleri: ‹flletmenin
birbirini izleyen dönemlere
ait finansal tablolar›ndaki
e¤ilimin temel y›la göre
hesaplanmas›d›r.
Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan tekniklerden bir di¤eri e¤ilim yüzdeleri
ile analiz tekni¤idir. E¤ilim Yüzdeleri (Trend) analizi ile iflletmenin gösterdi¤i geliflmeler y›llar itibar›yla görülür. Bu analize Yatay Yüzde Analizi de denir.
Bu yöntemde, birbirini izleyen dönemlere ait finansal tablolarda yer alan kalemlerin temel (baz) al›nan finansal tablo kalemlerine göre gösterdi¤i e¤ilim yüzde olarak hesaplan›r. Bu flekilde iflletmenin finansal tablolar›nda yer alan her bir
kalemin temel kabul edilen y›la göre yüzde olarak geliflme trendi bulunur. Temel y›l olarak finansal tablo serisinin ilk y›l› kabul edilebilir. Temel y›la göre hesaplanan yüzdeler belli tarih veya dönemler aras›ndaki finansal durumu ve faaliyet sonuçlar›nda meydana gelen de¤iflimleri aç›k olarak gösterir ve karfl›laflt›rmal› finansal tablolara ait verilerin yatay olarak analizine imkân verir. Finansal analist, finansal tablo kalemlerindeki art›fl ve azal›fl e¤ilimlerinin olumlu veya olumsuz oldu¤unu belirlerken aralar›nda anlaml› iliflkiler kurulabilecek kalemleri birlikte de¤erlendirir.
Ayr›ca analizin anlaml› olabilmesi için temel olarak seçilen y›l›n her bak›mdan
iflletme faaliyetlerini yans›tacak normal bir y›l olmas› gerekir.
Hesaplanan e¤ilim yüzdeleri yorumlan›rken fiyatlar genel seviyesindeki de¤iflimlerin de gözden uzak tutulmamas› gerekir. Asl›nda finansal tablolar analiz edilmeden önce fiyatlar genel seviyesinde meydana gelen de¤ifliklikler dikkate al›narak bunlar›n finansal tablo kalemleri üzerindeki etkisinin giderilmesi ve finansal
tablo kalemlerinin temel y›l olarak seçilen y›ldaki paran›n sat›n alma gücüyle ifade edilmesinde yarar vard›r.
E¤ilim yüzdeleri hesaplanacak dönemin analizinden beklenen yarar›n sa¤lanabilmesi için mümkün oldu¤u kadar uzun bir süreyi kapsamas› gerekir. Sadece birkaç y›ldaki e¤ilime bakarak sa¤l›kl› karar vermek mümkün de¤ildir.
E¤ilim yüzdeleri hesaplanmas›nda seçilecek temel y›l›n her bak›mdan normal
ve ola¤anüstü faktörlerin etkisinde kalmam›fl bir y›l olmas› gerekir. Aksi hâlde yap›lacak analiz ve yorum hatal› olabilir.
Finansal tablo içindeki nispi pay› küçük kalemler için e¤ilim yüzdeleri hesaplanmayabilir.
E¤ilim yüzdeleri analizinin uygulanmas›nda;
• Baz Y›la Göre Trend Hesaplanmas›
• Bir Önceki Y›la Göre Trend Hesaplanmas›
olmak üzere iki yaklafl›m söz konusudur.
Finansal Durum Tablosunun E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ile
Analizi
E¤ilim yüzdeleri yöntemi ile yap›lacak analizde ilk aflamay›, dönemler itibar›yla
e¤ilimlerin hesaplanmas› oluflturur. ‹kinci aflamada ise yap›lan hesaplamalar raporlanarak yorumlan›r. Afla¤›da finansal durum tablosu analizi bu çerçevede ele
al›nacakt›r.
E¤ilim yüzdelerinde baz y›l ve bir önceki y›l olmak üzere iki yaklafl›m oldu¤u
yukar›da belirtilmiflti. Afla¤›da yap›lacak hesaplamalarda her iki yaklafl›m ayr› ayr›
ele al›nacakt›r.
55
Baz Y›la Göre Finansal Durum Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin
Hesaplanmas›
E¤ilim yüzdelerinin hesaplanmas›nda Baz Y›l Yöntemi benimsendi¤inde genel
ekonomi ve iflletme bak›m›ndan normal olarak tamamlanm›fl bir y›la ait finansal
tablolar baz olarak al›n›r ve bu y›l›n bütün rakamlar› 100 kabul edilir. Di¤er y›l kalemlerindeki e¤ilimler baz y›la göre hesaplan›r. B1; B2 ve B3 birbirini izleyen y›llar› temsil etmektedir.
GRUP / HESAP ADI
YILLAR
B1
B2
B3
600.000
720.000
1.080.000
1.400.000
1.260.000
1.680.000
AKT‹F TOPLAMI
2.000.000
1.980.000
2.760.000
800.000
840.000
1.360.000
200.000
120.000
100.000
Öz Kaynaklar
1.000.000
1.020.000
1.300.000
PAS‹F TOPLAMI
2.000.000
1.980.000
2.760.000
TREND ANAL‹Z‹
AKT‹F TOPLAMI
Özkaynaklar
PAS‹F TOPLAMI
Trendin Hesaplanmas›:
Dönen Varl›klar
B2
B3
Duran varl›klar
B2
B3
AKT‹F TOPLAMI
B2
B3
B2
B3
B2
B3
Özkaynaklar
B2
B3
PAS‹F TOPLAMI
B2
B3
100
100
100
100
100
100
100
120
90
99
105
60
102
99
Tablo 3.3
Karfl›laflt›rmal› özet
finansal durum
tablosu (B1-B2-B3
y›llar› için)
Tablo 3.4
E¤ilim Yüzdeleri
Analizinin
hesaplanmas›
(Baz y›l› = B1)
180
120
138
170
50
130
138
(Cari Y›l Rakam› / Baz Y›l Rakam›)*100
=
=
720.000 /600.000*100
1.080.000 / 600.000*100
=
=
120
180
=
=
1.260.000 / 1.400.000*100
1.680.000 /1.400.000*100
=
=
90
120
=
=
1.980.000 / 2.000.000*100
2.760.000 / 2.000.000*100
=
=
99
138
=
=
840.000 / 800.000*100
1.360.000 / 800.000*100
=
=
105
170
=
=
120.000 / 200.000*100
100.000 / 200.000*100
=
=
60
50
=
=
1.050.000 / 1.000.000*100
1.300.000 / 1.000.000*100
=
=
102
130
=
=
1.980.000 / 2.000.000*100
2.760.000 / 2.000.000*100
=
=
99
138
56
Bir Önceki Y›la Göre Finansal Durum Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin
Hesaplanmas›
Bu hesaplama fleklinde finansal tablo kalemlerindeki e¤ilim daima bir önceki y›la
göre hesaplan›r. Bu yöntemde bir önceki y›l›n bütün rakamlar› 100 kabul edilir. Bu
yöntem benimsendi¤inde e¤ilim yüzdelerinin hesaplamas›n›n nas›l yap›ld›¤› afla¤›da finansal durum tablosu ana gruplar› itibar›yla aç›klanacakt›r. B1; B2 ve B3 birbirini izleyen y›llar› temsil etmektedir.
Tablo 3.5
Karfl›laflt›rmal› özet
finansal durum
tablosu (B1-B2-B3
y›llar› için)
Tablo 3.6
E¤ilim yüzdeleri
analizinin
haz›rlanmas› (Baz
y›l= Bir önceki Y›l)
GRUP / HESAP ADI
YILLAR
B1
B2
B3
600.000
720.000
1.080.000
1.400.000
1.260.000
1.680.000
AKT‹F TOPLAMI
2.000.000
1.980.000
2.760.000
800.000
840.000
1.360.000
200.000
120.000
100.000
Özkaynaklar
1.000.000
1.020.000
1.300.000
PAS‹F TOPLAMI
2.000.000
1.980.000
2.760.000
TREND ANAL‹Z‹
AKT‹F TOPLAMI
Özkaynaklar
PAS‹F TOPLAMI
Dönen Varl›klar
B2
B3
Duran varl›klar
B2
B3
AKT‹F TOPLAMI
B2
B3
K›sa Vadeli Yabanc› Kaynak.
B2
B3
Uzun Vadeli Yabanc› Kaynak.
B2
B3
Özkaynaklar
B2
B3
PAS‹F TOPLAMI
B2
B3
100
100
100
100
100
100
100
120
90
99
105
60
102
99
150
133
139
162
83
127
139
(Cari Y›l Rakam› / Bir Önceki Y›l Rakam›)*100
=
=
720.000 /600.000*100
1.080.000 / 720.000*100
=
=
120
150
=
=
1.260.000 / 1.400.000*100
1.680.000 / 1.260.000*100
=
=
90
133
=
=
1.980.000 / 2.000.000*100
2.760.000 / 1.980.000*100
=
=
99
139
=
=
840.000 / 800.000*100
1.360.000 / 840.000*100
=
=
105
162
=
=
120.000 / 200.000*100
100.000 / 120.000*100
=
=
60
83
=
=
1.050.000 / 1.000.000*100
1.300.000 / 1.050.000*100
=
=
102
127
=
=
1.980.000 / 2.000.000*100
2.760.000 / 1.980.000*100
=
=
99
139
57
Gelir Tablosunun E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analizi
E¤ilim yüzdeleri yöntemi ile yap›lacak analizde ilk aflamay›, dönemler itibar›yla
e¤ilimlerin (trendlerin) hesaplanmas› oluflturur. ‹kinci aflamada ise yap›lan hesaplamalar raporlanarak yorumlan›r.
Baz Y›la Göre Gelir Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas›
Trend hesaplanmas›nda Baz Y›l Yöntemi benimsendi¤inde genel ekonomi ve iflletme bak›m›ndan normal olarak tamamlanm›fl bir y›la ait finansal tablolar baz olarak al›n›r ve bu y›l›n bütün rakamlar› 100 kabul edilir. Di¤er y›l kalemlerindeki de¤iflimler baz y›la göre hesaplan›r.
GRUP / HESAP ADI
B1
400.000
240.000
160.000
NET SATIfiLAR
BRÜT SATIfi KÂRI
TREND
NET SATIfiLAR
BRÜT SATIfi KÂRI
YILLAR
B2
600.000
480.000
120.000
100
100
100
Net Sat›fllar
B2
B3
B2
B3
B2
B3
B3
1.000.000
720.000
280.000
150
200
75
Tablo 3.7
Gelir tablosu e¤ilim
yüzdelerinin
hesaplamas›
(Baz y›l= B1)
250
300
175
(Cari Y›l Rakam› / Baz Y›l Rakam›)*100
(600.000 / 400.000)*100
(1.000.000 / 400.000)*100
=
=
150
250
(480.000/ 240.000)*100
(720.000/ 240.000)*100
=
=
200
300
(120.000/ 160.000)*100
(280.000/ 120.000)*100
=
=
75
175
Bir Önceki Y›la Göre Gelir Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin
Hesaplanmas›
Gelir tablosu rakamlar›n›n gösterdi¤i e¤ilimin bu yöntemle belirlenmesinde, incelemesi yap›lan y›l›n bir önceki y›la göre e¤ilimi hesaplan›r.
Trendi hesaplanan y›l›n bir önceki y›la göre e¤ilimi afla¤›da tabloda aç›klanacakt›r. B1; B2 ve B3 birbirini izleyen y›llar› temsil etmektedir.
GRUP / HESAP ADI
YILLAR
B1
B2
B3
NET SATIfiLAR
400.000
600.000
1.000.000
240.000
480.000
720.000
BRÜT SATIfi KÂRI
160.000
120.000
280.000
NET SATIfiLAR
100
150
167
100
200
150
BRÜT SATIfi KÂRI
100
75
233
TREND
Tablo 3.8
Gelir tablosu e¤ilim
yüzdelerinin
hesaplamas›
(Baz y›l= Bir önceki
y›l)
58
(Cari Y›l Rakam› / Bir Önceki Y›l Rakam›)*100
Net Sat›fllar
B2
600.000 / 400.000*100
=
150
B3
1.000.000 / 600.000*100
=
167
B2
480.000 / 240.000*100
=
200
B3
720.000 / 480.000*100
=
150
B2
120.000 / 160.000*100
=
75
B3
280.000 / 120.000*100
=
233
Enflasyonun finansal tablolar üzerindeki etkisini en aç›k biçimde yans›tan finansal analiz tekni¤i trend analizidir. Enflasyonun iflletme finansal tablolar› üzerindeki bozucu etkisi bilinmektedir. Bu nedenle de cari rakamlarla yap›lan trend analizi büyük ölçüde yan›lt›c› olabilir.
Söz konusu yan›lg›y› ortadan kald›rmak amac› ile finansal tablolar›n bu bozucu etkiden kurtar›lmas› gerekir Bu durumda, yukar›da aç›klanan baz y›l ve bir önceki y›l yöntemlerinde cari rakamlar kullan›labilece¤i gibi enflasyona veya yabanc› para cinsine göre düzeltilmifl rakamlar da kullan›labilir.
SIRA S‹ZDE
5
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
D‹KEY YÜZDE ANAL‹Z‹
Finansal tablolar›n
analizinde kullan›lan tekniklerden biri de dikey yüzde analizidir. Dikey yüzde analizi ile finansal tablolarda bulunan bir kalemin toplam veya
S Ooransal
R U
grup içindeki
büyüklü¤ü irdelenir.
Bu yöntemle her bir finansal tablo kaleminin bulundu¤u grup toplam› içindeki
oransal (yüzde) pay› ile finansal tablo toplam› içindeki oransal pay› hesaplan›r. ÖrD‹KKAT
ne¤in, finansal durum tablosu bu yöntemle analiz edilirken bir varl›k kaleminin
toplam aktifler içindeki pay› ve bulundu¤u grup içindeki pay› yüzde olarak hesapS‹ZDE ise her bir gelir tablosu kaleminin net sat›fllar içindeki pay›
lan›r. Gelir SIRA
tablosunda
ve her kalemin ait oldu¤u grup içindeki pay› hesaplan›r.
Dikey yüzdeler
yöntemine göre düzenlenmifl finansal tablolar, farkl› büyüklükAMAÇLARIMIZ
teki iflletmeler aras› karfl›laflt›rma için ortak bir baz olufltururlar. Bu yöntemle, iflletmenin finansal tablolar› rakip iflletmelerin finansal tablolar› ile karfl›laflt›r›labilir.
Dikey yüzde
ile tek bir döneme ait finansal tablolar analiz edilebileK ‹ T Ayöntemi
P
ce¤i gibi birden fazla dönemin finansal tablolar› da analiz edilebilir. Bu nedenle dikey yüzdeler hem statik hem de dinamik bir analiz yapma olana¤› verir.
Dikey Tyüzdeler
iflletmeler aras› karfl›laflt›rmalar veya iflletmenin sektör
E L E V ‹ Z Y Oyöntemi
N
içindeki yerini belirleme aç›s›ndan veya iflletmenin finansal yap›s›nda meydana gelen de¤ifliklikleri izleme aç›s›ndan yararl› bir araç niteli¤indedir.
Enflasyonun dikey yüzde analizi üzerindeki etkisi finansal tablolar›n enflasyon
N T E R N E T kompozisyonuna paralellik gösterir. Analizde bu bozulma göz
karfl›s›nda ‹bozulan
önünde tutulmal›d›r. Çünkü finansal tablolarda bulunan her bir unsur enflasyondan ayn› oranda etkilenmez. Bu nedenle, analiz yap›l›rken bu unsurlar›n etkilenme oranlar› dikkate al›nmal›d›r.
N N
Dikey
K ‹ Tyüzde
A Pyöntemi:
Finansal tablolardaki
kalemlerin toplam içindeki
yüzdelik paylar›n›n
hesaplanarak
Tyorumlanmas›d›r.
ELEV‹ZYON
‹NTERNET
E¤ilim yüzdeleri
analizini aç›klayarak nas›l uyguland›¤›n› tart›fl›n›z.
SIRA S‹ZDE
Finansal tablolar›n dikey yüzde yöntemi ile düzenlenmesinde finansal tablo
toplam› (gelir tablosunda net sat›fllar toplam›) yüz kabul edilir ve her bir finansal
tablo kaleminin toplam içindeki yüzde pay› hesaplanmak suretiyle finansal tablo
yüzdelerle ifade edilir. Bu düzenleme finansal tablolar›n analizinde mutlak rakamlar›n do¤urdu¤u sak›ncalar› ortadan kald›r›r ve mutlak rakamlar müflterek bir esasa indirgendi¤i için de iflletmeler aras› karfl›laflt›rmalar, sektör ortalamas› ile yap›lacak karfl›laflt›rmalara imkan verir. Bütün finansal tablolar›n dikey yüzde yöntemiyle analizi mümkündür. Ancak bu çal›flmada yöntemin uygulamas› yayg›n bir kullan›m alan› buldu¤u temel finansal tablolar üzerinde yap›lacakt›r.
Finansal Durum Tablosunun Dikey Yüzde Yöntemi ile
Analizi
Dikey yüzde yöntemi ile yap›lacak analizde ilk aflama, analizi yap›lacak döneme
ait finansal durum tablosunun dikey yüzdelerinin hesaplanmas›d›r. ‹kinci aflamada
ise yap›lan hesaplamalar raporlanarak yorumlan›r.
Finansal durum tablosu dikey yüzdeler yöntemi ile analiz edilirken finansal durum tablosu toplam› yüz kabul edilerek her bir finansal durum tablosu kaleminin
toplam içindeki yüzdesi hesaplan›r. Bu flekilde finansal durum tablosu rakamlar› ortak bir esasa indirgenmifl olur. Ayr›ca finansal durum tablosunda her bir hesap grubunun toplam› yüz kabul edilmek suretiyle grupta yer alan kalemlerin grup toplam› içindeki yüzde pay›n›n hesaplanmas› yoluna gidilerek daha detayl› bir analiz
için veri oluflturulabilir. Örne¤in, her bir dönen varl›k kaleminin dönen varl›k toplam› içindeki yüzde pay›, duran varl›k kalemlerinin her birinin duran varl›k toplam›
içindeki yüzde pay›, k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar ve özkaynak gruplar›
içinde yer alan her bir kalemin kendi grubu içindeki yüzde pay› hesaplan›r.
Finansal durum tablosu dikey yüzdeleri afla¤›daki hesaplamalar› kapsar:
Yüzdesi Hesaplanacak
Ana Gruplar›n Aktif/Pasif Toplam› içindeki pay›: Ana Grup Tutar›
× 100
Aktif (Pasif) Toplam›
Alt Gruplar›n Aktif/Pasif Toplam› içindeki pay›:
Alt Grup Tutar›
× 100
Kalemlerin Aktif/Pasif Toplam› içindeki pay›:
Kalem Tutar›
× 100
Alt Gruplar›n Ana Grup içindeki pay›:
Alt Grup Tutar›
× 100
Ana Grup Toplam›
Kalemlerin Ana Grup içindeki pay›:
Kalem Tutar›
× 100
Ana Grup Toplam›
Kalemlerin Alt Grup içindeki pay›:
Kalem Tutar›
× 100
Alt Grup Toplam›
59
60
Afla¤›daki tabloda dikey yüzdelerin hesaplanmas› sade bir finansal durum tablosundan yararlanarak aç›klanacakt›r. B1; her hangi bir y›l› temsil etmektedir.
Tablo 3.9
Finansal durum
tablosunun dikey
yüzde analizi
B1
Aktif ‹çindeki
Pay› %
Ana Grup
‹çindeki pay› %
Haz›r de¤erler
20.000
2
5
Menkul k›ymetler
40.000
4
10
Ticari alacaklar
140.000
14
35
Stoklar
200.000
20
50
400.000
40
100
Finansal duran varl›klar
120.000
12
20
Maddi duran varl›klar (net)
480.000
48
80
600.000
60
100
1.000.000
100
Finansal Borçlar
160.000
16
33
Ticari Borçlar
320.000
32
67
K. Vadeli Yabanc› Kaynaklar Top.
480.000
48
100
Sermaye
300.000
30
58
Kâr Yedekleri
100.000
10
19
Dönem Net Kâr›
120.000
12
23
Özkaynaklar Toplam›
520.000
52
100
1.000.000
100
GRUP / HESAP ADI
AKT‹F TOPLAMI
PAS‹F TOPLAMI
Tablo 3.10
Aktif /Pasif
toplam›na göre dikey
yüzdelerin
hesaplanmas›
Dikey Yüzdelerin Hesaplanmas›:
Aktif / Pasif ‹çindeki Pay›
=
Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutar› × 100
Haz›r de¤erler
=
20.000 / 1.000.000*100
=
2
Menkul k›ymetler
=
40.000 / 1.000.000*100
=
4
Ticari alacaklar
=
140.000 / 1.000.000*100
=
14
Stoklar
=
200.000 / 1.000.000*100
=
20
=
400.000 / 1.000.000*100
=
40
=
120.000 / 1.000.000*100
=
12
=
480.000 / 1.000.000*100
=
48
Duran varl›klar Toplam›
=
600.000 / 1.000.000*100
=
60
AKT‹F TOPLAMI
=
1.000.000 / 1.000.000*100
=
100
Finansal Borçlar
=
160.000 / 1.000.000*100
=
16
Ticari Borçlar
=
320.000 / 1.000.000*100
=
32
K. Vd. Yabanc› Kaynaklar Top.
=
480.000 / 1.000.000*100
=
48
Sermaye
=
300.000 / 1.000.000*100
=
30
Kâr Yedekleri
=
100.000 / 1.000.000*100
=
10
Dönem Net Kâr›
=
120.000 / 1.000.000*100
=
12
=
520.000 / 1.000.000*100
=
52
PAS‹F TOPLAMI
=
1.000.000 / 1.000.000*100
=
100
61
Dikey Yüzdelerin Hesaplanmas›:
Grup ‹çindeki Pay›
= Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutar› × 100
Haz›r de¤erler
Menkul k›ymetler
Ticari alacaklar
Stoklar
Finansal Borçlar
Ticari Borçlar
K. Vd. Yabanc› Kayn. Top.
Sermaye
Kar Yedekleri
Dönem Net Kâr›
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
Grup Toplam›
20.000 / 400.000*100
40.000 / 400.000*100
140.000 / 400.000*100
200.000 / 400.000*100
400.000 / 400.000*100
120.000 / 600.000*100
480.000 / 600.000*100
600.000 / 600.000*100
160.000 / 480.000*100
320.000 / 480.000*100
480.000 / 480.000*100
300.000 / 520.000*100
100.000 / 520.000*100
120.000 / 520.000*100
520.000 / 520.000*100
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
5
10
35
50
100
20
80
100
33
67
100
58
19
23
100
Tablo 3.11
Finansal durum
tablosu ana
gruplar›na göre
dikey yüzdelerin
hesaplanmas›.
Gelir Tablosunun Dikey Yüzde Yöntemi ile Analizi
Dikey yüzde yöntemi ile yap›lacak analizde ilk aflamay›, analizi yap›lacak gelir tablosunun dikey yüzdelerinin hesaplanmas› oluflturur. ‹kinci aflamada ise yap›lan hesaplamalar raporlanarak yorumlan›r.
Gelir tablosu dikey yüzdeler yöntemine göre analiz edilirken net sat›fllar toplam› yüz kabul edilir ve her bir gelir tablosu kaleminin net sat›fllar içindeki yüzdesi
hesaplan›r. Daha detayl› bir analiz için, her bir hesap grup toplam› 100 kabul edilerek grupta yer alan kalemlerin grup içindeki yüzdesi hesaplan›r.
Dikey yüzde analizi ile ilgili hesaplamalar gelir tablosu yönünden afla¤›da aç›kland›¤› gibi yap›l›r.
GRUP / HESAP KALEM‹ ADI
Brüt Sat›fllar
Sat›fl ‹ndirimleri (-)
B1
Sat›fllar ‹çindeki pay›
2.060.000
103
Grup ‹çindeki
pay›
60.000
3
Net Sat›fllar
2.000.000
100
Sat›fllar›n Maliyeti (-)
1.400.000
70
100
280.000
14
20
1.120.000
56
80
600.000
30
Faaliyet Giderleri (-)
320.000
16
100
Paz., Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri
80.000
4
25
Genel Yönetim Giderleri
240.000
12
75
Faaliyet Kâr›
280.000
14
Sat›lan Mamul Maliyeti
Sat›lan Ticari Mal Maliyeti
Tablo 3.12
Gelir Tablosu dikey
yüzdelerinin
hesaplanmas›
62
Dikey Yüzdelerin
Hesaplanmas›:
Net Satı şlar İçindeki Payı =
Kalem Tutarı
Net Satı şlar
× 100
Brüt Sat›fllar
=
2.060.000 / 2.000.000*100
=
103
Sat›fl ‹ndirimleri (-)
=
60.000 / 2.000.000*100
=
3
Net Sat›fllar
=
2.000.000 / 2.000.000*100
=
100
=
1.400.000 / 2.000.000*100
=
70
=
280.000 / 2.000.000*100
=
14
=
1.120.000 / 2.000.000*100
=
56
=
800.000 / 2.000.000*100
=
40
=
320.000 / 2.000.000*100
=
16
Paz., Sat›fl ve Da¤. Giderleri
=
80.000 / 2.000.000*100
=
4
=
240.000 / 2.000.000*100
=
12
Faaliyet Kâr›
=
280.000 / 2.000.000*100
=
14
1.400.000 / 1.400.000*100
=
100
Grup İçindeki Payı =
Kalem Tutarı
Grup Toplamı
× 100
=
=
280.000 / 1.400.000*100
=
25
=
1.1200.000 / 1.400.000*100
=
75
=
3200.000 / 320.000*100
=
100
Paz., Sat›fl ve Da¤. Giderleri
=
80.000 / 320.000*100
=
25
=
240.000 / 320.000*100
=
75
ORAN ANAL‹Z‹
Oran analizi: Finansal tablo
kalemleri aras›ndaki anlaml›
iliflkilerden yararlan›larak
hesaplanan oranlara
dayanan bir analiz
tekni¤idir.
Oran (rasyo) analizi ile finansal tablolarda yer alan kalemlerin nispi iliflkileri incelenerek iflletmenin finansal durumu konusunda bilgi edinilir.
Finansal tablolardan çok say›da oran hesaplamak mümkündür. Ancak oran hesaplamaktan amaç, yorumlanabilir bilgi üretmek olmal›d›r. Bu nedenle anlaml› iliflki içinde bulunan kalemler seçilerek birbiriyle oranlan›r. Daha sonra bulunan sonuçlar, geçmifl y›l sonuçlar›yla, benzer iflletme oranlar›yla veya var ise genel standartlarla karfl›laflt›r›larak iflletmenin finansal durumu yorumlan›r.
Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan en yayg›n tekniklerden biri oran analizidir. Oran, finansal tablolarda yer alan iki kalem aras›ndaki iliflkinin matematiksel
ifadesi olarak tan›mlanabilir. Hesaplanan oranlar yüzde veya kat› fleklinde ifade
edilir. Tek bafl›na bir oran herhangi bir anlam ifade etmez. Oran herhangi bir standartla mukayese edildi¤inde anlam kazan›r. Bu flekilde karfl›laflt›r›lan oran›n yeterli olup olmad›¤› konusunda bir karara var›labilir. Oranlar, di¤er istatistiki veriler gibi daha derin incelemeler gerektiren olay ve iliflkiler üzerine finansal analistin dikkatini çeker.
Oran analizinden gere¤i gibi yararlan›labilmesi için hesaplanan oranlar›n iyi bir
flekilde yorumlanmas›, yorumda baz› ölçülerden yararlan›lmas› gerekir. Yorumda
dikkate al›nmas› gerekli ölçü veya standartlar afla¤›da s›ralanm›flt›r.
• Analistin kendi flahsi tecrübe ve gözlemleriyle oluflturdu¤u yarg› yetene¤i,
• ‹flletmenin geçmifl faaliyet dönemleriyle ilgili olarak hesaplanm›fl oranlar,
• Rakip ve baflar›l› iflletmelerin oranlar›,
• Bütçelenmifl bilgilere dayan›larak hesaplanan oranlar,
• ‹flletmenin faaliyette bulundu¤u sektöre ait oran veya standartlar,
• Genel standartlar.
Her sektörün kendisine özgü özellikleri vard›r. Bu özellikler finansal durum ve
faaliyet sonuçlar› aras›ndaki iliflkileri belirler. Bu nedenle belli bir sektördeki iflletmenin baflar›s›n› ölçmede bu sektöre ait standart oranlarla karfl›laflt›rma en anlaml› sonucu verecektir.
Oran analizleri yoluyla iflletmenin iktisadi ve finansal yap›s›, kârl›l›¤›, verimlili¤i, iktisadi varl›klar›n etkin kullan›m›, likiditesi vb. konularda önemli ve anlaml›
bilgiler elde edilir. Elde edilen bu bilgiler iflletmenin amaçlar› da dikkate al›nmak
suretiyle iyi bir flekilde yorumland›¤› takdirde bir de¤er ifade eder.
Oran Analizinde Dikkate Al›nmas› Gerekli Unsurlar
Finansal tablolar analizinde baflar›, sadece analiz tekniklerinin uygulanmas›na ba¤l› de¤ildir. Baflar›, tekniklerin uygulanmas› sonucu ortaya ç›kan verilerin uygun ve
anlaml› bir flekilde de¤erlendirilmesini de gerektirir. Bu da büyük ölçüde bilgi, tecrübe ve finansal analistin yetene¤ine ba¤l›d›r. Finansal tablolar›n analizinde yayg›n
olarak kullan›lan oran analizinde baflar›l› olabilmek için afla¤›daki faktörlerin dikkate al›nmas› gerekir.
• Oran analizinde anlams›z oran kullanmaktan kaç›n›lmal›d›r.
• Oranlar do¤ru ve amaçlara uygun biçimde yorumlanmal›d›r.
• Oranlar üzerindeki mevsimlik ve konjonktür hareketlerinin etkileri yorumda dikkate al›nmal›d›r.
• Oranlardaki de¤iflikliklerin nedenleri ve iflletme aç›s›ndan tafl›d›¤› önem
do¤ru belirlenmelidir.
• Oran sonuçlar›, oranda yer alan de¤erlerin tutarlar› da dikkate al›narak yorumlanmal›d›r.
• Oranlar de¤erlendirilirken iflletmenin kendi geçmifl y›llar bilgileri yan›nda
sektörün genel gidifli de dikkate al›nmal›d›r.
• Oran analizi ile iflletmenin geçmifl performans› de¤erlendirilirken gelecekle
ilgili ipuçlar› yakalamak bir hedef olmal›d›r.
Oranlar›n S›n›fland›r›lmas›
Oranlar de¤iflik flekillerde s›n›fland›r›labilir. Bu s›n›fland›rma flekillerinden birisini
oranlar›n hesaplanmas›nda esas al›nan finansal tabloya göre yap›lan oluflturur. Buna göre oranlar› afla¤›daki gibi s›n›fland›r›lmaktad›r:
1. Finansal durum tablosu oranlar›
2. Gelir tablosu oranlar›
3. Karma oranlar
C.F. Westwick ise oranlar› afla¤›daki gibi s›n›fland›rm›flt›r.
1. Üst yönetici için hesaplanan oranlar
2. Genel de¤erleme için hesaplanan oranlar
3. Pazarlama yönetimi için hesaplanan oranlar
63
64
4. Finansal yönetim için hesaplanan oranlar
5. Sat›n alma departman› için hesaplanan oranlar
6. Üretim departman› için hesaplanan oranlar
7. Personel departman› (veya de¤erlemesi) için hesaplanan oranlar
8. Di¤er kurulufllar (üretim d›fl›) için hesaplanan oranlar
Oranlar, iflletme faaliyet sonuçlar› ile finansal durumunu de¤erlemedeki kullan›l›fl amaçlar› dikkate al›nmak suretiyle de s›n›fland›r›l›r. Bu durumda oranlar;
1. Likidite Oranlar›
2. Finansal yap› Oranlar›
3. Varl›k Kullan›m Oranlar›
4. Kârl›l›k Oranlar›
5. Borsa Performans Oranlar›
olmak üzere 5 ana bafll›kta toplanabilir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
6
Oran analiziSIRA
ne demektir?
Oranlar› nas›l s›n›fland›rabiliriz?
S‹ZDE
Bu ünitede oranlar bu son s›n›flama dikkate al›narak incelenecektir. Daha önD Ü fi Ü N E Lgibi,
‹ M oran analizinde çok say›da oran hesaplamak mümkündür.
ce de belirtildi¤i
Ancak analizde, gerekenden az veya çok say›da oran hesaplanmas› analizin baflar›s›n› düflürür.
S OBu
R Unedenle bu ünitede önce her grup alt›nda yayg›n olarak kullan›lan oranlar incelenmifl; sonra daha ayr›nt›l› analizlerde kullan›labilecek oranlar di¤er oranlar olarak sunulmufltur.
D‹KKAT
Likidite Oranlar›
N N
SIRA S‹ZDE
Likidite oranlar›
iflletmelerin k›sa vadeli borç ödeme gücünü ölçmede kullan›l›r.
Ayr›ca likidite oranlar› iflletmelerin net çal›flma (iflletme) sermayelerinin yeterli
olup olmad›¤›n› tespit için de bir ölçü olarak kullan›l›r. Likidite oranlar› bilanço kaAMAÇLARIMIZ
lemleri aras›ndaki miktar iliflkilerini dikkate alarak hesaplan›rlar. Bu nedenle oranlara bakarak likidite durumu konusunda bir karara varmadan önce varl›klar›n kalitesinin deKgözden
‹ T A Pgeçirilmesi gerekir. Kalite, ilgili iktisadi varl›¤›n sat›fla ç›kar›ld›¤›nda gerçek de¤erini bulma ihtimali olarak ifade edilir. Dönen varl›klar›n kalemler aras›ndaki da¤›l›m›, minimum ve maksimum stok miktarlar› ile stoklar›n ve alacaklar›n kalite
durumunun bilinerek likidite durumuyla ilgili de¤erleme yap›lmas›
TELEV‹ZYON
durumunda al›nacak kararlar›n isabet derecesi artacakt›r. Genelde iflletmenin k›sa
vadeli yabanc› kaynaklar›n› ödemekte kullanaca¤› varl›klar dönen varl›klar aras›nda yer al›r. Bu nedenle iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü bulunup bulunmaT E R Ndönen
ET
d›¤›n› tespit‹ Niçin
varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki oransal
iliflkilerin incelenmesi gerekir. Dönen varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki iliflkileri gösteren üç temel oran vard›r. Bunlar cari oran, likidite oran› (asit
test oran›) ve nakit oran›d›r.
Cari Oran
Cari Oran =
Dönen Varlıklar
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Cari oran, iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeme gücünü gösterir. Her sektörde
farkl› olmakla birlikte, bu oran›n 2 olmas› genellikle yeterli kabul edilir. Oran, iflletmenin her bir liral›k borcuna karfl›l›k ne kadar dönen varl›¤a sahip oldu¤unu gös-
terir. Cari oran›n yüksek olmas› iflletmenin borç ödeme gücünün de yüksek oldu¤unun göstergesi olarak kabul edilir. Ancak oran›n çok yüksek olmas› kredi verenlerin lehine olurken, iflletme lehine kabul edilemez. Oran›n yüksek olmas› iflletmede at›l fon bulundu¤una, kaynaklar›n etkin kullan›lmad›¤›na iflaret eder. Cari oran
her bir liral›k k›sa vadeli borca karfl›l›k iki liral›k dönen varl›k bulundurulmas›n›
önerirse de sermaye piyasas›n›n yeterince geliflmedi¤i geliflmekte olan ülkelerde
oran›n 1,5 olmas›n›n borç ödeme gücü aç›s›ndan yeterli olaca¤› ileri sürülebilir.
Likidite Oran›
Likidite (Asit-Test) oran› kaba bir oran olan cari oran› tamamlayan ve cari oran› daha anlaml› hâle getiren bir orand›r.
Likidite Oranı =
Dönen Varlıklar - Stoklar
Likidite oran› iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeme gücünü gösterir. Stoklar›
dönen varl›klardan ay›rd›¤› için daha keskin bir orand›r. Ödeme gücünün belirlenmesinde stoklar›n paraya çevrilmeme riskini ortadan kald›rmaktad›r.
Stoklar›n paraya çevrilmesinde bir belirsizlik vard›r. Bu oran iflletmenin sat›fllar› durdu¤u anda kalan dönen varl›k kalemleri ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›
karfl›lay›p, karfl›lamayaca¤›n› gösterir. Cari orana göre daha hassas bir orand›r.
Oran›n 1 olmas› iflletmenin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n tamam›n› nakit ve k›sa sürede nakde dönüfltürülmesi mümkün olan iktisadi k›ymetlerle ödeyebilece¤ini gösterir.
Nakit Oran›
Nakit oran› para ve para benzeri dönen varl›k kalemlerinin k›sa vadeli yabanc›
kaynaklara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Bu oran iflletmenin elindeki mevcut haz›r de¤erlerle k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n ne ölçüde karfl›land›¤›n› gösterir. Di¤er likidite oranlar›na göre daha hassas bir orand›r. Bu oran iflletmenin sat›fllar›n›n
durmas› ve alacaklar›n›n da tahsil edilememesi durumunda iflletmenin k›sa vadeli
borçlar›n›n ne kadarl›k k›sm›n› karfl›layabildi¤ini gösterir ve afla¤›daki formül yard›m›yla hesaplan›r.
Nakit Oran =
Hazır Değerler + Menkul Kıymetler
Kı sa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Stoklar yan›nda alacaklar› da dönen varl›klardan ay›rd›¤› için likidite oran›ndan
da keskin bir oran olan nakit oran›n sektörden sektöre farkl› olmakla birlikte, 0,20
olmas› genellikle yeterli kabul edilir.
Likidite Analizi ile ‹lgili Di¤er Oranlar
Likidite oranlar› de¤erlendirilirken yararlan›lmas› gereken alacak devir h›z›, stok
devir h›z› vb. faaliyet oranlar› da bu bölümde incelenecektir.
Burada faaliyet oranlar› d›fl›nda kalan ve likiditeyi ölçmede likidite oranlar›n›
tamamlay›c› nitelik tafl›yan, stoklar›n dönen varl›klara oran›, iflletme sermayesinin
faaliyetlerden sa¤lanan fona oran›, faaliyet sonucu sa¤lanan fonlar›n k›sa vadeli
yabanc› kaynaklara oran› vb. oranlara yer verilecektir.
a) Stoklar›n Dönen Varl›klara Oran›: ‹flletme sermayesinin ne kadarl›k k›sm›n›n stoklara ba¤land›¤›n› gösteren bu oran, stoklar›n dönen varl›klara bölün-
65
66
mesi suretiyle hesaplan›r. Oran›n düflük olmas› beklenir ancak stok devir h›z› ve
alacak devir h›z› yüksek olan iflletmelerde oran›n yüksek olmas› bir sak›nca teflkil
etmez.
b) Net Çal›flma Sermayesinin Faaliyetlerden Sa¤lanan Fonlar Oran›: Bu
oran net çal›flma sermayesinin faaliyetlerden sa¤lanan fonlarla karfl›lanma oran›n›
gösterir.
c) Faaliyet Sonucu Yarat›lan Fonlar›n K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklara
Oran›: Bu oran da faaliyet sonucu yarat›lan finansal kaynaklar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n ne kadarl›k k›sm›n› karfl›lad›¤›n› gösterir. Oran genel olarak iflletmenin durumu hakk›nda kabaca bir bilgi sa¤layabilir.
Finansal Yap› Oranlar›
Bu grupta iflletmenin finansal yap›s›n›n ve uzun vadeli borç ödeme gücünün göstergesi olan oranlar yer al›r. Kald›raç oranlar› olarak da adland›r›lan bu oranlar varl›klar›n ne kadarl›k k›sm›n›n k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklarla ne kadarl›k
k›sm›n›n ise özkaynak ile finanse edildi¤ini, özkaynaklarla yabanc› kaynaklar aras›nda uygun bir denge bulunup bulunmad›¤›n› tespitte kullan›l›rlar. Finansal yap›yla ilgili oranlar iflletmenin faaliyetlerini zararla kapatmas›, varl›klar›n›n de¤erinin
düflmesi ve bekledi¤i nakit hareketlerinin gerçekleflmemesi durumunda iflletmenin
yabanc› kaynaklar›n› zaman›nda ödeyip ödeyemeyece¤i konusunda önemli bilgiler sa¤lar. Özkaynaklar›n toplam kaynaklar içindeki oran›n›n yüksek olmas›, kredi
verenler aç›s›ndan riski azalt›r. Özkaynak ve yabanc› kaynak dengesini iflletmenin
özelliklerini ve faaliyet alan›n› da dikkate almak suretiyle optimal düzeyde kurmak
finans yöneticilerinin temel görevidir.
Yabanc› Kaynak Oran›
Bu oran, iflletmenin varl›klar›n›n ne kadarl›k k›sm›n›n yabanc› kaynaklarla finanse
edildi¤ini gösterir. Kald›raç oran› olarak da bilinen bu oran, tüm borç toplam›n›n
pasif (veya aktif) toplam›na bölünmesi suretiyle hesaplan›r.
Yabancı Kaynak Oranı =
Toplam Yabancı Kaynaklar
Pasif Toplamı
Bu oran›n %50 civar›nda olmas› normal karfl›lanabilir. Ancak yaflanan enflasyonun bilançolar›n pasif yap›s› üzerindeki bozucu etkisi sonucu, ülkemizde bu oran›n %70’lere kadar ç›kt›¤› görülmektedir. Bunda ülkemizdeki sermaye k›tl›¤› ve
borçlanman›n avantajl› olmas›n›n rolü büyüktür. Ancak borçlanma maliyetinin oldukça yüksek seyretmesi, bu durumu giderek ortadan kald›rmaktad›r. Oran›n yüksek olmas› iflletmenin riskli bir flekilde finanse edildi¤ini gösterir. Kredi kurumlar›
bu oran›n küçük olmas›n› isterler. Oran›n yüksek olmas› kredinin riskini artt›r›r.
Buna karfl›l›k kredi kullanan iflletmeyi de güç durumda b›rakabilir. Geliflmifl ülkelerde bu oran›n %50’nin üzerine ç›kmamas› gerekir. Fakat ülkemiz gibi geliflmekte olan ülkelerde bu oran genellikle %60’›n üzerindedir. Bu sonuç enflasyonun finansal tablolar› etkilemesinden de kaynaklanmaktad›r.
Özkaynak Oran›
Bu oran, iflletme varl›klar›ndan yüzde kaç›n›n ortaklar veya iflletme sahibince finanse edildi¤ini gösterir. Orta ve uzun vadeli kredi analizlerinde iflletmenin kredi
de¤erini tespit amac›yla yayg›n olarak kullan›l›r. Oran, afla¤›daki formül yard›m›yla hesaplan›r.
Özkaynaklar Oranı =
Özkaynaklar
Pasif Toplamı
Oran›n yüksek olmas› iflletmenin uzun vadeli yabanc› kaynaklar› ile bunlar›n
faizlerini ödemede güçlükle karfl›laflma ihtimalinin zay›f oldu¤unu gösterir. Bu oran›n %50 civar›nda olmas› normal karfl›lanabilir. Ancak yaflanan enflasyonun bilançolar›n pasif yap›s› üzerindeki bozucu etkisi sonucu, ülkemizde bu oran›n %30’lara kadar düfltü¤ü görülmektedir.
Oran›n %50’nin alt›na düflmesi, iflletmenin yükümlülüklerini karfl›lamada güçlükle karfl›laflma riskini ortaya ç›kar›r Ancak geliflmekte olan ülkelerde sermaye birikiminin yeterli düzeyde olmamas› nedeniyle oran genelde %50’nin alt›nda kal›r.
Yabanc› Kaynaklar›n Özkaynaklara Oran›
Yabanc› kaynaklar›n Özkaynaklara oran› iflletmenin özkaynaklar› ile yabanc› kaynaklar› aras›ndaki iliflkiyi gösterir. Oran yabanc› kaynaklar›n özkaynaklara bölünmesi suretiyle afla¤›daki flekilde hesaplan›r.
Yabancı Kaynakların Özkaynaklara Oranı =
Özkaynaklar
Oran›n 1 olmas› özkaynak borç dengesi aç›s›ndan yeterli görülür. Oran›n 1’den
küçük olmas› iflletme faaliyetlerinde kullan›lan iktisadi varl›klar›n büyük k›sm›n›n
özkaynak ile finanse edildi¤ini gösterir. Buna karfl›l›k oran›n 1’in üstüne ç›kmas›,
üçüncü kiflilerden sa¤lanan kaynaklar›n ortaklardan sa¤lanan kaynaklardan daha
fazla oldu¤unu gösterir. Oran küçüldükçe iflletmenin herhangi bir kriz karfl›s›nda
güç durumda kalma riski azal›r.
K›sa Vadeli Yabanc› Kaynak Oran›
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n aktif veya pasif toplam›na oran› iktisadi varl›klar›n
ne kadarl›k bölümünün k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir.
Oran afla¤›daki flekilde hesaplan›r.
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı
Pasif Toplamı
Pasif içinde k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n a¤›rl›¤›n› gösteren bir orand›r. Bir
iflletmenin çok fazla k›sa vadeli borcu olmas› geri ödeme riskini artt›r›r. Bu oran›n
1/3 seviyesini aflmamas› uygun olur. Bu risk k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n uzun
vadeli varl›k finansman›nda kullan›lmas›yla daha da artar.
Enflasyon dönemlerinde bu oran, sermaye ve uzun vadeli yabanc› kaynaklarda
göreceli bir statiklik nedeniyle büyüme e¤ilimi gösterebilir.
Oran›n yüksek olmas› aktiflerin büyük bölümünün k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir. Sanayi iflletmelerinde bu oran›n 1/3’ün üzerine ç›kmas› iflletme aç›s›ndan bir riskin mevcudiyetini gösterir. Ancak ülkemizde uzun vadeli kredi temin miktarlar›n›n s›n›rl› olmas› ve sermaye piyasas›n›n geliflmemifl bulunmas› nedeniyle oran genellikle 1/3’ün üzerine ç›kmakta ve %50 dolaylar›nda
gerçekleflmektedir. ‹flletmelerin herhangi bir ödeme darbo¤az›na girmemeleri aç›s›ndan kesinlikle duran varl›klar›n› k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse etmemeleri gerekir.
67
68
Uzun Vadeli Yabanc› Kaynak Oran›
Uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n pasif (veya aktif) toplam›na oran› iflletmenin sahip oldu¤u varl›klar›n ne kadarl›k k›sm›n›n uzun vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir. Oran afla¤›daki flekilde hesaplan›r.
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı
Pasif Toplamı
Oran›n normal flartlarda 1/6 olmas› gerekmektedir. Ancak oran›n daha yüksek olmas› k›sa vadeli yabanc› kaynak oran›n› azaltmak kayd›yla normal kabul edilebilir.
Yabanc› Kaynaklar Vade Yap›s› Oran›
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n, toplam yabanc› kaynaklar içindeki nispi önemini
tespite yönelik olarak hesaplanan bu oran afla¤›daki gibi bulunur.
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı
Bu oran›n genel standart olarak 2/3 dolay›nda olmas› kabul edilebilir.
Finansal Yap› ve Yükümlülükleri Karfl›lama Yeterlili¤i ile ‹lgili Di¤er
Oranlar
Bu grupta iflletmenin varl›k-kaynak yap›s›ndaki uyum ve iflletmenin sabit nitelik tafl›yan finansal yükümlülüklerini yerine getirip getiremeyece¤ini tespit amac›yla yararlan›labilecek oranlar ele al›nacakt›r.
Ticari Borç Devir H›z›: Ticari borç devir h›z› bir faaliyet dönemindeki al›fllar›n
ticari borçlara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Ticari borçlar›n y›lda kaç defa ödendi¤ini gösterir. Bu oran ticari alacaklar›n ortalama tahsil süresi ile karfl›laflt›r›larak de¤erlendirilmelidir. Al›fl tutarlar› temel finansal tablolarda yer almad›¤›ndan bu oran iç
analizde kullan›labilir.
Ticari Borç Devir Hızı =
Ortalama Ticari Borçlar =
Net Alı şlar
Ortalama Ticari Borçlar
Dönem Başı Ticari Borçlar + Dönem Sonu Ticari Borçlar
2
Ticari Borçlar›n Ortalama Ödeme Süresi: Borçlar›n ortalama ödeme süresi
borçlar›n devir h›z›n› tamamlay›c› bir orand›r. Bu oran iflletmenin ticari nitelikli
al›fllar›ndan do¤an borçlar›n› ortalama kaç gün sonra ödedi¤ini gösterir. Bu oran
ticari alacaklar›n ortalama tahsil süresi ile karfl›laflt›r›larak de¤erlendirilmelidir.
Ticari Borçların Ortalama Ödeme Süresi =
365
Ticaari Borçlar Devir Hızı
Duran Varl›klar›n Özkaynaklara Oran›: Bu oran, duran varl›klar›n ne kadarl›k bölümünün özkaynak ile finanse edildi¤ini gösterir. Oran›n 1’civar›nda olmas› arzu edilir. Bu, iflletme duran varl›klar›n›n tamam›n›n özkaynak ile finanse
edilmesi anlam›na gelir. Oran 1’den büyük olursa duran varl›klar›n bir bölümü yabanc› kaynaklarla finanse edilmifl demektir. Oran afla¤›daki flekilde hesaplan›r.
Duran Varlıklar (Net)
Özkaynaklar
Duran Varl›klar›n Devaml› Sermayeye Oran›: Duran varl›klar›n ne kadarl›k
bir k›sm›n›n özkaynak ve uzun vadeli yabanc› kaynaklarla (devaml› sermaye) finanse edildi¤ini gösterir. Oran duran varl›klar›n özkaynak ile uzun vadeli yabanc›
kaynaklar toplam›na bölünmesiyle hesaplan›r. Oran›n 1’den küçük olmas› gerekir.
Oran›n 1’in üstüne ç›kmas› duran varl›klar›n bir k›sm›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir.
Duran Varlıklar (Net)
Uzun Vadeli Yabanncı Kaynaklar + Özkaynaklar
Maddi Duran Varl›klar›n Özkaynaklara Oran›: Oran fiziki yap›ya sahip iktisadi k›ymetlerin ne ölçüde özkaynak ile finanse edildi¤ini gösterir. Oran›n 1’den
küçük olmas› istenir. Bunun anlam› duran varl›klar›n tamam›n›n özkaynak ile finanse edilmesidir. Bu oran afla¤›daki gibi hesaplan›r.
Maddi Duran Varlıklar (Net)
Özkaynaklarr
Maddi Duran Varl›klar›n Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklara Oran›: Maddi
duran varl›klar›n uzun vadeli yabanc› kaynaklara oran› T1’lik uzun vadeli borca
karfl›l›k iflletmenin elinde ne kadarl›k maddi duran varl›k bulundu¤unu gösterir.
Oran›n yüksek olmas› uzun vadeli kredinin vadesinde geri ödenmesinin bir teminat› niteli¤ini tafl›r. Oran afla¤›daki gibi hesaplan›r.
Maddi Duran Varlıklar (Net)
Uzun Vadelii Yabancı Kaynaklar
Banka Kredilerinin Aktif Toplam›na Oran›: Banka kredilerinin aktif toplam›na oran› varl›klar›n ne kadarl›k bölümünün banka kredileriyle finanse edildi¤ini ortaya koyar ve banka kredilerinin aktif toplam›na bölünmesi suretiyle hesaplan›r.
Banka Kredileri
Aktif Toplamı
Varl›k Kullan›m Oranlar›
Bu grupta yer alan oranlar iflletmenin sahip oldu¤u ve faaliyetlerini gerçeklefltirmede kulland›¤› iktisadi k›ymetlerin ne ölçüde etkin kullan›ld›¤›n› tespit etmede kullan›l›r. Faaliyet oranlar› ad›yla da an›lan bu oranlar sat›fllar ile çeflitli aktif kalemler
aras›nda uygun bir denge ve iliflki bulundu¤unu varsayar.
Alacak Devir H›z›
Alacak devir h›z› bir faaliyet dönemindeki kredili sat›fllar›n ticari alacaklara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Ancak analist iflletmenin kredili sat›fl tutar›n› belirleyemiyorsa, payda net sat›fllar tutar›na yer verilmek suretiyle oran hesaplan›r.
69
70
Alacak Devir Hızı =
Net Satı şlar
Ortalama Ticari Alacaklar
Ortalama TicariAlacaklar =
Dönem Başı Ticari Alacaklar + Dönem Sonu Ticari Alacaklar
2
Alacaklar›n y›lda kaç defa tahsil edildi¤ini gösterir. Alacak devir h›z› artt›kça
alacaklar›n likidite de¤eri artar. Oran›n büyümesi alacak devir h›z›n›n artt›¤›n› (yani vadelerin k›sald›¤›n›), küçülmesi ise devir h›z›n›n düfltü¤ünü (yani vadelerin
uzad›¤›n›) gösterir. Alacak devir h›z› hesaplan›rken afla¤›daki hususlar›n göz ard›
edilmemesi gerekir.
• Dönem bafl›, dönem sonu ticari alacaklarda büyük farkl›l›klar meydana gelmiflse oran›n paydas›nda ticari alacaklar›n ortalamas›na yer verilmelidir. Aksi hâlde cari y›l ticari alacaklar› al›nabilir.
• ‹flletme faaliyetleri mevsimlik hareketlerin etkisi alt›nda kal›yorsa bunun
paydadaki ticari alacaklar üzerindeki etkisini giderecek flekilde ortalama hesaplanmal›d›r.
• Gerek sat›fllar gerekse ticari alacaklar aras›nda sadece iflletmenin ana ticari
faaliyetinden kaynaklanan ifllemlere yer verilmelidir.
• Ticari alacaklar›n henüz vadesi dolmam›fl, de¤ersiz veya flüpheli hâle gelmemifl alacaklar› kapsamas› sa¤lanmal›d›r.
Alacaklar›n Ortalama Tahsil Süresi
Alacaklar›n ortalama tahsil süresi alacak devir h›z›n› tamamlay›c› bir orand›r. ‹flletmenin fonlar›n› ortalama ne kadarl›k bir süre için alacaklara ba¤land›¤›n› gösterir.
Bu oran› afla¤›daki flekillerde hesaplamak mümkündür.
Alacakların Ortalama TahsilSüresi =
360
Alacak Devir Hı zı
veya
Alacakların Ortalama Tahsil Süresi =
Ortalama Günlük Satı ş =
Ticari Alaccaklar
Ortalama Günlük Net Satı şlar
Net Satı şlar
360
Bu oran, borçlar›n ortalama ödeme süresi ile karfl›laflt›r›larak de¤erlendirilmelidir. Bu oran üzerinde enflasyon pek etkili olmaz. Çünkü oran› oluflturan pay ve
payda enflasyondan ayn› yönde ve hemen hemen ayn› oranda etkilenir. Ticari alacaklar›n ortalama tahsil süresi çok genel olarak sanayi iflletmelerinde 30 gün olarak kabul edilmektedir.
Stok Devir H›z›
Stok devir h›z› genel anlamda afla¤›daki gibi hesaplan›r.
Stok Devir Hızı =
Satı şların Maliyeti
Ortalama Stoklar
Ortalama Stoklar =
Dönem Başı Stok + Dönem Sonu Stok
360
‹flletme yap›s›na göre iflletmelerde bulunan stok çeflitleri de de¤iflir. Ticari iflletmelerde genellikle sadece ticari mal stoklar› bulunurken üretim iflletmelerinde ilk
madde ve malzeme, yar› mamul ve mamul stoklar› bulunur.
Stok Devir Süresi
Stok devir süresi, stok devir h›z›n› tamamlayan bir orand›r. ‹flletme stoklar›n›n ortalama olarak stokta kal›fl süresini gösterir. Bu oran afla¤›daki gibi hesaplan›r.
Stok Devir Süresi (gün) =
360
Stok Devir Hızı
Aktif Devir H›z›
Aktif devir h›z› net sat›fllar›n net aktif toplam›na bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Bu
oran, iflletmenin aktif varl›klar›n›n kaç kat› sat›fl yapt›¤›n› gösterir. Aktif devir h›z›n›n yüksek olmas› olumludur.
Aktif Devir Hızı =
Net Satı şlar
Aktif Toplamı
Varl›k Kullan›m› ile ‹lgili Di¤er Oranlar
Daha ayr›nt›l› bir analiz için varl›k kullan›m› ile ilgili olarak afla¤›daki oranlardan
da yararlan›labilir.
Brüt Çal›flma Sermayesi Devir H›z›: Oran net sat›fllar›n ortalama brüt çal›flma
sermayesine (dönen varl›k toplam›na) bölünmesi suretiyle hesaplan›r.
Brüt Çalı şma Sermayesi Devir Hızı =
Net Satı şlar
Ortalama Brüt Çalı şma Sermayesi
Oran›n yüksek olmas› iflletmenin dönen varl›klar›n verimli kullan›ld›¤›n› gösterir. Ancak, h›z›n art›fl ve azal›fl›yla birlikte kardaki de¤iflimin de izlenmesi gerekir.
Net ‹flletme Sermayesi Devir H›z›: Net iflletme sermayesi dönen varl›klarla
k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki farkt›r. Net iflletme sermayesi devir h›z›
net sat›fllar›n ortalama net iflletme sermayesine bölünmesi suretiyle hesaplan›r.
Net Çalı şma Sermayesi Devir Hızı =
Net Satı şlar
Ortalama Net Çalı şma Sermayesi
Net çal›flma sermayesinin kullan›m›n› de¤erlemeye yönelik olarak hesaplanan
bir orand›r. Oran›n yüksek olmas› hem çal›flma sermayesinin etkin kullan›ld›¤›n›,
hem de net çal›flma sermayesinin yetersiz oldu¤unu gösterebilir. Oran›n düflük olmas› ise iflletme sermayesinin etkin kullan›lamad›¤› veya afl›r› çal›flma sermayesinin mevcudiyetini gösterir. Hangi nedenin geçerli oldu¤u finansal analist taraf›ndan di¤er göstergeler de dikkate al›narak ortaya konmal›d›r.
71
72
Duran Varl›k Devir H›z›: ‹flletmenin duran varl›klar›n›n verimlili¤ini ölçmede
kullan›l›r ve net sat›fllar›n duran varl›klara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Duran
varl›klarda afl›r› de¤iflim söz konusu olur ise ortalama al›nmal›d›r.
Duran Varlık Devir Hızı =
Net Satı şlar
Duran Varlıklar (net)
Duran varl›k devir h›z› duran varl›klara yap›lan yat›r›m›n seviyesini belirlemeye
yard›mc› olur. Oran›n düflme e¤ilimi göstermesi kapasite kullan›m oran›n›n düfltü¤ünü, duran varl›klar›n verimli kullan›lamad›¤›n› gösterirken, oran›n art›fl e¤ilimi
içine girmesi kapasite kullan›m oran›n›n artt›¤›n› ve iflletmenin duran varl›klar›n›
verimli kulland›¤›n› gösterir. Genel olarak sanayi iflletmelerinde oran›n 2 olmas›
yeterli görülmektedir.
Maddi Duran Varl›k Devir H›z›: Maddi duran varl›k devir h›z› net sat›fllar›n
net maddi duran varl›klara bölünmesi suretiyle hesaplan›r ve maddi yap›ya sahip
iktisadi k›ymetlerin faaliyet döneminde ne ölçüde etkin kullan›ld›¤›n› gösterir.
Maddi duran varl›klarda afl›r› de¤iflim söz konusu olur ise ortalama al›nmal›d›r.
Maddi Duran Varlık Devir Hızı =
Net Satı şlar
Maddi Duran Varlıklar (net)
Bu oran›n yüksek olmas› maddi duran varl›klar›n etkin kullan›ld›¤›n› gösterir.
Ancak h›z›n yüksek olmas› maddi duran varl›klar›n kapasitelerin üzerinde kullan›ld›¤›n›n da göstergesi olabilir. Oran›n düflme e¤iliminde olmas› ise kapasite kullan›m oran›n›n düfltü¤ünü gösterir. Oran konusunda kesin bir standart olmamakla
birlikte sanayi iflletmelerinde 5 olmas›n›n uygun olaca¤› ifade edilmektedir.
Özkaynak Devir H›z›: Özkaynak devir h›z›, net sat›fllar›n ortalama özkaynaklara bölünmesi suretiyle hesaplan›r.
Özkaynaklar Devir Hızı =
Net Satı şlar
Ortalama Özkaynaklar
Bu oran özkaynaklar›n ne ölçüde verimli kullan›ld›¤›n›n tespit edilmesinde kullan›l›r. Oran›n çok yüksek olmas› iflletmenin faaliyetlerini büyük ölçüde borçlanmak suretiyle finanse etti¤ini gösterir. Oran›n düflük olmas› ise iflletmenin özkaynaklar›n› etkin olarak kullanamad›¤›n› ve iflletmenin faaliyet seviyesinin gerekti¤inden daha fazla öz kayna¤a sahip oldu¤unu gösterir.
Kârl›l›k Oranlar›
Kârl›l›k birçok karar ve politikalar sonucu oluflan net sonuçtur. Daha önce incelenen oranlar iflletmenin faaliyetleri konusunda belirli sonuçlar› elde etmemize imkan verir. Ancak kârl›l›k oranlar› iflletmenin ne ölçüde etkin yönetildi¤i konusunda nihai bilgileri sa¤lar.
Kârl›l›kla ilgili oranlar afla¤›daki gibi s›n›fland›r›lmaktad›r:
• Özkaynaklar üzerinden kârl›l›k oranlar›,
• Sat›fllar üzerinden kârl›l›k oranlar›,
• Varl›klar üzerinden kârl›l›k oranlar›,
Özkaynaklar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar›
Dönem Net Kâr›n›n Özkaynaklara Oran›
Bu oran; net kâr›n özkaynaklara bölünmesi suretiyle afla¤›daki gibi hesaplan›r.
Özkaynak Net Kârlılık Oranı =
Dönem Net Kârı
Özkaaynaklar
Bu oran, iflletmeye ortaklarca tahsis edilmifl bulunan de¤erlerin ne ölçüde etkin
ve verimli olarak kullan›ld›¤›n› tespit etmek amac›yla hesaplan›r. ‹flletmenin özkaynak kârl›l›¤›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› olumludur. Bu oran üzerinde enflasyon etkili olabilir. Çünkü oran› oluflturan pay ve payda enflasyondan ayn› oranda etkilenmez. Dönem net kâr› enflasyondan do¤rudan etkilenirken, özkaynaklar
içindeki sermayenin nispi bir statikli¤i nedeniyle özkaynaklar enflasyonu biraz geriden takip edebilir. Bu durumda ise oran büyüme e¤ilimi gösterir. Sermaye art›r›m› y›llar›nda ise oran küçülebilir.
Dönem Kâr›n›n Özkaynaklara Oran›
Dönem kâr›n›n özkaynaklara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Bu oran, özkaynak
net kârl›l›k oran›n› tamamlayan bir orand›r. Vergiden önceki kâr›n özkaynaklara
oran› vergi yükünden kaynaklanabilecek hatalar›n önüne geçilmesine imkân
sa¤lar.
Özkaynak Kârlılık Oranı =
Dönem Kârı
Özkaynaklar
Sat›fllar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar›
Brüt Sat›fl Kâr› Oran›
Gelir tablosunun kâr bölümlerinden yararlanmak suretiyle sat›fllar üzerinden çeflitli kârl›l›k oranlar› hesaplanabilir. Bu grupta yer alan oranlar afla¤›da incelenecektir. Bunlar›n ilki sat›fl kâr marj› oran›d›r. Bu oran brüt sat›fl kâr›n›n net sat›fllara bölünmesi suretiyle hesaplan›r.
Brüt Satı ş Kârı Oranı =
Brüt Satı ş Kârı
Net Satı şlar
‹flletmenin sat›fl kârl›l›¤›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› yan›nda de¤erlerin
tutarlar› da önemlidir. Oran›n yükselme e¤ilimi içinde olmas› toplam sat›fllar içinde sat›lan mal›n maliyetinin pay›n›n azald›¤›n› gösterir. Oran›n yükselmesi iflletmenin lehine yorumlan›r.
Faaliyet Kâr› Oran›
Bu oran, faaliyet kâr›n›n net sat›fllara bölünmesiyle hesaplan›r.
Faaliyet Kârı Oranı =
Faaliyet Kârı
Net Satı şlar
Sat›fllar üzerinden faaliyet kârl›l›¤›n› gösterir ve iflletmenin ana faaliyetlerinin ne
ölçüde kârl› oldu¤unu tespitte kullan›l›r. Oran›n yüksek olmas› iflletmenin ana faaliyetinin kârl› ve verimli oldu¤unu gösterir.
73
74
Ola¤an Kâr Oran›
Sat›fllar üzerinden ola¤an kâr› gösterir. Faaliyet Kâr› Oran›ndan sonra kârl›l›k üzerinde etkili olan di¤er faaliyetlerle ilgili gelir ve giderlerle finansman giderlerinin
kârl›l›k üzerindeki etkisi bu orandan anlafl›labilir. Oran afla¤›daki gibi hesaplan›r.
Olağan Kâr Oranı =
Olağan Kâr
Net Satı şlar
Dönem Kâr› Oran›
‹flletmenin dönem kâr› veya zarar›n›n net sat›fllar içindeki oran›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› olumludur. Ancak oran›n yüksek olmas› yan›nda de¤erlerin tutarlar› da önemlidir. Oran afla¤›daki gibi hesaplan›r.
Dönem Kârı Oranı =
Dönem Kârı
Net Satı şlar
Dönem Net Kâr› Oran›
Bu oran iflletme faaliyetlerinin net verimlili¤i konusunda bilgi verir. ‹flletmenin uygulad›¤› çeflitli politika ve kararlar›n sonuçlar›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› olumludur. Ancak oran›n yüksek olmas› yan›nda de¤erlerin tutarlar› da önemlidir. Bu oran
için de bir standart mevcut de¤ildir ancak büyük sanayi iflletmelerinde bu oran›n % 46 aras›nda olmas›n›n uygun olaca¤› ileri sürülmektedir. Oran afla¤›daki gibi hesaplan›r.
Dönem Net Kârı Oranı =
Dönem Net Kârı
Net Satı şlar
Varl›klar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar›
Aktif Kârl›l›k Oran›
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Bu oran, aktiflerin iflletmede ne ölçüde kârl› kullan›ld›¤›n› tespit amac›yla hesaplan›r. Oran› hem vergiden sonraki kâr› hem de vergiden önceki kâr› esas almak suSIRA S‹ZDE
retiyle iki farkl›
flekilde hesaplamak mümkündür. Ancak vergi tutar›n›n iflletme yönetiminin kontrolünde olmamas› ve vergi uygulamalar›ndan iflletmelerin farkl› etkilenmesi nedeniyle
kâr olarak dönem kâr›n›n kullan›lmas› daha uygundur.
Aktif (Yatırım) Kârlılık Oranı =
S O R U
Dönem Kârı
Aktiff Toplamı
Oran analizi Dyap›l›rken
enflasyonun, sektörün ve rakiplerin durumunun ve iflletmenin geç‹KKAT
miflteki analiz sonuçlar›n›n da dikkate al›nmas› gerekmektedir.
N N
SIRA S‹ZDE
Du Pont Analizi
Bu analiz Du Pont firmas› taraf›ndan uzun bir süre kullan›ld›ktan sonra aç›klanm›fl
ve bu nedenle
bu adla literatüre girmifltir. Du Pont analizi iflletmenin aktif üzerinAMAÇLARIMIZ
den kârl›l›¤›n› etkileyen unsurlar›n analizini kapsar. Analiz, iflletmenin yat›r›mlar›
üzerinden kârl›l›¤›n› artt›rabilmek için al›nabilecek önlemler konusunda faydal› bir
inceleme süreci
Bu analiz, iflletmenin yüksek kâr marj› ile sat›fl yapmas›n›n
K ‹ T sunar.
A P
tatminkâr bir dönem kâr›n› garanti etmeyece¤ine; bunun için kullan›lan kaynaklarla iliflkili bir sat›fl tutar›n›n da gerçekleflmesi gerekti¤ine iflaret eder. Di¤er taraftan
yüksek sat›fl
T E L hacminin
E V ‹ Z Y O N de yeterli kâr marj› olmaks›z›n istenen sonucu vermeyece¤ini aç›klar. Du Pont analizi afla¤›daki oran bileflimini kapsar.
‹NTERNET
75
fiekil 3.1
Du Pont fiemas›
Net Sat›fllar
Kâr Marj›
Dönem Kâr›
(-)
(/)
Maliyet ve
Giderler
Net Sat›fllar
Yat›r›m Kârl›l›¤›
(X)
Net Sat›fllar
Dönen
Varl›klar
(/)
Aktif Devir H›z›
Aktif Toplam›
(+)
Duran
Varl›klar
Borsa Performans Oranlar›
Fiyat Kazanç Oran›
Bu oran, hisse senedi bafl›na kâr pay› ile hisse senedinin borsa de¤eri aras›ndaki
ba¤lant›y› tespit amac›n› güder.
İşletmenin Toplam Borsa Değeri
( bir hissenin borsa fiyatı × hisse senedi sayısı )
Fiyat Kazanç Oranı =
Dönem Net Kârı
‹flletmenin borsa de¤erinin iflletmenin özkaynaklar›n›n kaç kat› oldu¤unu
gösterir.
Piyasa Değeri − Defter Değeri =
İşletmenin Toplam Borsa Değeri
Öz kaynaklar toplamı
Hisse Senedi Bafl›na Kâr
Bu oran iflletmenin her bir hisse senedi bafl›na ne kadar kâr elde etti¤ini tespit etmek amac›yla hesaplan›r.
Hisse Senedi Başına Kâr =
Dönem Net Kârı
Hisse SenediSayı sı
Mamul Karmas›
Sat›fl Fiyat›
Sat›fl ‹ndirimleri
Faaliyet Giderleri
Ar-Ge Giderleri
Paz. Sat. ve Da¤.
Giderleri
Genel Üretim
Giderleri
Di¤er Gelir ve
Giderler (+/-)
Nakit ve
Benzerleri
Alacaklar
Stoklar
Arsa ve Binalar
Tesis, Makine ve
Cihazlar
Tafl›tlar
Demirbafllar
Di¤er Duran
Varl›klar
76
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Finansal analiz tekniklerini s›n›fland›rmak.
Temel finansal tablolar bir iflletmenin finansal
durumu ile finansal durumundaki de¤ifliklikleri
aç›klayan birer araç niteli¤i tafl›r. Bu tablolarda
yer alan veriler üzerinde yap›lacak baz› analitik
uygulamalar iflletme ile ilgili finansal yorum ve
de¤erlendirme aç›s›ndan daha anlaml› ve yararl›
sonuçlara ulaflmam›z› sa¤lar. Söz konusu uygulamalar finansal analiz kapsam›nda yürütülür. Finansal analiz, bir iflletmenin finansal bilgilerinin
belirli teknikler yard›m›yla analiz edilmesi, raporlanmas› ve bu raporlar›n yorumlanarak iflletme hakk›nda bir yarg›ya var›lmas› faaliyetlerinin
bütünüdür.
Finansal tablolar›n analizi, analizden beklenen
amaç, analiz sonuçlar›ndan yararlanacak olan
taraflar ve analizi yapan›n iflletme ile iliflkisi dikkate al›nmak suretiyle de¤iflik aç›lardan yap›labilir. Finansal analiz; analizin kapsam›, amac› ve
analizi yapan›n durumu dikkate al›narak s›n›fland›r›labilir.
Yap›lan çal›flman›n kapsad›¤› dönemler dikkate
al›nd›¤›nda finansal analiz; statik analiz ve dinamik analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r.
Yap›lma amac› dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; yönetim analizi, kredi analizi ve yat›r›m analizi olmak üzere üç ana bafll›kta toplan›r.
Analizi yapan›n durumu dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; iç analiz ve d›fl analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r.
Finansal analizden beklenen sonuçlar›n al›nabilmesi için baz› koflullar›n oluflmas› gerekir. Bu
koflullar›n bafl›nda, analizin temelini oluflturan
finansal tablolar›n muhasebe temel kavramlar›na ve genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine
uyularak haz›rlanm›fl olmalar› gelir. Böylelikle
söz konusu kavram ve ilkeler çerçevesinde düzenlenen finansal durum tablosu ve gelir tablolar› iflletmenin gerçek durumunu yans›t›r. Baflar›l› bir analizde ikinci bir koflul ise analizi yapan›n yeterli ve samimi olmas›d›r. Analizci, konu
ile ilgili e¤itim alm›fl olmal›, muhasebe teori ve
uygulamalar› konusunda yeterli bilgiye sahip
olmal›, tarafs›z ve ön yarg›s›z davranmal›d›r.
Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klamak.
Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan temel
teknikler dört bafll›k alt›nda toplanmaktad›r. Bunlardan ilki karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizidir. Bu analiz, bir iflletmenin birbirini izleyen en
az iki veya daha fazla faaliyet dönemine ait finansal tablolar›n›n, karfl›laflt›rmal› olarak düzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin za-
N
A M A Ç
3
N
A M A Ç
4
N
A M A Ç
5
man içinde göstermifl oldu¤u geliflmelerin ve de¤iflikliklerin tespit ve incelenmesidir.
E¤ilim yüzdeleri analiz tekni¤inin özelliklerini
aç›klamak.
‹kinci analiz türü e¤ilim yüzdeleri analizidir. Bu
yöntemde, birbirini izleyen dönemlere ait finansal tablolarda yer alan kalemlerin temel (baz) al›nan finansal tablo kalemlerine göre gösterdi¤i
art›fl veya azal›fllar yüzde olarak hesaplan›r. Bu
flekilde iflletmenin finansal tablolar›nda yer alan
her bir kalemin temel kabul edilen y›la göre yüzde olarak geliflme trendi bulunur. Finansal tablo
serisinin ilk y›l› genellikle temel y›l olarak kabul
edilebilir. Ancak analizin anlaml› olabilmesi için
temel olarak seçilen y›l›n her bak›mdan iflletme
faaliyetlerini yans›tacak normal bir y›l olmas› gerekir. Temel y›l analistin iste¤ine göre bir önceki
y›l olarak da al›nabilmektedir.
Dikey yüzde analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klamak.
Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan tekniklerden biri de dikey yüzde yöntemidir. Dikey
yüzde analizi ile finansal tablolarda bulunan bir
kalemin toplam veya grup içindeki oransal büyüklü¤ü irdelenir. Bu yöntemle her bir finansal
tablo kaleminin bulundu¤u grup toplam› içindeki yüzde pay› ile finansal tablo toplam› içindeki
yüzde pay› hesaplan›r. Örne¤in finansal durum
tablosu bu yöntemle analiz edilirken, bir aktif
kalemin, toplam aktifler içindeki pay› ve bulundu¤u grup içindeki pay› yüzde olarak hesaplan›r. Gelir tablosunda ise her bir gelir tablosu kaleminin net sat›fllar içindeki pay› ve her kalemin
ait oldu¤u grup içindeki pay› hesaplan›r.
Oran analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klamak.
