Sarısu - TRAKUS Türkiye`nin Anonim Kuşları

Transkript

KOCAELİ, KANDIRA-SARISU’NUN KUŞLARI
2010-2012
Ömral Ünsal ÖZKOÇ
KANDIRA, SARISU’NUN KUŞLARI 2012
Referans Gösterme: Özkoç, Ö. Ü. 2012. Kocaeli, Kandıra-Sarısu’nun Kuşları, 2010-2012
Grafik- Kapak Tasarım: Ömral Ünsal Özkoç
Ön Kapak Fotoğrafları: Çobanaldatan, Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu: Arslan Kezer
Sukılavuzu, Çamurcun, Kara Gerdanlı Dalgıç: Özden Sağlam
Alaca Balıkçıl, Gökkuzgun, Yalıçapkını, Küçük Ak Balıkçıl: Serkan Mutan
Sarısu Sahili: Ömral Ünsal Özkoç
Arka Kapak Fotoğrafları: Bahçe Tırmaşıkkuşu: Emin Yoğurtçuoğlu
İshakkuşu, Sutavuğu, Uzunbacak, Halkalı Cılıbıt: Serkan Mutan
Sarısu Deresi: Ömral Ünsal Özkoç
1
İçindekiler
ÖZET .................................................................................................................................................... 3
ÖNSÖZ ................................................................................................................................................. 5
TEŞEKKÜRLER....................................................................................................................................... 6
1. GİRİŞ ................................................................................................................................................ 7
2. ÜLKEMİZİN ORNİTOLOJİ TARİHİ..................................................................................................... 10
2. GENEL BİLGİLER ............................................................................................................................. 11
2.1. Kuş Sayım Teknikleri ................................................................................................................... 11
2.3. Ekolojide Kullanılan İstatistiksel Analizler .................................................................................. 12
2.2. Nesli Tehlike Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi ...................................................................... 13
2.2.1.IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Açıklamaları ............................................................................... 13
2.3. Doğa Bitkileri ve Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (DOBİSU) .................................. 14
3. Materyal&Metot ........................................................................................................................... 15
3.1. Materyal ..................................................................................................................................... 15
3.1.1. Araştırma Alanı Genel Özellikleri............................................................................................. 15
3.1.1.1. Coğrafi Konumu ve Özellikleri .............................................................................................. 15
3.1.1.3. Jeomorfolojik Özellikler ........................................................................................................ 17
3.1.1.4. Jeolojik Yapı ve Stratigrafik İstifi ........................................................................................... 17
4.5. Alanda Kaydedilmiş Nesli Tehlike Altındaki Türler ..................................................................... 44
4.5.1. Sibirya Kazı (Branta ruficollis, Pallas 1769) .............................................................................. 45
4.5.2. Pasbaş Patka (Aythya nyroca, Güldenstädt, 1770).................................................................. 45
4.5.3. Yelkovan (Puffinus yelkouan, Acerbi, 1827) ............................................................................ 45
4.5.4. Aladoğan (Falco vespertinus, Linnaeus, 1766) ........................................................................ 46
4.5.5. Kervançulluğu (Numenius arquata, Linnaeus, 1758) .............................................................. 46
4.5.6. Gökkuzgun (Coracias garrulus, Linnaeus, 1758) ..................................................................... 46
4.7. Diğer Fauna Elemanları .............................................................................................................. 47
5. SONUÇLAR, TARTIŞMA VE ÖNERİLER ............................................................................................ 50
6. KAYNAKÇA ..................................................................................................................................... 57
EKLER……………………………………………………………………………………………………………………………………………60
SARISU’NUN KUŞLARI ........................................................................................................................ 60
2
Şekiller Listesi
Şekil 1. Kuş Türü Zenginliğinin Biyocoğrafya Bölgeleri ve Ülkelere Göre Dağılımı .................................. 7
Şekil 2. Küresel Kuş Göç Yolları ................................................................................................................ 8
Şekil 3. Yeşilbaş(Anas platyrhynchos) ...................................................................................................... 11
Şekil 4. Sarısu Avifauna Araştırma İstasyonu, DOBİSU .......................................................................... 15
Şekil 5. Kukumav(Athene noctua).......................................................................................................... 15
Şekil 6. Sarısu Topografik Haritası ......................................................................................................... 16
Şekil 7. Sarısu Formasyonuna Ait Kayaç Örnekleri ................................................................................ 18
Şekil 8. Sarısu Kumsalı ve Deresi ........................................................................................................... 19
Şekil 9. Kandıra İlçesi Aylık Ortalama Sıcaklıkları, 2011 ......................................................................... 19
Şekil 10. Kandıra İlçesi Aylara Göre Yağmur Miktarı ............................................................................. 20
Şekil 11. Sahil Çamı Plantasyon Ormanı ................................................................................................ 21
Şekil 12. Çalı Vejetasyonu ...................................................................................................................... 21
Şekil 13. Sarısu Deresi............................................................................................................................ 21
Şekil 14. Yağışlı Dönemde Oluşan Geçici Bataklıklar ............................................................................. 21
Şekil 15. Kıyı Habitatları ......................................................................................................................... 22
Şekil 16. Arazi Çalışmalarından Bir Görüntü .......................................................................................... 26
Şekil 17. Takımların Sahip Olduğu Tür Sayılarının % Grafiği .................................................................. 27
Şekil 18. Tür Çeşitliliğin Aylara Göre Değişimi ....................................................................................... 31
Şekil 19. En Yüksek Sayıda Gözlenen İlk 10 Tür ..................................................................................... 44
Şekil 20. En Yüksek Sıklıkta Gözlenen İlk 10 Tür .................................................................................... 44
Şekil 21. Sibirya Kazı(Branta ruficollis) .................................................................................................. 45
Şekil 22. Pasbaş Patka(Aythya nyroca) .................................................................................................. 45
Şekil 23. Yelkovan(Puffinus yelkouan) ................................................................................................... 45
Şekil 24. Aladoğan(Falco vespertinus) ................................................................................................... 46
Şekil 25. Kervançulluğu (Numenius arquata) ........................................................................................ 46
Şekil 26. Gökkuzgun(Coracias garrulus) ................................................................................................ 46
Şekil 27. Sarısu'nun Bazı Kelebek Türleri ............................................................................................... 49
Şekil 28. Sarısu'nun Bazı Memeli Türleri ............................................................................................... 49
Şekil 29. Söğütbülbülü(Phylloscopus trochilus) üreme ve kışlama alanları, IUCN 2012 ....................... 52
Şekil 30. Aladoğan(Falco vespertinus) üreme ve kışlama alanları, IUCN 2012 ..................................... 52
Tablolar Listesi
Tablo 1. IUCN Kırmızı Liste Sınıfarı
Tablo 2. Çalışma Alanın Görülen Habitat Tipleri ve Alttipleri
Tablo 3. Gözlem Tarihleri
Tablo 4. Gözlem Noktaları UTM Koordinatları; Enlem-Boylam Dereceleri
Tablo 5. Gözlem Noktaları ve Habitat Tipleri
Tablo 6. Hagemeijer ve Blair (1997)’e göre üreme kodları
Tablo 7. Türlerin Taksonomik Listesi, Latince ve Türkçe İsimleri
Tablo 8. Türlerin Görülme Sıklığı
Tablo 9. Türlerin Kaydedildikleri Noktalar, Gözlem Sayıları ve Yapılan En Yüksek Sayımları
Tablo 10. Sorensen İndeksi’ne Göre Noktalarının Benzerlik Oranları
Tablo 11. Üreyen Kuşlar Listesi
Tablo 12. Türlerin Bollukları
Tablo 13. Diğer Fauna Elemanları ve Taksonomik Listeleri
3
13
22
23
24
24
25
31
31
35
35
39
43
49
ÖZET
Mayıs 2010-Mayıs 2012 tarihleri arasında Kocaeli, Sarısu’da gerçekleştirileren bu çalışma ile
alanın avifaunasının tespiti, populasyonların belirlenmesi ve değerlendirilmesi ile alanın
avifaunistik öneminin tespiti amaçlanmıştır. 9 gözlem noktasında ve 5 hat üzerinde “Nokta
ve Transekt Sayım” metotları kullanılarak gözlemler yapılmış ve kayıt edilmiştir. Elde edilen
bulgular ile biyoçeşitlilik indeksi ve türlerin sıklık analizleri yapılmış; gözlemler, türlerin
literatürdeki dağılım ve görülme dönemleri ile karşılaştırılmış, alanda gözlemlenen yaygın ve
tehlike altındaki türlerin durumları açıklanmış ve üreyen/üreme ihtimali bulunan türler tespit
edilmiştir. 17 ordo, 47 familyaya ait 165 tür tespit edilmiş, biyoçeşitlilik indekslerine göre
bolluk ve sıklık analizleri yapılmış, gözlem noktalarının birbirlerine göre benzerlikleri
hesaplanmıştır.
