finansal yönetim ders notları

MARMARA ÜNİVERSİTESİ SÜREKLİ
EĞİTİM MERKEZİ
EĞİTİM ALANI: FİNANSAL YÖNETİM DERS
NOTLARI
Haziran 2013
HAZIRLAYAN
Doç. Dr. Murat AKBALIK
i
İÇİNDEKİLER
1. FİNANSAL YÖNETİME İLİŞKİN GENEL İLKELER ................................................. 1
1.1. Giriş ................................................................................................................................. 1
1.2. Finansal Amaçlar............................................................................................................. 1
2. FİNANSAL TABLOLAR VE FİNANSAL PLANLAMA ................................................ 6
2.1. Finansal Planlama ........................................................................................................... 6
2.1.1. Uzun Vadeli Finansman İhtiyaçlarının Tahmini................................................... 7
2.1.1.1. Satışların Yüzdesi Yöntemiyle Proforma Bilançonun Tahmin Edilmesi 8
2.1.2. Kısa Süreli Finansman İhtiyacının Tahmini ....................................................... 11
2.1.2.1. Nakit Bütçesi ......................................................................................... 11
2.1.2.2. Nakit Akım Tablosu .............................................................................. 12
2.2. Finansal Analiz .............................................................................................................. 15
2.2.1. Likidite Oranları ................................................................................................. 17
2.2.4. Karlılık Oranları .................................................................................................. 23
2.2.6. Piyasa Değeri Oranları ........................................................................................ 25
3. PARANIN ZAMAN DEĞERİ........................................................................................... 32
3.1. Reel Faiz ........................................................................................................................ 32
3.2. Basit Faiz ...................................................................................................................... 32
3.3. Bileşik Faiz .................................................................................................................... 33
3.4. Anüite ............................................................................................................................ 33
4. TAHVİL DEĞERLEMESİ ............................................................................................... 35
4.1. Tahvil Değerleme Modeli ............................................................................................. 35
5. HİSSE SENEDİ DEĞERLEMESİ ................................................................................... 39
5.1. Fiyat Kazanç Oranı Modeli ........................................................................................... 40
5.2. Piyasa Değeri / Defter Değeri Yaklaşımı ...................................................................... 41
5.3. Regresyon Modeli ......................................................................................................... 41
6. SERMAYE BÜTÇELEMESİ............................................................................................ 44
6.1. Değerlendirme Yöntemleri ............................................................................................ 45
6.1.1. Net Bugünkü Değer (NBD) Yöntemi ................................................................. 45
6.1.2. Fayda Maliyet Oranı Yöntemi ............................................................................ 46
6.1.3. İç Kârlılık Oranı Yöntemi ................................................................................... 47
7. RİSK VE GETİRİ .............................................................................................................. 48
7.1. Risk ve Getiri Kavramı ................................................................................................. 48
7.1.1. Risk Tanımı......................................................................................................... 48
ii
7.1.2. Getiri Tanımı....................................................................................................... 49
7.1.3. Risk Tercihleri .................................................................................................... 51
7.1.4.Risk-Getiri İlişkisi................................................................................................ 51
7.2.Tek Bir Varlığın Riski .................................................................................................... 52
7.2.1. Riskin Değerlendirilmesi .................................................................................... 52
7.3. Portföy Riski ................................................................................................................. 56
7.3.1. Kovaryans Katsayısı ........................................................................................... 57
7.3.2. Korelasyon Katsayısı .......................................................................................... 58
7.3.3. Portföyün Getirisi ve Standart Sapması .............................................................. 58
7.4. Çeşitlendirme ................................................................................................................ 63
7.5. Risk Ve Getiri: Sermaye Varlıklarını Fiyatlama Modeli (SVFM) ................................ 63
7.5.1. Risk Tipleri ......................................................................................................... 64
7.5.1.1. Sistematik Olmayan Risk (Azaltılabilen Risk) ...................................... 64
7.5.1.2. Sistematik Riskler (Azaltılamayan Riskler) .......................................... 65
7.5.2. Beta Katsayısı ..................................................................................................... 65
7.8.2.1. Portföyün Betası .................................................................................... 66
7.5.2.2. Menkul Kıymet Piyasası Doğrusu (MKPD) .......................................... 68
8. SERMAYE MALİYETİ .................................................................................................... 73
8.1. Banka Borçlarının ve Tahvillerin Maliyeti ................................................................... 74
8.2. İmtiyazlı ve Adi Hisse Senedi Çıkarılması Yoluyla Sağlanan Fonların Maliyeti ......... 75
8.3. Dağıtılmayan Kâr Paylarının Maliyeti .......................................................................... 77