Son analiz türü oran analizidir. Bu analiz ile finansal tablolarda yer alan tutarlar›n nispi iliflkileri incelenerek iflletmenin finansal durumu konusunda
bilgi edinilir. Finansal tablolardan çok say›da oran
hesaplamak mümkündür. Ancak oran hesaplamaktan amaç yorumlanabilir bilgi üretmek olmal›d›r. Bu nedenle anlaml› iliflki içinde bulunan kalemler seçilerek birbiriyle oranlan›r. Oranlar de¤iflik flekillerde s›n›fland›r›labilir. Bunlardan en çok
kullan›lan› iflletme faaliyet sonuçlar› ile finansal
durumunu de¤erlemedeki kullan›l›fl amaçlar› dikkate al›nmak suretiyle yap›lan s›n›fland›rmad›r.
Bu s›n›fland›rmaya göre oranlar; likidite oranlar›,
finansal yap› oranlar›, varl›k kullan›m oranlar›, kârl›l›k oranlar› ve borsa performans oranlar› olmak
üzere befl ana bafll›kta toplanabilir.
77
1. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
a. Temel finansal tablolar iflletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlar›n› gösterir.
b. Temel finansal tablolar enflasyondan etkilenir.
c. Temel finansal tablolar, onlar› düzenleyenin kiflisel kararlar›ndan etkilenir.
d. Finansal tablolar genel kabul görmüfl muhasebe
ilkelerine uyularak haz›rlanmal›d›r.
e. Finansal tablolar finansal analizin temel veri kayna¤›d›r.
2. Afla¤›dakilerden hangisi amac›na göre finansal analiz türlerinden biridir?
a. Yönetim Analizi
b. ‹ç Analiz
c. D›fl Analiz
d. Statik Analiz
e. Dinamik Analiz
3. Afla¤›dakilerden hangisi finansal analiz tekniklerinden biri de¤ildir?
a. Trend analizi
b. Dikey Yüzde Analizi
c. Karfl›laflt›rmal› Analiz
d. Oran Analizi
e. Kârl›l›k Analizi
4. Finansal tablolarda bulunan bir kalemin toplam veya grup içindeki oransal büyüklü¤ünü de¤erlendiren
analiz türü hangisidir?
a. Karfl›laflt›rmal› Analiz
b. E¤ilim Yüzdeleri Analizi
c. Dikey Yüzde Analizi
d. Oran Analizi
e. Yatay Analiz
5. Kasa hesab›n›n bakiyesi y›llar itibar›yla; 2009: T1.000;
2010: T1.500, 2011: T800, 2012: T1.200’dir. Baz y›l olarak 2009’u seçen iflletmenin trend analizi yüzdeleri
afla¤›dakilerden hangisidir?
a. 100 - 50 - 20 - 20
b. 100 - 150 - 80 - 120
c. 0 - 150 - 80 - 120
d. 0 - 50 - 20 - 20
e. 100 - 50 - 30 - 40
6. Afla¤›daki ifadelerden hangisi oran analizini tan›mlamaktad›r?
a. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n aras›ndaki
nispi iliflkilerin incelenmesidir.
b. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n y›llar
itibar›yla karfl›laflt›r›lmas›d›r.
c. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n toplam
içindeki pay›n›n hesaplanmas›d›r.
d. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n rakip firman›n verileriyle karfl›laflt›r›lmas›d›r.
e. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n y›llar
itibar›yla gösterdi¤i nispi farklar›n incelenmesidir
7. Likidite oranlar› hangi amaçla hesaplan›r?
a. Uzun vadeli borç ödeme gücünün tespiti
b. ‹flletmelerin finansal yap›s›n›n gücünün tespiti
c. Varl›klar›n verimli kullan›m›n›n ölçülmesi
d. Finansal tablo hata paylar›n›n tespit edilmesi
e. K›sa vadeli borç ödeme gücünün tespiti
8. Afla¤›dakilerden hangisi finansal yap› oranlar›n›n
amaçlar›ndan biridir?
a. K›sa vadeli borç ödeme gücünün tespiti
b. Yap›lan yat›r›mlar›n kârl›l›¤›n›n hesaplanmas›
c. Uzun vadeli borç ödeme gücünün tespiti
d. ‹flletmenin verimlili¤inin tespit edilmesi
e. ‹flletmenin kâr elde etme gücünün tespiti
9. Bir iflletmenin sahip oldu¤u iktisadi k›ymetlerin etkinli¤ini ölçen oran hangisidir?
a. Likidite Oranlar›
b. Varl›k Kullan›m Oranlar›
c. Kârl›l›k Oranlar›
d. Finansal Yap› Oranlar›
e. Cari Oran
10. Afla¤›dakilerden hangisi yat›r›m kârl›l›¤› oran›n› göstermektedir?
a. Ola¤an Kâr / Aktif Toplam›
b. Dönem Kâr› / Toplam yabanc› kaynaklar
c. Ola¤an Kâr› / Toplam yabanc› kaynaklar
d. Dönem Kâr› / Aktif Toplam›
e. Dönem Kâr› / Uzun Vadeli Kaynaklar
78
1. c
S›ra Sizde 1
‹flletmenin finansal bilgilerinin belirli teknikler yard›m›yla analiz edilmesi, raporlanmas› ve bu raporlar›n
yorumlanarak iflletme hakk›nda bir yarg›ya var›lmas› faaliyetlerinin bütünüdür.
2. a
3. e
4. c
5. b
6. a
7. e
8. c
9. b
10. d
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz Tekniklerine ‹liflkin Genel Bilgiler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Amac›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz Teknikleri”
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dikey Yüzde Analizi”
Yan›t›n›z yanl›fl ise “E¤ilim Yüzdeleri Analizi”
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oran Analizi” konusunu
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Likidite Oranlar›” konusunu
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Yap› Oranlar›”
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Varl›k Kullan›m Oranlar›”
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Varl›k Kullan›m Oranlar›”
S›ra Sizde 2
Yap›lan çal›flman›n kapsad›¤› dönemler dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; statik analiz ve dinamik analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r. Yap›lma amac› dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; yönetim analizi, kredi analizi ve
yat›r›m analizi olmak üzere üç bafll›kta toplan›r. Analizi
yapan›n durumu dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; iç
analiz ve d›fl analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r.
S›ra Sizde 3
Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan temel teknikler; karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi, dikey yüzde
analizi, e¤ilim yüzdeleri analizi ve oran analizi olmak
üzere dört bafll›k alt›nda toplanmaktad›r.
S›ra Sizde 4
Karfl›laflt›r›lacak iki y›la ait finansal tablo bilgileri yan
yana getirilerek, her kalemdeki art›fl veya azal›fl hem tutar hem de yüzde olarak hesaplan›r. Sonra da bu de¤iflimlerin iflletmeye etkisi araflt›r›l›r ve yorumlan›r.
S›ra Sizde 5
Bu yöntemde, birbirini izleyen dönemlere ait finansal
tablolarda yer alan kalemlerin baz al›nan finansal tablo
kalemlerine göre gösterdi¤i art›fl veya azal›fllar yüzde
olarak hesaplan›r. Bu flekilde iflletmenin finansal tablolar›nda yer alan her bir kalemin temel kabul edilen y›la
göre yüzde olarak geliflme trendi bulunur. E¤ilim yüzdeleri baz y›la göre veya bir önceki y›la göre tüm finansal tablolar için hesaplanabilir.
S›ra Sizde 6
Oran analizi, finansal tablo kalemleri aras›ndaki anlaml› iliflkilerden yararlan›larak hesaplanan oranlara dayanan bir analiz tekni¤idir. Oranlar de¤iflik flekillerde s›n›fland›r›lmakla birlikte en yayg›n olarak kullan›lan› iflletmenin faaliyet sonuçlar› ile finansal durumunu de¤erlemedeki kullan›l›fl amaçlar› dikkate al›nmak suretiyle yap›lan s›n›fland›rmad›r. Buna göre oranlar; likidite oranlar›, finansal yap› oranlar›, varl›k kullan›m oranlar›, kârl›l›k oranlar› ve borsa performans oranlar› olmak üzere befl ana bafll›kta toplanabilir.
Kaynaklar
Çabuk, A. ve Lazol ‹. (2011). Mali Tablolar Analizi, Ekin
Yay›nevi, Bursa.
Akdo¤an N. ve Tenker N. (2010). Finansal Tablolar ve
Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitabevi, Ankara.
Akgüç, Ö. (2010). Finansal Yönetim, Avc›ol Bas›n Yay›n,
‹stanbul.
Bektöre S., Çömlekçi F. ve Sözbilir H. (2010). Mali
Tablolar Analizi, Nisan Kitabevi, Eskiflehir.
79
4
Amaçlar›m›z
N
N
N
‹flletmenin kâr plan› ve nakit plan› aras›ndaki iliflkiyi analiz edebilecek,
Nakit yönetiminde sektörel farkl›l›klar›n önemini anlayabilecek,
Nakit dönüfl süresinin belirleyicileri ve hesaplamas›n› aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Nakit Ak›fl Tablosu
• Bilanço
• Gelir Tablosu
• Nakit Ak›fl Tablosu Oranlar›
• Nakit Dönüfl Süresi
• Serbest Nakit Mevcudu
‹çindekiler
Finansal Tablolar
Analizi
Nakit Ak›fl
Analizleri
• G‹R‹fi
• NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹N‹N
ÖNEM‹
• MUHASEBE YÖNET‹M‹ VE NAK‹T
AKIfi TABLOSU
• NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹
• NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ ANAL‹Z‹
Nakit Ak›fl Analizleri
G‹R‹fi
‹flletmeler kurulurken faaliyet konular›n›n ne kadar baflar›l› olaca¤›n›n hesab›yla
giriflimde bulunurlar. Genel olarak baflar›l› olmak kâr elde etmekle efl de¤er kabul
edilir. Modern finans teorisine göre iflletme yöneticisinin temel amac›, firma ortaklar›n›n flirketteki servetlerinin de¤erini maksimize etmektir. Her ne kadar tan›msal
olarak finans teorisi iflletme amac›n›n hissedarlar›n›n servetlerini maksimize etmek
oldu¤unu ileri sürse de iflletmeler baflar›l› olmak için önce kâr planlamas› yaparlar.
Bir iflletme öncelikle, “ne kadar kârl›” bir sahada ifle girece¤inin hesab›n› yapar.
Ancak iflletme ne kadar kârl› bir olanak bulursa bulsun, yöneticiler iflletme faaliyetinin kâr olanaklar›n› analiz ederken ayn› zamanda flirketin baflar›l› olmak için yeterli nakdinin olup olmad›¤›n› (nakit imkânlar›n›n) ve yat›r›mc›ya dönüflünün yeterli etkileyicilikte olup olmad›¤›n› (özsermaye verimlilik oran›n›) da analiz ederler. E¤er bu kritik noktada iflletme tahmin etti¤i kâr› elde edebilecek nakde sahip
olamayacaksa sat›fllar›n›n kâr›n› mevcut nakit imkânlar›na göre yeniden planlar.
Bu durumda iflletme kâr plan›n› yeniden gözden geçirerek yeni kâr plan›n› yapar.
‹flletmeler kâr plan› ile nakit plan› aras›ndaki iliflkiyi analiz ederken iflletme kâr› ile
esnek bir plastik top gibi oynanabilece¤ini, iflletme nakit yap›s› ve mevcudunun
ise “kristal top” gibi hassas flekilde elde tutulmas› gerekti¤ini unutmamal›d›r. Çünkü kristal top elden düflerse parça parça olur ve tekrar kullan›lamaz.
NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹N‹N ÖNEM‹
Firman›n nakit yap›s› ve mevcudu, firman›n faaliyet baflar› döngüsünün sinyalini
verir. fiöyle ki ürünlerinin ve hizmetlerinin müflterilere kredili olarak sat›fl› sonunda daha sonra nakde dönüflecek olan alacaklar do¤ar; faaliyet sonucu elde edilen
nakit mevcudu, sat›fllar› gerçeklefltirmede kullan›lmak üzere stok (ilk madde ve
malzeme, ticari mal ve ilgili di¤er kalemler) edinmek için kullan›l›r. Fakat iflin do¤as›na ba¤l› olarak firma, stok sat›n almak, iflletme masraflar›n› ödemek, firma
müflterilerine yapt›¤› kredili sat›fllar ve hizmetler karfl›l›¤›nda nakit tahsil etmek için
belli bir süre beklemek zorundad›r. Bu süre içinde firma, iflletme çal›flma sermayesi ve sabit yat›r›m masraflar›n› karfl›lamak için ya kendi paras›n› kullan›r ya da
borçlanmak zorunda kal›r.
‹flletmenin nakit mevcudunu ve yap›s›n› analiz etti¤imizde, bir flirketin endüstrisine ve stratejisine ba¤l› olarak daha fazla veya daha az iflletme nakit sermayesine ihtiyaç duydu¤unu anlayabiliriz. ‹flletme faaliyet gösterdi¤i sektöre göre, nas›l
82
bir seviyede stok ihtiyac› oldu¤unu ve ihtiyaç duydu¤u sto¤u nas›l finanse edece¤ini iyi flekilde analiz etmelidir. ‹flletme, ihtiyaç duydu¤u stok miktar› ve kullan›m
süresine iliflkin ne kadar nakit gereksinimine ihtiyaç duydu¤unu iyi planlamal›d›r.
Gereksinim duyulan stok büyüklü¤üne göre firma, nakit yönetiminde daha baflar›l› olur. Firma stok için nakit analizi ve planlamas›n› yaparken ayn› zamanda buna benzer olarak, müflteri finansman› için de iyi bir nakit analizi ve plan› yapmal›d›r. Örne¤in, firma vadeli sat›fllar›n›n kredi süresini 30 günden 60 güne ç›kar›rsa
firman›n yeni vadeli sat›fl politikas›ndan kaynaklanan ilave 30 gün kredili sat›fl› için
ekstra nakit ihtiyac› olacakt›r. Firma bu yeni müflteri finansman› için gerekli nakit
ç›k›fl›n› karfl›lamak üzere daha fazla k›sa vadeli yabanc› kaynak sa¤lamak zorunda
kalabilir. Müflteri finansman nakit ihtiyac›n› iyi planlamayan firma, kredili sat›fl finansman›nda de¤ifliklik yaparsa gelir kayb› yaflayabilir ve daha düflük kâr seviyelerinde kalabilir.
Nakit ihtiyac›n› tahmin etmek iflletmeler için oldukça önemlidir. Çünkü genelde firmalar›n s›n›rl› nakit rezervleri ve borç alma kapasiteleri vard›r. Yöneticiler,
e¤er iflletmenin çal›flmas› için gerekli olan nakdin nakit rezervlerini ve maksimum
borçlanma kapasitesini aflt›¤›n› hesaplarlarsa bu durumda kâr hedefleri baflar›l› olamaz. Bu nedenle firma nakit pozisyonuna göre yeniden kâr plan›n› çal›flmal›d›r.
Örne¤in, h›zl› büyüyen firmalar, çal›flan sermayedeki (stoklar ve alacaklar) art›fl› finanse etmek ve makine-ekipman gibi yeni üretici varl›klar› sat›n almak için çok
fazla nakde ihtiyaç duyarlar. Fakat var olan borç, onlar›n ödünç alma kapasitelerini s›n›rlar. E¤er bir firman›n ödünç alma kapasitesi T500.000 ise ve kâr plan›
T700.000’yi yeni varl›klar›na yat›r›m olarak gösteriyorsa bu kâr plan› olanakl› de¤ildir. Bu s›n›rlamay› aflmak için yöneticiler ya büyümelerini azaltarak kâr planlar›n› revize ederler ya da nakit tutarlar›n› artt›rmak için özsermaye art›fl›na giderler.
Basit bir yaklafl›mla, firman›n nakit ihtiyac›n› hesaplamak gayet kolayd›r. Firman›n, nakit gereksinimlerini tahmin etmek için en basit yol, her bir belirli zaman dilimi için nakdin içeriye ve d›flar›ya ak›fl›n› tahmin etmektir. Bu yaklafl›ma en basit
tan›m›yla Nakit Ak›fl Tahmini diyebiliriz.
‹flletme Nakit ‹htiyac› = Firma Faaliyetlerinden ve Müflterilerden Tahsil Edilen
Nakit Miktar› - (‹flletme Masraflar› + Mal ve Hizmet Sa¤layanlara Ödenen Nakit)
Basit bir formülle yukar›da belirlemeye çal›flt›¤›m›z nakit ihtiyac›n›n tespiti ve
yönetiminde ele al›nacak de¤iflik yöntemler vard›r. Firma ne kadar ve hangi süre
için nakit ihtiyac› oldu¤unu ve planlamas›n›, nakit bütçesini de¤erlendirerek yapabilir. Firmalar, nakit bütçesi tekni¤ini s›kl›kla k›sa dönem nakit gereksinimleri ve
kullan›mlar› için kullan›rlar. Firma, nakit bütçe süresini bir gün, bir hafta, bir ay, bir
y›l için kabul edebilir. Her bir dönem için yöneticiler, toplanacak olan nakdi (nakit girifli) ve ödenecek olan nakdi (nakit ç›k›fl›) tahmin ederler. E¤er firmadaki nakit giriflleri, nakit ç›k›fllar›ndan fazla ise firman›n elindeki nakit mevcudu artar. Ama
e¤er nakit hareketinde tersi gerçekleflirse, nakit kullan›mlar› nakit girifllerinden daha fazla olursa firman›n nakit pozisyonu kötüleflir. Bazen yöneticiler sabit borçlanma limitlerine ulaflabileceklerini ya da bu limiti geçebileceklerini planlarlarsa, firmalar çok detayl› nakit ihtiyac› tahminleri yapmak zorunda kal›rlar hatta bunlar
günlük bile olabilir.
SIRA S‹ZDE
1
Nakit bütçesini
nakit ak›fl tablosu ile farklar›n› belirleyiniz.
SIRAaraflt›r›n›z,
S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
83
4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri
D Ü fi Ü araç
N E L ‹ MNakit Ak›fl
Günümüz nakit analizi ve yönetiminde en yayg›n kullan›lan
Tablosudur. ‹flletmeler nakit analizinde ve planlamas›nda nakit ak›fl tablosu tekni¤ini kullan›r. Nakit ak›fl tablosunu nakit bütçesinden ayr›flt›ran Stemel
O R U farkl›l›k, nakit bütçesinin firman›n ne zaman ve ne kadar nakit ihtiyac› oldu¤unun tespitine
yönelik olmas›d›r. Nakit ak›fl tablosu ise firma faaliyetlerini üç ana bafll›kta ele alaD ‹ KS‹ZDE
AT
SIRA
rak firma nakit analizinin ve planlamas›n›n yap›lmas›n› sa¤lar.
Bu Kbölümde
kapsaml› olarak inceleyece¤imiz nakit ak›fl tablosunun ilk bölümü “Firma nakit giriflSIRA S‹ZDE
leri ve ç›k›fllar›n›n do¤rudan sat›fl ve üretimle ilgili olan hizmetleri”
içerir.
D Ü fi Ü N Ek›sm›n›
L‹M
‹kinci bölüm “Yat›r›m, sabit k›ymet al›mlar› ve sat›fllar›yla ifltiraklerinden kaynaklanan nakit giriflleri ve ç›k›fllar›n›” içerir. Üçüncü bölüm “Firma finansman kararlar›nS O R U
AMAÇLARIMIZ
dan, borç ve özsermaye ifllemlerinden kaynaklanan nakit hareketlerini” kapsar.
S O R U
D ‹ K S‹ZDE
KAT
SIRA
N N
“Türkiye Muhasebe Standard› 7 (TMS 7) Nakit Ak›fl Tablolar›” Bu Standard›n
D ‹ K K A T amac›, iflletK ‹ T A P
me, yat›r›m ve finansman faaliyetlerinden dönem buyunca elde edilen nakit ak›fllar›n› s›n›fland›ran nakit ak›fl tablosu vas›tas›yla bir iflletmenin nakit ve nakit
benzerlerindeki
taSIRA
S‹ZDE
rihi de¤iflikliklere iliflkin bilgi sa¤lamas› hususunu düzenlemektedir. ‹flletmeler bu stanTELEV‹ZYON
darda göre Nakit Ak›fl Tablosu haz›rlamal› ve finansal tablolar›n haz›rland›¤› her dönem
için finansal tablolar›n ayr›lmaz parças› olarak sunmal›d›r.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
MUHASEBE YÖNET‹M‹ VE NAK‹T AKIfi TABLOSU
‹flletmenin sa¤l›kl› finansman kararlar› alabilmesi ve etkin bir nakit yönetimi için
T E L E V ‹ Z Y O N nakit ak›fl
etkin bir muhasebe sistemine sahip olmas› gereklidir. ‹nceleyece¤imiz
tablosu için temel finansal tablolar Birinci Ünitede ele al›nm›flt›. Fakat biz burada
nakit ak›fl tablolar›n›n haz›rlanmas›nda gerekli ve önemli olan bilanço ve gelir tablosuna k›saca de¤inece¤iz.
‹NTERNET
Bilanço
Finansal tablolar› haz›rlamay› amaç edinen finansal muhasebe, iflletme gerçeklerini özetleyen, kaydeden ve raporlayan bir disiplindir. Muhasebenin “nakit esas›” ve
“tahakkuk esas›” olmak üzere iki esas› vard›r. Son y›llarda önem kazanmaya bafllayan nakit esasl› muhasebe sistemi, yaln›z nakit ifllemleri içerir. ‹flletmelerin nakit
karfl›l›¤› yapm›fl oldu¤u faaliyetlerin muhasebelefltirmesini konu alan muhasebe
sistemidir. Faaliyetler iflletmenin finansal yap›s›n› etkilese de nakit ödeme veya
tahsilât› gerektirmiyorsa muhasebe kay›tlar›nda görünmezler. Tahakkuk muhasebe
sisteminde ise muhasebe kay›tlar›, iflletmenin finansal yap›s›n› etkileyen ifllemlerin
oluflumu ile bafllar. Tahakkuk muhasebe sisteminde, iflletmenin finansal durumunu veya yap›s›n› etkileyen tüm hizmet ve sat›fl ifllemleri gerçeklefltikleri anda muhasebe kay›tlar›nda yer al›r. Tahakkuk muhasebesinde esas, iflletmenin finansal
durumunu etkileyen faaliyetlerin muhasebe ifllemleri olarak görünmesidir. Günümüzde yo¤un flekilde kullan›lan tahakkuk muhasebesi, çift tarafl› kay›t esas›na
(muzaaf kay›t sistemine) göre çal›fl›r.
Konuyu daha iyi aç›klayabilmek için varsayal›m ki Ça¤dafl Erol ve arkadafllar›
03.02.2010 tarihinde 100.000 Türk liral›k kaynak gerektiren Ça¤dafl G›da Malzeme
Sanayi Ticaret ve Anonim fiirketini kurmay› istemektedirler ve bunun için afla¤›daki alternatif kaynaklar› de¤erlendirmifllerdir.
AMAÇLARIMIZ
S O R U
D‹KKAT
K ‹ T A P
N N
Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartlar› Kurulu http://www.kgk.gov.tr/
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
TELEV‹ZYON
AMAÇLARIMIZ
‹NTERNET
K ‹ T A P
Bir iflletmenin nakit
ak›fllar›na iliflkin bilgiler,
TELEV‹ZYON
finansal tablo
kullan›c›lar›na, iflletmenin
nakit ve nakit benzeri
yaratma yetene¤ini ve
iflletmenin bu nakit
‹NTERNET
ak›fllar›n› kullanma
ihtiyac›n›
de¤erlendirebilmelerinde
dayanak oluflturmas›
bak›m›ndan faydal›d›r.
Kullan›c›lar›n ald›¤›
ekonomik kararlar,
iflletmenin nakit ve nakit
benzeri yaratma yetene¤inin
ve söz konusu nakit ve nakit
benzerlerinin yarat›lma
zamanlamas›n›n ve
kesinli¤inin
de¤erlendirilmesini
gerektirmektedir.
‹flletme muhasebe sistemi,
finansal (genel) muhasebe
ve yönetim muhasebesi
olarak iki k›s›mda ele al›n›r.
84
F‹NANSAL (GENEL)
MUHASEBE: Yasal-tahakkuk
esas›na göre düzenlenmifl
temel finansal tablolar›n
haz›rlanmas› için veri
giriflini ve Bilanço (Finansal
Durum Tablosu), Gelir
Tablosu (Kapsaml› Gelir
Tablosu), Nakit Ak›fl Tablosu,
Özkaynaklar De¤iflim
Tablosu gibi finansal
tablolar› haz›rlar. Finansal
muhasebe, yasalar›n
gerektirdi¤i yukar›da verilen
temel finansal tablolar›
düzenler.
YÖNET‹M MUHASEBES‹:
Faaliyetin planlanmas› ve
kontrolü için yönetimin
ihtiyac› esas›na göre
düzenlenen Üretim Faaliyet
Raporlar›, Bütçeleme
Raporlar›, Standart Maliyet
Sistem Raporlar›, Yönetim
Analiz Raporlar›, Kâr Analiz
Raporlar›, Finansal Analiz
Raporlar› gibi raporlar›
kapsar.
Tahakkuk esasl›
muhasebelefltirme uyar›nca,
ifllemler ile di¤er olaylar ve
durumlar›n raporlayan
iflletmenin ekonomik
kaynaklar› ve haklar›
üzerindeki etkileri, bu
etkilerin gerçekleflti¤i
dönemde gösterilir. Nakit
giriflleri ve ödemelerin farkl›
bir dönemde gerçekleflmifl
olmas› bu durumu
etkilemez.
Dönen Varl›klar: Bu ana
hesap grubu nakit olarak
elde ve bankada tutulan
varl›klar ile normal
koflullarda en fazla bir y›l ya
da iflletmenin normal
faaliyet dönemi içinde
paraya çevrilmesi veya
tüketilmesi öngörülen varl›k
ve unsurlar› kapsar.
Duran Varl›klar: Likidite
durumuna göre bilançonun
ikinci ana grubunda yer alan
duran varl›klar bir y›ldan
veya bir normal faaliyet
döneminden daha uzun
sürelerle, iflletme
faaliyetlerinin
gerçeklefltirilmesi için
kullan›lmak amac›yla elde
edilen ve ilke olarak bir y›lda
veya normal faaliyet dönemi
içinde paraya çevrilmesi
veya tüketilmesi
öngörülmeyen varl›klar›
kapsar.
De¤erlendirilen alternatif kaynaklar:
-Ticari bankadan al›nan k›sa vadeli borç
-Kalk›nma bankas›ndan al›nan uzun vadeli borç
-Hisse senedi ihrac›
TOPLAM
=
=
=
=
T15.000
T35.000
T50.000
T100.000
Kurucular iflletmeyi faaliyete geçirmek için ihtiyaçlar› olan 100.000 Türk liras›n› üç
ayr› kaynaktan sa¤lam›fl bulunmaktad›rlar. Toplam kayna¤›n 40.000 Türk Liras› ile makina, 5.000 Türk liras› ile ham madde sat›n ald›klar›n› varsayarsak bu ifllemlerden sonra iflletmenin durumu nedir? Sorunun cevab› basitçe afla¤›daki gibi gösterilebilir.
NELERE SAH‹B‹Z?
1. Nakit (Haz›r De¤erler)
2. Ham madde (Stok).
3. Makine (Maddi Duran Varl›k).
TOPLAM
= T55.000
= T5.000
= T40.000
= T100.000
}
}
AKT‹FLER
(VARLIKLAR)
K‹MLERE BORÇLUYUZ?
1. Ticari Bankaya (K›sa Vadili Borç)
= T15.000
2. Kalk›nma Bankas›na (Uzun Vadeli Borç) = T35.000
PAS‹FLER
3. Hissedarlara (Özsermaye)
= T50.000
(KAYNAKLAR)
TOPLAM
= T100.000
Yukar›da sundu¤umuz kaynak ve finansal sorumluluk kalemlerinin birleflik flekilde sunumu, en basit bir bilanço örne¤idir. fiöyle ki,
Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret Anonim fiirketi
03.02.2010 Tarihli Kurulufl Bilançosu
AKT‹FLER (VARLIKLAR)
1. Nakit (Haz›r De¤erler)
= T55.000
2. Ham madde (Stok)
= T5.000
3. Makine (Maddi Duran Varl›k)
= T40.000
AKT‹F (VARLIKLAR) TOPLAMI
= T100.000
PAS‹F (KAYNAKLAR)
1.Ticari Banka (K›sa Vadeli Ticari Borç)
= T15.000
2.Kalk›nma Bankas› (Uzun Vadeli Borç)
= T35.000
3.Hissedarlar (Özsermaye)
= T50.000
PAS‹F (KAYNAKLAR) TOPLAMI
= T100.000
Yukar›da basit olarak sundu¤umuz bilanço örne¤i iflletmenin 03.02.2010 tarihindeki finansal durumunu veya yap›s›n› gösteren statik (sabit) bir tablodur. Yukar›daki tablodaki aktifler, iflletmenin elindeki varl›klar› içermektedir. Bu varl›klar›n s›n›fland›r›lmas› k›sa vadeli ve uzun vadeli esasa göre yap›l›r. Bir y›l ve bir y›ldan daha k›sa sürede kullan›lacak varl›klar› dönen varl›klar; kullan›m ve/veya
tüketimleri bir y›ldan daha uzun dönemi kapsayan varl›klar› da duran varl›klar
alt›nda gösteririz.
Pasifler de iflletmenin finansal yükümlülüklerini ifade eder. ‹flletme d›fl›ndaki
üçüncü partiye olan sorumluluklar k›sa vadeli yabanc› kaynaklar ve uzun
vadeli yabanc› kaynaklar olarak iki grupta gösterilir. Bir y›l içinde ödenecek
borçlar k›sa vadeli yabanc› kaynaklar, bir y›ldan daha uzun süreye yay›lm›fl borç-
85
lar uzun vadeli yabanc› kaynaklar grubunda yer al›r. ‹flletmenin kendi ortaklar›na
olan sorumlulu¤u ise özkaynaklar (özsermaye) k›sm›nda yer al›r.
Konuyu gerçekçi aç›dan ve karfl›laflt›rmal› olarak görebilmek için 31.12.2010 ve
31.12.2011 tarihli bilançolardaki baz› rakamlar ve ait oldu¤u flirketin gerçek ismi ve
bilanço tarihi de¤ifltirilerek verilmifltir. Örnek iflletmemizin ad›n›n Ça¤dafl G›da
Malzeme Sanayi Ticaret Anonim fiirketi oldu¤unu varsayaca¤›z. fiirketin özet bilanço örne¤i afla¤›da sunulmufltur.
Tablo 4.1
ÇA⁄DAfi GIDA MALZEME SAN. T‹C. A.fi.
31 ARALIK 2010 VE 31 ARALIK 2011 YILLARI B‹LANÇOLARI
VARLIKLAR (AKT‹F)
I- DÖNEN VARLIKLAR
A. HAZIR DE⁄ERLER
C. T‹CAR‹ ALACAKLAR
E. STOKLAR
G. GELECEK AYLARA A‹T G‹DER VE GEL‹R TAHAKKUK.
H. D‹⁄ER DÖNEN VARLIKLAR
II DURAN VARLIKLAR
A. T‹CAR‹ ALACAKLAR
31. 12. 2010 31. 12. 2011
20.396.549
20.576.221
7.231
108.845
14.935.416
13.473.591
5.161.291
6.378.866
67.261
87.167
160.350
527.752
1.616.927
2.676.053
25.998
25.163
C. MAL‹ DURAN VARLIKLAR
236.906
236.906
D. NET MADD‹ DURAN VARLIKLAR
878.718
1.972.596
BRÜT DURAN VARLIKLAR
(-) B‹R‹KM‹fi AMORT‹SMANLAR
E. NET MADD‹ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
BRÜT MADD‹ OLMAYAN DUR. VAR.
2.028.075
3.313.36
-1.149.357
-1.340.780
302.789
281.921
735.395
798.443
-432.606
-516.522
H. D‹⁄ER DURAN VARLIKLAR
172.516
159.467
AKT‹F TOPLAMI
22.013.476
23.252.274
KAYNAKLAR (PAS‹F)
31.12. 2010 31.12. 2011
I-KISA VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR
18.933.831
18.269.539
A. MAL‹ BORÇLAR
7.928.240
9.228.128
B. T‹CAR‹ BORÇLAR
10.243.437
8.661.570
C. D‹⁄ER BORÇLAR
9.016
22.234
D. ALINAN AVANSLAR
232.785
42.165
F. ÖDENECEK VERG‹ VE D‹⁄ER YÜKÜMLÜKLER
496.350
209.312
G. BORÇ VE G‹DER KARfiILIKLARI
H. GELECEK AYLARA A‹T GEL‹R VE G‹DER TAHAKKUK
II- UZUN VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR
A. MAL‹ BORÇLAR
0
65.728
24.005
40.402
19.798
1.159.963
0
1.141.132
19.798
18.831
III- ÖZKAYNAKLAR
3.059.845
3.822.772
A. ÖDENM‹fi SERMAYE
B. T‹CAR‹ BORÇLAR
2.891.186
3.654.111
C. KÂR YEDEKLER‹
168.661
168.661
PAS‹F TOPLAMI
22.013.476
23.252.274
K›sa Vadeli Yabanc›
Kaynaklar: K›sa vadeli
yabanc› kaynaklar, en çok
bir y›l veya iflletmenin
normal faaliyet dönemi
sonunda ödenecek borçlar›
kapsar.
Uzun Vadeli Yabanc›
Kaynaklar: Kredi
kurumlar›ndan, sermaye
piyasas›ndan ve iflletmenin
iliflkide bulundu¤u üçüncü
kiflilerden sa¤lanan ve bir
y›ldan fazla vadeli olan
iflletme borçlar›n› kapsar.
Özkaynaklar: ‹flletme sahip
veya ortaklar›n›n bilanço
tarihinde iflletmeye yapm›fl
olduklar› sermaye
yat›r›mlar›n›n tutar›n›
gösteren ödenmifl sermaye
ile sermaye yedekleri ve kâr
yedekleridir. Ülkemiz
bilançosunda özsermaye
k›sm›nda ilave olarak, varsa
geçmifl y›llar kârlar›, geçmifl
y›llar zararlar› ve dönemin
net kâr veya zarar›n› kapsar.
86
Gelir Tablosu
‹flletmenin kuruluflundan veya mali hesap dönemi sonundan itibaren iflletme faaliyetleri ilerledikçe iflletme mamul veya hizmet üretiminde bulunup, bunlar› müflteriye nakit veya kredili olarak satar. Sat›fl›n amac› gelir veya kâr elde etmektir. Ancak
bu ifllemler sürerken birçok fley olmufltur. Neler olmufltur önce bunlar› görelim.
NELER OLMUfiTUR?
1. Üretim maliyetleri oluflmufltur.
2. ‹flletme masraflar› olmufltur.
3. Sat›fllardan veya di¤er faaliyetlerden gelirler elde edilmifltir.
4. Faaliyetlerden net kâr veya zarar elde edilmifltir.
Yukar›da s›ralad›¤›m›z bu bilgileri belli bir dönemi kapsayacak flekilde düzenli
olarak gösteren tabloya Gelir Tablosu diyoruz. Gelir Tablosunun bafl›nda Bilançoda oldu¤u gibi iflletmenin ismi, tablonun türü ve içerdi¤i dönem gösterilir. Gelir
tablosunun ilk kalemini sat›fllar oluflturur. Daha sonra sat›fllar›n maliyeti ve di¤er
giderler yer al›r. Gelir tablosunun son kalemini Dönem Net Kâr› veya Zarar› oluflturur. Gelir tablosu, bilançodan zaman dilimi aç›s›ndan farkl›d›r. Bilanço iflletmenin 31.12.2011 gibi belli bir tarihteki finansal durumunu özetler. Gelir tablosu ise
bilançodan farkl› olarak iflletmenin bir y›l, alt› ay gibi belli bir dönemi kapsayan faaliyetlerinin sonucunu özetler.
SIRA S‹ZDE
2
Bilanço, gelir
tablosu
SIRA
S‹ZDEve nakit ak›m tablosu aras›ndaki farklar› araflt›r›n›z.
fiirketin gerçek ismi ve baz› rakamlar› de¤ifltirilerek verilen Ça¤dafl G›da MalzeÜ fi Ü N E L ‹Anonim
M
me Sanayi DTicaret
fiirketinin, 01.01.2011-31.12.2011 dönemine ait özet gelir tablosu afla¤›da sunulmufltur.
S O R U
S O R U
Tablo 4.2
ÇA⁄DAfi GIDA MALZEME SAN. T‹C. A.fi.
01.01.2011-31.12.2011 DÖNEM‹ GEL‹R TABLOSU
D‹KKAT
D‹KKAT
A- BRÜT SATIfiLAR
Brüt Sat›fllar: ‹flletmenin
SIRAfaaliyetleri
S‹ZDE
esas
çerçevesinde sat›lan mal ya
da hizmetler karfl›l›¤›nda
al›nan ya da tahakkuk
AMAÇLARIMIZ
ettirilen toplam de¤erleri
kapsar.
B- SATIfiLARDAN
‹ND‹R‹MLER (-)
SIRA S‹ZDE
N N
Faaliyet Giderleri: ‹flletmenin
K ‹ faaliyeti
T A Pile ilgili
esas
bulunan ve üretim
maliyetlerine yüklenmeyen
araflt›rma ve gelifltirme
sat›fl
Tgiderleri;
E L E V ‹ Zpazarlama,
YON
ve da¤›t›m giderleri ve genel
yönetim giderlerinden oluflan
hesap grubudur.
‹NTERNET
38.524.575
1.594.065
C- NET SATIfiLAR
36.930.510
D- SATIfiLARIN MAL‹YET‹ (-)
26.556.457
BRÜT SATIfi KÂRI VEYA ZARARI
10.374.053
AMAÇLARIMIZ
E- FAAL‹YET G‹DERLER‹ (-)
8.301.664
K ‹ TKÂRI
A P VEYA ZARARI
ESAS FAAL‹YET
2.072.389
F- D‹⁄ER FAAL‹YET. OLA⁄AN GEL‹R VE KÂRLAR
1.633.618
G- D‹⁄ER FAAL‹YET. OLA⁄AN G‹DER VE ZARARLAR (-)
1.166.508
H- F‹NANSMAN G‹DERLER
2.334.827
TELEV‹ZYON
FAAL‹YET KÂRI VEYA ZARARI
I- OLA⁄AN DIfiI GEL‹R VE KÂRLAR
‹NTERNET
J- OLA⁄AN DIfiI G‹DER VE ZARARLAR (-)
204.672
8.039
139.922
DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI
72.789
VERG‹ (%20) (-)
14.558
DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI
58.231
87
Yukar›da k›saca aç›klad›¤›m›z bilanço ve gelir tablosu tahakkuk esas›na göre haz›rlanm›fl tablolard›r. Nakit ak›fl tablosu, bilanço ve gelir tablosunu birlefltirerek firman›n nakit ak›fl yap›s›n› gösteren bir tablodur. ‹flletmenin faaliyet bölümlerine göre haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu bilanço, gelir tablosu, net çal›flma sermayesi de¤iflim tablolar› bilgilerini bir arada sunabilme özelli¤ine sahip olmas› nedeniyle son
y›llarda önemli bir tablo olarak ortaya ç›km›flt›r. Gerek uygulamaya gerekse son
y›llarda yay›nlanm›fl muhasebe ve finans kitaplar›na bakt›¤›m›zda fon ak›m tablosu, çal›flma sermayesi kaynak ve kaynak kullan›m tablosu, net çal›flma sermayesi
de¤iflim tablosu, çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu yerini nakit ak›fl tablosuna b›rakm›fl bulunmaktad›r.
Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an
Gelir ve Kârlar: ‹flletmenin
esas faaliyeti d›fl›nda
ifltiraklerden ve ba¤l›
ortakl›klardan elde edilen
temettü geliri ile faiz ve
di¤er temettü gelirleri,
temerrüt faizleri, kambiyo
kârlar›, kira gelirleri, menkul
k›ymet sat›fl kârlar› gibi
di¤er faaliyetlerden elde
edilen ola¤an gelir ve
kârlardan oluflur.
NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹
Nakit Ak›fl Tablosu
‹flletme Faaliyet Yap›s›na Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu ‹çeri¤i
Nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›, yukar›da örnek olarak verdi¤imiz tahakkuk
esas›na göre haz›rlanan bilanço ve gelir tablosunun nakde dönüfltürülmesi olay›d›r. Nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›na geçmeden önce iflletmenin nakit girifl ve
ç›k›fllar›n›n de¤iflik bak›mlardan s›n›fland›rarak vermekte yarar vard›r. Herhangi bir
iflletme faaliyetinin nakit girifl ve ç›k›fllar›n›n genel olarak gruplanmas›n› afla¤›daki
gibi verebiliriz:
A. Ola¤an ‹flletme Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri ve Ç›k›fllar›
Ola¤an ‹flletme Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri
Mal Sat›fl› ve Müflteri Hizmetlerinden Sa¤lanan Nakit Giriflleri
Borç ve Faiz Tahsilatlar›
Temettü Gelirleri
Ola¤an ‹flletme Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Ç›k›fllar›
Maafl ve Ücret Ödemeleri
Borç ve Faiz Ödemeleri
Nakit Esasl› Faaliyet Giderleri
Vergi Ödemeleri
B. ‹flletme Yat›r›m Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri Ve Ç›k›fllar›
Yat›r›m Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Girifller
Nakit Karfl›l›¤› Sabit K›ymet Sat›fl›
Nakit Karfl›l›¤› Menkul De¤er Sat›fl›
Yat›r›m Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Ç›k›fllar
Nakit Karfl›l›¤› Sat›n Al›nan Sabit De¤erler
Nakit Karfl›l›¤› Menkul De¤er Al›fl›
C. ‹flletme Finansman Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri ve Ç›k›fllar›
Finansman Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri
Sermaye Art›fl›ndan Sa¤lanan Nakit Giriflleri
K›sa ve Uzun Vadeli Borçlardaki Art›fllar
Finansman Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Ç›k›fllar›
‹flletmenin Kendisine Ait Hisse Senetlerinin Nakit Karfl›l›¤› Sat›n al›nmas›
K›sa ve Uzun Vadeli Borç Ödemeleri
Temettü Ödemeleri
Finansman Giderleri:
‹flletmenin borçland›¤›
tutarlarla ilgili olarak
katlan›lan ve varl›klar›n
maliyetine eklenmemifl
bulunan faiz, kur farklar›,
kredi komisyonlar› ve benzeri
di¤er giderleri kapsar.
Ola¤and›fl› Gelir ve Kârlar:
‹flletmenin ola¤an
faaliyetlerinden ba¤›ms›z
olan ve bu nedenle ar›zi
nitelik tafl›yan duran
varl›klar›n sat›fllar›ndan elde
edilen kârlar ile ola¤and›fl›
olay ve geliflmeler nedeniyle
ortaya ç›kan gelir ve kârlar›n
yer ald›¤› hesap grubudur.
88
Yukar›da belirtilen nakit girifl ve ç›k›fl kalemlerini, gelir tablosunun ilk rakam›n› oluflturan sat›fl rakam›ndan hareket ederek tespit edebiliriz. Nakit ak›fl tablosunun bu flekilde haz›rlanmas›na “Do¤rudan (direkt) Yöntem” denilir. Do¤rudan
yöntemle haz›rlanan nakit ak›fl tablosunun ilk bölümünü oluflturan iflletme faaliyetlerinin en önemli kalemi “sat›fllardan elde edilen nakit” tutar›d›r. Do¤rudan yöntemle haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosunun özelli¤i, nakit hesab›n›n gelir tablosunun
üst ana kalemi olan sat›fl geliriyle bafllamas›ndan kaynaklanmaktad›r. E¤er nakit
ak›fl tablosunun düzenlenmesi gelir tablosunun son kalemi olan “net kârla” bafllanarak yap›l›rsa bu tür nakit ak›fl tablosuna “Dolayl› (endirekt) Yöntem” ile haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu denilir. Bu iki yöntemle haz›rlanan tablolar›n tek fark› Dönem Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Ak›fl›n›n hesaplanmas›ndan gelmektedir. Yat›r›m
ve finansman faaliyetleri nedeniyle nakit ak›fl bölümleri her iki yöntemde de ayn›d›r. Kitab›m›zda nakit ak›fl tablosu haz›rlanmas› ve analizini dolayl› yöntem kullanarak aç›klayaca¤›z.
SIRA S‹ZDE
3
SIRA S‹ZDE
“Türkiye Muhasebe
Standard› 7 (TMS 7) Nakit Ak›fl Tablolar›” Standard›na göre nakit ak›fl
tablosunun hangi yönteme göre haz›rlanaca¤›n› araflt›r›n›z.
Tablo 4.3
Nakit Giriflleri ve
S O R U
Ç›k›fllar›n›n
Gruplanmas›
Kaynak:
D ‹ K K A TGitman,
2012, S.119-123
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
NAK‹T G‹R‹fiLER‹
(NAK‹T KAYNAKLARI)
NAK‹T ÇIKIfiLARI
(NAK‹T KULLANIMLARI)
Dönem Sonu Net Kâr
Dönem Sonu Net Zarar
Amortismanlar ve Nakit Ç›k›fl›
Gerektirmeyen
D ‹ K K A T Di¤er Kalemler
Temettü Ödemeleri
Aktif Kalemlerdeki Azalma
Aktif Kalemlerdeki Art›fllar
Pasif
Kalemlerdeki
Art›fllar
SIRA
S‹ZDE
Pasif Kalemlerdeki Azal›fllar
Nakit Hisse Senedi ‹hrac›
Hisse Senedi Al›fllar›
S O R U
N N
AMAÇLARIMIZ
Yukar›da verdi¤imiz nakit girifl ve ç›k›fllar› gruplamas›n› dikkate alarak kapsaml› nakit ak›fl tablosunun kapsam› dolayl› yöntemle afla¤›daki gibidir
K ‹ T A P
‹fiLETME OLA⁄AN DÖNEM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI:
Net Kâr
TELEV‹ZYON
Net Kâr Nakit Düzeltme Kalemleri
+ Amortismanlar ve Nakit Ç›k›fl› ‹çermeyen Masraflar
+ Ticari Alacaklarda Net Azal›fllar
‹NTERNET
+ Ticari Borçlarda Net Art›fllar
+ Borç Gider Karfl›l›¤› Art›fl›
+ Kredili Müflterilerden Sat›fl Fazlas› Al›nan Avans
+ Di¤er Dönen Varl›klarda Azal›fl
+ Di¤er Dönen Varl›klarda Art›fl
(-) Ticari Alacaklarda Net Art›fllar
(-) Stoklarda Art›fl
(-) Ticari Borçlarda Net Azal›fllar
(-) Borç Gider Karfl›l›¤› Azal›fllar
(-) Kredili Müflterilerden Al›fl Fazlas› Verilen Avans
(-) Di¤er Dönen Varl›klarda Art›fl
‹fiLETME OLA⁄AN DÖNEM FAAL‹YETLER‹NDEN SA⁄LANAN NET NAK‹T AKIMI
‹fiLETME YATIRIM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI:
+ Maddi Duran Varl›k Sat›fl›
+ Nakit Karfl›l›¤› Menkul De¤er Sat›fl›
(-) Maddi Duran Varl›k Yat›r›m›
(-) Nakit Karfl›l›¤› Menkul De¤er Al›m›
‹fiLETME YATIRIM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI
‹fiLETME F‹NANSMAN FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI:
+ K›sa Vadeli Borçlarda Art›fl (Ticari Borçlar Hariç)
+ Uzun Vadeli Borçlarda Art›fl (Ticari Borçlar Hariç)
+ Uzun Vadeli Alacaklarda Azal›fl (Ticari Alacaklar Hariç)
+ Hisse Senedi ‹hraç Primi
(-) Sat›c›lara Kredi Al›m Fazlas› Yap›lan Ödemeler
(-) Uzun Vadeli Borçlarda Azal›fl (Ticari Borçlar Hariç)
(-) Uzun Vadeli Alacaklarda Art›fl (Ticari Alacaklar Hariç)
(-) Temettü Ödemeleri
‹fiLETME F‹NANSMAN FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI
= TOPLAM NET NAK‹T AKIfiINDA ARTIfi (AZALIfi)
= DÖNEM SONU NAK‹T VE NAK‹T Efi DE⁄ERL‹ KALEMLER ARTIfi (AZALIfi)
Faaliyetsel Yap›ya Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu Haz›rlanmas›
ve Örne¤i
Nakit ak›fl tablosu haz›rlayabilmek için yukar›da verdi¤imiz örnek firmam›z›n
bilanço ve gelir tablosu bilgilerini de¤erlendirerek dolayl› yöntemle nakit ak›fl tablosunu haz›rlayabiliriz. Bunun için önce örnek iflletmemizin son dönem gelir tablosundaki net kâr rakam›n›, haz›rlad›¤›m›z nakit ak›fl tablosundaki en üst sat›ra yazar›z. Nakit ak›fl tablosu her iki dönem aras›ndaki nakit hareketini verdi¤i için örnek iflletmemizin 31.12.2010 ve 31.12.2011 tarihli bilanço kalemleri aras›ndaki
farklar› hesaplar›z. Hesaplam›fl oldu¤umuz farklar› nakit ak›fl tablosundaki yerlerine koyarak nakit ak›fl tablomuzu haz›rlar›z.
89
90
Tablo 4.4
ÇA⁄DAfi GIDA MALZEME SAN. T‹C. A.fi. B‹LANÇO KALEMLER‹NDEK‹
DE⁄‹fi‹MLER
VARLIKLAR (AKT‹F)
I- DÖNEN VARLIKLAR
A HAZIR DE⁄ERLER
C T‹CAR‹ ALACAKLAR
E STOKLAR
G GELECEK AYLARA A‹T G‹DER VE
GEL‹R TAHAKKUK
H D‹⁄ER DÖNEN VARLIKLAR
II- DURAN VARLIKLAR
A T‹CAR‹ ALACAKLAR
31.12.2010
20.396.549
31.12.2011
FARK
20.576.221
179.670
7.231
108.845
101.614
14.935.416
13.473.591
(1.461.825)
5.161.291
6.378.866
1.217.575
67.261
87.167
19.906
160.350
527.752
367.402
1.616.927
2.676.053
1.059.126
25.998
25.163
(835)
C MAL‹ DURAN VARLIKLAR
236.906
236.906
0
D NET MADD‹ DURAN VARLIKLAR
878.718
1.972.596
1.093.878
2.028.075
3.313.376
1.285.301
BRÜT DURAN VARLIKLAR
(1.149.357)
(1.340.780)
191.423
E NET MADD‹ OLMAYAN DURAN
VARLIKLAR
302.789
281.921
(20.868)
BRÜT MADD‹ OLMAYAN DUR.VAR.
735.395
798.443
63.048
(432.606)
(516.522)
83.915
172.516
159.467
(13.049)
22.013.476
23.252.274
1.238.796
18.933.831
18.269.539
(664.290)
H D‹⁄ER DURAN VARLIKLAR
AKT‹F TOPLAMI
KAYNAKLAR (PAS‹F)
III- KISA VADEL‹ YABANCI
KAYNAKLAR
A MAL‹ BORÇLAR
7.928.240
9.228.128
1.299.888
B T‹CAR‹ BORÇLAR
10.243.437
8.661.570
(1.581.867)
C D‹⁄ER BORÇLAR
9.016
22.234
13.218
D ALINAN AVANSLAR
232.785
42.165
(190.620)
F ÖDENECEK VERG‹ D‹⁄ER
YÜKÜMLÜKLER
496.350
209.312
(287.038)
0
65.728
65.728
24.005
40.402
16.397
19.798
1.159.963
1.140.165
0
1.141.132
1.141.132
19.798
18.831
(967)
V- ÖZKAYNAKLAR
3.059.845
3.822.772
762.925
A ÖDENM‹fi SERMAYE
G BORÇ VE G‹DER KARfiILIKLARI
H GELECEK AYLARA A‹T GEL‹R VE
G‹DER TAHAKKUK.
IV-UZUN VADEL‹ YABANCI
KAYNAKLAR
A MAL‹ BORÇLAR
B T‹CAR‹ BORÇLAR
2.891.186
3.654.111
762.925
C KÂR YEDEKLER‹
168.661
168.661
0
PAS‹F TOPLAMI
22.013.476
23.252.274
1.238.796
91
Buradaki çal›flmam›zda nakit ak›fl tablosunu kapsaml› olarak haz›rlayabilmek
için firmaya ait tüm verilere ulaflmam›z mümkün olmad›¤› ve çal›flman›n kapsam›
aç›s›ndan daha fazla detaya giremeyece¤imizden, nakit ak›fl tablosunu haz›rlarken
tüm bilanço kalemlerinin net nakit hareketini içerdi¤ini varsayarak örne¤imizi haz›rlam›fl bulunmaktay›z. Okuma parças›nda uygulamada faydalan›lmas› aç›s›ndan,
kapsaml› bir anlat›mla nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda dikkat edilmesi gereken özellik gösteren bilanço ve gelir tablosu kalemleri ile ilgili anlat›mlar verilmifltir. K›sacas› nakit ak›fl tablosunu haz›rlarken dikkat edece¤imiz nokta, bilanço
ve gelir tablosunda yer alan nakit içerikli olmayan kalemlerin ay›klanmas› ifllemidir. Bizim örnek firmam›z›n finansal tablolar›nda bu ay›klama ifllemlerinin yap›ld›¤›n› varsayarak haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu örne¤i afla¤›da sunulmufltur.
ÇA⁄DAfi GIDA MALZEME SAN. T‹C. A.fi. 01.01.2011 - 31.12.2011 DÖNEM‹
NAK‹T AKIM TABLOSU
‹fiLETME OLA⁄AN DÖNEM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI:
Dönem Net Kâr
58.231
Net Kâr Nakit Düzeltme Kalemleri:
+ Amortismanlar ve Nakit Ç›k›fl› ‹çermeyen Masraflar
275.338
+ Ticari Alacaklarda Net Azal›fllar
1.461.825
+ Mali Borçlarda Net Art›fllar
1.299.888
+ Di¤er Borçlarda Art›fl
13.218
+ Gelecek Y›llara Ait Gelir ve Gider Tahakkuk Art›fl›
16.397
(-) Stoklarda Art›fl
(1.217.575)
(-) Ticari Borçlarda Net Azal›fllar
(1.581.867)
(-) Gelecek Y›llara Ait Gelir Tahakkuklar›
(19.906)
(-) Di¤er Dönen Varl›klarda Art›fl
(367.402)
(-) Al›nan Avanslarda Azal›fl
(190.620)
(-) Ödenecek Vergi ve Di¤er Yükümlülüklerde Azal›fl
(287.038)
(-) Borç Gider Karfl›l›¤› Azal›fllar
(65.728)
‹fiLETME OLA⁄AN DÖNEM FAAL‹YETLER‹NDEN
SA⁄LANAN NET NAK‹T
(605.239)
‹fiLETME YATIRIM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T
AKIMI:
(-) Brüt Maddi Duran Varl›k Art›fl›
(-) Brüt Maddi Olmayan Duran Varl›k Art›fl›
+ Di¤er Duran Varl›klar Azal›fl›
(1.285.301)
(63.048)
13.049
‹fiLETME YATIRIM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T
AKIMI
(1.335.300)
‹fiLETME F‹NANSMAN FAAL‹YETLER‹ NET
NAK‹T AKIMI:
+ Özkaynak Nakit Art›fl›
+ Mali Borçlarda Art›fl
(-) Uzun Vadeli Borçlarda Azal›fl (Ticari Borçlar Hariç)
+ Uzun Vadeli Alacaklarda Azal›fl (Ticari Alacaklar Hariç)
762.925
1.141.132
(967)
835
‹fiLETME F‹NANSMAN FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T
AKIMI
1.903.925
TOPLAM NET NAK‹T AKIfiINDA ARTIfi (AZALIfi)
36.614
DÖNEM SONU NAK‹T VE NAK‹T Efi DE⁄ER‹
KALEMLER ARTIfi (AZALIfi)
36.614
Tablo 4.5
92
Bilanço ve gelir tablosu verileri kullan›larak nakit içerikli olmayan ifllemlerde
gerekli düzeltmeler yap›ld›ktan sonra gerek do¤rudan yöntemle gerekse dolayl›
yöntemle haz›rlanan nakit ak›fl tablosu, iflletmenin tahakkuk esas›na göre muhasebelefltirdi¤i ifllemleri nakit esas›na dönüfltürmüfl olur. Nakit esasl› ifllemler tablosu
fleklinde kabul edebilece¤imiz nakit ak›fl tablosu, iflletmenin likidite, verimlilik ve
de¤er yaratma potansiyelini göstermesi aç›s›ndan analitik bir birlefltirici özelli¤e sahiptir. Yani nakit ak›fl tablosundaki bilgiler de¤erlendirilerek, iflletmenin finansal
baflar›m yap›s›; likidite, kârl›l›k, verimlilik ve de¤er yaratma potansiyeli bak›m›ndan birlikte analiz edilebilir. Bu nedenle nakit ak›fl tablosu daha önce kullan›mda
olan fon ak›m tablosu, iflletme sermayesi kaynak ve kaynak kullan›m tablosu, net
iflletme sermayesi de¤iflim tablosu, iflletme sermayesi analiz tablosunun görevini
birlikte ve daha etkin flekilde yapm›fl olur.
‹flletmelerin Finansal Baflar›mlar›n›n Ölçülmesinde
Faaliyetsel Yap›ya Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl
Tablosunun Analizi
Yukar›da sundu¤umuz iflletmenin faaliyet bölümlerine göre haz›rlanm›fl nakit ak›fl
tablosu, iflletmenin likiditesini, kârl›l›¤›n› ve de¤er yaratma potansiyelini ayr› ayr›
ve birlikte gösterme aç›s›ndan önemli bir tablodur. Bu bölümdeki analizler, örnek
olarak haz›rlad›¤›m›z Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi ve Ticaret Anonim fiirketi nakit ak›fl tablosu bilgileriyle yap›lacakt›r. Analize bafllamadan önce belirtmek gerekir ki etkin bir finansal analiz, firman›n endüstri standartlar› ve firman›n de¤iflik dönemler aras›ndaki verilerinin karfl›laflt›r›lmas› ile mümkündür. Ancak çal›flmam›zda
analizimiz, sadece 31.12.2010 ve 31.12.2011 y›llar› bilanço ve 31.12.2011 dönemi
gelir tablosu bilgilerinden haz›rlam›fl oldu¤umuz 01.01.2011-31.12.2011 dönemine
ait nakit ak›fl tablosu bilgilerine dayal› olacakt›r.
‹flletmenin nakit ak›fl analizleri, nakit ak›fl tablosu rakamlar›n›n içeri¤ine bak›larak yap›laca¤› gibi bu rakamlar kullan›larak gelifltirilen oranlar (rasyolar) yöntemiyle de yap›lacakt›r. Nakit ak›fl analizini; oranlar kullanmadan önce, nakit ak›fl
tablosunun genel bilgilerini kullanarak örnek firmam›z için yapabiliriz.
Nakit ak›fl tablosunun birinci ana kalemini oluflturan dönem faaliyetlerinden elde edilen net nakit ak›fl›, iflletmenin ola¤an faaliyetlerinin devam› için gereklidir.
Bu kalem gelecek dönemlerde iflletmenin gelir (kaynak) yaratma potansiyelini de
yans›tt›¤› için, tablonun en önemli kalemi olarak yorumlanabilir. Ola¤an dönem faaliyetlerinden sa¤lanan net nakit miktar›na bakt›¤›m›zda, bu miktar›n negatif
T605.239 oldu¤unu görürüz. Bu rakam iflletmenin dönem faaliyetlerinden elde etti¤i nakit girifllerinin dönem faaliyetleri için kulland›¤› nakit ihtiyac›n› karfl›lamad›¤›n› gösterir. ‹flletme 2011 döneminde T605.239 nakit aç›¤› vermifltir. Di¤er bir ifade ile örnek iflletmemizin dönem faaliyetlerinden elde etti¤i nakit kaynaklar, kaynak kullan›mlar›na göre T605.239 daha azd›r. K›saca, iflletme ola¤an dönem faaliyetlerini kendi yaratt›¤› nakit giriflleri ile karfl›layamamaktad›r. Bu durumda iflletme
dönem ola¤an faaliyetlerini sürdürebilmek için di¤er firma d›fl› nakit kaynaklar›
de¤erlendirmektedir.
Nakit ak›fl tablosu nakit analizlerinde ayr›ca de¤erlendirilmesi gereken di¤er bir
faaliyet bölümü de yat›r›m faaliyetlerinden do¤an nakit hareketidir. Yat›r›m faaliyetleri nakit ak›fl analizi ile minimum maddi varl›k yat›r›mlar›n›n cari dönem amortisman giderlerine eflit olup olmad›¤›n› tespit ederiz. Yat›r›m gruplamas› ile maddi
varl›k yat›r›m finansman›n›n, faaliyetlerden elde edilen kaynaklarla m› yoksa borç
kaynaklar›yla m› sa¤land›¤›n› ortaya koyabiliriz. Örne¤imizde, cari dönem amortis-
man gideri büyüklü¤ü T275.338’dir. Toplam net yat›r›m nakit miktar› ise negatif
T1.335.300’dir. (Dönem içi maddi ve maddi olmayan toplam varl›k art›fl miktar›
T1.335.300’dir.) ‹flletme, dönem amortisman gideri büyüklü¤ünden daha fazla yat›r›mda bulunmufltur. Yat›r›m net nakit ak›fl miktar›na göre firma, varl›klar›nda yüksek bir art›fl yapm›flt›r. ‹lginç olan nokta, ola¤an dönem faaliyetlerini kendi yaratm›fl oldu¤u nakit kaynaklarla karfl›layamayan firman›n faaliyet nakit aç›¤›n›n iki
kat›ndan fazla yat›r›m art›fl›nda bulunmas›d›r. Bu da firman›n 2011 döneminde net
nakit aç›¤›n›n;
T605.239 + T1.335.300 = T1.940.539 oldu¤unu gösterir.
Nakit ak›fl tablosundaki üçüncü bölüm, finansman faaliyetleri nakit hareketine
ayr›lm›flt›r. Bu bölümde göze çarpan hareket, do¤al olarak daha önceki iki bölümdeki nakit aç›¤›n›n finansman› için gereken art›fl miktar›d›r. ‹flletme finansman faaliyetleri net nakit ak›fl miktar› toplam T1.903.925’dir. Firma, nakit aç›¤›n›, finansman kaynaklar›n› harekete geçirerek karfl›lam›flt›r. Finansman nakit ak›fl›n›n en
yüksek kalemini, T1.141.132 ile mali borçlardaki art›fl oluflturmufltur. ‹flletme temettü d›fl›nda önemli bir finansman faaliyetinde bulunmam›flt›r. Bunun nedeni, iflletmenin iç kaynak yöntemiyle elde etti¤i kaynak yeterlili¤i olabilir. Firman›n nakit ak›fl tablosu, firman›n nakit aç›¤›nda oldu¤unu ve faaliyetlerini büyük oranda
borç finansman› ile karfl›lad›¤›n› gösterir.
Nakit Ak›fl Tablosu Alternatif Aç›klanmas› ve Analizi
Firma Ola¤an Faaliyetinden Elde Edilen Nakit Ak›fl Mevcudunun Tespiti
Nakit ak›fl tablosunun birinci bölümünü firman›n ürün ve hizmet sat›fllar›ndan elde etti¤i faaliyet nakit ak›fllar› oluflturur. Firman›n nakit ak›fl analizini daha sistematik olarak analiz etmek ve faaliyetten elde edilen nakit ak›fl›n› (operasyon nakit
ak›fl›n›) farkl› bir boyuttan hesaplamak için, firman›n Dönem Faaliyetinden Elde
Etti¤i Kâr miktar›n› formüle ederek afla¤›daki gibi tan›mlayabiliriz (Gitman and
Zutter, 2012, s.121-123).
Vergi Sonras› Faaliyet Net Kâr› (VSFNK) = Faiz ve Vergi Öncesi Kâr (FVÖK) ×
(1- Vergi Oran› (T))
VSFNK = FVÖK × (1- T)
Bu eflitli¤i kullanarak, firman›n faaliyetten elde etti¤i nakit tutar›n›, vergi sonras› faaliyet net kâr formülünü yeniden yazarak afla¤›daki gibi tan›mlayabiliriz:
Firma Ola¤an Faaliyetinden Elde Edilen Nakit Ak›fl Miktar› (OFNA) = Vergi Sonras› Faaliyet Net Kâr› (VSFNK) + Amortisman Giderleri
Yukar›daki VSFNK formülünü kullanarak eflitli¤i yeniden yazar›z.
OFNA = FVÖK × (1 - T) + Amortisman Giderleri
Örnek firmam›z›n 2011 gelir tablosu verilerini kulland›¤›m›zda, firman›n 2011
y›l› sonu faaliyet nakit ak›fl›n› T2.306.937 olarak hesaplar›z. fiöyle ki;
OFNA = FVÖK × (1- T) + Amortisman Giderleri
OFNA = 2.539.499 (1- 0,20) + 275.338
OFNA = T2.306.937
93
94
Firma Serbest Nakit Mevcudunun Tespiti
Firma serbest nakit ak›fl miktar›, firma dönem sonu faaliyet nakit ak›fl miktar› ile
net duran varl›k yat›r›mlar› ve net çal›flma sermaye yat›r›m fark›n› ifade eder.
Serbest Nakit Mevcudu (SNM) = Ola¤an Faaliyetinden Elde Edilen Nakit Ak›fl
Miktar› (OFNA) - (Duran Varl›k Yat›r›mlar› (DVY) + Net Çal›flma Sermaye Yat›r›mlar› (NÇSY))
SNM = OFNA- (DVY + NÇSY)
Eflitli¤i açt›¤›m›zda,
SNM = FVÖK × (1- T) + Amortisman Giderleri - (DVY + NÇSY)
Duran varl›k yat›r›mlar› (DVY), iki dönem aras›ndaki maddi duran varl›klardaki net de¤iflim miktar› ile amortisman giderleri toplam›d›r.
2011 Y›l› DVY = T1.348.348.
Tablo 4.6
Net Maddi Duran Varl›klar ve Net Maddi
Olmayan Duran Varl›klar
2011 Y›l›
T2.254.517
(-) 2010 Y›l›
(T1.181.507 )
NET DE⁄‹fi‹M M‹KTARI
T1.073.010
+ 2011 Dönemi Toplam Amortisman Giderleri + T275.338
2011 YILI TOPLAM VARLIK MADD‹ VE
MADD‹ OLMAYAN DURAN VARLIK
YATIRIMLARI
T1.348.348
Yukar›daki hesaplamada firma yat›r›mlar›ndaki net art›fllar amortismanlardan
fazlad›r. Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta; hesaplamada e¤er de¤iflim art›fl yerine azal›flla sonuçlanm›fl olsayd› ve bu net maddi varl›klardaki azal›fl miktar›
amortisman giderlerinden daha küçük olsayd›, bu durum firman›n net maddi varl›klar›n› azaltarak nakde çevirdi¤i anlam›na gelecektir.
Serbest nakit mevcudunun tespiti için de¤erlendirilen eflitlikteki NÇSY, firman›n dönen varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n de¤iflim miktarlar›n›n fark›na eflittir. Bu de¤eri, firman›n iki dönem aras›ndaki dönen varl›k de¤iflim büyüklü¤ü ile firman›n iki dönem aras›ndaki k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n de¤iflim büyüklü¤ü aras›ndaki fark› bularak hesaplar›z.
2010-2011 DÖNEN VARLIKLAR FARKI = 20.576.221 - 20.396.549
KISA VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR FARKI = 18.269.539 - 18.933.831
NET ÇALIfiMA SERMAYE YATIRIM TUTARI (NÇSY)
= T179.672
= (T664.292)
= (T484.620)
Yukar›da hesaplad›¤›m›z de¤erleri serbest nakit miktar› eflitli¤imizdeki yerlerine koydu¤umuzda firman›n serbest nakit mevcudunu buluruz.
SNM = FVÖK × (1 - T) + Amortisman Giderleri - (DVY + NÇSY)
SNM = 2.539.499 (1 - 0,20) + 275.338 - (1.348.348 + 484.620)
= 2.306.937 - (1.348.348 + 484.620)
= T1.443.209
Gitman ve Zutter (2012)’in firma serbest nakit mevcudu de¤erlendirmesine göre örnek iflletmemizin 2011 dönemi yaratm›fl oldu¤u serbest nakit mevcudu
T1.443.209’dir.
‹flletmelerin Finansal Baflar›mlar›n›n Ölçülmesinde
Faaliyetsel Yap›ya Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu
Oranlar›n›n Kullan›m›
Yukar›da genel hatlar› ile analiz etmeye çal›flt›¤›m›z iflletmenin nakit hareketi daha
sa¤l›kl› ve doyurucu olarak nakit ak›fl tablosu oranlar› yard›m›yla analiz edilebilir.
Çal›flmada kullan›lan oranlar Giacomino ve Mielke’nin (Giacomino, D. E., Mielke,
D. E., May 1988. s.54-57) çal›flmas›ndan uyarlanm›flt›r.
Nakit Ak›fl Oranlar›n›n Yorumu
Nakit ak›fl tablosu bilgileri kullan›larak hesaplanan oranlar “Kazanç Kalitesi Nakit
Ak›fl Oranlar›”, “Finansal Yönetim Nakit Ak›fl Oranlar›”, “Zorunlu Nakit Ak›fl Oranlar›”, “Takdiri Nakit Ak›fl Oranlar›” fleklinde dört bafll›k alt›nda afla¤›da yorumlar› ile
birlikte verilmifltir.
Kazanç Kalitesi ile ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar›
Faaliyet Nakit Endeksi (FNE) = Net Dönem Kâr› / Dönem Faaliyetlerinden Elde
Edilen Net Nakit Miktar›
FNE = 58.231 / -605.239 = -0,10
Örnek firmam›z›n dönem net kâr›n› dönem faaliyetlerinden elde edilen negatif
net nakit ak›fl›na böldü¤ümüzde sonuç oldukça düflük ç›km›flt›r. Bu da net kâr›m›z›n negatif faaliyetten elde edilen nakit miktar›n›n yüzde alt›s›n› (%6) karfl›l›yor anlam› tafl›r.
Yat›r›m Yenileme Oran› (YYO)= Brüt Maddi Duran Varl›k Yat›r›mlar› / Net
Maddi Duran Varl›k Amortismanlar›
YYO =1.285.301 / 191.423 = 6,71
Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit Kaynak Bafl›na Düflen Maddi Varl›k
Yat›r›m› (KBDMVY) = Brüt Maddi Duran Varl›k Yat›r›mlar› / Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit
KBDMVY = 1.285.301/ -605.239 = - 2,12
Negatif 2,12 sonucuna göre dönem faaliyetleri, yat›r›ma harcanabilecek nakit
yaratmam›flt›r.
Nakit Ak›fl Yeterlilik Oran› (NAYO) = Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net
Nakit / (Brüt Maddi Duran Varl›k Yat›r›mlar› + Temettüler + Toplam Borç Ödemeleri + Stok Art›fl›)
NAYO = -605.239 /(1.285.301 + 967)
= T-605.239 / 1.286.268 = -0,47
Kazanç Kalitesi ile ilgili nakit ak›fl›n›n analizinde kullan›lan oranlardan birincisi
faaliyet nakit endeksi olarak hesaplanm›flt›r. Bu birinci oran, net kâr›n faaliyetlerden elde edilen nakitler içindeki önemini belirtir. Örnek iflletmemizin net kâr›, faaliyetlerden elde edilen nakdin -0,10’unu oluflturmaktad›r.
95
96
Yat›r›m yenileme oran› olarak verdi¤imiz ikinci oran, iflletmenin kendisini yenileyip yenilemedi¤ini göstermesi aç›s›ndan önemlidir. ‹flletmenin kendisini yenilemesi uzun dönem nakit yaratmas› ve yeterlili¤i aç›s›ndan zorunludur. ‹flletme sürekli flekilde maddi duran varl›k yat›r›mlar› ile kendisini yenileyerek uzun dönem
nakit yaratma potansiyelini art›rmal›d›r. Örnek iflletmemizin bu oran› 6,71’dir. Örnek iflletmemizin yat›r›m yenileme oran› oldukça yüksek ç›km›flt›r. Sonuca göre firma kayda alm›fl oldu¤u amortisman tutar›n›n 6,71 kat› yat›r›m yenilemesine gitmifltir. Uzun dönem nakit beklentisi aç›s›ndan bu durum olumludur.
Kulland›¤›m›z üçüncü oran, dönem faaliyetlerinden elde edilen nakit kaynak
bafl›na düflen maddi varl›k yat›r›m oran›, yarat›lan toplam nakit kaynaklar›n ne
kadar›n›n maddi duran (sabit) varl›klara ayr›ld›¤›n› gösterir. Örne¤imizdeki iflletme
için bu oran -2,12’dir. ‹flletmenin dönem içinde yaratm›fl oldu¤u toplam kaynaklar
negatif oldu¤undan yat›r›ma ay›ramam›flt›r.
Nakit ak›fl yeterlilik oran› olan dördüncü oran ile iflletmenin dönem faaliyetlerinden elde etmifl oldu¤u nakit miktar›n›n ne kadar›n›n stratejik nakit faaliyetlerine
yat›rd›¤›n› anlamaya çal›fl›yoruz. Di¤er bir deyiflle dördüncü oran, dönem faaliyetlerinden elde edilen nakdin iflletmenin maddi duran varl›k yat›r›mlar›, stok art›fllar›, temettü ve borç ödemeleri için yeterli olup olmad›¤›n› gösterir. Örnek iflletmemizde bu oran negatif 0,47’dir.
Finansal Yönetimle ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar›
Dördüncü oran ile bir ölçüde de¤inmeye çal›flt›¤›m›z yabanc› kaynak ödemeleri ile
nakit ak›fl› aras›ndaki iliflkinin nakit ak›fl tablosunda gösterimi önemli bir konudur.
Daha önce derinlemesine tart›flt›¤›m›z nakit ak›fl tablosu, iflletmenin finansman politikalar›n› ve iflletmenin faaliyetlerini finanse edebilmek için yabanc› kaynaklardan ne
kadar yararlan›ld›¤›n› aç›k flekilde gösterir. ‹flletmenin borçlar›n› azalt›p azaltmad›¤›n›, özsermayesini att›r›p artt›rmad›¤›n›, yat›r›mlar›nda art›fl ya da azalma olup olmad›¤›n› ve yeni yat›r›mlar›n›n üretkenli¤ini nakit ak›fl tablosunun sa¤lad›¤› bilgilerin
›fl›¤›nda de¤erlendirebiliriz. Bunun yan›nda, faaliyetlerden elde edilen nakit miktar›nda bir de¤ifliklik olup olmad›¤›n›, yat›r›mlar›n› kendilerini geriye ödeyip ödemedi¤ini, üretkenlik yeteneklerini nakit ak›fl bilgileri ve oranlar› ile gösterebiliriz.