Anahtar kelimeler: Sarısu, avifauna, kuş sayımı, ornitoloji, üreme
4
ÖNSÖZ
İlk defa 2009 Mayısında, Marmara Üniversitesi Biyoloji Bölümü Botanik Anabilim Dalı’nın
düzenlediği bölüm kampı ile Sarısu, Kandıra’ya geldim. O zamanlar biyoloji bölümü, lisans
öğrenimimin ikinci dönemindeydim ve henüz kuş gözlemi ile henüz ilgilenmiyordum. O
tarihten tam 2 ay sonra TÜBİTAK’ın düzenlediği “Elazığ ve Malatya İllerinde Doğa Eğitimi’ne
katıldım. Bu eğitimde tanıştığım, ornitolog Dr. Kiraz ERCİYAS ile ilk defa kuş gözlemi yaptım.
O zamana kadar özellikle herpetofauna ile ilgilenen biri olarak o günden sonra kuş gözlemcisi
olmaya karar verdim.
TÜBİTAK eğitimi dönüşü ikinci sınıfa başladığımda kuşlar ile ilgili bir projeye başlamak
istedim. Bu düşünce ile yola çıkıp, Sarısu’nun ornitofaunasını araştırmayı planlayıp, bir proje
yazdım ve proje önerisini, Marmara Üniversitesi Doğa Bitkileri ve Su Ürünleri Araştırma ve
Uygulama Merkezi(DOBİSU)’ne sundum. Bu merkez aynı zamanda bölüm kampının Sarısu’da
düzenlendiği alanın ait olduğu merkezdi. Bu da hem üniversitemize ait bir alanda konaklama
imkanına, hem de bir arazi çalışması yürütebilmek için uygun bir ortama sahip olmak
anlamına geliyordu. Bu sebeple proje önerisini sunduğumda DOBİSU kurucusu ve müdürü
olan Prof. Dr. Engin ÖZHATAY, merkez arazisini konaklama, elektrik ve su ihtiyacını
karşılayabileceğim şekilde kullanımıma izin verdi.
Bu izinle birlikte hem daha önce kuşlar hakkında hiçbir verinin bulunmadığı, arazi çalışmasına
uygun bir alana hem de bu alan içinde yer alan bir araştırma merkezinin imkanlarına sahip
oldum. Böylece Mayıs.2010’da başlayarak alanı düzenli olarak takip ettim ve kuş gözlem
kayıtlarını tuttum.
Şimdi ise bu kararın ardından iki sene geçti ve bu rapor ortaya çıktı. Sarısu’ya çok zaman ve
bütçe harcadım. Ama bu emeğin yer aldığı bu çalışmaya bakınca ortaya çıkan sonuçtan çok
mutluyum. Sarısu, kuş gözlem deneyimlerimin en çok yoğunlaştığı yerlerden biri oldu. Kuşları
daha iyi tanıdım, çok deneyim kazandım.
Haziran.2012
Ömral Ünsal ÖZKOÇ
5
TEŞEKKÜRLER
Çalışma alanının haritasını hazırlayan, teknik bilgisini ve deneyimlerini benimle paylaşan ve
yoğun programından her zaman benim için vakit ayırabilmiş olan dostum, ornitolog Kerem
Ali BOYLA ‘ya; çalışmalar sırasında konaklama, elektrik, su ve güvenlik ihtiyacımı karşılayan ve
bu çalışmanın başlayabilmesi için en önemli adımı atan değerli hocam, Marmara Üniversitesi
Doğa Bitkileri ve Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi(DOBİSU) müdürü Prof. Dr.
Engin ÖZHATAY’a; kuşlara olan ilgimi teşvik eden ve bu yolculuğa çıkmama sebep olan Dr.
Kiraz ERCİYAS YAVUZ’a, bana olan daimi inancı ve desteği için değerli hocam Doç. Dr. Şener
AKINCI’ya ve çalışma süresince maddi ve manevi hiçbir desteği benden esirgemeyen aileme;
halk için uygun olmayan saatlerde yapılan arazi çalışmalarından rahatsızlık duymayan ve
çalışma için bahçelerini ve tarlalarını çekinmeden bana açan Sarısu halkına teşekkür ederim.
Arazi çalışmalarının yalnız başına gerçekleştirilirken nasıl zorluklar getirdiğini anlayan ve
gerek değerli zamanlarından gerekse bütçelerinden yaptıkları fedakârlıklarla çalışma
süresince beni hiçbir zaman yalnız bırakmayan değerli dostlarım başta Sercan BİLGİN olmak
üzere, Burcu Y. KABAALİOĞLU, N. Kaan KARAHAN, M. Ziver DEMİR, Esra KOCA ‘ya çok
teşekkür ederim. Onlar olmasaydı bu çalışmayı tek başıma sürdürülüp sonuçlandırmam asla
mümkün olmazdı. Umarım ileride daha güzel projelerde, yeniden birlikte çalışma fırsatımız
olur.
Fotoğraflarını hiçbir maddi karşılık beklemeden benimle paylaşan Arslan KEZER, Mehmet
ÇETİKOÇ, Özden SAĞLAM, Emin YOĞURTÇUOĞLU, Prof. Dr. Mustafa SÖZEN, Timur TÜRKER,
Serkan MUTAN , Ömer NECİPOĞLU, Adem YAĞIZ, Cengiz ÇELİK, Mustafa MİLLİDERE, Ümit
MALKOÇOĞLU, Ergün BACAK, Sercan BİLGİN, Hürmüz YENİCELİ, Nizamettin YAVUZ ve Metin
BOZKURT’a sonsuz teşekkürler.
6
1. GİRİŞ
Yaşamın çeşitliliği, onu oluşturan doğal süreçler ve bunları birbirlerine bağlayan ağların
karmaşık ilişkileri biyolojik çeşitlilik veya biyoçeşitlilik kavramını oluşturur. Biyoçeşitlilik gerek
bilimsel gerekse ekonomik nedenlerle her gün giderek artan bir hızda araştırılmaktadır.
Bugün yaşadığı tahmin edilen 3-30 milyon canlı türü var iken, taksonominin babası olarak
kabul edilen Carolus Linnaeus’un taksonomi ekolünü geliştirmesinden bu yana yaklaşık 250
yıl geçti ve biyologlar henüz yaklaşık 1,75 milyon kadarını adlandırıp bilim dünyasına
tanıtabildiler(cbd.int,2010). Bu da demek oluyor ki keşfedilen türler tüm türlerin %15’ini
kapsamaktadır. Tahmin edilen sayının çoğunluğu omurgasızlara ait olup, tüm hayvanların
%97’sini içermektedir. Geriye kalan %3’lük dilimi ise 23,500 balık, 5,400 çiftyaşamlı, 7,984
sürüngen, 11,000 kuş ve 4,475-5,000 memeli türü ile omurgalılar oluşturmaktadır(Wolosz T.
1988).