8.4. Sermaye Varlıklarını Fiyatlama Modeline Göre k’nın Bulunması ............................... 77
8.5. Tahvil Getirisi + Risk Primi Yaklaşımı......................................................................... 78
8.6. Temettü Getirisi - Büyüme Oranı ya da İndirgenmiş Nakit Akımı Yaklaşımı- ............ 78
8.7. Amortismanların Maliyeti ............................................................................................. 78
8.8. Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti ............................................................................ 79
9. SERMAYE YAPISI ........................................................................................................... 81
9.1. Sermaye Yapısı ............................................................................................................. 81
9.1.1. İşletmenin Risk Düzeyi ....................................................................................... 81
9.1.2. Vergi ve Çeşitli Maliyetler ................................................................................. 82
9.1.3. Finansal Esneklik ................................................................................................ 82
9.1.4. İşletmenin Yapısı ................................................................................................ 82
9.2. Sermaye Yapısını Açıklayan Teorik Yaklaşımlar ......................................................... 82
9.2.1. Net Gelir Yaklaşımı ............................................................................................ 82
9.2.2. Net Faaliyet Geliri Yaklaşımı ............................................................................. 83
iii
9.2.3. Geleneksel Yaklaşım .......................................................................................... 84
9.2.4. Modigliani - Miller Yaklaşımı ............................................................................ 84
9.3. Optimal Sermaye Yapısına Karar Verme ...................................................................... 85
9.3.1. Faiz ve Vergi Öncesi Kâr - Hisse Başı Kâr (FVÖK-HBK) Analizi ................... 85
9.4. Sermaye Yapısını Etkileyen Faktörler .......................................................................... 86
9. TEMETTÜ POLİTİKASI ................................................................................................. 87
9.1. Kar Dağıtım Politikası ................................................................................................... 87
9.2. Kar Dağıtımının Önemi ve Gerekliliği .......................................................................... 87
9.3. Kâr Dağıtım Politikasını Etkileyen Faktörler ................................................................ 88
9.4.Optimal Kâr Dağıtımına İlişkin Teoriler ........................................................................ 88
9.4.1. Miller - Modigliani Kâr Payı İlişkisizliği Yaklaşımı .......................................... 89
9.4.3. Artıklar Oranında Kâr Payı Dağıtım Yaklaşımı ................................................. 90
9.4.4. Müşterilere Göre Kâr Payı Dağıtım Yaklaşımı .................................................. 90
9.4.5. Sinyal Yaklaşımı ................................................................................................. 90
9.5. Kar Dağıtım Politikası Türleri ....................................................................................... 91
9.5.1. Sabit Miktarda Kâr Payı Dağıtılması .................................................................. 91
9.5.2. Sabit Oranda Kâr Payı Dağıtılması ..................................................................... 91
9.5.3. Sabit Miktarın veya Oranın Yanında Ek Kâr Payı Dağıtılması .......................... 91
9.5.4. Artıklar Oranında Kâr Payı Dağıtılması ............................................................. 91
9.5.5. Temettü avansı Ödemeleri .................................................................................. 91
9.6. Kâr Payı Ödeme Yöntemleri ......................................................................................... 91
9.6.1. Nakit Olarak Yapılan Kâr Payı Ödemesi ............................................................ 91
9.6.2. Hisse Senedi Şeklinde Yapılan Kâr Payı Ödemesi ............................................. 92
9.6.3. Kendi Hisse Senetlerini Satın Alarak Kâr Payı Ödemesi ................................... 92
10. DEĞERE DAYALI YÖNETİM VE FİRMA DEĞERİNİN TESPİTİ ........................ 93
10.1. Değere Dayalı Yönetim ............................................................................................... 93
10.2. Firma Değerinin İndirgenmiş Nakit Akımları ile Tespiti ............................................ 95
KAYNAKLAR ...................................................................................................................... 105
iv
KGK FİNANSAL YÖNETİM DERS NOTLARI
1. FİNANSAL YÖNETİME İLİŞKİN GENEL İLKELER
1.1. Giriş
Ülkemizde finans dünyadaki küresel gelişmelere uygun olarak özellikle orta boy ve
büyük işletmelerin çoğunda bağımsız bir departman olarak yapılanmaktadır. Finansal yönetim
ya da işletme finansının konusunu işletmelerde ihtiyaç duyulan fon kaynaklarının bulunması,
seçimi ve işletme amaçlarına paralel olarak etkin yatırımı oluşturmaktadır.1
Finans, finansman ve finansal yönetim eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Finans, kişi
ya da kurumların faydalanabileceği para, fon, kaynak ya da sermaye anlamında finansman ise
fonların sağlanmasını ifade etmektedir. Finansal yönetim de fonların bulunmasının yanısıra
bulunan fonların kullanımını içermektedir.2
1.2. Finansal Amaçlar
İşletmenin genel amaçlarından parasal ve parasal olmayan finansal amaçlar
üretilmektedir. Bu hedeflerin önceliği işletmenin özel yapısına göre değişmekle birlikte, bu
hedeflere işletmenin Pazar değerinin ulaştırılması amacına, uygun olarak karlılık, likidite ve
güvence3 dayanır. Arasındaki denge yönetilerek ulaşılmaktadır.
Bir firmanın gelecekte sağlayacağı gelir akışları ve bunların elde edilmesindeki risk
derecesi firmanın değerini belirlemektedir. Finansmana ilişkin kararlar hem firmanın
gelecekteki nakit akışının büyüklüğünü etkilediği gibi hem de firmanın risk derecesini de
etkilemektedir. Günümüzde finans yöneticisinden firmanın piyasa değerini en yükseğe
çıkaracak şekilde risk ve karlılık arasında bir denge kurarak, kara, risk arasında en uygun
değişim sağlaması beklenmektedir. Aşağıdaki şema yardımıyla bu süreç gösterilmektedir.4
1
2
3
4
Niyazi Berk, Finansal Yönetim, 10.b., İstanbul: Türkmen Kitabevi, s.3.