Nakit Kaynaklar Da¤›l›m Oran› (NKDO) = Her Bir Faaliyet Net Nakit Ak›fl Kalem Tutar›/ Toplam Net Nakit Ak›fl Tutar›
Beflinci oran, toplam nakit kaynaklar›n›n yüzde kaç›n›n bireysel kaynaklardan
geldi¤ini gösterir. Ayn› zamanda, fonlar›n di¤er kaynaklara göre birlefliminin yap›s›n› verir. Oran, her bir nakit ak›fl kalemi için ayr› ayr› hesaplanaca¤› gibi, üç ana
fonksiyon için de ayr›ca hesaplanabilir. Net kâr, amortismanlar ve ana bölümler
nakit kaynaklar da¤›l›m oranlar› afla¤›da verilmifltir.
NKDO
NKDO
NKDO
NKDO
NKDO
Net kâr
Amortismanlar
Dönem Faaliyetlerinden Sa¤lanan Net Nakit
Yat›r›m Faaliyetlerinden Sa¤lanan Net Nakit
Finansman Faaliyetlerinden Sa¤lanan Net Nakit
=
=
=
=
=
58.231 / 36.614
275.338 / 36.614
-605.239 / 36.614
-1.335.300 / 36.614
1.903.925 / 36.614
=
=
=
=
=
1,59
7,52
-16,53
-36,47
52,00
Beflinci oran grubunda hesaplad›¤›m›z net kâr›n toplam net nakit art›fl (azal›fl)
kayna¤›na oran› yüzde yüzellidokuzdur (%159). Yani iflletme dönem net kâr›, toplam net nakit miktar›ndan daha fazlad›r.
Yukar›daki hesaplamada amortismanlar toplam net nakit miktar›n›n 7,5 kat› seviyesindedir. Faaliyet bölümlemesine göre her bir faaliyetin toplam net nakit art›fl
(azal›fla) oran›, -16,53, -36,47 ve 52,00 kat olarak hesaplanm›flt›r. Sonuçlara göre,
toplam net nakit ak›fl art›fl ve azal›fla tek olumlu yüksek katk›s› olan bölüm, finansman faaliyetlerdir. Di¤er ilk iki bölüm nakit kullanan bölümler olmufltur.
Yabanc› Kaynaklar Finansman Endeksi (YKFE) = Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit / Yabanc› Kaynaklardan Elde Edilen Net Nakit
YKFE = -605.239 / (1.141.132 - 967 +835)
= -605.239 / 1.141.000 = - 0,53
Bu oran grubu iflletmenin finansman›n›n sa¤lanmas›nda faaliyetlerle yabanc›
kaynaklar› karfl›laflt›r›r. Benzer bir karfl›laflt›rma “di¤er kaynaklar” ile faaliyetlerden
sa¤lanan kaynaklar ve yabanc› finansman kaynaklar› aras›nda yap›labilir. Örnek iflletmemizin durumuna bakt›¤›m›zda yabanc› kaynak finansman›n›n yok denecek
kadar az oldu¤unu alt›nc› orandan elde etti¤imiz -0,53 rakam›ndan ç›karabiliriz.
Di¤er bir ifade ile iflletmenin faaliyetlerinden elde etti¤i nakit miktar›n›n yabanc›
kayna¤a oran› -0,53’tür. ‹flletme negatif T605.230 faaliyetten sa¤lad›¤› net nakit
mevcuduna karfl›n T1.141.000 yabanc› kaynaklar› art›rarak nakit elde etmifltir.
Prodüktivite Yeterlilik Oran› (PYO) = Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net
Nakit / Brüt Maddi Duran Varl›k Yat›r›mlar›
PYO = -605.239 / 1.285.301 = -0,47
Prodüktivite yeterlilik oran›m›z iflletmenin uzun dönem s›hhatini tahminlemede
kullan›labilir. Oran›n küçük olmas› durumunda, iflletme kaynaklar›n›n yat›r›mlara
kanalize edildi¤i anlafl›l›r. Oran›n büyük olmas› tam tersi bir yorumu gerektirir.
Yaln›z bu tür bir yoruma gitmeden önce, iflletmenin büyüme sürecine ve içinde
bulundu¤u sektöre bakmam›z gerekir. E¤er iflletme yeni kurulmufl ise bu oran›n,
do¤al olarak küçük olmas› beklenir. Çünkü yeni kurulan, büyüme aflamas›ndaki
bir iflletmenin yat›r›m miktar› yaratt›¤› kayna¤a oranla büyük olacakt›r. Dolay›s›yla
oran rakam› küçük olabilir. Di¤er taraftan iflletme olgunlaflm›fl bir kurulufl ise durum tam tersi olur. ‹flletme nakit yaratma aflamas›nda olup yaratm›fl oldu¤u kayna¤a oranla fazla yat›r›m yapmas› gerekmeyebilir. Di¤er bir nokta da iflletmenin kulland›¤› teknolojiyle iliflkilidir. ‹flletme sürekli de¤iflime u¤rayan hassas bir teknolojik yap›ya sahipse pazar rekabet yap›s›n› koruyabilmek için sürekli yüksek yat›r›mlarda bulunmak zorunda kalabilir. Bu nedenle iflletmenin prodüktivite yeterlilik
oran› küçük olabilir. Örnek iflletmemizin bu oran negatif 0,47’dir. ‹flletmenin faaliyetlerden sa¤lad›¤› kaynaklar, yat›r›mlara göre negatif bir sonuç vermifltir. Yani iflletme faaliyetlerinden elde etti¤i net nakit sonucu negatiftir. ‹flletme faaliyetinden
yaratt›¤› nakit, kulland›¤› nakitten T605.239 daha azd›r. Firma, ola¤an faaliyetini
devam ettirecek nakit yaratamam›flt›r. Bu nedenle yat›r›m yenileme için faaliyetinden nakit kullanma olana¤› olmam›flt›r.
Zorunlu Faaliyetlerle ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar›
Temettü, faiz ve anapara geri ödemeleri için ne kadar nakit ayr›lm›flt›r? Her ne kadar cari oran ve borç-öz sermaye oran› iflletmenin likiditesi hakk›nda bir bilgi verse de faaliyetsel yap›da haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu iflletmenin yükümlülüklerini
yerine getirme ve yat›r›mc›lar›na gelir sa¤layabilme yetene¤i konusunda ek bilgiler sunacakt›r. Bir iflletme, uzun vadede yükümlülüklerini yerine getirebilmek için
97
98
gerekli nakit kaynaklar›n› faaliyetlerinden elde etmelidir. ‹flletmenin kaynaklar› her
zaman kullan›mlar›ndan fazla olmal›d›r. Uzun vadeli borç geri ödemeleri, faaliyetlerden sa¤lanan kaynaklarla m› yoksa yeniden borçlanmayla m› karfl›lanmal› konusu titizlikle ele al›nmal›d›r. Bu konular bu bölümdeki oranlarla tespit edilmeye
çal›fl›lacakt›r.
Zorunlu Nakit Endeksi (ZNE) = (Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit
+ Uzun Vadeli Borç Ödemeleri) / Toplam Net Nakit ak›fl› Tutar›
ZNE = (-605.239 + 967) / 36.614 = -16,50
Zorunlu nakit endeksi (ZNE) oran› iflletmenin elde etti¤i kaynaklar›n hangi yüzdesinin zorunlu kullan›mlara ayr›ld›¤›n› gösterir. Örnek iflletmemizin bu oran› dönem faaliyetlerden elde edilen net nakit mevcudunun negatif 16,50 kat yüksek oldu¤unu gösterir. Firman›n ola¤an faaliyetlerinden elde etti¤i net nakit mevcudu
negatif oldu¤u için zorunlu ödemeler için kullan›lamam›flt›r.
Uzun Vadeli Borç Ödeme Oran› (UVBÖO) = Uzun Vadeli Borç Ödemelerinde
Kullan›lan Nakit / Uzun Vadeli Borçla Elde Edilen Nakit
UVBÖO = 967 / (1.141.132 + 835) = 0,0009
Analizimizde tek olumlu sonuç veren orand›r. Sonuca göre firman›n uzun vadeli borçlanmas› uzun vadeli borç ödemesinde kullan›lmam›flt›r. Oran çok düflüktür.
Uzun Vadeli Borçlar ‹çin Gerekli Nakit Miktar›n›n Toplam Nakit Kaynaklara
Oran› (UVBTKO) = Uzun Vadeli Borç Ödemelerinde Kullan›lan Nakit / Toplam
Net Nakit ak›fl Tutar›
UVBTKO = 967 / 36.614 = 0,03
Bu oran, uzun vadeli borçlar› kaynak-kullan›m baz›nda analiz eder. Uzun vadeli borç ödemeleri, zorunlu kullan›mlar›n bir k›sm›d›r. Toplam nakit art›fl› veya
azal›fl›n›n uzun vadeli borç için kullan›m oran› 0,03’tür. Daha önce de belirti¤imiz
gibi, elde edilen nakit kaynaklar›n uzun vadeli borç ödemesi için kullan›lmad›¤›n›
gösterir.
Takdiri Faaliyetlerle (Zorunlu Olmayan Faaliyetlerle) ‹lgili Nakit Ak›fl
Oranlar›
Bir iflletme nakit kaynaklar›n› de¤iflik alternatiflerde kullanabilir. ‹flletme, kaynaklar›n› kullan›rken iflletmenin likiditesinin, verimlili¤inin, pazar rekabet yap›s›n›n ve
kaynak yaratma potansiyelinin korunmas›na çok dikkat etmek zorundad›r. ‹flletme, elde etmifl oldu¤u kaynaklar›n› önce faaliyetinin süreklili¤i için kullan›r. Elde
edilen kaynaklar daha sonra iflletmenin zorunlu borç ödemelerinde kullan›l›r. Bir
iflletme, faaliyetleri ve borç geri ödemeleri için gerekli olan kaynaklardan fazlas›n›
elde edebilir. Bu fazlal›k zorunlu olmayan (takdiri) amaçlarla kullan›labilir. Örne¤in, iflletme temettü da¤›tabilir. Fazla kaynaklarla baflka iflletmeleri sat›n alabilir.
Faaliyetlerini veya kapasitesini geniflletebilir ya da gelecekteki giderlerini karfl›lamak için k›sa vadeli menkul de¤erler yat›r›m›nda bulunabilir.
Bu amaçla haz›rlanan oranlar örnek iflletmemizin nakit ak›fl tablosunda yer almad›¤› için hesaplanamam›flt›r. Sadece oranlar formül olarak verilmifltir.
Takdiri Toplam Nakit Kullan›m Oran› (TNKO) = Takdiri Nakit Ç›k›fllar / Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit
Takdiri Nakit Ç›k›fllar = (Menkul K›ymet Yat›r›mlar› + Temettü Ödemeleri)
Takdiri Yat›r›mlarda Kullan›lan Nakit Oran› (TYKNO) = Dönem ‹çi Menkul
K›ymet Yat›r›mlar› / Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit
Di¤er Takdiri Nakit Ödemeler Oran› (DTNÖO) = Nakit Temettü Ödemeleri /
Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit
Nakit ak›fl tablosunu kullanarak aç›klamaya çal›flt›¤›m›z oranlar geleneksel finansal oranlardan farkl› bir özellik arz etmektedir. Bu oranlar yard›m›yla iflletmenin ödeme, kârl›l›k (verimlilik) ve kaynak yaratma potansiyelini de¤iflik aç›dan
görme olana¤› elde edilmektedir. Bir iflletme ile ilgilenen yat›r›mc›lar, kredi (borç)
verenler ve di¤er ilgililer bu oranlar yard›m›yla tahakkuk esas›na dayanan kârl›l›k
oranlar›ndan daha kapsaml› ve etkin bilgiler edinebilirler. Çünkü nakit kâr, tahakkuk eden kârdan daha somut flekilde iflletmenin baflar›s›n› yans›t›r. Bu nedenlerle, tahakkuk esas›na dayanan finansal analizlerin nakit ak›fl bilgilerine dayanan
analizlerle birlikte kullan›lmas› bir iflletmenin finansal baflar›m›n›n (performans›n›n) de¤erlendirilmesi aç›s›ndan çok önemlidir.
NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ ANAL‹Z‹
Yukar›daki bölümlerde finansal tablolar, özellikle de nakit ak›fl tablosu üzerinden
firman›n nakit ak›fllar›n› analiz etmeye çal›flt›k. Bu k›s›mda firma nakit ak›fl analizinde önemli bir yaklafl›m olan nakit dönüfl süresini aç›klayaca¤›z. Nakit dönüfl süresinde önemli olan konu, firman›n nakit dönüfl analiziyle ne kadar süre için kaynaklar›n› nakde çevirebilece¤ini hesaplamas› ve ona göre nakit yönetimine karar
vermesidir. Nakit süresi analizinde firma için önemli olan nokta, firma nakit dönüflüm süresini tespit ederken toplam çal›flma sermayesi ve net çal›flma sermayesi
miktar›na ve politikalar›na da ayn› anda karar verebilmesidir. Firma nakit süresi
analizi ile çal›flma sermayesi bileflenleri ve miktarlar›n›n yan›nda iflletmenin likidite esnekli¤i de tespit edilebilir (Erol, 2001).
Nakit Dönüfl Süresinin Belirleyicileri
‹flletmenin likidite yeterlili¤ini ve nakit ak›fl›n› aç›k flekilde anlayabilmek için iflletmenin nakit dönüfl süresi analiz edilmelidir. Çünkü nakit dönüfl süresi, k›sa vadeli borçlar ve dönen varl›klar üzerinde odaklanarak, iflletme likiditesinin önemini
gösterir. Nakit dönüfl süresi uzad›kça iflletmenin likidite durumu kötüleflir, nakit
dönüfl süresi k›sald›kça likidite iyileflir. Nakit dönüfl süresini eflitlik olarak afla¤›daki gibi ifade edebiliriz.
NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ = ‹fiLETME NAK‹T FAAL‹YET DÖNEM‹ - BORÇLARIN
ERTELENME SÜRES‹
‹fiLETME NAK‹T FAAL‹YET DÖNEM‹ = STOK DÖNÜfi SÜRES‹ + ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹
Eflitliklerdeki terimleri afla¤›daki flekildeki Nakit Dönüfl Süresi flemas›na yerlefltirdi¤imizde konuyu daha aç›kça görebiliriz.
99
100
fiekil 4.1
NAK‹T DÖNÜfi
SÜRES‹.
HAM MADDE
ALIfiLARI
KRED‹L‹
SATIfiLAR
ALACAKLARIN
TAHS‹L‹
1
2
STOKLARIN DÖNÜfi SÜRES‹
ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹
GÜN
GÜN
FAAL‹YET DÖNEM‹
3
4
BORÇ ERTELEME SÜRES‹
NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹
=
GÜN
NAK‹T ÇIKIfiI
Alacak Devir H›z› = TOPLAM
KRED‹L‹ SATIfiLAR / TOPLAM
KISA VADEL‹ ALACAKLAR
veya ADH = TOPLAM NET
SATIfiLAR / TOPLAM KISA
VADEL‹ ALACAKLAR
Stok Devir H›z› = SATILAN
MALLARIN MAL‹YET‹ /
TOPLAM VEYA ORTALAMA
STOKLAR
Ticari Borçlar Devir H›z›
(BDH) = (SATILAN MALLARIN
MAL‹YET‹ + GENEL YÖNET‹M
G‹DERLER‹) / (KISA VADEL‹
BORÇLAR + ÜCRET VE
VERG‹ BORÇLARI)
ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹
(ATS) = 365 / Alacaklar›n
Devir H›z›
STOKLARIN TAHS‹L SÜRES‹
(STS) = 365 / Stoklar›n Devir
H›z›
T‹CAR‹ BORÇLARIN
ERTELEME SÜRES‹ (BSE) =
365 / Borç Devir H›z›
GÜN
=(1)+(2)-(3)=(4)
NAK‹T G‹R‹fi‹
Nakit Dönüfl Süresinin Hesaplanma Tekni¤i: fiekilde gösterdi¤imiz nakit
dönüfl süresi belirleyicileri ve nakit dönüfl süresinin hesaplanmas›nda afla¤›daki
formüller ve aflamalar izlenir:
Aflama 1. Alacaklar›n Devir H›z› (ADH) hesaplan›r
ADH = 2011 YILI NET SATIfiLAR / 2011 YILI T‹CAR‹ ALACAKLAR
= 36.930.510 / 13.473.591
= 2,74 Kez
Aflama 2. Stoklar›n Devir H›z› (SDH) hesaplan›r
SDH = 2011 SATILAN MALLAR MAL‹YET‹ / 2011 YILI STOKLAR
= 26.556.457 / 6.478.866
= 4,10 Kez
Aflama 3. Ticari Borçlar Devir H›z› (BDH) hesaplan›r
BDH = (SATILAN MALLARIN MAL‹YET‹ + GENEL YÖNET‹M G‹DERLER‹) /
(KISA VADEL‹ BORÇLAR + ÜCRET VE VERG‹ BORÇLARI)
= (26.556.457 + 8.301.661) / (8.661.570 +209.312)
= (26.556.457 + 8.301.661) / (8.661.570 +209.312)
= 34.858.118 / 8.870.882 = 3,93 Kez
Aflama 4. Bir y›la karfl›l›k kullan›lan 365 gün say›s› her bir devir h›z›na
ayr› ayr› bölünerek hesaplan›r
2011 YILI ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (ATS)
2011 YILI STOKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (STS)
2011 YILI T‹C. BORÇLARIN ERTELEME SÜRES‹ (BES)
= 365 / 2,74 =133 GÜN
= 365 / 4,10 = 89 GÜN
= 365 / 3.93 =93 GÜN
Aflama 5. Dördüncü aflamadan elde edilen de¤erlerden ‹fiLETME FAAL‹YET DÖNEM‹ (‹FD) ve NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ (NDS) hesaplan›r.
‹flletme Nakit Faaliyet Dönemi (NFD) = ATS + STS
Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ATS + STS - BES
veya
101
Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = NFD - BES
ÖRNEK F‹RMAMIZIN NAK‹T FAAL‹YET DÖNEM‹ (NFD) = 133 GÜN + 89 GÜN = 222 GÜN
ÖRNEK F‹RMAMIZIN NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ (NDS) = 222 GÜN - 93 GÜN = 129 GÜN
2011 Y›l› finansal verilerini kullanarak örnek firmam›z›n nakit faaliyet dönemini 222 gün olarak hesaplam›fl bulunmaktay›z. Bu hesaplamaya göre firmam›z hiç
borçlanmadan faaliyetini yürütmek isterse 222 günlük nakit ihtiyac› olacakt›r. Di¤er bir ifade ile ortalama olarak firmam›z›n nakit harcamas› ile nakit tahsilat› aras›nda 222 günlük bir nakit finansman›na ihtiyac› vard›r. E¤er bu sürede kendisini
fonlayamazsa ya stoklar›n›n kullan›m süresini ya da alacaklar›n›n veya her ikisinin
süresini k›saltmak zorunda kalacakt›r. Günümüz iflletmeleri faaliyetlerinin finansman›nda tamamen kendi kaynaklar›n› kullanmamaktad›r. Firma d›fl› fon yaratmak
gereklidir. Örnek firmam›z›n borçlanma veya borç erteleme süresi olan 93 günü faaliyet nakit süresi olan 222 günden ç›kard›¤›m›zda firman›n nakit dönüfl süresi
olan 129 günü hesaplar›z. Bu hesaplamaya göre firma net olarak 129 günlük faaliyetini kendi nakit olanaklar› ile karfl›lamak zorundad›r. E¤er örnek iflletmemiz nakit dönüfl süresini k›saltmak isterse stoklar›n dönüfl süresi ile alacaklar›n tahsil süresini azaltmal›d›r. E¤er iflletme bu azaltman›n yan›nda borç erteleme süresini yükseltirse nakit dönüfl süresini daha da k›saltabilir.
‹flletmenin Alacak Devir H›z› 6, Stok devir h›z› 2; borçlar›n ertelenme
süresi
SIRA
S‹ZDE3 oldu¤unda
bu iflletmenin nakit dönüfl süresini hesaplay›n›z.
4
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
102
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
sporlar› malzemesi üreten bir firmay› ela alal›m.
Bu tür üretici firmalar, sat›fllar›n›n tahsilat›n›n büyük k›sm›n› sezonda al›rlar. Ama bu firmalar üretim için nakit kullan›mlar›na sezondan aylar önce bafllarlar. Sonuç olarak bu tür sezonluk üretim
yapan iflletmeler ödünç almaya en çok sezonun
bafl›nda ihtiyaç duyarlar; çünkü o zamana kadar
bütün nakitlerini üretim ve stok için kullanm›fl
olup müflterilerden alacaklar›n›n nakit tahsilat›na
bafllamam›fllard›r. Tüm y›l boyunca nakdin içeriye ve d›flar›ya ak›fl› aras›ndaki toplam ve ortalama fark› tahmin etmek, sezon sat›fllar› ve tahsilatlar› bafllamadan önceki k›tl›¤› ve sorunu aç›klamaz. Bu flirketlerdeki yöneticiler sezon bafllamadan önceki bir kaç kritik ay s›ras›nda günlük,
haftal›k, ayl›k nakit gereksinimlerine çok dikkat
etmelidirler.
Nakit ak›fl planlamas›nda ve analizinde bütün flirketlerin önemli miktarlardaki kaynaklar›n›n alacaklara, stoklara ve di¤er çal›flan sermaye hesaplar›na ba¤l›d›r. Sonuç olarak, yöneticiler nakit
ak›fl analizinde nakit etraf›ndaki ak›fllar› h›zland›rmak ve bu yolla yat›r›m, finans ve ifl büyütme
amac›yla nakit ak›fl› düzenini ayarlamak için
özenle çal›flmak zorundad›r.
‹flletmenin kâr plan› ile nakit plan› aras›ndaki
iliflkiyi analiz etmek.
Bu bölümde de¤iflik boyutlar ve tekniklerle firman›n nakit ak›fl analizini aç›klam›fl bulunmaktay›z. Firmalar kâr yönetimini ve nakit yönetimini
baflar›l› flekilde yerine getirmek zorundad›r. Bazen firmalar kâr yönetiminde baflar›s›zl›klara u¤rasalar da bu durumu belli bir sürece yayarak esnetebilirler. Daha önce belirti¤imiz gibi firmalar
kâr yönetimini plastik top gibi idare edebilirler.
Ancak nakit yönetimindeki baflar›s›zl›k ve hata,
bir sürece yay›lamad›kça firman›n yok olmas›na
neden olabilir. Bu nedenle nakit yönetimine kristal küreyi hassas tutmam›z gibi özen gösterip elimizden düflürmemiz gerekir. Aksi takdirde firma
baflar›s›nda geri dönülemez sonuçlar yaratabilir.
Yukar›daki analizlerden de anlafl›ld›¤› gibi, bir y›l
için düzenlenen kâr plan›n›n aksine nakit ak›fl›
planlamalar› s›kl›kla daha k›sa dönemlere odaklanmal›d›r. ‹flletme faaliyet döngüsü s›ras›ndaki
nakit girifli ve ç›k›fl› aras›ndaki fark, ço¤u flirket
için en az›ndan ayl›k olarak tahmin edilmelidir.
Nakit yönetiminde sektörel farkl›l›klar›n önemini anlamak.
Nakit yönetiminde iflletmenin içinde bulundu¤u
sektör önemli rol oynar. Örne¤in, kayak üretimi
gibi mevsimsel sektörlerde faaliyet gösteren firmalar ya da gemi yap›m›, uçak üretimi gibi uzun
dönem faaliyet gösteren firmalar, nakit ak›fl› dengesini kendi üretim, sat›fl ve tahsilat durumlar›na
göre saatlik, günlük, haftal›k, ayl›k borcunu ödeyebilecek flekilde ele almal›d›r. Firman›n nakit
esnekli¤i olmad›¤› dönemlerde, yani borcunu
ödeyebilecek nakit paras› olmad›¤› kritik dönemlerde ise günlük olarak yönetmelidir. Bu endüstrilerde, bir banka, bir flirket için ortalama nakit
gereksinimini borç olarak vermeye istekli olabilir, ama as›l önemli olan bankan›n ifl döngüsü
içinde flirketin gereksindi¤i maksimum nakit eksikli¤ini artt›r›p artt›ramayaca¤›d›r. Yani nakit yönetimini kendi kontrolünden borç verene b›rak›rsa, sonuç firma için olumsuz olabilir. Çünkü
borç veren, firmaya göre de¤il, kendi nakit yap›s›na göre planlama yapar. Konuyu biraz daha açmak istersek, mevsimsel üretimle u¤raflan k›fl
N
A M A Ç
3
Nakit dönüfl süresinin belirleyicileri ve hesaplanmas›n› aç›klamak.
‹flletmenin likitide yeterlili¤i ve nakit ak›fllar›n›
anlayabilmek için nakit dönüfl süresi analiz edilmelidir. Nakit dönüfl süresi, k›sa vadeli borçlar
ve dönen varl›klar üzerinde odaklanarak iflletme
likitidesinin önemini gösterir.
Nakit Dönüfl Süresi = ‹flletme Nakit Faaliyet Dönemi - Borçlar›n ertelenme Süresi
‹flletme Nakit Faaliyet Dönemi = Stok Dönüfl Süresi + Alacaklar›n Tahsil Süresi
103
1. Modern finans teorisine göre iflletme yöneticisinin
ve firman›n temel amac› nedir?
a. fiirket ortaklar›n›n servetlerini (k›ymetini) maksimize etmek
b. fiirket gelirini maksimize etmek
c. fiirket nakit giriflini maksimize etmek
d. Özsermaye verimlilik oran› art›rmak
e. fiirket büyümesine maksimize etmek
2. Afla¤›daki hangisi firma faaliyetlerini üç ana bafll›kta
ele alarak firma nakit analizinin ve planlamas›n›n yap›lmas›n› sa¤layan nakit ak›fl tablosu içeri¤inde yer almaz?
a. Firma nakit giriflleri ve ç›k›fllar›n›n direkt do¤rudan sat›fl k›sm›
b. Yat›r›m, sabit k›ymet al›mlar› ve sat›fllar›yla, ifltiraklerinden kaynaklanan nakit giriflleri ve ç›k›fllar›
c. Firma finansman kararlar›ndan, borç ve özsermaye ifllemlerinden kaynaklanan nakit hareketleri
d. Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç nakit giriflleri
e. Firma nakit giriflleri ve ç›k›fllar›n›n direk do¤rudan ve üretimle ilgili olan hizmetleri k›sm›
3. Afla¤›daki kalemlerden hangisi firma nakit giriflleri
aras›nda yer al›r?
a. Dönem Sonu Net Kar›
b. Temettü Ödemeleri
c. Pasif Kalemlerde Azal›fllar
d. fiirketin Kendi Hisse Senedi Al›mlar›
e. Aktif Kalemlerde Art›fllar
4. Afla¤›daki tablolardan hangisi finansal (genel) muhasebe tablolar› aras›nda yer almaz?
a. Finansal Durum Tablosu
b. Gelir Tablosu
c. Nakit Ak›fl Tablosu
d. Özkaynaklar De¤iflim Tablosu
e. Maliyet Analiz Tablosu
5. Afla¤›daki kalemlerden hangisi firma nakit giriflleri
olarak kabul edilmez?
a. Dönem Sonu Net Kâr
b. Amortismanlar ve Nakit Ç›k›fl› Gerektirmeyen
Kalemler
c. Aktif Kalemlerdeki Azalma
d. Pasif Kalemlerdeki Azalma
e. Nakit Hisse Senedi ‹hrac›
6. Afla¤›daki ifadelerden hangisi firman›n serbest nakit
ak›fl›n› tan›mlar?
a. Firma serbest nakit ak›fl›, firma dönem sonu zarar› ile net duran varl›klardaki yat›r›m fark›d›r
b. Firma serbest nakit ak›fl miktar›, firma dönem sonu faaliyet nakit ak›fl miktar› ile net duran varl›k
yat›r›mlar› ile net çal›flma sermaye yat›r›m fark›d›r.
c. Firma serbest nakit ak›fl› dönen varl›k yat›r›mlar›ndan sonra kalan faaliyet nakdidir
d. Firma faaliyet net nakit ak›fl›, finansman net nakit ak›fl› ve yat›r›m nakit ak›fl toplam›d›r
e. Firma serbest nakit ak›fl miktar› firma finansman
faaliyetlerinden sa¤lanan nakittir.
7. Hangisi Kazanç Kalitesi ile ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar›
aras›nda yer almaz?
a. Faaliyet Nakit Endeksi
b. Yat›r›m Yenileme Oran›
c. Nakit Kaynaklar›n Da¤›l›m Oran›
d. Nakit Ak›fl Yeterlilik Oran›
e. Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit Kaynak Bafl›na Düflen Maddi Varl›k Yat›r›m›
8. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
a. ‹flletme Faaliyet Dönemi (‹FD) = ATS + SDS
b. Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ATS + SDS - BSE
c. Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ‹FD + ATS
d. Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ‹FD - BSE
e. A, B, ve D
9. Firma alacaklar›n tahsil süresi 140 gün, stok dönüflüm süresi 60 gün, borç erteleme süresi 90 gün olmas›
durumunda, firman›n nakit dönüfl süresi kaç gün olur?
a. 140 gün
b. 200 gün
c. 110 gün
d. 150 gün
e. 190 gün
10. Afla¤›daki cümlelerden hangisi do¤rudur?
a. Firman›n nakit yap›s› ve mevcudu firman›n faaliyet baflar› döngüsünün sinyalini verir.
b. ‹flletmeler baflar›l› olmak için kar yapmak zorunda de¤ildir.
c. Firma için Nakit ihtiyac›n› tahmin etmek önemli
de¤ildir.
d. Firma karl› ise her zaman nakit ödemesini rahat
yapar.
e. Firman›n nakit mevcudu her zaman esnektir.
104
Okuma Parças›
NAK‹T AKIM TABLOSUNUN HAZIRLANMASINDA
ÖZELL‹K GÖSTEREN BAZI DURUMLAR(1)
Nakit ak›m tablosunun haz›rlanmas›nda baz› k›ymet hareketlerinin nakit ak›fl› üzerindeki etkileri ile hangi faaliyet grubu içinde yer alaca¤› konusu baz› güçlükler
yaratmaktad›r. Bu bölümde bu kalemler tart›fl›lacakt›r.
Amortisman ve ‹tfalar
Amortismanlar (ve itfalar), sermayenin korunmas›na
yönelik bir uygulama tekni¤idir. Daha önceki dönemlerde veya cari dönemde bedeli ödenmifl olan sabit k›ymetlerin ömrü boyunca ayr›lan karfl›l›klar›n› temsil eder.
Bu ay›r›m, cari dönem kâr›n› azalt›c› bir etkiye sahiptir.
Bu yolla amortisman kadar bir miktar›n temettü olarak
ortaklara ve bu miktar üzerindeki verginin devlete ödenmesi önlenerek iflletme bünyesinde kalmas› sa¤lanmaktad›r.
Kâr› azalt›c› etkisi olan amortismanlar, herhangi bir nakit hareketi yaratmad›¤›ndan nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda net kâra eklenen bir düzeltme kalemi
olarak dikkate al›n›r. Ancak bu uygulama, amortismanlar›n kaydedildi¤i yere göre baz› özellikler göstermektedir.
Amortismanlar mamulün maliyetine eklendi¤inde, bir
k›sm› sat›lan mal›n maliyetinde, bir k›sm› da henüz sat›lmam›fl veya üretim hatt›nda bulunan mallar (stoklar)
üzerinde yer alacakt›r. Sat›lan mal›n maliyeti üzerindeki miktar kâr› azalt›c›, fakat nakdi etkilemeyen bir niteli¤e sahip oldu¤undan düzeltilmesi gerekecektir. Stoklar üzerindeki amortisman›n cari dönemde kâr› azalt›c›
bir etkisi yoktur. Buna karfl›l›k stoklar› art›rmaktad›r.
Ancak stoklarda bundan dolay› meydana gelen art›fl nakit ç›k›fl› gerektirmeyen bir art›flt›r. Bunun da düzeltilmesi gerekir.
Görüldü¤ü gibi bu ayr›mlar›n yap›lmas› oldukça güçtür. Bu nedenle cari dönem toplam amortisman giderlerinin net kâra eklenmesi (endirekt yöntem) veya sat›lan mal›n maliyetinden ç›kar›lmas› daha uygun gözükmektedir. Stoklar üzerindeki miktar ise stoktaki art›fl›n
net kârdan düflülmesi veya sat›lan mal›n maliyetine eklenmek suretiyle düzeltilece¤inden dönem içinde sadece sat›lan mal›n maliyeti üzerindeki miktar› kadar etkisi olacakt›r. ‹flte bu aç›lardan stoklardaki art›fl (azal›fl)
gerçek bir nakit hareketi niteli¤inde de¤il, faaliyetlerden kaynaklanan net nakdi bulmada düzeltme kalemi
niteli¤indedir.
Amortismanlar, yap›lmakta olan yat›r›mlar›n maliyetine
eklendi¤inde, bu ifllerdeki art›fl›n gerçek bir fon kullan›m› olup olmad›¤›n› maskeler. Bu aç›dan ek bilgi ola-
rak verilmesi gereken bu tür amortismanlar›n da, yat›r›m faaliyetlerindeki nakit ak›fllar›n›n tespitinde dikkate
al›nmas› gerekir.
Senet ‹skontolar›
Uygulamada alacak ve borç senetleri iskonto ifllemine
tabi tutulabilmektedir. Bu iskonto vadeden önce yap›lan ödemelerden veya senet k›rd›rmalardan dolay› olabilece¤i gibi y›l sonunda kullan›lan de¤erleme ölçüsünden dolay› da olmaktad›r. Türkiye’de banka, banker
kurulufllar›, sigorta flirketleri ve SPK’ya tabi özel sektör
kurulufllar› senetli borç ve alacaklar›n› de¤erleme günündeki de¤erlerine çevirmek zorundad›rlar.
Alacak ve borç senetlerinin dönem sonu de¤erlendirmelerinde bulunan iskontolar kâr› etkiledi¤i halde bir
nakit hareketi niteli¤inde de¤ildir. Yap›lan bu uygulamada alacak ve borç senetleri ya iskonto tutar› kadar
azalt›larak ya da karfl›l›k hesab› aç›larak gösterilecektir.
Bu durumda azal›fllar veya karfl›l›klar düzeltme kayd›
olarak kâra yans›t›ld›¤›nda iskontonun kâr üzerindeki
nakit olmayan etkisi ortadan kalkm›fl olacakt›r.
Ancak vadeden önce ödeme veya senet k›rd›rmalarda
durum yukardakinden farkl› olmaktad›r. Bu uygulamalarda, bir k›s›m alacaktan vazgeçilmekte, dolay›s›yla kay›tlarda gözükenden daha az nakit girifli (ç›k›fl›) söz konusu olmaktad›r (vade sonu itibariyle belirlenen ve senetler üzerinde görünmeyen faizden vazgeçme durumu
hariç). Örne¤in, T10.000 tutar›ndaki alacak senedinde
erken ödemeden dolay› 1.000 lira iskonto yap›lmas› durumunda senet iskontosu dönem kâr›nda 1.000 lira tutar›nda nakit olmayan azalt›c› bir etki yapacakt›r. Ayr›ca alacak senetlerindeki 10.000 liral›k azalma ise faaliyetlerden nakit ak›fl›n› tespitte, kâr› art›ran bir düzeltme
olarak gözükmektedir. Bu durumda senet iskontosunun, nakdi etkisi olmad›¤› için düzeltme kayd› olarak
dikkate al›nmas› mükerrerlik yaratacakt›r. Ayn› flekilde
direkt yöntemde alacaklardaki azalmay› brüt tutar› üzerinden göstermek, sat›fllardan sa¤lanan nakdin do¤ru
bir gösterimi olmayacakt›r. Bu bak›mdan direkt yöntemde alacaklardaki azalmay›, net tutar› üzerinden girifl
kaydetmek, buna karfl›l›k senet iskontolar›n› giderler
içerisinden ç›karmak; endirekt yöntemde ise alacaklardaki azal›fl› iskontodan önceki de¤eri üzerinden girifl
kaydetmek, iskontoyu ise hiç dikkate almamak daha
uygun gözükmektedir. Borç senetleriyle ilgili uygulamalar da belirtilenin tersi do¤rultusunda olacakt›r.
fiüpheli Alacaklar Karfl›l›¤› ve De¤ersiz Alacaklar
fiüpheli alacaklar karfl›l›¤›nda art›fl nakit hareketi yaratmayan fakat kâr› azaltan bir etkiye sahiptir. Bu art›fl en-
direkt yöntemde, ya net kâra eklenen bir düzeltme kalemi olarak ya da alacaklardaki de¤iflimin netlefltirilmesi suretiyle gösterilebilir. Örne¤in alacaklarda görülen
100.000 liral›k art›fl flüpheli alacaklar karfl›l›¤›nda görülen 20.000 liral›k art›fl›n giderilmesinden sonra 80.000
lira olarak net kârdan ç›kar›lacakt›r.
Direkt yöntemde ise sat›fllardan elde edilen nakdin gösterimi önemli oldu¤undan, yukar›da verilen örnekte
alacaklardaki art›fl 100.000 lira olarak sat›fl has›lat›ndan
düflülecek, flüpheli alacaklar karfl›l›¤›ndaki art›fl ise alacaklar› netlefltirmede ve gider kalemleri aras›nda kullan›lmayacakt›r.
fiüpheli alacaklar karfl›l›¤›nda azalma olmas› ya alaca¤›n tahsil edilmesinden ya da de¤ersiz hale gelmesinden kaynaklanm›fl olabilir. fiüpheli alaca¤›n tahsil edilmesi kâr ve nakit ak›fl›n› etkileyen bir durumdur. Bu
tahsilat, flüpheli alacak karfl›l›¤›n›n kâra aktar›lmas› suretiyle net kâr üzerine yans›m›fl olaca¤›ndan, endirekt
yöntemde flüpheli alacak karfl›l›¤›ndaki azalman›n net
kârdan ç›kar›lmas› ve ayn› miktar alacak azal›fl›n›n net
kâra eklenmesinin bir anlam› olmayacakt›r. Ancak direkt yöntemde sat›fl has›lat›ndan elde edilen nakdin
do¤ru gösterimi aç›s›ndan alacak azal›fl›n› sat›fl has›lat›na eklerken flüpheli alacak karfl›l›¤›ndaki azal›fl› nakit
ç›k›fl› ve bundan sa¤lanan geliri de nakit girifli olarak almamak gerekir.
Alaca¤›n tahsil imkân›n›n kalmamas› yani de¤ersiz hale
gelmesinden dolay› oluflan de¤iflmenin, önceden karfl›l›k ayr›lm›flsa kâr ve nakit üzerinde bir etkisi olmayacakt›r. Bu durumda alacaklarda bu nedenden dolay›
oluflan azalmay› flüpheli alacak karfl›l›¤›ndaki azalma ile
karfl›lamak, yani netlefltirmek, daha sonra bunun d›fl›ndaki nedenlerden oluflan de¤iflmeleri dikkate almak gerekecektir.
De¤ersiz alacaklar için önceden karfl›l›k ayr›lmam›flsa bu
durum kâr üzerinde nakdi olmayan azalt›c› bir etki yapacakt›r. Direkt yöntemde, alacaklarda bundan dolay› oluflan azalmay› dikkate almamak, ayn› flekilde bundan do¤an zarar› da giderler içine eklememek, endirekt yöntemde ise alacaklardaki azalmay› net kâra eklemek, de¤ersiz alacak zarar›n› ise hiç dikkate almamak gerekir.
Vergi Giderleri
Kâr üzerinden hesaplanan vergilerin kesin miktar› Genel Kurulda kâr da¤›t›m karar›n›n al›nmas›ndan sonra
belli olmaktad›r. Genel Kurul toplant›lar› da cari dönemi takip eden y›l içinde yap›lmaktad›r. Bu bak›mdan
baz› iflletmeler vergi karfl›l›¤› ay›r›p bundan sonraki kâr›, baz›lar› da vergiden önceki kâr› rapor etmektedirler.
E¤er vergi için bir karfl›l›k ayr›lm›fl ise direkt yöntemde
105
bunun dikkate al›nmamas›, endirekt yöntemde ise net
kâra eklenmesi gerekir. Çünkü henüz ödeme de¤il tahakkuk yap›lm›flt›r. Ancak Türkiye’de peflin vergi uygulamas› nedeniyle tahakkuk eden bu verginin bir k›sm›
cari dönemde ödenmifl olaca¤›ndan yukar›daki uygulamayla birlikte bu miktar, nakit ç›k›fl› olarak düzeltilmelidir. Öte yandan bir önceki döneme ait verginin cari
y›lda ödenen miktar› da ayn› flekilde ele al›nmal›d›r.
Gerçekte vergi tahakkuklar› aras›ndaki fark dikkate al›narak da bu düzeltmeler yap›labilir. Ancak hem her dönem için ödenen vergi miktar›n›n ayr› ayr› görülebilmesi, hem de karfl›l›k ayr›lan miktarla ödenen miktarlar›n
farkl› olmas› nedenleriyle ayr› ayr› de¤erlendirilmesinde yarar vard›r.
Nakit ak›fl tablosunda vergiler, iflletme faaliyetlerinden
kaynaklanan nakit ak›fllar› bölümünde dikkate al›nmaktad›r. Bu nedenle tablonun yat›r›m ve finansman bölümlerinde gösterilen sabit k›ymetler, ifltirak hisseleri,
iflletmenin kendi hisseleri gibi k›ymetlerin sat›fllar›ndan
sa¤lanan nakit giriflleri ilgili bölümlerde (yat›r›m ve finansman) yer ald›¤› halde, bu sat›fllardan sa¤lanan kazançlar›n vergileri an›lan bölümlerde yer almamaktad›r.
Bu bir eksiklik olarak gözükmektedir.
Temettüler
Bilindi¤i gibi temettüler ortaklar›n kârdan alaca¤› pay›
temsil etmektedir. Ödenecek tutar ise Genel Kurul karar› ile belirlenmektedir. Ödenecek temettüler, vergiler
ve da¤›t›lmayan kârlar›n kesin durumu Genel Kuruldan
sonra belli oldu¤undan nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda, bu bilgileri verecek kâr da¤›t›m tablosuna (veya da¤›t›lmayan kârlar tablosu) da gereksinim olacakt›r.
Cari dönem kâr›na ba¤l› olarak takip eden dönemde tahakkuk ettirilip ödenen temettüleri bilançoda görmenin
olana¤› yoktur. Bu bak›mdan kâr da¤›t›m tablosundan
kesin tutar› ö¤renilen temettüleri, al›nan borçlar için
ödenen faizde oldu¤u gibi ortaklar›n yapt›klar› yat›r›m›n bir karfl›l›¤› fleklinde de¤erlendirip iflletme faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ç›k›fllar› bölümünde göstermek, bunun yan›nda ödenmeyen temettü miktar›n› da
bilançoda yer alan ortaklara temettü borçlar› hesab›ndaki de¤iflmeyi dikkate alarak düzeltmek gerekir. Temettü olarak hisse senedi verilmesi durumunda sermayede görülen art›fl›n nakit etkisi olmayaca¤›ndan finansman faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar› bölümünde bunu dikkate almamak gerekir.
‹fltirak Kazançlar›
‹fltiraklerden nakden elde edilen kazançlar, kâr üzerinde gözüktü¤ünden, ayr›ca bir düzeltme yap›lmayacakt›r. Tamam› veya bir k›sm› nakden tahsil edilmemiflse bu
106
miktar direkt yöntemde di¤er faaliyet gelirleri k›sm›nda
yer almamal›, alm›flsa ç›kar›lmal›, endirekt yöntemde ise
net kârdan düflülmelidir. Tahsil edilmemifl miktar, bilançoda yer alan ifltiraklerden alacaklar hesab›ndan tespit
edilebilir. ‹fltiraklerden temettü alaca¤›na karfl›l›k hisse
senedi al›nmas› durumunda, ifltirakler hesab›nda bundan dolay› oluflan art›fl›, yat›r›m faaliyetleri bölümünde
nakit ç›k›fl› olarak göstermemek; ayn› flekilde bu art›fl›n,
net kâr üzerindeki etkisini de yok etmek için, endirekt
yöntemde ç›kar›lan bir kalem olarak dikkate almak, direkt yöntemde ise hiç dikkate almamak gerekir.
Sabit K›ymet ve ‹fltirak Hisselerinin Sat›fl Kârlar›
Sabit k›ymet ve ifltirak hisselerinin sat›fl›ndan elde edilen kâr veya zarar, muhasebe sistemi gere¤i kâr› etkileyen faaliyetler olarak kaydedilmektedir. Nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda bu tür ifllemler tablonun yat›r›m faaliyetlerinden nakit ak›fllar› bölümünü ilgilendirdi¤i düflünüldü¤ünden, bu suretle elde edilen kâr veya
zarar›n iflletme faaliyetlerinden nakit ak›fllar› bölümünden ç›kar›lmas› gerekir. Endirekt yöntemde, bu suretle
kâr edilmiflse net kârdan düflülerek, zarar edilmiflse net
kâra eklenerek düzeltme yap›l›r. Direkt yöntemde ise
hiç dikkate al›nmaz. Böylece, belirtilen sat›fllarla ilgili
nakit hareketleri do¤rudan yat›r›m faaliyetleri bölümünde görülecektir.
K›dem Tazminat› Karfl›l›¤›
Türkiye’de vergileme aç›s›ndan, ileriki y›llarda ödenecek k›dem tazminatlar› için karfl›l›k ayr›lmas› ve bunun
vergi matrah›ndan indirilmesi kabul edilmemifltir. Buna
karfl›l›k sermaye piyasas› ve bankalar ile ilgili mevzuatlarda, Sermaye Piyasas› Kanunu’na tabi kurulufllar ve
bankalar›n k›dem tazminat› karfl›l›¤› ay›rmalar› zorunlu
tutulmufltur. Belirtilen mevzuatlara göre düzenlenen
gelir tablosunda gider olarak yer alan ancak nakdi niteli¤i olmayan bu kalemin de nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda düzeltme kalemi olarak dikkate al›nmas›
gerekir. Bu düzeltme, direkt yöntemde gider olarak gösterilmemek, endirekt yöntemde ise net kâra eklenmek
suretiyle yap›labilir. Ancak bu düzeltme yap›l›rken pasifte karfl›l›k hesab›nda görülen art›fl› ayr›ca kullanmamak gerekir.
Kur Fark›
Kur farklar›, yabanc› paralarda ve yabanc› cinsinden
borç ve alacaklarda ulusal paran›n de¤er kaybetmesi
veya kazanmas› sonucu ortaya ç›kan fark› temsil eder.
Kasa ve bankalarda bulunan yabanc› paralar›n kur farklar›, do¤rudan nakit içinde yer ald›¤›ndan herhangi bir
düzeltmeye tabi olmayacakt›r.
Yabanc› para cinsinden borçlarda kur fark›ndan dolay›
oluflan art›fl gelir tablosuna yans›t›ld›¤› zaman kâr› azaltacakt›r. Ancak nakdi bir etkisi yoktur. Bu nedenle, kur
farklar›n›n direkt yöntemde gider olarak dikkate al›nmamas›, endirekt yöntemde ise net kâra eklenmesi, ayn› flekilde borçlarda bundan dolay› ortaya ç›kan art›fl›n
da düzeltilmesi gerekir. Kur farklar›n›n gider yaz›lmas›
yerine aktiflefltirilmesi durumunda bunun kâr üzerinde
bir etkisi olmayacakt›r. Ancak sabit k›ymetlerde ve borçlardaki art›fl›n düzeltilmesi gerekir.
Nakit Olmayan Önemli K›ymet Hareketleri
Nakit ak›fllar› tablosu iflletme -yat›r›m- finansman faaliyetlerinin nakit etkilerini raporlad›¤›ndan baz› önemli
nakit olmayan yat›r›m ve finansal k›ymet hareketlerinin
etkilerini yans›tmamaktad›r. Örnek olarak borç karfl›l›¤›
varl›k elde edilmesi, parasal olmayan varl›klar›n birbirleriyle de¤iflimi, uzun vadeli borçlar›n vadelerinin uzat›lmas› gibi hareketler say›labilir. Bu eksiklik, bu tür hareketleri tablo ile birlikte ayr›ca sunulmas› veya rapor
edilmesi suretiyle gidilebilir.
Kasa, Bankalar ve Serbest Menkul K›ymetler
‹flletme ile ilgili gruplar aç›s›ndan, nakit ve nakit denkleri olarak adland›r›lan kasa, bankalar ve serbest menkul k›ymetlerin analizi de çok önemlidir. Çünkü bu varl›klar aras›nda çekler, mevduat, menkul k›ymetler gibi
kalemlerin vadeleri, karar vermede önemli bir faktör
durumundad›r. Bu bak›mdan belirtilen konular›n ek
bilgi olarak verilmesinde yarar vard›r. Öte yandan menkul k›ymet yat›r›mlar› nakit kapsam› d›fl›nda al›nd›¤›nda, bununla ilgili nakit hareketlerini yat›r›m faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar› bölümünde göstermek daha uygundur. Ancak bunlardan sa¤lanan faiz
gelirleri(sat›fl kâr veya zararlar› hariç), iflletme faaliyetleri bölümünde gösterilmelidir.
Ayn› Bölümde Z›t Yönde Nakit Hareketleri
Belirli bir bölümde oluflan net de¤iflmelerin mi yoksa
bu de¤iflmenin nedeni olan z›t yönde varsa iflletmelerin
ayr› ayr› göstermesi mi gerekti¤i konusu ö¤retide tart›fl›lmaktad›r. Örne¤in uzun vadeli borçlar›n (veya taksitlerinin) ödenmesi; baz› sabit k›ymetlerin elden ç›kar›lmas› ve öteki baz› sabit k›ymet al›mlar› gibi durumlarda net de¤iflmelerin mi yoksa her bir hareketin ayr› ayr› (brüt) m› gösterilmesi daha uygundur. Hiç flüphesiz
daha ayr›nt›l› bilgi verme özelli¤i olan brüt de¤iflmelerin tercih edilmesi gerekir. Brüt de¤iflmelerin tercih edilmesi gerekir.
Not (1): Bu bölümün haz›rlan›lmas›nda yazar›n kaynakçada verilen eserleri ve yazar›n yönlendirdi¤i Hüseyin Gürsoy’un yay›nlanmam›fl doktora tezinden kendilerinin bilgileri ›fl›¤›nda faydalan›lm›flt›r.
107
1. a
S›ra Sizde 1
Nakit Bütçesi, k›sa süreli nakit ihtiyac›n›n belirlenmesinde kullan›lan bir planlama arac›d›r. Nakit bütçesi,
bir iflletmenin gelecekteki bir zaman aral›¤› içinde nakit
girifl ve ç›k›fllar›n›n tahmin edilmesini sa¤layan bir pland›r. Nakit ak›m tablosu, bir hesap döneminde gerçekleflen nakit girifl ve ç›k›fllar›n› kaynaklar› ve kullan›m yerleriyle birlikte gösteren bir tablodur.
Nakit bütçesi, kapsad›¤› dönem ait tüm nakit girifl ve ç›k›fl tahminlerini bir arada raporlad›¤› için iflletmede nakit aç›¤›n›n m› yoksa nakit fazlal›¤›n›n m› oldu¤unun
tahmin edilmesini sa¤layacakt›r. Dolay›s›yla finans yöneticisi nakit aç›¤›n› önceden görerek önlemler alacak
ve olas› alternatif kaynaklar› de¤erlendirecektir. Nakit
fazlal›¤›n›n oldu¤u dönemlerde de bu fazlal›klar› gelir
getirici yerlere yat›rarak nakdin etkin kullan›lmas›n› sa¤layacak ve iflletmenin kârl›l›¤›na katk›da bulunacakt›r.
2. d
3. a
4. e
5. d
6. b
7. c
8. e
9. c
10. a
gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Yönetimi ve Nakit Ak›fl Tablolar›” konusunu yeniden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Yönetimi ve Nakit Ak›fl Tablolar›” konusunu konusunu yeniden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nakit Ak›fl Analizleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Firma Serbest Nakit Mevcudunun Tespiti” konusunu yeniden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kazanç Kalitesi ‹le ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar›” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nakit Dönüfl Süresinin Belirleyicileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nakit Dönüfl Süresinin Hesaplanma Tekni¤i” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 2
Gelir tablosu ve nakit ak›m tablosu bilançodan zaman
dilimi aç›s›ndan farkl›d›r. Bilanço iflletmenin 31.12.2011
gibi belli bir tarihteki finansal durumunu özetler. Gelir
tablosu ve nakit ak›m tablosu ise bilançodan farkl› olarak iflletmenin bir y›l, alt› ay gibi belli bir dönemi kapsar. Gelir tablosu belirli bir döneme ait faaliyet sonuçlar›n› raporlarken nakit ak›m tablosu belirli bir döneme
ait nakit girifl ve ç›k›fllar›n› raporlar. Bilanço ve gelir
tablosunun haz›rlanmas›nda tahakkuk esas› kullan›l›rken nakit ak›m tablosu nakit esas›na göre haz›rlan›r.
S›ra Sizde 3
Nakit ak›fl›n›n sunumuna iliflkin ilgili standartta iki yöntemden bahsedilir. Dolayl› yöntem ve do¤rudan yöntem... Türkiye Muhasebe Standartlar› Kurulu do¤rudan
yöntemin daha uygun olaca¤› yönünde görüfl bildirmifltir. Do¤rudan yöntem biraz daha derin hesaplamalar içermekle birlikte daha net bir bak›fl aç›s› sunmaktad›r. Dolayl› yöntem ise ilgili gelir tablosu ve bilançodan
faydalanarak haz›rlanabilen, karmafl›k hesaplamalar›
bar›nd›rmayan sunum içerir.
108
Kaynaklar
S›ra Sizde 4
Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ATS + STS - BES
ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (ATS) = 365 / 6 = 61
GÜN
STOKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (STS) = 365 / 2 = 183 GÜN
T‹C. BORÇLARIN ERTELEME SÜRES‹ (BSE) = 365 / 3 =
122 GÜN
Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = 61 + 183 - 122
Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = 122 GÜN
Brigham, E. F. (1993) Fundamentals of Financial Management, 5th Ed. New York.: The Dryden Press, 1993,
Bölüm 2.
Clark, R. G., Wilson, B., Daines, R. H., Nadauld, S. D.
(1988) Strategic Financial Management, Homewood, Irwin, Bölüm 4.
Erol, C. (2001) ‹flletmelerde Finansal Yönetim, ‹mge
Yay›nevi, Ankara
Giacomino, D. E., Mielke, D. E. (1988) Using The Statement of Cash Flows to Analyze Corporate Performance, Management Accounting: Vol. LXIX, No.
11, s.54-57.
Gitman, L. J., Zutter, C. J., (2012) Principals of Managerial Finance, 13th Ed. Pearson.
Gürsoy, H. (1990) Nakit Ak›fl Tablosu ve ‹flletmelerin Finansal Analiz ve Planlamas›nda Kullan›m›:
Adana’da Büyük Ölçekli Özel Sektör Sanayi ‹flletmelerinde Bir Araflt›rma. Ç.Ü. ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Doktora Tezi, Adana.
Horngren, C. T., Sundem, G. L. (1990) Introduction to
Financial Accounting, 4th Ed., Englewood Cliffs, N.J.:
Prentice-Hall, Bölüm 11.
Sar›aslan, H., Erol, C. (2008) Finansal Yönetim. Siyasal Yay›nevi, Ankara.
Staubus, G. J. (1989) Cash Flow Accounting and Liquidity: Cash Flow Potential and Wealth, Accounting and Business Research, Vol. 19 (74), s.161-169.
Street, D. L., Stanga, K. G. (1993) The Relevance of a
Segment Cash Flow Statement in Lending Decisions: An Empirical Study, Accounting and Business
Research, s.353-361.
Van Horne, J. C. (1986) Fundamentals of Financial
Management, 6th Ed., Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, Bölüm 7.
5
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Çal›flma sermayesi kavram›n› ve bunun iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme
gücü aç›s›ndan ne anlama geldi¤ini tan›mlayabilecek,
Karfl›laflt›rmal› tablolar ve trend analizi tekniklerine göre k›sa vadeli borç
ödeme gücünün analizinin nas›l yap›ld›¤›n› aç›klayabilecek,
Dikey analiz tekni¤ine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün nas›l analiz
edildi¤ini aç›klayabilecek,
Oran analiz teknigine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün nas›l analiz edildi¤ini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
Dönen Varl›klar
Brüt Çal›flma Sermayesi
Net Çal›flma Sermayesi
Net Çal›flma Sermayesi Noksan›
Nakit Dönüfl Süresi
• Alacak Tahsil Süresi
• K›sa Vadeli Borç Ödeme Süresi
• Stok Tutma Süresi
‹çindekiler
Finansal Tablolar
Analizi
K›sa Vadeli Borç
Ödeme Gücünün
Analizi
• G‹R‹fi
• ÇALIfiMA SERMAYES‹ KAVRAMI
• KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME
GÜCÜNÜN KARfiILAfiTIRMALI
TABLOLAR (YATAY) ANAL‹Z
TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹
GÜCÜNÜN E⁄‹L‹M YÜZDELER‹
(TREND) ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹NE
GÖRE BEL‹RLENMES‹
GÜCÜNÜN YÜZDE ANAL‹Z‹
TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹
GÜCÜNÜN ORAN ANAL‹Z‹
TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹
K›sa Vadeli Borç Ödeme
Gücünün Analizi
G‹R‹fi
‹flletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilme gücünü korumas›, iflletme ile ilgili karar al›c›lar aç›s›ndan önemlidir. Çok kârl› bir iflletme k›sa vadeli borçlar›n› ödeyemezse iflas edebilir. Öte yandan, zarar raporlayan bir iflletmenin elinde borç ödemek için yeterli nakdi varsa k›sa vadeli borç ödeme gücü olabilir. E¤er bir iflletme
k›sa vadeli borç ödeme gücünü sürdüremezse uzun dönemli borç ödeme gücünü
de sürdüremeyecek ve paydafllar›n› tatmin edemeyecektir. Sonuçta bir iflletmenin
k›sa vadeli borçlar›n› ödeme yetene¤i kârl›l›¤›ndan çok nakit yaratma yetene¤ine
ba¤l›d›r.
‹flletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün analiz edilmesinde öncelikle çal›flma sermayesi büyüklü¤ü ele al›n›r. Bu nedenle özellikle bilançonun “dönen varl›klar” ve “k›sa vadeli yabanc› kaynaklar” gruplar› incelenir. Hem çal›flma sermayesinin yeterlili¤i hem de k›sa vadeli borçlar›n ödenebilirli¤inin ortaya koyulabilmesi için analiz teknikleri uygulanarak iflletmenin likiditesi ve dolay›s›yla k›sa vadeli gücünün yeterlili¤i analiz edilir ve yap›lan analizlere ba¤l› olarak gelecekteki
durumu ve geliflimi tahmin edilmeye çal›fl›l›r. Bu ünitede çal›flma sermayesi kavram› incelendikten sonra her bir analiz tekni¤i ile k›sa vadeli borç ödeme gücünün
analizinde ortaya ç›kart›labilecek durumlar ele al›nm›flt›r.
ÇALIfiMA SERMAYES‹ KAVRAMI
Dönen varl›klar afla¤›da
s›ralanm›fl olan alt
gruplardan oluflmaktad›r:
• Haz›r De¤erler
• Menkul K›ymetler
• Ticari Alacaklar (K›sa
Vadeli)
• Di¤er Alacaklar (K›sa
Vadeli)
• Stoklar
• Gelecek Aylara Ait Giderler
ve Gelir Tahakkuklar›
• Di¤er Dönen Varl›klar
K›sa vadeli borç ödeme gücünün analiz edilmesinde dönen varl›klar ile k›sa vadeli borçlar aras›nda yak›n bir iliflki bulundu¤u görülmüfltür. Bir iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n›n ödenmesini sa¤layan dönen varl›klar, bilindi¤i gibi en fazla bir y›l
içinde tahsil edilebilecek, sat›labilecek, kullan›labilecek, tüketilebilecek varl›klar
SIRA S‹ZDE
ile eldeki nakit ve bankadaki mevduattan oluflmaktad›r.
Analiz aç›s›ndan dönen varl›klar toplam›na Brüt Çal›flma (‹flletme) Sermayesi
ad› verilmektedir. Brüt çal›flma sermayesi, bir iflletmenin
• Peflin al›fllar, gider ödemeleri, üretim ve sat›fllar fleklinde s›ralanabilecek
günlük faaliyetleri sürdürmesini,
S O R U
• K›sa vadeli borçlar› ödemesini sa¤lar.
Brüt çal›flma sermayesi olarak öncelikle borçlar›n karfl›lanabilmesi,
D ‹ kalan
K K A T k›sm›yla da
günlük faaliyetleri sürdürmek esast›r. Bu nedenle dönen varl›klar toplam›n›n k›sa vadeli
yabanc› kaynaklar toplam›ndan büyük olmas› gerekir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
112
Dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aflan k›sm› Net Çal›flma (‹flletme) Sermayesi; Dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan eksik olan k›sm› ise Net Çal›flma (‹flletme) Sermayesi Noksan› olarak adland›r›lmaktad›r.
Dönen Varl›klar > K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar→ Fark = Net Çal›flma Sermayesi
Dönen Varl›klar < K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar → Fark = Net Çal›flma Sermayesi
Noksan›
Net çal›flma sermayesi bir iflletmenin günlük faaliyetlerini sürdürmesini sa¤lar.
Bir iflletmenin dönen varl›klar›n›n k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilmesi ve günlük faaliyetlerini aksamadan sürdürebilmesi için yeterli büyüklükte ve yap›da olmas› geSIRA S‹ZDE dönen varl›klar iflletme faaliyetlerine s›kça kat›l›r ve kendi
rekir. Bu durumdaki
içindeki dönüflümü artarak aktifin verimlili¤ine ve kârl›l›¤›na katk›da bulunabilir.
Dolay›s›yla dönen varl›klar hiçbir zaman birkaç kalemde toplanmamal›, kendi araD Ü fi Ü N E L ‹ M
s›nda dengeli bir da¤›l›m göstermelidir. Dönen varl›klar içerisinde her alt gruptan
ve onlar›n da hesap kalemlerinin gerekli olanlar›ndan belirli tutarlarda bulunmas›
arzu edilir. S O R U
SIRA S‹ZDE
S O R U
Noksan›n›n varl›¤› hâlinde iflletme k›sa vadeli borçlar›n› ödeyemez
D‹KKAT
ve günlük faaliyetlerini sürdüremez.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K S‹ OT RA UP
D‹KKAT
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
N N
1
SIRA S‹ZDE
Çal›flma sermayesi
iflletmeye ne gibi yararlar sa¤lar ?
SIRA S‹ZDE
Çal›flma
Sermayesi Gereksinimini Belirleyen Faktörler
AMAÇLARIMIZ
D Ü fi Ü N E L ‹ Mgereksinimini etkileyen pek çok faktör bulunmaktad›r. Bunlar
afla¤›da s›ras›yla aç›klanm›flt›r.
‹flletmeK Faaliyetinin
Niteli¤i, Karakteri: Kamu hizmet iflletmelerinde (do¤alS‹ OT RAU P
gaz, su, elektrik) iflletme sermayesi gereksinimi di¤er üretim iflletmelerine göre daha azd›r. Bu tip iflletmelerde stoklar azd›r ve alacaklar› da h›zl› bir flekilde paraya
D‹KKAT
çevirme olana¤›
T E L E V ‹ Zsöz
Y O Nkonusudur. Üretim iflletmelerinin ise stoklara ve alacaklara daha fazla kaynak ay›rmalar› gerekir ve stoklar›n ve alacaklar›n devir h›z› daha yavafl
S‹ZDEsermayesi gereksinimi kamu hizmet iflletmelerinden daha fazoldu¤undanSIRA
iflletme
lad›r.
‹ N T E R N Eperakende
T
Di¤er taraftan
ticaretle u¤raflan iflletmelerde imalat süreci söz konuAMAÇLARIMIZ
su olmad›¤›ndan üretim iflletmelerinin çal›flma sermayesi gereksinimi perakende
iflletmelere göre daha göre daha fazlad›r.
Üretim Süresi, Sat›lacak Mallarda Tedarik Süresi: ‹flletmelerde üretim süreK ‹ T A P
si ya da sat›lacak mallar›n tedarik süresi uzad›kça, çal›flma sermayesi gereksinimi
de artar. Üretim süresi k›sa olan bir iflletmenin çal›flma sermayesi gereksinimi üretim süresi uzun olan bir iflletmeye göre daha azd›r.
TELEV‹ZYON
Sat›lacak Mallar›n Birim Maliyeti: Sat›lan mal›n birim maliyeti artt›kça çal›flma sermayesi gereksinimi de artar.
Sat›fl Hacmi: ‹fl hacmi geniflledikçe çal›flma sermayesi gereksinimi artar. ‹fl hacmi geniflledikçe
çal›flma sermayesini daha verimli kullanabilmesi, daha
‹ N T E R Niflletmenin
ET
fazla kredi kullan›lmas›, daha ucuz fiyatla daha büyük miktarlarda al›fl yapabilmesi olanaklar›n›n varl›¤› gibi nedenlerle çal›flma sermayesindeki art›fl h›z› sat›fllara
göre daha yavafl olabilir.
Sat›n Alma ve Sat›fl Koflullar›: Al›fllar›n› kredili ve elveriflli koflullarda yapan
bir iflletmenin çal›flma sermayesi gereksinimi al›fllar›n› peflin olarak yapan iflletme-
N N
5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi
lere göre çok daha azd›r. Di¤er taraftan iflletme al›fllarda kendisine tan›nan vadeden daha uzun vadede sat›fl yap›yorsa kaynaklar›n›n büyük bir k›sm›n› alacaklara
ba¤lam›fl demektir. Bu nedenle de çal›flma sermayesi gereksinimi artar. Bir iflletme
kredili sat›fl koflullar›n› belirlerken ticari hayattaki uygulamay›, ekonomik koflullar›, konjonktürün hangi evrede bulundu¤unu göz önünde bulundurmal›d›r.
Stoklar›n Devir H›z›: Stoklar›n devir h›z› artt›kça, kaynaklar daha k›sa süreyle stoklara ba¤lanm›fl olur. Bu nedenle de iflletme daha az çal›flma sermayesine gereksinim duyar. Stok devir h›z›n›n artmas› ayn› zamanda fiyat düflmesinin, tüketici
zevkleri veya ihtiyaçlar›n›n de¤iflmesinin do¤uraca¤› riski, stok tutma maliyetini ve
finansman gereksinimini azalt›r.
Alacaklar›n Devir H›z›: Çal›flma sermayesi gereksinimi alacaklar›n paraya
çevrilmesi için geçen süreye ba¤l›d›r. Alacaklar›n tahsil süresi k›sald›kça daha az
çal›flma sermayesine gereksinim duyulur. Ancak iflletmeler stok devir h›z›ndaki art›fl ile birlikte alacaklar›n› tahsil süresini de k›saltmaya çal›flmal›d›r.
Konjonktür Hareketleri: Refah dönemlerinde iflletmelerin ifl hacmi genifller
ve çal›flma sermayesi gereksinimi artar. Durgunluk dönemlerinde ise ancak çok
baflar›l› iflletmeler stoklar›n› ve alacaklar›n› k›sa sürede paraya çevirebilirler.
Dönen Varl›klar›n De¤erinde Düflme Olas›l›¤›: Dönen varl›klar›n de¤erlerinde ani düflüfller iflletme sermayesini azalt›r. Özellikle stok ve finansal varl›klar›n
de¤erlerinde düflme ve/veya alacaklar›n flüpheli hâle gelen olas›l›¤› yüksek ise iflletme daha fazla tutarda haz›r de¤er bulundurmak zorundad›r.
Sat›fllar›n Mevsimlik Oluflu veya Tüm Y›la Düzenli Da¤›l›m›: E¤er bir iflletmenin sat›fllar› mevsimlik ise faaliyetin topland›¤› mevsimde iflletme sermayesi gereksinimi en yüksek düzeye oluflur. Di¤er mevsimlerde ise bu tür iflletmelerin elinde afl›r› çal›flma sermayesi oluflur. Mevsimlik sat›fl yapan iflletmeler faaliyetlerini çeflitlendirerek çal›flma sermayelerini daha verimli bir flekilde kullanmak olanaklar›n› araflt›rmal›d›r.
Kullan›lan Teknoloji: Emek yo¤un teknoloji kullanan firmalar›n çal›flma sermayesi gereksinimi genellikle sermaye yo¤un teknoloji kullanan iflletmelerden daha fazlad›r.
Çal›flma Sermayesi Aç›s›ndan Dönen Varl›klar›n Da¤›l›m›
ve Dönüflümü
Çal›flma sermayesini oluflturan dönen varl›klar kendi içinde dönüflümü olan ve iflletmenin y›ll›k faaliyetlerine en s›k kat›lan varl›k grubudur, dolay›s›yla iflletme faaliyetleri s›ras›nda çal›flma sermayesi bir dönen varl›ktan di¤erine dönüflür. Normal
faaliyet döngüsünde elde mevcut para ile ham madde ve malzeme sat›n al›nacak,
iflçilik giderleri ve di¤er harcamalar yap›lacak, bu surette elde edilecek mamuller
kredili veya peflin sat›lacak ve sonunda kredili sat›lan mallar›n bedelleri tahsil edilerek yeniden para girifli sa¤lanacakt›r. Bu ak›fl ifllemi ne kadar düzgün ve h›zl› ise
çal›flma sermayesi de o derece verimli ve ekonomik olarak kullan›lm›fl olur. Bunun
için bir miktar elde haz›r de¤erlerin olmas›, tahsil kabiliyeti olan alacaklar ile sat›fl
kabiliyeti olan stoklar›n bulunmas›, üretimi aksatmayacak ham madde ve malzemeye sahip olunmas› önemlidir. Böyle bir kompozisyona sahip iflletmenin likit
(nakit) s›k›nt›s› çekmeyece¤i söylenebilir. Bu bak›mdan net sat›fllar›n brüt çal›flma
sermayesine olan oran›n›n (çal›flma sermayesi devir h›z›) yüksek olmas› istenir. Çal›flma sermayesi devir h›z› artt›kça iflletmenin kârl›l›¤› da yükselir. E¤er dönen varl›klarda birkaç kalemde afl›r› miktarda y›¤›lma varsa, flüpheli alacak karfl›l›¤› ve
stok de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤› büyük tutarlarda ise dönen varl›klar›n birbirine dö-
113
114
nüflümü çok yavafllayacak ve k›sa vadeli borçlar›n ödenmesi ile günlük faaliyetlerin sürdürülmesi zorlaflacakt›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda iflletmenin kâr ve verimlili¤ini en yüksek düzeye ulaflt›racak tutarda çal›flma sermayesi sa¤lamal›d›r.
Her iflletmenin çal›flma sermayesi gereksinimi ve kompozisyonu farkl›d›r. Örne¤in iflletmenin faaliyet konusuna, ekonomik koflullara devletin kredi politikas›na, faiz oran›na, üretilecek veya sat›lacak mallar›n tedarik ve üretim süresine, üretilen mamulün birim maliyetinin büyüklü¤üne, iflletmenin sat›fl hacmi ve koflullar›na, sat›fllar›n mevsimlik olmas›na, stoklar›n devir h›z›na, alacaklar›n devir h›z›na
göre iflletmelerin çal›flma sermayeleri tutarlar› benzer olmalar›na ra¤men çal›flma
sermayesinin kompozisyonu yukar›da s›ralanm›fl olan etkenlerin varl›¤›na göre
farkl›l›k gösterir. Bir üretim iflletmesinin çal›flma sermayesine duyaca¤› gereksinim,
küçük bir hizmet iflletmesinin duyaca¤› gereksinimden daha fazla olacakt›r. Di¤er
taraftan bir üretim iflletmesinin çal›flma sermayesinin büyük k›sm› stoklar kaleminden oluflabilirken, bir hizmet iflletmesinde çal›flma sermayesini oluflturan unsurlar
kapsam›nda stoklara pek rastlanmaz.
Çal›flma sermayesinin yetersizli¤i gibi afl›r› çal›flma sermayesi de iflletmenin kârl›l›¤› ve verimlili¤ini olumsuz etkiler. Afl›r› çal›flma sermayesi iflletmede at›l kaynak
bulundu¤unun, gelir getirmeyen varl›klara gereksiz flekilde kaynak ba¤land›¤›n›n
bir göstergesidir.
‹flletmelerde çal›flma sermayesinin tutar›n›n sat›fllar ve toplam varl›klar gibi di¤er temel de¤iflkenlerle birlikte de¤erlendirilmesi karar al›c›lar aç›s›ndan önemlidir. Dolay›s›yla sadece net çal›flma sermayesi büyüklü¤üne bak›lmas› do¤rudan
yap›lacak karfl›laflt›rmalar aç›s›ndan s›n›rl› yararl›l›k sa¤lar.
KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN
KARfiILAfiTIRMALI TABLOLAR (YATAY) ANAL‹Z
TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹
Hat›rlanaca¤› gibi, yatay analiz tekni¤inin amac›, her kalemin zaman içinde gösterdi¤i de¤iflmeleri ve geliflmeyi incelemektir. Bu nedenle en az iki y›la ait bilançolar
ve gelir tablolar› ele al›narak bu teknik uygulan›r.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
2
Bilanço kalemlerindeki
SIRA S‹ZDE de¤iflimler nas›l belirlenir ?
Bir iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü karfl›laflt›rmal› tablolar analiz teknifi Ü N E L ‹ M
¤ine (yatayD Üanaliz)
göre analiz edildi¤inde dönen varl›klar ve k›sa vadeli borçlar›n
zaman içinde göstermifl oldu¤u de¤iflimler ele al›n›r. Bu iki grubun toplamlar›n›n
S O R U
birlikte ele al›n›fl›nda
flu yol izlenebilir:
• Her y›l›n dönen varl›klar›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edilifl
durumu ile k›sa vadeli borç ödeme gücü belirlenir.
D‹KKAT
• Her y›la iliflkin net çal›flma sermayesine iliflkin durum belirlenir ve yorumlan›r.
SIRA S‹ZDE
• ‹ki kalemin
mutlak farklar ve yüzde de¤iflimleri birlikte ele al›narak ikinci
y›lda birinci y›la göre borç ödeme gücünde ve net çal›flma sermayesinde ne
gibi AMAÇLARIMIZ
de¤iflme oldu¤u, bunun iflletmenin finansal durumuna ve kârl›l›¤›na etkisi belirlenir.
• ‹ki kalemin mutlak farklar› ve yüzde de¤iflimleri aynen devam etti¤i varsay›larakK iflletmenin
gelecekteki finansal durumu ile faaliyet sonuçlar›n›n bir ön‹ T A P
ceki fl›kta oldu¤u gibi yorumlan›r.
N N
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
115
Örne¤in, bir iflletmenin dönen varl›klar› ve k›sa vadeli borçlar›n›n 2010 ve 2011
y›l› verileri afla¤›daki tablodaki gibi gösterilmifl olsun.