Kuşlara ait en eski kayıt ilk olarak Solnhofen(Almanya) yakınlarında 1860 yılında bulunan tek
bir telek tüyünün fosili ile ortaya çıkarıldı. Ardından 1861’de kafatası hariç iskeleti tam olarak
bulunan fosil, Hermann von Meyer adlı paleontolog tarafından Archeopteryx lithographica
olarak adlandırılıp, bilim dünyasına tanıtılmıştır. Bulunan bu fosil Üst Jura jeolojik devrine
aittir. Yani kuşlar veya ataları 140 milyon yıldır yerküre üzerinde kanat çırpmaktadırlar.
Kuşların homeotermik(sabit vücut ısılı) ve uçabiliyor olması birçok habitata yayılma imkanı
sağlamış ve heterotemik(değişken vücut ısılı) canlıların, örneğin ortak atayı paylaştıkları
sürüngenlerin yaşayamadığı soğuk ve yüksek alanlara da yayılabilmelerini sağlamıştır. Bu
durum da hızlı bir çeşitlilik sıçramasına sebep olmuştur. Oligosen devrinde ise bugün yaşayan
kuş takımlarının hepsi oluşmuştur(Demirsoy, 2003). Bugün ise kuşlar, yaşayan 11.135 (Bird
Life, 2012) tür ile tüm tetrapod1 grupları arasında en fazla tür çeşitliliğine sahip olan canlı
sınıfıdır ve kutuplardan ekvatora kadar her türlü yaşam alanına uyum sağlayıp her türlü
ekolojik sistemin tartışmasız çok büyük paydaşı olmuşturlar. Tür yoğunluğu en fazla Güney
Amerika’nın tropikal yağmur ormanları iken, yoğunluğun en az olduğu alanlar ise kutuplardır.
Şekil 1. Kuş Türü Zenginliğinin Biyocoğrafya Bölgeleri ve Ülkelere Göre Dağılımı (Birdlife International, 2008)
1
(Yun. tetras: dört; podus: ayak) Dört ayaklı. Çiftyaşamlılar, sürüngenler, kuşlar, memeliler
7
Uçma yetenekleri, çeşitli renklerdeki tüyleri, birbirlerinden çok farklı çeşitlerdeki ötüşleri ile
her zaman insanların dikkatini çekmiştir. Bu özellikler, kuşların hem kültürel motiflerde yer
alarak mitolojiye, edebiyata ve görsel sanatlara esin kaynağı olmasına sebep olmuş, hem de
daha iyi tanınmaları için daha fazla çaba sarf edilmesine sebep olacak kadar merak
uyandırmıştır. Böylece bilimsel olarak en iyi tanınan canlı grupları arasında en ön sıralarda
yer almıştır. Buna karşın bildiklerimiz biilmediklerimizin yanında oldukça azdır.
Coğrafik açıdan büyük kıta levhalarının karşılaşma noktasında yer alan, dolayısıyla da farklı
iklim tipleri ile çok farklı habitatlara ve ekosistemlere sahip Trakya ve Anadolu toprakları, bu
çeşitliliğin doğal bir sonucu olarak faunistik ve floristik açıdan dünyanın önemli alanlarından
birisidir. Fakat bu önemli topraklara sahip çıkmak neye ne kadar sahip olduğumuzu ve nasıl
korumamız gerektiğini anlamamız için envanter çalışmaları yapılması gerekmektedir(Oğurlu,
vd., 2005). Envanter çalışmaları; koruma çalışmalarına yön verilmesi, populasyon
gelişmesinin izlenmesi, populasyon ve komünitelerin kontrol edilmesi ve yönetim planlarının
yapılması için büyük önem taşımaktadır. Envanter çalışmaları ile populasyonu etkileyecek
ekolojik ve harici faktörlerin etki derecesi belirlenebilir, koruma faaliyetlerinin başarısı
ölçülebilir, habitatlara yapılan kültürel müdahalenin yaban hayatı ile bağdaştırılması ve
işletme ile faydalanmanın planlanmasından en iyi şekilde yararlanılabilir. Tür zenginliği
hakkında bir takım bilgilere sahip olmamıza rağmen çok büyük bir bilgi boşluğu içinde
olduğumuz bir gerçektir. Bunun nedenleri arasında birçok canlı grubunun envanterinin henüz
çıkarılmamış olması, taksonomistlerin ilgilerini çoğunlukla benzer bölgelere(Örneğin, ılıman
bölgelere) veya ulaşımın kolay olduğu bölgelere yoğunlaştırmış olmaları ile beraber özellikle
gün geçtikçe ülkemizde biyolojik zenginliğimize verilen önemin azalması ve buna bağlı olarak
habitatların kitleler halinde tahribatının gitgide artıyor olması gösterilebilir.
Türkiye yüzölçümünün, yeryüzü yüzölçümüne oranı % 0.5 (yüzde yarım) kadardır ve coğrafi
konumu, jeomorfolojik yapısı ve değişik iklim tiplerinin etkisi altında bulunması nedeniyle
dünyanın bitki zengini ülkelerinden biridir. Türkiye florası, yeryüzünde yaşayan 500.000 den
fazla bitki türünün 11.000 civarı (başka bir deyişle, yeryüzü bitki türlerinin % 1.8i) türe ev
sahipliği yaparken, bunların 3.000 kadarı (floramızın % 33’ü) endemik türlerdir. Buna karşılık
Avrupa kıtasında ise yaklaşık olarak 12.000 bitki türü bulunmaktadır. Türkiye’deki bitki türü
sayısı, yapılan sonucunda tespit edilen yeni türlerle her geçen gün artmaktadır. Ülkemiz
endemik tür oranı ve çeşitliliği açısından Orta Doğu’nun en zengin florasına sahiptir(Davis, P.
H. 1965-1988; Ekim,T.,Koyuncu, M.,Vural,M.,Duman,H., Aytaç,Z. ve Adıgüzel N. , 2000).
Şekil 2. Küresel Kuş Göç Yolları
8
Zoolojik çeşitlilik açısından da önemli olan Türkiye’de, dünyada yaşayan kuş türlerinin
yaklaşık % 5’i, memeli türlerinin yaklaşık % 2.9’u bulunmaktadır. Kuşların dağılışlarına göre
belirlenmiş biyocoğrafik birim olan Batı Palearktik bölgenin2 sınırında yer alan ülkemiz, bu
yönüyle de birçok kuş türünün yayılışına sahne olmaktadır. Diğer taraftan Batı Palearktik
bölge sınırında, doğusu Kafkas Dağları ve Hazar Denizi gibi aşılması güç engellerle çevrili
olması ve kuzeyden güneye doğru Avrupa-Asya ve Afrika arasında doğrudan kara bağlantısı
oluşturması açısından da Türkiye, göç eden kuşlar için tam bir otoyol konumundadır (Barış,
2000)
Farklı kuş türlerini Türkiye’ye çeken unsurlardan biri de habitat çeşitliliğidir. Büyük alanlar
kaplayan otlaklar, çoğu kez ağaç sınırının çok üstünde 3-4bin metrelere yükselen dağ sıraları
ve alpin çayırlar; tatlı, suyu acı veya tuzlu sulak alanlar; yaprak döken, ibreli, karışık ormanlar;
Akdeniz bölgesine özgü makilik ve zeytinlikler; tarlalar, bağlar, bahçeler, yerleşimler gibi
insan eli değmiş alanlar, farklı kuş türlerini beslenme, barınma ve yuvalanma ihtiyaçlarını
karşılamaktadır (Bilgin, 2000). Batı Palearktik bölge, yaklaşık olarak 885 kuş türünü
barındırmaktadır (Cramp ve ark., 1977-1993). Bu özellikleri sayesinde Türkiye ise 467
tür(Basılmamış veri) kuşa ev sahipliği yapmakta ve göç için köprüler oluşturmaktadır.
Aynı zamanda yoğun içsular coğrafyası ve üç tarafı denizle çevrili olan ülkemizde
ikiyaşamlılar(Amphibia) ve gerek tatlı su gerek tuzlu su balıkları da yoğunlukta
bulunmaktadır. Ülkemiz sulak ekosistemler yanında çöl, bozkır, maki ve turbalıklara da sahip
olduğundan sürüngen çeşitliliği için de önemli bir coğrafik nokta kabul edilir.