Güven Sevil ve Mehmet Başar (ed.), Finansal Yönetim I, Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim
Fakültesi Yayını, 2012, s.3.
Berk, s.27.
Öztin Akgüç, Finansal Yönetim, 5.b., İstanbul: İstanbul Üniversitesi, İşletme Fakültesi Muhasebe Enstitüsü
Yayını, 1989, s.12-13.
1
Kararlar
1. Firmanın faaliyette bulunacağı endüstri
kolu
Karlılık
2. Firmanın büyüklüğü
Firma
Değeri
3. Firmanın faaliyette kullandığı makine ve
gereçlerin niteliği
Risk
4. Firmanın kullandığı teknoloji
5. İşletmenin kuruluş yerleri
6. Firmanın sermaye yapısı
7. Firmanın dikey bütünleşme derecesi
8. Firmanın gerçekleştireceği yatırım
projeleri vb.
Şekil 1. Firma Değeri, Kararlar, Karlılık ve Risk Arasındaki İlişki
Kaynak: Öztin Akgüç, Finansal Yönetim, 5.b., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Muhasebe Enstitüsü Yayını,
1989, s.12.
Finans yöneticisi finansmana ilişkin kararlarını alırken firmanın piyasa değerini
(anonim şirketlerde hisse senetlerinin piyasa değerini) bir diğer ifadeyle firma sahiplerinin
servetlerini en yüksek düzeye çıkarma amacını gözönünde tutmak zorundadır. Bu amaç bazı
eksik yönleri olan kısa sürede karı azamileştirme veya sermaye şirketlerinde pay başına geliri
en yükseğe çıkarma amaçlarına kıyasla daha rasyoneldir.5
Finans yöneticilerinin temel faaliyet alanları üç başlıkta sınıflandırılabilir: Birincisi,
finansal analiz ve finansal planlamadır. Finansal analiz işletmenin finansal tablolarındaki
verilerin, işletmenin finansal yapısını yönetmek amacıyla analiz edilmesi olup, finansal
planlama ise işletmenin gelecekte ihtiyaç duyacağı varlıkların ve bunlar için gerekli olan dış
kaynak ihtiyacının belirlenmesidir. İkincisi, işletmenin gereksinme duyduğu varlıkların miktar
ve yapısının belirlenmesi olan yatırım kararlarıdır. Yatırım kararları dönen varlık ve duran
varlıklar olmak üzere iki kategoride sınıflandırılan varlıkları içermektedir. Üçüncüsü ise
varlıklara yatırılacak fonun bulunması olan finanslama kararıdır. Finanslama kararı,
işletmenin özsermaye ve borç (yabancı sermaye) şeklinde iki önemli fon kaynağından
sağladığı fonların miktar ve kompozisyonunu içermektedir.6
Finans yöneticilerinin bu üç fonksiyonunu Şekil 2’de temel bir bilanço üzerinde
gösterilmektedir.
5
6
Akgüç, 1989, s.11-12.
Cudi Tuncer Gürsoy, Finansal Yönetim İlkeleri, 2.b., İstanbul: Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş., 2012, s.17
2
1.Finansal Analiz ve Planlama
Bilanço
2. Yatırım
Kararı
Kısa Süreli Borçlar
Uzun Süreli Borçlar
Özsermaye
Dönen Varlıklar
Duran Varlıklar
3. Finanslama
Karı
Şekil 2. Finans Yöneticilerinin Temel İşlevleri
Kaynak: Cudi Tuncer Gürsoy, Finansal Yönetim İlkeleri, 2.b., İstanbul: Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş.,
2012, s.18.
İşletmenin finansal amaçları parasal ve parasal olmayan amaçlar olarak ikiye ayrılabilir.
Parasal amaçlar gelince, nakit akımına, likiditeye, varlığa ve karlılığa yönelik amaçlar
şeklinde beş başlık altında incelenebilir. Gelire yönelik amaçlar toplam gelirlerin büyüme
oranının maksimum kılınmasını içermektedir. Bu amaca ulaşmak için başta faaliyet giderleri
olmak üzere toplam giderlerin minimum kılınması gerekmektedir. Nakit akımı ve likiditeye
yönelik amaçlara ise işletmenin işleyişine uygun bir nakit düzeyi ile çalışılarak
ulaşılabilmektedir. Varlığa ve karlılığa yönelik amaçlar, işletmenin piyasa değerini en üst
düzeye çıkarmayı parasal olmayan amaçlar da işletmenin iç çalışma ortamının
iyileştirilmesini, menfaat grupları arasında çatışmanın önlenmesini çevreyle olan ilişkilerin
düzenlenmesini hedeflemektedir. Finansal yöneticinin gerçekleştirmeyi amaçladığı hedefler
aşağıdaki şekilde sunulmaktadır.