2010
2011
Fark
%
Dönen Varl›klar
750.000
1.460.000
710.000
95
715.000
1.835.000
1.120.000
157
35.000
(375.000)
‹flletmenin 2010 y›l›nda 35.000 lira tutar›nda net çal›flma sermayesi vard›r. Bu
durumda iflletme, dönen varl›klar›yla k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilmektedir. 2011
y›l›nda ise 375.000 lira net çal›flma sermayesi noksan› bulunmaktad›r. Bu noksanl›k nedeniyle iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n›n tamam›n› ödeyemedi¤i ve günlük
faaliyetlerini yürütemeyece¤i söylenebilir.
Örnek iflletmenin dönen varl›klar› % 95 oran›nda art›fl göstermekteyken, k›sa
vadeli borçlar› ise % 157 oran›nda art›fl göstermifltir. Bu durumda her iki kalemin
de art›fl gösterdi¤ini ancak k›sa vadeli yabanc› kaynaklardaki art›fl›n hem mutlak
hem de yüzde olarak dönen varl›klardaki art›fltan daha fazla oldu¤u, bu durumun
da iflletmenin net çal›flma sermayesi mevcudundan net çal›flma sermayesi noksan›na geçilmesine yol açt›¤› görülmektedir.
K›sa vadeli yabanc› kaynaklardaki de¤iflimin hem mutlak olarak hem de yüzde
bak›m›ndan dönen varl›klar›n üzerinde olmas›, iflletmenin hem yak›n gelecekte
hem de uzun vadede çal›flma sermayesi noksan›n›n daha da büyüyece¤ine, k›sa
vadeli borç ödeme gücünün daha da zay›flayaca¤›na ve kârl›l›¤›n zarara dönüflebilece¤ine iflaret etmektedir.
KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN E⁄‹L‹M
YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹NE GÖRE
BEL‹RLENMES‹
K›sa vadeli borç ödeme gücünün analizinde ele al›nacak kalemler çok say›da y›la
ait ise yani söz konusu kalemlerin uzun zaman içerisinde gösterdikleri e¤ilimler
analiz edilmek istenirse e¤ilim yüzdeleri analiz tekni¤ine göre analiz yap›l›r. K›sa
vadeli borç ödeme gücünün analizinde dönen varl›klar ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› oluflturan kalemlerin zaman içerisinde göstermifl olduklar› e¤ilimler ele al›nabilir. Buna ba¤l› olarak geçmiflteki ve flimdiki duruma göre gelece¤i tahmin etmek kolaylafl›r.
E¤ilim yüzdeleri nas›l hesaplan›r?
SIRA S‹ZDE
Dönen varl›klar›n ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n birlikte art›fl e¤ilimi gösÜ fi Ü N E L ‹ M
termesi durumunda, varl›klardaki art›fl e¤ilimi borçlardaki art›flDe¤iliminden
yüksek
oldu¤u sürece olumlu yorumlanabilir. Böyle bir durumda iflletmenin belli bir çal›flma sermayesine ve k›sa vadeli borç ödeme gücüne sahip oldu¤u
DöS O Rdüflünülür.
U
nen varl›klar art›fl e¤ilimi gösterirken k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n azalma e¤ilimi göstermesi ise daha da olumlu olarak yorumlan›r. Dönen varl›klardaki azalma
D‹KKAT
e¤ilimine karfl›l›k k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda art›fl e¤ilimi söz konusu ise iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödemede güçlük çekece¤ini ve günlük faaliyetleriSIRA S‹ZDE için olumni karfl›layacak baz› varl›klara yeterince sahip olamayaca¤›n› gösterdi¤i
lu karfl›lanmaz.
AMAÇLARIMIZ
3
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
116
Örne¤in, bir iflletmenin 2006 y›l›ndan itibaren 2011 y›l›na kadar dönen varl›klar›n›n ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n göstermifl oldu¤u e¤ilim yüzdeleri afla¤›da gösterilmifltir.
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Dönen Varl›klar
100
135
280
475
1.000
1.215
K›sa Vadeli Yab.Kay.
100
122
225
340
899
989
Yukar›da yer alan e¤ilim yüzdeleri incelendi¤inde dönen varl›klarda ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda art›fl e¤ilimi görülmektedir. Üstelik k›sa vadeli yabanc›
kaynaklardaki art›fl e¤iliminin dönen varl›klardaki art›fl e¤ilimine çok yak›n oldu¤u
da söylenebilir. Bu flekilde k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dönen varl›klar›n alt›nda fakat ona yak›n bir art›fl e¤ilimi göstermesi iflletmenin lehine yorumlanabilir.
Çünkü dönen varl›klar›n bu e¤ilimi k›sa vadeli borçlar›n ödenebilece¤ini gösterdi¤i gibi net çal›flma sermayesinde de çok büyük de¤iflimler olmad›¤›n› göstermektedir.
Trend analizi aç›s›ndan benzer bir iliflki, stoklar ve ticari borçlar aç›s›ndan da
kurulabilir. Yani, iflletmenin stoklar kalemi art›fl e¤ilimi gösterirken kredili hammadde ve mal al›fllar›ndan do¤an ticari borçlar› azal›yor veya daha yavafl bir art›fl
e¤ilimi gösteriyorsa, bu durum olumlu karfl›lanabilir. Çünkü bu durumda iflletme
borçlar›n› zaman›nda ödeyebiliyor veya peflin al›fllara daha fazla yer verebiliyor
demektir. Dolay›s›yla bu durum da iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi
oldu¤unu gösterir.
‹flletmenin ticari borçlar› artarken stoklar›nda daha yavafl bir art›fl e¤ilimi varsa
bu durum olumsuz yorumlan›r. Çünkü bu durum, eski borçlar ödenmeden yeni
kredili al›fllardan do¤an borçlar›n bunun üzerine eklenerek iflletmenin k›sa vadeli
borcunu devaml› olarak art›rd›¤›n› ve iflletmenin borçlar›n› ödemede güçlük çekti¤ini gösterir. Bu durumda iflletme ya yeniden ve daha a¤›r flartlarda borçlanacak
ya da bu mümkün de¤ilse baz› varl›klar› elden ç›karmak zorunda kalacakt›r.
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stoklar
100
110
246
288
532
689
Ticari Borçlar
100
75
144
167
337
420
Yukar›daki tabloda yer alan e¤ilim yüzdelerine bak›ld›¤›nda hem stoklar›n hem
de ticari borçlar›n art›fl e¤ilimi gösterdi¤i görülmektedir. Ancak stoklar›n art›fl› ticari borçlar›n üzerinde olmufltur. Stoklar›n kredili al›fl›ndan do¤an ticari borçlar›n art›fl e¤iliminin daha az oluflu, borçlar›n ödenebildi¤i ve peflin al›fllar›n da yap›ld›¤›
anlam›na gelir. Bu durumda iflletme yeni kredili al›fllar yapabilir. Peflin al›fl ise iflletmeye istedi¤i zaman, istedi¤i fiyatta, istedi¤i miktarda stok elde etmesine olanak
sa¤lar. Bu durum ele al›nan y›llar itibar›yla ve gelecek için finansal durum ve kârl›l›k bak›m›ndan iflletme lehine yorumlanabilir. Çünkü iflletme hem kendi fonlar›n›
hem de borçlanarak ald›¤› stok fleklindeki fonlar› kullanabilmektedir.
KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN YÜZDE
ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹
Hat›rlanaca¤› gibi yüzde yöntemi ile analizde finansal tablolar› oluflturan her bir
unsurun uygun ve yeterli büyüklükte olup olmad›¤› araflt›r›lmaktad›r. Bu nedenle
ilgili finansal tablolarda yer alan her kalem ayn› tabloda yer alan belirli bir kaleme
117
veya toplama oranlanmakta ve bulunan yüzdelere göre ifade edilmektedir. Bulunan dikey yüzdelerden hareketle iflletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlar›
analiz edilerek gelece¤e yönelik tahminlerde bulunulmaktad›r. K›sa vadeli borç
ödeme gücünün analizinde özellikle bilançoda yer alan dönen varl›klar ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n genel toplam içindeki pay›n› ifade eden dikey yüzdeler
hesaplan›r.
Yüzde yönteminin bilançoya ve gelir tablosuna uygulanabilmesi içinSIRA
dikey
yüzdeler nas›l
S‹ZDE
hesaplan›r?
D Üvarl›klar›n
fi Ü N E L ‹ M
Dönen varl›k da¤›l›m›n›n incelenmesinde öncelikle dönen
toplam
varl›klar içindeki pay› belirlenir ve faaliyette bulunulan ifl kolu, kullan›lan teknoloji vb. etkenler göz önünde bulundurularak dönen varl›klar›n uygun
S O R bir
U büyüklü¤e
sahip olup olmad›¤› ortaya koyulur. Hat›rlanaca¤› gibi ticaret iflletmelerinde dönen
varl›klar›n duran varl›klara göre daha yüksek paya sahip olmas› normal karfl›lanD‹KKAT
maktad›r. Ayr›ca emek yo¤un teknoloji kullanan iflletmelerde de dönen varl›klar›n
pay›n›n yüksek olmas› do¤ald›r.
SIRA S‹ZDE
Di¤er taraftan dönen varl›klar› oluflturan unsurlar›n büyüklü¤ü
ve bileflimi de
k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizi aç›s›ndan önemlidir. Dönen varl›klar içinde haz›r de¤erlerin, menkul k›ymetlerin ve alacaklar›n pay›n›n yüksek olmas›, iflAMAÇLARIMIZ
letmenin likiditesinin yüksek oldu¤unu gösterir ve borç ödeme gücü aç›s›ndan
olumlu karfl›lan›r. Stoklar›n ise nakde dönüflümü daha yavafl oldu¤u için dönen
varl›klar içindeki pay›n›n çok yüksek olmamas› istenir. AncakK stoklar›n
‹ T A P pay›, üretimi ve sat›fl› aksatacak kadar da az olmamal›d›r. Alacaklar ise ikinci dereceden likit kalemlerdir; senetli alacaklar›n vadeden önce nakit yaratma özelli¤i oldu¤u ve
senetsiz alacaklara göre daha güvenilir oldu¤u için senetli alacaklar›n
pay›n›n daTELEV‹ZYON
ha yüksek olmas› lehte yorumlanacak bir durumdur.
Durum k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aç›s›ndan de¤erlendirilecek olursa öncelikle k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n toplam kaynaklar içindeki pay›n›n ne oldu¤u
T E R N Eözkaynaklara
T
ortaya konmal›d›r. Hat›rlanaca¤› gibi, kaynaklar içinde en fazla‹ Npaya
sahip olunmas› tercih edilen bir durumdur ve ayr›ca yabanc› kaynaklar içinde de
uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara göre daha fazla olmas› uygun görülmektedir. Böyle bir bileflime sahip kaynak yap›s›nda ilk bak›flta
iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi olaca¤› ve faiz giderlerinin az olaca¤› vurgulanmaktad›r. Ancak ülkemizde para ve sermaye piyasas›n›n yeterince
geliflmemifl olmas› ve k›sa vadeli banka kredilerinin maliyetinin çok yüksek olmas›na ra¤men uzun vadeli kredi aç›lmamas› nedeniyle iflletmelerin daha çok k›sa vadeli borçlanmaya gitmek durumunda kald›klar› da görülmektedir.
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar› oluflturan kalemlerin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar içindeki dikey yüzdeleri incelenecek olursa, özellikle faiz yükü getiren finansal borçlar›n iflletmenin kârl›l›¤›n› azaltacak boyutta olmamas› arzulan›r. Di¤er
taraftan iflletmenin ticari faaliyetleri nedeniyle ortaya ç›kan ticari borçlar›n yüksek
paya sahip olmas› do¤al karfl›lanabilir.
Dönen varl›k kalemlerinin ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› oluflturan kalemlerin kendi içinde analizinden sonra, dönen varl›klar›n hangi kaynaklarla finanse
edildi¤inin belirlenmesi k›sa vadeli borç ödeme gücünün belirlenmesi aç›s›ndan
büyük önem tafl›maktad›r. Bu durumda dönen varl›klar›n dikey yüzdesinin k›sa
vadeli yabanc› kaynaklar›n dikey yüzdesinden daha büyük olmas› arzulan›r. Yani,
dönen varl›klar›n baflta k›sa vadeli yabanc› kaynaklar olmak üzere iflletmenin gün-
4
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
118
lük faaliyetlerini sürdürebilmesi için yani net çal›flma sermayesinin oluflabilmesi
için özkaynaklarda veya uzun vadeli yabanc› kaynaklarda yer alan uygun kalemlerle finanse edilmifl olmas› gerekir. Bu durumda dönen varl›klar›n dikey yüzdesinin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dikey yüzdesinden fazla olmas› gerekir.
Dönen varl›klar›n dikey yüzdesinin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dikey yüzdesinden daha düflük olmas› durumunda ise iflletmenin net çal›flma sermayesi noksan›n›n bulundu¤u ve k›sa vadeli borç ödeme gücünün bulunmad›¤› söylenebilir.
Bu durumda ödenemeyen borçlar› karfl›lamak için ya tekrar k›sa vadeli kredi al›n›p borçlar daha da artt›r›lacakt›r ya da uzun vadeli borçlanma, sermaye artt›rma
veya maddi duran varl›klar› elden ç›kartma gibi sonuçlar› daha pahal› yollara baflvurulacakt›r.
Bütün bunlar›n yan›nda iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi olmas›
için dönen varl›klar› oluflturan kalemlerin nakit, mal ya da hizmet fleklinde ödenecek borçlar›, talepleri ve üretimi karfl›layacak çeflitlilikte ve yeterlilikte olmas› da
önemlidir.
KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN ORAN
ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹
Likidite Oranlar› Arac›l›¤›yla K›sa Vadeli Borç Ödeme
Gücünün Analizi
Likidite, iflletmenin k›sa k›sa
vadede vadesi gelecek
borçlar›n› ödeyebilecek
düzeyde varl›klar›n›n olup
olmad›¤›n›n ölçüsüdür.
Cari oran belirli bir anda
mevcut k›sa vadeli yabanc›
kaynaklar› karfl›layabilecek
dönen varl›klara yönelik
statik bir ölçüdür.
Oran analizi kapsam›nda hesaplanan likidite oranlar›, iflletmenin k›sa vadeli borç
ödeme gücünü ölçmek ve net çal›flma sermayesinin yeterli olup olmad›¤›n› saptamak için kullan›l›r.
Likidite oranlar› ile dönen varl›klar›n ne derece güvence sa¤lad›¤›, varl›klar›n
kalitesi ve likiditesi aç›s›ndan incelenir. Varl›¤›n kalitesi dendi¤inde varl›¤›n sat›fla
ç›kar›ld›¤› zaman gerçek de¤erini bulma olas›l›¤› ifade edilmektedir. Varl›¤›n likiditesinden belirtilmek istenen ise bir varl›¤›n paraya çevrilmesindeki çabukluk ve
kolayl›k özelli¤idir.
Likidite oranlar› iflletmenin parasal durumunu göstererek vadesi gelen borçlar›n, ödenme olanaklar›n› saptamaya yard›m eder. Ödeme gücünün saptanmas›nda
iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki iliflkiler
analiz edilir. Bilindi¤i gibi dönen varl›klar, iflletme faaliyetleri sonucunda k›sa vadede paraya çevrilebilen de¤erlerdir. Bu nedenle k›sa vadeli borçlar›n ödenmesinde kullan›lacak fon miktar› bu varl›klardan sa¤lanacakt›r. K›sa vadeli borç ödeme
gücünün analiz edilmesinde dönen varl›klar grubu ile k›sa vadeli borçlar aras›ndaki oransal ba¤›n incelenmesi gerekir.
Dönen varl›k unsurlar› ile k›sa vadeli borçlar aras›nda iliflki kurulurken, dönen
varl›k grubundan dikkate al›nacak kalemlerin özelliklerine göre likidite oranlar› en
yayg›n olarak afla¤›daki oranlardan oluflur:
• Cari Oran (Üçüncü derece likit oran)
• Likidite Oran› veya Asit Test Oran› (‹kinci derece likit oran)
• Nakit Oran› veya Disponibilite Oran› (Birinci derece likit oran)
• Stok Ba¤›ml›l›k Oran›
Cari Oran (Banker Oran›, Çal›flma Sermayesi Oran›)
Cari oran, dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara bölünmesi suretiyle
hesaplanmaktad›r.
CariOran =
Dönen Varlıklar
Kısa Vadeli Kaynaklar
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
Cari oran, iflletmenin her bir liral›k k›sa vadeli borcuna karfl›l›k kaç liral›k dönen varl›¤› oldu¤unu gösterir. Cari oran›n hesaplanmas›ndaki Damaç,
iflletmenin k›Ü fi Ü N E L ‹ M
sa vadeli borçlar›n› ödeme gücünü ölçmek ve genel likidite durumunu yans›tarak
iflletmenin net çal›flma sermayesinin yeterli olup olmad›¤›n› ortaya koymakt›r. Bu
S O R U
nedenle ayn› zamanda bu orana çal›flma sermayesi oran› da denmektedir.
Cari oran hesaplan›rken flüpheli alacak karfl›l›¤›, alacak senetleri reeskontu,
D ‹ K K A T stok de¤er
düflüklü¤ü karfl›l›¤›, menkul de¤erler de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤› gibi aktifi düzenleyici hesaplar›n, ilgili dönen varl›k kalemlerinden indirilmesi gerekir. Bilanço net flekilde düzenSIRA S‹ZDE
lenmifl ise bu ifllemler gereksizdir ancak aktifi düzenleyici hesaplar pasifte verilmifl ise
dönen varl›klar›n tutar› hesaplan›rken bu hususun dikkate al›nmas› gerekir.
AMAÇLARIMIZ
119
N N
Cari oran›n birden büyük olmas› beklenir. Cari oran birden büyükse pay› oluflturan dönen varl›klar, paydada yer alan k›sa vadeli borçlardan fazla demektir. Bu
K ‹ T oldu¤u
A P
durumda, dönen varl›klar›n hem bu borçlar› ödemek için yeterli
hem de
net çal›flma sermayesi oldu¤u söylenebilir. Cari oran›n birden küçük ç›kmas› ise
dönen varl›klar›n k›sa vadeli borçlar› karfl›lamaya yetmedi¤ini ve iflletmenin net çal›flma sermayesi noksan› ile karfl› karfl›ya oldu¤unu gösterir. T E L E V ‹ Z Y O N
Genel bir kural olarak cari oran›n 2 olmas› yeterli görülmektedir. Yani k›sa vadeli borçlar›n veya beklenmedik yükümlülüklerin zaman›nda karfl›lanabilmesi için,
dönen varl›klarda ortaya ç›kabilecek de¤er kay›plar› veya paraya çevriminde kar‹NTERNET
fl›lafl›labilecek güçlüklere önem olarak dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n iki kat› olmas› uygun görülür. Ancak özellikle geliflmekte olan ülkelerde,
ticaret bankalar›n›n k›sa süreli kredi verme e¤iliminde olmalar›ndan, sermaye piyasalar›n›n geliflmemifl olmas›ndan vb. dolay› iflletmeler daha çok k›sa vadeli kredi kullanmak zorunda kalmakta ve bu da cari oran›n daha düflük ç›kmas›na neden
olmaktad›r. Ayr›ca sürekli enflasyonist süreç içinde yaflayan ekonomilerde artan
çal›flma sermayesi (dönen varl›k) esas itibar›yla k›sa vadeli yabanc› kaynak ile finanse edildi¤inden cari oran düflük ç›kmaktad›r. Dolay›s›yla 1,5 yeterli bir cari
oran olarak kabul edilmektedir.
Cari oran›n çok yüksek olmas› iflletmeye kredi verenlerin lehine olmas›na karfl›n iflletme sahip ve yöneticilerinin o kadar lehine de¤ildir. Cari oran›n yüksek olmas› iflletmenin cari faaliyetleri için gereksiniminin üzerinde dönen varl›¤›n oldu¤una ve dolay›s›yla dönen varl›klarda at›ll›k oldu¤una veya dönen varl›klar içinde
likiditesi düflük kalemlerin pay›n›n yüksek oldu¤una iflaret eder. Böylece normalin üstünde bir likidite sa¤lamak için iflletmenin kârl›l›¤› üzerinde olumsuz etkiler
yarat›labilir.
Cari oran›n yeterli olup olmad›¤›n› etkileyen çeflitli faktörler vard›r. Bunlar cari
oran›n yeterlili¤i konusunda karar verilirken dikkate al›nmal›d›r. Söz konusu faktörler afla¤›daki gibidir:
• Dönen varl›klar›n yap›s› ve da¤›l›m›: Bir iflletmenin dönen varl›klar›n›n likiditesi yükseldikçe daha düflük bir cari oran ile borç ödeme kapasitesi azalmadan faaliyetini sürdürebilir. Örne¤in, stoklar› yüksek olan bir iflletmede
cari oran 1,6 olmas›na ra¤men borç ödemede likidite s›k›fl›kl›¤› yaflanabilirken, haz›r de¤erleri ve alacaklar› yüksek olan bir iflletme 1,2 oran›nda cari
orana sahip olsa bile borçlar›n› öderken likidite s›k›nt›s›na düflmeyecektir.
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
120
• ‹flletmenin tedarik (sat›n alma) ve sat›fl flartlar›: Mal ve hizmetleri peflin satan bir iflletme kredili sat›fl yapan di¤er iflletmeye göre daha düflük bir cari
oranla faaliyetlerini sürdürebilir. Benzer bir flekilde kredili olarak mal alan
iflletme al›fllar› için peflin ödemede bulunmak zorunlulu¤unda olan bir di¤er
iflletmeye göre daha düflük bir cari orana sahip olup faaliyetlerini rahatl›kla
sürdürebilir.
• Dönen varl›klar›n gerçek de¤eri: ‹flletmenin dönen varl›klar› gerçe¤e uygun
bir flekilde de¤erlendirip de¤erlendirmedi¤i ve duran varl›k niteli¤indeki
varl›klar›n dönen varl›klara dahil edilip edilmedi¤i incelenmelidir.
• Dönen varl›klarda olas› de¤er kay›plar›: Özellikle stok ve menkul k›ymetlerin de¤erlerinde düflme, alacaklarda tahsil edilememe olas›l›¤› varsa iflletme
daha yüksek bir cari oran ile çal›flmal›d›r.
• Mevsimlik hareketlerin etkisi: Mevsimsel hareketler iflletmenin cari oran›n›
etkileyebilir. Örne¤in, iflletmenin faaliyetlerinin en yüksek düzeye ulaflt›¤›
mevsimde cari oran düflük, iflletmenin stoklar›n› sat›p, alacaklar›n› tahsil
edip, borçlar›n› ödedi¤i, yani faaliyetinin en düflük düzeye indi¤i dönemlerde de cari oran yüksek görülebilir.
• Faaliyette bulunulan ifl kolu: Cari oran çeflitli sektörler aras›nda farkl›l›k
gösterebilir. ‹flletmenin cari oran›n› de¤erlendirirken ayn› sektörde benzer
iflletmelerin oranlar› ile karfl›laflt›rmalar yapmak gerekir.
• K›sa vadeli borçlar›n vadeleri itibar›yla da¤›l›m›: Di¤er koflullar ayn› olmak
üzere k›sa vadeli borçlar›n ödenmesi belirli aylarda toplanm›fl olan iflletmeler borçlar›n ödenmesi hesap dönemine daha dengeli bir flekilde da¤›lm›fl
olan iflletmelere göre daha yüksek bir cari oranla çal›flmak zorundad›r.
• Bankalarla iliflkiler: ‹flletmenin bankalardan sa¤lanm›fl her an kullan›labilir
kredi limiti bulundu¤u takdirde iflletme, daha düflük bir cari oranla faaliyetine devam edebilir.
• Borçlar›n ertelenme ve refinansman olanaklar›: Bir iflletme gerekti¤inde
borçlar›n› uzun vadeli borç hâline dönüfltürebiliyorsa, likiditesinin düflük olmas› borç ödeme aç›s›ndan sorun yaratmayabilir.
• Stok devir h›z›: ‹flletmenin stok devir h›z› yavaflsa, cari oran›n›n daha yüksek
olmas› gerekir. Stok devir h›z› daha yüksek olan bir iflletme ise daha düflük
bir cari oran ile çal›flabilir. ‹flletmenin stok devir h›z› art›yorsa, iflletmenin cari oran›n›n düflmesi borçlar›n ödenmesi yönünden tehlikeli bir durum ifade
etmeyebilir.
• Alacak devir h›z›: Alacak devir h›z› yüksek, yani alacak tahsil süresi k›sa
olan bir iflletme borç ödeme aç›s›ndan zor duruma düflmeden düflük bir cari oranla çal›flabilir. Alacaklar›n paraya dönüflümü yavafl olan bir iflletme daha yüksek bir cari oranla çal›flmak durumundad›r.
• Ticari alacaklar›n senetli ve senetsiz olarak da¤›l›m›: Ticari alacaklar›n›n
önemli bir bölümünü senede ba¤lam›fl olan iflletmeler, bu senetleri vadesinden önce iskonto ettirerek veya bir faktöring kurulufluna satarak nakde çevirebilir, alacakl›lara ciro ederek borçlar›n› ödeyebilir. Bu iflletmelerin alacaklar›n›n önemli bir bölümü senetsiz olan iflletmelere göre daha düflük bir
cari oranla çal›flmalar› normal karfl›lan›r.
• Piyasan›n durumu: E¤er bir iflletme sat›fllar›n› çeflitli önlemlerle korunmufl
bir piyasada yap›yorsa ya da iflletmenin sat›fllar› uzun süreli sat›fl sözleflmeleri ile garanti alt›na al›nm›flsa bu iflletme düflük bir cari oranla çal›flabilir.
Ancak sat›fllar› düzenli olmayan ve/veya rekabetin yo¤un oldu¤u piyasalarda faaliyette bulunan iflletmelerin cari oranlar› daha yüksek olmal›d›r.
• Sat›fllar›n düzenlili¤i ve kararl›l›¤›: Sat›fllar› düzenli, kararl› olan büyük dalgalanmalar ve planlardan afl›r› sapmalar göstermeyen iflletmeler daha düflük
bir cari oran ile çal›flabilirler.
Bu durumda iflletmenin cari oran› küçük olsa bile stok devir h›z› ile alacaklar›n
devir h›z› yüksek olan bir iflletme borçlar›n› rahatl›kla ödeyebilir. Ayr›ca dönen
varl›k unsurlar› içinde haz›r de¤erleri ile paraya çevrilebilir de¤erleri fazla olan iflletmeler, dönen varl›klar›n›n büyük bir k›sm› stoklardan oluflan iflletmelere göre
SIRA S‹ZDE
borçlar›n› daha kolay ödeyebilecektir.
Borçlar›n ödeme gücünün belirlenmesinde dönen varl›klar›n kalitesi de önem
tafl›maktad›r. Örne¤in, dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n
D Ü fi Ü N E L ‹ M iki kat› olmas› her zaman iflletmeye borç verenlerin güvencesini sa¤lamada yeterli olmaz.
Bu durumda söz konusu varl›k unsurlar›n›n kaliteli olmas› yani sat›fla ç›kar›ld›¤› zaS O R U
man gerçek de¤erini bulmas› gerekir.
Bir iflletmenin cari oran›n›n düflük ya da yüksek oldu¤u kararlaflt›r›l›rken
daha
D ‹ K Kiflletmenin
AT
önceki dönemlere ait oranlar› veya endüstri ortalamalar› ile karfl›laflt›rmalar da yap›labilir. Cari oran›n ortalamadan farkl› olmas›n›n temel nedeni, stoklar ve ticari alacaklar heSIRA S‹ZDE
sab›n›n ayr›nt›l› analiziyle bulunur.
Likidite Oran› (Asit Test Oran›)
AMAÇLARIMIZ
N N
Likidite oran›, cari oran› tamamlayan, onu daha anlaml› k›lan bir orand›r. Özellikle stoklar gibi likiditesi göreli olarak daha düflük olan dönen varl›k kalemlerinin
dönen varl›k toplam›na dahil edilmemesi durumunda k›sa vadeli
kaynakK ‹ Tyabanc›
A P
lar›n ödenebilirli¤ini gösterir. Dönen varl›klar aras›nda yer alan stoklar kaleminin
paraya çevrilmesi genelde di¤er dönen varl›k unsurlar›na göre daha uzun süreyi
gerektirdi¤inden, likidite durumunun analizinde dönen varl›k
ç›karT E toplam›ndan
LEV‹ZYON
t›lmas› uygun görülmektedir.
Likidite oran›, her bir liral›k nakitle ödenecek k›sa vadeli borca karfl›n paraya
h›zla çevrilebilen likit dönen varl›k büyüklü¤ünü gösterir ve afla¤›daki gibi hesap‹NTERNET
lanabilir:
Likidite Oranı =
Hazır Değerler + Menkul Kıymetler + Alacaklar
Bu oran ayr›ca afla¤›daki formül arac›l›¤›yla da hesaplanabilir.
LikiditeOranı =
Dönen Varlıklar - (Stoklar + Gelecek Dönneme Ait Giderler)
Ancak hemen belirtmek gerekir ki likidite oran›n› gösteren yukar›daki birinci
formül ile ikinci formül her zaman ayn› sonucu vermeyebilir.
Bu oran, iflletmenin bir anda sat›fllar›n›n durmas› hâlinde k›sa vadeli borçlar›n›
ödeyebilme gücünü ölçer. Formülün pay›nda çabucak nakde dönüfltürülebilecek
varl›k unsurlar› yer al›r. Stoklar›n paraya çevrilmesindeki zamanlama ve miktarlara
iliflkin mevcut belirsizlik ve stok de¤erlemelerine iliflkin belirsizlik nedeniyle baz›
analistler likidite oran›n› cari oran›n üstünde tutarlar likidite oran›n›n yüksek olmas› cari borçlar›n ödenmesinde stoklara ba¤›ml›l›¤›n az oldu¤unu gösterir.
Likidite oran›n›n genelde 1 olmas› yeterli kabul edilmektedir. Oran›n 1 olmas›,
iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n›n tamam›n›n nakit ve süratle paraya çevrilebilir de¤erlerle karfl›lanabilece¤ini gösterir. Ancak oran›n 1’den küçük olmas› veya 1’e eflit
121
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
122
olmas› her zaman iflletmenin likidite durumunun kötü veya iyi oldu¤unun bir göstergesi olmayabilir. Likidite oran› 1’den büyük olmas›na ra¤men, iflletme alacaklar›n› tahsilde güçlükle karfl›lafl›yorsa bu durumun göz önünde bulundurulmas› gerekir. Benzer bir flekilde likidite oran› birden küçük olan bir iflletmede e¤er stok
devir h›z› yüksekse oran›n birden küçük olmas›n› da olumsuz de¤erlendirmemek
gerekir. Yani, yorumlanmas›nda stok devir h›z›n›n, alacaklar›n tahsil yetene¤inin,
likit de¤erlerin bilefliminin, k›sa vadeli borçlar›n vadelerinin ve unsurlar itibar›yla
k›sa vadeli borçlar›n ödenmelerinde hangi dönen varl›¤›n kullan›lmas› gerekti¤i
göz önünde bulundurulmal›d›r.
Nakit Oran› (Disponibilite Oran›)
Nakit oran›, iflletmenin bir
anda sat›fllar› durdu¤u gibi
alacaklar›n tahsil
edilememesi durumundaki
borç ödeme gücünü gösterir.
Nakit oran›, nakit ve nakit benzeri varl›klardan oluflan haz›r de¤erler ile geçici yat›r›m amac›yla al›nan ve her an pazarlanabilir menkul k›ymetlerin k›sa vadeli borçlar› ne ölçüde karfl›lad›¤›n› gösteren bir orand›r. ‹flletmenin elindeki mevcut haz›r
de¤erleri ile nakitle ödenecek k›sa vadeli borçlar›n› ne ölçüde karfl›lad›¤›n› gösterir. Gerek cari orana gerekse asit test oran›na göre daha duyarl› bir ölçüdür ve iflletmenin acil para durumunu yans›tmaktad›r. Nakit oran› afla¤›daki formül yard›m›yla hesaplanmaktad›r:
Nakit Oranı =
Hazır Değerler + Menkul Kıymetler
Kısa Vadeli Kaynaklar
Oran›n 0,20’nin (veya %20’nin) alt›na düflmemesi istenir. Oran›n 0,20’nin alt›na
düflmesi durumunda iflletmenin para durumunda s›k›fl›kl›k do¤ar ve dolay›s›yla iflletme yeni kredi bulmak zorunda kalabilir. Oran›n yüksekli¤i de iflletmede paran›n iyi kullan›lmay›p at›l kald›¤›n› ve iflletmenin para kazanma gücünü azaltarak
geliri düflürdü¤ünü gösterebilir.
Stok Ba¤›ml›l›k Oran›
Bu oran asit test oran›n›n birden küçük ç›kmas› durumunda iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› geri ödemesinde stoklara olan ba¤›ml›l›¤›n› ölçmede kullan›l›r. K›sa
vadeli borçlar›n geri ödenmesinde haz›r de¤erler ve di¤er süratle paraya çevrilebilir varl›klar›n d›fl›nda stoklar›n yüzde kaç›n›n sat›lmas› gerekti¤ini gösterir.
Stok
Kısa Vadeli Kaynaklar - (Hazır Değerleer + Süratle Paraya Çevrilebilir Varlıklar)
Bağımlılık =
Stoklar
Orranı
Nakit Dönüfl Süresi Analizi Arac›l›¤›yla K›sa Vadeli Borç Ödeme
Gücünün Analizi
Nakit dönüfl süresi, bir
ürünün üretimi için
harcanan paran›n ürün
sat›ld›ktan sonra ele
geçirilmesi için geçen
sürenin uzunlu¤u olarak
tan›mlanabilir.
‹flletmelerin likiditesi genel olarak cari oran ve likidite oran› ile ölçülmektedir. Ancak bu oranlar›n statik oldu¤u, dinamik bir ölçüm yöntemi olarak nakit dönüfl süresinin kullan›lmas›n›n daha uygun olaca¤› tart›fl›lm›fl ve çal›flma sermayesi yönetiminde nakit dönüfl süresinin önemli bir yeri oldu¤u ortaya ç›km›flt›r.
Nakit dönüfl süresi, k›sa vadeli borçlar ve dönen varl›klar üzerinde odaklanarak, iflletme likiditesinin önemini gösterir. Nakit dönüfl süresinin hesaplanmas› 4.
ünitede ayr›nt›l› olarak ele al›nd›¤› için biz burada sadece k›sa vadeli borç ödeme
gücünün analizi aç›s›ndan konuyu ele alaca¤›z.
Nakit dönüfl süresi, iflletmenin üretken kaynaklar için nakit harcama dönemi ile
harcamalar›n nakit olarak tahsiline kadar geçen dönemi ifade eder. Çal›flma serma-
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
123
yesinin etkin olmas›, nakit dönüfl süresinin k›sal›¤›na ba¤l›d›r. Bu kapsamda, çal›flma sermayesine ba¤lanan kaynaklar›n nakde dönüflme süresinde yükselifl olmas›
durumunda, likidite sorununun bulundu¤u belirtilmektedir. S O R U
S O R U
Nakit dönüfl süresi uzad›kça, iflletmenin likidite durumu kötüleflir; k›sald›kça
D ‹ K K A T likidite durumu iyileflir.
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
N N
Nakit dönüfl süresini etkileyen baz› faktörler söz konusu olabilir. Bunlardan iflletme içi faktörler afla¤›daki gibi s›ralanabilir:
• ‹flletmelerin sat›fl tutarlar› ve sat›fllar›n zamanla göstermifl
oldu¤u e¤ilim,
AMAÇLARIMIZ
• Alacaklar›n tutar› ve alacaklar›n zamanla göstermifl oldu¤u e¤ilim,
• Alacaklar›n tahsil politikas›,
K ‹ göstermifl
T A P
• Sat›fllar›n maliyeti ve kâr marj› ile bu verilerin zamanla
oldu¤u
e¤ilim,
• Ticari borç yükü ve ticari borçlar›n zamanla göstermifl oldu¤u e¤ilim,
T E L Ee¤ilim,
V‹ZYON
• Stok tutar› ve stok seviyesinin zamanla göstermifl oldu¤u
• Stok kontrol politikalar›,
• Üretilen ve ticareti yap›lan ürünlerin veya verilen hizmetin fiyat› ve fiyat›n
zamanla göstermifl oldu¤u e¤ilim,
‹NTERNET
• Yöneticilerin becerileri,
• fiirketlerin misyonlar› ve vizyonlar›.
Nakit dönüfl süresini etkileyen iflletme d›fl› faktörler var m›d›r ?
SIRA S‹ZDE
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
=
=
=
=
ATS + STS - BES
Alacaklar›n ortalama tahsil süresi
TELEV‹ZYON
Stok ortalama tahsil veya elde tutma süresi
Borçlar›n (k›sa vadeli ticari borçlar›n) ortalama ödeme süresi veya
ertelenme süresi
‹ N T E R N E stok
T
Formülden de görülebilece¤i gibi, nakit dönüfl süresi, iflletmenin
dönüfl süresi ile alacak tahsil süresinin toplam›ndan tedarikçilere yap›lan ödeme
süresinin ç›kart›lmas› ile bulunur.
Alacak devir h›z›, iflletmelerin ticari alacaklar›n› tahsil etme kabiliyetini ölçer ve bir y›l süresince alacaklar›n› kaç kez tahsil etti¤ini gösterir. Alacak de-
SIRA S‹ZDE
Alacaklar›n Ortalama Tahsilat
O R U
Süresi (ATS): Bu oran Siflletmelerin
müflterilerinden olan alacaklar›n›n
tahsil olanaklar›n› göstermektedir.
ATS afla¤›daki formül Dyard›m›yla
‹KKAT
hesaplanabilir:
365
Alacakların Ortalama
SIRA
= S‹ZDE
TahsilSüresi
Alacak
Devir
Hızı
N N
NDS
ATS
STS
BES
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
5
Nakit dönüfl süresi, stoklar›n, alacaklar›n ve borçlar›n sürelerine ba¤l› olup
stok de¤iflim süresi ve alacaklar›n tahsilat süresinin uzamas›yla artmaktad›r.
Buradaki temel varsay›m, sat›c›lara ödeme süresinin de¤iflmemesidir. Ayn› fleS O R U sat›c›lara
kilde stok de¤iflim süresi ve alacaklar›n tahsilat süresi de¤iflmeksizin
ödeme süresinin k›salmas› da nakit dönüfl süresini artt›rmaktad›r. Nakit dönüfl
süresinin artmas› iflletmenin daha fazla finansmana ihtiyaç duydu¤unu
gösterD‹KKAT
mekte olup erken uyar› ölçüsü olarak da görülür. Nakit dönüfl süresinin uzamas› iflletmenin stoklar›n›n devrinde ve/veya alacaklar›n tahsilinde problem
SIRA S‹ZDE
oldu¤unu da gösterir. Bu problemler ancak sat›c›lara ödeme süresinin
uzamas› ile maskelenmifl olabilir. Tüm di¤er flartlar ayn› iken nakit dönüfl süresinin
k›salmas› firman›n stoklara ve alacaklara ba¤lad›¤› süreninAMAÇLARIMIZ
azald›¤›n›, buna
ba¤l› olarak iflletmenin toplam varl›klar›n›n azald›¤›n› ve devir h›zlar›n›n artt›¤›n› gösterecektir.
Bu aç›klamalara ba¤l› olarak nakit dönüfl süresi afla¤›daki formülle
K ‹ T Agösterilir.
P
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Alacak devir h›z› alacaklar›n tahsil
yetene¤ini gösteren önemli bir
orand›r ve özellikle ticari
alacaklar›n kalitesi ve likiditesi
‹ T A P
hakk›nda bir yarg›yaKulaflmak
istendi¤inde baflvurulur.
Toplam Kredili
Satışlar
Alacakların =
T EmL Kısa
E V ‹ ZVadeli
YON
Devir Hızı
Toplam
Ticari Alacaklar
Ya da
‹ N TNet
ERNET
Satışlar
Alacakların =
Devir Hızı
Toplam Kısa Vadelii
TicariAlacaklar
124
vir h›z›n›n düflük olmas› iflletmenin rekabet gücünün az oldu¤unun, alacak tahsilat›nda güçlük çekildi¤inin, belirlenmifl etkin bir tahsilat politikas›n›n olmad›¤›n›n,
vadeli sat›fl yap›lan müflterilerde seçici davran›lmad›¤›n›n, borçlar›n ödenmesinde
gerekli nakdin bulunmama ihtimalinin yüksek oldu¤unun göstergesidir. Bu oran›n
yüksek olmas› ise iflletmenin alacak tahsilat›n›n etkin oldu¤unu ortaya koyar ve bu
durumda cari ve likidite oranlar› düflük olsa bile, borçlar› geri ödemede daha rahat
olmas›na neden olur. Oran›n zamanla yükselme e¤iliminde olmas› ise iflletmenin faaliyetlerini yürütürken gitgide daha az çal›flma sermayesi gereksinimi duyaca¤›n›
gösterir.
Alacak devir h›z›ndan hareket edilerek hesaplanan alacak tahsil süresindeki deSIRA S‹ZDErekabet durumu ve iflletmelerin alacak politikalar› hakk›nda
¤iflimler piyasadaki
bilgiler verebilmektedir. Alacak tahsil süresi k›sa bir süreyi gösteriyorsa, iflletmenin
kredili sat›fllar›ndan olan alacaklar›n›n k›sa süreler içinde tahsil edilebildi¤i ve daD Ü fi Ü N E L ‹ M
ha fazla peflin sat›fllara gidebildi¤i anlafl›labilir. Bu hâlde iflletmelerin alacaklar›n› finanse etmek için daha az kayna¤a gerek duyacaklar›, bunun da finansman giderS O Rve
U kârl›l›¤›nda olumlu geliflmelere yol açaca¤› söylenebilir.
lerini azaltaca¤›
SIRA S‹ZDE
S O R U
Ortalama tahsil
D ‹ Ksüresi
K A T fazla ise kredili sat›fllar›n tahsilinde gecikmelerle karfl›lafl›l›yor demektir.
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
Stoklar›n ortalama tahsil
süresi veya elde tutma süresi
AMAÇLARIMIZ
(STS) afla¤›daki formül
yard›m›yla hesaplanabilir:
365
K ‹ T Stok
A P=
Ortalama
Tutma Süresi Stok Devir Hızı
Stok devir h›z› afla¤›daki
Tformül
E L E Vyard›m›yla
‹ZYON
hesaplanabilir:
Stok =
‹ N T EHızı
RNET
Devir
Satılan Malın
Maliyeti
Toplam veya
Ortalama Stoklar
SIRA S‹ZDE
Genelde ortalama tahsilat süresi, al›c›lara tan›nan sat›fl vadesini 1/3’den fazla
aflmamal›d›r. Örne¤in alacak devir h›z› 6 olan bir iflletmenin ortalama tahsilat süresi 60 gündür.
‹flletme sat›fllar›n› 48 gün vadeli olarak yap›yorsa tahsilat süresinAMAÇLARIMIZ
de kabul edilebilecek en üst s›n›r (48 × 1/3=16 gün) 48+16= 64 gün olacakt›r. Yani bu iflletmenin alacaklar›n›n ortalama tahsilat süresinin 64 günün üzerinde olK ‹ Talacaklar›n
A P
mas› hâlinde
flüpheli duruma düfltü¤ü kabul edilebilir.
Stok devir h›z› oran›n›n iflletmenin çal›flma alan›na göre sektör ortalamalar›ndan farkl› olmas›, iflletmenin iyi çal›flmad›¤›n›n veya talepleri karfl›layamayacak
duruma Tdüfltü¤ünü
E L E V ‹ Z Y O N gösterebilir. Stok devir h›z›n›n normalin alt›nda olmas›, iflletmede fazla stok bulundu¤unun göstergesi olabilir. ‹flletmenin sat›fl hacmine göre fazla stok bulundurmas› hem depolama giderlerini artt›rmakta hem de stoklar›n fiziki özelliklerinin bozulmas›na ve tüketici tercihinin de¤iflmesi nedeniyle
‹NTERNET
stoklar›n demode olmas›na yol açar. Di¤er taraftan stok devir h›z›n›n çok yüksek
olmas› da tüketici taleplerinin zaman›nda karfl›lanamamas›na neden olabilir. Ayr›ca sürekli olarak k›sa dönemlerde siparifl verilmesi, iflletmenin siparifl giderlerini art›rabilir. Stok devir h›z› yüksek olan iflletmeler, di¤er iflletmelere göre rekabet olana¤›na sahiptirler. Daha düflük bir fiyatla mal satarak sat›fl hacmini geniflletebilirler.
Ortalama stok tutma süresi ise iflletmelerin veya sektörlerin sahip olduklar›
stok miktarlar›n› ne kadarl›k bir sürede satabildiklerini ölçmektedir. Bu süredeki
de¤iflimler piyasadaki rekabet durumu ve iflletmelerin stok kontrol politikalar›
hakk›nda bilgiler vermektedir. K›saca, stok tutma süresi k›salan yani stoklar›n›
daha k›sa sürede elden ç›karabilen bir iflletmenin etkin bir stok kontrol politikas› izledi¤i veya rekabet gücündeki geliflmeler ›fl›¤›nda daha fazla sat›fl (kredili veya pesin) yapabildi¤ini göstermektedir. Bu durumda iflletmelerin stoklar›n› finanse etmek için daha az kayna¤a ihtiyaç duyacaklar›, bunun da finansman giderlerini azaltaca¤› ve kârl›l›¤›nda olumlu geliflmelere yol açaca¤› söylenebilir.
Ticari borçlar› ödeme süresi, iflletmelerin yapm›fl olduklar› kredili al›mlar dolay›s›yla oluflan ticari borçlar›n› ne kadarl›k bir sürede geri ödediklerini ölçmek-
125
tedir. Bu süredeki de¤iflimler flirketlerin kredibilitesi ve özellikle üretiminde kul- K›sa vadeli borçlar›n ödenme
veya ertelenme süresi (BES)
lanaca¤› mamul türlerini tedarik etme gücü hakk›nda bilgiler vermektedir. K›sa- afla¤›daki formül yard›m›yla
ca, borç ödeme süresi uzayan bir flirketin piyasadaki kredibilitesinin yüksek ol- hesaplanabilir:
du¤u ve ihtiyaç duydu¤u mamulleri uygun vadede kolayca temin edebildi¤i, bu
Kısa Vadeli
365
durumun ise iflletmenin rekabet gücünü art›rd›¤› anlafl›lmaktad›r. Bu hâlde ifllet- BorçlarıOrtalama = Borç De
evir Hızı
ÖdemeSüresi
melerin tedarikçilerden (sat›c›lardan) uygun flartlarda kaynak temin edebildi¤i,
böylece daha pahal› kaynaklara baflvurmak zorunda olmad›¤› söylenebilir.
‹flletme yönetimi aç›s›nda alacak ve stok devir h›zlar›n›n yüksek olmas› iste- Borç Devir H›z› ise afla¤›daki
nir ancak ticari borç devir h›z›n›n mümkün oldu¤unca azalt›lmas› arzulan›r. Çün- formül ile hesaplan›r:
BDH = (SATILAN MALLARIN
kü bu aflamada finansal kald›raçtan yararlanarak öz sermaye kârl›l›¤›n› artt›r›la- MAL‹YET‹ + GENEL YÖNET‹M
G‹DERLER‹) / (KISA VADEL‹
bilir.
+ ÜCRET VE VERG‹
Nakit dönüfl süresi uzad›kça, nakit sa¤lanana kadar geçecek sürede uzaya- BORÇLAR
BORÇLARI)
cak, dolay›s›yla gerekli olacak çal›flma sermayesi de artacakt›r. Nakit dönüfl sü- E¤er ayr›nt›l› bilgiye
resinin düflmesi durumunda iflletme sermayesinin ticari borçlar ile finanse edildi- ulafl›lam›yorsa afla¤›daki formül
de kullan›labilir.
¤i anlafl›l›r ki bu iflletme için iflletme sermayesi finansman ihtiyac›n›n düflmesi neSatılan Malın
deniyle olumlu bir geliflme olarak de¤erlendirilir. Ayr›ca bu sürenin düflmesi, ge- Borç Devir
Maliyeti
=
Hızı
nelde iflletmenin ticari itibar›n›n artmas› ve iyi bir finansal yönetime sahip olmaOrtalama Kısa Vadeli
Ticari Borçlar
s› anlam›na gelir. Nadir de olsa negatif nakit dönüfl süresi durumu da oluflabilmektedir.
Üretim yapan iflletmelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda genellikle ticaret iflletmelerinde
negatif nakit dönüfl süresine daha fazla rastlan›r. Bunun temel nedeni, söz konusu
iflletmelerin daha ufak miktarlarda, h›zl› sürümü olan stoklara sahip olmalar› ve genellikle nakit sat›fl yapmalar›d›r. Nakit dönüfl süresinin uzun olmas›, di¤er bir ifadeyle pozitif de¤er almas› ise söz konusu iflletmenin borçlanma ihtiyac›nda oldu¤unun göstergesidir ve iflletmenin çal›flma sermayesine o oranda fazla yat›r›m yapmas› gerekti¤ini gösterir. Bu sürenin düflmesi, genelde iflletmenin ticari itibar›n›n
artmas› ve iyi bir finansal yönetime sahip olmas› anlam›na gelir. Bu noktada amaçlanan ise iflletmelerin nakit dönüfl sürelerinin negatif olmas›d›r. Negatif de¤er ortalama ödeme süresinin, faaliyet uygulama süresi olarak ifade edilen alacak tahsilat
ve stok tüketim sürelerinden daha fazla oldu¤unun bir göstergesidir. Bu durum iflletmenin çal›flma sermayesine ihtiyaç duydu¤unu fakat tedarikçiler taraf›ndan finanse edildi¤ini gösterir. Negatif nakit dönüfl süresi daha ziyade ülkemizde h›zl›
tüketim mallar› sektöründe çal›flan büyük market zincirlerinde görülen bir durumdur. Yüklü miktarlarda ve vadeli mal alan iflletmelerin düflük stok tutma süresi ve
nakit a¤›rl›kl› sat›fl yapmalar› neticesinde bu durum oluflmaktad›r.
Bir iflletme nakit dönüfl süresini k›saltmak isterse stoklar›n dönüfl süresi ile alacaklar›n tahsil süresini azaltmal›d›r. E¤er iflletme bu azaltman›n yan›nda borçlanma
süresini de yükseltirse nakit dönüfl süresini daha da k›saltabilir.
126
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
-
-
-
Çal›flma sermayesi kavram›n› ve bunun iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü aç›s›ndan anlam›n› tan›mlamak.
Bir iflletmede dönen varl›klar toplam›na Brüt Çal›flma Sermayesi ad› verilmektedir. Brüt çal›flma
sermayesi, iflletmenin peflin al›fllar, gider ödemeleri, üretim ve sat›fllar fleklinde s›ralanabilecek
günlük faaliyetleri sürdürmesini ve k›sa vadeli
borçlar› ödemesini sa¤lar.
Dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›
aflan k›sm› Net Çal›flma Sermayesi olarak; eksik
olan k›sm› ise Net Çal›flma Sermayesi Noksan›
olarak adland›r›lmaktad›r.
Net çal›flma sermayesi bir iflletmenin günlük faaliyetlerini sürdürmesini sa¤lar. Bir iflletmenin
dönen varl›klar›n›n k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilmesi ve günlük faaliyetlerini aksamadan sürdürebilmesi için yeterli büyüklükte ve yap›da olmas› gerekir. Net Çal›flma Sermayesi Noksan›n›n
varl›¤› hâlinde iflletme k›sa vadeli borçlar›n› ödeyemez ve günlük faaliyetlerini sürdüremez.
Karfl›laflt›r›lmal› tablolar ve trend analizi tekniklerine göre k›sa ve vadeli borç ödeme gücünün
analizinin nas›l yap›ld›¤›n› aç›klamak.
Bir iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün
karfl›laflt›rmal› tablolar tekni¤ine göre analizinde:
Her y›l›n dönen varl›klar›n›n k›sa vadeli yabanc›
kaynaklarla finanse edilifl durumu ile k›sa vadeli
borç ödeme gücü belirlenir.
Her y›la iliflkin net çal›flma sermayesine iliflkin
durum belirlenir ve yorumlan›r.
‹ki kalemin mutlak farklar ve yüzde de¤iflimlerinin birlikte ele al›narak ikinci y›lda birinci y›la
göre borç ödeme gücünde ve net çal›flma sermayesinde ne gibi de¤iflme oldu¤u, bunun iflletmenin finansal durumuna ve kârl›l›¤›na etkisi belirlenir.
‹ki kalemin mutlak farklar› ve yüzde de¤iflimleri
aynen devam etti¤i varsay›larak iflletmenin gelecekteki finansal durumu ile faaliyet sonuçlar›n›n
bir önceki fl›kta oldu¤u gibi yorumlan›r.
E¤ilim Yüzdelerine göre analizde kapsam›nda
dönen varl›klar›n ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n birlikte art›fl e¤ilimi göstermesi durumunda;
varl›klardaki art›fl e¤ilimi borçlardaki art›fl e¤ili-
minden yüksek oldu¤u sürece olumlu yorumlanabilir. Böyle bir durumda iflletmenin belli bir
çal›flma sermayesine ve k›sa vadeli bor. Ödeme
gücüne sahip oldu¤u düflünülür. Dönen varl›klar
art›fl e¤ilimi gösterirken k›sa vadeli borçlar›n azalma e¤ilimi göstermesi ise daha da olumlu olarak
yorumlan›r. Dönen varl›klardaki azalma e¤ilimine karfl›l›k k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda art›fl
e¤ilimi söz konusu ise, iflletmenin k›sa vadeli
borçlar›n› ödemede güçlük çekece¤ini ve günlük faaliyetlerini karfl›layacak baz› varl›klara yeterince sahip olamayaca¤›n› gösterdi¤i için olumlu karfl›lanmaz.
N
A M A Ç
3
Dikey analiz tekni¤ine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün nas›l analiz edildi¤ini aç›klamak.
Dikey analiz tekni¤ine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizinde dönen varl›klar›n ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n genel toplam içindeki pay› belirlenerek ve faaliyette bulunulan iflkolu kullan›lan teknoloji vb. etkenlere ba¤l› olarak dönen varl›klar›n uygun bir büyüklü¤e sahip
olup olmad›¤› ortaya konabilir. Daha sonra dönen varl›klar›n kendi içindeki da¤›l›mlar› incelenir. Di¤er taraftan k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n kaynak yap›s› içindeki pay›n›n ne oldu¤u ortaya konmal›d›r. Toplam kaynaklar içinde en fazla paya özkaynaklara sahip olunmas› tercih edilen bir durumdur ve ayr›ca yabanc› kaynaklar
içinde de uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n k›sa
vadeli yabanc› kaynaklara göre daha fazla olmas› uygun görülür. Böyle bir bileflime sahip kaynak yap›s›nda ilk bak›flta iflletmenin k›sa vadeli
borç ödeme gücünün iyi olaca¤› ve faiz giderlerinin az olaca¤› söylenebilir.
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar› oluflturan kalemlerin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar içindeki dikey yüzdeleri incelenecek olursa, özellikle faiz
yükü getiren finansal borçlar›n iflletmenin kârl›l›¤›n› azaltacak boyutta olmamas› arzulan›r. Di¤er
taraftan iflletmenin ticari faaliyetleri nedeniyle ortaya ç›kan ticari borçlar›n yüksek paya sahip olmas› do¤al karfl›lanabilir.
Dönen varl›klar›n baflta k›sa vadeli yabanc› kaynaklar olmak üzere iflletmenin günlük faaliyetlerini sürdürebilmesi için yani net çal›flma serma-
yesinin oluflabilmesi için özkaynaklarda veya
uzun vadeli yabanc› kaynaklarda yer alan uygun
kalemlerle finanse edilmifl olmas› gerekir. Bu durumda dönen varl›klar›n dikey yüzdesinin k›sa
vadeli yabanc› kaynaklar›n dikey yüzdesinden
fazla olmas› gerekir. Aksi durumda iflletmenin
net çal›flma sermayesi noksan›n›n bulundu¤u ve
k›sa vadeli borç ödeme gücünün bulunmad›¤›
söylenebilir. Bütün bunlar›n yan›nda iflletmenin
k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi olmas› için
dönen varl›klar› oluflturan kalemlerin nakit, mal
ya da hizmet fleklinde ödenecek borçlar›, talepleri ve üretimi karfl›layacak çeflitlilikte ve yeterlilikte olmas› da önemlidir.
N
A M A Ç
4
•
•
•
•
Oran analiz tekni¤ine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün nas›l analiz edildi¤ini aç›klamak.
Oran analizine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizi likidite oranlar›n›n hesaplanmas›
arac›l›¤›yla ve nakit dönüfl süresinin hesaplanmas› arac›l›¤›yla yap›labilir.
Oran analizi kapsam›nda hesaplanan likidite
oranlar›, iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü ölçmek yani net çal›flma sermayesinin yeterli olup olmad›¤›n› saptamak için kullan›l›r.
Likidite oranlar› ile dönen varl›klar›n ne derece
güvence teflkil etti¤i, varl›klar›n kalitesi ve likiditesi aç›s›ndan incelenir. Likidite oranlar› iflletmenin parasal durumunu göstererek vadesi gelen
borçlar›n, ödenme olanaklar›n› saptamaya yard›m eder. Ödeme gücünün saptanmas›nda iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc›
kaynaklar aras›ndaki iliflkiler analiz edilir. K›sa
vadeli bor ödeme gücünün analiz edilmesinde
dönen varl›klar grubu ile k›sa vadeli borçlar aras›ndaki oransal ba¤›n incelenmesi gerekir.
Dönen varl›k unsurlar› ile k›sa vadeli borçlar aras›nda iliflki kurulurken, dönen varl›k grubundan
dikkate al›nacak kalemlerin özelliklerine göre likidite oranlar› afla¤›daki gibidir:
Cari Oran (Üçüncü derece likit oran)
Asit Test veya Likidite Oran› (‹kinci derece likit
oran)
Nakit Oran› veya Disponibilite Oran› (Birinci derece likit oran)
Stok Ba¤›ml›l›k Oran›
Nakit dönüfl süresi, bir ürünün üretimi için harcanan paran›n ürün sat›ld›ktan sonra ele geçirilmesi
için geçen sürenin uzunlu¤u olarak tan›mlanabilir.
127
Nakit dönüfl süresi, iflletmenin üretken kaynaklar
için nakit harcama dönemi ile harcamalar›n nakit
olarak tahsiline kadar geçen dönemi ifade eder.
Çal›flma sermayesinin etkin olmas›, nakit dönüfl
süresinin düflüklü¤üne ba¤l›d›r. ‹flletmelerde nakit dönüfl süresi uzad›kça, likidite durumu kötüleflir; k›sald›kça likidite durumu iyileflir.
128
1. Afla¤›dakilerden hangisi brüt çal›flma sermayesi kapsam›nda de¤ildir?
a. Stoklar
b. Alacaklar
c. Haz›r De¤erler
d. Maddi Duran Varl›klar
e. Menkul K›ymetler
2. Net çal›flma sermayesi nedir?
a. Dönen varl›klar toplam›d›r
b. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar toplam›d›r
c. Dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aflan k›sm›d›r.
d. Duran varl›klar›n yabanc› kaynaklar toplam›n›
aflan k›sm›d›r.
e. Özkaynaklar içinde iflletme sahiplerinin iflletme varl›klar› üzerindeki haklar›n› temsil eden k›s›md›r.
3. Afla¤›dakilerden hangisi çal›flma sermayesi gereksinimini belirleyen faktörler aras›nda yer almaz?
a. Sat›fl hacmi
b. Sat›lan mallar›n maliyeti
c. Ortakl›k yap›s›
d. Stok devir h›z›
e. Kullan›lan teknoloji
4. Bir iflletmenin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n sadece dönen varl›klar›n finansman›nda kullan›ld›¤›n› afla¤›dakilerden hangisi göstermektedir?
a. Yabanc› kaynak toplam› özkaynak toplam›na
eflitse
b. Dönen varl›k toplam› k›sa vadeli yabanc› kaynak toplam›ndan az ise.
c. Dönen varl›k toplam›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynak toplam›ndan fazla ise
d. Duran varl›k toplam›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynak toplam›ndan fazla ise
e. Dönen varl›k toplam›n›n yabanc› kaynak toplam›ndan fazla ise
5. Afla¤›dakilerden hangisi likidite oranlar› aras›nda yer
almaz?
a. Cari oran
b. Asit test oran›
c. Nakit oran›
d. Likidite oran›
e. Öz sermaye çarpan›
6. Bir iflletmenin cari oran› 1,5 ve asit test oran› 0,5 ise,
bu durumda afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir?
a. Bu iflletmenin nakit oran› yüksektir
b. ‹flletme k›sa vadeli borç ödeme bak›m›ndan stoklara afl›r› derecede ba¤›ml›d›r
c. ‹flletmenin stoklar› yetersizdir.
d. ‹flletmenin çal›flma sermayesi noksan› vard›r.
e. ‹flletmenin likiditesi çok iyidir.
7. ‹flletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü gösteren
oranlar afla¤›dakilerden hangisi ile ifade edilir?
a. Finansal oranlar
b. Faaliyet oranlar›
c. Kald›raç oranlar›
d. Kârl›l›k oranlar›
e. Likidite oranlar›
8. ‹flletmenin afla¤›dakilerden hangisi ile k›sa vadeli
borçlar›n› ödemesi uygundur?
a. Dönem net kâr›
b. Duran varl›klar
c. Dönen varl›klar
d. Ödenmifl sermaye
e. Net Çal›flma sermayesi
9. Afla¤›dakilerden hangisi nakit dönüfl süresinin belirlenmesinde göz önünde tutulacak faktörler aras›nda
yer almaz?
a. Alacak devir h›z›
b. Ortalama tahsilat süresi
c. Stok devir h›z›
d. Ortalama stok tutma süresi
e. Aktif devir h›z›
10. Afla¤›dakilerden hangisi nakit dönüfl süresini etkileyen faktörler aras›nda yer almaz?
a. ‹flletmelerin sat›fl tutarlar› ve sat›fllar›n zamanla
göstermifl oldu¤u e¤ilim
b. Alacaklar›n tahsil politikas›
c. Sat›fllar›n maliyeti ve kâr marj›
d. Stok kontrol politikalar›,
e. Ortaklar›n say›s›
“
129
Nakit Ak›m› Yönetimine Genel Bir Bak›fl
Büyük, küçük her türlü iflletmenin karfl› karfl›ya oldu¤u
en önemli günlük sorunlardan bir tanesi, nakdin sürekli, etkili ve sa¤l›kl› bir flekilde yönetimini sa¤lamakt›r.
Bu sorunun en önemli nedeni ise iflletmelerimizde henüz bir “Nakit Ak›m› Yönetim” bilincinin geliflmemifl olmas›d›r. Bu nedenle ço¤u zaman nakit ak›m› ile ilgili
günlük problemlerin yöneticilerin çok büyük bir zaman›n› ald›¤›n› ve genellikle de elde edilen sonuçlar›nda
istenildi¤i ölçüde etkili olmad›¤› görülmektedir. Yöneticiler etkin bir nakit yönetimi sistemi yard›m› ile günlük
ihtiyaçlar› karfl›lamaya yönelik dar kapsaml› faaliyetlerle u¤raflmaktan kurtularak, nakit ihtiyaçlar› ve/veya fazlal›klar› ile ilgili olarak daha stratejik kararlar› alabilme
yeterlili¤ine ulaflacaklard›r.
Nakit yönetimi günlük geliflmelerle oluflturulacak bir
politika de¤ildir. Evet, etkin bir nakit ak›m yönetim sistemi günlük de¤iflikliklere uyum sa¤layabilmek için yeterli ölçüde esnek olmal›d›r. Ancak bu söz konusu politikalar›n günlük olarak belirlenmesi anlam›na kesinlikle gelmemektedir. Nakit yönetimi bir iflletmenin faaliyetlerine sa¤l›kl› bir flekilde devam edebilmesi için
olmazsa olmaz bir flartt›r. Ancak bu flekilde stratejik anlamda mevcut konumu korumak ve geliflimi sürdürmek
mümkün olabilecektir.
Nakit ak›m› yönetimi stratejilerine de¤inmeden önce
k›sa bir flekilde temel kavramlara aç›kl›k getirmeye çal›flal›m. Nakit; bankada ve/veya kasam›zda bulunan ve
kullan›m›nda herhangi bir engel olmayan parasal tutarlar› ifade etmektedir. Bu noktada “Kâr” ile “Nakit” aras›ndaki ay›r›ma dikkat çekmek zannediyorum yararl›
olacakt›r. Kâr ile nakit birbirinden farkl› kavramlard›r.
Kâr tüm müflterilerin yapmas›n› bekledi¤iniz ödemelerin zaman›nda gerçeklefltirilmesi ve giderlerinde beklenilen ölçüde gerçeklefltirilmesi sonucunda elde edilmesi planlanan parasal tutar› ifade etmektedir. Ancak kâr
kavram› iflletmelerin günlük realitelerinden uzakt›r. Nakit, kâr elde etmek için u¤rafl verirken iflletmemizi aç›k
tutabilmek için elde bulunmas› gereken bir kavramd›r.
Baflka bir deyiflle nakit ifllerin devam edebilmesi ve dolay›s›yla kâr yapabilmek için elde bulunmas› gereken minimum parasal büyüklükleri ifade etmektedir. Bu anlamda
firmalar›n elde ettikleri kârlar e¤er pozitif net nakit ak›fl›na
dönüflemiyor ise pek fazla de¤erleri bulunmamaktad›r.
Kârlar harcanamaz, sadece nakit harcanabilir. Uygulamada ço¤u kez kârl› olmas›na ra¤men nakit s›k›fl›kl›¤›
ile karfl›laflan iflletmelere rastlan›lmaktad›r.
Nakit Ak›m› Nedir?
Nakit ak›m› basit olarak belirli bir zaman biriminde iflletmeye giren ve ç›kan nakdin izlenmesini ifade etmektedir. Nakit ak›m›n›n izlenmesi ve kontrol alt›nda tutulmas› yönetimlerin önem vermeleri gereken temel konulardan bir tanesidir. Nakit ak›m› esas olarak gelecekle ilgilidir ve tahminlere dayanmaktad›r. Bu nedenle
sa¤l›kl› bir nakit ak›m› yönetiminden söz edebilmek
için öncelikle etkin bir tahmin sisteminin gelifltirilmesi
ve uygulanmas› gerekmektedir. Elde edilen sonuçlar›na
göre nakit ak›mlar›n› ikiye ay›rmak mümkündür;
Pozitif Nakit Ak›m›
E¤er iflletmeye girmesi beklenen nakit tutar› iflletmeden
ç›kmas› beklenen nakit tutar›ndan fazla ise firma pozitif nakit ak›m›na sahiptir. Pozitif nakit ak›m›, nakit fazlas›n›n nas›l de¤erlendirilece¤i bilindi¤i sürece iflletme
için son derece olumlu bir durumu ifade etmektedir.
Negatif Nakit Ak›m›
E¤er iflletmeye girmesi beklenen nakit tutar› iflletmeden
ç›kmas› beklenen nakit tutar›ndan daha az ise firma negatif nakit ak›m›na sahiptir.
Bu durumda firma finansman imkanlar› yaratarak ifllerin aksamadan devam etmesini sa¤layacak miktarlarda
ek nakit sa¤lamal›d›r. Negatif nakit ak›mlar›n›n yönetimi, iflletmelerin devam›n›n sa¤lanmas›nda son derece
kritik bir rol oynamaktad›r.
Nakit Ak›m›n›n Unsurlar› Nelerdir?
Nakdin ve nakit kaynaklar›n›n sa¤l›kl› bir flekilde takip
edilebilmesi için nakit ak›m tablolar›n› üç parçada incelemek san›yorum yararl› olacakt›r;
Operasyonel (Dahili) Nakit Ak›m›
Operasyonel nakit ak›m›, genellikle çal›flma sermayesi
olarak adland›r›lmaktad›r. Dahili ve temel faaliyetlerden yarat›lan nakit ak›m›n› ifade etmektedir. Temel olarak hizmet ve ürün sat›fllar›ndan elde edilen nakdi ve
bunlarla ilgili yap›lan temel nakit ç›k›fllar›n› kapsamaktad›r. ‹fllerin devam edebilmesi için son derece önemlidir. Büyük bir oranda yönetimin kontrolü alt›ndad›r.
Operasyon D›fl› (Dahili) Nakit Ak›m›
Oper. d›fl› nakit ak›m› temel faaliyetler d›fl›nda elde edilen ve elden ç›kart›lan elde edilen nakdi ifade etmektedir. Bu bafll›k alt›nda normal faaliyetlerin d›fl›nda elde
edilen nakit ve nakit ç›k›fllar› de¤erlendirilmektedir.
Finansal (D›fl) Nakit Ak›m›
Yat›r›mc›lar, borç verenler ve hisse senedi sahipleri gibi d›fl kaynaklardan elde edilen veya ödenen nakit tutarlar› bu bafll›k alt›nda de¤erlendirilmektedir.
130
Etkin Bir Nakit Ak›m› Yönetiminin Sa¤lanmas› ‹çin
Afla¤›dakilere Dikkat Edilmelidir;
_ Nakit girifli gerektiren tüm gelir kalemleri ve nakit ç›k›fl› gerektiren gider kalemleri iflletmenin özellikleri
dikkate al›narak ayr›nt›l› bir flekilde belirlenmelidir.
_ Etkin bir “Nakit Ak›m› Tahmin” sistemi ve süreci oluflturulmal›, söz konusu sistemin iflletmenin genelinde
uygun bir flekilde uygulanmas› sa¤lanmal›d›r.
_ Nakit ak›m süreçleri ve bunlar›n ürünleri geliflmelere
uyum gösterebilecek flekilde esnek olarak yap›land›r›lmal›d›r.
_ Beklenmedik ani nakit ç›k›fllar›na karfl› gerekli güvenlik marjlar› her zaman düflünülmeli ve dikkate
al›nmal›d›r.
_ Genel ekonomik geliflmeler ve bunlar›n mevcut nakit
yönetimi politikalar› üzerine olabilecek potansiyel etkileri zamanl› ve verimli bir flekilde izlenmelidir.
_ Parasal sat›n alma gücünde yaflanacak düflüfller (enflasyon) yap›lacak çal›flmalarda dikkate al›nmal›d›r.
_ Borç profilinin faiz ve di¤er flartlar aç›s›ndan iyilefltirilmesi için yeniden yap›land›r›lmas›na çal›fl›lmas›
_ Tasarruf ve yat›r›mlar için potansiyel kaynaklar› tan›mlamak
_ Önemli nitelikteki harcamalar için tahminde bulunmak ve bu harcamalar› karfl›layabilecek fon kaynaklar›n› belirlemek
_ Nakit ak›m› ile ilgili tüm taraflar (alacaklar, borçlar,
tahsilat, pazarlama, sat›n alma vb.) aras›nda gerekli
düzeyde bilgi al›flveriflinin sa¤lanarak etkinli¤in artt›r›lmas›
_ Yönetimin zaman›nda, gelecekteki nakit ihtiyaçlar›
hakk›nda bilgilendirilerek temel fonksiyonlara daha
fazla zaman harcamalar›n›n sa¤lanmas›
Nakit Ak›m› Yönetiminin varl›¤›n›n sa¤lad›¤› yararlar
ise afla¤›daki flekilde s›ralanabilir;
_ Yanl›fl finansman kararlar›n› önlemek
_ Daha karl› yat›r›m enstrümanlar›n›n seçilmesinin sa¤lanmas›
_ Fonlama maliyetlerini azaltmak
_ Verimlili¤i artt›rmak
_ Kredibiliteyi artt›rmak
_ Firma içi iletiflimi gelifltirmek
”
Kaynak: Dr. Tamer Saka http://elegans.com.tr/arsiv/52/haber042.html adl› internet sayfas›ndan
07.07.2012 tarihinde al›nm›flt›r.
1. d
2. c
3. c
4. b
5. e
6. b
7. e
8. c
9. e
10. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çal›flma Sermayesi Kavram›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›sa Vadeli Borç Ödeme
Gücünün Yüzde Analizi Tekni¤ine Göre Belirlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Gücünün Oran Analizi Tekni¤ine göre Belirlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 1
Net çal›flma sermayesinin iflletmelere sa¤lam›fl olduklar› yararlar afla¤›daki gibi s›ralanabilir.
- Dönen varl›klardaki ani de¤er düflüfllerinin olumsuz
etkilerinde iflletmeyi korur. Yani çal›flma sermayesi
yeterli de¤ilse özellikle stoklardaki ani de¤er düflüflleri, alacaklar›n tahsilindeki gecikmeler iflletmeyi finansal aç›dan zor durumda b›rakabilir.
- ‹flletmenin borçlar›n› zaman›nda ödenmesini sa¤layarak iflletmenin itibar›n› korumas›n› sa¤lar.
- ‹flletmenin kredi sa¤lama olana¤›n› artt›r›r. ‹flletme
sermayesi yeterli olan bir iflletmenin bankalardan,
sat›c›lardan kredi sa¤lama olana¤› daha fazlad›r. Ayn› zamanda sermaye piyasas›ndan fon bulma olas›l›¤› da yüksektir. Bir iflletmenin çal›flma sermayesi yeterli ise kredi verenler ile iflletmenin ç›karm›fl oldu¤u
tahvil ve/veya hisse senetlerine yat›r›m yapacak birikim sahipleri aç›s›ndan da güvence oluflturur.
131
Grev, deprem su basmas›, yang›n gibi do¤al y›k›mlarda iflletmenin finansal yönden zor duruma düflmesini önler
Müflterilerin gereksinimlerini, taleplerini doyurucu
flekilde karfl›layacak miktarda stok bulundurulmas›na olanak verir.
Müflterilere daha elveriflli koflullarda kredili sat›fl yap›lmas›n› sa¤layarak iflletmenin sat›fl hacminin genifllemesine katk›da bulunur.
‹flletmenin duran varl›klar›n›n tam kapasite ile çal›flmas›na olanak verir.
Hükûmetlerin izleyecekleri k›s›tlay›c› para politikas›n›n etkilerinden iflletmeyi korur.
• Sektördeki rekabet durumu ve rakiplerdeki geliflmeler,
• ‹thalatç› rakiplerdeki geliflmeler,
• ‹hracat potansiyeli ve bu potansiyelin zamanla göstermifl oldu¤u geliflim,
• Tedarikçilerin durumu ve tedarikçilerin sat›fl stratejileri,
• GSMH büyüme oran›,
• Enflasyon ve reel faiz oranlar›,
• Sektörlerin ve flirketlerin kapasite kullan›m oranlar›.
S›ra Sizde 2
Bilançoda bir varl›k kaleminin art›fl nedeni ya baflka bir
varl›k kaleminin azal›fl› ya da bir kaynak kaleminin art›fl› olabilir. Bir varl›k kaleminin azal›fl›n nedenleri de ya
bir baflka varl›k kalemindeki art›fllar ya da kaynak kalemlerinde meydana gelen azal›fllar olabilir.
Benzer flekilde bir kaynak kalemindeki art›fl›n nedeni
bir varl›k kalemindeki art›fl ya da baflka bir kaynak kalemindeki azal›fl olabilir. ‹ncelenen kaynak kalemindeki azal›fla ise bir varl›k kalemindeki azal›fl ya da di¤er
bir kaynak kalemindeki art›fl neden olabilir.