Ülkemizin tüm bu zenginliğine rağmen uzun yıllar yaban hayatının korunması ve
işletilmesinin temel şartı olan envanter çalışmaları ya yapılmamış ya büyük ölçekli alalarda
yeteri kadar ayrıntı içermeyen envanter çalışmaları ortaya çıkmıştır. Buna karşın kapsamlı ve
konusunda yetkin bilim insanlarının yayınladıkları envanter çalışmaları oldukça azdır ve
bahsedildiği gibi bitki örtüsünün ve yaban hayvanlarının korunması ve geliştirilmesiyle ilgili
çalışmalar ve bilimsel araştırmalar yeterli düzeye ulaşamamıştır.
Bir ülkenin veya bölgenin sahip olduğu biyoçeşitlilik, bu çeşitliliğin dağılımı ve türlerin
populasyon bilgileri hakkında en sağlıklı veri ancak yerel düzeyde yapılan envanter
çalışmalarının birleştirilmesi elde edilebileceği görüşü hakimdir. Bu bakış açısı birçok küçük
parçaya ayrılmış olan yapbozun ancak bu küçük parçaların birleştirilip tamamlanarak resmin
bütünün ayrıntılı olarak görülebilmesi ile aynı mantığı taşır. Bu sebeplerle de canlılık
envanteri çıkartmak biyologlar, orman mühendisleri ve doğa korumacılar için vazgeçilmez bir
noktada durur. Ancak yaban hayatı envanteri hassasiyet isteyen zor bir çalışmadır. Çünkü
elde edilen veriler daha sonrasında yapılacak olan koruma, iyileştirme ve amenajman gibi
çalışmalara bir atlık oluşturacaktır(Gündoğdu, 2005).
Anadolu’nun yoğun ornitofaunasının dağılımının net bir şekilde ortaya konulmasının, ancak
yerel düzeyde yapılan envanter çalışmalarının birleştirilmesi ile mümkün olacağı
öngörülmektedir. Bu çalışmanın ve raporun da temel amacı bu şekilde yapılacak yerel
2
Dünya, her biri kendine özgü coğrafik, ekolojik ve biyolojik özelliklere sahip 8 ana biyocoğrafya bölgesine
sahiptir. Bunlar Palaearktik, Nearktik, Neotropikal, Etiyopyen, Oryantal, Okyanusya, Avustralyen ve
Antarktik’tir. Palaeaarktik Avrupa, Kuzey Asya, Kuzey Afrika ve Orta Doğu’yu içine alır(Udvardy, 1975).
9
çalışmalardan birini gerçekleştirerek haritadaki boşlukların doldurulmasına küçük de olsa bir
katkı sağlamak ve alanın üreyen kuşlarının listesini çıkartmaktır.
2. ÜLKEMİZİN ORNİTOLOJİ TARİHİ
Ülkemizde yapılan ornitolojik çalışmaların tarihi 16.yy’ın başlarına dayanmaktadır. Fakat esas
ivme çoğunluğunu avifauna araştırmalarının oluşturduğu çalışmalarla 20.yüzyıl ortalarından
sonra kazanılmıştır. Yayınlanan önemli çalışmalardan bazıları şöyledir: 1955’te Pierre
Belon’un yayınladığı “L’histoire de la nature des Oyseaux”, Anadolu’nun kuşlarından
bahseden ilk çalışmadır. Ali Wahby tarafından 1950 ve 1954’te yayınlanan “Les oiseaux de la
region de Stamboul et de ses environs” ise bir Türk tarafından hazırlanan ilk yayındır. İlk
Türkçe eserin sahibi ise Atatürk’ün talimatı ile verilen Milli Eğitim Bakanlığı bursunu kazanıp
Almanya’da biyoloji eğitimi aldıktan sonra tekrar Türkiye’ye dönen Prof. Dr. Saadet Ergene,
ülkemizde zooloji kürsüsünün kurucusu olan Prof. Dr. Curt Kosswig’in rehberliğiyle
ornitolojiye yönelmiş ve 1945’te “Türkiye’nin Kuşları”’nı yayınlamıştır. Avifauna
çalışmalarının ivme kazandığı bu yıllarda, Prof. Dr. Curt Kosswig’in “Manyas Gölü Avifaunası”
çalışması sonucunda 1958’de, Manyas Gölü’nün ülkemizdeki ilk kuş cenneti koruma
statüsünü almasını sağlamıştır. Türkiye’nin ilk kuş listesi 1971 yılında OST3 tarafından düzenli
olarak üreyen 251 tür ve toplam 394 tür olarak belirlenmiştir (Kirwan ve ark., 2008).
Kasparek, 1983 yılında yayınlamaya başladıkları “Birds of Turkey” serisinin devamı, 12 farklı
alana dair 12 rapor daha yayınlamışlardır. 1953 ve sonrasında Anadolu’da detaylı
araştırmalar yapan Dr. Hans Kumerloeve 1984 yılında, Türkiye’de ilk defa tanımlanan kuş
türlerinin kronolojik incelemesini ve güncel taksonomik statülerini, 1986 yılında,
“Bibliographie der Saugetiere und Vögel der Türkei” isimli biyografisi ile o güne kadar
yayımlanmış yayınları bir kitapta toplayarak yayınlamıştır (Kumerloeve, 1984, 1986). Bu
yıllardan sonra Anadolu’da yapılan ornitolojik araştırmalarda yerli araştırmacıların çalışmaları
artmıştır. Örneğin; Ertan ve ark. (1989), Birdlife International4 tarafından başlatılan proje ile
“Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları” envanterini hazırlamışlardır. Barış ve ark. (1996), “Türkçe
Kuş İsimleri” listesini, Yarar ve Magnin (1997), 92-97 yılları arasında topladıkları kuş verileri
ile “Türkiye‟nin Önemli Kuş Alanları (ÖKA)” kitabını yayımlamışlardır. Sıkı (2002), Gediz
Deltası (İzmir Kuş Cenneti) çalışmalarında, tespit ettikleri kuş türleri, alan ve koruma
statüleri, üreyen türlerin listesi ve alanın genel özellikleri, tehditlere karşı alanda alınabilecek
tedbirleri sıralamıştır. Kılıç ve Eken (2004), “Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları (ÖKA)”
güncellemesini yayımlamıştır. WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) tarafından
hazırlanan “Türkiye’deki Ramsar Alanları Değerlendirme Raporu-2008” e göre Göksu Deltası
tespit edilen 332 kuş türü ile 2007 yılına kadar Türkiye’deki tek bir sulak alanda gözlenmiş en
yüksek tür sayısına sahiptir.
Yayımlanan Türkiye kuş raporlarından bazıları ise sırasıyla şöyledir: Beaman (1986), Turkey
Bird Report 1976-1981; Martins (1989), Turkey Bird Report 1982-86; Kirwan ve Martins
(2000), Turkey Bird Report 1992-1996; Kirwan ve ark. (2003), Turkey Bird Report (19972001). Bu zamana kadar yapılan çalışmalar ya bireysel ya da yurtdışı araştırma fonları ile
gerçekleştirilmiştir. Ancak 1998 yılında Doç. Dr. Can Bilgin’in öncülüğünde kurulan Kuş
Araştırmaları Derneği (KAD), sadece ornitoloji üzerine kurulmuş ilk yerli dernek olarak
3
Ornithological Society of Turkey
Eski organizasyonu ile Uluslararası Kuşları Koruma Konseyi-ICBP
4
10
ornitoloji tarihimizde yerini almıştır. Dernek 2011 itibari ile Doğa Araştırmaları Derneği (DAD)
ismi ile araştırmalarına devam etmektedir. 1975’te kurulan ve Türkiye yaban hayatının
korunması için çok emek vermiş olan Doğal Hayatı Koruma Derneği’nin5 de kuşlarla ilgili bir
çok koruma ve envanter çalışması gerçekleştirmiştir. 1999’da H.Heinzel, R. Fitter,
J.Parslow’un yazdığı Kerem Ali Boyla’nın çevirdiği ve uyarladığı “Türkiye ve Avrupa’nın
Kuşları” ayrıntılar ve çizimlerle destekli ilk güncel kuş arazi rehberi olmuştur. Bundan sonra
Kirwan ve ark.’nın 2008’de yayınladığı “The Birds of Turkey”, Türkiye’nin kuşlarına dair
bugüne kadar yayınlanmış en geniş kapsamlı referans kitap olmuştur.