3
Şekil 3. Finansal Yönetimin Amaçları
Kaynak:
Niyazi Berk, Finansal Yönetim, 10.b., İstanbul: Türkmen Kitabevi, s.28
ALIŞTIRMA SORULARI
1.
Aşağıdakilerden hangisi, bir işletmedeki finans yönetiminin varlığa dönük
amaçlarından biri değildir?
A) Belli bir düzeyde nakit akımına ulaşılması, B)…
2.
Aşağıdakilerden hangisi finansal yönetimin parasal ve gelire dönük amaçlarından
biridir?
A) Mutlak gelirin ençoklanması, B)…
4
3.
Aşağıdakilerden hangisi, modern bir finans yöneticisinin faaliyet alanlarından biri
değildir?
A) Kâr maksimizasyonu, B)…
5
2. FİNANSAL TABLOLAR VE FİNANSAL PLANLAMA
Finansal tablolar, finansal tablo kullanıcılarına işletmenin finansal durumu ve faaliyet
sonuçları hakkında belirli ilke ve kurallara göre bilgi sunan tablolardır. Finansal analizin
amacına bağlı olarak çok sayıda finansal tablodan faydalın almakla birlikte analizde
kullanılan temel tablolar bilanço ve gelir tablosudur. Bilanço ya da finansal durum tablosu, bir
işletmenin belirli bir tarihteki varlıklarını, düzenlendiği an itibariyle borçlarını ve öz
sermayesini gösteren bir tablodur. Bilançonun aktif tarafı (varlıklar) kullanım; pasif tarafı
(borç ve öz kaynakları) ise kaynaklar olarak isimlendirilmektedir. Bilançonun aktif tarafı,
paraya dönüşüm çabukluğuna göre pasif tarafı ise ödeme çabukluğuna göre tasnif
edilmektedir.7
Gelir Tablosu ise işletmenin belirli bir dönemde elde ettiği tüm hasılat ile aynı dönemde
katlandığı bütün gider ve maliyetleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği net karını
veya dönem zararını gösteren tablodur.8 Gelir tablosunun alt kalemleri net satışlar, brüt satış
karı veya zararı, esas faaliyet karı veya zararı, faaliyet karı veya zararı, dönem karı veya zararı
ve net dönem karı veya zararını kapsamaktadır.9
2.1. Finansal Planlama
Finans yöneticilerinin temel görevlerinden birisi olan finansal planlama işletmenin
gelecekte izleyeceği uygulamaların belirlenmesi, politikaların saptanması ve saptanmış
politikaların gözden geçirilmesi faaliyetlerine denmektedir. Bu faaliyetler kapsamında finans
yöneticisi, varlıkların bileşimine ve bunların nasıl finanse edileceğini belirlemektedir.10
Firmalar hem kısa hem de uzun dönemi planlamaktadırlar. Kısa vadeli planlama,
özellikle 12 aydan ileriye dikkate almayan, daha çok firmanın ödemelerini yapabilecek
likideteye sahip olabilme sürecinin nakit giriş ve çıkışlarının düzenlendiği çalışmalardır. Uzun
vadeli planlama, tahmini finansal tablolar (proforma) yoluyla tipik planlama ufku 5 yıl olan
kar, yatırım ev finansman için yapılan çalışmalardır.11 Firmanın uzun dönemdeki birincil
amacı Pazar değerinin en üst düzeye çıkarılmasıdır. Finansal yöneticiler bu amaca uygun
planlar yaparlar ve daha sonra bu planla gerçek durumu karşılaştırırlar. Planlama yapılırken,
işletmenin temel verilerinin yanısıra işletme faaliyetlerini etkileyen ekonomideki ve
7
8
9
10
11
Aydın ve diğerleri, 2012, s.86
Adem Çabuk ve İbrahim Lazol, Mali Tablolar Analizi, 7. Basım, Ankara: Nobel Yayınevi, 2009, s.26
Sevil ve diğerleri, s.86
Sevil ve diğerleri, s.140
Bozkurt ve diğerleri, s.497-501 ve 530-534
6
sektördeki rekabet durumu, bankaların kredi olanakları, vergi uygulamaları gibi temel
unsurlardan faydalanılarak firmanın rakiplere göre güçlü ve zayıf yönleri belirlenmektedir.12
Firmanın değerini nasıl maksimuma çıkaracağını ortaya koyan işletme stratejisinin
başarılabilmesi için alınan kararlar kümesine stratejik plan denir. Esas olarak yatırım stratejisi
ve finansman stratejisi olmak üzere iki tür strateji vardır. Yatırım stratejileri duran varlıkların
yönetimiyle ilgili olarak yapılması gereken yatırım harcamalarını içerir. Firmaların
faaliyetlerinin ve yatırımlarının finansmanı sağlayan fon kaynaklarına, oluşturulan finansman
stratejileriyle ulaşılabilir. Finansman stratejisi için de finansal planlama yapılarak, ihtiyaç
duyulan fon kaynaklarının nerelerden ve ne zaman elde edileceği belirlenmektedir. Finansal
planın belirlenmesinde çalışma sermayesi yönetimi ve sermaye yapısı kararları önemli