Akdo¤an, N. ve N. Tenker (2001) Finansal Tablolar
ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitabevi, 7. Bask›.
Akgüç, Ö. (2006) Mali Tablolar Analizi, 12. Bask›, ‹stanbul: Avc›ol Bas›m Yay›n.
Akgün, M. (2002) “‹flletmelerde Etkinlik ve Nakit Çevirme Süresi Analizi: Çimento Sektöründe 1995-2001
Dönemi”, Mali Çözüm, Say› 60.
Ayd›n, N., Baflar, M. Coflkun, M. (2010) Finansal Yönetim, Detay Yay›nc›l›k, Ankara.
Baflar, B. (2010) ‹flletmelerde Nakit Ak›fl Tablolar›n›n Raporlanmas› ve De¤erlendirilmesi, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›, Eskiflehir
Bektöre, S.; F. Çömlekçi; H. Sözbilir (2006) Mali Tablolar Analizi, Eskiflehir: Güven Ofset.
Çömlekçi, F. (1998) Uygulamal› Finansal Analiz, Eskiflehir.
Erol, C. (1991) Nakit Ak›m› Yaklafl›m Yöntemiyle
Kredi De¤erlendirmesi, Ankara: Türkiye Bankalar Birli¤i.
‹fleri M. ve N. Chambers (2003) “Üretim ve Perakende
Ticaret Sektörlerinin Nakit Dönüfl Süreçlerinin ‹rdelenmesi”, Mali Çözüm, Say› 62.
Kaya, E. (2004) Muhasebe Denetimi ve Mali Analiz,
Editör: Ferruh Çömlekçi, Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›nlar›, No: 839.
Önce, S. (2004) Muhasebe Denetimi ve Mali Analiz,
Editör: Ferruh Çömlekçi, Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›nlar›, No: 839.
Sakarya, fi. (2008) “Nakit Yönetiminde Nakit Dönüfl Süresi Analizinin Kullan›lmas›: ‹MKB’deki KOB‹ler Üzerine Ampirik Bir Çal›flma” Süleyman Demirel Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, S.2, C.13, 2008, s. 227-248.
Yücel, T. ve G. Kurt (2002) “Nakit Dönüfl Süresi, Nakit
Yönetimi ve Kârl›l›k: ‹MKB fiirketleri Üzerinde Ampirik Bir Çal›flma”, ‹MKB Dergisi, Cilt:6, Say›:22.
-
-
-
-
S›ra Sizde 3
E¤ilim yüzdelerinin hesaplanabilmesi için her bir kalemin incelenen dönemdeki mutlak tutar› baz al›nan y›ldaki mutlak tutar›na bölünür ve bulunan tutar 100 ile
çarp›l›r.
S›ra Sizde 4
Bilanço için dikey yüzdeler hesaplan›rken bilanço toplam› yani varl›k veya kaynak toplam› 100 kabul edilerek her bir varl›k veya kaynak kaleminin genel toplam
içindeki yüzdesi hesaplan›r. Ayr›ca her bir hesap kalemin içinde bulundu¤u hesap grubu içindeki pay›n›n
bulunabilmesi için grup toplam› 100 kabul edilerek ilgili kalemin grup içindeki yüzdesi hesaplan›r.
Gelir tablosunun yüzdelerle ifade edilebilmesi için ise
Net Sat›fllar tutar› 100 kabul edilerek her bir kalemin net
sat›fllar karfl›s›ndaki yüzdesi hesaplan›r.
S›ra Sizde 5
Nakit dönüfl süresini etkileyen iflletme d›fl› faktörler genellikle sektörel ve ekonominin etkiledi¤i bafll›ca faktörlerden oluflmaktad›r. Bunlar›n bafll›calar› afla¤›daki
gibidir.
Kaynaklar
6
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Kârl›l›¤› tan›mlayabilecek,
Dönem net kâr›na etki eden faktörleri ve bu faktörlerin her birinin etki düzeyini belirleyebilecek,
‹flletmelerde yaflanabilecek kârl›l›k sorunlar›n›n nedenlerini tespit edebilme
ve kâr›n art›r›lmas› için do¤ru çözüm yöntemleri gelifltirebilecek,
‹flletmelerin gelecekte kazanç yaratma yetene¤ini tahmin edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Kârl›l›k
• Aktiflerin Kârl›l›¤›
• Sat›fllar›n Kârl›l›¤›
• Özkaynaklar›n Kârl›l›¤›
• Kârl›l›¤a Etki Eden Faktörler
Aras›ndaki ‹liflkiler
‹çindekiler
Finansal Tablolar
Analizi
Kârl›l›k Analizi
• G‹R‹fi
• KÂRIN KAYNA⁄I, OLUfiUMU, KÂR
VE KÂRLILIK KAVRAMLARI
• KÂRI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER VE
KÂRLILIK
• VARLIKLARIN TUTARI, DA⁄ILIMI
VE VARLIKLARIN KÂRLILI⁄I
• SATIfiLAR, G‹DERLER VE
SATIfiLARIN KÂRLILI⁄I
• KAYNAK YAPISI VE
ÖZKAYNAKLARIN KÂRLILI⁄I
• KÂRLILI⁄I ETK‹LEYEN FAKTÖRLER
ARASI ‹L‹fiK‹LER
• KÂRLILIK ANAL‹Z‹NE ‹L‹fiK‹N
ÖRNEK UYGULAMA
Kârl›l›k Analizi
G‹R‹fi
Günümüzün ekonomik koflullar›nda iflletmelerin rekabet edebilmeleri ve firma de¤erlerini yükseltebilmeleri için kârl›l›k büyük önem tafl›maktad›r. ‹flletmelerin finansal tablolar›nda yer alan kâr bilgileri tek bafl›na bir anlam ifade etmez. Karar
vericiler finansal tablolarda yer alan bilgilerden yararlanarak kârl›l›¤› analiz ederler
ve elde ettikleri bilgileri farkl› amaçlarla kullan›rlar.
Kârl›l›k analizi sonucu elde edilen bilgiler afla¤›daki amaçlar ve sorular›n yan›tlar›n› bulmaya yönelik olarak kullan›l›r:
• ‹flletme yöneticilerinin baflar›lar›n›n de¤erlendirilmesi,
• Varl›klar›n verimli ve etkin kullan›l›p kullan›lmad›¤›n›n belirlenmesi,
• ‹flletmenin kaynak yap›s›n›n kârl›l›¤a nas›l bir etki yapt›¤› ve bunlara ba¤l›
olarak firma de¤erinin gelecekte nas›l bir ivme kazanaca¤›n›n tespiti ve hisse senetlerinin de¤erinin tahmin edilmesi.
Bu ünitede, kâr ve kârl›l›k kavramlar› tan›mland›ktan sonra yukar›da belirtilen
alanlara bilgi üretmeye yönelik olarak kârl›l›k analizleri ele al›nacakt›r.
‹flletmelerin en temel amaçlar›ndan birisi kâr elde etmektir. Rekabet ortam›nda
iflletmenin varl›¤›n› sürdürebilmesi için kâr elde etme amac›n› kâr maksimizasyonu olarak tan›mlamaktay›z. Baflka bir ifade ile amaç mümkün oldu¤unca yüksek
kâr elde etmektir.
Kâr ve kârl›l›k kavramlar› hem iflletme için hem de iflletme ile ilgili ç›kar gruplar› olarak adland›r›lan ortaklar, potansiyel yat›r›mc›lar, devlet, çal›flanlar, müflteriler, kreditörler için önem tafl›r. ‹flletme, elde etti¤i kârdan finansal yap›s›n› güçlendirmek için otofinansman olarak adland›rd›¤›m›z flekilde kaynak sa¤lar. Otofinansman kaynaklar› yüksek olan bir iflletmenin hisse senetleri de¤er kazand›¤› gibi, iflletmenin uygun koflullarda yabanc› kaynak temin etmesini de kolaylaflt›r›r. Sermaye art›r›m›na giderek kaynak sa¤lama durumunda ise hisse senetlerini yüksek bedelle satabilir.
Dolay›s›yla yat›r›mc›lar, kâr› ve kârl›l›¤› yüksek olan iflletmelere yat›r›m yapmak
isterler. Ortaklar, hisselerine ne kadar yüksek temettü al›rsa yöneticileri o oranda
baflar›l› bulurlar. Kreditörler, kârl›l›¤› yüksek olan iflletmelerin kredi de¤erini yüksek bulurlar ve alacaklar› faizi garanti alt›na almak için iflletmenin kâr›n›n yüksek
olmas›n› isterler. ‹flçi ve iflveren sendikalar› toplu pazarl›k görüflmelerinde iflletmenin kârl›l›¤›n› ücret belirlenmesi için temel alabilirler.
134
KÂRIN KAYNA⁄I, OLUfiUMU, KÂR VE KÂRLILIK
KAVRAMLARI
Bir iflletmede kâr›n iki kayna¤› vard›r:
• ‹flletmenin ana faaliyetleri,
• ‹flletmenin yan faaliyetleri.
Ana faaliyet, bir iflletmenin amac›n› gerçeklefltirmek için yürüttü¤ü faaliyetlerdir. Ticaret iflletmelerinde mal ve hizmet al›m sat›m›, imalat iflletmelerinde mal ve
hizmet üretimi ve sat›fl› ana faaliyettir. Ana faaliyetlerin has›lat› oluflturan kalemi
sat›fllar; ana faaliyetle ilgili giderini oluflturan k›sm›na sat›fllar›n maliyeti denmektedir. Aradaki fark “Brüt Sat›fl Kâr›” olarak ifade edilir. Maliyet esas› kavram› gere¤i
ana faaliyeti ilgilendiren ancak sat›fllar›n maliyetine ilave edilmeyen faaliyet giderleri ç›kart›ld›ktan sonra bulunan kâra, iflletmenin ana faaliyetlerinin sonucu olarak
“Faaliyet Kâr›” denir.
‹flletmenin yan faaliyetleri ise süreklilik gösteren faaliyetler ve süreklilik göstermeyen (ola¤an d›fl›) faaliyetler olarak ikiye ayr›l›r. Faaliyet kâr›na ola¤an yan faaliyet gelirleri eklenir, ola¤an yan faaliyet giderleri ç›kar›l›r. ‹flletmenin yabanc› kaynak elde etmek ve kullanmak için katland›¤› finansman giderlerinin ç›kar›lmas›yla
ulafl›lan kâra “Ola¤an Kâr” denir. Ola¤an kâra, ola¤an d›fl› faaliyet gelirlerin eklenmesi ve ola¤an d›fl› faaliyet giderlerinin ç›kar›lmas› suretiyle bulunan kâra “Dönem
Kâr›” denir. Dönem kâr› ayn› zamanda kurumlar vergisi mükellefi olan flirketlerde
“Vergi Öncesi Kâr” olarak adland›r›l›r. Kârl›l›k analizlerinde özellikle vergi öncesi
kâr rakam› üzerinden analizler yap›ld›¤›n› söyleyebiliriz.
Kurumlar vergisi mükellefi olan anonim flirket, limited flirket gibi hukuki yap›ya sahip flirketlerde ödenmesi beklenen verginin dönem kâr›ndan ç›kar›lmas›yla
bulunan kâr “Dönem Net Kâr›”n› oluflturmaktad›r. Böylece gelir tablosunda yer
alan tüm bu ifllemler sonucunda, bir iflletmenin belirli bir dönemdeki tüm faaliyetlerinin sonucu olarak dönem net kâr›n› hesaplamak mümkündür.
‹flletmelerde dönem net kâr›n›n kaynaklar›n› özet bir gelir tablosunda afla¤›daki gibi özetleyebiliriz.
Net Sat›fllar
(-) Sat›fllar›n Maliyeti
Brüt Sat›fl Kâr› (Zarar›)
(-) Faaliyet Giderleri
Faaliyet Kâr› (Zarar›)
+ Ola¤an Faaliyetlerden Gelir Ve Kârlar
(-) Ola¤an Faaliyetlerden Gider Ve Zararlar
(-) Finansman Giderleri
Ola¤an Kâr (Zarar)
+ Ola¤and›fl› Gelir Ve Kârlar
(-) Ola¤and›fl› Gider Ve Zararlar
Dönem Kâr› (Vergi Öncesi Kâr)
(-) Vergi Karfl›l›klar›
Dönem Net Kâr› (Zarar›)
Bu aç›klamalar›m›zdan sonra kâr, bir iflletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i
has›lattan, bu has›lat› elde etmek için katland›¤› giderlerin ç›kar›lmas›ndan sonra
kalan olumlu farkt›r. Dolay›s›yla kâr›n bir taraf›nda has›lat di¤er taraf›nda ise gider
olgusu vard›r. Kârl›l›k analizi, sat›fl has›lat›n›n art›r›lmas›, giderlerin ise mümkün oldu¤unca azalt›lmas›n› gerekli k›lan faktörlere odaklanmaktad›r.
135
6. Ünite - Kârl›l›k Analizi
Kârl›l›k ise bir iflletmenin kazanç yaratma yetene¤i olarak tan›mlanabilir. Kârl›l›k bir orand›r ve kâr ile kâra etki eden de¤iflkenler aras›ndaki rakamsal ifadedir. ‹zleyen k›s›mda kâra etki eden faktörler detayl› bir flekilde incelenecektir.
Gerek iflletmelerin amac›n› oluflturmas›, gerekse iflletme ilgililerinin odak noktas› olmas› nedeniyle kâr ve kârl›l›k hem yöneticiler hem de d›fl paydafllar bak›m›ndan önemli iki kavramd›r. Her iflletme, faaliyet dönemini kârla kapatmak ve
kâr›n› art›rmak ister.
Kârl›l›k analizlerinin kapsam›n›, bilgi kullan›c›lar› veya ç›kar gruplar› olarak adland›r›lan d›fl paydafllar taraf›ndan kendi amaç ve beklentilerine yönelik kararlarda
kullan›lacak bilgilerin üretilmesi oluflturmaktad›r. Bu ba¤lamda, kârl›l›k analizleriyle yöneticilerin baflar›s›n› de¤erlendirmeye ve iflletmenin gelecekte kazanç yaratma
kapasite ve yetene¤inin tahmin edilmesine yönelik bilgiler üretilir.
Kârl›l›k, hem ortaklar hem de yat›r›mc›lar aç›s›ndan iflletme ile ilgili olarak al›nacak kararlarda etkili bir göstergedir. Finans yöneticileri, finansal yap›n›n de¤erlendirilmesinde kârl›l›k analizi yapabilirler. Ortaklar, iflletmeye yat›rm›fl olduklar›
sermayelerine ne ölçüde getiri sa¤layabildiklerini ve gelecekte kâr beklentilerini
karfl›lay›p karfl›layamayacaklar› sorular›n›n cevab›n› kârl›l›k analizleri sonucunda
bulabilirler.
Kâr ve kârl›l›k kavramlar›n› tan›mlay›n›z, kârl›l›k analizi sonucu üretilen
bilgileri kimler
SIRA S‹ZDE
ne için kullan›r?
1
KÂRI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER VE KÂRLILIK
Kârl›l›k, iflletmenin belli bir dönemde sa¤lam›fl oldu¤u kâr›n, kâr›n sa¤lanmas›na
etki eden faktörlere oran› olarak ifade edilebilir. Kâra etki edenS Ofaktörler;
sat›fllar,
R U
giderler ve maliyetler, varl›klar›n miktar› ve yap›s›, borçlar ile özkaynaklard›r. Bu
faktörler kâr›n oluflumunda rol oynayan gelirler ile giderleri etkiledi¤i için miktarD‹KKAT
lar› kâr› art›rabilir veya azaltabilir. Kârl›l›k analizlerinde bu faktörler ile kâr aras›ndaki iliflkilerin neden-sonuç iliflkisine dayal› olarak bilinmesi önem tafl›maktad›r.
SIRA S‹ZDE
‹zleyen k›s›mda kârl›l›¤› etkileyen faktörler ile kâr aras›ndaki iliflkiler
ele al›nacakt›r. Elbette iflletmelerde tek baflar› faktörünün kârl›l›k olmad›¤› unutulmamal›d›r.
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
N N
VARLIKLARIN TUTARI, DA⁄ILIMI VE VARLIKLARIN
KÂRLILI⁄I
Varl›k, bir iflletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için elinde Kbulundurdu¤u
eko‹ T A P
nomik de¤erler olarak ele al›nd›¤›nda, varl›klar›n faaliyetlerde kullan›lma durumu,
kârl›l›¤› etkileyen bir faktör olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. ‹flletmenin türü ne olursa olsun genellikle faaliyetleri sürdürmede nakit, alacak, stok ve maddi duran varTELEV‹ZYON
l›k gibi varl›k unsurlar› önem tafl›r. Bu varl›klar›n kullan›m› ve büyüklükleri kârl›l›¤› etkiler. Varl›klar›n tutar› ve kullan›m› ile kârl›l›k aras›ndaki iliflkiler varl›k devir
h›z›, varl›klar›n geri dönme oran› ve varl›klar›n kârl›l›¤› oranlar› ile ölçülebilir.
‹ N T E R N E Talacak, stok
Varl›k devir h›z›n›n analizinde ise faaliyetlerde s›kl›kla kullan›lan
ve maddi duran varl›k devir h›zlar› kullan›lmaktad›r. Varl›k devir h›z›, bir iflletmenin faaliyetlerinde finansal verimlili¤i ifade etmektedir. Verimlilik, genel anlam›yla
az girdi ile çok ç›kt› elde etmek olarak tan›mland›¤›ndan varl›k devir h›z› yüksek
olan bir iflletme verimli olarak kabul edilir. Baflka bir ifade ile varl›k verimlili¤i, az
varl›k ile çok sat›fl yapabilme yetene¤idir. Kâr, varl›klar›n her devrinde gerçekleflece¤i için bir faaliyet döneminde varl›k devir h›z› ne kadar yüksekse kârl›l›k da o
derece yükselir.
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
136
Varl›k devir h›z›n›n düflük olmas›na ba¤l› olarak varl›klar›n kârl›l›¤› oran› da düflük ç›kacakt›r. Bu durumda gelece¤e yönelik yap›lacak yorumlarda varl›k devir h›z›n›n düflük ç›kmas›n›n nedenleri araflt›r›l›r. Bunun için imalat iflletmelerinde stok
devir h›z›, maddi duran varl›k devir h›z›, alacak devir h›z› gibi iflletmenin faaliyetlerinde s›kça kulland›¤› devir h›zlar›na bak›labilir.
Varl›klar›n kârl›l›¤›n›n analizinde kullan›lan oranlar› afla¤›daki gibi formüle edebiliriz:
Varl›k Kârl›l›¤› Oranlar›
Net Satışlar
Ortalama Varlıklar
Net Kâr ( Vergi Öncesi)
Varlıkların Geri Dönme Oranı =
Ortalama Varlıklar
Net Satışlar
×
Varlıkların Kârlılık Oranı =
Ortalama Varlıklar
Net Satışlar
Varlık Devir Hızı =
‹kincil Varl›k Devir H›zlar›
Net Satışlar
Ortalama Alacaklar
Satışların Maliyeti
Stok Devir Hızı =
Ortalama Stoklar
Net Satışlar
Maddi Duran Varlık Devir Hızı =
Ortalama MDV
Alacak Devir Hızı =
‹flletmenin faaliyetlerinde kulland›¤› varl›klar› ve varl›klar›n kalitesi, kâr› etkilemektedir. ‹flletmelerde, istenilen varl›k miktar ve kalitesini belirleyen faktörler farkl› olabilir. ‹flletmenin türü, faaliyette bulundu¤u sektör, üretim biçimi, pazarlama
teknikleri gibi birçok faktör varl›klar›n miktar›n› ve da¤›l›m›n› belirler. Varl›klar›n
kârl›l›¤› ile ilgili oranlar›n yorumunda bu faktörlerin göz önünde bulundurulmas›
önem tafl›r. Varl›klar›n kârl›l›k oran›, bir iflletmenin kârl›l›k oran›n›n net kâr marj›,
varl›k devir h›z› veya her ikisine ba¤l› oldu¤unu göstermektedir. Dolay›s›yla iflletmenin varl›k kârl›l›k oran›n› yükseltebilmesi net kâr marj›n›n yükseltilmesine, varl›k devir h›z›n›n yükseltilmesine veya bu iki etmene ba¤l›d›r.
‹kincil varl›k devir h›z› oranlar›, varl›k devir h›z› oran›n›n sorunlu olmas› durumunda sorunun hangi varl›¤›n devir h›z› düflüklü¤ünden kaynakland›¤›n› belirlemek için gelifltirmifltir. Örne¤in, maddi duran varl›k devir h›z› beklentilerden düflük ise at›l kapasite söz konusudur. At›l kapasite, iflletmenin sabit maliyetlerini
yükseltece¤inden brüt sat›fl kâr›n› azalt›r. Buna ba¤l› olarak di¤er kâr kalemleri de
azalacak ve kârl›l›k oranlar› da düflük ç›kacakt›r. Böyle bir durumda gelece¤e yönelik olarak kârl›l›¤›n art›r›lmas› için iflletmenin kapasite sorunlar›n› çözme yönünde öneriler gelifltirilir. Yat›r›mc›lar ise kapasite sorunu olan bir iflletmeyi tercih etmeyebilir. Varl›k devir h›zlar› yüksek olan iflletmelerin faaliyetleri verimli, varl›k
miktarlar› uygun ve varl›k da¤›l›m› da normal olarak de¤erlendirilir. Söz konusu üç
faktörün istenilen biçimde olmamas›na ra¤men iflletme kâr elde edebiliyorsa bu
kâr›n sürekli ve kaliteli bir kâr olmayaca¤›na dikkat çekilir.
SIRA S‹ZDE
2
Bir iflletmenin
stok
devir h›z›n›n düflük olmas› iflletmenin kârl›l›¤›n› nas›l etkiler? Bir imaSIRA
S‹ZDE
lat iflletmesinde stok devir h›z›n›n yükseltilebilmesi için neler yap›lmas› gerekir?
S O R U
S O R U
SATIfiLAR, G‹DERLER VE SATIfiLARIN KÂRLILI⁄I
Bir iflletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i sat›fl gelirleri ile bu sat›fllar› gerçeklefltirmede katland›¤› giderler kârl›l›¤› etkileyen faktörlerdir. En yal›n anlat›mla sat›fllar› büyük, giderleri düflük olan bir iflletmenin kârl›l›¤› yüksek olacakt›r. Daha
önce belirtti¤imiz üzere kârl›l›¤›n ana kayna¤› sat›fl gelirleridir. Ancak sat›fl gelirlerini artt›rabilen bir iflletmenin kâr›n› da her koflulda art›rabilmesi mümkün olamayabilir. Bazen giderler sat›fllardaki art›fl h›z›ndan daha yüksek bir h›zla artabilir.
Böyle bir durumda kâr› art›rman›n en ak›lc› yöntemi giderleri azaltmak olabilir.
Üretim giderlerinin azalt›lmas› brüt sat›fl kâr›n› art›raca¤›ndan, brüt sat›fl kâr›n›n belirleyici oldu¤u di¤er kâr kalemleri de bu durumdan etkilenecektir. Sat›fllar›n kârl›l›¤› ile ilgili olarak yap›lan analizlerde afla¤›daki oranlar kullan›lmaktad›r.
Brüt Kâr Marj›
Brüt Kâr Marjı =
Brüt Satış Kârı
×100
Net Satışlar
Bu oran, net sat›fllar›n yüzde kaç› oran›nda brüt sat›fl kâr› elde edildi¤ini gösterir.
‹malat iflletmelerinde, ana faaliyetlerin sonucu olarak oran›n yüksek ç›kmas› istenir. Brüt sat›fl kâr› kendisinden sonra gelen giderleri karfl›lay›p doyurucu bir dönem net kâr› b›rakacak büyüklükte olmal›d›r. Bu oran sektörlere göre de¤ifliklik
gösterebilir. ‹flletmenin brüt kar marj›, mevcut sektör ortalamas›n›n alt›nda ise iflletmenin aleyhine yorumlan›r.
Brüt kâr marj› düflük, net kâr marj› yüksek olan iflletmelerde kâr sürekli de¤ildir. Yorumlamalarda bu ayr›nt›ya dikkat etmek gerekir.
Brüt kâr marj›n› etkileyen en önemli unsur sat›fllar›n maliyetidir. Giderlerin yükselmesi oran› düflürür. Kârl›l›k analizinde, ürün baz›nda yap›lacak olan ayr›nt›l› bir
analizde ürünlerin yaflam seyri dikkate al›nmal›d›r. Ürünlerin yaflam seyri, sat›fllar›,
maliyetleri ve giderleri etkilemektedir. Ancak iflletme d›fl› bilgi kullan›c›lar› bu tür
ayr›nt›l› bilgilere ulaflamad›¤›ndan yorumlarda bu unsurlar göz ard› edilmektedir.
Faaliyet Kâr› Marj›
Faaliyet Kâr Marjı =
Faaliyet Kârı
×100
Net Satışlar
Brüt kâr marj›n›n hesaplanmas›nda kâra etki eden gider büyüklü¤ü üretim giderlerini kapsamaktad›r. ‹flletmelerde di¤er önemli bir gider unsuru da faaliyet giderleridir. Faaliyet giderleri; araflt›rma ve gelifltirme giderleri, pazarlama sat›fl ve da¤›t›m giderleri ve genel yönetim giderlerinden oluflur. Her iflletmede belirli bir düzeyde faaliyet giderinin yap›lmas› kaç›n›lmazd›r. Üretim iflletmelerinde faaliyet giderleri, ticaret iflletmelerine göre daha yüksektir. Üretim iflletmelerinde faaliyet giderleri, net sat›fllar›n %10-15’i oran›nda gerçekleflmektedir. Oran, faaliyet giderlerinin kârl›l›¤a etkisini gösterir. Beklenen düzeyde ç›kmas› dönem net kâr›n› olumlu
etkileyece¤inden iflletmenin lehine yorumlan›r.
137
138
Ola¤an Kâr Marj›
Olağan Kâr Marjı =
Olağan Kâr
×100
Net Satışlar
Ola¤an kâr, iflletmelerin süreklilik gösteren ana ve yan faaliyetlerinin sonucudur.
‹flletmelerde yan faaliyetlerden elde edilen gelir ve kârlar›n yan faaliyetler için katlan›lan gider ve zararlar› karfl›lamas› beklenir. Baflka bir ifade ile yan faaliyet giderleri ve zararlar›, faaliyet kâr›n› olumsuz yönde etkilememelidir. Bu beklenti gerçekleflti¤inde faaliyet kâr marj› ile ola¤an kâr marj› aras›ndaki fark› yaratan, baflka bir
ifade ile ola¤an kâr marj›n› azaltan faktör, finansman giderleridir. Finansman giderleri yüksek olan bir iflletmede fark büyür. Ola¤an kâr marj›, iflletmelerin varl›klar›n
finansman›nda kulland›¤› yabanc› kaynaklar›n maliyetinin kârl›l›¤a etkisini aç›klar.
Varl›klar›n finansman›nda nispeten daha pahal› olan yabanc› kaynak unsurlar›n›
kullanan iflletmelerde ola¤an kâr marj› düflük ç›kar. Yabanc› kaynak/özkaynaklar
oran› yüksek olan ancak nispeten maliyeti düflük olan borç kaynaklar›n› bulabilen
iflletmelerde ise ola¤an kâr marj› finansman giderlerinden fazlaca etkilenmez. Bu
durum iflletmenin lehine yorumlan›r.
Baz› iflletmelerde yan faaliyet olarak baflka flirketlere yat›r›m yapma, baflka bir
ifade ile ifltirakte bulunma faaliyeti olabilir. Bu durumda ifltiraklerden temettü gelirlerinin ola¤an kâr marj›na olumlu katk› yapmas› beklenir. Aksi durumda yan faaliyetler baflar›l› say›lmaz ve bu yat›r›mlardan vazgeçilmesi istenir. Kârlar›n ve kârl›l›¤›n süreklili¤i ile ilgilenen bilgi kullan›c›lar› genellikle ola¤an kâr marj›n› dikkate al›rlar.
Dönem Kâr Marj›
Dönem Kâr Marjı =
Dönem Kârı
×100
Net Satışlar
Dönem kâr marj› bir iflletmenin ola¤anüstü gelir ve kârlar› ile ola¤anüstü gider ve
zararlar›n›n sat›fllar›n kârl›l›¤›na etkisini aç›klar. ‹flletmelerde ola¤an d›fl› gelir ve giderler süreklilik göstermezler. Bu tür giderlerin olmamas› istenmekle birlikte bazen gerçekleflebilir. Kâr› olumsuz ya da olumlu etkilemesi süreklilik göstermeyece¤i göz önünde bulundurularak yorumlan›r.
Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Oran› (Net Kâr Marj›)
Satışların Kârlılığı Oranı ( Net Kâr Marjı) =
Net Kâr
×100
Net Satışlar
Sat›fllar›n kârl›l›¤› oran› (net kâr marj›), bir faaliyet döneminde elde edilen dönem
net kâr›n›n net sat›fllara oranlanmas› suretiyle bulunur. Tüm faaliyetlerin sonucu
olarak mümkün oldu¤unca yüksek ç›kmas› istenir. Belirli bir oran›n alt›nda olmas› iflletmeden kâr beklentisi olanlar›n beklentilerini karfl›lamayaca¤› gibi iflletmenin
özkaynak yap›s›na otofinansman olarak yeterli bir kaynak da sa¤lamayacakt›r. Ortaklar ve yat›r›mc›lar, sat›fl kârl›l›¤› yüksek olan iflletmeleri tercih ederler. Oran›n
yorumlanmas›nda sektör ortalamas›, bir önceki y›l›n oran› gibi oranlar baz al›n›r.
Dönem net kâr› oran› ile sat›fllar›n kârl›l›¤› aras›ndaki fark, ödenecek vergilerden
139
kaynaklanmaktad›r. Sat›fllar›n kârl›l›¤› oran›n›n yorumlanmas›nda kendisinden önceki dört oran›n büyüklü¤ü dikkate al›n›r. Oran›n yüksek ya da düflük ç›kmas›n›
afla¤›daki faktörlere ba¤layabiliriz:
• Sat›fllar›n maliyeti
• Faaliyet giderleri
• Finansman giderleri
• Ola¤and›fl› giderler
• Vergiler
Bir iflletmede dönem net kâr›n›n beklenilen düzeyde gerçekleflmemesinin nedenleri yukar›da verilen befl faktörde aran›r. Neden, bunlardan biri olabilece¤i gibi birkaç› birlikte de olabilir. Yap›lacak yorumlarda oranlar› birlikte ele almak, sektör ortalamalar› ve rakipler ile karfl›laflt›rarak yeterlili¤ini belirlemek gerekti¤i unutulmamal›d›r.
Bir imalat iflletmesinde ola¤an kâr marj› beklenilen düzeyde gerçekleflmemifltir.
SIRA S‹ZDE Sat›fllar›n
kârl›l›¤› oran› ise beklenen düzeyde kabul edilmifltir. Bu durumu nedenlerine ba¤l› olarak
aç›klay›n›z. Sat›fllar›n kârl›l›¤›n›n kalitesi hakk›ndaki görüfllerinizi belirtiniz.
3
SIRA S‹ZDE
KAYNAK YAPISI VE ÖZKAYNAKLARIN KÂRLILI⁄I
Kâra etki eden faktörlerden üçüncüsü, varl›klar›n finansman› ile
S Oilgili
R U faktörlerdir.
Bir iflletme, varl›klar›n› yabanc› kaynaklar, ödenmifl sermaye ve otofinansman kaynaklar› ile finanse etmektedir. Yabanc› kaynaklar, borç verenlerin iflletme varl›klaD‹KKAT
r› üzerindeki haklar›n›; ödenmifl sermaye ve otofinansman kaynaklar› ise özkaynaklar› oluflturarak iflletme sahip ve ortaklar›n›n varl›klar üzerindeki haklar›n› ifaSIRA S‹ZDE
de eder. Bu iki kaynak sa¤lay›c› taraf, iflletmenin kârlar›yla yak›ndan
ilgilenirler. ‹flletmeye yabanc› kaynak sa¤layanlar, brüt sat›fl kâr›n›n bir k›sm›n› finansman gideri olarak iflletmeden al›rlar. Dolay›s›yla yabanc› kaynaklar›n tutar›, yap›s› ve maliAMAÇLARIMIZ
yeti, kâr› etkileyen bir faktör olarak analiz edilir. ‹flletme sahipleri veya ortaklar› ise
iflletmeye tahsis ettikleri sermayenin getirisi olarak kârdan pay almak isterler. Özellikle iflletme sahipleri veya ortaklar› sa¤lam›fl olduklar› sermaye
karfl›l›¤› olarak
K ‹ T A P
yüksek kâr beklentisi içindedir.
Yabanc› kaynak finansman oran›na finans literatüründe kald›raç oran› ad› verilmektedir. Bu oran, iflletmenin sa¤lam›fl oldu¤u yabanc› kaynaklar›n kârl›l›¤a etkiTELEV‹ZYON
sini ölçmekte kullan›lmaktad›r.
Özkaynaklar›n kârl›l›¤› afla¤›daki oranlarla analiz edilir.
N N
Özkaynaklar›n Kârl›l›¤› Oranlar›
‹NTERNET
Yabancı Kaynaklar
×100
Aktif Toplamı
Aktif Kârlılık Oranı
×100
Özkaynakların Kârlılık Oranı =
1 − Yabancı Kaynak Finansman Oranı
Dönem Net Kârı
Hisse Başına Kazanç =
Hisse Sayısı
I. ve II. Tertip Temettü Toplamı
Hisse Başına Temettü =
Hisse Sayısı
Yabancı Kaynak Finansman Oranı =
Hisse bafl›na kazanç ve hisse bafl›na temettü oranlar› özellikle yat›r›mc›lar taraf›ndan ilgilenilen iki önemli kârl›l›k kavram›d›r. Hisse bafl›na kazanç ve hisse
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
140
bafl›na temettü oranlar›, özkaynak kârl›l›¤› oranlar›nda ikinci düzey kârl›l›k
oranlar› olarak ifade edilebilir. ‹flletmeye k›sa süreli yat›r›m yapmak isteyenler,
baflka bir ifadeyle k›sa sürede temettü almak isteyenler hisse bafl›na temettü ile
ilgilenirken iflletmelere uzun vadeli yat›r›m yaparak hisse senetlerinin de¤er art›fllar›ndan yararlanmak isteyenler hisse bafl›na kazanç ile ilgilenirler. Bu iki
oran ayn› zamanda hisse senetlerine yat›r›m analizi için kullan›lan bafll›ca oranlardand›r.
KÂRLILI⁄I ETK‹LEYEN FAKTÖRLER ARASI ‹L‹fiK‹LER
Yap›lacak kârl›l›k analizlerinde kâr› etkileyen faktörler aras› iliflkiler, iflletmenin
kârl›l›¤›n›n yorumlanmas›nda önem tafl›maktad›r. Kârl›l›¤› etkileyen faktörlerin gerek baflka iflletmelerle karfl›laflt›r›lmas› gerekse zaman içerisinde göstermifl oldu¤u
de¤iflim birbirlerinden farkl› olabilir. Örne¤in, varl›k devir h›z› düflük olmas›na ra¤men sat›fllar›n kârl›l›¤› yüksek, özkaynak kârl›l›¤› yüksek ç›kabilir. Kârl›l›¤› etkileyen üç faktör aras›nda de¤iflik durumlar söz konusu olabilir. Her bir durumun iflletmenin gelecekteki finansal durumu ve faaliyet sonuçlar›na etkileri farkl› olup
kârl›l›¤a etkisi de farkl› boyutlarda olacakt›r. Bu faktörler aras›nda olmas› gereken
iliflki biçimi, varl›k devir h›z›n›n her zaman yüksek, sat›fllar›n kârl›l›¤› düflük, özkaynak kârl›l›¤› yüksek olan iliflki biçimidir. Böyle bir iliflki biçiminde varl›k devir
h›z› yüksek oldu¤undan düflük bir kâr marj›yla yüksek oranda faaliyet kâr› elde
edilebilir. Özkaynak kârl›l›¤›n›n yüksek olmas›, finansman giderlerinin nispeten
düflük olmas› sonucunu yarat›r ve faaliyet kâr›ndan fazlaca bir kay›p olmayaca¤›ndan dönem net kâr› da yüksek ç›kar. Ayr›ca sat›fl fiyatlar›n›n düflük olmas›, iflletmenin rakiplerine karfl› önemli bir rekabet üstünlü¤ü sa¤lar. Böyle bir durum hem
yöneticiler hem de iflletme d›fl› paydafllar için lehte sonuçlar yarat›r. Üç faktör aras›ndaki iliflkileri farkl› boyutlar›yla ve kârl›l›¤a etki durumlar›yla afla¤›daki tabloda
özetlemek mümkündür:
141
Tablo 6.1
Kârl›l›¤› Etkileyen Faktörler Aras› ‹liflkiler Matrisi
Varl›klar›n
Kârl›l›¤›
Düflük
Yüksek
Yüksek
Düflük
Düflük
Sat›fllar›n
Kârl›l›¤›
Yüksek
Düflük
Düflük
Düflük
Yüksek
Özkaynak
Kârl›l›¤›
O Halde
Ne Yapmal› ?
Düflük
Varl›klar›n devir h›z›nda sorun vard›r. Maddi
duran varl›klar› gere¤inden fazla olup, at›l
kapasite söz konusudur. Varl›klar verimli
olmad›¤› için iflletme sat›fl fiyat›n› art›rmakta
ve rakiplerine göre daha yüksek fiyatla mal
satmaktad›r. Bu durum uzun süre devam
edemez. Yabanc› kaynaklar uygun olmayan
yoldan elde edilmifl olup, maliyeti yüksektir.
Özellikle at›l kapasite sorunu
çözülmeli, alacak ve stok politikalar›
gözden geçirilmelidir. Rakiplerle fiyat
rekabeti yap›labilecek koflullar
oluflturulmal›d›r. Uygun borç
kaynaklar› bulunmal›d›r.
Yüksek
Varl›klar verimli bir flekilde kullan›lmaktad›r.
Devir h›zlar›n›n yüksekli¤inin yaratt›¤› avantajla
sat›fl fiyat› rakiplere göre düflüktür. Bu durum
iflletme için önemli bir rekabet avantaj›d›r.
Özellikle stoklar, ticari borçlarla finanse
edilmektedir. Finansman giderleri düflüktür.
‹flletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin
politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli,
borçlanma politikalar›n› korumal› ve
gelifltirmeli, fiyat rekabetini
sürdürmelidir.
Düflük
Varl›klar verimli bir flekilde kullan›lmaktad›r
Özkaynak ile finansman oran› yüksek veya
finansman giderleri yüksektir. ‹flletme sat›fl
fiyat›n› art›rmak zorunda kalabilir. Bu durum
rekabet aç›s›ndan dezavantaj sa¤lar.
Kaynak yap›s› gözden geçirilmelidir.
Uygun maliyetli ve uzun vadeli
yabanc› kaynak sa¤lanmal›, varl›k
devir h›zlar›na iliflkin politikalar›
korumal› ve gelifltirmelidir.
‹flletme dönemi zararla kapat›r. Bu duruma
uzun süre dayanamaz, iflas edebilir.
Varl›k devir h›zlar›n›n art›r›lmas› için
gerekli önlemler al›nmal›, üretim
maliyetleri ve faaliyetleri azalt›lmal›,
sermaye art›r›larak borçlar›n maliyeti
yüksek olanlar ödenmelidir.
Yüksek
Varl›klar›n devir h›z› ve miktar› ile ilgili
sorunlar mevcuttur. Sat›fl fiyat› rakiplere göre
yüksektir. Kaynak yap›s› istenilen düzeydedir.
Rekabet gücü zay›ft›r.
politikalar› gelifltirmeli, at›l kapasite
sorunlar› çözülmelidir. Alacak devir
h›z› ve stok devir h›z› izlenmelidir.
Yabanc› kaynak yap›s› korunmal› ve
gelifltirilmeli, sat›fl fiyatlar›
düflürülmelidir.
politikalar› gelifltirmeli, at›l kapasite
sorunlar› çözülmelidir. Alacak devir h›z›
ve stok devir h›z› izlenmelidir. Yabanc›
kaynak yap›s› korunmal› ve gelifltirilmeli,
sat›fl fiyatlar› korunmal›d›r.
Düflük
Düflük
Düflük
Yüksek
Varl›klar›n devir h›z› ve miktar› ile ilgili
sorunlar mevcuttur. Sat›fl fiyat› rakiplere göre
düflüktür. Bu durumda iflletme zarar eder.
Kaynak yap›s› uygundur.
Yüksek
Yüksek
Düflük
Yabanc› kaynaklar uygun olmayan yoldan elde
edilmifl olup, maliyeti yüksektir.
Kaynak yap›s› gözden geçirilmelidir.
Uygun maliyetli ve uzun vadeli
yabanc› kaynak sa¤lanmal›
Yüksek
Bu durum kâr› art›r›r. Sat›fl fiyat› rakiplere
göre yüksek olabilir. ‹flletme uygun kaynak
yap›s›na sahiptir.
politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli.
Sat›fl fiyat›n› uzunca bir süre yüksek
tutamayabilir. Rekabet ortam› sat›fl
fiyat›n› düflürebilir. Kaynak yap›s›
korunmal›d›r.
Yüksek
Yüksek
142
KÂRLILIK ANAL‹Z‹NE ‹L‹fiK‹N ÖRNEK UYGULAMA
Tablo 6.2
Kârl›l›k Analizine ‹liflkin Örnek Bilançolar
B‹LANÇO
‹fiLETMELER
VARLIKLAR
Dönen Varl›klar
M ‹flletmesi
2007
2006
B ‹flletmesi
2007
2006
2005
2007
2006
2005
743.983
142.704
66.747
83.642
370.087
302.843
212.088
Haz›r De¤erler
422.803
325.476
316.936
13.032
18.825
56.911
83.039
81.085
60.335
Menkul K›ymetler
566.228
159.881
63.832
Ticari Alacaklar
27.810
34.263
32.884
2.642
1.141
597
97.993
66.437
41.465
‹liflkili Taraflardan Alacaklar
41.293
11.595
7.641
5.281
2.661
1.092
114
65
444
591
1.783
495
38.095
6.059
682
400.744
394.213
266.389
80.197
35.514
22.465
184.127
149.154
105.632
167.256
75.595
55.806
3.457
2.547
1.894
4.814
Di¤er Alacaklar
Stoklar
Duran Varl›klar
Ticari Alacaklar
1.626.725 1.002.806
K ‹flletmesi
2005
1.203.000 1.787.126 1.616.895 522.855 264.261 149.191 266.354
6.102
4.212
169.412
111.051
110.446
733
777
562
240
70
73
1.195.272
1.748.046
1.589.209
506.795
255.770
145.038
264.683
168.639
Di¤er Duran Varl›klar
6.995
38.303
27.124
15.820
8.421
4.080
1.671
773
605
2.829.725 2.789.932 2.360.878 665.559 331.008 232.832 636.441
472.255
323.139
1.180.047 1.263.465
421.983
311.992
216.835
TOPLAM VARLIKLAR
YABANCI KAYNAKLAR
K›sa Vadeli Borçlar
888.665
389.937
97.115
58.835
Finansal Borçlar
117.828
180.038
63.470
30.298
2.006
1.867
Ticari Borçlar
926.152
969.932
709.861
344.475
84.592
48.791
388.920
295.650
202.512
43.158
7.268
23.366
7.843
8.189
6.482
9.347
4.514
5.413
Di¤er K›sa
Vadeli Yükümlülükler
92.909
106.227
91.968
7.320
2.328
1.694
23.716
11.828
8.910
Uzun Vadeli Borçlar
180.345
603.498
680.053
132.837
53.795
2.470
14.465
13.082
13.584
Finansal Borçlar
142.663
572.060
653.167
Ticari Borçlar
3.602
12.237
17.907
130.426
52.353
822
14.065
11.757
8.979
1.974
1.326
1.436
5.715
4.307
3.239
Di¤er Yükümlülükler
20.015
7.444
438
116
212
8.750
8.775
10.345
61.305
436.448
325.074
230.419
142.785 180.098 171.528 199.993
147.181
92.720
25.300
25.300
25.300
12.874
12.874
5.085
TOPLAM YAB.
KAYNAKLAR
1.360.392 1.866.963 1.568.718 462.774 150.910
ÖZKAYNAKLAR
1.469.333
Ana Ortakl›k D›fl› Paylar
922.770
792.160
265
199
85.230
297.452
295.689
137.700
11.811
11.811
11.811
Hisse Senedi ‹hraç Primleri
18.854
18.854
18.854
10.563
10.563
10.563
Finansal Varl›klar De¤er Art›fl
Fonu
24.543
14.865
11.829
Sermaye
Sermaye Yedekleri
Yeniden De¤erleme Fonu
Özkaynak Enflasyon Düzeltme
Farklar›
175.758
175.758
175.758
89.120
89.120
89.120
6.956
6.956
6.956
Yasal Yedekler
18.487
13.410
11.157
2.213
2.213
1.835
14.788
6.953
3.042
Ola¤anüstü Yedekler
65.475
48.406
9.432
12.809
12.809
10.566
6.588
941
Net Dönem Kâr› / Zarar›
552.875
78.686
73.705
-37.313
946
1.354
108.472
71.972
30.197
Geçmifl Y›l Kârlar›
315.624
277.102
268.495
53.583
52.636
46.279
25.015
22.185
22.140
472.255
323.139
TOPLAM KAYNAKLAR
2.829.725 2.789.932 2.360.878 665.559 331.008 232.832 636.441
143
Tablo 6.3
Kârl›l›k Analizine ‹liflkin Örnek Gelir Tablolar›
GEL‹R TABLOLARI
‹fiLETMELER
M ‹flletmesi
YILLAR
K ‹flletmesi
B ‹flletmesi
2007
2006
2005
2007
2006
2005
2007
2006
2005
Net Sat›fllar
4.793.359
4.272.969
2.686.100
725.336
91.636
62.250
2.978.384
2.221.616
1.673.077
3.598.461
3.189.957
2.037.638
558.708
72.191
49.227
2.453.377
1.834.978
1.372.787
BRÜT SATIfi KÂRI
veya ZARARI
1.194.898
1.083.012
648.462
166.628
19.446
13.023
525.007
386.638
300.290
981.481
877.926
541.787
158.344
16.874
10.638
392.867
307.612
249.529
FAAL‹YET KÂRI /
ZARARI
213.417
205.086
106.675
8.284
2.572
2.385
132.140
79.026
50.761
Di¤er Faaliyetlerden
Ola¤an Gelir ve Kârlar
568.210
123.019
66.524
9.034
1.689
1.744
4.783
9.755
3.292
Di¤er Faaliyet. Ola¤an
Gider ve Zararlar (-)
53.553
10.179
7.478
2.170
680
542
1.679
12.048
Finansman Giderleri (-)
89.660
159.871
64.034
47.596
2.409
1.320
1.024
OLA⁄AN KÂR
veya ZARAR
638.414
158.055
101.687
-32.448
1.171
2.267
135.899
87.102
42.005
Ola¤an D›fl› Gelir
ve Kârlar
216
709
Ola¤an D›fl› Gider
ve Zararlar (-)
38
3.755
3.408
DÖNEM KÂRI
VEYA ZARARI
638.592
155.009
98.279
-32.448
1.171
2.267
135.899
87.102
42.005
D.Kâr.Ver.ve Di¤.Yasal
Yüküm. Karfl›l›klar› (-)
85.717
76.323
24.574
4.765
225
913
27.427
15.130
11.808
DÖNEM NET KÂRI /
ZARARI
552.875
78.686
73.705
-37.313
946
1.354
108.472
71.972
30.197
KALEMLER
Kârl›l›k analizi uygulama örne¤inde, gerçek yaflamdan ticari alanda faaliyet gösteren üç iflletmenin finansal verilerinden yararlanaca¤›z. (M), (K), ve (B) ‹flletmelerinin geçmifl y›llara ait bilanço ve gelir tablosu verilerini üç y›ll›k bir zaman aral›¤›nda ele ald›k. Burada amac›m›z hem iflletmemizin zaman içinde kârl›l›k de¤iflimini
hem de kârl›l›¤›n yeterlili¤ini di¤er rakip iflletmelerle k›yaslayarak yorum yapmakt›r. Uygulamada hem rakip iflletmelere göre yeterlilik hem de zaman içindeki de¤iflim kârl›l›k analizinde önemlidir. Her üç iflletmenin kârl›l›k analizi yap›lm›flt›r.
Kârl›l›k yorumlar›n› yapaca¤›m›z iflletme (B) ‹flletmesidir.
(B) ‹flletmesi Varl›klar›n Kârl›l›¤› Analizi Sonuçlar›
Varlıkların Kârlılık Oranı =
Net Satışlar
×
Ortalama Varlıklar
Net Satışlar
Y›llar
2005
2006
2007
‹flletme
M
1,14 × %3,7=%4,2
1,66 × %3,6=%5,99
1,71 × %13,3=%22,7
K
0,27 × %3,6=%1,0
0,33 × %1,3=%0,4
1,46 × %4,6=%6,5
B
5,18 × %2,5=%13
5,6 × %3,9=%21,9
5,37 × %4,6=%24,5
144
Varlık Devir Hızı =
Net Satışlar
Ortalama Varlıklar
Y›llar
2005
‹flletme
M
K
B
2006
2007
4.273
4.793
2.686
= 1, 71
= 1, 14 ( 2.361 + 2.790) × 0, 5 = 1, 66
( 2.790 + 2.830) × 0, 5
2.361
62
= 0, 27
233
1.673
= 5,18
323
Varlık Geri Dönüş Oranı =
92
= 0, 33
( 233 + 331) × 0, 5
725
= 1, 46
(331 + 666) × 0, 5
2.222
= 5, 59
( 472 + 323) × 0, 5
2.978
= 5, 37
( 472 + 636) × 0, 5
Ortalama Varlıklar
Y›llar
2005
2006
2007
M
98
×100 = %4, 2
2.361
155
×100 = %6, 0
2.575
639
×100 = %22, 7
2, 810
K
2, 2
×100 = %1
233
1, 2
×100 = %0, 4
282
−32
×100 = −%6, 5
498
B
42
×100 = %13
323
87
×100 = %22
398
136
×100 = %24, 5
554
‹flletme
Varl›k Devir H›zlar›
Oranlar
M
K
B
2005
2006
2007
2005
2006
2007
2005
2006
2007
Varl›k Devir H›z›
1,14
1,66
1,71
0,27
0,33
1,46
5,18
5,59
5,37
Alacak Devir H›z›
66,28
98,93
83,39
36,86
33,38
123,72
39,92
40,99
36,19
Stok Devir H›z›
7,65
9,66
9,05
2,19
2,49
9,66
13
14,4
14,72
Maddi Dur.
Var.Devir H›z›
1,7
2,6
3,2
0,4
0,5
1,9
15,2
15,9
13,8
(B) ‹flletmesinin Varl›klar›n Kârl›l›¤›n›n Yorumu
(B) ‹flletmesinin 2007 y›l›nda varl›k devir h›z› 5,4 kezdir. Yani iflletme varl›klar›n›
yaklafl›k befl kez sat›fla konu etmifltir. Baflka bir ifadeyle varl›klar›n› befl kez döndürmüfltür. Bir ticaret iflletmesi için oran oldukça yüksektir. Y›llara göre k›yaslad›¤›m›zda normal, rakip iflletmelere göre ise oldukça yüksektir. Varl›k devir h›z›n›n
yüksek olmas› iflletmenin faaliyet kâr›n› olumlu etkileyecektir. Ayr›ca, (B) ‹flletme-
145
si varl›klar›n› di¤er iflletmelere göre daha verimli kullanm›fl ve varl›klar›nda at›l kapasite söz konusu de¤ildir. Özellikle (K) ‹flletmesi ile karfl›laflt›rd›¤›m›zda bunu
aç›kça görmekteyiz.
Varl›k devir h›z›n› etkileyen ve özellikle ticaret iflletmelerinin faaliyetlerinde s›kça kullan›lan varl›klar›n devir h›zlar›na bakt›¤›m›zda; (B) ‹flletmesinin 2007 y›l›nda
alacak devir h›z› 36,19 kez, stok devir h›z› 14,72 kez ve maddi duran varl›k devir
h›z› da 13,8 kezdir. Tüm varl›k devir h›zlar› bir ticaret iflletmesi için oldukça yüksektir. Çal›flma sermayesinin önemli kalemleri olarak ticari alacaklar ve stoklar, iflletme faaliyetlerinde verimli bir flekilde yönetilmifltir. Alacak devir h›z›n›n yüksekli¤i sat›fllar›n daha çok peflin yap›ld›¤›; stok devir h›z›n›n yüksekli¤i de elde stok
tutulmad›¤›, stoklar›n depolama ve bozulma giderleri ile karfl›lafl›lmad›¤› için kârl›l›¤› olumlu yönde etkiler. Bir ticaret iflletmesi olan (B) ‹flletmesinde faaliyetlerde
kullan›lan her bir varl›¤›n devir h›z›n›n yüksek olmas› varl›k devir h›z›n› art›rarak
olumlu yönde etkilemifltir. ‹flletmenin varl›klar›n› verimli bir flekilde kulland›¤›n›
söyleyebiliriz.
Rakip iflletmelerle k›yaslad›¤›m›zda (B) ‹flletmesinin varl›k devir h›z›n›n rakip
iflletmelere göre yüksek oldu¤unu görmekteyiz. Y›llar itibariyle inceledi¤imizde
küçük bir miktar azalma olmakla birlikte kârl›l›¤› olumsuz yönde etkileyecek büyüklükte de¤ildir.
Varl›klar›n geri dönüfl oran› 2007 y›l›nda (B) ‹flletmesi için %24,5’dir. ‹flletme
varl›klar›n›n %24,5’i oran›nda kâr elde etmifltir. Bir ticaret iflletmesi için oran oldukça yüksektir. Y›llar itibar›yla art›fl göstermifltir. Rakiplere göre de oldukça
yüksektir. (B) ‹flletmesinin varl›kl›lar›n› verimli kullanmas› baflka bir ifade ile varl›k devir h›zlar›n›n yüksek ç›kmas›, varl›klar›n geri dönüfl oran›n› olumlu yönde
etkilemifltir.
Varl›k geri dönüfl oran›n›n yüksek ç›kmas›, (B) ‹flletmesinin varl›klar›n›n finansman› ile de iliflkilendirilmelidir. Ola¤an kâr› esas ald›¤›m›zda finansman giderlerini de düflmekteyiz. Bu oran›n yüksek ç›kmas›n›n nedeni ola¤an kâr›n yüksek ç›kmas›d›r. Di¤er iflletmelerle k›yaslad›¤›m›zda (B) ‹flletmesinin finansman giderlerinin de çok az oldu¤unu görmekteyiz. Bu durum iflletmenin varl›klar›n› düflük maliyetli borçlarla finanse etti¤ini göstermektedir.
(B) ‹flletmesinin 2007 y›l›nda varl›klar›n kârl›l›k oran› %24,5’dir. ‹flletme varl›klar›n›n %24,5’i oran›nda kâr elde edilmifltir. Y›llar itibar›yla bakt›¤›m›zda oran art›fl
göstermifltir. Rakip iflletmelerle de k›yaslad›¤›m›zda (B) ‹flletmesinin oran› oldukça
yüksektir.
Varl›klar›n kârl›l›k oran›n›n yüksek ç›kmas›n›n nedeni varl›k devir h›zlar›n›n
yüksek olmas›d›r. ‹flletmenin varl›klar›n› verimli kullanmas› varl›k kârl›l›¤›n› yükseltmifltir.
(M) ‹flletmesinde varl›k devir h›z› düflük olmas›na ra¤men varl›k kârl›l›k
oran› yüksek ç›kSIRA S‹ZDE
m›flt›r. Sizce bunun nedeni nedir?
4
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
146
(B) ‹flletmesinin Sat›fllar›n›n Kârl›l›¤› Analizi
Satışların Kârlılığı Oranı =
Net Kâr
×100
Net Satışlar
Y›llar
‹flletme
M
2005
2006
2007
74
= %2, 7
2.686
79
= %1, 8
4.273
553
= %11, 5
4.793
1, 3
= %2, 2
62
K
30
= %1, 8
1.673
B
0, 9
= %1
92
−37
= %5,1
725
72
= %3, 2
2.222
108
= %3, 6
2.978
Tablo 6.4
Sat›fllara Göre Kârl›l›k Oranlar›
Oranlar
(Her oran 100 ile çarp›lacakt›r.)
Brüt Satışlar
×100
Net Satışlar
Faaliyet Kârı
×100
Net Satışlar
Olağan Kâr
×100
Net Satışlar
Vergi Öncesi Kâr
×100
Net Satışlar
Dönem Net Kârı
×100
Net Satışlar
M ‹flletmesi
K ‹flletmesi
B ‹flletmesi
2005
2006
2007
2005
2006
2007
2005
2006
2007
%24,1
%25,3
%24,9
%20,9
%21,2
%23,0
%18
%17,4
%17,6
%4,0
%4,8
%4,5
%3,8
%2,8
%1,1
%3,0
%3,6
%4,4
%3,8
%3,7
%13,3
%3,6
%1,3
%4,5
%2,5
%3,9
%4,6
%3,7
%3,6
%13,3
%3,6
%1
%4,5
%2,5
%3,9
%4,6
%2,7
%1,8
%11,5
%2,2
%1,0
-%5,1
%1,8
%3,2
%3,6
(B) ‹flletmesinin Sat›fllar›n›n Kârl›l›¤›n›n Yorumu
(B) ‹flletmesinin 2007 y›l›nda Brüt Sat›fl Kâr marj› %17,6’d›r. Yani, iflletme net sat›fllar›n›n %17,6’s› oran›nda brüt sat›fl kâr› elde edilmifltir. Oran bir ticaret iflletmesi
için normal karfl›lanabilir. Y›llar itibar›yla oran›n sabit kald›¤›n› söyleyebiliriz. Rakip iflletmelerle karfl›laflt›rd›¤›m›zda oran düflüktür.
Faaliyet kâr› marj› 2007 y›l›nda %4,4’tür. Yani net sat›fllar›n %4,4’ü oran›nda faaliyet kâr› elde edilmifltir. Bir ticaret iflletmesi için düflük yorumlanabilir. Y›llar itibariyle bir miktar art›fl göstermifltir. Rakip iflletmeler düzeyindedir. Faaliyet kâr
marj›n›n düflük ç›kmas›n› nedeni faaliyet giderlerinin yüksek olmas›d›r. Ancak tüm
iflletmeler faaliyetlerini yürütebilmek için bu tür giderlere katlanmak zorundad›r.
Rakip iflletmelerle karfl›laflt›rd›¤›m›zda (B) ‹flletmesinin faaliyet giderlerinin rakiplere göre daha düflük oldu¤unu söyleyebiliriz. Çünkü rakip iflletmelerin brüt kâr
marjlar› (B) ‹flletmesinden büyük olmas›na karfl›l›k faaliyet kâr marj› birbirine yak›nd›r.
147
(B) ‹flletmesinin ola¤an kâr marj› 2007 y›l›nda %4,6’d›r. ‹flletme net sat›fllar›n›n
%4,6’s› kadar ola¤an kâr elde edilmifltir. Ola¤an kâr marj›n›n faaliyet kâr marj›ndan
büyük olmas› iflletmenin lehine yorumlanabilir. ‹flletme yan faaliyetlerinde baflar›l› olmufl ve ana faaliyet kâr›na olumsuz bir etki yapmam›flt›r. Y›llar itibar›yla art›fl
göstermesi ve rakip iflletmelere yak›n oranda olmas› istenilen bir durumdur.
Vergi öncesi kâr marjlar›n› inceledi¤imizde her üç iflletmenin de ola¤anüstü faaliyetlerinin olmad›¤›n› ve ola¤an kârda bir kay›p yaflanmad›¤›n› görmekteyiz. Bu
durum iflletmenin lehine yorumlan›r.
(M) ‹flletmesinin sat›fllara göre kârl›l›k oranlar›n› inceledi¤imizde 2007
SIRA y›l›nda
S‹ZDE %13,3 olarak gerçekleflti¤ini görmekteyiz. Sizce bunun nedeni nedir? Ola¤an kâr marj›, dönem net
kâr marj›na da yans›m›fl ve 2007 y›l›nda net sat›fllar›n %11,5’i oran›nda net kâr sa¤lam›flt›r.
Bu durumu di¤er iflletmelerin net kâr marj›n› da dikkate alarak nas›l yorumlars›n›z?
5
S OYani
R U iflletme net
Dönem net kâr marj› (B) ‹flletmesi için 2007 y›l›nda %3,6’d›r.
sat›fllar›n›n %3,6’s› oran›nda dönem net kâr› elde etmifltir. Bir ticaret iflletmesi için
bu düzeydeki kârl›l›k normal karfl›lanabilir. Y›llar itibar›yla art›fl göstermesi ve raD‹KKAT
kip iflletmelere göre de yeterli ç›kmas› iflletmenin lehinedir. Brüt sat›fl kâr marj›n›n
artarak dönem net kâr›na yans›mas› nedeniyle iflletmenin dönem net kâr›n›n ana
SIRA S‹ZDE
faaliyetlerinden kaynakland›¤› ve yan faaliyetlerin de bir miktar
dönem net kâr›na
katk› sa¤lad›¤›n› ifade edebiliriz.
(B) ‹flletmesinin finansman giderlerinin çok düflük düzeyde
gerçekleflmesi döAMAÇLARIMIZ
nem net kâr›na olumlu katk› yapm›flt›r. ‹flletme rakipleriyle de karfl›laflt›r›ld›¤›nda
üretim, sat›fl faaliyetlerinde de yan faaliyetlerinde de baflar›l› olmufltur.
S O R U
D‹KKAT
N N
K ‹ T A P
(B) ‹flletmesinin brüt kâr marj› rakip iflletmelere göre düflük olmas›na
SIRAra¤men
S‹ZDE dönem net
kâr marj›na bakt›¤›m›zda rakip iflletmelere çok yak›n düzeyde gerçekleflti¤ini görmekteyiz. Bu durumu nas›l aç›klayabilirsiniz?
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
6
SIRA S‹ZDE
TELEV‹ZYON
(B) ‹flletmesinin Özkaynak Kârl›l›¤› Analizi
Aktif Kârlılık Oranı
‹ N T E×100
RNET
Özkaynakların Kârlılık Oranı =
1 − Yabancı Kaynak Finansman Oranı
Y›llar
‹flletme
M
K
B
2005
4, 2
= %9, 3
1 − 0, 66
1
= %0, 8
1 − 0, 26
13, 0
= %32, 6
1 − 0, 71
2006
5, 99
= %9, 2
1 − 0, 67
0, 4
= %0, 6
1 − 0, 46
S O R U
S O R U
‹NTERNET
D‹KKAT
D‹KKAT
2007
SIRA S‹ZDE
N N
22, 7
= %37, 9
1 − 0, 48
−6, 5
= −%34, 9
1 − 0, 79
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T 24
A ,5
P
21, 9
= %58, 1
= %62, 3
1 − 0, 69
1 − 0, 69
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
148
Yabancı Kaynak Finansman Oranı =
Y›llar
‹flletme
M
K
B
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
Yabancı Kaynaklar
×100
Aktif Toplamı
2005
1.569
= %66
2.361
61
= %26
233
230
= %71
323
2006
1.867
= %67
2.790
151
= %46
331
325
= %69
472
2007
1.360
= %48
2.830
523
= %79
666
436
= %69
636
(B) ‹flletmesinin
Özkaynak Kârl›l›¤› Yorumu
(B) ‹flletmesinin yabanc› kaynak finansman oran› 2007 y›l›nda %78,5’tir. Bunun anlam› iflletme, varl›klar›n›n %78,5’ini yabanc› kaynaklarla, %21,5’ini ise özkaynaklarS O R U
la finanse etmifltir.
Finansman oran›n›
olarak kabul etti¤imizde (Yabanc› kaynaklar + Özkaynaklar)/Aktif
D ‹ K K A 100
T
Toplam› 100’dür. Dolay›s›yla yabanc› kaynak finansman oran› %78,5 ise, (%78,5 + Özkaynak)/100= %21,5’tir.
N N
SIRA S‹ZDE
Bu oran›n ilk bak›flta yüksek olmas› iflletmenin yabanc› kaynaklar›n›n özkaynaklardan AMAÇLARIMIZ
fazla olmas› nedeniyle kâr›n önemli bir k›sm›n› faiz gideri olarak borç
verenlere ödeyece¤inden iflletmenin lehine düflünülmez. (B) ‹flletmesi için söz konusu durumu inceledi¤imizde iflletmenin yabanc› kaynaklar›n›n neredeyse tamam›na yak›nK k›sm›n›
‹ T A P k›sa vadeli ticari borçlar oluflturmaktad›r. Bir ticaret iflletmesinin ticari mallar›n› sat›c› kredileriyle finanse etmesi do¤al karfl›lanmal›d›r. (B) ‹flletmesi tedarikçisi olan iflletmelere mal al›m› nedeniyle borçlanarak kaynak yaratmaktad›r. TBu
di¤er yabanc› kaynaklara göre önemli avantajlar› söz
E L E tür
V ‹ Z Yborçlar›n
ON
konusudur. Örne¤in, ticari borçlar banka kredileri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, maliyet
ve ödenebilirlik bak›m›ndan oldukça avantajl›d›r. (B) ‹flletmesinin finansman giderlerine bakt›¤›m›zda son derece düflük ç›kmas› bunu göstermektedir.
‹NTERNET
(B) ‹flletmesinin yabanc› kaynak finansman oran›n›n yüksekli¤ini rakip iflletmelerle karfl›laflt›rd›¤›m›zda rakipler düzeyindedir. Orana y›llar itibariyle bakt›¤›m›zda
%70-%80 aral›¤›nda oldu¤unu görmekteyiz.
Yabanc› kaynak finansman oran›n›n yüksek olmas› biri olumlu di¤eri olumsuz
olmak üzere iki sonuç yaratabilir. Olumlu sonuç, (B) ‹flletmesinde oldu¤u gibi yabanc› kaynak maliyeti çok düflük ise ve borç verenlerden borçlanma kapasitesi
mevcutsa bu durum özkaynak kârl›l›¤›n› art›r›r ve iflletme ortaklar›n›n lehinedir.
Olumsuz sonuç ise, yabanc› kaynaklar›n maliyetinin yüksek olmas› durumunda finansman giderleri artaca¤›ndan iflletmenin faaliyet kâr› düflük seviyede olabilecek
hatta zarar bile edebilecektir. Bu durum özkaynak kârl›l›¤›n› da düflürece¤inden
ortaklara doyurucu bir kâr ve temettü b›rakmayacakt›r.
(B) ‹flletmesinin özkaynak kârl›l›k oran› 2007 y›l›nda %62,3’tür. Yani iflletme özkaynaklar›n›n %62,3’ü oran›nda kâr elde etmifltir. Bu oran bir ticaret iflletmesi için
oldukça yüksektir. Hem rakip iflletmelere göre hem de y›llar itibariyle yüksek bir
orand›r.
Sermaye kârl›l›k oran›n›n yüksek ç›kmas›n›n nedenleri varl›k devir h›z›n›n yüksek olmas› ve yabanc› kaynak finansman oran›n›n yüksek olmas›d›r. Bir ticaret iflletmesi olarak varl›k devir h›z›n›n yüksek olmas› istenilen bir durumdur ve iflletmenin gerek günlük faaliyetlerinde kulland›¤› dönen varl›k unsurlar›n› gerekse
maddi duran varl›klar›n› verimli kullanm›flt›r. Kârl›l›¤›n verimlilik yoluyla sa¤lanmas› ve art›r›lmas› gelecekte de devam etmesi ve kâr›n kalitesi bak›m›ndan olumlu yorumlan›r.
(B) ‹flletmesinin kârl›l›¤›n› kâr› etkileyen faktörlerle birlikte ele ald›¤›m›zda; varl›k devir h›z›n›n yüksekli¤ine ba¤l› olarak varl›klar›n kârl›l›¤› yüksek, sat›fllar›n kârl›l›¤› düflük, özkaynak kârl›l›¤› yüksektir. Varl›klar verimli bir flekilde kullan›lmaktad›r. Devir h›zlar›n›n yüksekli¤inin yaratt›¤› avantajla sat›fl fiyat› rakiplere göre düflüktür. Bu durum iflletme için önemli bir rekabet avantaj›d›r. Özellikle stoklar, ticari borçlarla finanse edilmektedir. Finansman giderleri düflüktür. Gelece¤e yönelik olarak iflletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli, borçlanma politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli, fiyat rekabetini sürdürmelidir.
‹flletme yöneticileri baflar›l›d›r. Yat›r›mc›lar, yat›r›m için bu iflletmeyi tercih edebilir.
Ortaklar hisse senetlerini elde tutmal›d›r.
149
150
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
olumlu yönde etkiler. Ancak bu durum uzun
süre devam etmeyebilir. Sat›fl fiyat›n›n yüksek
olmas› rakiplere göre bir dezavantajd›r. Kâr›n
sürdürülebilir olmas› için kâr› etkileyen bir di¤er unsur olarak giderlerin düflük olmas› önemlidir. Sat›fllar›n kârl›l›¤› bir dizi oran yard›m›yla
analiz edilebilir. Her bir oran iflletmenin faaliyetlerinin kârl›l›¤a etkisini aç›klamaktad›r. ‹flletmeler için olmas› gereken kârl›l›k, dönem
net kâr›n›n belirli bir oran›n alt›nda kalmamas›,
faaliyet kâr› a¤›rl›kl› olmas›, yan faaliyetlerin
ana faaliyet kâr›n› olumsuz etkilememesi baflka
bir ifadeyle azaltmamas› yönündedir.
Kâr› etkileyen üçüncü unsur sermaye maliyeti,
baflka bir ifadeyle varl›klar›n finansman biçimidir. Varl›klar, yabanc› kaynaklar ve özkaynaklarla finanse edilmektedir. Her iki finansman
biçiminin iflletmeye bir maliyeti söz konusudur. Yabanc› kaynaklar›n ifl dünyas›ndaki deyimiyle “iyi borç” olmas› istenir. Maliyeti nispeten düflük, uzun vadeli ve ödenmesi kolay olan
yabanc› kaynaklar iyi borç olarak nitelendirilir.
Toplam kaynaklar içerisinde yabanc› kaynak
ve özkaynak tutar› kârl›l›¤› etkileyen bir faktördür. Özkaynaklar içerisinde ödenmifl sermayenin pay›n›n büyük olmas› ortaklar›n hisse bafl›na alaca¤› kâr pay› ve temettüyü düflürür.
Kârl›l›¤› tan›mlamak.
Kârl›l›k bir iflletmenin kazanç yaratma gücü olarak tan›mlanmaktad›r. ‹flletme ile ilgisi olan taraflar›n tamam› iflletme ile ilgili gelece¤e yönelik kararlar›nda iflletmenin gelecekteki kazanç
yaratma yetene¤i olarak kârl›l›¤› analiz ederler.
Dönem net kâr›na etki eden faktörleri ve bu faktörlerin her birinin etki düzeyini belirlemek.
Kâr› etkileyen bafll›ca faktörler sat›fllar ve giderler, varl›klar›n tutar› ve da¤›l›m›, varl›klar›n
finansman fleklidir. Bir iflletmenin kâr› en yal›n
gösterimiyle sat›fl has›lat› ile sat›lan mal›n maliyeti aras›ndaki olumlu farkt›r. ‹flletmelerin gelir
tablolar›nda kâr›n nas›l olufltu¤unu görmekteyiz. Kârl›l›k, kâra etki eden faktörler ile kâr aras›ndaki iliflkiyi gösteren bir orand›r.
Varl›k devir h›z›, iflletme faaliyetlerinde kullan›lan varl›klar›n belirli bir dönem içinde verimli kullan›l›p kullan›lmad›¤› hakk›nda bilgi veren önemli bir göstergedir. Varl›klar›n iflletme
faaliyetlerinde verimli kullan›lmas› kâr› olumlu
yönde etkileyen bir faktördür. Varl›klar›n verimlili¤i, az miktarda veya optimum varl›k miktar›yla çok üretim ve sat›fl yapmak anlam› tafl›maktad›r. Bu durum giderlerin düflük olmas›na
neden oldu¤undan kâr› art›fl yönünde etkilemektedir. Bir iflletmenin varl›k devir h›z›n› etkileyen en önemli varl›k unsurlar› maddi duran
varl›klar, stoklar ve alacaklard›r. Bu üç varl›k
unsuru iflletmenin türü ve büyüklü¤ü ne olursa
olsun iflletme faaliyetlerinin sürdürülmesinde
yaflamsal öneme sahiptir. Varl›k devir h›z›n›n
beklenenden düflük ç›kmas› durumunda ikincil
varl›k devir h›z› oranlar› olarak söz konusu üç
varl›¤›n devir h›z›na bak›l›r. Maddi duran varl›klar›n büyük olmas›ndan dolay› varl›k devir
h›z›n›n ve buna ba¤l› olarak kâr›n düflük ç›kmas›n›n sebebi at›l kapasite olarak ifade edilir.
At›l kapasiteye sahip olan bir iflletme k›sa sürede sabit maliyetlerini düflürüp kâr›n› art›ramaz.
Kâr› etkileyen ikinci unsur sat›fllard›r. Bir iflletmenin ürünlerinin sat›fl fiyat›, kâr› da içerir. Sat›fl fiyat›n›n yüksek olmas› iflletmenin kâr›n›
N
A M A Ç
3
‹flletmelerde yaflanabilecek kârl›l›k sorunlar›n›n
nedenlerini tespit edebilme ve kâr›n art›r›lmas›
için do¤ru çözüm yöntemleri gelifltirmek.
Kârl›l›k analizi sonucunda üretilen bilgileri; iflletme içi bilgi kullan›c›lar› olarak her düzeyde
yöneticiler ve iflletme d›fl› bilgi kullan›c›lar› olarak devlet, ortaklar, yat›r›mc›lar, kreditörler,
müflteriler, sendikalar ve di¤er paydafllar kullan›r. ‹flletme yöneticileri varl›klar›n daha verimli
kullan›lmas›, maliyetlerin ve giderlerin azalt›lmas›, kaynak yap›s›n›n de¤erlendirilmesi ve uygun kaynak yap›s›n›n sa¤lanmas›, fiyatlama kararlar› gibi önemli konularda kârl›l›k analizi yaparlar. ‹flletme d›fl› bilgi kullan›c›lar› olarak devlet, vergi incelemesi ve vergi tespitinde; ortaklar yöneticilerin baflar›s›n› de¤erlemede; yat›-
r›mc›lar iflletmenin piyasa de¤erini tespit etmede; kreditörler kredi açma ve kredi maliyetini
belirlemede; sendikalar ücret talep ve tekliflerinde kârl›l›k analizi yaparlar. Her bir kifli veya
kurulufl, kârl›l›k analizi sonucunda elde etti¤i
verileri kendi amac› do¤rultusunda yorumlayarak kullan›r.