Bu döneme kadar yapılan çalışmaların büyük çoğunluğu yukarıda da bahsedildiği gibi
avifauna, avifaunayı etkileyen faktörler ve Önemli Kuş Alanları üzerine yoğunlaşmıştır. Bu
çalışmalardan farklı olarak Prof. Dr. Sancar Barış tarafından kurulan Ondokuz Mayıs Ornitoloji
Araştırma Merkezi bünyesinde 2002’de kurulan Kızılırmak Deltası Cernek Kuş Halkalama
İstasyonu’nda kuş halkalama çalışmalarına başlanmıştır. Bu istasyon Türkiye’de kurulan ilk
istasyon olmamasına rağmen düzenli halkalama yapan ve Ulusal Halkalama Programı’na
dahil olup, ülkemize ait halkaları kullanan ilk istasyon olması ile ülkemizin ornitoloji
yolculuğunda çok önemli bir yere sahiptir. İstasyonda 10 yıl süresince kesintisiz halklama
yapılmaktadır. Buradan başka Ankara, Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde; Kars-Iğdır, Kuzey
Doğa Derneği bünyesinde halkalama çalışmaları devam etmektedir. Bu istasyonlar, bugün
geldikleri noktada yalnızca bir araştırma merkezi değil, aynı zamanda birer uygulamalı eğitim
merkezleri konumundadırlar. Bu tip çalışmaların yanısıra ornitoloji artık filogeni, genetik,
etoloji, biyososyoloji, moleküler biyoloji, evrim gibi diğer biyolojik disiplinle beraber
disiplinler arası çalışmalarda da kendini göstermektedir.
Mustafa Sözen
Şekil 3. Yeşilbaş(Anas platyrhynchos)
2. GENEL BİLGİLER
2.1. Kuş Sayım Teknikleri
Nokta Sayım Tekniği: Farklı karakterlerde(yükseklik, habitat çeşitliliği vb.) seçilen belirli
noktaların düzenli aralıklarla ziyaret edilerek belirli bir süre bu nokta üzerinde kalarak
görülen ve duyulan tüm kuşların kayıt edilmesi ile gerçekleştirilen sayımdır. Kolonize türleri
ve özellikle su kuşlarını saymada işlevseldir.Gizlenen türleri ise bu şekilde tespit etmek her
zaman kolay değildir.
5
Bugün WWF-Türkiye dahilinde faaliyetlerine devam etmektedir.
11
Doğrusal Transekt Sayım Tekniği: Farklı karakterlerde belirlenen hatlarda(bir habitatı bir
uçtan bir uca geçecek şekilde, maksimum habitat çeşitliliğini geçebilecek şekilde vb.) sürekli
yürünerek hattın her iki yanındaki türlerin ve birey sayıların kayıt edilmesidir. Gizlenen türleri
fark etmek ve saymak için nokta sayımına göre çok daha avantajlıdır. Ancak büyük grupları
saymak için işlevsel değildir.
2.3. Ekolojide Kullanılan İstatistiksel Analizler
Nisbi Gözlem Bolluğu: Nisbi gözlem bolluğu Üker (2006)’in önerdiği formül kullanılarak
hesaplanmıştır.
B=n/Σnkayıtx100 (B= Nisbi gozlem bolluğu, n=Türün standart kayıt sayısı, nkayıt: Calısmada tum
türler için yapılan toplam kayıt sayısı)
Sıklık analizi: Sıklık analizi bir türün araştırma sahasındaki bulunma yüzdesini ifade
etmektedir. Türün gözlem sayısı tüm gözlem sayısına bölünerek 100’le çarpımı sıklık değerini
vermektedir (Kocataş, 1997).
Sıklık (F) = Na / Nn x 100 (Na = Türün gözlenme sayısı, Nn = Tüm gözlem sayısı)
Bir kommunitedeki türlerin sıklık dereceleri 5 kategoride incelenir:
% 1–20 : Nadir gözlenen türler
% 21–40 : Seyrek gözlenen türler
% 41–60 : Genellikle gözlenen türler
% 61–80 : Çoğunlukla gözlenen türler
% 81–100 : Devamlı gözlenen türler.
Shannon-Wiener Çeşitlilik Fonksiyonu: En yaygın kullanılan çeşitlilik indeksi ShannonWiener indeks (H) dir. H’nin daha yüksek değeri, türlerin dağılımının daha dengeli veya daha
çok sayıda olmasından etkilenerek, çeşitliliğin daha yüksek olduğunu ve çevrenin daha temiz
olduğunu ifade eder.
H' = - ∑ pi ln pi fonksiyonu ile gösterilir. Burada, p turlerin oransal değerini ifade etmektedir.
Türlerin oransal değerlerinin “ln” değerleri alınır ve bu değer tür sayısı ile çarpılır. Bütün
türlerin “ln” değerlerinin kendilerine ait sayısı ile çarpımları toplamının negatif çarpım değeri,
Shannon-Wienner (H) değerini vermektedir.
NOT: Çeşitlilik indekslerinin boyutsuz ve çoğunlukla örnek büyüklüğünden bağımsız olmaları
ve organizma gruplarının göreceli toleranslarına ilişkin görüş olmaması (aksi takdirde
subjektif olabilir) gibi avantajlarının yanı sıra çeşitlilik indeksinin kullanımına ilişkin birkaç
tartışmalı nokta olduğu da bildirilmiştir. Bunlardan en önemlisi organizma sayısını anonim
rakamlara indirgemesi ve çevresel adaptasyonlarını gözardı etmesidir. İkinci olarak, sadece
bütünüyle tahrip edilmemiş topluluklarda doğal olarak yüksek çeşitlilik yoktur ve sonuçta
belli değerleri ekolojik hasarla bağdaştırmak her zaman mümkün değildir (Kırkağaç ve
Köksal).
Sorensen Benzerlik İndeksi: Örnekler ve örnekleme noktaları arasındaki tür kompozisyonu
sınıflamasına benzerlik analizi denir. Bir kommuniteyi çeşitlilik ve benzerlik yönünden
12
tanımlayabilmek ve diğer kommuniteyle karşılaştırabilmek için kommunitedeki türleri ve
bunlara ait bireyleri tek tek saymak gerekmektedir. Özellikle geniş kommunitelerde bu işlem
oldukça zor olduğu için kommuniteyi temsil edecek örnekleme alanları seçilir ve bunlar
istatistiksel yöntemler kullanılarak değerlendirilir. Bu amaçla örneklemedeki türler arası
yakınlık derecesi, örnekleme istasyonlarındaki benzerlik derecesi ve örnekleme istasyonu
veya kommunitelerin benzerlik indeksleri hesaplanabilir (Kocataş, 1997).
Q = 2 c / a + b (Q = Sorensen benzerlik indeksi; c = İki nokta arasındaki ortak tür sayısı;
a = Karşılaştırılan I. noktadaki tür sayısı; b = Karşılaştırılan II. noktadaki tür sayısı)
Margalef indeksi: Tür çeşitliliği bir kommunitenin veya ekosistemin zenginliğini gösterir. Tür
çeşitliliğinin belirlenmesinde Margalef İndeksi kullanılmıştır (Kocataş, 1997).
D = (S – 1)/lnN (D = Çeşitlilik indeksi; S = Toplam tür sayısı; N = Toplam birey sayısı)
2.2. Nesli Tehlike Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi
IUCN6 Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi (IUCN Kırmızı Listesi), bitki
ve hayvan türlerinin dünyadaki en kapsamlı küresel korunma durumu envanteridir. IUCN
Kırmızı Listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından
sürdürülmektedir. küresel tükenme riskleri yüksek olan türleri sınıflandırmak için kolayca
anlaşılabilecek bir sistem olarak tasarlanmıştır.