olmaktadır. Bütçeleme ile firmanın finansman kaynakları ile yatırım kararları birlikte ele
alınıp, gelecek dönemler için kaynak ve kullanım planlaması yapılmaktadır. Bütçeler esas
olarak, firmanın hazırlanan finansman ve yatırım planlarını anlatır. Kısa süreli bütçeleme
faaliyet bütçelemesi, uzun süreli bütçeleme ise uzun vadeli planlama olarak isimlendirilir ve
uzun vadeli planlama kısa süreli olayların sonucuna bağlı olarak yapılandırıldığından faaliyet
bütçelemesi ile uzun vadeli planlama arasında sıkı bir bağ mevcuttur.13
Firmalar temel olarak faaliyet bütçeleri, sermaye (yatırım) bütçeleri ve nakit bütçeleri
şeklinde üç tür bütçe hazırlamaktadırlar. Faaliyet bütçeleri ile firmanın hazırlamış olduğu
farklı bütçeler biraraya getirilerek faaliyetlerin koordinasyonu yapılmaktadır. Satış ve üretim
bütçeleri hazırlandıktan sonra faaliyet bütçesi yapılarak firmanın beklenen brüt satış karı veya
zararı tahmin edilmektedir. Sermaye bütçeleri ise gelecek dönemlerde yapılması planlanan
yatırımları ifade eder. Nakit bütçeleri ise nakit yönetiminde bir denetim aracı olarak
kullanılmaktadır.14
2.1.1. Uzun Vadeli Finansman İhtiyaçlarının Tahmini
Firmaların gelecek yıllardaki finansman ihtiyaçlarının tahmininde temel olarak
proforma bilanço ve proforma fon akım tabloları kullanılmaktadır. Proforma bilanço
oluşturulurken ilk önce, firmanın hedeflediği satış hacmini elde edebilmesi için gereken aktif
yatırım tutarının tahmin edilmesi gereklidir. Bu noktada temel belirleyici olan satış hacminin
gerçekçi ve doğru tahmin edilmesi gerekmektedir. satış hacmi ayrıca satış hacmine bağlı
olarak kendiliğinden oluşacak fonların tutarlarının belirlenmesi açısından önemli olmaktadır.
12
13
14
Sevil ve diğerleri, s.140
Hüseyin Dağlı, Finansal Yönetim, 5.b., Trabzon: Derya Kitabevi, 2009, s.109-112.
Dağlı, s.112-113
7
İkinci aşamada kendiliğinden oluşan fonların tahmininden sonra, üçüncü aşamada işletmenin
öz sermayesinin ve uzun süreli borçların tahmini gerekmektedir. Son aşamada varlık ve
kaynak tahminlerinin dengelenmesi yapılarak fon açığının nereden karşılanacağı veya fon
fazlasının nasıl kullanılacağı planlanır. Uzun vadeli finansman ihtiyacının tahmini için
proforma bilanço hazırlanmasında hedeflenen satış hacmini baz alan yöntemler satışların
yüzdesi, oranlar ve regresyon analizidir.15
2.1.1.1. Satışların Yüzdesi Yöntemiyle Proforma Bilançonun Tahmin Edilmesi
Bilanço kalemleri yıllık satışların yüzdesi olarak tahmin edilip, firmanın proforma
bilançosu düzenlenerek gelecekteki finansman gereksinimi tespit edilir. Bunun için öncelikle
satışlarla doğrudan ilişkili artan veya azalan kalemler belirlenir. Dönen varlıklar ve kısa süreli
borçların tamamı satışlarla doğrudan orantılı olduğu, özkaynak ve uzun süreli borçların ise
işletmenin yatırım programına bağlı olarak değiştiği kabul edilmektedir. Bu yöntemin ikinci
adımı geçen dönemlerin finansal tabloları incelenerek firmanın satışları ile bilanço kalemleri
arasındaki ilişki yüzdesi belirlenir ve belirlenen bu yüzde oranları yardımıyla gelecek dönem
bilanço kalemleri tahmin edilmektedir. Yapılan hesaplamalar sonucunda aktif kalemler
toplamının pasif kalemlerden daha büyük olması durumunda firmanın fon açığı, pasif tarafın
daha büyük olması durumunda da firmanın fon fazlası olduğu tespit edilmektedir.16
Aşağıdaki örnek yardımıyla satışların yüzdesi yöntemini kullanarak proforma bilanço
düzenlenip, fon gereksinimi belirlenmektedir. A şirketinin 2012 yılı bilançosu aşağıdaki
gibidir:
A Şirketi
Aktif
Dönen Varlıklar
Hazır Değerler
Alacaklar
Stoklar
Dönen Varlık Toplamı
43.020
166.400
+ 104.824
314.244
Duran Varlıklar
Bina ve Tesisler
Birikmiş Amortisman
270.000 Uzun Süreli Borçlar
+ 54.000 Tahvil Borçları
Uzun Süreli Banka Borçları
15
16
Pasif
Kısa Süreli Borçlar
Satıcılara Borçlar
Kısa Süreli Banka Borçları
Ortaklara Kısa Süreli Borçlar
Kısa Süreli Borçlar Toplamı
71.504
90.520
+ 23.000
185.024
70.000
+ 36.000
Serpil Canbaş ve Gamze Vural, Finansal Yönetim, Açıklamalı Örnekler ve Problemler, 1.b., Adana:
Karahan Kitabevi, 2010, s.82.