Bir iflletmenin kârl›l›k analizini afla¤›daki tabloda verilen oranlar arac›l›¤› ile yapabiliriz. Tabloda yer alan oranlar kâra etki eden faktörlerin
kâr ile iliflkisini aç›klamaktad›r. Bu tabloyu kârl›l›k analizi modeli olarak düflünebiliriz.
Birincil
Varl›klar›n Net
Kârl›l›k
Kârl›l›k
kâr
Oranlar› oran›
marj›
Özkaynak
kârl›l›¤›
Varl›k
Brüt
geri dönüfl
kâr marj›
oran›
Yabanc›
kaynak finansman
oran›
Varl›k
devir h›z›
Faaliyet
kâr marj›
Hisse
bafl›na temettü
Ola¤an
kâr marj›
Hisse
bafl›na kazanç
‹kincil
Kârl›l›k
Alacak
Oranlar› devir h›z›
Stok
devir h›z›
MDV
devir h›z›
Dönem
kâr› marj›
N
A M A Ç
4
151
‹flletmelerin gelecekte kazanç yaratma yetene¤ini
tahmin etmek.
Kârl›l›k analizi yapmak için iflletmenin bilanço
ve gelir tablosunda yer alan verileri kullanmaktay›z. Bu veriler tarihi bilgiler olup, bu verilerin
yorumunu yaparak gelece¤e yönelik bilgiler üretmekteyiz. ‹sabetli bir kârl›l›k analizi için bilanço
ve gelir tablosunda yer alan bilgilerin do¤ru ve
güvenilir olmas›n›n yan›nda analistin de yorumlar›n› do¤ru yapmas› önem tafl›r. Yorum yaparken iflletmenin türü, faaliyette bulundu¤u sektörün özellikleri, mal ve hizmet temin etti¤i ve satt›¤› piyasalar›n özellikleri, rekabet yap›s› vb. birçok faktörün dikkate al›nmas› gerekir. Kârl›l›¤›n
tek bafl›na bir baflar› kriteri olmad›¤› unutulmamal›d›r. Bu ünitede ele al›nan kârl›l›k analizi bilgilerinin lisans düzeyinde ö¤renciler için gelifltirildi¤i göz önünde bulundurulmal›d›r. Kârl›l›k
analizi için farkl› kriterler ve yöntemler gelifltirmek mümkündür. Özellikle kârl›l›k yeterliliklerinin do¤ru tespit edilmesi de önem tafl›maktad›r.
Yapm›fl oldu¤umuz analizlerde ayn› sektörde faaliyette bulunan üç iflletmeyi karfl›laflt›rarak yeterlilik oluflturulmaya çal›fl›lm›flt›r.
152
1. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin kârl›l›¤›n› etkileyen faktörlerden de¤ildir?
a. Varl›klar›n miktar› ve da¤›l›m›
b. Yabanc› kaynaklar›n da¤›l›m›
c. Sat›fllar ve giderler
d. Özkaynaklar›n miktar› ve yap›s›
e. Ortaklar›n demografik özellikleri
2. Afla¤›daki ifadelerden hangileri kârl›l›k analizi sonucu elde edilen bilgilere göre yap›labilir?
I. ‹flletme yöneticilerini baflar›lar›n› de¤erlendirme,
II. Varl›klar›n verimli ve etkin kullan›l›p kullan›lmad›¤›n›n belirlenmesi,
III. Firma de¤erinin gelecekte nas›l bir ivme kazanaca¤›n›n tespiti,
IV. ‹flletmenin araflt›rma gelifltirme faaliyetlerinin organizasyonu,
a. I, II, IV
b. I, III, IV
c. II, III, IV
d. I, II, III
e. I, II, III, IV
3. Afla¤›dakilerden hangisi sat›fllar›n kârl›l›¤›n› etkileyen faktörlerden de¤ildir?
a. Sat›fllar›n maliyeti
b. Ödenmifl sermaye
c. Faaliyet giderleri
d. Ola¤an d›fl› giderler
e. Vergiler
4. Bir iflletmenin kârl›l›¤›n›n süreklili¤i ile ilgilenen
bilgi kullan›c›lar› afla¤›daki oranlardan hangisiyle ilgilenirler?
a. Brüt sat›fl kâr marj›
b. Faaliyet kâr marj›
c. Ola¤an kâr marj›
d. Dönem kâr marj›
e. Dönem net kâr marj›
5. Bir ticaret iflletmesinin baflar›l› olabilmesi için varl›klar›n kârl›l›¤›, sat›fllar›n kârl›l›¤› ve özkaynaklar›n kârl›l›¤› aras›ndaki iliflkilerin nas›l olmas›n› önerirsiniz?
Varl›klar›n Kârl›l›¤› Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Özkaynaklar›n Kârl›l›¤›
a.
b.
c.
d.
e.
6. Bir
a.
b.
c.
d.
e.
Yüksek, Yüksek, Düflük
Düflük, Düflük, Yüksek
Yüksek, Düflük, Yüksek
Yüksek, Düflük, Düflük
Düflük, Yüksek, Yüksek
iflletmenin kazanç yaratma yetene¤ine ne denir?
Verimlilik
Kâr
Kârl›l›k
Has›lat
Etkinlik
7, 8, 9 ve 10. Sorular afla¤›daki verilere göre cevaplanacakt›r
(E) ‹flletmesinin 2011 y›l› finansal tablolar›ndan afla¤›daki veriler elde edilmifltir.
Sat›fllar
148.000
Sat›fllar›n maliyeti
58.000
Faaliyet kâr›
17.000
Dönem Kâr›
19.000
Dönem Net kâr›
14.500
Ticari alacaklar
39.000
Stoklar
37.300
41.500
Aktif toplam›
135.000
Özkaynaklar
112.000
KVYK
19.500
7. E iflletmesinin Sat›fllar›n Kârl›l›¤› oran› nedir?
a. %0,98
b. %12,3
c. %9,8
d. %1,23
e. %3,5
8. E ‹flletmesinin 2011 y›l› Varl›k Kârl›l›¤› nedir?
a. %10,7
b. %3,5
c. %1,8
d. % 12.9
e. % 5,6
“
9. E ‹flletmesinin 2011 y›l› özkaynak kârl›l›¤› nedir?
a. %10,9
b. %1,29
c. %9,8
d. %3,5
e. %12,9
10. E iflletmesinin yap›lan kârl›l›k analizi sonucunda rakiplerle k›yasland›¤›nda varl›klar›n kârl›l›¤› düflük, sat›fllar›n kârl›l›¤› yüksek, özkaynak kârl›l›¤› yüksektir. Bu
iflletmeye gelecekle ilgili olarak ne önerebilirsiniz?
a. Kaynak yap›s› gözden geçirilmelidir. Uygun maliyetli ve uzun vadeli yabanc› kaynak sa¤lanmal›, varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar› korumal› ve gelifltirmelidir.
b. Kaynak yap›s› gözden geçirilmelidir. Uygun maliyetli ve uzun vadeli yabanc› kaynak sa¤lanmal›
c. ‹flletme dönemi zararla kapat›r. Bu duruma uzun
süre dayanamaz, iflas edebilir.
d. ‹flletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar›
gelifltirmeli, at›l kapasite sorunlar› çözülmelidir.
Alacak devir h›z› ve stok devir h›z› izlenmelidir.
Yabanc› kaynak yap›s› korunmal› ve gelifltirilmeli, sat›fl fiyatlar› düflürülmelidir.
e. At›l kapasite sorunu çözülmeli, alacak ve stok
politikalar› gözden geçirilmelidir. Rakiplerle fiyat rekabeti yap›labilecek koflullar oluflturulmal›d›r. Uygun borç kaynaklar› bulunmal›d›r.
153
OTOMOT‹V SEKTÖRÜNDEK‹ KÂRSIZLIK PROBLEM‹NE YAPISAL B‹R YAKLAfiIM
Otomotiv sektöründe da¤›t›m kanal›nda 55 marka ve yine bunlar›n sat›fl ve sat›fl sonras› hizmetlerine ait distribütörlü¤ünü yapan 35 distribütör firmaya yetkili sat›c›l›k
sözleflmesi ile hizmet veren tüm Türkiye’ye yay›lm›fl 1.292
adet s›f›r kilometre otomobil yetkili sat›c›s› mevcuttur.
Bölgesel bazda bak›ld›¤›nda büyük bir k›sm› geliflmifl ülkelerdeki benzer yat›r›m ölçeklerinin de üzerinde, yapm›fl bulunduklar› ciddi yat›r›mlar faaliyet gösteren bir
yetkili sat›c›l›k yap›s› görülmektedir. Bu yetkili sat›c›lar›n
472 adet ile yüzde 36’s› Marmara, 165 adet ile yüzde13’ü
iç Anadolu, 166 adet ile yüzde 13’ü Akdeniz, 161 adet ile
yüzde 12,5’i Ege, 124 adet ile yüzde 9,5 Karadeniz, 108
adet ile yüzde 8,5’i Do¤u Anadolu, 96 adet ile yüzde 7,5
Güneydo¤u Anadolu bölgesinde faaliyet göstermektedir.
Son befl y›ll›k periyod içindeki bayi kârl›l›¤› ve geliflimi
dikkate al›nd›¤›nda her geçen gün yap›lan ciddi fiziki
yat›r›mlar ile büyüyen yetkili sat›c›l›k yap›s›n›n kârl›l›k
ve rasyonel ticari faaliyetler aç›s›ndan ayn› performans›
gösterememifl oldu¤u çok aç›k bir gerçektir.
Sektör içindeki arz talep dengesizli¤inin adeta sürekli
bir hal almas›yla ortaya ç›kan yo¤un rekabet ve yüksek
hizmet standartlar›n›n sürekli art›rm›fl bulundu¤u sabit
giderler neticesinde sektörün ortalama kârl›l›k oran›,
zaman zaman mevcut yat›r›mlar›n b›rak›n kurulufl maliyetlerini, sabit iflletme giderlerini dahi karfl›layamayacak derecelere düflmüfltür.
Bu sürecin sonunda ortaya ç›karak mevcut durumu daha da derinlefltiren küresel krizin de tüm dünyada ve
ülkemizde bilhassa otomobil sektörünü gerek üretim
ve da¤›t›m ve gerekse de yan sanayi ve istihdam aç›s›ndan oldukça trajik bir biçimde etkiledi¤i herkesin malumudur. Dünyan›n en büyük otomobil pazar› olan Amerika’da bile çok ciddi hükümet desteklerine ra¤men yüz
y›ll›k dev markalar iflas›n efli¤ine gelmifl ve bir k›sm› da
bir daha ayn› hale gelemeyecek derecede a¤›r hasar
içeren zararlar nedeniyle radikal tasarruf kararlar› alarak küçülme yoluna gitmifllerdir.
Avrupa pazar› ve Türkiye aç›s›ndan da bu durum bir de¤ifliklik arz etmemektedir. Türkiye otomobil sektörü de
üretimden da¤›t›m a¤›na tüm akslar›yla hem iç pazar
hem de ihracat yapm›fl bulundu¤u Avrupa pazar›ndaki
radikal daralmay› çok ciddi bir biçimde hissetmifl ve gerek fabrikalardaki ve yan sanayideki üretimin zaman zaman durmas› ile ortaya ç›kan toplu iflten ç›karmalar gerekse de yetkili sat›c›lar›n oluflturdu¤u da¤›t›m a¤›ndaki
a¤›r stok ve yüklü iflletme maliyetlerinin meydana getir-
154
di¤i finansal yükler nedeniyle küçülmeye bafllayarak
benzer tasarruf tedbirlerini uygulamaya sokmufltur. Son
befl y›ldaki de¤iflimi de bu çerçevede de¤erlendirmekte
fayda vard›r. Yani sektör yapt›¤› yat›r›mlara paralel bir
kârl›l›k geliflimi gösteremedi¤i için genel anlam›yla kendini bu tip ola¤anüstü kriz durumlar›nda da koruyabilecek bir iflletme sermayesi birikimine sahip olamam›flt›r.
Daha çok Marmara bölgesi ile di¤er bölgelerdeki büyük flehirlerde konumlanm›fl otomobil yetkili sat›c›l›klar›nda görülen h›zl› ve hacimli büyümenin bu yeni süreç
ile bir kesintiye u¤rayaca¤›n› ve bir miktar tersine de
dönerek küçülece¤ini ve hatta bir tak›m büyük ölçekli
yerlerde de mevcut maliyetleri azaltmak amac›yla ayn›
yerler içinde hem sat›fl hem de servis olarak çok markal›l›¤a geçifl olabilece¤ini de söylemek mümkündür.
Çünkü hâlihaz›rdaki mevcut faaliyet flekilleri ile çok yüksek oranlara ulaflan sabit ve de¤iflken giderlerini karfl›lamaktan uzak bir hal ile kuflat›lan bu sektörün daha uzunca bir süre bu hacimleri bu haliyle muhafaza etme imkan› olmayacakt›r. Yani sektöre yeni girecek yat›r›mc›
say›s›ndaki azal›fl ile beraber halihaz›rda sektör içinde
mevcut giriflimci aç›s›ndan da bir tak›m komple ç›k›fllar
veya birleflme ve devirler olabilece¤ini söylemek mümkündür. Bugün büyük flehirlerde yap›lacak ortalama büyüklükteki yeni bir plazan›n arsa bedeli dahil maliyetinin asgari befl milyon dolardan bafllay›p 10 milyon dolarlar›n üzerine ç›kt›¤› gerçe¤inden hareket ile oldukça
yetersiz oldu¤u bilinen mevcut kâr marjlar› nedeniyle
de bu ve benzeri bir yat›r›m›n geri dönüfl sürecinin rasyonel bir biçimde tahmin etmek imkan›n da yoklu¤u
dikkate al›n›rsa yukar›da ifade etmeye çal›flt›¤›m hususlar›n daha da iyi anlafl›labilece¤i kanaatindeyim.
Yani sektör üretiminden, da¤›t›m›na kadar olan zincirin
içinde yer alan çok say›daki yat›r›mc›n›n bazen rasyonelli¤in de ötesine geçen bir anlay›fl ile oluflturduklar› kapasite fazlas› nedeniyle daha ne kadar sürece¤i de belli olmayan fiili bir dengesizlik durumu ile karfl› karfl›yad›r. Bu durumun do¤al sonucu olarak da tüm ticari faaliyetleri bundan negatif olarak etkilenmektedir. Bugün büyük flehirlerde yap›lacak ortalama büyüklükteki yeni bir plazan›n arsa
bedeli dahil maliyetinin asgari befl milyon dolardan bafllay›p 10 milyon dolarlar›n üzerine ç›kt›¤› gerçe¤inden hareket ile oldukça yetersiz oldu¤u bilinen mevcut kâr marjlar› nedeniyle de bu ve benzeri bir yat›r›m›n geri dönüfl sürecinin rasyonel bir biçimde tahmin etmek imkan›n da
yoklu¤u dikkate al›n›rsa yukar›da ifade etmeye çal›flt›¤›m
hususlar›n daha da iyi anlafl›labilece¤i kanaatindeyim.
Netice olarak yukar›da izah etmeye çal›flt›¤›m›z bu
olumsuz tabloyu hem yetkili sat›c› hem de sa¤lay›c›
(distribütör) aç›s›ndan müspet anlamda de¤ifltirmek su-
retiyle düzeltilebilmesine dair çözüm önerilerinin bafll›calar› flöyledir:
1- Sa¤lay›c›lar aç›s›ndan kendi yetkili sat›c› Network’lar›n› tüm zay›f ve güçlü unsurlar›yla yeniden bir de¤erlendirmeye tabi tutarak, rehabilite etmesi suretiyle, bu yap›lar›n makul ve mant›kl› ölçüler içinde
kâr edebilmelerini sa¤lamay› önemli önceliklerinden biri haline getirmelidirler.
2- Sa¤lay›c› tüm sat›fl sonras› faaliyetlerinin yeniden
gözden geçirilerek bu konuda faaliyet gösteren yetkili sat›c›lar›n bu iflten verimli bir biçimde nemalan›p hiç olmazsa bu kriz süreci boyunca sabit giderlerini karfl›layabilece¤i bir faaliyet gelirine ulaflabilmesi için gerekli olan yap›sal de¤iflikliklerin gerçeklefltirilmesi zaruridir.
3- Sa¤lay›c›lar bu iflin esas noktas› olan marka baz›nda
gerçek ve sat›labilir bir pazar hedefi ve ürün fiyatlamalar› ile yola ç›kmak suretiyle gerek kendileri ve
gerekse de yetkili sat›c›lar› yüksek arzdan ve yanl›fl
ürün fiyatland›r›lmas›ndan kaynaklanan stok ve finansman yükü alt›nda ezilmesini önleyecek tedbirleri almal›d›rlar. Son befl y›ll›k periyod içindeki bayi kârl›l›¤› ve geliflimi dikkate al›nd›¤›nda her geçen
gün yap›lan ciddi fiziki yat›r›mlar ile büyüyen yetkili sat›c›l›k yap›s›n›n kârl›l›k ve rasyonel ticari faaliyetler aç›s›ndan ayn› performans› göstermemifl oldu¤u çok aç›k bir gerçektir.
4- Sa¤lay›c› yönetim sistemati¤inin önemli önceliklerinden biri olan tüm yetkili sat›c›lar›n›n markan›n istedi¤i standart ve kalitede hizmet verebilmesi hususunu kesintisiz bir biçimde temin etmek istiyorsa,
yetkili sat›c›n›n bu anlamda sergilemifl bulundu¤u
tüm ticari faaliyetlerinden reel anlamda verim almas›n› sa¤layacak düzenlemeleri hayata geçirmesi lüzumunu da önemsemelidir.
5- Sa¤lay›c› markalar›n yüksek pazar pay› öngörüleri
ile tespit etmifl bulundu¤u fiktif sat›fl hedefleri alt›nda ezilen yetkili sat›c› teflkilat›n›n da bu ihtirasa kap›lmadan makul ve mant›kl› düflünmek ve hareket
etmek suretiyle daha kompakt ve yal›n yap›lar ile
çal›flarak tüm ticari faaliyetlerinden reel anlamda
kâr etmeye odaklanmas› ve mevcut sabit iflletme
maliyetlerini mutlaka düflürmesi gerekmektedir.
6- Yetkili sat›c› taraf›ndan yap›lmas› düflünülen yeni yat›r›mlar›n mutlaka profesyonel bir fizibilite çal›flmas›
sonras›nda ortaya ç›kacak fayda maliyet ve geri dönüflüm sürelerini içeren ekonomik kârl›l›k raporundan sonra iflleme konulmas› ve gerçek kullan›m kapasiteleri ölçüsünde yap›larak bu konuda hiçbir zaman rantabl çal›flamayacak ölçülerde yat›r›mlar ile
kapasite fazlas› oluflturacak afl›r›l›klardan kaç›n›lmas›
en önemli unsurlardan biri olarak dikkate al›nmal›d›r.
7- Yetkili sat›c› taraf›ndan çok ciddi ve disipliner bir
biçimde yap›lmas› gereken stok yönetimi, likidite
ödeme ve tahsilat dengesinin sa¤lanmas› banka kredisi ve di¤er finans enstrümanlar›n çok hesapl› ve
kontrollü bir biçimde kullan›lmas› ve tüm faaliyetlerin yürütümüne ait genel tasarruf tedbirlerinin devreye sokulmas› flirketlerin sa¤l›kl› bir biçimde hayatlar›n› sürdürebilmesi aç›s›ndan önemli bir zorunluluk olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
8- Yetkili sat›c› ortaya koydu¤u tüm ticari faaliyetlerini
daha profesyonel ve hassas ölçüm sistemleriyle kontrol etmek suretiyle tüm süreçlerdeki verimlili¤ini izlemesi zaruridir. Bu anlamda bu zamana kadar sergilenmifl bulunan ticari al›flkanl›klar›nda d›fl›nda olan
daha ak›lc› ve tutarl› sat›fl stratejileri ile hareket edilmesi ve yap›lan her faaliyette kâr›n hedeflenmesi en
önemli önceliklerden biri haline getirilmelidir.
9- Tüm yetkili sat›c›lar kendi marka konseylerini gerçek
anlamda sahiplenmek suretiyle konseyler baz›nda daha s›k bir araya gelerek mevcut durumlar›na ait objektif bak›fl aç›lar›n› içeren gerçek ve ölçülebilir sorun
tespit ve çözüm önerilerini somut ve rasyonel yol haritalar›yla kendi marka yönetimleriyle beraber yeniden de¤erlendirmeleri özel bir önem arz etmektedir.
”
Kaynak: Kaz›m YILMAZ, Otoban Dergisi, Mart-Nisan
2010, s.12-16’dan derlenmifltir.
Okuma Parças›
‹fiLETMELERDE ETK‹NL‹⁄‹N ARTTIRILMASI VE F‹NANSAL VER‹ML‹L‹K
Bir ekonomide mal ve hizmet üreten iflletmelerde kaynak
kullan›m›nda etkinli¤i, finansal verimlili¤i artt›rmadan, sorunlara ciddi çözümler bulmak zorlafl›r. Burada etkinlik
ya da finansal verimlilik, belirli bir ifl hacmini, sat›fl› olabildi¤ince az kaynak kullanarak gerçeklefltirmek veya belirli bir kaynakla ifl hacmini, sat›fl› ençoklamak (ço¤unsanmak, maksimize etmek) anlam›nda kullan›lmaktad›r.
Genelde iflletmelerin baflar›m› (performans›) de¤erlendirilirken, gözler dönem kâr›na tak›l›r. Kâr›n tutar›ndan
çok, oluflumu, hesaplama yöntemi, muhasebenin genel
kabul görmüfl ilkelerine, kurallar›na uyum gösterilip
gösterilmedi¤i önemlidir. Finansal verimlilik artt›r›lmadan, kâr art›fl› geçici nedenlerden, özel koflullardan kaynaklan›yorsa bu art›fl› da olumlu bir geliflme olarak nitelendirmemek gerekir.
155
Finansal verimlili¤in, kaynak kullan›m›nda etkinli¤in
en iyi göstergeleri, devir h›zlar›, baflka bir deyiflle dönüflüm çubuklar›d›r. ‹flletmeler baflar›l› olmak istiyorlarsa,
finansman gereksinimlerini, finansman giderlerini azaltmak için, kâr marjlar› negatife olmamak kofluluyla devir h›zlar›n› artt›rmak durumundad›rlar. Bu ba¤lamda
stoklar›n k›sa sürede sat›fla çevrilmesi, alacaklar›n ortalama tahsil süresinin k›salt›lmas›, S›nai iflletmelerde sabit sermaye yat›r›mlar›na göre daha fazla sat›fl yap›lmas›, sonuçta toplam varl›klara göre ifl hacminin ço¤unsanmas› önem tafl›r.
Ekonominin geliflme yönünü, iflletmelerin baflar›m› belirler. ‹flletmelerin durumu kötüye gidiyor, sat›fllar reel
olarak azal›yor, yarat›lan katma de¤er düflüyor, ama
ekonomi iyiye gidiyor türünde yorumlar, tam bir çeliflki tafl›r. ‹flletmelerin geliflmeleri incelenmeden yap›lan
ekonomik yorumlar eksik kal›r, yan›lt›c› olur.
‹fl adamlar›n›n, yöneticilerin temel ifllevlerinden biri de,
kaynak kullan›m›nda etkinli¤i artt›rmakt›r. Bilançolar
boyanarak, makyajlanarak, verimlilik artt›r›lmaz. Bizde
kâr› artt›rman›n yolu genellikle zam olarak öngörülüyor.
Ne kadar zam yapabilirsek kâr oran› (kâr marj›n›) ne kadar artt›rabilirsek, toplam kâr›m›z›n, kulland›¤›m›z kaynaklara göre elde edece¤imiz kâr›n oran›n›n o denli
yüksek olaca¤›n› düflünürüz. Halbuki toplam kâr, yaln›z
kâr oran›na (kâr›n sat›fllara oran›na) de¤il ayn› zamanda
sat›fl hacmine ba¤l›d›r. Kâr›n kullan›lan kaynaklara olan
oran›n› da belirleyen büyük ölçüde kaynak kullan›m›nda etkinlik, finansal verimliliktir. ‹flletme yönetiminde
baz› kurallar dikkate al›nmad›¤›ndan, ço¤u kez kolay ya
da göz boyay›c› yollara baflvuruldu¤undan, istenen baflar› sa¤lanamamaktad›r. Düflük kâr oranlar› ile daha fazla sat›fl yap›labiliyorsa, hem toplam kâr hem de toplam
kâr›n kullan›lan kaynaklara oran› yükselir.
Ussal (rasyonel, ak›lc›) davranan iflletmeler, kâr›n kulland›klar› kaynaklara oran›n› yükseltmeye, ço¤unsamaya (ençoklamaya) çal›fl›rlar. Bunun da yolu sürekli yinelendi¤i gibi, kaynak kullan›m›ndaki etkinli¤i, finansal
verimlili¤i artt›rmakt›r.
Özel ve kamu iflletmelerinin sonuçlar› de¤erlendirilirken, olabildi¤ince somut, nesnel ölçülere dayanmal›,
laf kalabal›¤›ndan, gösteriflten kaç›n›lmal›d›r. ‹flletmelerimiz iyi yönetilemedikleri sürece ekonomide belirli bir
baflar› kazanmaya olanak yoktur. ‹yi yönetilme ölçüsü
de, belki abart›l› bir sav olacak ama iflletmelerdeki finansal verimlilik göstergeleridir.
Kaynak: Prof. Dr. Öztin AKGÜÇ, Cumhuriyet, 21.07.2000
156
1. e
S›ra Sizde 1
Kâr, bir iflletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i has›lattan, bu has›lat› elde etmek için katland›¤› giderlerin
ç›kar›lmas›ndan sonra kalan olumlu farkt›r. Kârl›l›k ise
bir iflletmenin kazanç yaratma yetene¤i olarak tan›mlanabilir. Kârl›l›k bir orand›r ve kâr ile kâra etki eden de¤iflkenler aras›ndaki rakamsal ifadedir. Kârl›l›k, hem ortaklar hem de yat›r›mc›lar aç›s›ndan iflletme ile ilgili olarak al›nacak kararlarda etkili bir göstergedir. Finans yöneticileri finansal yap›n›n de¤erlendirilmesinde kârl›l›k
analizi yapabilirler.
2. d
3. b
4. c
5. c
6. c
7. c
8. a
9. e
10. d
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kâr› Etkileyen Faktörler ve
Kârl›l›k” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kâr›n Kayna¤›, Oluflumu,
Kâr ve Kârl›l›k Kavramlar›” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kârl›l›¤› Etkileyen Faktörler
Aras› ‹liflkiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sat›fllar, Maliyetler ve Sat›fllar›n Kârl›l›¤›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Varl›klar›n Miktar›, Da¤›l›m› ve Varl›klar›n Kârl›l›¤›” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kaynak Yap›s› ve Özkaynaklar›n Kârl›l›¤›” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kârl›l›¤› Etkileyen Faktörler Aras› ‹liflkiler Matrisi” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 2
Bir iflletmenin stok devir h›z›n›n düflük olmas› stoklara
ba¤lanan fonlar›n geri dönüflünü engelleyece¤inden iflletmede fon aç›¤› oluflturabilir. Fon aç›¤›n›n uygun olmayan kaynaklarla finanse edilmesi faiz giderleri art›r›r.
Stoklar›n elde kalmas› sonucunda, demode olmas›, kullan›m süresini doldurmas› gibi durumlar zarara yol açt›¤›ndan kâr› olumsuz etkiler. Ayr›ca depolama giderleri artaca¤›ndan kâr olumsuz etkilenir. ‹yi bir stok yönetimi olarak stoklar›n takip edilmesi, ekonomik siparifl
miktarlar›n›n hesaplanmas›, emniyet stoklar›n›n tespiti
ile en az stok bulundurulursa stok devir h›z› yükselir.
S›ra Sizde 3
Bir imalat iflletmesinde süreklilik gösteren ana ve yan
faaliyetlerden kâr›n düflük ç›kmas› fakat net kâr›n yeterli görülmesi durumunda iflletmenin ola¤an d›fl› faaliyetlerinden önemli miktarda kâr elde etti¤i anlafl›l›r. Bu
kâr bir kereli¤ine oldu¤undan süreklilik göstermez. Kaliteli bir kâr olarak yorumlanmaz.
157
Kaynaklar
S›ra Sizde 4
(M) ‹flletmesinde net kâr marj› yüksektir. (M) ‹flletmesi
ürünlerini daha fazla fiyatla satmaktad›r.
S›ra Sizde 5
(M) ‹flletmesi 2007 y›l›nda 2006 y›l›na göre Finansman
giderlerini önemli ölçüde azaltm›flt›r. Ayn› zamanda rakip iflletmelere göre yan faaliyetlerden de önemli say›labilecek kârlar elde etmektedir. Ancak burada etkili
olan finansman giderlerindeki azal›flt›r. Kaynak yap›s›n›n olumlu duruma getirilmesinin kârl›l›¤a etkisini aç›klamaktad›r. Uygun yabanc› kaynak sa¤lanmas› özkaynak kârl›l›k oran›n› da önemli ölçüde yükseltmifltir.
S›ra Sizde 6
(B) ‹flletmesinin varl›k devir h›z› ve yabanc› kaynak finansman oran› yüksektir. ‹flletme alacak, stok ve maddi duran varl›klar›n› verimli bir flekilde kullanmaktad›r.
Yabanc› kaynaklar›n›n neredeyse tamam› ticari borçlardan oluflmaktad›r. Bu durum finansman giderlerini
azaltmaktad›r. Bu iki durum sat›fl fiyat›n›n rakip iflletmelere göre düflük olmas›na ra¤men rakipler kadar kâr
elde edilmesi sonucunu yaratm›flt›r.
Akgüç, Ö. (1998), “Finansal Yönetim”, 7. Bask›, Muhasebe Enstitüsü E¤itim ve Araflt›rma Vakf› Yay›n
No: 17, ‹stanbul.
Albayrak, A. S. ve Akbulut, R., (2008), “Kârl›l›¤› Etkileyen Faktörler: ‹MKB Sanayi ve Hizmet Sektörlerinde ‹fllem Gören ‹flletmeler Üzerine Bir ‹nceleme”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say› 7,
s. 55-83.
Bektöre, S., Çömlekçi, F., Sözbilir, H., (2007), “Tek Düzen Hesap Plan›na Göre Mali Tablolar Analizi”,
Eskiflehir.
Bumin, M., (2009), “Türk Bankac›l›k Sektörünün
Kârl›l›k Analizi: 2002-2008”, Maliye Finans Yaz›lar› Dergisi, Say›: 84, s. 39-60.
Çelik, Orhan, (2002), “‹flletmelerde Bir Performans
Ölçütü Olarak Ekonomik Katma De¤er ve Türk
Telekom A.fi.’de Uygulanmas›”, Muhasebe Bilim
Dünyas› Dergisi, Cilt: 4, Say›: 2, s. 21-55.
Fridson, M. ve Alvarez, F., (2002), “Financial Statement Analysis: A Practitioner’s Guide”, Third
Edition, John Wiley and Sons, Inc., NY, USA
Gibson, C. H., (2000), “Financial Reporting Analysis: Using Financial Accounting Information”,
Eighth Edition, NY, USA.
Okka, O., (2009), “Analitik Finansal Yönetim: Teori
ve Problemler”, Nobel Yay›n Da¤›t›m, 1. Bask›,
Ankara.
Prokopenko, J., (2001), “Verimlilik Yönetimi Uygulamal› El Kitab›”; Çev. BAYKAL, O., ATALAY, N.,
F‹DAN, E., Milli Prodüktivite Merkezi Yay›nlar›, 4.
Bask›, Ankara.
Sevim, fi., (2011), “Finansal Tablolar Analizi”, Dumlup›nar Üniversitesi Yay›nlar›, No: 27, Kütahya.
Stickney, C. P., Brown, P. R., Wahlen, J. M., (2007), “Financial Reporting, Financial Statement Analysis, and Valuation: A Strategic Perspective”, Sixth
Edition, Thomson Higher Education, OH, USA.
Yükçü, S. ve Ata¤an, G., (2010), “TOPS‹S Yöntemine
Göre Performans De¤erleme”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Say›: 45, s. 28-35.
7
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
‹flletmelerin sermaye yap›lar›n› etkileyecek kararlar›n al›nmas›n› etkileyen
faktörlerin neler oldu¤unu aç›klayabilecek,
Sermaye kararlar›n› analize yönelik teorik yaklafl›mlar› tan›mlayabilecek,
Sermaye-finansman kararlar›nda hisse bafl›na etkinin analizi ve sermaye karar›n› aç›klayabilecek,
Finansal kald›raç ve sermaye yap›s› oluflumundaki etkisini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
Faaliyet Kald›rac›
Optimal Sermaye
Finansal Kald›raç
Hisse Bafl›na Kazanç
Devaml› Sermaye
•
•
•
•
Sermaye Kald›rac›
Sermaye Yap›s›
Özsermaye Verimlilik Oran›
Faaliyet Kald›raç Derecesi
‹çindekiler
Finansal Tablolar
Analizi
Sermaye Yap›s› ve Uzun
Dönemli Borç Ödeme
Gücünün Analizi
• G‹R‹fi
• ‹fiLETMELER‹N SERMAYE
YAPILARINI ETK‹LEYECEK
ALTERNAT‹F F‹NANSMAN
KAYNAKLARI VE KÂRLILI⁄A
ETK‹LER‹
• SERMAYE YAPISI VE ÖDEME
GÜCÜNÜN ANAL‹Z‹NE TEOR‹K
YAKLAfiIMLAR
• SERMAYE - F‹NANSMAN
KARARLARINDA H‹SSE BAfiINA
ETK‹N‹N ANAL‹Z‹ VE SERMAYE
KARARI
Sermaye Yap›s› ve Uzun
Dönemli Borç Ödeme
Gücünün Analizi
G‹R‹fi
Bir iflletmenin baflar›s›; gelir tablosunun olumlu bakiye vermesine, iflletmenin operasyon kararlar› neticesi baflar›l› bir sonuç almas›na ba¤l›d›r. Ancak iflletme operasyon aç›s›ndan ne kadar baflar›l› olursa olsun, iflletmenin temel baflar›s›, iflletmenin
sermaye yap›s›ndan geçer. ‹flletmenin kaynak da¤›l›m› ve kaynaklar›n etkin kullan›m› iflletmenin süreklili¤i ve uzun dönem baflar›s› için olmazsa olmaz bir durumdur. ‹flletme operasyonlar› genelde bir defal›k kararlar iken sermaye bilefleni ve yap›s› süreklilik içeren bir karard›r. Çünkü sermaye yap›s› kararlar› s›k s›k de¤ifltirilebilen kararlar de¤ildir. ‹flletmeler baflar›l› olabilmek için kaynaklar›n›n sa¤lanma
noktalar›n›, kullan›m ve verimlilikleri aras›ndaki iliflkiyi çok iyi belirlemelidir. ‹flletmenin finansal yap›s› kelebe¤i and›r›r. Sa¤ kanad› varl›klar›, sol kanad› da yabanc› kaynaklar› ve öz kaynaklar› (özsermayeyi) temsil eder. Yeterli özen göstermeden kelebe¤in bir kanad›na dokunulursa dengesi bozulur ve uçamaz. ‹flletme de
bir kelebek gibi iki kanad›n› hassas bir flekilde kullanmal›d›r. ‹flletmenin bu hassasiyetini finansal kald›raç yap›s›nda görebiliriz. ‹flletmeler özkaynak verimlilik oranlar›n› artt›rabilmek için de¤iflik finansman politikalar› ve finansal kald›raç dereceleri seçerler. Burada kullan›lan finansal kald›raç kavram›n›, özkaynak ve yabanc›
kaynak (borçlanma) kullan›m dengesinin iflletme verimlilik oran›na etkisi olarak
tan›mlayabiliriz. Bir iflletmenin baflar›l› olabilmesinin veya süreklili¤inin devam›
için iflletmeyi üç boyutta analiz etmek gerekir. Bunlar iflletmenin yönetim yap›s›,
teknolojik geliflmeye uyumu ve iflletmenin mali (finansal) yap›s›d›r.
‹flletmenin gelir tablosundaki faiz ve vergi öncesi kazanç seviyesine etki eden
faktörler, genel yönetim ve teknolojik kararlardan etkilenir. Di¤er bir ifade ile iflletmenin faiz ve vergi öncesi kazanç seviyesi, yönetim ve teknolojik geliflmeye
ba¤l›d›r. Bu kararlar da direkt olarak iflletmenin operasyon riskini etkiler. Faiz ve
vergi sonras› kazançlar, iflletmenin finansal kararlar›ndan ve sermaye yap›s›ndan
etkilenir. Dolay›s›yla firma, yönetim ve teknik aç›dan ne kadar baflar›l› olursa olsun yanl›fl sermaye kararlar› al›rsa gelir tablosunun son sat›r›nda, net kârda baflar›s›z olur.
‹flletme, finansman kararlar›nda alternatif kaynak seçimi yaparken maliyeti, kullan›lacak alternatif kayna¤›n olas› riski ve kaynak ediniminde kullan›lacak finansman enstrüman›n›n sat›labilirli¤ini hem ayr› ayr› hem de birlikte dikkate almak zorundad›r. Bu temel faktörlerin yan›nda iflletme finansman kararlar› asla kesin ve bir
defal›k karar olarak düflünülmemelidir. Finansman kararlar› bir defada al›nan an-
160
cak iflletme stratejilerini sürekli etkileyecek olan kararlard›r. Bugün al›nan finansman kararlar›, iflletmenin gelecekte alaca¤› kararlar› do¤rudan etkileyece¤inden,
bu tür kararlar iflletmeyi önümüzdeki dönemde güç duruma sokabilir. K›sacas›, iflletme finansman kararlar›n› sürekli kararlar olarak düflünmelidir. Finansman kararlar›n› bugün ald›¤›m›z› fakat ileride iflletmeyi etkileyece¤ini unutmamal›y›z. Bu nedenle finansman kararlar›nda finansal esneklik iyi flekilde de¤erlendirilmeli; bugünkü karar, yar›n al›nabilecek finansal kararlar› olumsuz etkilememelidir. ‹flletmeler, sermaye yap›s› için ald›klar› veya alacaklar› bugünkü kararlar›, ileride al›nmas› olas› finansal kararlarla birlikte düflünmelidirler.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
‹fiLETMELER‹N SERMAYE YAPISINI ETK‹LEYECEK
ALTERNAT‹F
F‹NANSMAN KAYNAKLARI VE
KÂRLILI⁄A ETK‹LER‹
‹flletmeler, gereksinim duyduklar› kaynaklar› borçlanma ve özkaynak olmak üzere
S O R U karfl›layabilirler.
iki temel kaynaktan
S O R U
‹flletmenin özkaynak
D ‹ K K A T finansman›, hisse senedi sat›fl› veya elde edilen net kâr›n flirkette b›rak›lmas› ile sa¤lanabilir. Borç finansman› ise uzun vadeli banka kredisi veya tahvil ihrac› ile karfl›lanabilir.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
N N
‹flletme, ihtiyaç duydu¤u
kayna¤›, iflletmenin ortakl›k
hakk›n› satarak ediniyorsa
AMAÇLARIMIZ
buna özkaynak finansman›
denir. ‹flletme, sabit bir
sorumluluk veren borç
edinerek kaynak sa¤l›yorsa
K ‹ borç
T A veya
P yabanc›
buna
kaynak finansman yöntemi
denir.
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
1
SIRA S‹ZDE
Burada iflletmenin sermaye yap›s› kavram› (devaml› sermaye) ile uzun vadeli
olarak edinmifl
oldu¤u kaynaklar toplam›n› kastetmekteyiz. Sermaye yap›s›n› uzun
AMAÇLARIMIZ
vadeli kaynaklar› olarak ifade edersek sermaye yap›s› kararlar›, uzun vadeli finansman karar› olarak ele al›nmal›d›r. ‹flletmenin sermaye yap›s›n› uzun vadeli krediler
‹ T A P
veya tahvilKihrac›ndan
elde edilen borç ve özsermaye toplam› olarak düflünsek de
günümüzde alternatif finansman kaynaklar› da vard›r. ‹flletmelerin günümüz finansman sistemi içinde kullanabilece¤i k›sa ve uzun vadeli finansman sa¤lama türlerini ve yerlerini
gibi s›ralayabiliriz:
T E L E V ‹ Z Yafla¤›daki
ON
• Kendi paras›n› kullanma (özsermaye)
• Ortak paras›n› kullanma (özsermaye)
• Finansman flirketleri (stratejik ortakl›k veya borç)
‹NTERNET
• Arkadafl ve aile kaynaklar› (borç)
• Ortakl›k sermayesi (giriflim risk sermayesi)
• Sigorta flirketleri (stratejik ortakl›k veya borç)
• Banka kredileri (orta ve k›sa vadeli borç)
• Ticari krediler (k›sa vadeli ticari borç)
• Franchising (orta ve uzun vadeli makine ekipman borcu)
• Faktöring (k›sa vadeli borç)
• Gayrimenkul ipotekli krediler (orta ve k›sa vadeli borç)
‹flletmenin yukar›da belirtilen kaynak edinim yerlerinin tercihi, sermayenin maliyetine, riskine, edinim olana¤›na ve iflletmenin yap›s›na göre de¤ifliklik arz edebilir. Sermaye edinim yollar›, her iflletmenin kendi tercihine ba¤l› olarak belirlenir.
Muhafazakâr giriflimci kendi paras› ile finansman› tercih ederken, riskten kaçan
modern bir giriflimci, ortakl›k finansman yöntemini seçerek, iflletmesini halka açarak kaynak edinimine gidebilir. Halka aç›lma olana¤› olmayan bir iflletme ise risk
sermayesi yöntemine baflvurabilir.
Risk sermayesini
araflt›r›n›z.
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi
‹flletme, sermaye yap›s› karar›n› verirken ileride de aç›klanaca¤› gibi, seçilen finansman kayna¤›n›n iflletmenin amac›n› yerine getirmesine hizmet etmesi ve firma
S O R U
de¤erini artt›r›c› bir özellik tafl›mas› gerekir.
‹flletme, sermaye karar›n› verirken her sermaye bileflenin özelliklerini
D ‹ K Kve
A T firma de¤eri
üzerine olas› etkilerini iyi bilmelidir. ‹flletme, sermaye yap›s› kararlar› sonucunda iflletmenin de¤erini art›r›yorsa bu sonuca götüren her sermaye yap›s› karar› ve kayna¤›, do¤ru
SIRA S‹ZDE
al›nm›fl bir karar niteli¤indedir.
N N
‹flletmenin özkaynak finansman yönetimini seçmesi durumunda,
iflletme herAMAÇLARIMIZ
hangi bir sabit ödeme yükü ile karfl› karfl›ya kalmaz. ‹flletme kâr elde etmedi¤i sürece hissedarlar›na hiçbir ödeme yapmak zorunda de¤ildir. Yabanc› kaynak fiK ‹ faiz
T A yükünü
P
nansman›nda ise iflletme kâr elde etsin etmesin borcun getirdi¤i
ödemek zorundad›r. Özkaynak finansman›nda sa¤lanan kayna¤›n sabit ödeme vadesi
olmad›¤›ndan, sa¤lanan kaynak sürekli kullan›ma aç›kt›r. Borçlanmada ise borç
belli bir vade sonunda geri ödenmek zorundad›r. Ayr›ca iflletmenin
senedi
T E L E V ‹ Z Y hisse
ON
ihrac› firman›n sermaye piyasas›nda de¤er kazanmas›na olanak verece¤inden flirketin kredibilitesi artar. Bu nedenle özkaynak finansman› iflletmenin daha sonraki
kaynak ihtiyac›nda olumlu etki yapabilir.
‹NTERNET
Özkaynak finansman yönetimi, iflletme ortakl›k pay›n›n sat›fl› karfl›l›¤›nda oldu¤undan flirket hissesine sahip her ortak, flirket yönetiminde oy hakk›na sahip olacakt›r. Hisse senedi ile kaynak edinimi flirketin oy hakk›n›n genifllemesine, da¤›lmas›na neden olur. Bu nedenle flirket yönetiminin kontrolü kaybedilebilir. Ayn›
zamanda ortak say›s›n›n artmas›, hisse bafl›na kazanc›n düflmesine ve net kâr›n daha fazla ortak taraf›ndan paylafl›lmas›na neden olur. Hisse senedi finansman yönteminde ihraç giderleri, borçlanmaya göre daha yüksektir. Hisse senedi ihrac›n›n
borçla de¤iflimi olanakl› olmad›¤› için sermaye birlefliminin ak›flkanl›¤› da minimize edilmifl olur.
Geliflmifl finansal sistemlerde iflletmeler, tahvil ihrac› veya uzun vadeli borçla finansman yöntemini kullanarak sermaye tedarikine giderler. Bunun temel nedeni,
sermaye yap›s›nda finansal kald›rac› de¤erlendirerek ortalama sermaye maliyetini
minimize etmek ve böylece hisse bafl›na kazanç seviyesini yükseltmektir. Borçlanma maliyeti, iflletmenin ortalama sermaye maliyetini minimize etme olana¤› yan›nda finansal sisteme olumlu bir sinyal de verebilir. Borçlanma yöntemi ile kaynak
ediniminde firman›n projesine finansal piyasalar da olumlu sinyal verir. fiöyle ki
proje potansiyel kârl› ve ödeme gücü yüksek ki firma borçlanabiliyor diye düflüS‹ZDE iflletmenin
nülür. Hisse senedi finansman yöntemi ile kaynak edinimi ise SIRA
piyasaya
baflar›s› hakk›nda olumsuz sinyal verebilir. Hisse senedi yöntemi ile fon tedariki,
iflletmenin gelecek potansiyelinden kesin emin olmad›¤›ndan,
sabit sorumluluk
getiren finansman yönteminden kaç›n›ld›¤› fleklinde sinyal verebilir. Bu tür olumsuz sinyaller iflletmenin hisse senetlerinin pazar fiyatlar›n›n düflmesine neden olur.
S O R U
‹leride iflletmenin sermaye ediniminde olumsuzluk yarat›r.
Ülkemizdeki finansal sistemde, tahvil piyasalar› yeterince geliflmedi¤i
D ‹ KveK Ade
T uzun vadeli
tahvil piyasas› çok zay›f oldu¤u için firmalar genelde hisse senedi yöntemini kullanarak
sermaye art›r›m›na giderler. Bu olanaklardan yararlanmayan firmalar, yukar›da verdi¤iSIRA S‹ZDE
miz de¤iflik finansman alternatifini kullanma yöntemine baflvururlar.
AMAÇLARIMIZ
N N
161
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
162
SERMAYE YAPISI VE BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN
ANAL‹Z‹NE TEOR‹K YAKLAfiIMLAR
Sermaye yap›s›, firman›n
kulland›¤› özsermaye ile
borç miktar› ve toplam
içindeki oranlar›n› birlikte
ele alan bir kavramd›r.
SIRA S‹ZDE
2
Literatürdeki önemli kuramsal sermaye yap›s› yaklafl›mlar›n› aç›klamadan önce
sermaye yap›s›na k›saca de¤inmekte yarar vard›r. Sermaye yap›s› k›saca, iflletmelerde kullan›lan uzun vadeli kaynaklar›n miktar› ve birleflenlerinin durumudur. ‹flletmenin bilançosunda sa¤ taraf›ndaki uzun vadeli yabanc› kaynaklar ve özsermaye miktar›n› sermaye (devaml› sermaye) olarak tan›mlad›¤›m›zda firman›n sermaye yap›s›na aç›kl›k getirmifl oluruz.
Optimal sermaye
yap›s› nedir?
SIRA S‹ZDE
‹flletmelerin sermaye kararlar›n› analize yönelik literatürde dört temel yaklafl›m
D Ü fi Ü NBunlar›
EL‹M
bulunmaktad›r.
afla¤›daki gibi s›ralayabiliriz:
• Net Gelir Yaklafl›m›
• Net Faaliyet
S O R U Geliri Yaklafl›m›
• Geleneksel Yaklafl›m
• Modigliani-Miller Yaklafl›m›
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
Net gelir yaklafl›m›na göre
SIRA S‹ZDE
iflletme,
sermaye
yap›s›ndaki borçlanma
oran›n›, bir baflka deyiflle
borç/aktif toplam› oran›n›
AMAÇLARIMIZ
(kald›raç faktörünü)
artt›rarak, sürekli olarak
ortalama sermaye maliyetini
düflürmek ve firma pazar
K ‹ T yükseltmek
A P
de¤erini
olana¤›na sahip olacakt›r.
Net Gelir Yaklafl›m›
N N
yap›s›n›n tamam› borç
oldu¤u zaman maksimuma
ulaflmaktad›r.
‹ N T Efiekil
R N E T 7.1
Net Gelir
Yaklafl›m›
Fon maliyeti
Net gelir yaklafl›m›na göre
Tfirman›n
E L E V ‹ de¤eri,
Z Y O N sermaye
SIRA S‹ZDE bir firman›n sermaye maliyetinin belirlenmesinde, borcun kalNet Gelir Yaklafl›m›,
d›raç etkisini en fazla dikkate alan yaklafl›md›r. Buna göre firma, borç/özsermaye
oran›n›, di¤er bir ifadeyle kald›raç etkisinden yararlanma derecesini art›rarak, ortaAMAÇLARIMIZ
lama sermaye maliyetini düflürebilir ve piyasa de¤erini yükseltebilir.
Net gelir yaklafl›m›na göre borçlanma maliyeti sürekli olarak özsermaye maliyetinden düflük
Bu yaklafl›ma göre bunun nedeni, borç verenlerin üstlendikK ‹olacakt›r.
T A P
leri risklerin, hissedarlar›n veya iflletme sahiplerinin yüklendikleri riskten daha düflük
oldu¤u varsay›m›ndan kaynaklanmaktad›r. Bu nedenle iflletme ne kadar çok borçlanmaya giderse,
yap›s›nda olumlu bir kald›raç yaratarak firma sermaye maT E L E V ‹ Zsermaye
YON
liyetini azaltacakt›r. Borçlanma artt›kça azalan ortalama sermaye maliyeti, firman›n
hisse bafl›na kazanç miktar›n›n artmas›na neden olacakt›r. Dolay›s›yla borçlanman›n
yaratt›¤› pozitif kald›raç etkisi firma de¤erinin de yükselmesini sa¤layacakt›r.
‹NTERNET
Net gelir yaklafl›m›n›n temel
varsay›mlar›ndan biri de iflletmenin sermaye yap›s› içindeki borç
oran›n›n artmas›n›n hiçbir flekilke
10%
de iflletme ortaklar›n›n ve borç
verenlerin beklentilerini de¤ifltirk0
meyecek olmas›d›r. Bu durumda,
iflletme sermaye yap›s› içindeki
borç oran› artt›kça sermaye malik
5%
i
yeti düflecek oldu¤undan iflletme
de¤erinin de artaca¤› beklenmektedir. Dolay›s›yla iflletme sermaye
yap›s›ndaki borçlanma oran›Borç/Özsermaye
n› yüzde yüze ç›kararak firma de¤erini maksimize edebilecektir.
Yukar›da anlatt›¤›m›z kuramsal yaklafl›m› rakamsal bir örnekle aç›klamak için
varsayal›m ki ABC ‹flletmesinin toplam sermaye tutar› 10.000.000 Türk liras›d›r. Bu-
nun 4.000.000 Türk liras› borç olarak, %12 ortalama borç maliyeti ile karfl›lanm›fl,
geri kalan 6.000.000 Türk liras› özsermaye olarak konulmufltur. Firman›n faiz ve
vergi öncesi kâr› 4.000.000 Türk liras›d›r. Firman›n özsermaye beklenen minimum
verimlilik oran›n›n %15 oldu¤unu varsayal›m. Bu durumda firman›n vergi öncesi
net kâr büyüklü¤ü:
Firman›n Faiz ve Vergi Öncesi Kâr Büyüklü¤ü (F.V.Ö.K) = 4.000.000 Türk liras›
Sermaye Borç Faiz Tutar› (0,12 × 4.000.000)...................... = (480.000) Türk liras›
Vergi Öncesi Net Gelir Miktar› (V.Ö.N.G).......................= 3.520.000 Türk liras›
Firman›n özsermaye kazanç miktar› 3.520.000 Türk liras›d›r. Özsermayeden
beklenen verimlilik oran› %15 oldu¤una göre firman›n özsermaye de¤erini afla¤›daki gibi hesaplar›z.
Özsermaye Piyasa Tutar› (S) = 3.520.000/0,15 = 23.466.666
Firman›n De¤eri (V) = Toplam Borç (B) + Toplam Özsermaye De¤eri (S)
V = 4.000.000 + 23.466.666
V =27.466.666 Türk liras›d›r.
Bu durumda firman›n A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti (Ka) afla¤›daki gibi
hesaplanabilir.
Ka =
F.V.Ö.K
V
Ka= T4.000.000 /T27.466.666 = 0,1456 = %14,56
ABC Firmas›n›n T4.000.000 borç alarak bu paray› sermaye azalt›m›nda kullanaca¤›n› kabul edelim. Firman›n mevcut durumda 10.000 adet hisse senedi bulunmaktad›r. Firma piyasa de¤erine göre firman›n mevcut durumda hisse senedinin
potansiyel pazar cari de¤eri; T23.466.666/10.000 Adet = T2.346’dir.
ABC Firmas› ilave olarak ikinci T4.692.000 borç alarak iflletmenin mevcut hisse
senetlerini sat›n almada kullans›n. Bu durumda firma yeni T4.692.000 ile
T4.692.000/T2.346 = 2.000 adet hisse senedi sat›n alabilecektir. Firman›n hisse senedi say›s› 8.000 adet olarak kalacakt›r. Firman›n yeni sermaye yap›s›ndaki
T8.692.000’lik borç de¤iflikli¤inden sonra firman›n yeni pazar de¤eri afla¤›daki gibi hesaplan›r.
F.V.Ö.K
(-) Faiz
V.Ö.N.G.
T4.000.000
(T1.043.040)
T2.956.960
Özsermayeden beklenen verimlilik oran› daha önce oldu¤u gibi %15’d›r.
Özsermaye Pazar De¤eri (S) = 2.956.960/0,15 = 19.713.066
Firman›n De¤eri (V) = Toplam Borç (B) + Toplam Özsermaye De¤eri (S)
V= 8.692.000 +19.713.066
V= T28.405.066 olmaktad›r.
Yeni durumda firman›n A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti (Ka);
Ka =
F.V.Ö.K
V
Ka = T4.000.000 /T28.405.066 = 0,1408 = %14,08
163
164
Yukar›daki varsay›mlara göre yap›lan rakamsal hesaplamalardan, firman›n borcu artt›kça ortalama sermaye maliyetinin azald›¤›n› ve firma de¤erinin artt›¤›n› görürüz. Firma de¤erindeki art›fla paralel olarak firma hisse senedi fiyat›nda da art›fl
görülür. fiöyle ki yeni durumda firman›n hisse senedi fiyat› da T19.733.867/8.000
Adet = T2.464’ye ç›kmaktad›r.
Bu yaklafl›ma yap›lan en önemli elefltiri, borçlanma oran› artt›¤›nda, borcun ve
özsermaye maliyetinin de¤iflmeyece¤i varsay›m›na yöneliktir. Net faaliyet gelirinin
daha büyük bir bölümü faiz giderlerine ödendikçe, borcun maliyeti (borcun kapitalizasyon oran›) artacakt›r (Canbafl ve Vural, 2010, s. 273). Burada belirtilen elefltirinin esas›, borç miktar› artt›kça borca ödenecek faiz tutar› artacak ve ödeme sorunu daha riskli olacakt›r. Sermaye yap›s›ndaki borç miktar› art›fl›ndan oluflan risk,
hissedarlar›n beklentisine de yans›yabilir. Bu nedenle hissedarlar›n riske paralel temettü beklentileri de artar. Oysaki bu yaklafl›m, ne borç verenin ne de hisse sahiplerinin artan borca paralel olarak beklentilerinin ve/veya risk alg›lar›n›n de¤iflmeyece¤ini varsaym›flt›r.
Net Faaliyet Geliri Yaklafl›m›
Net Faaliyet Geliri
Yaklafl›m›
Fon Maliyesi
fiekil 7.2
Net faaliyet geliri yaklafl›m›na göre, iflletmenin ortalama sermaye maliyeti, tüm sermaye yap›land›rmalar›nda ayn›d›r (Canbafl ve Vural, 2010). Burada ileri sürülen
varsay›m, tüm sermaye yap›land›rmalar›nda ve miktar›nda kullan›lan kapitalizasyon oran›n›n ayn› ve sabit olaca¤›d›r. Yani iflletme sermaye yap›s›nda borç oran›
ne kadar yüksek olursa olsun sermaye maliyetinin de¤iflmeyece¤i ileri sürülür. Firman›n sermaye yap›s›ndaki borç miktar› ve özsermaye miktar›n›n de¤iflimlerinin
ortalama sermaye maliyeti üzerinde art› veya eksi bir etki yaratmayaca¤› varsay›ld›¤›ndan, her türlü sermaye yap›s› firma için optimaldir. Sonuç olarak, sermaye yap›s›ndaki bileflim, miktar ve oranlar de¤ifltirilerek, firman›n sermaye yap›s› optimize edilerek firma de¤erinin art›r›lmas› olanakl› de¤ildir.
Bu yaklafl›ma göre, iflletme düflük
maliyetle borçlanma olana¤› sa¤lam›fl
ke
olsa da firman›n özsermaye maliyetinin artaca¤› varsay›m› nedeniyle firmak
n›n ortalama sermaye maliyeti de¤ifl10%
0
meyecektir. Di¤er bir ifade ile özsermaye, firman›n ucuz borçlanmas›na
olumlu yerine olumsuz reaksiyon gösterecek, özsermaye maliyeti artacak,
ki
5%
dolay›s›yla da firman›n ortalama sermaye maliyeti sabit kalacakt›r. Yabanc› kaynak maliyetindeki düflüflü, özserBorç/Özsermaye
maye maliyetindeki yükselifl giderecektir. Böylece bir firma için mümkün
olabilecek tüm sermaye yap›s› seçeneklerinde, yabanc› kaynak ve özsermaye maliyetlerinin a¤›rl›kl› ortalamas› sabit kalmaktad›r.
(Örnek, Canbafl ve Vural’dan uyarlanm›flt›r.) Daha önceki örne¤i biraz de¤ifltirerek ele alal›m. ABC ‹flletmesinin toplam sermaye tutar› 10.000.000 Türk liras›d›r.
Bunun 4.000.000 Türk liras› borç olarak, %12 ortalama borç maliyeti ile karfl›lanm›fl, geri kalan 6.000.000 Türk liras› özsermaye olarak sa¤lanm›flt›r. Firman›n faiz ve vergi öncesi kâr› 4.000.000 Türk Liras›d›r. Bu örnekte firman›n ortalama sermaye maliyetinin Ka= %16 oldu¤unu varsayal›m. Bu durumda firman›n;
a. Özsermayesinin piyasa de¤eri nedir? Borç/özsermaye oran› nedir?
b. Özsermaye maliyeti nedir?
c. Borçlar 1.200.000 Türk liras› artt›r›l›p, özsermaye azalt›larak borç/özsermaye
oran› yükseltilmifltir. Bu durumda özsermayenin piyasa de¤eri, yeni borç/özsermaye oran› ve özsermaye maliyeti nedir?
Çözüm:
a) ‹flletmenin Pazar De¤eri
‹flletmenin Pazar De¤eri
T25.000.000
Özsermayenin Pazar de¤eri
Borç/Özsermaye
b) Faiz ve vergi öncesi kazanç
(-) Faiz giderleri
Özsermaye kalan kazanç
Özsermaye maliyeti, ks
= Faiz ve Vergi Öncesi Kâr/Ortalama Sermaye
Maliyeti
= 4.000.000/0,16 = T25.000.000
= Borçlanma Tutar› + Özsermayenin Pazar
de¤eri
= T4.000.000 + Özsermaye pazar de¤eri
= T21.000.000
= 4.000.000/21.000.000 = 0,19
= T4.000.000
= T480.000 (4.000.000 × 0,12)
= T3.520.000
= Özsermayeye kalan kazanç/Özsermaye pazar
de¤eri
= 3.520.000/21.000.000 = 0,1676
c. Borçlar›n artmas› durumunda net faaliyet geliri yaklafl›m›na göre iflletmenin
ortalama sermaye maliyeti de¤iflmeyecektir. Yeni duruma göre flöyle ki;
Borçlar›n toplam de¤eri
= 4.000.000 + 1.200.000 = T5.200.000
‹flletmenin Pazar De¤eri
= Borçlar›n pazar de¤eri + Özsermayenin pazar
de¤eri
25.000.000
= T5.200.000 + Özsermayenin Pazar de¤eri
Özsermayenin pazar de¤eri
= T19.800.000
Borç/Özsermaye
= 5.200.000/19.800.000 = 0,2626
Yeni durumda borç miktar› T1.200.000 artarak T5.200.000’ye ulaflm›flt›r. Ancak
borç maliyeti %12 olarak kalmaktad›r. Yeni duruma göre özsermayeye kalan kazanç miktar›;
Faiz ve vergi önceki kazanç
= T4.000.000
(-) Faiz giderleri
= T624.000 (T5.200.000 × 0.12)
Özsermaye kalan kazanç
= T3.376.000
= Özsermayeye kalan kazanç/Özsermaye pazar
Özsermaye maliyeti, ks
de¤eri
= 3.376.000/19.800.000 = 0,1705
165
ÖRNEK
166
ABC Firmas›n›n borç/özsermaye oran›n›n 0,19’dan 0,2626’ya ç›kmas›, özsermaye maliyetinin 0,1676’dan 0,1705’e ç›kmas›na neden olmufltur.
Net gelir yaklafl›m›n en zay›f noktas›, sermaye yap›s›ndaki borç miktar›n›n artmas›na ra¤men borç maliyetin sabit kalmas›d›r. Gerçekte borç miktar› art›kça,
borçlanman›n ödeme riski artaca¤›ndan borç maliyetinin de artmas› beklenir. Bir
di¤er husus da borç miktar›n›n artmas›na paralel olarak özsermaye maliyetinin firma ortalama maliyetini sabit tutacak flekilde artaca¤› varsay›m›d›r.
Geleneksel Yaklafl›m
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
Gerek net gelir
yaklafl›m› gerekse net faaliyet geliri yaklafl›m›ndan farkl› olarak geleneksel yaklafl›m daha uygulanabilir bir görüfl ileriye sürmüfltür. Geleneksel yaklafl›ma göre, sermaye yap›s›ndaki borç finansman›n›n maliyeti, özsermaye finansD Ü fi Ü N E L ‹ M
man maliyetinden daha düflüktür. Bu nedenle firma, sermaye yap›s›nda borç alternatifini kullanarak daha yüksek maliyetli özsermaye finansman maliyetinin ortalaO R U
ma sermayeS maliyetine
etkisini azalt›r.
S O R U
Borç maliyetinin
D ‹ K Kdaha
A T düflük olmas›n›n temel nedeni, borç faizlerinin gider yaz›larak vergi matrah›ndan düflülmesi, dolay›s›yla vergi tasarrufu sa¤lanmas›d›r.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
fiekil 7.3
Fon maliyeti
Geleneksel
Yaklafl›m
SIRA S‹ZDE
Temettü olarak da¤›t›lan kâr pay›n›n vergi matrah›ndan düflülememesi, özsermaye finansman maliyetinin genellikle yabanc› kaynak maliyetinden daha yüksek olmas›na yolAMAÇLARIMIZ
açmaktad›r. Bunun yan›nda, ortaklar özsermaye kat›l›m›n›n borç vermeye göre daha riskli bir alternatif finansman oldu¤u düflüncesinden hareketle yat›r›mlar›ndan daha yüksek gelir beklerler. Dolay›s›yla hissedarlar›n borç sermayesi faizinden daha yüksek
temettü beklentileri ve borç faizinin vergi matrah›ndan gider
K ‹ T A olan
P
yaz›larak maliyetinin düflürülmesi olana¤› özsermaye maliyetinin yüksek, borç maliyetinin düflük olmas›na neden olur. Bu nedenle firma, sermaye yap›s›ndaki borç oran›n› artt›rarak
T E L Efirman›n
V ‹ Z Y O N ortalama sermaye maliyetini düflürebilir. Borç sermayesi oran›n›n art›r›lmas› sonucu ortalama sermaye maliyeti de düflürülebilir. Ancak borç oran› artt›r›larak ortalama sermaye maliyeti düflüflü sürekli olmaz.
‹flletme sermaye yap›s›n› olufltururken a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyetinin
‹NTERNET
minimum oldu¤u
noktaya ulaflt›¤›nda, optimal sermaye yap›s›na ulaflm›fl olur. Firma, optimal sermaye yap›s›na ulaflt›ktan sonra borçlanmaya devam ederse a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti, gerek özsermaye gerek yabanc› kaynak maliyetlerinin art›fl› sonucu yükselmeye bafllar. Opke
timal sermaye yap›s›na ulaflt›ktan sonra
firman›n sermaye yap›s› riskli hâle geldi¤inden, hissedarlar, firman›n ortaklar›,
k0
sermaye yap›s›ndan kaynaklanan, artan
10%
finansal riski karfl›layacak flekilde yat›r›mlar›ndan daha yüksek kâr pay› isteki
meye bafllarlar. (Akgüç, 1989, s. 440).
Geleneksel yaklafl›ma göre, sermaye
5%
maliyetini minimum ve firman›n pazar
de¤erini maksimum yapan bir borç/özY
X
sermaye oran›, yani optimal sermaye yaBorç/Özsermaye
p›s› mevcuttur. Firma optimal sermaye
yap›s›na ulaflt›ktan sonra borç oran›n› ar-
167
t›rmaya devam ederse artan risk firman›n ortalama sermaye maliyetini yükseltecek
ve de¤erini düflürecektir (Canbafl ve Vural, 2010, s. 276).
Firma finansman kararlar›nda gereksinim duydu¤u fon seçimine giderken her
alternatifin maliyetini ayr› ayr› ve hep birlikte dikkate almal›d›r. Firman›n borç maliyetini vergi öncesi ve vergi sonras› borç maliyeti olarak afla¤›daki formülle hesaplayabiliriz.
Firma sermaye finansman›
kararlar›nda iki finansman
alternatifi ile karfl›
karfl›yad›r. Sermaye
(Devaml› Sermaye) için
gereksinim duydu¤u fonlar›,
özkaynaktan ve/veya
borçlanma yöntemi ile
sa¤layabilir. Borç, firman›n
kendi d›fl›ndan, firman›n
mülkiyet hakk›n› satmadan
sa¤lad›¤› fonlard›r.
Özsermaye, firman›n sahip
oldu¤u haz›r kaynaklardan
(yedek akçe, da¤›t›lmam›fl
kâr) sa¤lanaca¤› gibi,
firman›n mülkiyetini yeni
birikim sahiplerine satmak
(yeni hisse senedi ç›karmak)
yoluyla da temin edilebilir.
Vergi Öncesi Yabanc› Kaynak Maliyeti (Kd) = Brüt Faiz Oran›
Vergi Sonras› Yabanc› Kaynak Maliyeti (Kyd)
= Brüt Faiz Oran› (1-Vergi Oran›)
Hisse senedinin maliyeti (Ks) ise k›saca afla¤›daki gibi ifade edilebilir.
Ks = D1/P0 (1 - f)
Formüldeki;
D1 = Bir dönem sonra ödenecek temettü miktar›
P0 = Hisse senedi sat›fl fiyat›
f
= Hisse senedi ihrac›ndaki ç›kar›m masraflar›n›n sat›fl fiyat›na oran›
E¤er iflletme, finansman›nda da¤›t›lmayan kârlar› kullan›rsa bunun maliyetini
flirket maliyeti olarak ele almal›d›r. fiirket finansman kararlar›nda s›k s›k kullan›lan
ortalama sermaye maliyeti, afla¤›daki standart formülle hesaplan›r.
A¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti (Ka) = (ΣKi Wi)
Ki, i finansman metodunun maliyetidir.
Wi, firman›n kapital bileflimindeki × finansman kayna¤›na verilen oransal a¤›rl›kt›r.
Σ, 1’den i’ye kadar olan finansman kaynak türüdür; borç, özkaynak gibi.
veya daha basitçe Ka afla¤›daki gibi yaz›labilir:
Ka= (Özsermaye miktar› /Toplam Varl›klar) × Özsermaye Maliyet Oran› + (Borç
Miktar›/Toplam Varl›k) × Borç Maliyet Oran›
K a = (ÖSM / TV ) × K s + ( BM / TV ) × K d
Ortalama sermaye maliyetini daha iyi aç›klayabilmek için bir firman›n en son bilanço tarihindeki sermaye bilefliminin Tablo 7.1’deki gibi oldu¤unu varsayal›m.
Sermaye Maliyet Da¤›l›m›
Kaynak
Miktar
Da¤›l›m Oran›
Kaynak Maliyeti
Borç
T40 milyar
0,40
0,37
Özkaynak
T60 milyar
0,60
0,42
ÖRNEK
Tablo 7.1
Sermaye Maliyet
Da¤›l›m›
Tablo 7.1’deki veriler kullan›larak firman›n a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti,
Tablo 7.2’de oldu¤u gibi hesaplan›r
A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti
Kaynak
Da¤›l›m Oran› (1)
Kaynak Maliyeti (2)
A¤›rl›kl› Ortalama
Sermaye Maliyeti
(1 × 2)
Borç
0,40
0,37
0,148
Özkaynak
0,60
0,42
0,252
Toplam
0,400
Firman›n a¤›rl›kl› ortalama sermaye maleyeti (Ka) = 0,400
Tablo 7.2
A¤›rl›kl› Ortalama
Sermaye Maliyeti
168
Firman›n ortalama sermaye maliyeti, firman›n sermaye bileflimini oluflturan
borç ve özkaynak maliyeti ve bileflim içindeki oransal da¤›l›ma göre de¤iflir. Yukar›da anlat›ld›¤› gibi firma, belli bir noktaya kadar firman›n ortalama sermaye maliyetini borçlanarak azaltabilir. Belli bir noktadan sonra borçlanma, ortalama sermaye maliyetine özkaynak maliyetinden fazla bir yük getirir. Afla¤›da Tablo 7.3’teki
rakamsal örnekte de görülece¤i gibi, firma bu noktada optimal sermaye bileflimi
karar›n› al›r. Firma, tek bir sermaye birleflen yap›s›nda optimal sermaye noktas›na
ulafl›r. Bu noktadan sonra firman›n gerek borç gerekse özsermaye maliyeti artaca¤›ndan, firman›n ortalama sermaye maliyeti yükselirken firma de¤eri düflecektir.
Tablo 7.3
Optimal Sermaye
Bileflimi
Optimal Sermaye Bileflimi
Sermaye Bileflimi
Borç
Özkaynak A¤›r.Ort.Ser.
Maliyeti (%) Maliyeti (%) Maliyeti (%)
Borç
Özkaynak
0,10
0,90
5,0
15,0
14,0
0,30
0,70
6,0
17,0
13,70
0,40
0,60
7,0
18,0
13,60
0,50
0,50
7,5
20,0
13,75
0,60
0,40
8,0
24,0
14,40
Optimal sermaye
bileflimi
fiekil 7.4
Optimal Sermaye
Bileflimi
Sermaye Maliyeti (%)
25
Özkaynak Maliyeti
Ortalama Sermaye Maliyeti
20
10
Borçlanma Maliyeti
5
5 10 15 20 25 30 40* 45 50 55 60
Kald›raç (Borç/Toplam Varl›k) (%)
* : %40 oran›nda borçlanma optimum sermaye bileflimini temsil eder.
Modigliani-Miller Yaklafl›m›
Modigliani-Miller, iflletmelerin kald›raç düzeyinin sermaye maliyeti ve özsermaye
maliyeti üzerindeki etkisini araflt›rm›flt›r (Gitman ve Zutter, 2012, s. 526). Modigliani-Miller Yaklafl›m› geleneksel görüfle karfl› ç›karak, firman›n piyasa de¤erinin
borçlanma maliyeti ve özkaynak maliyetinin karfl›l›kl› etkileflimi sonucu ayn› kalaca¤›n› savunur. Di¤er bir deyiflle Modigliani-Miler Yaklafl›m›, Net Faaliyet Geliri
Yaklafl›m› ile benzerdir.
MM yaklafl›m›, belli say›da varsay›m alt›nda MM Önerme I ve MM Önerme II
olarak konuyu ele alm›fl, sermaye yap›s›n›n firma ortalama sermaye maliyetine ve
firma de¤eri üzerine etkisini incelemifltir.
MM yaklafl›m› ile yukar›daki varsay›mlar alt›nda gelifltirilen MM Önermelerinden MM I Önermesi Borcun ‹lintisizli¤i Önermesidir. MM I önermesine göre “firman›n sermaye yap›s›, kullanm›fl oldu¤u finansal kald›raç düzeyi, firman›n ortala-
ma sermaye yap›s›n› ve de¤erini etkilemez.” Yat›r›mc›lar ve firmalar ayn› koflullarda borç al›p verebildikleri sürece, kald›raçl› firmalar›n piyasa de¤erinin, ayn› risk
grubundaki ve ayn› faaliyet kâr›na sahip olan kald›raçs›z firmadan daha fazla olmas› beklenemez (Canbafl ve Vural, 2010, s. 280). Sermaye yap›s› kararlar›, hissedarlar›n servetlerinin maksimize edilmesinde bir etki yapmaz. Firma de¤erine etki
eden esas faktör, firman›n elde etmifl oldu¤u nakit ak›fllar› ve risktir. Sonuç olarak,
MM I önermesinde firma için esas olan›n, yat›r›mdan elde edilecek nakit ak›fllar›n›n miktar› ve riskidir. Bu nedenle firma bilançosunun sa¤›ndaki finansman kaynaklar›n nas›l bölündü¤ünün firman›n sermayesinin ortalama maliyeti ve piyasa
de¤eri üzerinde herhangi bir etkisinin olmad›¤› ileri sürülmüfltür.
MM Yaklafl›m›n›n II. Önermesinde, sermaye yap›s› içinde finansal kald›raçtan
yararlanan bir firman›n hisse senetlerinden beklenen getirinin, pazar de¤erleri ile
ifade edilen borç/özsermaye oran›n›n do¤rusal bir fonksiyonu oldu¤unu söylemifllerdir. Bu ifadeyi afla¤›daki eflitlikle ifade edebiliriz.
Ks = Ka + (Ka - Kd) × BORÇ M‹KTARI/ÖZSERMAYE
Burada;
Ka = Firma A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyet Oran›
Kd = Vergi olmad›¤›nda Borç Maliyet Oran›
MM Yaklafl›m›nda Firma Borçlanma Miktar› ve Bireysel Kald›raç
Olana¤›n›n Firma De¤erine Etkisi
MM yaklafl›m›n›n belirtti¤i gibi firma sermaye yap›s›n›n hissedarlar-yat›r›mc› firma
de¤eri aç›s›ndan önemi olmad›¤›n› belirtmifltik. Bu görüflü, MM yaklafl›m›ndaki,
yat›r›mc›n›n ve firman›n ayn› faiz oran›nda borçlanabilmesi aç›s›ndan firma de¤eri
üzerine nas›l etki edece¤ini, bireysel kald›raç olana¤› aç›s›ndan k›saca anlatmakta
yarar vard›r.