Kırmızı Liste ile amaçlanan; koruma meselelerine kamunun ve politikacıların dikkatini çekmek
ve bununla birlikte türlerin yokoluşunu azaltmak için uluslararası camiaya yardım etmektir.
Güçlü bir bilimsel altyapı ile oluşturulan IUCN Kırmızı Listesi, biyolojik çeşitliliğin durumu ile
iligli en geçerli rehber olarak kabul edilmektedir. IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütlerinin
amaçları:
a. Değişik kişilerce tutarlı olarak uygulanabilecek bir sistem temin etmek;
b. Tükenme riskini etkileyen değişik faktörlerin değerlendirilmesi için kolay anlaşılır bir
c. Rehberle değerlendirmelerin nesnelliğini artırmak;
d. Birbirinden çok farklı türlerin karşılaştırılabileceği bir sistem sağlamak;
e. Tehdit altındaki tür listelerini kullananların her türün nasıl sınıflandırıldığını
anlamalarını sağlamaktır.
2.2.1.IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Açıklamaları
TÜKENMİŞ(EX)
TÜR
DOĞADA TÜKENMİŞ (EW)
TEHDİT
KRİTİK(CR)
YETERLİ
ALTINDA
TEHLİKEDE(EN)
VERİ
DEĞERLENDİRİLDİ
HASAS(VU)
YAKIN TEHDİT(NT)
ASGARİ ENDİŞE(LC)
YETERSİZ VERİ(DD)
DEĞERLENDİRİLMEDİ(NE)
Tablo 1. IUCN Kırmızı Liste Sınıfarı
6
International Union for Conservation of Nature: Uluslararası Doğayı Koruma Birliği
13
Tükenmiş(EX/Extinct): Son bireyin de öldüğüne hiç bir makul şüphe kalmayan türler
Doğada Tükenmiş(EW/Extinct in the Wild): Sadece tarımda, tutsak olarak (örn. kafeste)
veya geçmiş dağılımının çok dışına yerleştirilmiş populasyon(lar) halinde yaşadığı bilinen bir
türler
Kritik(CR/Critically Endangered): Neslinin doğada tükenme riskinin aşırı derecede yüksek
olduğu kabul edilen türler
Tehlikede(EN/Endangered): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler
Hasas(VU/Vulnerable): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler
Yakın Tehdit(NT/Near Threatened): Şu anda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN
veya CR kategorisine girmeye aday olan türler
Asgari Endişe(LC/Least Concern): Yaygın bulunan türler
Yetersiz Veri(DD/Data Deficient): Hakkında yeterli veri elde edilememiş türler
Değerlendirilmedi(NE/Not Evaluated): Şimdiye kadar yukardaki kriterlere uygunluğu
belirlenmemiş türler
2.3. Doğa Bitkileri ve Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (DOBİSU)
1989 yılında Prof. Dr. Engin ÖZHATAY tarafından kurulan Marmara Üniversitesi araştırma
merkezlerinden biri olarak kurulmuştur. Türkiye’de doğal olarak yetişen tıbbi ve ekonomik
değeri olan bitkilerin yayılışını tespit etmek, çeşitli kuruluşlar ve şahıslar tarafından doğadan
toplanıp yurt dışına ihraç edilen bitkilerimizin tahrip ve yok edilmesini engellemek, tıbbi ve
ekonomik değeri olan bitkilerimizden alınan tohum ve soğanları üretmek için sera, bahçe ve
tarlalar tesis etmek, deniz ve tatlı su balığını geliştirmek için balık üretme çiftlikleri kurmak,
doğal bitkiler ve su ürünleri ile ilgili faaliyetleri tüm yurda yaymak ve bu konuda yöre halkını
eğitmeyi kendine amaç edinmiştir. Merkeze bağlı olan birimlerden biri olan Kandıra Birimi de
Sarısu arazisi içerisinde yer alan, T.C. Orman Bakanlığı’na ait olan 40 dekarlık bir alan üzerine
kurulmuştur ve Marmara Üniversitesi’ne 49 yıllığına tahsis edilmiştir.
DOBİSU arazisinin içerisinde yöneyim kuruluna tahsis edilmiş olan bir idari bina
bulunmaktadır. Bunun yanında dört adet konteynır da çeşitli laboratuar ve konaklama
ihtiyaçlarını gidermek üzere araziye kurulmuştur. Bunlardan ikisi merkez müdürü Prof. Dr.
Engin ÖZHATAY tarafından Sarısu’nun Kuşları projesi için kullanıma açılmıştır. Arazi
çalışmaları sırasında konaklama ve beslenme ihtiyaçları burada karşılanmıştır.
14
Şekil 4. Sarısu Avifauna Araştırma İstasyonu, DOBİSU
3. Materyal&Metot
3.1. Materyal
Arazi çalışmaları Mayıs,2010-Mayıs,2012 tarihleri arasında Sarısu, Kocaeli’de
gerçekleştirilmiştir. Seçilen noktalarda ve transekt hatlar boyunca kuş sayımları yapılmış ve
gözlemler kayıt edilmiştir.
3.1.1. Araştırma Alanı Genel Özellikleri
3.1.1.1. Coğrafi Konumu ve Özellikleri
Sarısu, Kocaeli şehir merkezine 55km ve yaklaşık bir saat uzaklıkta bulunmaktadır. Kocaeli
ilinin Karadenize kıyısı olan tek ilçesi Kandıra’nın ise kuzeyinde, 9 km uzaklıktaki Babaköy
sınırları içinde Sarısu Deresinin Karadeniz'le birleştiği yerde konumlanmıştır. En yakın yoğun
yerleşim yeri olan Kefken’e ise 2km mesafede olup batısında yer almaktadır.
Alan uluslararası grid sistemine göre 36T karesi içerisinde yer almakta olup 41°09’5.76’’41°07’22.8’’K ve 30°08’8.16’’-30°11’9.16’’D koordinatları arasında bulunmaktadır. Çalışma
alanı doğusunda Cebeci ve Kefken, batısında Sarısu sınırı ile güneyinde Babaköy, kuzeyinde
ise Karadeniz ile sınırlandırılmıştır.
Serkan Mutan
Şekil 5. Kukumav(Athene noctua)
15
Sarısu
Şekil 6. Sarısu Topografik Haritası
3.1.1.2. Topografya
Alanın tarım arazileri dışında kalan kısmı, bağlı olduğu Kandıra ilçesinde olduğu gibi dağınık
tepelerle çevrilidir. İlçe merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 75 m iken; Babadağ’ı (400
m.), Çaltepesi (350 m.) gibi bölgeye göre yüksek sayılabilecek tepeler bulunmaktadır.
16
Bunlardan Babadağı çalışma alanına en yakını olup alanın doğusundadır ve bu bölgenin en
yüksek noktasıdır. Alandaki yükseklik ise 0-70m arasında değişmektedir. Alanın ortalama
eğimi %5,6 iken,maksimum eğimi %15.4’tür.
3.1.1.3. Jeomorfolojik Özellikler
Kandıra ilçesi, Miyosen Aşınım Yüzeyi’nin(MAY) Doğan ve Yuklaflı Çayları’nın gömük
mendereslerle yarılıp platoya ve sırtlara dönüştürdüğü bölümde kurulmuştur. Taşkın alanı
özelliği vadilerin Flandriyen transgresyonu (Günümüzü de içerisine alan buzulararası süreçte
denizin karaları basması) ile boğularak tabanlı vadilere dönüştüğü anlaşılmaktadır. Erozyonal
olan yamaçlar; uzanımı az ve yüksek eğimlidir. Akveren formasyonu olarak tanımlanan
jeolojik birim içerisinde dolin şeklinde çukurluklar gelişmiştir. İlin kuzeydoğusunda Karadeniz
kıyısında bulunan Sarısu, Kerpe, Kefken ve Cebeci yerleşkeleri, MAY’in platoya dönüştükten
sonra Karadeniz’in sularının yükselmesi ile oluşmuş kıyı yerleşimleridir.