Berk, s.515-516
8
Duran Varlık Toplamı (net)
216.000 Uzun Süreli Borçlar Toplamı
Öz Sermaye
Ödenmiş Sermaye
Dağıtılmamış Karlar
Öz Sermaye Toplamı
AKTİF TOPLAMI
530.244 PASİF TOPLAMI
106.000
150.000
+ 89.220
239.220
530.244
2012 yılında 500.000 TL’lik satış yapan A Şirketi’nin 2013 yılında 1.100.000 TL’lik
satış yapması beklenmektedir. Firmanın tam kapasite çalıştığı varsayılarak, tahmini satış
düzeyine ulaşabilmesi için ek yatırımlara ihtiyaç duymaktadır. Aktiflerinin tamamının
satışlarla birebir ilişkili olduğu varsayılan firmada doğrusal amortisman yöntemine göre duran
varlıklar üzerinden yılda %20 oranında amortisman uygulanmaktadır. Firmanın kısa süreli
borçların tamamının satış hacmi ile direkt ilişkili olduğu, tahvil borçlarının değişmeyeceği ve
bankadan 60.000 TL’lik kredinin 2013 yılının ilk çeyreğinde kullanılabileceği tespit
edilmiştir. İşletmenin satışlarının net karlılığı %32 olup, net karının %25’ini ortaklara
dağıtmayı ve %75’ini yedeklere ilave etmeyi planlamaktadır. Ayrıca, firma bu dönemde
ödenmesini 200.000 TL’ye çıkarmayı planlamaktadır.
A Şirketi’nin 2013 yılı proforma bilançosunu düzenleyebilmek için öncelikle satışlarla
direkt ilişkili olan bilanço kalemlerinin 2012 yılındaki satışlara bölünerek her kalemin oranı
bulunur:
Aktif Kalemler / Satışlar
Hazır Değerler
Alacaklar
Stoklar
Duran Varlıklar (Net)
Toplam
Pasif Kalemler / Satışlar
0.086 Satıcılara Borçlar
0.143
0.333 Kısa Süreli Banka Borçları
0.181
0.209 Ortaklara Kısa Süreli Borçlar
+ 0.046
+ 0.432
1.060
Toplam
0.370
A firmasının satışlarını 500.000 TL’den 1.100.000 TL’ye çıkarabilmesi için aktiflerine
%106 oranında yatırım yapması gerekecektir. Bu yatırımların %37’sini pasifte kendiliğinden
oluşan kısa süreli borçlarla karşılayıp geriye kalan %69’u (%106-%37=%69) pasifteki diğer
kalemlerle karşılaması gerekmektedir. Firmanın sermaye arttırımı yoluyla 50.000 TL,
9
bankalardan 60.000 TL’lik uzun süreli kredilerle birlikte toplamda 110.000 TL’lik fon
sağlayacaktır. Firmanın 2013 yılı sermaye fazlası ya da açığı şu şekilde bulunur:
Satışlardaki artış: 1.100.000 - 500.000 = 600.000 TL
Ek fon gereksinimi: 600.000 x 0,69 = 414.000 TL
Faaliyet sonucu sağlanan net kar = 1.100.000 x 0,32 = 352.000 TL
Dağıtılmamış karlardaki artış = 352.000 x 0,75 = 264.000 TL
Uzun süreli kaynaklar toplamı = 110.000 + 264.000 = 374.000 TL
Fon açığı = 414.000 – 374.000 = 40.000 TL
Satışlarla doğrudan ilişkili bilanço kalemlerinin oranları 2013 yılı satışlarla çarpılarak
2013 yılı bilanço kalemleri bulunur. Diğer veriler kullanılarak bilançodaki diğer kalemler
hesaplanır. Fon açığını kapatacak alternatif finansman işlemleri değerlendirilerek bilanço
aktifi pasifine eşitlenerek tahmini bilanço düzenlenir.