MM yaklafl›m›nda en önemli varsay›m, yat›r›mc›n›n ve firman›n ayn› koflullarda,
ayn› maliyette borç alabilece¤idir. Bu varsay›m çerçevesinde, yat›r›mc› da firmada
oldu¤u gibi firma kald›rac›n›n ayn›s›n› kendi bireysel finansal kald›rac› olarak kurabilecektir. Buna göre varsayal›m ki ayn› faaliyet riskine ve gelirine sahip ancak
sermaye yap›lar› farkl› iki firma vard›r. Sermaye yap›s› yaln›zca özsermayeden oluflan iflletmenin hisse senedinin fiyat›, sermaye yap›s›nda borç bulunan iflletmenin
piyasa de¤erinden daha düflük ise yat›r›mc› hemen sermaye yap›s›nda finansal kald›raca sahip flirket sermayesindeki borç oran› kadar kendisi de borç alarak kald›raçs›z firman›n hisse senedini sat›n al›r ve kendi yat›r›m›n› yapar. Çünkü yat›r›mc›,
borçlanma konusunda iflletme ile ayn› olanaklara ve avantajlara sahiptir. Dolay›s›yla rasyonel yat›r›mc›n›n tepkisi, kiflisel olarak borçlan›p sadece özsermaye ile finanse edilen iflletmenin hisse senetlerini sat›n almak olacakt›r. Bu yat›r›m iflleminden sonra hisse senetleri sat›n al›nan kald›raçs›z firman›n hisse senedi fiyat› artarken, talebi azalan kald›raçs›z hisse senedinin fiyat› düflerek dengelenecektir. Bu
nedenle yat›r›mc›, iflletmeler gibi kendi finansal kald›rac›n› oluflturaca¤›ndan firman›n oluflturdu¤u kald›raç, firma de¤erine etki etmeyecektir.
MM Yaklafl›m›ndaki Vergi Olmad›¤› Varsay›m›n›n Kald›r›lmas›
Durumunda Sermaye Yap›s›n›n Firma Ortalama Sermaye Maliyeti ve
Firma De¤eri Üzerindeki Etkisi
Yukar›da aç›klad›¤›m›z MM yaklafl›m›n›n temel varsay›mlar›ndan birisi, etkin piyasada vergi olmamas›d›r. Modigliani-Miller, daha sonraki çal›flmalar›nda, baz› dü-
169
170
zeltmeler yaparak, vergi faktörünün etkilerini göz önünde bulundurmufllar ve
önermelerini yeniden ele alm›fllard›r (Ross ve di¤erleri, 1998, s. 479-482). Vergi oldu¤u varsay›m›ndan sonra, MM I. önermeyi yeniden düzenlemifllerdir. Bu yeni düzenlemeye göre, sermaye yap›s›n›n firma de¤eri üzerinde etkisi oldu¤u kabul edilmifltir. Sermaye yap›s›nda borç kullanan firman›n de¤eri, sermaye yap›s›nda sadece özsermaye bulunduran firmaya göre daha yüksektir. ‹ki firma aras›ndaki de¤er
fark›, sermaye yap›s›nda borç kullanan firman›n elde etmifl oldu¤u faizlerin vergi
matrah›ndan düflülmesi nedeniyle sa¤lad›¤› vergi avantaj›n›n bugünkü de¤erine
eflittir. Vergi faktörü dikkate al›nd›¤›nda, MM II. Önermesinde tan›mlanan özsermaye maliyet oran› eflitli¤i afla¤›daki gibi de¤iflir.
Ks = Ka + (Ka - Kd) × (BORÇ M‹KTARI/ÖZSERMAYE) × (1 - Firma Vergi Oran›)
Bu de¤ifliklikten sonra, firman›n ortalama sermaye maliyeti, finansal kald›rac›n
sa¤lad›¤› vergi avantaj› nedeniyle daha düflük olacakt›r. Dolay›s›yla da finansal kald›rac›n vergi avantaj› sonunda firma de¤eri, vergi avantaj›n›n sa¤lad›¤› bugünkü
de¤er kadar artacakt›r.
Modigliani-Miller Yaklafl›m›na Yöneltilen Elefltiriler
MM Yaklafl›m›n›n dayand›¤› varsay›mlar gerçekçi bir nitelik tafl›mamaktad›r. ‹flas
maliyetinin olmad›¤› varsay›m›, firmalar›n ölümsüzlü¤ünü ve aktiflerin hep ayn› de¤erden ifllem görece¤ini ifade eder. Bu da pratik hayatta olanaks›zd›r. Vergisiz piyasa düflüncesi de pek kabul edilemez. Firma ile bireyin ayn› maliyette borçlanaca¤›,
bu nedenle arbitraj›n oluflmas›n›n olanaks›zl›¤› belirtilmifltir. Borçlanma maliyetinin
birey ve büyük firmalar için ayn› olmas› gerçekçi de¤ildir. Yat›r›mc›n›n homojen, ayn› risk grubunda olmas› da kabul edilmesi zor bir varsay›md›r. Piyasada asimetrik
bilgi, yani bilgiye herkesin eflit ve maliyetsiz ulaflmas› da gerçekçi de¤ildir. Firmalar
ile bireysel yat›r›mc›lar›n sermaye piyasalar›na eriflim olanaklar› ayn› de¤ildir. Piyasada yat›r›m ifllemlerinin maliyetsiz oluflu da ayn› mant›kla ela al›nmal›d›r.
Sermaye Yap›s› Teorisinde “Pecking Order” Teorisi
Yaklafl›m›
Asimetrik bilgi problemi aç›s›ndan konuyu irdeleyen bu yaklafl›ma göre, iflletme,
sermaye kararlar›nda ilk olarak sermaye ihtiyac› için da¤›t›lmayan kârlar› kullanacakt›r. ‹kinci olarak, borçlanma finansman alternatifini kullanacakt›r. En son baflvurulacak kaynak ise yeni hisse senedi ihrac› yoluyla sa¤lanacak kaynakt›r. Fakat
bu yaklafl›m, finansman hiyerarflisi her koflulda geçerli bir bak›fl aç›s› vermeyece¤inden ve temel olarak yanl›fl fiyatland›rma ve bilgilendirme ile ilgili baz› aksakl›klar do¤aca¤›ndan dolay›, ortaya ç›kan koflullara ba¤l› olarak anlam kazanmaktad›r.
SERMAYE-F‹NANSMAN KARARLARINDA H‹SSE
BAfiINA ETK‹N‹N ANAL‹Z‹ VE SERMAYE KARARI
Finansman Kararlar›nda Hisse Bafl›na Kazanç Bafla Bafl
Noktas› Analizinin Kullan›m›
Yukar›daki aç›klamalarda, bir iflletmenin vergi sonras› borçlanma maliyetinin, iflletmenin temel kazanç verimlilik oran›ndan daha düflük olmas› durumunda iflletmenin borçlanmas›n›n özsermaye verimlilik oran›n› artt›raca¤›n› gösterdik. Burada temel yaklafl›m, baflkas›n›n paras› ile daha çok para kazanman›n mümkün oldu¤u-
171
nun gösterilmesi idi. Bunun tersi oldu¤u durumda, iflletme, borçlanma nedeniyle
stresle, belki de baflar›s›zl›kla karfl› karfl›ya kalabilir. Yani, verimli¤inden daha fazla maliyetli borçlanma, iflletmeyi baflar›s›z k›lacak finansal bir politikadan öteye geçemeyecektir. Bu k›s›mda iflletmenin finansal kararlar›nda Hisse Bafl›na Kazanc›n
analizinin nas›l kullan›labilece¤i varsay›msal bir örnekle gösterilecektir.
Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret Anonim fiirketi, Ayd›n Ortaklar meyvelik bir
bölgede, %12 faizli, on y›l vadeli 4 milyon dolar d›fl kredi ve 5 milyon adet hisse senedi ihraç edilerek 2010 y›l›nda kurulmufl, çok ortakl›, halka aç›k bir anonim flirkettir. Firman›n çok ortakl› flirket olmas› nedeniyle yönetim, hissedarlar› mutlu etmek için net kâr›n›n %50’sini her y›lsonunda temettü olarak da¤›tmay› planlamaktad›r. fiirket, 2011 y›l›nda faaliyete bafllayacak flekilde tesisin kapasitesini artt›rmay› tasarlamaktad›r. fiirketin 2010 y›l› gerçekleflmifl Faiz ve Vergi Öncesi Kazanc› (FVÖK) ve 2011 y›l› yat›r›m sonras› faiz ve vergi öncesi kazanç tahmini dolar olarak afla¤›da Tablo 7.4’te verildi¤i gibi olsun.
F‹‹L‹
(GERÇEKLEfiM‹fi)
DURUM
2010
$3
TAHM‹N‹ DURUM
2011
$2
2012
$6
2013
$5
2014
$4
2015
$6
…….
2020
$6
‹flletme, kapasitesini artt›racak yeni tesis yat›r›m› için 5 milyon dolar karfl›l›¤›
9 milyon liraya gereksinim duymaktad›r. ‹flletme, toplam finansman ihtiyac›n›n
1 milyon dolar›n› iç kaynaklardan karfl›lama flans›na sahiptir. Firma, geri kalan
ek kaynak ihtiyac› olan 4 milyon dolar› ise d›flar›dan, y›ll›k faizi %12’den borçla (alternatif olarak tahvil ihraç da edilebilir) veya 4 milyon dolar karfl›l›¤› 7.2
S‹ZDE
milyon liraya, T4.8 de¤erinden 1.5 milyon adet hisse senediSIRA
ihraç
ederek karfl›lama flans›na sahiptir. Firman›n vergi oran›n›n %50 oldu¤unu varsayd›¤›m›zda
finansman tercihi ne olmal›d›r? Di¤er bir ifade ile daha önce
tüm
D Ü fitart›flt›¤›m›z
ÜNEL‹M
faktörler de göz önüne al›narak firma finansman karar›nda borç mu yoksa hisse senedi finansman yöntemini mi kullanmal›d›r? Bu sorunun yan›t› önce mateS O R U
matiksel yöntemle daha sonra flekil ile aç›klanacakt›r.
ÖRNEK
Tablo 7.4
Ça¤dafl G›da
Malzeme Sanayi
Ticaret Anonim
fiirketi’nin A.fi.’nin
Faiz ve Vergi Öncesi
Kazanç (FVÖK)
Durumu ($ 000.000)
‹flletmelerde, özellikle halka aç›k anonim flirketlerin finansman kararlar›nda
D ‹ K K A T temel karar
göstergesi “Hisse Bafl›na Kazanç”t›r.
SIRA S‹ZDE
N N
Finansman karar› sonras› flirketin hisse bafl›na kazanc›nda pozitif bir de¤iflim
olmas› durumunda, finansman karar›n›n do¤ru al›nd›¤› kabul edilir. Bu temel yaklafl›mla örnek iflletmemizin ihtiyaç duydu¤u kayna¤› neredenAMAÇLARIMIZ
karfl›lamas› gerekti¤ini hisse bafl› kazanc›n›n bafla bafl noktas› analizi ile gösterece¤iz. ‹flletmenin Hisse Bafl›na Kazanç Bafla bafl Noktas›n› afla¤›daki formülleri kullanarak hesaplar›z.
K ‹ T A P
HBK = (Sat›fllar - Sabit Masraflar - De¤iflken Masraflar) - (Finansman Giderleri) (1 - Vergi Oran›)/‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s›
HBK = (Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç - Finansman Giderleri)
OraT E L E V×‹ Z (1-Vergi
YON
n›)/‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s›
Faiz ve Vergi Öncesi Kazanc› “FVÖK”, Finansman Giderlerini “F”, Vergi Oran›n› “T” ve ‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s›n› “S” ile göstererek‹ Nformülümüzü
aflaTERNET
¤›daki gibi yeniden yazabiliriz.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
172
HBK = ( FVÖK − F ) (1− T) /S
Firma, sermaye art›fl›nda hisse senedi veya borç finansman yöntemini kullan›rsa formülümüzü afla¤›daki gibi yeniden yazar›z;
HBK HS = (FVÖK - F) (1 - T) / S HS
HBK B = (FVÖK - F) (1 - T) /S B
Formüllerdeki:
HS
B
SHS
SB
=
=
=
=
Hisse senedi finansman alternatifi,
Borç finansman alternatifi,
Hisse senedi finansman alternatifindeki hisse senedi say›s›,
Borç finansman alternatifindeki hisse senedi say›s›.
HBKHS ve HBKB’nin birbirine eflit oldu¤u nokta, Borç (Tahvil) ve Hisse Senedi
finansman yöntemi tercihi farks›zl›k (Bafla bafl Noktas›) noktas›d›r. Yani iflletmenin
bu noktada hisse senedi veya borç finansman yöntemini kullanm›fl olmas›, iflletmenin hisse bafl›na kazanc›nda herhangi bir farkl›l›k ortaya koymaz. Bu noktaya
finansman farks›zl›k (bafla bafl) noktas› deriz. HBKHS ve HBKB’nin birbirine eflit
oldu¤u noktadaki FVÖK kazanç tespiti önemlidir. Çünkü iflletme FVÖK tahmin
ederek finansman karar›nda duruma göre pozisyon al›r. Örnek iflletmemizle ilgili
2011 tahmini verileri yukar›daki formüllerdeki yerine koyarak iflletmenin alternatif
finansman koflullar›ndaki Hisse Bafl›na Kazanç Bafla bafl Noktas›ndaki faiz ve vergi öncesi kazanc›n› afla¤›daki gibi hesaplayabiliriz. Hesaplama sonucunda ulafl›lan
faiz ve vergi öncesi kazançla iflletmenin beklentisi olan faiz ve vergi öncesi kazanç
karfl›laflt›rmas›na göre borç veya hisse senedi finansman yöntemi tercihinde bulunur. E¤er iflletme hesaplamadan ç›kan faiz ve vergi öncesi kazançtan daha yüksek
bir beklenti içinde ise borçlanma alternatifini tercih etmelidir. Çünkü bu durumda
iflletmenin hisse bafl›na kazanc› daha yüksek olacakt›r. Aksi takdirde, hisse senedi
finansman yöntemi tercih edilmelidir.
Yap›lan hesaplama sonucuna göre, örnek iflletmemiz $2.560.000 seviyesinde
FVÖK bafla bafl noktas›na ulaflacakt›r. Bu noktada iflletmenin borç veya hisse senedi finansman yöntemini kullanmas›, hisse bafl›na kazanc›n› etkilemeyecektir.
E¤er iflletmenin beklenen FVÖK’si bu miktardan fazla ise borç finansman yöntemi,
iflletme HBK’yi olumlu etkileyecektir. FVÖK beklentisi bu hesaplanan rakam›n alt›nda ise hisse senedi finansman yöntemi tercih edilmelidir. Çünkü bu koflullarda
hisse senedi finansman yönteminin sonunda elde edilen HBK, borç yönteminden
elde edilen HBK’den daha yüksek olacakt›r. T9 milyon veya 5 milyon dolar toplam sermaye ihtiyac›na göre, optimum sermaye hesaplamas› afla¤›daki gibi verilmifltir. Örne¤in yaz›ld›¤› tarihte kur $1 = T1,80’dir.
173
T1.8 milyon firma iç kaynaklar›ndan, T7.2 milyon firma d›fl› sermaye
alternatiflerinden karfl›lan›r.
BORÇLANMA - TAHV‹L VEYA
DIfi KRED‹
YEN‹ H‹SSE SENED‹ ‹HRACI
FVÖK = ?
FVÖK = ?
Toplam Finansman
Toplam Finansman
Masraf› = $ 960.000
Masraf› = $ 480.000
Hisse Senedi Adedi =5.000.000
Hisse Senedi Adedi = 6.500.000
Vergi Oran› = 0.50
Vergi Oran› = 0.50
HBKB
=
HBKHS
((FVÖK - F) (1 - T)) ÷ SHS
=
((FVÖK - F) (1 - T)) ÷ SB
((FVÖK - $960.000) (1 - 0.50)) ÷ 5.000.000 = ((FVÖK - $480.000)(1 - 0.50)) ÷ 6.500.000
Hesaplamadan bafla bafl faiz ve vergi öncesi kazanç miktar›n› (FVÖK =
$2.560.000) 2.560.000 dolar olarak hesaplad›k. Yukar›da tahmini rakamlar›n› verdi¤imiz iflletmemizin daha önce verdi¤imiz 6 milyon dolarl›k faiz ve vergi öncesi kazanc›n gönenç ortam›nda oluflaca¤›n›, kötü koflullarda ise bu beklentinin 2 milyon
dolar olaca¤›n› varsayarak FVÖK, HBK ve finansman kararlar› aras›ndaki iliflkiyi
afla¤›da oluflturdu¤umuz Tablo 7.5 ve fiekil 7.5’te daha aç›k olarak gösterebiliriz.
Gerek tabloda gerekse grafikte görüldü¤ü gibi iflletmenin 2.560.000 dolardan daha
fazla bir faiz ve vergi öncesi kazanç beklentisi olmas› durumunda borçlanma, iflletmenin hisse bafl›na kazanc› borç alternatifi ile daha yüksek oluflacakt›r. Faiz ve vergi öncesi kazanç beklentisi, 2.560.000 dolar rakam›n›n alt›nda olursa iflletme hisse
senedi finansman alternatifini seçmelidir. Çünkü hisse bafl›na kazanç miktar› borç
yönteminden daha yüksek olacakt›r.
Tablo 7.4
Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret A.fi.’nin FVÖK, Hisse Bafl›na
Kazanç ve Finansman Politikalar› Aras›ndaki ‹liflki ($ 000)
KÖTÜ KOfiULLAR
BORÇ
Faiz ve Vergi Öncesi Kâr
Finansman Masraflar›
Vergi Öncesi Kâr
Vergi (0.50)
NET KÂR
Hisse Say›s›
H.B.K.
NORMAL KOfiULLAR *
H‹SSE SEN.
BORÇ
H‹SSE SEN.
GÖNENÇ KOfiULLAR
BORÇ
H‹SSE SEN.
$2.000
$2.000
$2.560
$2.560
$6.000
$6.000
960
480
960
480
960
480
$1.040
$1.520
$1.600
$2.080
$5.040
$5.520
520
760
800
1.040
2.520
2.760
$520
$760
$800
$1.040
$2.520
$2.760
5.000.000
6.500.000
5.000.000
6.500.000
5.000.000
6.500.000
$0.104
$0.117
$0.16
$0.16
$.0504
$0.425
*Baflabafl noktas› olan sermaye karar›ndaki optimal sermaye yap›s›n›n noktas›
174
fiekil 7.5
FVÖK ve Hisse
Bafl›na Kazanç
‹liflki
H.B.K ($)
BORÇ ALTERNAT‹F‹
1.00
H‹SSE SENED‹ ALTERNAT‹F‹
0.50
FVÖK
0.0
$2.000.000
$4.000.000 $6.000.000 $8.000.000
$2.560.000 = H‹SSE BAfiINA KAZANÇ BAfiABAfi NOKTASI
Optimum Sermaye Yap›s›n›n Oluflturulmas› ve Sermaye
Yap›s›ndaki Finansal Esnekli¤inin Sa¤lanmas›n›n Önemi
Bir iflletmenin baflar›s›; gelir tablosunun olumlu bakiye vermesi ve o iflletmenin
varl›k da¤›l›m› ve kaynaklar›n etkin kullan›m›ndan geçer. ‹flletmeler baflar›l› olabilmek için kaynaklar›n›n sa¤lanma noktalar›n›, kullan›m ve verimlilikleri aras›ndaki
iliflkiyi çok iyi belirlemelidir. ‹flletmenin finansal yap›s› bir kelebe¤i and›r›r. Sa¤ kanad› varl›klar, sol kanad› da borçlar› ve sermayeyi temsil eder. Yeterli özen göstermeden kelebe¤in bir kanad›na dokunulursa dengesi bozulur ve uçamaz. ‹flletme
de bir kelebek gibi bilançosunu oluflturan iki kanad›n› hassas flekilde oluflturmal›
ve kullanmal›d›r. ‹flletmenin bu hassasiyetini finansal kald›raç yap›s›nda görebiliriz. ‹flletmeler özsermaye verimlilik oranlar›n› art›rabilmek için de¤iflik finansman
politikalar›n› ve finansal kald›raç derecelerini seçerler. Burada kullan›lan finansal
kald›raç kavram›n›, özkaynak ve yabanc› kaynak kullan›m dengesinin, iflletme verimlilik oran›na etkisi olarak tan›mlayabiliriz. Yukar›da birçok alternatif teorileri ve
modelleri tart›flt›ktan sonra firma sermaye yap›s›n› oluflturma kriteri ve önerisine
afla¤›da daha de¤iflik bir yaklafl›m getirece¤iz. Çal›flman›n bu son bölümündeki finansal kald›raç karar›, sermaye yap›s›nda ne kadar borç ve özsermaye kullan›lmas› karar›na daha pratik bir öneride bulunacakt›r. Ancak bu önerinin temeli, firman›n nakit ödeme kapasitesine sahip olup olmamas› ile yak›ndan ilintilidir. Di¤er bir
ifade ile e¤er firma nakit ödeme kapasitesine, likit finansman yeterlili¤ine sahipse
ve borçlanmadan sa¤lad›¤› net getiri oran›, borçlanman›n vergi sonras› net maliyetinden fazla ise firman›n sermaye yap›s›nda kald›raç oluflturmas›, firman›n özsermaye verimlilik oran›n›, dolay›s›yla firma de¤erini art›r›r. Bu konu afla¤›da kapsaml› flekilde analiz edilerek anlat›lacakt›r.
Firma Kald›raç Kavram›
Firma kald›raç kavram›n›, flirket sabit masraflar›n›n flirketin hisse bafl›na kazanc›
üzerine etkisi olarak tan›mlayabiliriz. Firman›n faaliyetlerinde karfl›laflt›¤› toplam
maliyetlerini de¤iflken ve sabit maliyetler olarak iki k›sma ay›r›rsak de¤iflken maliyetler, ham madde giderleri gibi firman›n sat›fl art›fl› ve azal›fl› ile direkt ilintisi olan
maliyetlerdir. Firman›n sabit maliyetleri ise firman›n sat›fl art›fl› ve azal›fl› ile direkt
175
ilintisi olmayan, ola¤an faaliyet ve finansman içerikli olarak iki gruba ayr›l›r. Firman›n sabit faaliyet maliyetlerinin firman›n faaliyet kâr› üzerine etkisi faaliyet kald›rac›, sabit finansman giderlerinin firman›n hisse bafl›na kâr› üzerine etkisi de finansal kald›rac› ilgilendirir. Gerek faaliyet kald›rac› gerekse finansman kald›rac› yüksek olan firmalar, kald›rac› daha az olan firmalara göre daha yüksek kazanç elde
eden firmalard›r. Yüksek kald›raçl› firmalar daha düflük kald›raçl› firmalara göre
daha yüksek kârl›l›¤a sahip olurken ayn› zamanda kârl›l›klar› daha dalgal› ve kârl›l›¤›nda belirsizli¤i yüksek riskli firmalar grubundad›r. Kald›rac›n firma kârl›l›¤›
üzerine direkt etkisi nedeniyle yöneticinin, firman›n kald›raç karar›n› etkileyebilmek için sabit faaliyet ve sabit finansman maliyetleri karar›n› çok dikkatli almas›
gerekir.
Firma yöneticisi, firma sabit finansman maliyetlerinin hisse bafl›na kazanç seviyesi üzerine etkisini firma lehine dönüfltürebilmek için, firman›n finansman miktar› ve finansman yap›s› karar›na bu duruma göre karar vermelidir. Di¤er bir ifade
ile firma yöneticisi, firman›n sermaye yap›s› ve miktar› karar› ile firman›n finansal
kald›raç derecesini kararlaflt›rabilir. Firma yöneticisi, firma finansal kald›raç karar›
ile firman›n hissedarlar› için elde etmifl oldu¤u hisse bafl›na kazanç miktar› üzerinde etkili olur. Firma, sermaye yap›s›nda daha fazla borçlanma ile sabit finansman
giderlerini art›rarak, firman›n finansal kald›rac›n›n artmas›na da neden olacakt›r.
Firman›n sermaye yap›s› ve miktar›, firman›n finansal kald›rac›n›n risk ve verimlilik seviyesini etkileyerek firma de¤erini oluflturur. Firma kald›raç seviyesi ile kald›raca neden olan gelir tablosu kalemlerinin iliflkisi afla¤›daki gibi gösterilebilir (Gitman ve Zutter, 2012, s. 508)
Firman›n kald›raç seviyesi
firman›n hisse bafl›na
kazanc›n› etkileyece¤inden,
yönetici, firma kald›raç
seviyesine karar verirken
firman›n sabit faaliyet
maliyetlerinin ve sabit
finansman maliyetlerinin
seviyesine çok dikkatli karar
vermelidir.
Firma yöneticisinin karar
verece¤i sabit faaliyet
maliyet büyüklü¤ü, firman›n
faaliyet kald›raç seviyesini
etkilerken, sabit finansman
maliyetleri ise firman›n
finansman kald›rac›n›
etkiler. Firma yöneticisi
firman›n faaliyet kald›raç
yönetiminde firman›n
faaliyet kâr seviyesi ile sabit
faaliyet maliyetlerinin
seviyesine özen
göstermelidir.
fiekil 7.6
Faaliyet Kald›rac›
Finansal Kald›raç
Sat›fllar..............................................
Eksi: Sat›lan Mallar Maliyeti.............
Brüt Kar Miktar›.............................
Eksi: Faaliyet Giderleri.....................
Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç........
Eksi: Finansman Giderleri...............
Vergi Öncesi Kazanç.....................
Eksi: Vergi..........................................
Vergi Sonras› Net Kar...................
Hisse Bafl›na Kazanç (HBK)
Toplam Kald›raç
Faaliyet Kald›rac› Derecesi
Sabit faaliyet giderlerinden kaynaklanan faaliyet kald›rac›n›n rakamsal ölçümüne
faaliyet kald›raç derecesi denir. Bir iflletmenin faaliyet kald›rac›n›n büyüklü¤ünü
do¤rudan belirlemede kullan›lan ikinci temel gösterge olan faaliyet kald›rac› derecesi, sat›fllardaki yüzdelik de¤iflmenin faaliyet kâr›nda (vergi ve faizden önceki
karda) yüzde olarak ne kadar de¤iflmeye yol açt›¤›n› belirlemeye yönelik önemli
bir iflletme riski göstergesidir. Bir iflletmenin gelecekteki faaliyet kâr›n›n tahminindeki belirsizlik derecesi olarak tan›mlanan iflletme riski, en iyi biçimde faaliyet kald›rac› derecesi ile belirlenebilir. Çünkü faaliyet kald›rac› derecesi faaliyet kâr›n› sabit giderlerin büyüklü¤ü ile do¤rudan iliflkilendirir ve yüksekli¤i iflletme riskinin
fazla oldu¤unu ifade eder. Firman›n Faaliyet Kald›raç Derecesini k›sa yoldan afla¤›daki eflitlik yard›m›yla hesaplayabiliriz. fiöyle ki;
Gelir Tablosu ve
Firma Kald›raç
‹liflkisi
HBK=Vergi Sonras›
Net Kar/Hisse
Senedi Say›s›
176
FALKD = Faiz ve Vergi Önceki Kazançtaki Oransal De¤iflim/Sat›fllardaki
Oransal De¤iflim.
E¤er iflletmenin belli bir sat›fl ve üretim seviyesindeki faaliyet kald›raç derecesini hesaplamak istersek konuya biraz daha farkl› yaklaflmam›z gerekir. Bir iflletmenin sabit giderlerinin büyüklü¤ünü belirten faaliyet kald›rac› derecesi, esas itibar›yla, belli bir üretim düzeyindeki sabit giderlerden önceki kâr›n, sabit giderlerden sonraki kâra olan oran›d›r. Baflka bir ifade ile faaliyet kald›rac› derecesi:
FALKD = (Sabit Giderlerden Önceki Kâr)/(Sabit Giderlerden Sonraki Kâr)
biçiminde hesaplanan bir orand›r.
Sabit Giderlerden Önceki Kâr = Q × (BSF - BDM)
olarak ifade edilebilir. Çünkü sat›fl gelirinden (Q × BSF) yaln›zca toplam de¤iflken giderler (Q × BDM) ç›kar›lmaktad›r. E¤er bu kalan miktardan sabit giderler ç›kar›l›rsa,
Sabit Giderlerden Sonraki Kâr = [Q × (BSF - BDM)] - TSM
biçiminde hesaplanacakt›r. Sabit giderlerden sonraki kâr ayn› zamanda faiz ve vergiden önceki kârd›r. Yani;
FVÖK = [Q × (BSF - BDM)] - TSM
biçiminde de ifade edilebilir.
Böylece faaliyet kald›rac› derecesi sabit giderlerden önceki kâr›n sabit giderlerden sonraki kâra (ya da FVÖK’e) oran› olarak;
FALKD= [Q × (BSF - BDM)]/[Q × (BSF-BDM) -TSM]
biçiminde formüle edilir.
Burada:
FALKD : Faaliyet kald›rac› derecesini,
Q
: Faaliyet kald›rac› derecesinin hesapland›¤› belli sat›fl miktar›n›,
BSF
: Birim sat›fl fiyat›n›,
BDM : Birim de¤iflken maliyeti,
TSM
: Toplam sabit giderlerini temsil etmektedir.
E¤er yukar›daki verilen formülün parantez içindeki ifadeleri aç›l›r ve
(Q × BSF) = toplam sat›fl geliri,
(Q × BDM) = toplam de¤iflken giderler,
oldu¤u göz önüne al›n›rsa faaliyet kald›rac› derecesi daha aç›k bir biçimde afla¤›daki gibi de hesaplanabilir:
FALKD =
Satış Geliri − Toplam Değişken Maliyetler
Satış Geliri − Toplam Değişken Maliyetler − Sabit Giderler
Yukar›daki formüllerden de anlafl›laca¤› gibi, bir iflletmenin faaliyet kald›rac›
derecesi iflletmenin sabit giderlerinin büyüklü¤üne önemli ölçüde ba¤l›d›r. O hâlde denilebilir ki bir iflletmenin sabit giderleri yükseldikçe, di¤er de¤iflkenler sabit
kalmak koflulu ile faaliyet kald›rac› derecesi büyüyecek ve böylece iflletme riski de
artm›fl olacakt›r.
177
fiimdi bu bilgiler çerçevesinde varsayal›m ki bir iflletmede belli bir zamanda
üretim ile ilgili olarak afla¤›daki bilgiler verilmektedir:
Q
BSF
BDM
TSM
=
=
=
=
18.000 Birim
T50
T30
T280.000
Bu verilere göre bu sat›fl düzeyinde faaliyet kald›rac› derecesi;
FALKD = [18.000 (T50 - T30)]/[(18.000 (T50 - T30)) - T280.000]
FALKD = 360.000/80.000
FALKD = 4,5
olarak hesaplanacakt›r.
Bunun anlam›, iflletmenin sat›fllar›nda %1’lik bir de¤iflme, iflletmenin faiz ve
vergi öncesi kâr›nda %4,5’lik bir de¤iflme meydana getirecek demektir. Baflka bir
ifade ile sat›fllardaki bir de¤iflme, faiz ve vergi öncesi kârda 4,5 kat› oran›nda bir
de¤iflmeye neden olmaktad›r. Örne¤in, sat›fllar %10 düflerse faiz ve vergi öncesi
kâr %45 düflecek demektir. Buna karfl›l›k sat›fllar %10 artarsa faiz ve vergi öncesi
kâr %45 artacakt›r. O hâlde bir iflletmede faaliyet kald›rac› derecesinin yüksekli¤i,
iflletme riskinin büyük olaca¤›n› gösterecektir. Çünkü de¤iflme büyük oranda olmaktad›r. Yukar›da verilen formülde de görüldü¤ü gibi, teorik olarak faaliyet kald›rac› derecesi 1 de¤erinden bafllar (yani sabit giderlerin olmamas› ya da s›f›r olmas› durumu) ve sonsuza (sabit giderlerin faaliyet kâr›n› tüketmesi ya da payday›
s›f›r yapmas› durumu) kadar uzanarak de¤er alabilir. Bu nedenle faaliyet kald›rac›
derecesi 1’e yaklaflt›kça sabit giderlerin yüksekli¤inden kaynaklanan iflletme riski
azalacakt›r (Sar›aslan ve Erol 2009, s. 230-236).
Finansal Risk ve Finansal Kald›raç
Yukar›da sermaye maliyeti bölümünde örnekleri ile aç›kland›¤› gibi, yabanc› kaynak ya da borç kullanma, vergi etkisi nedeniyle a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyetini azaltmaktad›r. Dolay›s›yla kullan›lan borç oran› artt›kça, di¤er koflullar›n ayn›
kald›¤› varsay›l›rsa iflletmenin ortalama sermaye maliyeti azalacak ve borç maliyeti iflletmenin ortalama kârl›l›k oran›ndan düflük oldu¤u sürece hissedarlar›n kârlar›
da artacakt›r. Çünkü iflletme baflkas›n›n paras›n› (borç) kullanarak para kazanmakta ve büyümektedir. Örne¤in, toplam varl›klar›n›n (aktiflerinin) %40’›n› borç kullanarak finanse eden, yani sermaye yap›s› içinde %40 borç olan bir iflletmenin finansal kald›raç oran› %40’d›r denilir.
Bu kapsamda, finansal kald›raç, bir iflletmenin toplam sermaye yap›s› içindeki
yabanc› kaynaklar›n (toplam borçlar/toplam aktifler) oran›n› ifade etmektedir.
‹flletmenin toplam sermaye yap›s› içindeki yabanc› kaynaklar›n (toplam
borçlar/toplam
SIRA S‹ZDE
aktifler) oran› olarak formüle edilen finansal kald›raç oran› baflka flekilde de ifade edilebilir mi?
‹flletmenin hissedarlar› yani
sahipleri, baflkas›n›n
deste¤i ile ya da
literatürdeki genel ad› ile
finansal kald›raç kullanarak
kârlar›n› artt›rmaktad›rlar.
3
Kald›raç kullanma esas olarak, baflkas›n›n paras›n› (borç) kullanarak para kaO R U ettirme duzanma demektir. Ancak finansal kald›raç ya da borç kullanmay› Sdevam
rumu, belli bir borç oran›ndan sonra dezavantajl› bir durum da yaratacakt›r. Çünkü artan borç maliyetine ra¤men iflletme borç maliyetinden daha fazla kâr ederek
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
178
faaliyetini sürdürse bile, yüksek oranda borçlu olan iflletmeler sabit bir faiz ödeme
yükümlülü¤ü alt›na girecekleri için piyasa koflullar›n›n olumsuz yönde de¤iflmesi
ve sat›fllar›n azalmas› durumunda faaliyetini sürdürememe ya da tasfiye riski ile
karfl› karfl›ya kalabilecektir. Dolay›s›yla artan borç ya da finansal kald›raç oran›, iflletmenin borç anapara ve faiz yükümlülüklerini geri ödeyememe riskini ifade eden
finansal riskini art›racakt›r. O hâlde, kald›raç kullan›m›n›n hissedarlar›n kâr› (hisse
bafl›na kazanç) üzerindeki etkisi ile neden oldu¤u finansal riskin büyüklü¤ünün
aç›k olarak, afla¤›da maddeler biçiminde ayr› ayr› verildi¤i gibi analiz edilmesi ve
bilinmesi gerekir.
Firman›n finansal kald›rac›, kullan›lan borcun firma sermaye yap›s›nda yaratt›¤› sabit finansal giderlerden kaynaklan›r. Finansal kald›rac›n rakamsal ölçümlemesine finansal kald›raç derecesi denir. Finansal Kald›raç Derecesi (FKD) afla¤›daki
eflitlikle ifade edilir ve ölçülür. fiöyle ki;
FKD= Hisse Bafl›na Kazançtaki Oransal De¤iflim/Faiz ve Vergi Öncesi Kazançtaki Oransal De¤iflim
Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç seviyesine göre Finansal Kald›raç Derecesini afla¤›daki formülle de hesaplayabiliriz.
FKD= Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç/(FVÖK - Finansman Giderleri)
Varsayal›m ki, firmam›z›n FVÖK= T100.000, Finansman Giderleri = T20.000,
Vergi Oran› = 0,40 d›r. Bu durumda firmam›z›n Finansal Kald›raç Derecesi 1,25 dir.
fiöyle ki,
FDK= T100.000/(T100.000 - T20.000) = 1,25 dir.
Bu durumda FVÖK’daki %1’lik art›fl firman›n hisse bafl›na kazanc›nda %1,25’lik
bir art›fl sa¤layacakt›r veya tersi olacakt›r.
Finansal Kald›raç ‹le Hisse Bafl›na Kazanç ‹liflkisi
Borç ya da kald›raç kullanman›n hissedarlar›n kâr›nda sa¤lad›¤› art›fla karfl›l›k iflletmenin finansal riskini artt›rma durumu, yani kâr ve risk ikilemi, afla¤›daki örnekle
daha iyi aç›klanabilir. Varsayal›m ki sermayesi 10.000 adet paya (hisse senedine)
bölünmüfl ve borç kullanmayan ABC iflletmesinin sermaye yap›s› afla¤›daki gibidir:
Toplam Aktifler
Öz Sermaye
Borçlar
Hisse Senedi Say›s›
:
:
:
:
T50.000
T50.000
0.0
10.000 Adet
fiimdi yine varsayal›m ki büyümek isteyen bu iflletme, mevcut T50.000 sermayesine ek olarak T50.000’ye daha ihtiyaç duymaktad›r. Bu kayna¤› sa¤lamak için
iflletme üç farkl› sermaye yap›s› düflünmektedir.
a) ‹htiyaç duyulan T50.000 kayna¤›n tamam›n› sermaye art›fl›na giderek, defter
de¤eri (T50.000 Aktif/10.000 Adet Hisse Senedi) = T5 olan hisse senetlerinden 10.000 adet yeni hisse senedi ç›kartarak ve mevcut ortaklardan rüçhan
haklar›n› kullanarak sat›n almalar›n› sa¤lamak suretiyle finanse etmek. Böylece hisse senedi say›s› 20.000 adet olmakta ve iflletmenin sermaye yap›s›
içinde borç oran› yine s›f›r olmaktad›r.
179
b) ‹htiyaç duyulan T50.000 kayna¤›n yar›s›n›, yani T25.000’sini mevcut ortaklardan yukar›daki gibi 5.000 adet yeni hisse ile karfl›lamak (5.000 adet × T5
= 25.000) ve di¤er T25.000’yi de %25 faiz ile borç alarak finanse etmek. Böylece bu seçenekte hisse senedi say›s›, mevcut olanlar ile birlikte 15.000
(10.000 + 5.000) adet olmakta ve toplam sermaye yap›s› içinde borç oran›
da (25.000/100.000) = %25 olmaktad›r.
c. T50.000 kayna¤›n hepsini %25 faiz ile borç alarak finanse etmek. Bu durumda da iflletmenin toplam sermaye yap›s› içinde borç oran›
(50.000/100.000) %50 olmakta ve hisse senedi say›s› eskisi gibi 10.000 adet
olarak kalmaktad›r.
Özet olarak üç sermaye yap›s› seçene¤ine göre finansal kald›raç kullan›m oranlar› ve hisse senedi say›lar› afla¤›daki gibi olacakt›r:
Finansal Kald›raç Oranlar›
Toplam Aktifler (A)
Borç (B)
Öz Sermaye (O)
Hisse Senedi Say›s› (HS)
%0
% 25
%50
T100.000
T100.000
T100.000
0
T25.000
50.000
T100.000
T75.000
50.000
20.000
T15.000
10.000
‹flletme, ihtiyaç duyulan kayna¤› yukar›da belirtilen seçenekler çerçevesinde finanse etmeyi planlarken ekonomik ortamdaki tahmini durum olas›l›klar›na göre
(%20 kötü, %60 normal ve %20 iyi), faiz ve vergi öncesi kârlar›n her ekonomik durum için s›ras› ile (- T15.000) (yani zarar), T30.000 ve T50.000 olarak afla¤›daki tabloda verildi¤i gibi olaca¤›n› öngörmektedir.
Ekonomik
Durum
Kötü %20
Kald›raç
Oran›
%0
Faiz
Brüt Kâr
Vergi (%20)
Net Kâr
Hisse Bafl›na Kâr (HBK)
%25
Faiz (%25 × 25.000)
Brüt Kâr
Vergi (%20)
Net Kâr
%50
Faiz (%25 × 50.000)
Brüt Kâr
Vergi (%20)
Net Kâr
Ekonomik
Durum
Normal %60
Ekonomik
Durum
‹yi %20
(- 15.000)
0.0
(- 15.000)
0.0
(- 15.000)
20.000
30.000
0.0
30.000
6.000
24.000
20.000
50.000
0.0
50.000
10.000
40.000
20.000
(- 0.75)
1.2
2.0
(- 15.000)
6.250
(- 21.250)
0.0
(- 21.250)
15.000
30.000
6.250
23.750
4.750
19.000
15.000
50.000
6.250
43.750
8.750
35.000
15.000
(- 1.42)
1.27
2.33
(- 15.000)
12.500
(- 27.500)
0.0
(- 27.500)
10.000
30.000
12.500
17.500
3.500
14.000
10.000
50.000
12.500
37.500
7.500
30.000
10.000
(- 2.75)
1.4
3.0
Tablo 7.6
Finansal Kald›rac›n
Hisse Bafl›na Kâra
Etkisi
180
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Tabloda da görüldü¤ü gibi, hangi ekonomik durum gerçekleflirse gerçekleflsin
kald›raç oran› artt›kça hisse bafl›na kâr (zarar) daha fazla artmaktad›r. Ayr›ca finansal kald›raç oran› art›kça, ekonomik durum senaryolar›na göre hisse bafl›na kâr de¤iflimi de daha fazla olmaktad›r.
Bu arada ayr›ca belirtilmelidir ki borç ya da kald›raç kullan›m›n›n hisse bafl›na
kâr üzerindeki art›fl etkisi belli bir kâr düzeyi ya da kârl›l›k noktas›ndan sonra ortaya ç›kacakt›r. Çünkü iflletme belli bir düzeyde kâr edemiyorsa kullan›lacak borç,
riski artt›raca¤› gibi ödenememe durumunda iflletmenin varl›¤›n› tehdit eder ve tasSIRA S‹ZDE
fiyesine neden
olur. ‹flte bir iflletmenin borcun kald›raç etkisinden yararlanmas›n›n
bafllang›ç noktas›, borç ya da öz kaynak kullan›m›na bak›lmaks›z›n hisse bafl›na
kâr›n ayn› oldu¤u sat›fl ya da faiz ve vergi öncesi kâr düzeyidir. Hisse bafl›na kâr›
eflit yapan ve dolay›s›yla sermaye yap›s›na karar verenin borç ya da öz kaynak
(hisse senedi) kullan›m› konusunda karars›z oldu¤u bu sat›fl ya da kârl›l›k s›n›r›na
S O R U ad› verilmektedir.
kay›ts›zl›k noktas›
Kay›ts›zl›k noktas›nda
D ‹ K K A T iflletme, borç ya da öz sermaye seçeneklerinden hangisini kullan›rsa kullans›n, hisse bafl›na kâr ayn›d›r. Bu kay›ts›zl›k noktas›ndan sonra sat›fl ve kârdaki
art›fllar›n hisse bafl›na kâr› art›rma etkisi fazlalaflacakt›r ve iflletmenin borç kullanmas›
SIRA S‹ZDE
beklenecektir.
N N
Finansal
Kald›raç Kavram› ve Sermaye Yap›s›
AMAÇLARIMIZ
Oluflumundaki Etkisi
‹flletmenin toplam varl›k verimlilik (kârl›l›k) oran›n›n borçlanma maliyetinin üstünK ‹ iflletmenin
T A P
de oluflmas›,
borç/özsermaye oran›n›n artmas›na yol açar. ‹flletmenin
sermaye yap›s›ndaki borçlanman›n artt›r›lmas›, iflletme özsermaye verimlili¤ini art›r›r. Daha önce belirtildi¤i gibi, iflletmenin özsermaye verimlilik oran›n›n artmas›na olanakT Everen
iliflkisi, iflletmenin Finansal Kald›raç’›n› ifade
L E V ‹ Z Yborç/özsermaye
ON
eder. Borç/özsermaye ve finansal kald›raç iliflkisini ve özsermaye verimlik oran›n›
afla¤›daki gibi ifade edebiliriz.
‹ N T E R NVerimlilik
ET
Özsermaye
Oran› (ÖSVO) = [Top. Aktif Verimlilik Oran›
(TAVO) + (TAVO - Borç Net Maliyeti) × (Borç/Özsermaye)]
Yukar›daki formüle göre, finansal kald›rac›n artmas›, iflletmenin faaliyet kâr›n›
ve aktif verimlilik oran›n› art›r›r. Dolay›s›yla artan faaliyet kâr› ve aktif verimlilik
oran›, iflletme özsermaye verimlilik oran›n›n büyümesine neden olur. ‹flletmenin
verimlilik art›fllar› karfl›l›ks›z veya risksiz de¤ildir; yani iflletmenin kârl›l›k ve verimSIRA paralel
S‹ZDE olarak iflletmenin finansal riskinin de artt›¤›n› gözlemleriz.
lilik art›fllar›na
‹flletme, finansal kald›rac›n› yükseltti¤i sürede finansal riskini de artt›r›r. Artan finansal risk,D Üfirma
ödeme riskini artt›rabilir. Ancak iflletme kârl› ve nakit yaratabilen
fi Ü N E L ‹ M
bir kapasiteye sahipse finansal kald›rac›n verimlilik artt›r›c› etkisi, risk artt›r›c› etkisinden daha yüksek olacakt›r. Bu durumda firma, yüksek finansal kald›raçla çal›flO R U
may› tercih Seder.
Ekonomik veDfinansal
‹ K K A T kriz döneminde iflletme yüksek finansal kald›raçtan kaç›nmal›d›r.
Çünkü kriz döneminde yüksek finansal kald›raçl› firmalar borç ödemede zor durumda kalabilirler. SIRA S‹ZDE
N N
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
181
Finansal Kald›raç ve Özsermaye Verimlilik ‹liflkisi
Finansal kald›rac›n iflletmenin özsermaye verimlili¤ine etkisini daha farkl› flekilde
görebilmek için, iflletmenin net kâr terimini açarak afla¤›daki eflitli¤imizdeki gibi
gösterebiliriz.
NET KÂR
NET KÂR
= (FA‹Z VE VERG‹ ÖNCES‹ KÂR - F‹NANSMAN G‹DERLER‹) ×
(1-VERG‹ ORANI)
= (FVÖK - ‹ × B) (1 - T)
Eflitlikteki;
FVÖK
‹
B
T
=
=
=
=
FA‹Z VE VERG‹ ÖNCES‹ KAZANÇ
NOM‹NAL FA‹Z ORANI
‹fiLETMEN‹N FA‹ZL‹ TOPLAM BORCU
VERG‹ ORANI
Yukar›daki eflitli¤i de kullanarak daha önce belirledi¤imiz Özsermaye Verimlilik Oran›n› afla¤›daki eflitlikle ifade edebiliriz.
ÖSVO
= (FVÖK -‹ × B)(1 - T)/TOPLAM VARLIK = FVÖK (1-T)/TV - ‹ × B(1 - T)/TV
veya
ÖSVO
ÖSVO
= f × (BORÇ + ÖZSERMAYE/(ÖZSERMAYE - i × (B/ÖS))
= f + (f - i) × B/ÖS
Eflitlikte baz› de¤ifliklikler yaparak afla¤›daki gibi yeniden yazabiliriz:
ÖSVO
ÖSVO
f
f
i
FVÖK (1- T)/TV +(FVÖK (1 - T)/TV - ‹ (1 - T)) × B/ÖS
f + (f -i) B/ÖS
Faaliyet kazanç verimlilik oran›d›r.
FA‹Z VE VERG‹ ÖNCES‹ KAZANÇ (1 - VERG‹ ORANI)/TOP
LAM VARLIKLAR
= Vergi sonras› d›fl kaynak (borç) maliyetidir = ‹ (1 - T)
=
=
=
=
Yukar›daki eflitlikte, yabanc› kaynak net maliyetin (“i”nin), faaliyet kazanç verimlilik oran›ndan az olmas› durumunda, yani “f”nin “i”den büyük olmas› durumunda, finansal kald›raç (B/ÖS) art›fl›na paralel olarak özsermaye verimlilik oran›
da artacakt›r. Durumun tersi olmas›, yani “f”nin “i”den küçük olmas›, iflletmenin
özsermaye verimlilik oran›n› olumsuz flekilde etkileyecektir. Böyle bir durumda iflletmenin borçlanmas› iflletme kaynaklar›n›n tükenmesine, yani iflletme kaynaklar›n› yabanc› kaynak faizlerinin ödenmesinde kullan›lmas›na neden olur. Burada kritik nokta, d›fl kaynak getiri oran›n›n, d›fl kaynak maliyet oran›ndan az olmas›d›r.
Basit bir ifade ile borçlanman›n getirisi maliyetinden düflük olmaktad›r. Bu tür sürekli politikalar iflletmenin özsermaye verimlilik oran›n› olumsuz etkileyerek, iflletmeyi finansal strese iter. Hatta sonuçta iflletmenin iflas etmesine bile neden olabilir. Borçlanman›n iflletmeye getirmifl oldu¤u bu yük, finansal risk olarak ifade edilebilir. Bir iflletmenin finansal kald›raç riski, yani borçlanman›n iflletme kazanc›
üzerinde yapt›¤› olumsuz etki, kazançta belirsizlik oran›n› art›r›r.
‹flletmenin finansal kald›raç
riskini, toplam varl›k
verimlilik oran›n›n standart
sapmas› ile özsermaye
verimlilik oran› standart
sapmas› aras›ndaki fark
olarak tan›mlar›z.
182
Finansal Kald›rac›n Özsermaye Verimlilik Oran› Üzerine
Etkisinin Grafiksel Analizi
Matematiksel olarak tart›flt›¤›m›z finansal kald›rac›n iflletme özsermayesi üzerine
etkisini daha aç›k olarak afla¤›daki flekilde modelimizde görebiliriz. Afla¤›daki fiekil 7.7’de görüldü¤ü gibi, iflletmenin normal da¤›l›m e¤risi, iflletmenin kald›raç
miktar›n›n artmas› ile genifllemekte ve iflletmenin finansal riskini ve iflas olas›l›¤›n›
art›rmaktad›r. fiekil 7.7’deki A bölümünde faaliyet gösteren iflletme, s›f›r kald›raç
miktar›nda iflletmenin özkaynaklar›ndan hiçbir kazanç elde edemiyorsa özsermaye verimlilik oran› s›f›r olacakt›r. ‹flletmenin özsermaye verimlili¤inin s›f›r olmas›
hâlinde finansal kald›rac› s›f›r olsa bile finansal riski de s›f›r olacakt›r. Ancak iflletme özkaynaklar›ndan bir gelir elde edebiliyorsa iflletme özsermaye verimlilik do¤rusu üzerindeki herhangi bir noktadaki özsermaye verimlili¤ine sahip olabilir. ‹flletme, verimlilik oran›n› art›rmak için kald›raç art›fl›na baflvurursa iflletme dört sahada da flekildeki gibi yatay do¤rular üzerinde hareket edebilir. E¤er iflletme, kald›raç etkisi ile faiz ve vergi öncesi kazanc›nda borçlanma oran›n›n üzerinde gelir
elde edebiliyorsa iflletme birinci do¤ru üzerinde hareket ederek verimlilik art›fl›
sa¤layacakt›r. E¤er iflletme kald›raç art›fl›na paralel faiz ve vergi öncesi kâr art›fl›
sa¤layamazsa üçüncü do¤ru üzerinde olabilir. ‹flletmenin net borç maliyeti, faaliyet verimlilik oran›ndan büyükse, yani iflletme borçlanmas›na ra¤men faiz ve vergi öncesi kazanc›nda bir art›fl sa¤layam›yorsa hatta azalma ile karfl› karfl›ya kal›yorsa dördüncü do¤ru üzerinde hareket ederek yavafl yavafl stresli olan “C” sahas›na
do¤ru yol alabilir.
fiekil 7.7
Beklenen Verimlilik
ve Finansal Risk
‹liflkisi
ÖSVO
fvök
GÖNENÇ
(refah)
fvök
%20
BEKLENEN-NORMAL
%10
fvök
%0.0
fvök
STRES
%-10
A
B
1
2
D fvök
C
3
4
BORÇ/ÖZSERMAYE
Bu tür iflletmeler, finansal streslerini k›sa sürede çözemezlerse iflas edebilirler.
‹flletme kendisini bu sahadan yukar›ya do¤ru çekmek isterse iki alternatife sahiptir. Birincisi, faiz ve vergi öncesi kazanc›n› artt›rmakt›r. Bunu yapamazsa iflletmenin ikinci alternatifi, sermaye yap›s›nda de¤ifliklik yapmakt›r. ‹flletme, kaynak yap›s›ndaki borçlanmay› azalt›p özsermaye art›r›m›na gitmelidir.
Finansman Kararlar›nda Dikkat Edilmesi Gereken Konular
Ana hatlar› ile aç›klad›¤›m›z finansman kararlar›nda dikkat edilecek unsurlar› afla¤›daki genel hususlarla birlefltiren bir iflletme, faaliyetlerini do¤ru bir finansman
ekseni üzerinde yürütebilir. Bir flirketin finansal aç›dan sa¤laml›¤›, o flirketin stratejik hedefleri ve iflletme politikalar› ile sermaye artt›rabilme kabiliyeti aras›ndaki
uyuma ba¤l›d›r. Bunu baflarabilmek için nas›l bir borçlanma ve özkaynak finansman politikas› izlenmelidir (Erol, 2001, s. 323)? Çözüme, yukar›da tart›fl›lan noktalar dikkate al›nd›ktan sonra afla¤›daki sorular› sorarak ulaflabiliriz. (1) ‹flletmenin
gerçek finansman ihtiyaçlar› nedir? Önümüzdeki 3-5 y›l içinde iflletme ürün-pazar
stratejilerini devam ettirmek için ne kadar ek fon sa¤lamal›d›r? Ne kadar sürede bu
ihtiyaca cevap verilecektir? Büyük f›rsat maliyetleri ile karfl› karfl›ya kalmaks›z›n bir
erteleme söz konusu olabilir mi? (2) Bu finansman›n nakit para, sabit ve de¤iflken
oranlar veya ön ödeme koflullar› vb. aç›lardan ne gibi özellikleri vard›r? Al›nan finansman karar›n›n gelecekteki olas› etkileri, alternatif senaryolar ayr› ayr› gözden
geçirilmelidir. (3) fiirket, ihtiyac› olan finansman için sermaye piyasas›n›n hangi
bölümlerini kullanacakt›r? Para piyasalar›n› m› sermaye piyasalar›n› m› k›sa vadeli
mi uzun vadeli finansman enstrümanlar›n› m› kullanmal›d›r? (4) Fon sa¤layanlar,
borç verirken hangi kriterlere bak›yorlar? Borç verenin özelliklerine göre büyük
farkl›l›klar gösteren bu kriterler, flirketin hedef sermaye yap›s›na iliflkin yol gösterecektir. Bu yap› içindeki borçlanma seviyesi, flirketler aras›nda endüstri, yönetim
kalitesi, sat›fllardaki de¤iflkenlik, rekabet durumu, kârl›l›k vb. nedenlerden dolay›
farkl›l›klar gösterir. Örne¤in, yüksek iflletme ve rekabet riski bulunan flirketler, bunu düflük finansal risk ile telafi etmeye çal›flmal›d›r. Bunun tersi bir durumda, yani düflük iflletme ve rekabet riski bulunan flirketler daha rahat borçlanabilirler. (5)
fiirket, iyi ve kötü zamanda, proforma finansal raporlar›nda belirtildi¤i gibi borç
sözleflmesine uyabilecek midir? (6) Zor dönemler de dahil olmak üzere, flirketin
borçlanma politikalar› sermayenin stratejik aç›dan önemli bütün programlar›na uygun ak›fl› sa¤layacak m›d›r? Ne tür zorluklara karfl› yönetim kendisini daha fazla
korumaya alacakt›r? Kötü zamanlarda flirket ve rakipleri nas›l bir tutum izleyecektir? Daha da önemlisi, bu tip durumlarda flirket ne kadar ek sermayeye ihtiyaç duyacakt›r? fiirketin hedef sermaye kaynaklar› nas›l bir tepki verecektir? (7) fiirket, hedef sermaye yap›s›n› oluflturursa rekabet yönünden zay›f düfler mi? Bu tehlike, de¤iflik flekillerde ortaya ç›kabilir: fiirketin finansal aç›dan zor durumda oldu¤unu gören rakibin sald›r›s›; yönetimin muhafazakâr iflletme ve yat›r›m politikalar› benimsemesi (flirketin uzun dönemdeki rekabet konumuna zarar verecek politikalar) veya zor dönemde stratejik aç›dan önem tafl›yan programlara kaynak bulunamamas›
ve dolay›s›yla konumun finans sa¤layabilen rakiplere kapt›r›lmas›, iflletme kazanc›n› uzun dönemde olumsuz etkiler. (8) Yeni borçlanma politikas› tahvil sahiplerini ve hisse bafl›na kazanç, hisse bafl›na temettü ve piyasa de¤eri aç›lar›ndan hissedar› nas›l etkiler? (9) Yeni borçlanma politikas› uygulanabilir mi? Önümüzdeki
befl y›l içinde gerekli olan sermaye, hedef sermaye yap›s›na uygun bir flekilde
artt›r›labilir mi? Yönetim, sermayeyi bu flekilde artt›rmaya taraftar m›? De¤ilse yönetim, ürün-pazar stratejilerini veya temettü politikas›n› de¤ifltirmeye haz›r m›?
183
184
Özet
N
A M A Ç
1
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
‹flletmelerin sermaye yap›lar›n› etkileceyek kararlar›n al›nmas›n› etkileyecek faktörlerinneler oldu¤unu aç›klamak.
Firmalar›n sermaye yap›s› kararlar›n›n al›nmas›nda afla¤›daki faktörlerin gözönünde bulundurulmas› gerekir:
Sat›fllar›n ‹stikrar›: Sat›fllar› istikrar›l olan iflletmeler daha çok borç kullanabilirler.
Aktif Yap›s›: Aktifleri teminat gösterilmeye uygun olan iflletmelerin borç kullanma imkanlar›
daha fazlad›r.
Faaliyet Kald›rac›: Faaliyet kald›rac› yüksek olan iflletmelerin borç kullanma imkanlar› daha s›n›rl›d›r.
Büyüme Oran›: Daha h›zl› büyüyen firmalar›n
daha fazla borç kullanmalar› beklenir.
Kârl›l›k: Yat›r›m kârl›l›¤› yüksek olan iflletmelerin göreceli olarak daha az borç kulland›klar›
gözlenmektedir. Çünkü kârl› olduklar› için da¤›t›lmayan kârlar› birikmektedir.
Vergi: Borç kullanman›n vergi avantaj› ne kadar
yüksek ise borç kullanma iste¤i o kadar artar.
Kontrol: Hisse senedi ihrac› ile yönetim kontrolünü kaybetme s›n›r›na gelen firmalar borç kullanmay› tercih edeceklerdir.
Yönetimin Tavr›: Farkl› sermaye yap›lar›n›n yararlar› konusunda aç›k bir bilgi yoksa sermaye
yap›s›n›n seçiminde yönetimini tavr› önemli olacakt›r. Borç konusunda tutucu olan yönetimler
borç kullanmaktan kaç›n›rlar.
Borç Verenlerin Tavr›: Bir iflletme borç vereceklerin tavr›na göre borç aray›fl›na girer. E¤er borç
bulaca¤›na inanm›yorsa giriflimde bulunmaz. Bunun yerine özsermaye imkanlar›n› zorlar.
Piyasa Koflullar›: Bir firman›n hedefledi¤i sermaye yap›s› bileflimine ulaflmas›, finansal piyasalar›n koflullar›na ba¤l›d›r. Borç bulma ya da menkul k›ymet ihrac›na imkan sa¤lamayan piyasa koflullar›nda sermaye yap›s›, çok dar bir çercevede
özel imkanlarla belirlenir.
‹flletmenin ‹çsel Koflullar›: Çeflitli içsel nedenlerle
iflletmeler borç ya da özkaynak (yeni hisse senedi ihrac›) kullan›m›n› tercih edeceklerdir. Örne¤in, araflt›rma ve gelifltirme çal›flmalar› sonucu
baflar›l› olaca¤› kesin olan bir rünü piyasaya sunacak bir iflletme aratacak kâr›n› yeni ortaklarla
bölüflmek yerine finansman ihtiyac›n› borçlanmayla gidermeye çal›flacakt›r.
• Finansal Esnekli: Baz› firmalar çeflitli ortamlarda
ortaya ç›kabilecek finansman ihtayaçlar›n›n karfl›lanabilmesi için bir rezerv borçlanma kaasitesi
muhafaza etmek isterler. Yani zaman› geldi¤inde
kullanmak amac› ile borçlanma kapasitelerini
muhafaza ederler ve bu nedenle borçlar›n› artt›rmak istemezler. Bu durum özellikle ekonomide
finansal darbo¤azlar›n beklendi¤i ortamlarda
yayg›n bir uygulam imkan› bulur.
N
A M A Ç
2
•
•
•
•
N
A M A Ç
3
N
A M A Ç
4
Sermaye kararlar›n› analize yönelik teorik yaklafl›mlar› tan›mlamak.
‹flletmelerin sermaye kararlar›n› analize yönelik
literatürde dört temel yaklafl›m bulunmaktad›r.
Bunlar› afla¤›daki gibi s›ralayabiliriz:
Net Gelir Yaklafl›m›
Net Faaliyet Geliri Yaklafl›m›
Geleneksel Yaklafl›m
Modigliani-Miller Yaklafl›m›
Sermaye-finansman kararlar›nda hisse bafl›na
etkinin analizi ve sermaye karar›n› aç›klamak.
‹flletmelerde, özellikle halka aç›k anonim flirketlerin finansman kararlar›nda temel karar göstergesi “Hisse Bafl›na Kazanç”t›r. Finansman karar›
sonras› flirketin hisse bafl›na kazanc›nda pozitif
bir de¤iflim olmas› durumunda, finansman karar›n›n do¤ru al›nd›¤› kabul edilir. ‹flletmenin Hisse Bafl›na Kazanç Baflabafl Noktas›n› afla¤›daki
formülleri kullanarak hesaplar›z.
HBK = (Sat›fllar - Sabit Masraflar - De¤iflken Masraflar) - (Finansman Giderleri)(1-Vergi Oran›) /
‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s›
HBK = Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç - Finansman
Giderleri) × (1 - Vergi Oran›) / ‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s›
Finansal kald›raç ve sermaye yap›s› oluflumundaki etkisini aç›klamak.
Firma kald›raç kavram›n›, flirket sabit masraflar›n›n flirketin hisse bafl›na kazanc› üzerine etkisi
olarak tan›mlayabiliriz. ‹flletmenin hissedarlar›
baflkas›n›n deste¤i ile yani finansal kald›raç kullanarak kârlar›n› artt›rmaktad›rlar. Bu kapsawmda, finansal kald›raç, bir iflletmenin toplam sermaye yap›s› içindeki yabanc› kaynaklar›n (top-
lam borçlar / toplam aktifler) oran›n› ifade etmektedir. Kald›raç kullanma esas olarak, baflkas›n›n paras›n› (borç) kullanarak para kazanma
demektir. Ancak finansal kald›raç ya da borç kullanmay› devam ettirme durumu, belli bir borç
oran›ndan sonra dezavantajl› bir durum da yaratacakt›r. Çünkü artan borç maliyetinden daha fazla kâr ederek faaliyetini sürdürse bile, yüksek
oranda borçlu olan iflletmeler sabit bir faiz ödeme yükümlülü¤ü alt›na girecekleri için piyasa
koflullar›n›n olumsuz yönde de¤iflmesi ve sat›fllar›n azalmas› durumunda faaliyetini sürdürememe ya da tasfiye riski ile karfl› karfl›ya kalabilecektir. Borç/özsermaye ve finansal kald›raç iliflkisini ve özsermaye verimlik oran›n› afla¤›daki
gibi ifade edebiliriz.
Özsermaye Verimlilik Oran› (ÖSVO) = [Top. Aktif Verimlilik Oran› (TAVO) + (TAVO - Borç Net
Maliyeti) × (Borç/Özsermaye)]
185
186
1. ‹flletmenin ihtiyaç duydu¤u sermayeyi ortakl›k haklar›n› satarak temin etmesine ne finansman› denir?
a. Borçlanma finansman›
b. Ortakl›k finansman›
c. Bireysel finansman
d. Özkaynak finansman›
e. fiirket finansman›
2. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin sermaye kararlar›n› analiz etmeye yönelik yaklafl›mlardan biri de¤ildir?
a. Modigliani-Miller yaklafl›m›
b. Net gelir yaklafl›m›
c. Risk yaklafl›m›
d. Geleneksel yaklafl›m
e. Net faaliyet geliri yaklafl›m›
3. Net gelir yaklafl›m›na göre, iflletme, sermaye yap›s›ndaki borçlanma oran›n›, bir baflka deyiflle, borç/aktif
toplam›n› (kald›raç) artt›rarak, sürekli olarak ortalama
sermaye maliyetini ________, ve firma pazar de¤erini
___________ olana¤›na sahip olacakt›r.
a. artt›rma, azaltma
b. azaltma, artt›rma
c. azaltma, azaltma
d. artt›rma, artt›rma
e. de¤ifltirmeme, de¤ifltirmeme
4. Afla¤›dakilerden hangisi net faaliyet geliri yaklafl›m›n›n ileri sürdü¤ü varsay›mlardan biridir?
a. Ortalama sermaye maliyetinin, borç/aktif toplam oran› artt›kça artt›¤›
b. Ortalama sermaye maliyetinin, borç/aktif toplam oran› artt›kça azald›¤›
c. Sermaye yap›s›ndaki özsermaye miktar›n›n artmas›n›n firma üzerinde olumsuz bir etki yaratt›¤›
d. Sermaye yap›s›ndaki özsermaye miktar›n›n artmas›n›n firma üzerinde olumlu bir etki yaratt›¤›
e. ‹flletmenin ortalama sermaye maliyetinin tüm
sermaye yap›land›rmalar›nda ayn› oldu¤u
5. Y iflletmesi bir bankadan %10 y›ll›k faiz oran›ndan
T5.000.000 borç alm›flt›r. Vergi oran› %40 oldu¤una göre vergi sonras› y›ll›k yabanc› kaynak maliyeti afla¤›dakilerden hangisidir?
a. 10%
b. 7%
c. 8%
d. 6%
e. 5%
6. Geleneksel yaklafl›ma göre bir firma, sermaye yap›s›ndaki borçlanma miktar›n› (finansal kald›raç) ortalama sermaye noktas›na ulafl›ncaya kadar artt›r›rsa, firman›n ortalama sermaye maliyeti ne olur?
a. artar
b. de¤iflmez
c. azal›r
d. önce artar sonra azal›r
e. karar verilemez
7. Modiglani-Miller yaklafl›m› I. Önermesine göre firma
de¤erine etki eden esas faktör/faktörler afla¤›daki seçeneklerden hangisinde verilmifltir?
a. Finansman kaynaklar›n›n nas›l bölündü¤ü
b. Ortalama sermaye maliyeti
c. Yat›r›mdan elde edilen nakit ak›fllar›n›n miktar›
ve risk
d. Hissedarlara da¤›t›lan kar pay›
e. Finansman kald›raç düzeyi
8. ‹flletmenin Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç (FVÖK) beklentisi, HBKHS ve HBKB’n›n birbirine eflit oldu¤u durumda hesaplanan FVÖK de¤erinden yüksekse; iflletme
____________ yöntemini, düflükse ______________
yöntemini tercih etmelidir.
a. Borçlanma, hisse senedi finansman
b. Hisse senedi finansman, borçlanma
c. Borçlanma, borçlanma
d. Hisse senedi finansman, hisse senedi finansman
e. Yukar›daki seçeneklerden hiçbiri
9. ABC ‹flletmesi, T15.000.000 olan toplam sermaye tutar›n›n, T8.000.000’sini %10 ortalama borç maliyeti ile
geri kalan T7.000.000’lik k›sm›n› özsermaye ile karfl›lamaktad›r. Firman›n Faiz ve Vergi Öncesi Kâr›
T4.000.000’dir. Firman›n özsermaye beklenen minimum
verimlilik oran› %16 oldu¤una göre, firman›n a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti afla¤›dakilerden hangisidir?
a. %12,50
b. %13,65
c. %14,28
d. %15,32
e. %16,45
10. Bir iflletmenin baflar›l› olabilmesi ve süreklili¤inin
devam› için iflletme ile ilgili afla¤›daki özelliklerden hangisi önemlidir?
a. Yönetim yap›s›
b. Teknolojik geliflmeye uyum
c. Mali yap›
d. ‹flletmenin finansal kararlar›
e. Yukar›daki seçeneklerin tümü
187
Okuma Parças›
fi‹RKETLER 2011’DE KUR ZARARI YAZACAK
Erkan K›z›locak, Otoban Dergisi, Eylül 2011 Say› 28, s. 26.
Döviz kurlar› son haftalarda iniflli ç›k›fll› bir seyir izliyor.
Geçen hafta yine sert hareketler dikkat çekti. ABD’ de
borçlanma tavan›yla ilgili endifle giderildi ama bu kez
de Euro bölgesiyle ilgili olumsuz haberler dolar kurunu
1.72’lere s›çratt›.
fiimdi dövizdeki art›fl›n d›fl ticaret üzerindeki etkileri
tart›fl›l›yor. ‹thalat› frenleyece¤i, buna karfl›l›k ihracat›
destekleyece¤i konusunda farkl› görüfller ileri sürülüyor. Ancak kurlardaki hareket as›l flirketlerin mali yap›lar›n› etkileyecek. Keza özel sektörün borçlanarak büyüme e¤ilimi devam ediyor. Üstelik öz kaynaklar da
geriliyor.
‹stanbul Sanayi Odas›’n›n (‹SO) “500 Büyük Sanayi Kuruluflu 2010” araflt›rmas›na göre, özel flirketlerde 2009
y›l›nda yüzde 50,9 olan toplam borç oran› 2010’da yüzde 54,4’e yükseldi. 2010 y›l›nda öz kaynak toplam›, ‹SO
500 genelinde yüzde 11,2, özel kurulufllarda 9,6 artsa
da öz kaynak pay› yüzde 49,1’den 45,6’ ya geriledi. Kamuda ise 2009 y›l›nda yüzde 40,3 olan toplam borç oran› 2010’da yüzde 32,9’a gerilerken, öz kaynak pay› yüzde 59,7’den 67,1’e ç›kt›. ‹SO 500’de toplam borçlar yüzde 20,5 art›fl gösterdi. Özel kurulufllar›n borçlar› ise yüzde 26,3 artt›.
K›sa Vadeli Borçlar Art›yor
Asl›nda ‹SO 500 araflt›rmas›nda ortaya ç›kan bu tablo
uzun süredir biliniyordu. Hat›rlanaca¤› gibi, özel sektörün borçlanmas›ndaki h›zl› art›fla biz de makro analizlerimizle dikkat çekmifltik. fiimdi araflt›rma, ‹SO 500
kapsam›ndaki özel flirketlerin mali yap›s›nda bozulma
yaflad›¤›n› teyit etti. Toplam borçlar›n/öz kaynaklara
oran› 2009’daki yüzde 96,5’ten 2010’da yüzde 104,3’e
ç›kt›. Özel kurulufllarda ise yüzde 119,2 ile tepe seviyesine yükseldi. Bu oran 2008’de de 119,3 ile tepe
yapm›flt›.
Toplam borç/öz kaynak oran›n›n 2004 y›l›ndan bu yana h›zla artt›¤› dikkat çekiyor. 2004’te 90,6, 2005’te
yüzde 94,5 ve 2006’da 97,2’ye ç›kan bu oran, 2007’de
91,9’a geriledikten sonra 2008’den itibaren yeniden
yükselifle geçti.
Araflt›rmaya göre, 500 büyük kuruluflun borçlar› bir önceki y›la göre yüzde 13,2 artarak 2010 sonunda 142 milyar T787 milyon oldu. 2009’da ise borçlarda yüzde 3,2
azalma olmufltu. 500 büyük kuruluflun 2010 sonu itibariyle borçlar›n›n yüzde 69’u k›sa vadeli, yüzde 31’i ise
uzun vadeli. Bu oranlar önceki y›la göre belirgin bir de-
¤iflim göstermifl de¤il. Ancak k›sa vadeli borçlar›n pay›
yüzde 68,3’ten 69’a yükselmesi dikkat çekici.
Borçlanma oran› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda 2010’da bir önceki y›la göre yüzde 96,8’den 104,3’e yükselifl göze çarp›yor. Ancak bu de¤iflim kamu ve özel kurulufllarda
farkl› yönlerde. Borçlanma oran› kamu teflebbüslerinde
yüzde 67,4’ten 49,1’e gerilerken, özel flirketlerde yüzde
104,1’den 119,2’ye yükseldi.
“Kârlar düfler, zarar oluflur”
‹SO 500 araflt›rmas›n› haz›rlayan ekipte yar alan finansal ve mali analist Dr. Öztin Akgüç, öncelikle borç/öz
kaynak oran› aç›s›ndan ideal bir durum olmad›¤› görüflünde. Buna karfl›l›k Akgüç, yüzde 50’nin biraz üzerindeki oran› kabul edilebilir buluyor.
2010 y›l›nda özel flirketlerin faaliyet alanlar›n›n geniflledi¤ine dikkat çeken Akgüç’e göre, bu büyümenin büyük oranda borçla finanse edildi¤i ortay ç›k›yor. Borçlanma e¤ilimi 2011 y›l›nda da devam ediyor. ‹fl hacmi
geniflleyen flirketler fonlama konusunda d›fl kaynaklara
yöneliyor.
Son dönemdeki kur art›fllar›n›n döviz aç›¤› olan flirketleri olumsuz etkileyece¤ini öngören Dr. Öztin Akgüç,
“Bu y›l flirketlerin kârlar› bir hayli düflecek. Döviz borcu olanlar zarar yazacak” diyor.
Akgüç, kur fark›ndan dolay› oluflan zarar›n kambiyo
zarar› olarak nitelendirilemeyece¤ini, çünkü bu döviz
borcunun büyümede kullan›ld›¤›n› söylüyor. Bu yüzden de bunun bir finansman gideri oldu¤unu vurguluyor. Önümüzdeki dönemde kur hareketinin baz› flirketleri olumsuz etkileyece¤ini savunan Akgüç, ihracat yapmayanlar›n daha fazla zarar görece¤i düflüncesinde. Akgüç, büyük flirketlerin hatta holdinglerin bile döviz aç›¤› oldu¤unu kaydediyor.