Yüzey epirojenik hareketlerle(Bir kütlenin bir bütün halinde yükselme veya alçalma hareketi)
kuzeybatı yönünde tiltlenmiş ve Karadeniz’in şelfini oluşturmuştur. Ancak denizin günümüz
düzeyinden düşük seviyelerine göre fluviyal(Akarsu hareketleri sonucu oluşan) süreçlerle
yarılan MAY, platoya dönüşmüştür. Daha sonra Flandriyen transgresyonu ile deniz günümüz
düzeyine yükselerek (östatik) boğulma olmuştur (Önce denizin 2-2,5m yükselmesi, sonra
günümüz deniz seviyesine düşmesi olayı). Dolayısıyla sırtlar burunları, vadiler de koyları
meydana getirmiştir. Buradaki kıyılar genç olmasında rağmen burunlar dik bir şekilde
geriletilmiş, deniz dalgalarının aşındırarak oluşturduğu abrazyon platformları şekillenmiştir.
Hakim deniz akıntısı yönü de kuzeydoğuya doğru olduğundan enkaz göçü de aynı yöndedir.
Akarsuların getirdikleri alüvyonlar ve falezlerden kopartılan kırıntılar koylarda
biriktirilmişlerdir. Dolayısıyla önceleri “Haliçli Kıyılar”dan olan kıyı tipi, kıyı kordonları ve
akarsuların taşıdığı kırıntılarla gelişerek “Limanlı Kıyı”ya dönüşmüştür. Limanlı kıyılar büyük
akarsu ağızlarında gelişirken küçük akarsu vadilerinde vadi tabanları oluşmuştur. Bu kıyılarda
rüzgar etkisi az da olsa görülmektedir.
Ayrıca toprak yapısında kil, tın ve kum strüktürleri hakimdir. Bunun yanısıra sahil boyunca ve
bazen de orman içlerinde parçalanmış kireç tabiatlı kayalıklar bulunmaktadır. Bu kayalar üst
kratese yaşlı kalker birimleridir.
3.1.1.4. Jeolojik Yapı ve Stratigrafik İstifi
Sarısu Formasyonu
Bu volkanik istif yarımadayı KD-GB yönünde yaklaşık ikiye bölen bir şerit halinde yaygın
yüzeylemeler verir. Fazla altere olmamış masif volkanik kayaların yüzeylediği Sarısu Köyü
çevresi, istifin niteliği hakkında genel bir fikir verebilecek kesimdir. Bundan dolayı da istif
Sarısu formasyonu adını almıştır. İstif volkanizmanın gelişim sürecine bağlı olarak değişik
yerlerde değişik litolojilerin sıralanmasından oluşur.
Sarısu formasyonun metamorfik kayalar üzerinde genelde 5-10 m kalınlıkta bir çökel düzeyi
ile başlar. Bu düzey konglomera, çamurtaşı, kumtaşı ve kireçtaşı gibi litolojilerden oluşur.
Bütün bu istif, özellikle üst düzeylerinde gözlenen bazalt daykları(lavın soğuması sonucu
oluşmuş, koyu renkli bir kayaç olan bazalttan oluşan dikine duvarlar) ile kesilir. Sarısu Köyü
17
çevresinde gözlenen masif akıntıları bu volkanosedimenter kısım üzerinde oldukça kalın bir
lav örtüsü oluşturur. Bu kesim yeşil renkli ve sert andezitik tüf ve lav, zelolitli andezit ve
tüflerden oluşur.
Şekil 7. Sarısu Formasyonuna Ait Kayaç Örnekleri
3.1.1.5. Hidroloji
Kandıra’nın Karadeniz’e dökülen 3 önemli deresi bulunmaktadır. Sarısu Deresi 25 km ile
bunların en uzunudur. Alanın en uzun kıyısı yaklaşık 1 km uzunluğunda olan Sarısu Sahili’nin
batı ucundan denize dökülmektedir. Denize döküldüğü nokta zaman zaman balıkçılar
tarafından kumları kazılması veya set yapılmasıyla değiştirilmektedir. Bazen de gerek insan
müdahelesi gerek doğal sebeplerle denizle bağlantısı doğrudan engellenmektedir. Böylece
ilginç bir görünüm kazanan Sarısu Deresi, akıntısının çok yavaş olmasının etkisiyle de bir
akarsudan çok göl görünümü alır. Bu durum özellikle haziran ve eylül ayları arasındaki kurak
dönemde görülür. Derenin çalışma alanı içerinde kalan kısmı yaklaşık 2.8km uzunluğundadır.
Genişliği 30-50m, deriniği ise genelde 5-10m arasındadır. Yüsekliği yaz mevisiminde azalan
Sarısu Deresi’nin debisi mevsime bağlı olarak düzensiz olmakla beraber akıntı oldukça
durgundur. Su potansiyeli ise 181.5hm3/yıl’dır. Bu hacim ile il yerüstü il çıkışı toplam
ortalama akımın %8.7’sine denk gelir. Sezon farklılıklarından kaynaklanan su seviyesi farkı
yaklaşık 50 cm kadardır.
Sarısu’daki tek tatlısu Sarısu Deresi değildir. Dereden başka, çalışma alanının GB bölümünde
yer alan orman arazisi içerisinde bir gölet de bulunmaktadır. Bu göletin adına, jeolojik ve
morfolojik özelliklerine dair herhangi bir bilgiye literatürde rastlanılmamıştır. Ancak yöre
halkından alınan bilgi ile doğal bir gölet olduğu kanaati getirilmiştir. Çapı yaklaşık 50-60m
arasındadır ve derinliği 5-6m olarak tahmin edilmektedir.
Ayrıca civardaki vadi tabanlarındaki yeraltı suyu sınırlıdır ve özenle kullanılmalı,
kirletilmemelidir. Sahildeki üst kratese yaşlı kalker birimleri içerisinde 0.5-1 lt/sn debili
yüksek sertlikte su elde edilebilir.
18
Şekil 8. Sarısu Kumsalı ve Deresi
3.1.1.6. Atmosfer ve İklim
Kandıra’nın iklimi Batı Karadeniz ve Marmara bölgeleri ikliminin tesiri altındadır. İstikrarlı bir
iklimi olmamakla beraber Karadeniz iklimi ile Akdeniz iklimi arasında geçit iklimi olma
özelliğini taşır. Yazlar Karadeniz iklimine göre daha sıcak, kışlar ise daha soğuktur. Yazlar az
yağışlı olmakla beraber, maksimum yağış kış mevsimine raslar. Yazın yağışlar genellikle
düzensiz ve azdır. Bu özellikleri ile iklim “Bozulmuş Karadeniz İklimi” olarak adlandırılır.
Rüzgârlar kışın kuzey ve kuzeydoğudan, yazları ise kuzeydoğudan eser.. Kuzeyden gelen bu
sert rüzgarları, kıyı boyunca uzanan sıradağlar engeller. Bu rüzgarlar sayesinde Sarısu ve
civarındaki diğer kuzey kıyıları, Kocaeli’nin yazından daha serin bir yaz geçirir. Kış mevsimi
genellikle fazla sert geçmez, yağışlar genellikle yağmur şeklinde olup, kar yağışı az
olmaktadır. Sarısu’da karla kaplı gün sayısı genelde bir haftadan azdır. Ancak civardaki
Babadağ gibi yüksek noktalarda birkaç hafta daha kar örtüsü kalabilir. Yıllık ortalama yağış
miktarı 1.000 mm'yi aşabilir ve bu bölgenin kıyıları, yıllık olarak Kocaeli’nin güneyinden
yaklaşık 200mm daha fazla yağış alır (Anonim).
Sıcaklık(°C)
Çalışma alanında sıcaklık ve yağış verileri Ocak 2011-Mayıs 2012 tarihleri arasında
toplanmıştır. Elde edilen verilere göre yılın en soğuk ayı ortalama 2,54°C ile Ocak iken alana
ait en düşük sıcaklık, Ocak 2012’de 4 ayrı günde görülen -4°C’dir. En soğuk dönem OcakMart arasında denk gelmektedir. Yılın en sıcak olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 26,74
°C’dir ve yılın en sıcak günü 35°C ie yine Temmuz’da kaydedilmiştir. En sıcak dönem TemmuzEylül ayları arasına denk gelmektedir.