A Şirketi
Aktif
Dönen Varlıklar
Hazır Değerler
Alacaklar
Stoklar
Dönen Varlık Toplamı
Pasif
94.600
366.300
+ 229.900
690.800
Kısa Süreli Borçlar
Satıcılara Borçlar
Kısa Süreli Banka Borçları
Ortaklara Kısa Süreli Borçlar
Kısa Süreli Borçlar Toplamı
157.300
199.100
+ 50.600
407.000
Duran Varlıklar
Bina ve Tesisler (x)
Birikmiş Amortisman (-)
Duran Varlık Toplamı (net)
594.000 Uzun Süreli Borçlar
Tahvil Borçları
+ 118.800 Uzun Süreli Banka Borçları
475.200 Uzun Süreli Borçlar Toplamı
70.000
+ 96.000
166.000
Öz Sermaye
Ödenmiş Sermaye
Dağıtılmamış Karlar
Öz Sermaye Toplamı
Fon Açığı
AKTİF TOPLAMI
1.166.000 PASİF TOPLAMI
10
200.000
+ 353.220
553.220
39.780
1.166.000
2.1.2. Kısa Süreli Finansman İhtiyacının Tahmini
Nakit bütçeleri, işletmenin dönem içinde, nakit giriş ve çıkışlarının aylık, üç aylık, altı
aylık gibi alt dönemler itibariyle tahmin edilmesi ve finansman ihtiyacının dönem içinde
dağılımının belirlenmesinde kullanılmaktadır.17
2.1.2.1. Nakit Bütçesi
Belirli bir dönemde işletmenin tahmini nakit giriş ve çıkışlarının ayrıntılı dökümünü
veren, bir yıldan kısa olmak üzere herhangi bir dönem için düzenlenebilen üç aylık, alt aylık
ya da bir yıllık dönemi kapsayan çizelgeye nakit bütçesi adı verilir. Nakit bütçesinin
işletmenin gelecekteki nakit ihtiyacı veya fazlasının belirlenmesi ve performansının
değerlendirilmesinde kullanılmaktadır. Kısa vadeli finansal planlamanın en önemli aracı
olarak nakit bütçesi kabul edilmektedir.18
Nakit bütçesinin hazırlanabilmesi için, dönemler bazında nakit girişlerinin ve nakit
çıkışlarının tahmin edilmesi, dönem başı nakit din bilinmesi ve minimum kasa tutarının tespit
edilmesi gerekmektedir.19 Nakit bütçesinin hazırlanmasında bütün nakit giriş ve çıkışları
dikkate alınmaktadır. Bunlardan önemli olanları aşağıda verilmiştir.20
Nakit Girişleri
Peşin Satışlar
Alacakların Tahsili
Menkul Kıymetlerin Satışı
Faiz, Temettü ve Kira Geliri
Duran Varlık Satışı
Borç Alma
Sermaye Artışı (Hisse senedi ihracı)
Nakit Çıkışları
Peşin Mal ve Hizmet Alımları
Borç Geri Ödemesi
Maaş ve Ücret Ödemeleri
Nakit Olarak Yapılan Satış Giderleri
Kira, Sigorta ve Vergi Ödemeleri
Faiz ve Temettü Ödemeleri
Yatırım Harcamaları
Özet bir nakit bütçesi formu ve daha sonra da nakit bütçesinin hazırlanmasına ilişkin bir
örnek aşağıdadır.21
Nakit Bütçesi olarak Şubat .... Toplam
17
18
19
20
21
1. NAKİT GİRİŞLERİ
(+)
2. NAKİT ÇIKIŞLARI
(–)
Canbaş ve Vural, s.94
Hüseyin Dağlı, s.113
Canbaş ve Vural, s.95
Hüseyin Dağlı, s.113
Canbaş ve Vural, s.95-96
11
3. FARK
(+) veya (–) olabilir.
4. DÖNEM BAŞI NAKİT MEVCUDU
(+)
5. MİNİMUM KASA
(–)
6. AYLIK NAKİT AÇIĞI / FAZLASI
(+) veya (–) olabilir
7. AÇIĞI GİDERİCİ KAYNAKLAR
Örnek:
B şirketinin aylık tahmini nakit giriş ve çıkışları aşağıdadır:
NAKİT GİRİŞLERİ
NAKİT ÇIKIŞLARI
Şubat
80.000
100.000
Ocak
100.000
60.000
Mart
60.000
160.000
Nisan
100.000
140.000
Ocak ayı başında şirketin kasasında 100.000 TL nakit bulunmakta olup, şirket aylık
nakit girişlerinin %50’sine eşit bir tutarda minimum nakit tutmak istemektedir. Buna göre
Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarına ait nakit bütçesi aşağıdadır:
B Firması Ocak - Nisan Dönemi Nakit Bütçesi
NAKİT GİRİŞLERİ
NAKİT ÇIKIŞLARI
FARK
DÖNEM BAŞI NAKİT
MEVCUDU
MİNİMUM KASA
AYLIK NAKİT AÇIĞI FAZLASI
Ocak
100.000
(60.000)
40.000
Şubat
80.000
(100.000)
(20.000)
Mart
60.000
(160.000)
(100.000)
Nisan
100.000
(140.000)
(40.000)
100.000
140.000
120.000
20.000
(50.000)
90.000
(40.000)
80.000
(30.000)
(10.000)
(50.000)
(70.000)
İşletme Ocak ve Şubat aylarında nakit fazlasına, Mart ve Nisan aylarında da nakit
açığına sahiptir. İlk iki aydaki nakit fazlasını kısa vadeli değerlendirip, bunu sonraki iki
aydaki nakit açığını gidermekte kullanabileceği gibi bu açığı kapatmak için kısa vadeli kredi
de kullanılabilir.
2.1.2.2. Nakit Akım Tablosu
Nakit akım tablosu, işletmelerde temelde bir yıl içerisindeki işletme, yatırım ve
finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akımlarını açıklayan bir tablodur. İşletmenin
varlıklarından sağladığı nakit akımı üç ana bölümden oluşur. Bunlar: 1) Faaliyetlerden
sağlanan nakit akımları, 2) Sermaye harcamaları, 3) Net işletme sermayesindeki değişimdir.