“Krediler için risk oluflturabilir”
Yine ‹SO 500 araflt›rma ekibinde yer alan isimlerden ‹stanbul Kültür Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi Ö¤retim Üyesi Prof. Dr. Zafer Tunca da borç/öz
kaynak oran›n› tehlikeli bulmuyor. Tunca’ya göre, bu
oran›n yar› yar›ya olmas› ideal. 2010 y›l›nda kredi hacmindeki genifllemeden flirketler faydalanm›fl oldu. Buna karfl›l›k as›l tehlike flirketlerin döviz cinsinden kredi
borçlar› son günlerdeki kur art›fl› kredilerin vadesi geldi¤inde flirketlerin daha fazla ödeme yükümlülü¤üne
karfl› karfl›ya b›rakabilir.
Bir yandan da kurlardaki düzeltmenin gereklili¤ini savunan Tunca, bir yanda gerçekleflecek sert bir yükseliflten ziyade aylara yay›lan bir kur düzeltmesinden yana
188
Tunca, T’deki de¤erlenmenin d›fl ticaret dengesini bozdu¤una dikkat çekiyor: “Herkes ihracat rekorundan
bahsediyor. Kimse ithalat› söylemiyor. Oysa y›ll›k ortalama ihracat art›fl› yüzde 20 iken ithalat yüzde 40 ile bunun iki kat› art›yor. “
“Bizde öz kaynak flart› yüksek”
Bo¤aziçi Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi Ö¤retim Üyesi
Ahmet Faruk Aysan ise borç/öz kaynak oran›nda borç,
lehine yaflanan art›fl› olumlu buluyor. Keza Aysan’a göre, bu durum asl›nda flirketlerin büyümek için finansman bulabildi¤i anlam›na geliyor. ‹stikrar ve ekonomiye duyulan güven sayesinde flirketler, öz kaynaktan daha fazla borçlanarak yat›r›ma yöneliyor.
Geliflmifl ülkelerde flirketlerin yat›r›mlarda daha az öz
kaynak kulland›¤›na dikkat çeken Aysan, Türkiye’de
ise öz kaynak flart›n›n yüksek olmas›n› elefltiriyor. Son
dönemdeki kur art›fl›n›n yaratt›¤› riskin boyutunu ise
“Bu hangi kaynaktan borçland›klar›na ba¤l›” sözleriyle
de¤erlendiriyor.
1. d
2. c
3. b
4. e
5. d
6. c
7. c
Özel Kurulufllar›n Kaynak Yap›s› (%)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
34.5
34.2
33.9
37
34.3
36.8
Uzun Vadeli Borçlar
14.1
15.1
14
17.4
16.6
17.6
Toplam Borçlar
48.6
49.3
47.9
54.4
50.9
54.4
Özkaynak
51.4
50.7
52.1
45.6
49.1
45.6
Toplam
100
100
100
100
100
100
8. a
9. c
10. e
Toplam Borçlar ve Özkaynak De¤iflim (%)
2009
2010
500 büyük sanayi
kuruluflu (özel)
500 büyük sanayi
kuruluflu (kamu)
Toplam Borçlar
-4.7
-4.9
-2.9
20.5
26.3
-14.7
9.8
9.2
12.1
11.2
9.6
17.3
Özkaynak
Kaynak: ‹SO 500 Büyük Sanayi Kuruluflu 2010 Araflt›rmas›
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerin Sermaye Yap›s›n› Etkileyecek Alternatif Finansman Kaynaklar› ve Kârl›l›¤a Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Yap›s› ve Ödeme
Gücünün Analizine ‹liflkin Teorik Yaklafl›mlar”
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Finansman Kararlar›nda Hisse Bafl›na Etkinin Analizi ve Sermaye
Karar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
189
Kaynaklar
S›ra Sizde 1
En basit anlat›m›yla risk sermayesi; kendilerine finansman arayan flirketlerin ve/veya yeni fikirleri olan giriflimcilerin; kendilerine yat›r›m yapabilecekleri yeni fikirleri olan giriflimciler ve flirketler arayan, risk almaya
haz›r finansör/sermayedarlar ile buluflmas› olarak tan›mlan›yor.
Risk sermayesi, profesyoneller taraf›ndan oluflturulan
bir fondur. Genç, dinamik, h›zl› büyüme ve yüksek kârl›l›k potansiyeli olan projelere yat›r›m yapar. fiirketlerin
bafllang›ç sermayeleri için iyi bir kaynakt›r. Finans sektöründe, belirli amaçlar için kullan›m› öngörülen ve bu
amaçlar için oluflturulan bir finansal araçt›r.
Ayr›nt›l› bilgi için;
http://www.msxlabs.org/forum/ekonomi/12315-risksermayesi.html#ixzz22IeWBcXs
http://www.kobitek.com/makale.php?id=57
Akgüç, Ö. (1989) Finansal Yönetim, ‹stanbul Muhasebe Enstitüsü, Yay›n No: 56.
Archer, S. H. ve Kerr, H. S. (1988) Readings and Cases
in Corporate Finance, McGraw-Hill Book Company.
Canbafl, S. ve Vural, G. (2010) Finansal Yönetim: Aç›klamal› Örnekler ve Problemler, Karahan Kitabevi.
Erol, C. (2001) ‹flletmelerde Finansal Yönetim, Ankara, ‹mge Yay›nevi.
Eugene, B. F. (2006) Finansal Yönetimin Temelleri,
Çevirenler: Özdemir Akmut ve H. Sar›aslan, 3. Bask›, Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlü¤ü Yay›nlar› No: 223.
Finnerty, J. D. (1989) Corporate Financial Analysis,
New York, McGraw-Hill.
Gitman, L. J. ve Zutter, C. J. (2012) Principal of Managerial Finance, Pearson.
Higgins, R. C. (1989) Analysis For Financial Management, Illinois, Dow-Jones-Irwin Homewood.
Modigliani, F., ve Miller, M. (1958) The Cost of Capital, Corporation Finance and The Theory of Investment, American Economic Review, Say›: 48.
Ross, S. A., Westerfield, R. W. ve Jordan, B. D. (1998)
Fundamental of Corporate Finance, McGrawHill.
Sar›aslan, H., Erol, C. (2008) Finansal Yönetim, Ankara: Siyasal Yay›nevi.
S›ra Sizde 2
Optimal sermaye yap›s›, sermaye maliyetini en düflük
düzeyde gerçeklefltirip firma piyasa de¤erini maksimize
etmeyi sa¤layan sermaye yap›s›d›r.
S›ra Sizde 3
Baz› çal›flmalarda finansal kald›raç borçlar›n öz sermayeye oran› (borçlar/öz sermaye) olarak da ifade edilmektedir. Bu durumda hesaplanacak kald›raç oranlar›
tan›m gere¤i farkl› olmas›na ra¤men, iflletmenin toplam
borçlar›n›n büyüklü¤ü bak›m›ndan bir farkl›l›k yaratmaz. Örne¤in, T100 bin olan toplam aktiflerini T20 bin
borç ve T80 bin öz sermaye ile finanse eden bir iflletmenin, (borçlar/toplam aktifler) olarak kald›raç oran›
(20/100) = %20 iken (borç/öz sermaye. olarak kald›raç
oran› (20/80) = %25 olacakt›r. Oranlar tan›m gere¤i de¤iflmesine ra¤men iflletmenin borç ve sermaye yap›s›
ayn›d›r.
8
Amaçlar›m›z
N
N
N
Finansal analizin kullan›ld›¤› alanlar› s›ralayabilecek,
‹flletmelere iliflkin de¤erlemenin temel mant›¤›n› aç›klayabilecek,
‹flletmenin de¤erini indirgenmifl nakit ak›mlar› yöntemi ile hesaplayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
‹çsel De¤er
Nakit Ak›mlar›
Bugünkü De¤er
‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar›
Yöntemi
• ‹flletme De¤eri
• Proforma Finansal Tablo
‹çindekiler
Finansal Tablolar
Analizi
Finansal Analiz,
Finansal Öngörü ve
‹flletme De¤erinin
Belirlenmesi
• F‹NANSAL ANAL‹Z
• F‹NANSAL ÖNGÖRÜ
• ‹fiLETME DE⁄ER‹N‹N BEL‹RLENMES‹
Finansal Analiz, Finansal
Öngörü ve ‹flletme
De¤erinin Belirlenmesi
F‹NANSAL ANAL‹Z
Finansal oranlar ve finansal analiz, farkl› kullan›c›lar taraf›ndan çeflitli alanlarda
kullan›lmaktad›r. Bu alanlardan en önemlileri flunlard›r:
• Bankalar baflta olmak üzere kurumsal veya ticari kredi birimlerinin analizleri
• ‹flletmelerdeki iç denetçilerin analizleri
• Yeminli mali müflavirlerin analizleri
• Finansal analistlerin analizleri
• Y›ll›k faaliyet raporlar›
• Finansal baflar›s›zl›¤›n öngörüsü
• ‹flletme yönetiminin analizleri
• De¤erleme
Kredi Birimleri
Bankalar baflta olmak üzere iflletmelere kurumsal ya da ticari kredi tahsisine iliflkin
kararlarda, kredi birimleri finansal oranlar› kullanmaktad›r. Amerika Birleflik Devletleri’nde faaliyet gösteren 100 büyük banka ile gerçeklefltirilen bir çal›flmada 59
adet finansal oran›n önem derecesine göre s›ralanmas› istenmifltir. Bankalar›n
%44’ü ankete geçerli cevap vermifl ve en önemli 10 finansal oran afla¤›daki gibi ortaya ç›km›flt›r: (En yüksek derece 9, en düflük derece ise 0’d›r)
Finansal Oran
Önem Derecesi
Temel Ölçüm Alan›
Borç/Öz kaynak
8.71
Borçluluk
Cari Oran
8.25
Likidite
Nakit ak›mlar›/ Uzun vadeli borcun
k›sa vadeli ödemeleri
8.08
Borçluluk
Sabit finansman giderlerinin
karfl›lanma oran›
7.58
Borçluluk
Vergi sonras› net kâr marj›
7.56
Kârl›l›k
Faiz giderlerinin karfl›lanma oran›
7.50
Borçluluk
Vergi öncesi net kâr marj›
7.43
Kârl›l›k
Finansal kald›raç derecesi
7.33
Borçluluk
Stok devir h›z›
7.25
Likidite
Alacak devir h›z›
7.08
Likidite
Tablo 8.1
Kredi Birimlerine
Göre En Önemli
Finansal Oranlar ve
Temel Ölçüm
Alanlar›
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
192
S O R U
S O R U
Kredi birimlerine
yüksek önem derecesine sahip oranlar›n ço¤u temelde likidite ve
D ‹ K K Agöre
T
borçlulu¤u ölçen oranlard›r. En yüksek önem derecesi verilen finansal oranlar›n kredi kararlar›nda en etkili olan oranlar oldu¤unu varsayabiliriz.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
N N
SIRA S‹ZDE
‹flletmelerin ‹ç Denetçileri
AMAÇLARIMIZ
Amerika Birleflik
Devletleri’nde gerçeklefltirilen bir araflt›rmada Fortune 500 ListeAMAÇLARIMIZ
si’nde yer alan ve baflka bir flirket taraf›ndan tamamen kontrol edilmeyen büyük
flirketlerin iç denetçileri taraf›ndan en önemli görülen finansal oranlar› derecelenK ‹ T A P %19,2 oran›nda cevaplanan ankete göre afla¤›daki oranlar en
dirmeleri istenmifltir.
çok önem atfedilen 10 oran olarak ortaya ç›km›flt›r: (En yüksek derece 9, en düflük derece ise 0’d›r)
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
Tablo 8.2
Yeminli Mali
Müflavirlere Göre En
Önemli Finansal
‹ N T E R N Eve
T Temel
Oranlar
Ölçüm Alanlar›
TELEV‹ZYON
Önem Derecesi
Hisse bafl›na düflen kâr
8.19
Kârl›l›k
Vergi sonras› öz kaynak kârl›l›¤›
7.83
Kârl›l›k
7.47
Kârl›l›k
Borç/Öz kaynak
7.46
Borçluluk
7.41
Kârl›l›k
S‹ZDE kârl›l›¤›
Vergi sonras›SIRA
öz kaynak
7.20
Kârl›l›k
Vergi sonras› aktif kârl›l›¤›
6.97
Kârl›l›k
Kâr pay› ödeme
D Ü fi Üoran›
NEL‹M
6.83
Di¤er*
Fiyat/Kazanç oran›
6.81
Di¤er*
S O R U
Cari oran
6.71
Likidite
D‹KKAT
Finans yöneticileri
ilgili oranlar› önemli görmektedir.
D ‹ K K A kârl›l›kla
T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
‹NTERNET
S O R U
YeminliSIRA
Mali
Müflavirler
S‹ZDE
N N
Tablo 8.3
Yeminli Mali
K ‹ T A P
Müflavirlere Göre En
Önemli Finansal
Oranlar ve Temel
TÖlçüm
E L E V ‹ ZAlanlar›
YON
‹NTERNET
Finansal Oran
ABD’de, yeminli mali müflavirlere gönderilen %18,8 oran›nda cevaplanan ankete
göre afla¤›daki oranlar en çok önem atfedilen 10 oran olarak ortaya ç›km›flt›r: (En
AMAÇLARIMIZ
yüksek derece
9, en düflük derece ise 0’d›r)
Finansal Oran
Cari Oran K ‹ T A P
Önem Derecesi
7.10
Likidite
Alacak devir h›z›
6.94
Likidite
6.79
Kârl›l›k
Borç/Öz kaynak
6.78
Borçluluk
Asit test (likidite oran›)
6.77
Likidite
6.67
Kârl›l›k
6.63
Kârl›l›k
6.39
Kârl›l›k
6.30
Kârl›l›k
Stok devir h›z›
6.09
Likidite
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
193
8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi
S O R U
S O R U
Yeminli mali müflavirler, en çok likidite ilgili iki orana (cari oran ve
D ‹ Kalacak
K A T devir h›z›)
önem vermektedir. Daha sonra s›ralamada kârl›l›kla ilgili olarak vergi sonras› öz kaynak
kârl›l›¤› ve borçlulukla ilgili borç/öz kaynak oran› gelmektedir.
SIRA S‹ZDE
Finansal Analistler
D‹KKAT
N N
Anketle görüflü al›nan finansal analistler, en önemli gördükleri
oranlar› s›ralam›flAMAÇLARIMIZ
t›r. Ankete göre afla¤›daki oranlar en çok önem atfedilen 10 oran olarak ortaya ç›km›flt›r: (En yüksek derece 9, en düflük derece ise 0’d›r)
Finansal Oran
K ‹ T A P
Önem Derecesi
8.21
Kârl›l›k
Fiyat/kazanç oran›
7.65
7.58
Kârl›l›k
7.52
Kârl›l›k
Vergi öncesi öz kaynak kârl›l›¤›
7.41
‹ N T E RKârl›l›k
NET
7.32
Kârl›l›k
Sabit finansman giderlerinin
karfl›lanma oran›
7.22
Asit test (likidite oran›)
7.10
7.06
Faiz giderlerinin karfl›lanma oran›
7.06
*Hisse senedi analizi ile ilgili oran
T E L E V ‹ Z Y*O N
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Tablo 8.4
Finansal Analistlere
Göre En Önemli
FinansalTOranlar
ve
ELEV‹ZYON
Temel Ölçüm
Alanlar›
‹NTERNET
Borçluluk
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
Likidite
Kârl›l›k
Borçluluk
S O R U
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
N N
Finansal oranlar finansal tablolar› yorumlamada ve aç›klamada kullan›lmaktad›r.
Do¤ru flekilde kullan›ld›klar›nda oranlar, iflletmenin likiditesini,
borçlulu¤unu ve
kârl›l›¤›n› de¤erlendirmede etkili olmaktad›r. Amerika Devletleri’ndeki
Fortune 500
AMAÇLARIMIZ
Listesi’ndeki 100 iflletmenin faaliyet raporu incelenerek y›ll›k faaliyet raporlar›nda
S O R U
en çok yer verilen oranlar ortaya konmufltur.
AMAÇLARIMIZ
‹NTERNET
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
S O R U
K ‹ T A P
K ‹ T A P
Y›ll›k Faaliyet Raporlar›nda kârl›l›kla ilgili ve yat›r›mc›lar› ilgilendiren
a¤›rl›k
D ‹ K Koranlara
AT
verildi¤i gözlenmektedir.
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
S O R U
Finansal analistler, en yüksek önem derecelerini kârl›l›kla ilgili oranlara
D ‹ K K vermifltir.
AT
Y›ll›k Faaliyet Raporlar›
SIRA S‹ZDE
N N
D‹KKAT
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
‹NTERNET
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
194
Tablo 8.5
Y›ll›k Faaliyet
Raporlar›nda En Çok
Yer Verilen Oranlar
Yer
verilen
rapor
Yönetimin
Finansal
Finansal
De¤erlendirmesi De¤erlendirme
Özet
100
98
45
93
His.bafl.düflen kâr pay›
98
85
49
88
His.bafl.defter de¤eri
84
53
18
63
81
50
23
67
Öz kaynak kârl›l›¤›
62
21
23
37
Efektif Vergi oran›
50
2
46
6
Cari oran
47
16
12
34
Borç/öz sermaye
23
4
14
23
Öz sermaye kârl›l›¤›
21
8
8
5
Borç/öz kaynak
19
3
8
8
Aktif kârl›l›¤›
13
2
5
10
Kâr pay› ödeme oran›
13
0
6
6
Brüt kâr
12
0
11
3
Finansal Baflar›s›zl›¤›n Öngörüsü
Finansal baflar›s›zl›¤›n öngörülmesinde finansal oranlar›n kullan›lmas›na iliflkin
çok say›da akademik çal›flma yap›lm›flt›r. Finansal baflar›s›zl›¤› öngören bir model
çeflitli amaçlarla kullan›labilir:
• ‹flletme yönetimi taraf›ndan önleyici tedbirlerin al›nmas›nda
• Yat›r›mc›lar taraf›ndan hisse senedi al›m sat›m kararlar›n›n al›nmas›nda
• Bankalar taraf›ndan kredi tahsisinde ve kredi izleme süreçlerinde
• ‹flletmelerin müflterilerine iliflkin kredi kararlar›nda ve alacaklar›n takibinde
• Denetim flirketleri taraf›ndan finansal baflar›s›zl›klar›n tahmininde
1968’de Beaver taraf›ndan gerçeklefltirilen araflt›rmada, 79 baflar›s›z iflletmeden
oluflan örneklemdeki iflletmeler, yaklafl›k ayn› say›daki di¤er iflletmelerden oluflan
bir örneklemdeki iflletmelerle efllefltirilmifl ve afla¤›daki üç oran›n finansal baflar›s›zl›k tahmininde en önemli oranlar (önem s›ras›na göre) oldu¤u belirtilmifltir:
1. Nakit ak›m› / Toplam borç
2. Net kâr / Toplam aktif (aktif kârl›l›¤›)
3. Toplam borç / Toplam aktif (borç oran›)
Beaver’›n araflt›rmas›nda vurgulanan di¤er önemli nokta, finansal baflar›s›zl›¤›n
tahmininde nakit, alacaklar ve stoklar gibi dönen varl›klar›n önemidir. Araflt›rman›n bulgular›na göre, baflar›s›z iflletmeler di¤erlerine göre daha az nakde, daha fazla alacaklara ve daha az stoklara sahiptir.
Finansal baflar›s›zl›¤›n öngörüsünde kullan›lan önemli bir model Altman’›n çok
de¤iflkenli modelidir. Altman modelinde, afla¤›daki formülle Z puan› ad› verilen bir
de¤er hesaplanmaktad›r:
Z = 0.012 X1 + 0.014 X2 + 0.033 X3 + 0.006 X4 + 0.010 X5
X1 : ‹flletme sermayesi / Toplam aktifler
X2 : Birikmifl kârlar (bilanço) / Toplam aktifler
X3 : Faiz ve vergi öncesi kâr / Toplam aktifler
X4 : Özkaynaklar›n piyasa de¤eri / Toplam borcun defter de¤eri
X5 : Sat›fllar / Toplam aktifler
195
Z puan› hesaplan›rken oranlar mutlak de¤er yüzde olarak hesaba kat›lmaktad›r. Z puan› ne kadar düflükse iflas olas›l›¤› o kadar artmaktad›r.
‹flletme Yönetimi
Finansal tablo analizi iflletme yönetimine çeflitli flekillerde yard›mc› olmaktad›r:
• Finansal analiz iflletmenin görece likiditesi, borçlulu¤u ve kârl›l›¤›na iliflkin
iflletme yöneticilerine fikir verebilir
• Finansal analiz yat›r›mc›lar›n iflletmeyi nas›l alg›lad›¤›na dair fikir verebilir
• Ortaya ç›kan sorunlar›n ve iflletmenin güçlü yönlerinin tespit edilmesine
yard›mc› olabilir
• Kurumsal hedeflerin oluflturulmas›na yard›mc› olabilir
Özellikle bütçeleme sürecinde finansal oranlar›n kullan›lmas› faydal› olacakt›r.
‹flletmenin genel bütçesinde iflletmenin mevcut finansal durumundan, hedeflenen
finansal duruma nas›l gidebilece¤i belirtilmelidir.
De¤erleme
De¤erleme süreci, iflletmenin de¤erinin hesapland›¤› süreçtir.
F‹NANSAL ÖNGÖRÜ
Finansal öngörüde temel amaç, iflletmenin gelecekteki zorunlu nakit gereksinimlerinin tahmin edilmesidir.
Finansal öngörü 3 temel ad›mdan oluflmaktad›r:
1. Planlanan dönem için iflletmenin sat›fl gelirlerinin ve giderlerinin öngörülmesi
2. Tahmin edilen sat›fllar›n gerçekleflmesi için gerekli varl›k yat›r›mlar›n›n öngörülmesi
3. Planlanan dönem için iflletmenin zorunlu nakit ihtiyac›n›n belirlenmesi
fiekil 8.1
Finansal Öngörü
Ad›mlar›
Gelir ve Giderlerin
Öngörülmesi
Yat›r›mlar›n
Öngörülmesi
Zorunlu Nakit
‹htiyac›n›n
Belirlenmesi
Proforma Finansal Tablolar
Proforma finansal tablolar, gelece¤e dönük finansal öngörülerin ve finansal planlaman›n gerçeklefltirilmesi amac›yla haz›rlanan tahmini finansal tablolard›r.
Proforma Gelir Tablosu
Proforma gelir tablolar› haz›rlan›rken ifle sat›fllardan bafllanmal›d›r. Geçmifl dönem
sat›fl verileri analiz edilerek ve pazardaki e¤ilimler, rekabet koflullar› ve iflletme politikalar› dikkate al›narak gelece¤e yönelik sat›fl tahminleri (projeksiyonlar›) gelifltirilmeli ve sat›fllar›n y›ll›k de¤iflim oran› (art›fl veya azal›fl h›z›) belirlenmelidir.
Gelir tablosunda yer alan çok say›da kalemle sat›fllar aras›nda ço¤unlukla güçlü bir iliflki bulunmaktad›r. Geçmifl dönemlerdeki finansal tablolar incelenerek sat›fllarla ilgili kalemler aras›ndaki iliflkiler yaklafl›k olarak belirlenebilir ve gelece¤e
196
yönelik varsay›mlar oluflturulabilir. Örne¤in, sat›fllar›n maliyetinin son 5 y›l içinde
yaklafl›k %70’i civar›nda gerçekleflti¤i biliniyorsa ve iflletmenin üretim süreçlerinde
önemli bir de¤iflim yap›lmas› planlanm›yorsa gelecek dönemde sat›fllar›n maliyetinin %70 olaca¤› varsay›labilir.
Proforma Bilanço
Bilançoda yer alan çok say›da kalemle sat›fllar aras›nda ço¤unlukla güçlü bir iliflki
bulunmaktad›r. Örne¤in, sat›fllar›n maliyeti, dönen varl›klar ve k›sa vadeli borçlar
gibi kalemler büyük ölçüde sat›fllara ba¤l› olarak flekillenmektedir.
‹flletmenin Zorunlu Finansman ‹htiyac›n›n Öngörülmesi
Afla¤›daki örnekte 2012 y›l› finansal tablolar› temel al›narak ve çeflitli varsay›mlarda bulunularak ABC iflletmesi için 2013 y›l› proforma finansal tablolar› öngörülmektedir.
Örnek:
2012 GEL‹R TABLOSUNDA YER ALAN BAZI
VER‹LER
Sat›fllar
10.000.000
Net Kâr
500.000
2012 B‹LANÇOSUNDA YER ALAN BAZI
VER‹LER
Dönen Varl›klar
2.000.000
Net Duran Varl›klar
4.000.000
Toplam Varl›klar
6.000.000
Sat›c›lar
1.000.000
Gider Tahakkuklar›
1.000.000
K›sa vadeli banka kredileri
500.000
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar
2.500.000
Uzun vadeli yabanc› kaynaklar
2.000.000
Toplam yabanc› kaynaklar
4.500.000
Sermaye
300.000
Geçmifl y›llar kârlar›
1.200.000
Özkaynaklar
1.500.000
Toplam Kaynaklar
6.000.000
2013 VARSAYIMLARI
Sat›fllar›n Art›fl H›z›
Sat›fllar
20%
12.000.000
Kâr marj›
5%
Net Kâr
600.000
Kâr pay› da¤›t›m oran›
50%
2013 PROFORMA
B‹LANÇO
Dönen Varl›klar
2.400.000
20%
Net Duran Varl›klar
4.800.000
40%
197
Toplam
7.200.000
Sat›c›lar
1.200.000
10%
1.200.000
10%
Gider Tahakkuklar›
K›sa vadeli banka kredileri
DE⁄‹fiM‹YOR
K›sa vadeli yabanc› kaynaklar
Uzun vadeli yabanc› kaynaklar
500.000
2.900.000
DE⁄‹fiM‹YOR
Toplam yabanc› kaynaklar
2.000.000
4.900.000
Sermaye
DE⁄‹fiM‹YOR
300.000
Geçmifl y›llar kârlar›
HESAPLAYIN
1.500.000
Özkaynaklar
1.800.000
Sa¤lanan toplam finansman
6.700.000
Zorunlu finansman ihtiyac›
500.000
Toplam Varl›klar
7.200.000
Net kâr marj›n›n artmas›, zorunlu finansman ihtiyac›n› nas›l etkiler?
Neden?
SIRA
S‹ZDE
1
Kâr pay› da¤›t›m oran›n›n artmas›, zorunlu finansman ihtiyac›n› nas›l
etkiler?
SIRA
S‹ZDE Neden?
‹fiLETME DE⁄ER‹N‹N BEL‹RLENMES‹
2
S O R U
‹flletmelerde de¤erleme,
• Hisse senedi al›m sat›mlar›nda yat›r›mc›lar›n karar alma süreçlerinde,
D‹KKAT
S O Rarz
U fiyat›n›n be• ‹flletmelerin halka aç›lma süreçlerinde hisse senedinin halka
lirlenmesinde,
SIRA S‹ZDE
• Özellefltirmelerde fiyat belirlenmesinde
D‹KKAT
önemli rol oynamaktad›r.
De¤er ve De¤erleme Kavramlar›
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
N N
N N
De¤er, bir varl›¤›n sa¤lad›¤› toplam fayda, kullan›m de¤eri veya varl›¤›n karfl›l›¤›nda al›nabilecek tutar olarak tan›mlanabilir. Varl›klar›n fiyat› ile
K gerçek
‹ T A Pde¤eri birbiAMAÇLARIMIZ
rinden farkl› olabilir çünkü fiyat piyasadaki arz ve talebe göre oluflmaktad›r.
Herhangi bir varl›¤›n gerçek de¤eri ya da ekonomik de¤eri, ilgili varl›ktan geSIRA S‹ZDE
lecekte elde edilmesi beklenen nakit ak›mlar›n›n bugüne indirgenmifl
TKE L‹E VT ‹ ZA Y OP N de¤eridir.
Ekonomik de¤er, varl›klar›n gelir yaratma kabiliyetinden kaynaklanan de¤erdir.
De¤erleme, varl›klar›n de¤erinin parasal olarak ifade edilmesidir.
D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmeler
aç›s›ndan ise de¤erleme, iflletmenin sahip oldu¤u varl›klar›n ve
de¤erT E Lkaynaklar›n
EV‹ZYON
‹ N T Eyaratan
R N E T unsurlar›
lerinin belirlenmesidir. De¤erleme süreci ile iflletmenin de¤er
S O R U
dikkate al›narak iflletmenin gerçek de¤eri hesaplanmaktad›r.
‹ NDT‹EKRolmayan
Etkin bir piyasada oluflan fiyatlar gerçek de¤erlere yak›nd›r ancak etkin
bir piyaKNAETT
sada oluflan fiyatlar gerçek de¤erlerden uzaklaflabilmektedir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
T KE L ‹E VT‹ ZAY OPN
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
S O R U
‹ NDT‹EKRKNAETT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
198
De¤er Yaratman›n Önemi
Resim 8.1
SIRA S‹ZDE
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
D Ü fi ÜS‹ZDE
NEL‹M
SIRA
S O R U
AMAÇLARIMIZ
D‹KKAT
K ‹ T A P
SIRA S‹ZDE
‹flletmenin temel amac›, hissedar de¤erinin
maksimize edilmesidir. Dolay›s›yla finansal
performans›n ölçülmesinde de¤er kavram›
ön plana ç›kmaktad›r. ‹flletmeler sermayelerini, sermaye maliyetinden daha yüksek getiri
sa¤layan yat›r›mlara yönlendirdiklerinde de¤er yaratmaktad›r. Getiri oranlar› sermaye
maliyetinin üzerinde oldu¤u sürece, iflletmeler cazip getiri oranlar› ile ne kadar çok yat›r›m yaparlarsa o kadar fazla de¤er yaratabilir.
‹flletme yöneticileri, nas›l de¤er yarat›labilece¤ini kavramakla kalmay›p, iflletmenin stratejileri ile yarat›lan de¤er aras›nda somut ba¤lant›lar kurabilmelidir.
Örne¤in, yöneticiler geçmiflteki finansal performanstan daha çok, uzun vadede
de¤er yaratabilen sa¤l›kl› bir iflletme yaratmak için neler yapmalar› gerekti¤ine
odaklanmal›d›r.
‹flletmelerin hisse senetlerinin sermaye piyasalar›ndaki de¤eri, iflletmenin gelecekteki performans›na iliflkin piyasan›n beklentilerine ba¤l›d›r. Dolay›s›yla iflletme
yöneticileri iflletmenin gelecekte yaratmas› beklenen nakit ak›mlar›n› veya ekonomik kâr› maksimize eden stratejileri seçmelidir.
Uzun vadede, hisse senedi piyasas› da iflletmelerin ve ekonominin temel performans›n› izlemektedir. Zaman zaman belli sektörlerde oluflan sapmalar, nadiren
SIRA S‹ZDE
birkaç y›ldan uzun sürmektedir. Temel göstergelerden sapmalar; iflletmeler, yat›r›mc›lar ve arac› kurumlar ekonominin prensiplerini göz ard› ettiklerinde veya bu
prensiplerin
varsayd›klar›nda ortaya ç›kmaktad›r.
D Ü fide¤iflti¤ini
ÜNEL‹M
Hissedarlar› için de¤er yaratmaya odaklanan iflletme yöneticileri, daha sa¤l›kl›
iflletmeler yarat›r. Daha sa¤l›kl› iflletmeler de daha güçlü ekonomilerin, yüksek yaS O R U
flam standartlar›n›n ve daha fazla istihdam f›rsat›n›n geliflmesine yol açmaktad›r.
SIRA S‹ZDE
‹flletme yöneticileri
D ‹ K K A Thissedarlar› için uzun vadeli de¤er yarat›lmas›n› temel hedef olarak
koymal›d›r.
N N
DSIRA
Ü fi Ü NS‹ZDE
EL‹M
N N
SIRA S‹ZDE
‹flletme de¤erlemesine iliflkin ço¤unlukla iki temel yöntem kullan›lmaktad›r:
• ‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi
S O R U
• Göreceli
De¤erleme Yöntemi
AMAÇLARIMIZ
‹ndirgenmifl Nakit
Yöntemi ve Göreceli De¤erleme Yönteminin yan› s›ra, DüzeltilD ‹ K K AAk›mlar›
T
mifl BugünküK De¤er,
De¤erleme ve Ekonomik Katma De¤er (EVA) gibi yöntemler de
‹ T A Opsiyon
P
kullan›lmaktad›r. Ancak en çok kabul gören yöntem ‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemidir.
T E L E VResim
‹ Z Y O N 8.2
TELEV‹ZYON
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
K‹ N ‹T ETR NA EPT
‹KN T‹ E TR NAE TP
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
199
‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi
‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi, iflletmenin gelecekte yaratmas› beklenen nakit ak›mlar›n›n belirli bir iskonto oran› kullan›larak bugünkü de¤erlerine indirgendi¤i yöntemdir. ‹flletmelerin piyasa de¤erleri ile indirgenmifl nakit ak›mlar› aras›nda oldukça güçlü bir do¤rusal iliflki bulunmaktad›r.
De¤erleme Mant›¤›
‹flletmenin gerçek de¤eri, iflletmenin gelecekte yaratmas› beklenen nakit ak›mlar›n›n bugünkü de¤erlerinin, yani indirgenmifl nakit ak›mlar›n›n toplam›d›r.
‹flletmenin ‹ndirgenmifl nakit ak›mlar›n›n gücünü göstermek için basit bir örne¤i inceleyelim.
De¤er Afi ve Hacim Afi’nin önümüzdeki 5 y›l için net kâr öngörüsü (milyon TL)
afla¤›daki Tablo 8.6’daki gibidir:
Y›l
Net Kâr
1
2
3
4
5
De¤er A.fi.
100
105
110.3
115.8
121.6
Hacim A.fi.
100
105
110.3
115.8
121.6
Tablo 8.6
De¤er A.fi. ve Hacim
Afi’nin önümüzdeki
5 y›l için net kâr
öngörüsü (milyon T)
Bu bilgiye dayanarak hangi iflletme için daha yüksek para ödemeye raz› olurdunuz? Gelecekteki kârlar› ayn› oldu¤u için ayn› de¤er sahip olduklar›n› düflünebilirsiniz ancak kâr rakamlar› yan›lt›c› olabilir. ‹flletmelerin nas›l büyüdüklerinin
analiz edilmesi gerekir. ‹flletmelerin tahmini nakit ak›mlar› (milyon T) afla¤›daki
Tablo 8.7 ve Tablo 8.8’deki gibidir:
De¤er A.fi.
Y›l
1
2
3
4
5
Net Kâr
100
105
110.3
115.8
121.6
Net Yat›r›mlar
25
26.2
27.6
29
30.4
Nakit Ak›m›
75
78.8
82.7
86.8
91.2
Hacim A.fi.
Y›l
1
2
3
4
5
Net Kâr
100
105
110.3
115.8
121.6
Net Yat›r›mlar
50
52.5
55.1
57.9
60.8
Nakit Ak›m›
50
52.5
55.1
57.9
60.8
fiimdi hangi iflletme için daha fazla para öderdiniz? ‹nsanlar›n ço¤u, De¤er
Afi’ye daha fazla para ödeyecektir çünkü kârlar› eflit olmas›na ra¤men De¤er Afi’nin
nakit ak›mlar› Hacim Afi’den daha yüksektir. De¤er Afi, ayn› kâr rakamlar›na Hacim Afi’den daha düflük düzeyde yat›r›m yaparak ulaflabilmektedir. De¤er Afi, kârlar›n›n %25’ini yat›r›mlara harcad›¤› hâlde Hacim Afi, ayn› kâr büyümesini sa¤lamak için kârlar›n›n %50’si ile yat›r›m yapmak zorunda kalmaktad›r.
‹ki iflletmenin ayn› düzeyde riske sahip oldu¤unu varsayarsak, nakit ak›mlar›n›
ayn› iskonto oran› ile örne¤in %10’la bugüne indirgeyebiliriz. ‹ki iflletmenin de nakit ak›mlar›n›n y›ll›k %5 oran›nda artaca¤›n› varsayarsak iflletmelerin de¤erini afla¤›daki formülü kullanarak hesaplayabiliriz:
Tablo 8.7
De¤er Afi’nin
tahmini nakit
ak›mlar› (milyon T)
Tablo 8.8
Hacim Afi’nin
tahmini nakit
ak›mlar› (milyon T)
200
İşletmenin Değeri = Nakit Akımı (t) =
1
(Sermaye Maliiyeti - a)
Nakit Ak›m› (t): t dönemindeki nakit ak›m›
a: nakit ak›mlar›n›n art›fl oran›
Yukar›daki formülle De¤er Afi’nin de¤eri T1.5 milyon, Hacim Afi’nin de¤eri ise
T1 milyon olarak hesaplan›r.
‹ki iflletmenin kâr çarpan›n› da dolayl› olarak hesaplayabiliriz. Hesaplanan iflletme de¤erinin kâra olan oran›, dolayl› kâr çarpan›n› gösterecektir. De¤er Afi’nin kâr
çarpan› 15, Hacim Afi’nin ise 10 olarak hesaplan›r.
‹flletme de¤erini bulmak için nakit ak›mlar›n› çarpan yaklafl›m› ile tahmin etmek
zorunda kalmadan, kâr çarpan› ile kâr rakam›n› çarpmak yeterli olacakt›r.
Sermaye Maliyeti
Finansman kaynaklar›n›n
SIRA S‹ZDEa¤›rl›kl›
maliyetlerinin
ortalamas› olan sermaye
maliyeti, her bir kayna¤›n
vergiden sonraki
D Ü fi Ü N E L ‹ilgili
M kayna¤›n
maliyetinin,
toplam kaynaklar içindeki
pay› ile çarp›mlar›n›n
S O R U
toplam›d›r.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Sermaye maliyeti (Devaml› Sermaye), iflletmenin ihtiyac› olan fonlar› elde etmek
SIRA S‹ZDE
için katland›¤› maliyet olarak tan›mlanabilir. Sermaye maliyeti, iflletmenin varl›klar›n finansman›nda kulland›¤› banka kredisi, tahvil, imtiyazl› hisse senedi veya adi
hisse senedi
finansman araçlar›n›n vergiden sonraki maliyetlerinin a¤›rD Ü figibi
Ü N E Lçeflitli
‹M
l›kl› ortalamas›d›r. Her iflletme için, a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyetini minimize
eden bir optimal sermaye sa¤layan ve iflletmenin hisse senedi fiyat›n› maksimize
S O R U
eden borç ve sermaye karmas› vard›r.
D ‹ K K A Tmaksimize edilmesi için finans yöneticilerinin, sermaye maliyetini miHissedar de¤erinin
nimize etmeleri gerekmektedir.
N N
SIRA S‹ZDE
A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti (Weighted Average Cost Of Capital: WACC)
E
WACC =
× Re + D/V × Rd × (1 - Tc)
AMAÇLARIMIZ
V
Re: Öz kaynak maliyeti
Rd: Yabanc›
kaynak (borç) maliyeti
K ‹ T A P
E: Özkaynaklar›n piyasa de¤eri
D: Yabanc› kaynaklar›n piyasa de¤eri
V=E+D
TELEV‹ZYON
E/V = Özkaynaklar›n toplam finansman kaynaklar› içindeki pay› (oran›)
D/V = Borçlar›n toplam finansman kaynaklar› içindeki pay› (oran›)
Tc = Kurumlar vergisi oran›
‹NTERNET
Örnek:
ABC ‹flletmesi, varl›klar›n›n %75’ini banka kredisi ile %25’ini özkaynaklarla finanse etmektedir. Kredi maliyetinin y›ll›k %10, öz kaynak maliyetinin ise %12 olmas› durumunda iflletmenin sermaye maliyetini hesaplay›n›z.
(Kurumlar vergisi oran›n›n % 20 oldu¤unu varsay›n›z)
A¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti = 0.75 × 0.10 × (1-0.2) + 0.25 × 0.12
= 0.06 + 0.03
= 0.09
201
Nakit Ak›mlar› ve De¤er Sa¤layan Faktörler
Nakit ak›mlar› tahmin edilip bugüne indirgendi¤inde teknik olarak de¤erleme ifllemi tamamlanm›fl olmaktad›r. Ancak sadece nakit ak›mlar›n› analiz ederek afla¤›daki sorulara yan›t vermek mümkün de¤ildir:
• Gelecekte öngörülen performans, geçmifl performansa göre nas›ld›r?
• Gelecekte öngörülen performans, rakiplere göre nas›ld›r?
• ‹flletmenin de¤erini artt›rabilecek ya da azaltabilecek önemli faktörler nelerdir?
Bir iflletmenin geçmifl 5 y›ldaki ve gelecek 5 y›ldaki öngörülen nakit ak›mlar›
Tablo 8.9’da görülmektedir:
Serbest Nakit Ak›mlar› (Milyon TL)
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
197
(495)
42
(685)
(1124)
(107)
181
320
477
648
Tablo 8.9
Serbest Nakit
Ak›mlar› (Milyon TL)
Bu rakamlarla ilgili söylenebilecek çok ilginç bir fley bulunmamaktad›r. Önemli olan nakit ak›mlar›n› neyin yaratt›¤›d›r.
Nakit ak›mlar›n› ve sonuç olarak iflletmenin de¤erini etkileyen iki temel faktör
bulunmaktad›r:
• Sat›fllar›n ve kârlar›n art›fl h›z›
• Sermaye maliyetine göre sermaye kârl›l›¤›
Afla¤›da Tablo 8.10’da ayn› flirketin geçmifl 5 y›ldaki ve gelecek 5 y›ldaki kârlar›n art›fl h›z› ve sermaye kârl›l›¤› perspektifinden verileri yer almaktad›r:
2007-2011 Gerçekleflen (%)
2012-2016 Projeksiyonu (%)
Sat›fllar›n art›fl›
10.7
7.2
Faaliyet Kârlar›ndaki art›fl
11.9
5.2
Sermaye kârl›l›¤›
13.9
8.9
Sermaye maliyeti
8.2
7.5
Tablo 8.10
Geçmifl 5 y›ldaki ve
gelecek 5 y›ldaki
kârlar›n art›fl h›z› ve
sermaye kârl›l›¤›
perspektifinden
veriler
Rakip iflletmeler için de bu bilgilerin bilindi¤i durumda, ilgili iflletmenin performans›n› daha iyi de¤erlendirebiliriz. ‹flletmenin büyümesinin ve sermaye kârl›l›¤›n›n sektöre göre nas›l bir geliflme gösterdi¤ini inceleyebiliriz.
Sermaye kârl›l›¤›, büyüme oranlar› ve serbest nakit ak›mlar› aras›ndaki iliflkiyi
gösterebilmek amac›yla basit bir de¤erleme modeli olufltural›m. De¤er Afi ve Hacim Afi örneklerine dönersek De¤er Afi’nin her y›l faaliyet kâr›n›n %25’ini yat›r›mlara ay›rd›¤›n› hat›rlayal›m. De¤er Afi’nin yeni yat›r›mlar›ndan %20 kâr etti¤ini varsayal›m. Örne¤in, ilk y›l 25 milyon lira olan kâr›n 5 milyon liras› (25 × 0,2 = 5) sonraki y›l›n kâr›na eklenmektedir. Böylece ikinci y›l iflletmenin faaliyet kâr› 105 milyon TL’ye ulaflmaktad›r.
‹flletmenin sonraki y›llarda da faaliyet kâr›n›n %25’ini ayn› kârl›l›k oran› ile
(%20) yat›r›m olarak de¤erlendirdi¤ini düflündü¤ümüzde, De¤er Afi’nin nakit ak›mlar›, daha önce de sunuldu¤u üzere afla¤›daki gibi gerçekleflecektir:
De¤er A.fi.
Y›l
1
2
3
4
5
Net Kâr
100
105
110.3
115.8
121.6
Net Yat›r›mlar
25
26.2
27.6
29
30.4
Nakit Ak›m›
75
78.8
82.7
86.8
91.2
Tablo 8.11
De¤er Afi’nin
tahmini nakit
ak›mlar› (milyon TL)
202
De¤er Afi’nin faaliyet kâr› ve nakit ak›mlar› her y›l %5 oran›nda büyümektedir.
‹flletme, her y›l faaliyet kâr›n›n %25’i ile yat›r›m yapmakta ve yat›r›mlar›ndan %20
faaliyet kâr› elde etmektedir. Bu durumda büyüme h›z›n›n sermaye kârl›l›¤› ile yat›r›m oran›n›n çarp›m› oldu¤u söylenebilir.
Büyüme h›z› = Sermaye kârl›l›¤› × Yat›r›m oran›
= %20 × %25
= %5
fiimdi de Hacim Afi’nin nakit ak›mlar›na bakal›m. Hacim A.fi. de ilk y›l 100 milyon lira faaliyet kâr› elde etmekle birlikte, yat›r›mlar›ndan %10 oran›nda faaliyet
kâr› elde etti¤i için faaliyet kâr›n› 5 milyon lira artt›rabilmek için 50 milyon lira yat›r›m yapmak zorunda kalmaktad›r. Hacim A.fi.’nin nakit ak›mlar› afla¤›daki gibidir:
Tablo 8.12
Hacim A.fi.’nin
tahmini nakit
Hacim A.fi.
Y›l
1
2
3
4
5
Net Kâr
100
105
110.3
115.8
121.6
Net Yat›r›mlar
50
52.5
55.1
57.9
60.8
Nakit Ak›m›
50
52.5
55.1
57.9
60.8
Faaliyet kâr›nda ayn› seviyede art›fl h›z› için, daha yüksek seviyede sermaye
kârl›l›¤›, daha fazla nakit ak›m› yarat›lmas›na neden olmaktad›r. Ayn› faaliyet
kârlar› ve büyüme h›z›na ra¤men De¤er A.fi., Hacim A.fi.’ye göre daha de¤erli
bir iflletmedir.
fiimdi de faaliyet kâr›ndaki art›fl›n nakit ak›mlar›n› ve iflletme de¤erini nas›l etkiledi¤ine bir bakal›m. E¤er De¤er A.fi., faaliyet kâr›n› artt›rmak için her y›l daha
fazla yat›r›m yapmaya karar verirse durum ne olur? Örne¤in, iflletme %5 yerine %8
büyüme h›z›na ulaflmak için %20 kârl›l›k oran› ile ilk y›l 25 milyon lira yerine 40
milyon lira yat›r›m yapmal›d›r. Bu durumda nakit ak›mlar› afla¤›daki gibi olacakt›r:
Tablo 8.13
De¤er A.fi.’nin
tahmini nakit
De¤er A.fi.
Y›l
1
2
3
4
5
Net Kâr
100
108
116.6
126
136
Net Yat›r›mlar
40
43,2
44,6
50,4
54,4
Nakit Ak›m›
60
64,8
70
75,6
81,6
Görüldü¤ü üzere, bu örnekte De¤er Afi’nin nakit ak›mlar› önceki örne¤e göre
daha azd›r. Ancak afla¤›da görülece¤i üzere, 9. y›ldan itibaren nakit ak›mlar› daha
h›zl› artmaktad›r.
Tablo 8.14
%5 Büyüme Oran›
Y›l
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Kâr
100
105
110
116
122
128
134
141
148
155
163
171
Yat›r›m
25
26
28
29
30
32
34
35
37
39
41
43
Nakit
75
79
83
87
91
96
101
106
111
116
122
128
203
Y›l
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Kâr
100
108
117
126
136
147
159
171
185
200
216
233
86
93
Yat›r›m
40
43
47
50
54
59
63
69
74
80
Nakit
60
65
70
76
82
88
95
103
111
120
Tablo 8.15
%8 Büyüme Oran›
130 140
SIRA S‹ZDE getirisi serAcaba hangi senaryo daha fazla de¤er yaratmaktad›r? Yat›r›mlar›n
maye maliyetinden yüksek oldu¤u sürece yüksek büyümenin daha fazla de¤er yaratt›¤› görülmektedir. Örne¤imizde sermaye maliyeti %10 olarak
Farkl›
D Ü fi Üal›nm›flt›r.
NEL‹M
büyüme ve getiri oran› kombinasyonlar› için farkl› de¤erler hesaplanabilir. Böyle
bir tablo, yöneticilerin uzun vadede iflletmenin performans›n› gelifltirmelerinde
S O R U
yard›mc› olabilir.
Sermaye kârl›l›¤› zaten yüksek seviyede olan bir iflletme, büyüme oran›n›
büyüD ‹ K K artt›rarak
AT
me oran› zaten yüksek olan bir iflletme ise sermaye kârl›l›¤›n› artt›rarak daha fazla de¤er
yaratabilir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
Sermaye kârl›l›¤›, sermaye maliyetinin alt›nda kal›rsa ne olur? Afla¤›daki Tablo
8.16 farkl› seviyedeki sermaye kârl›l›klar› ve kâr art›fl h›zlar› AMAÇLARIMIZ
(büyüme oranlar›) ile
yarat›lacak de¤erleri göstermektedir. Sermaye kârl›l›¤›n›n sermaye maliyetine eflit
oldu¤u noktada de¤er kayb› ya da de¤er kazan›m› söz konusu de¤ildir. Sermaye
‹ Tde¤er
A P kayb› söz
kârl›l›¤›n›n sermaye maliyetinden düflük oldu¤u seviyelerde Kise
konusudur.
Kâr Art›fl H›z›
SermayeT Kârl›l›¤›
E L E V ‹ Z Y(%)
ON
(Büyüme Oran› %)
7.5
10.0
12.5
15.0
20.0
3
887
1.000
1.058
1.113
1.170
6
708
1.000
1.117
1.295
‹NTERNET
1.442
9
410
1.000
1.354
1.591
1.886
De¤er Kayb›
De¤er Kazan›m›
De¤erleme Süreci
De¤eri belirlenmeye çal›fl›lan varl›k, ister hisse senedi veya tahvil gibi bir menkul
k›ymet isterse bir iflletme olsun, de¤erleme sürecinde öncelikle ilgili varl›¤a iliflkin
beklenen nakit ak›mlar›n›n tahmin edilmesi gerekir.
Serbest Nakit Ak›mlar›
Gelecekte beklenen serbest nakit ak›mlar› (SNA) flu flekilde hesaplan›r:
Faaliyet Kâr›
+ Amortisman Giderleri
(-) Vergi
= Vergi sonras› faaliyetlerden elde edilen nakit ak›mlar›
(-) ‹flletmenin varl›klar›ndaki art›fl (çal›flma sermayesi yat›r›mlar› ve sabit sermaye yat›r›mlar›)
= Serbest Nakit Ak›mlar› (SNA)
Gelecekteki serbest nakit ak›mlar›n›n öngörülmesinden sonra ise nakit ak›mlar›n›n bugüne indirgenmesi gerekir.
SIRA S‹ZDE
Yat›r›mlar›n getirisi sermaye
maliyetindenAMAÇLARIMIZ
yüksek oldu¤u
sürece yüksek büyüme daha
fazla de¤er yarat›r.
K ‹ T A P
Tablo 8.16
TELEV‹ZYON
Farkl› seviyedeki
sermaye kârl›l›klar›
ve kâr art›fl h›zlar›
(büyüme oranlar›)
‹NTERNET
ile yarat›lacak
de¤erler
204
Süreç, afla¤›daki gibi özetlenebilir:
1. ‹flletme yöneticileri, iflletmenin gelecekte kaç y›l boyunca rekabet avantaj›n›
sürdürece¤ine karar verir.
2. Rekabet avantaj› dönemi boyunca serbest nakit ak›mlar› öngörülür. (örne¤in önümüzdeki 5 y›l)
3. Rekabet avantaj› dönemini takip eden dönem için sat›fllar›n sabit bir art›fl h›z› ile (g) artaca¤› varsay›m› yap›l›r. (örne¤in her y›l %5 art›fl için g = 0,05)
4. Rekabet avantaj›n›n sürdü¤ü dönem için (T dönemine kadar), öngörülen
serbest nakit ak›mlar› sermaye maliyeti ile indirgenerek serbest nakit ak›mlar›n›n bugünkü de¤eri hesaplan›r.
Rekabet avantaj› dönemi için serbest nakit ak›mlar›n›n bugünkü de¤eri =
BD RAD =
SNA (1) SNA (2) SNA (3)
SNA (T)
+
+
+ ...
1
2
3
(1 + k)
(1+ k)
(1 + k)
(1+ k)T
5. ‹flletmenin rekabet avantaj› dönemi sonundaki kal›nt› de¤eri hesaplan›r. Kal›nt› de¤eri, serbest nakit ak›mlar›n›n sabit bir oranda artt›¤› dönem için iflletmenin de¤erini ifade etmektedir. Kal›nt› de¤eri, rekabet dönemi sonundan itibaren sonsuza kadar olan dönemdeki serbest nakit ak›mlar›n›n T döneminde indirgenmifl de¤erlerinin toplam›d›r. Serbest nakit ak›mlar›n›n indirgenmifl de¤eri, rekabet avantaj› dönemi sonundaki y›lda, yani T. y›lda hesaplanm›fl olmaktad›r.
Kal›nt› de¤eri, T’den sonraki y›l için hesaplanan serbest nakit ak›m›n›n, sermaye maliyeti ile serbest nakit ak›mlar›n›n art›fl h›z› aras›ndaki farka bölünerek hesaplanabilir. (Gordon Büyüme Modeli)
Kal›nt› De¤er (T y›l›) = KD (T) =
SNA (T + 1)
k-g
6. T y›l› için bulunan Kal›nt› De¤erin bugünkü de¤eri hesaplanmal›d›r.
Kal›nt› De¤er’in Bugünkü De¤eri = KD (0) =
KD (T)
(1 + k)T
7. ‹flletmenin de¤eri, rekabet avantaj› dönemindeki serbest nakit ak›mlar›n›n
bugünkü de¤eri ile kal›nt› de¤erin bugünkü de¤erinin toplam›d›r. (4. ad›mda ve 6. ad›mda bulunan de¤erlerin toplam›)
‹flletme De¤eri = BD (rekabet avantaj› dönemi) + BD (Kal›nt› De¤er)
8. ‹flletmenin de¤erinden iflletmenin yükümlülüklerinin (borçlar›n›n) de¤eri
düflülürse hissedar de¤eri bulunmufl olur.
Hissedar De¤eri = ‹flletme De¤eri - Borçlar
9. ‹flletme özkaynaklar›n›n de¤eri dolafl›mdaki hisse senedi adedine bölünerek
iflletmenin hisse senedi bafl›na de¤er hesaplanabilir.
Örnek:
Geçen y›lki sat›fllar› 1 milyar lira olan ABC flirketinin yöneticileri, sat›fllar›n önümüzdeki 3 y›l boyunca %10 oran›nda artaca¤›n› öngörmektedir. Daha sonraki y›llar için sat›fllar›n %3 oran›nda artaca¤› öngörülmektedir.
‹flletmenin faaliyet kârl›l›¤›n›n %20 olmas› beklenmektedir.
205
Vergi oran›n›n %30 olaca¤› varsay›lmaktad›r.
‹flletme sat›fllar›ndaki art›fl›n %50’si ile iflletme sermayesi ve sabit sermaye yat›r›m› yapmay› planlamaktad›r.
‹flletmenin sermaye maliyeti %15’tir.
‹flletmenin de¤erini bu verilere ve varsay›mlara göre hesaplayal›m.
(milyon TL)
Y›l
0
1
2
3
4
1.000
1.100
1.210
1.331
1.371
Faaliyet Kâr›
220
242
266
274
Vergi
66
73
80
82
Vergi sonras› Kâr
154
169
186
192
Varl›klardaki art›fl
50
55
61
20
Serbest Nakit Ak›mlar› (SNA)
104
114
126
172
SNA'lar›n ‹ndirgenmifl De¤erleri
90*
87*
83*
Sat›fllar
SNA'lar›n Bugünkü De¤eri (ilk 3 y›l)
Tablo 8.17
‹flletme De¤erinin
Hesaplanmas›
260
Kal›nt› De¤er (3. y›ldaki)
1.433**
Kal›nt› De¤erin Bugünkü De¤eri
942***
‹flletmenin De¤eri
1.202
(260+942)
*SNA, sermaye maliyeti ile ilgili y›l say›s›na göre bugüne indirgenmektedir. Örne¤in, 3. y›l için hesaplanan SNA, MS Excel’deki “Bugünkü De¤er” fonksiyonu ile
%15 oranla, dönem say›s› 3 ve gelecekteki de¤er 126 milyon T al›narak bugüne indirgenmifl ve SNA’n›n bugünkü de¤eri 83 olarak hesaplanm›flt›r.
S‹ZDE
**Kal›nt› de¤er, 4. y›ldaki SNA (172) sermaye maliyeti ile SIRA
(%15)
sabit büyüme
dönemindeki sat›fl art›fl h›z› (%3) aras›ndaki farka (%12) bölünerek hesaplanm›flt›r.
***Kal›nt› de¤erin bugünkü de¤eri MS Excel’deki “BugünküD ÜDe¤er”
fi Ü N E L ‹ Mfonksiyonu
ile hesaplanm›flt›r. 3. y›ldaki Kal›nt› De¤er %15 oranla, dönem say›s› 3 ve gelecekteki de¤er (1.433) al›narak bugüne indirgenmifl ve Kal›nt› De¤er’in bugünkü de¤eS O R U
ri 942 olarak hesaplanm›flt›r.
SIRA S‹ZDE
S O R U
‹flletme de¤erinden, iflletmenin borçlar›n› düflerek özkaynaklar›n ekonomik
D ‹ K K A T de¤erini hesaplayabiliriz.
SIRA S‹ZDE
Özkaynaklar = Toplam Aktifler (iflletme de¤eri) - Toplam Borçlar
‹flletmenin hisse senedinin ekonomik de¤erini nas›l hesaplayabiliriz?
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
N N
3
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
KD Ü‹ fi TÜ NAE LP‹ M
DK Ü fi‹ ÜTN EAL ‹PM
S O R U
S O R U
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
D‹KKAT
D‹KKAT
‹SIRA
N T E RS‹ZDE
NET
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
‹SIRA
N T E RS‹ZDE
NET
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
206
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Finansal analizin kullan›ld›¤› alanlar› s›ralamak.
Finansal oranlar ve finansal analiz, bankalar baflta olmak üzere kurumsal ve ticari kredi birimlerinin analizlerinde, iflletmelerin iç denetçilerinin
analizlerinde, yeminli mali müflavirlerin analizlerinde, finansal analistlerin analizlerinde, y›ll›k faaliyet raporlar›nda, finansal baflar›s›zl›¤›n öngörüsünde, iflletme yönetiminin analizlerinde, de¤erleme sürecinde kullan›lmaktad›r.
‹flletmelere iliflkin de¤erlemenin temel mant›¤›n›
aç›klamak.
‹flletmelerde de¤erleme, hisse senedi al›m sat›mlar›nda yat›r›mc›lar›n karar alma süreçlerinde, iflletmelerin halka aç›lma süreçlerinde hisse senedinin halka arz fiyat›n›n belirlenmesinde ve özellefltirmelerde fiyat belirlenmesinde önemli rol oynamaktad›r.
‹flletmenin temel amac›, hissedar de¤erinin maksimize edilmesidir. ‹flletmeler sermayelerini, sermaye maliyetinden daha yüksek getiri sa¤layan
yat›r›mlara yönlendirdiklerinde de¤er yaratmaktad›r. ‹flletme yöneticileri hissedarlar› için uzun
vadeli de¤er yarat›lmas›n› temel hedef olarak
koymal›d›r.
Yat›r›mlar›n getirisi sermaye maliyetinden yüksek oldu¤u sürece yüksek büyüme daha fazla
de¤er yarat›r. Sermaye kârl›l›¤› zaten yüksek seviyede olan bir iflletme, büyüme oran›n› artt›rarak, büyüme oran› zaten yüksek olan bir iflletme
ise sermaye kârl›l›¤›n› artt›rarak daha fazla de¤er
yaratabilir.
N
A M A Ç
3
‹flletmenin de¤erini indirgenmifl nakit ak›mlar›
yöntemi ile hesaplamak.
Her hangi bir varl›¤›n ekonomik de¤eri, ilgili varl›ktan gelecekte elde edilmesi beklenen nakit
ak›mlar›n›n bugüne indirgenmifl de¤eridir. Öncelikle gelecekte beklenen serbest nakit ak›mlar› hesaplan›r. Gelecekteki serbest nakit ak›mlar›n›n öngörülmesinden sonra nakit ak›mlar›n›n,
bugüne indirgenmesi gerekir.
207
1. Afla¤›dakilerden hangisi finansal tablo analizinin iflletme yönetimine katk›lar›ndan de¤ildir?
a. ‹flletmenin görece likiditesi, borçlulu¤u ve kârl›l›¤›na iliflkin iflletme yöneticilerine fikir verir
b. Yat›r›mc›lar›n iflletmeyi nas›l alg›lad›¤›na dair fikir verir
c. Ortaya ç›kan sorunlar›n teflhis edilmesine yard›mc› olur
d. Kurumsal hedeflerin oluflturulmas›na yard›mc›
olur
e. Da¤›t›lacak kâr büyüklülü¤ünü saptar
2. Afla¤›dakilerden hangisi finansal baflar›s›zl›¤› öngören modellerin kullan›m amaçlar›ndan biri de¤ildir?
a. ‹flletme yönetimi taraf›ndan önleyici tedbirlerin
al›nmas›
b. Yat›r›mc›lar taraf›ndan hisse senedi al›m sat›m
kararlar›n›n al›nmas›
c. Bankalar taraf›ndan kredilerin takibi
d. ‹flletmelerin alacaklar›n›n takibi
e. ‹flletmelerin stoklar›n›n takibi
a. ‹flletmenin temel amac›, hissedar de¤erinin maksimize edilmesidir
b. ‹flletmeler sermayelerini, sermaye maliyetinden
daha yüksek getiri sa¤layan yat›r›mlara yönlendirdiklerinde de¤er yaratmaktad›r
c. Getiri oranlar› sermaye maliyetinin üzerinde oldu¤u sürece, iflletmeler cazip getiri oranlar› ile
ne kadar çok yat›r›m yaparlarsa o kadar fazla
de¤er yaratabilir
d. Hissedar de¤erinin maksimize edilmesi için finans yöneticilerinin, sermaye maliyetini minimize etmeleri gerekir
e. ‹flletme yöneticileri hissedarlar› için k›sa vadeli de¤er yarat›lmas›n› temel hedef olarak koymal›d›r.
4. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin de¤erini etkileyen temel unsurlardan biri de¤ildir?
a. Sat›fllar›n art›fl h›z›
b. Kârlar›n art›fl h›z›
c. Sermaye maliyeti
d. Sermaye kârl›l›¤›
e. Ortakl›k yap›s›
a. Faaliyet kâr›nda ayn› seviyede art›fl h›z› için, daha yüksek seviyede sermaye kârl›l›¤›, daha fazla nakit ak›m› yarat›lmas›na neden olur
b. Yat›r›mlar›n getirisi sermaye maliyetinden düflük
oldu¤u sürece yüksek büyüme daha fazla de¤er
yarat›r
c. Sermaye kârl›l›¤› zaten yüksek seviyede olan bir
iflletme, büyüme oran›n› artt›rarak daha fazla de¤er yaratabilir
d. Büyüme oran› zaten yüksek olan bir iflletme sermaye kârl›l›¤›n› artt›rarak daha fazla de¤er yaratabilir
e. Yat›r›mlar›n getirisi sermaye maliyetine ba¤l›d›r.
6. Her y›l faaliyet kâr›n›n %40’u ile yat›r›m yapan ve
yat›r›mlar›ndan %30 faaliyet kâr› elde eden iflletmenin
büyüme h›z› ne olur?
a. % 15
b. % 13
c. % 12
d. % 11
e. % 10
7. Varl›klar›n›n %50’sini banka kredisi ile %50’sini
özkaynaklarla finanse eden bir iflletmenin kredi maliyetinin y›ll›k %10, öz kaynak maliyetinin ise %12 olmas›
durumunda iflletmenin sermaye maliyetini hesaplay›n›z.
(Kurumlar vergisi oran›n›n %20 oldu¤unu varsay›n›z.)
a. % 8
b. % 9
c. % 10
d. % 11
e. % 12
8. ‹flletmenin temel amac› nedir?
a. Gelirlerin maksimize edilmesi
b. Giderlerin minimize edilmesi
c. Kâr›n maksimize edilmesi
d. Hissedar de¤erinin maksimize edilmesi
e. Borçlar›n minimize edilmesi
208
“
9. Serbest nakit ak›mlar›n›n sabit bir oranda artt›¤› dönem için iflletmenin de¤erini ifade eden de¤ere ne ad
verilir?
a. Kal›nt› de¤eri
b. Bugünkü de¤er
c. Gelecekteki de¤er
d. Gordon de¤eri
e. Hisse de¤eri
10. Hisse senedi de¤erinin hesaplanabilmesi afla¤›daki
bilgilerden hangisine ihtiyaç duyulmaz?
a. ‹flletmenin borçlar›n›n de¤eri
b. ‹flletmenin varl›klar›n›n de¤eri
c. ‹flletmenin toplam de¤eri
d. Dolafl›mdaki hisse sendi senedi say›s›
e. ‹flletmenin sermaye maliyeti
fiirketler Neden Güncel ‹flletme De¤erlemesine ‹htiyaç
Duymaktad›r?
Kas›m 15, 2005, IPFrontline, WASHINGTON, A.B.D.
...................
‹flletme de¤erlemesinden flirketlerin faydalanabilece¤i
en önemli alanlar flunlard›r:
1. fiirketin de¤erini ö¤renmek
Çok say›da iflletme sahibi, iflletmelerinin de¤eri hakk›nda fikre sahip de¤ildir ya da iflletmelerinin de¤erini bildiklerini düflünseler bile muhtemelen yan›l›yorlard›r.
Duygular ço¤unlukla do¤ru yarg›lara varmay› engeller.
Do¤ru ve ba¤›ms›z bir kaynaktan flirketin de¤erini ö¤renmek için profesyonel iflletme de¤erlemesine baflvurulmal›d›r.
2. ‹flletmenin manzaradaki yerini anlamak
‹flletme de¤erlemesi, iflletmenizin faaliyet gösterdi¤i
sektörün ve pazarda iflletmenin konumunun daha iyi
anlafl›lmas›na yard›mc› olabilir.
3. ‹flletmenin finansal durumunu ö¤renmek
‹flletmenin sahipleri iflletmelerinin finansal sa¤l›¤›n› anlad›klar›n› düflünebilir, ancak maddi olmayan varl›klar›n da dahil edildi¤i ba¤›ms›z bir görüfl veya analiz bu
teorileri do¤rulayabilece¤i gibi çürütebilir de.
4. Sat›n alma ve birleflmelerde h›zl› karar almak
‹flletmenin baflka bir iflletmeyi sat›n almas› veya baflka
iflletme taraf›ndan sat›n al›nmas› söz konusu oldu¤unda, güncel bir de¤erlemeye sahip olmak de¤erleme sürecini beklemekten iflletmeyi kurtarabilir ve karar alma
sürecinin h›zlanmas›na yard›mc› olabilir.
................
”
209
Okuma Parças›
fiirket De¤erlemesinde EVA (Economic Value
Added):
Günümüzde sermaye piyasalar›n›n h›zla geliflimi, flirket
birleflme ve sat›n almalar› ile firmalarda halka aç›lma
e¤ilimlerinin artmas›, firma sahiplerini ve yat›r›mc›lar›n›
firma de¤erini do¤ru tespit etme aray›fl›na yöneltmifltir.
Firma de¤erinin do¤ru bir flekilde tespitinin yan›nda bu
de¤erin yönetimi ve maksimizasyonu da günümüz üst
düzey yöneticilerinin amaçlar›n›n bafl›nda gelmektedir.
Bu nedenle firma de¤erini tespit etmeye ve yönetmeye
yönelik birçok yöntem gelifltirilmifltir.
Son y›llarda özellikle sermaye piyasalar›nda etkinli¤in
artmas›yla ve firma sahiplerinin ço¤almas›yla bafl edemeyen ve firma de¤eriyle ile ilgili birçok soruyu cevaps›z b›rakan muhasebe temeline dayal› yöntemler yerine
firma de¤erini en do¤ru flekilde tespit eden indirgenmifl
nakit ak›mlar›n› temel alan, muhasebe kârl›l›¤› yerine
ekonomik kâra ve katma de¤ere yönelik olan yöntemler tercih edilmektedir. Bu yöntemlerden en önemlilerinden birisi EVA yöntemidir.
EVA; Joel Stern ve Bennett Stewart taraf›ndan, kurduklar› Stern ve Stewart Finansal Dan›flmanl›k fiirketi ad›na
ticari bir marka olarak 1980’li y›llar›n bafllar›nda gelifltirilen bir yöntemdir. Fakat finansal yönetim ve teflvik
sistemi olarak 1993 y›l›ndan itibaren genifl anlamda bir
ilgi görmeye bafllam›fl ve günümüzde büyük ilgi gören
finansal yöntemlerinden biri haline gelmifltir. EVA, ortaklar›n refah›n›n maksimizasyonu ile yak›ndan iliflkili
oldu¤u için firman›n baflar›s›n› finansal aç›dan ölçmede
modern bir ölçüdür. Dolay›s›yla bugün dünyada, içlerinde AT&T, Coca-Cola, Whirpool, Monsanto, Wal-Mart
Stores, IBM ve Quaker gibi büyük firmalar›n da bulundu¤u 300’den fazla firma EVA yöntemini planlama ve
performans denetiminde bir temel olarak bünyelerinde
uygulamaktad›rlar (Damodaran, 2000: 285; Hartman,
2000: 158).
EVA, en basit ifade ile bir firman›n yat›r›mlar› üzerinden meydana getirdi¤i vergi sonras› nakit ak›m› ile firmada kullan›lan sermayeye yüklenen maliyet aras›ndaki farkt›r. EVA’n›n bir baflka tan›m› ise; yat›r›lan sermayenin getirisi ile sermaye maliyeti aras›ndaki fark›n yat›r›lan sermaye tutar› ile çarp›m› sonucu bulunan de¤erdir (Ehrbar, 1999: 20).
Bu tan›mlardan hareketle EVA’n›n hesaplanmas›nda
kullan›lan temel eflitlikler afla¤›da verilmektedir (Haspeslagh, Noda, Boulos, 2001: 69);
EVA = NOPLAT - (Yat›r›lan Sermaye × AOSM)
EVA = (ROIC - AOSM) × Yat›r›lan Sermaye
Burada;
NOPLAT = Düzeltilmifl Vergiler Düflüldükten Sonraki
Net Faaliyet Kâr›n› (Net Operating Profit Less Adjusted
Taxes)
ROIC = Yat›r›lan Sermaye Üzerinden Sa¤lanan Getiriyi
(Return on Invested Capital)
AOSM = A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti’ni ifade etmektedir.
EVA Yönteminin Yararlar›
EVA yönteminin bir firmada uygulanmas›n›n o firmaya
ve firmayla ilgili kiflilere önemli yararlar› bulunmaktad›r. EVA yönteminin firman›n performans›n›n ölçülmesinde temel olarak kullan›lmas›, öncelikle firma analistlerinin firman›n de¤er de¤iflkenlerini, bunun yan›nda sat›fllar›n büyüme de¤erini, faaliyet gelirini, sermaye etkinli¤ini ve sat›lan mal›n maliyeti gibi gelir tablosu kalemlerini daha iyi anlamalar›na olanak vermektedir. EVA ayr›ca analistlerin daha uzun süreli unsurlara
mesela spesifik ve sistematik risklere ve ortalamadan
yüksek bir sermaye getirisinin sa¤lanmas›na yönelmelerini sa¤lar. EVA yöntemi, yat›r›mc›lar için önemli konular olan sermaye etkinli¤i ve uzun bir zaman ufkunda rekabet üstünlü¤ü sa¤lama aç›s›ndan önemli yararlar sa¤lar.
Ayr›ca EVA tek periyot ölçüsü oldu¤u için, tahmin edilen veya gerçekleflen de¤er yarat›m performans›n›n y›ll›k olarak ölçülmesine olanak verir. Bununla beraber
EVA, muhasebe kazanc›ndan çok ekonomik kâra odakland›¤› için muhasebe kazanc›n›n baz› yan›lt›c› unsurlar›ndan etkilenmemekte ve gerçekçi bir ölçüm sunmaktad›r. EVA ayr›ca bir teflvik sistemi olarak yöneticilere,
yaratt›klar› hissedar refah› üzerinden sabit bir prim vererek yöneticilerin, sahipler gibi düflünüp hareket etmelerini sa¤lamaktad›r (McCormack ve Vytheeswaran,
1999: 52).
..................
Erdinç KARADEN‹Z
Kaynak: http://iktisat.wordpress.com/2006/08/14/sirket-degerlemesinde-eva-economic-value-added-reklam-kokan-bir-balon-mu-yoksa-bilimsel-bir-yontemmi/ (A¤ustos 14, 2006)
210
Kaynaklar
1. e
Ercan, M. K. (2006), Firma De¤erlemesi, Banka Uygulamas›, 1. Bask›, Literatür Yay›nc›l›k.
Gibson, C. H. (2009), Financial Reporting & Analysis:
Using Financial Accounting Information, 11.
Bask›, Mason, OH: South-Western Cengage
Learning.
http://www.investopedia.com/terms/w/wacc.
asp#ixzz21TKAI6mK
Keown, A. J. ve di¤erleri (2008), Foundations of
Finance: The Logic and Practice of Financial
Management, 6. Bask›: Upper Saddle River, N.J.:
Pearson/Prentice Hall.
Koller, T, Goedhart, T. M., Wessels D. (2005),
Valuation: Measuring and Managing the Value
of Companies, McKinsey & Company, 4. Bask›:
Wiley Finance Series.
2. e
3. e
4. e
5. b
6. c
7. c
8. d
9. a
10. b
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz” konusunu
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz” konusunu
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme”
S›ra Sizde 1
Net kâr marj›n›n artmas›, zorunlu finansman ihtiyac›n›n
azalmas›na neden olur. Net kâr artar, böylece özkaynaklar artar (net kâr geçmifl y›llardan gelen kârlara eklenerek özkayna¤›n bir parças› hâline gelir) ve böylece
pasifler artt›¤›ndan aktiflerle pasifler aras›ndaki fark azal›r. Dolay›s›yla zorunlu finansman ihtiyac› azal›r.
S›ra Sizde 2
Kâr pay› da¤›t›m oran›n›n artmas›, zorunlu finansman
ihtiyac›n›n artmas›na neden olur. Net kâr azal›r, böylece özkaynaklar azal›r ve böylece pasifler azald›¤›ndan
aktiflerle pasifler aras›ndaki fark artar. Dolay›s›yla zorunlu finansman ihtiyac› artar.
S›ra Sizde 3
Özkaynaklar›n hesaplanan de¤erini, dolafl›mdaki hisse
senedi adedine bölerek hisse senedinin ekonomik de¤erini hesaplayabiliriz.

f‹nansal tablolar anal‹z‹ - Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi

Transkript

Benzer belgeler

yılı faaliyet raporu

finansal yönetim ders notları

31 MART 2009 TAR HL ARA B LANÇO HAKKINDA ÖZEL BAĞIMSIZ

Finansal raporlamaya yönelik iç kontroller