12
Firmaların mali yapısının değerlendirilmesinde kullanılan analiz tekniklerinden biri olan
nakit akışı analizine son zamanlarda kredi kurumları tarafından giderek artan bir ilgi
duyulmaktadır.22
Yukarıdaki bilanço ve gelir tablosundan işletmeye ait nakit alan tablosu aşağıdaki gibi
oluşturulabilir.
Faaliyet Aktiviteleri (TL)
+ Net Gelir
+ Amortisman
+ Satıcılarda Artış
253,10
60,00
100,00
– Alıcılardaki Artış
– 100,00
– Stoklardaki Artış
– 130,00
183,10
Yatırım Aktiviteleri (TL)
+ Dönem Sonu Duran Varlık
+2.200,00
– Dönem Başı Duran Varlık
– 1.970,00
+ Amortisman
+ 60,00
290
Finansman Aktiviteleri (TL)
+ Borç Senetlerindeki Azalış
–
– Borç Senetlerindeki Artış
+130,00
+ Uzun Vadeli Borçlardaki Artış
+ 40,00
+ Hisse Senedindeki Artış
– Ödenen Temettü
–
–53,10
116,90 TL
Net Nakit Akımı = Faaliyet Aktiviteleri - Yatırım Aktiviteleri + Finansman Aktiviteleri
NNA = 183,10 – 290 + 116,90
NNA = 10,00 TL
22
Berk, s.498
13
C firmasının 2012 yılındaki faaliyetlerinden sağlanan NNA 10 TL olarak bulunmuştur.
Bilançodan da hesap edilebileceği gibi 10 TL aynı zamanda dönem başı kasa mevcudu ile
dönem sonu kasa mevcudu arasındaki farka eşittir.
Aşağıda C firmasına ait 2011 ve 2012 yılı bilançosu ve 2012 yılı gelir tablosu
kullanılarak varlıklardan nakit akımı hesaplanacaktır.23
C Firmasının 2011 ve 2012 Yıllarına Ait Karşılaştırmalı
AKTİF
Dönen Varlıklar
Kasa
Alıcılar
Stoklar
Dönen Varlıklar Toplamı
Duran Varlıklar
Tesis ve Ekipmanlar
Aktif Toplamı
31.12.2011
31.12.2012
208
910
1.106
2.224
320
1.376
1.110
2.806
3.288
5.512
3.418
6.224
PASİF
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Satıcılar
Borç Senetleri
Toplam KYYK
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
Özsermaye
Ödenmiş Sermaye
Dağıtılmamış Karlar
Toplam
Pasif Toplamı
31.12.2011
31.12.2012
464
392
856
816
532
246
778
908
1.200
2.640
3.840
5.512
1.280
3.258
4.538
6.224
C Firması 31.12.2011 ve 31.12.2012 Tarihli Karşılaştırmalı Bilanço
AKTİF
Dönen Varlıklar
Kasa
Alıcılar
Stoklar
Dönen Varlıklar Toplamı
23
90
520
640
2011
2012
1.250
1.490
100
620
770
Metin Kamil Ercan ve Ünsal Ban, Değere Dayalı İşletme Finansı, Finansal Yönetim, 2005, s.26-36.
14
Duran Varlıklar
Tesis ve Ekipmanlar
Aktif Toplamı
1.970
1.970
PASİF
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Satıcılar
Borç Senetleri
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
2.200
3.210
3.690
640
870
420
220
Özsermaye ve Hissedarlar
Ödenmiş Sermaye
Dağıtılmamış Karlar
Toplam Pasif
2.200
520
350
410
450
2.170
2.370
580
1.590
580
1.790
3.690
3.690
C Firmasının 01.01.2012 - 31.12.2012 Dönemi Gelir Tablosu
Net Satışlar
Satılan Malın Maliyeti
Amortisman
Faiz ve Vergi Öncesi Kar
Faiz
Vergi Öncesi Kar
Vergi
Net Gelir (Net Kar)
Temettü
Dağıtılmamış Kar
1.420
(960)
(60)
400
(40)
360
(106,9)
253,1
53,1
200
2.2. Finansal Analiz
Firma finansal tablolarının dönemsel karşılaştırılması veya aynı dönem finansal
tabloların dikey veya yatay oranlanarak standartlarla karşılaştırılması ve değerlendirilmesi
yoluyla işletmelerin faaliyet sonucunu yansıtan finansal tabloların incelenmesine ve
değerlendirilmesine finansal analiz denir. Finansal analiz, inceleme konusu işletmenin kendisi
tarafından planlama ve kontrol bilgilerini çeşitli kararlar için işletme, yönetiminin emrine
sunulması durumunda “iç finansal analiz”, işletmeyi satın almak veya işletmeye iştirak etmek
isteyen yatırımcılar, alacaklılar, rakip işletmeler, sendikalar gibi işletme dışı kişi ya da
kuruluşlarca yapıldığında “dış finansal analiz” adı verilmektedir.24
24
Berk, s.465
15