30
25
20
15
10
5
0
En Yüksek Ortalama
Ortalama Sıcaklık
En Düşük Ortalama
Şekil 9. Kandıra İlçesi Aylık Ortalama Sıcaklıkları, 2011
19
Yılın en yağışlı dönemleri ilkbahar ve kış aylarına rastlar. Kandıra Nisan 2012’de toplam
97mm yağış alarak çalışma süresi boyunca en çok yağış alan ay olmuştur. En yağışlı gün ise
14.Nisan.2012 olup 38mm yağış düşmüştür. Kar yağışı ise 01.Şubat.2012’de 17.8 cm olarak
ölçülmüştür. Gözlem yapılan günler içerisinde 5 gün hafif yağışlı, 2 gün sağanakla, 1 gün de
sisli geçmiştir.
100
80
60
Yağış
40
20
0
Şekil 10. Kandıra İlçesi Aylara Göre Yağmur Miktarı
3.1.1.7. Habitat Tipleri
3.1.1.7.1. Orman ve Maki Habitatları
Kuzey Anadolu’nun tamamı gibi Avrupa-Sibirya fitocoğrafik zonunda yer alan Sarısu’da hem
Akdeniz hem de Karadeniz bitki formasyonlarına rastlamak mümkündür. Kocaeli genelinin
zayıf orman örtüsüne karşın Sarısu ve çevresinde ormanlık alanlar yoğundur ve alandaki
orman habiatatlarını ibreli, geniş yapraklı, karışık ve seyrek ormanlar olarak gruplandırmak
mümkündür. Yalnız buradaki ormanların çoğu alanın orijinal vejetasyonuna ait değil,
plantasyon ormanlarıdır. Bu alanlara plante edilen bazı türler şöyledir: Sahil çamı(Pinus
pinaster), Monteri çamı(Pinus radiata), Karaçam (Pinus nigra), Kızıl çam(Pinus brutia). Bu
ormanlardaki ağaçlar belirli aralıklarla ve miktarlarda yöre halkının yakacak ihtiyacı, orman ve
mobilya endüstrisinde kullanılmak üzere kesilmektedir. Çam türlerinin baskın hale gelip
biyokütlelerini diğer ağaçlara göre daha baskın artırabilmelerinden ötürü plante edildikleri
alandaki doğal vejetasyonu tahrip ettikleri açıktır. Öyle ki burada yetişen özellikle sahil çamı
ormanının ormanaltı vejetasyonu oldukça zayıf düşmüş ve belirli taksonlara indirgenmiştir.
Alanın orman formasyonunu kısmen koruyabilmiş ağaç toplulukları ise başta meşe(Querqus
sp.), kestane (Castanea) ve kayın(Fagus sp.) hakimiyetindeki; gürgen(Carpinus sp.),
söğüt(Salix sp.) vd. ağaçlarla karışık ormanlardır. Ormanaltı vejetasyonundaki genellikle
Akdeniz defneleri(Laurus nobilis Linnaeus), kartal eğrelti otu(Pteridium aquilinum)
fundalar(Erica sp.) ve tükürük otu(Ornithogalum sp.) gibi otsulardan oluşur. Bunlardan meşe
ve fundalar, defne ve böğürtlenlerle(Rubus sp.) birleşerek maki örtüsünü oluştururlar.
Bunlara bazen çalı formasyonunda veya genç olan çam türleri ile meşeler de dahil olur.
20
Şekil 11. Çalı Vejetasyonu
Şekil 12. Sahil Çamı Plantasyon Ormanı
3.1.1.7.2. Tatlısu Habitatları
Bu gruptaki habitatlar değerlendirilirken özellikle Sarısu Deresi ve derenin her iki yanı
boyunca uzanan 15’er m genişliklerindeki iki bant ve orman içindeki gölet dikkate alınmıştır.
Bunun yanı sıra yağışlara bağlı olarak oluşan ve tarım arazilerinin de bir kısmını kaplayan
çamur düzlükleri ve bataklıklar da dahil edilmiştir. Kurak dönemde bu alanlardaki toprak sert
bir yapı kazanır.
Şekil 14. Sarısu Deresi
Şekil 13. Yağışlı Dönemde Oluşan Geçici Bataklıklar
3.1.1.7.5. Kıyı Habitatları
Sarısu Kumsalı, tüm kıyı boyunca yer alan çok sayıdaki küçük koy ve taşlık kıyıları, bunların
sırtlarında yer alan kayalıklar ve deniz bu grup içerisine alınmıştır. Sarısu Deresi ile Karadeniz
arasında kalan Sarısu Kumsalı sığırkuyrukları(Verbascum sp.) gibi bazı kserofit(kurakçıl)
bitkileri barındırmasına rağmen vejetasyon yok denecek kadar azdır. Ancak kayalıkların tepe
kısımları ve denize bakan sırtları, oldukça sık defne ve fundalıklarla kaplıdır. Bazılarının
üzerinde ise plantasyon ormanlarından parçalar uzanmaktadır. Bu kayalıklar yüksek
organizasyonlu bitkilerin yanı sıra su dışında kalan yüzeyleri ile likenlere, sualtında kalan
yüzeyleri ile de su yosunlarına ev sahipliği yapmaktadır.
Kıyı kayalıklarının yanı sıra deniz içerisindeki kayalık adacıklar ve deniz de bu grup içerisinde
değerlendirilmiştir. Yakın adacıklardan en büyüğü Kadırga Adası olup, yaklaşık 70m
uzunluğunda ve 25m genişliğindedir. Daha çok kış aylarında, üzerinde barındırdığı su
kuşlarının kalabalık gruplar oluşturması sebebi ile özellikle takip edilmiştir.
21
Şekil 15. Kıyı Habitatları
3.1.1.7.6. Kentsel Alanlar
İçerisinde yerleşim olan ve tarım için ayrılan araziler barındıran alanlardır. Araştırma
sahasındaki ormanların neredeyse yarısına yakın bir alana yayılmışlardır. Ancak bir kısmı,
üzerinde düzenli olarak tarım yapılmadığından zayıf da olsa doğal bir vejetasyonla kaplanıp
kısa boylu çayırlarla örtülmüşlerdir.
ORMANLAR
MAKİLİK
SUCUL
OTSU
ÇIPLAK ALAN
KENTSEL
İbreli
Yaprak Döken
Karışık
Seyrek
Fundalık
Defne Çalıları
Meşe Çalıları
İbreli Çalılar
Böğürtlen (Rubus sp.)Çalıları
Karışık Çalılar
Gölet
Akarsu
Sazlık
Bataklık-Taşkın
Kumsal
Deniz
Seyrek Örtülü
Çayırlık
Kayalık
Yerleşim Yerleri
Tarım Alanları
Tablo 2. Çalışma Alanın Görülen Habitat Tipleri ve Alttipleri
3.1.1.8. Korunma Statüsü
Kandıra’ya bağlı Seyrek Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nın kuzeyi Sarısu’yu da içine alarak
kıyı ile son bulmaktadır. Merkez Av Komisyonu’nun alanla ilgili kararları şöyledir: Kandıra
İlçesi, Seyrek Köyü mevkii Doğusu: Sarısu Deresi Kuzeyi: Tekke Tepe’nin 400m kuzeyinden
doğuya doğru çam sınırını takiben Yılgınlık Tepe, Göztepe, Tarla Tepe, Kışlalar Batısı:
22
Çalköy’den Seyrek köy yolunu takip ederek Karadeniz’e Güneyi: Sarısu Deresi’nden Doğancılı
Köyü’ne buradan yolu takiben Çalköy’e kadar alan yıl boyu ava kapalıdır. Korunan alan 1.019
hektar genişliğinde ve hedef korunan türü karaca(Capreolus capreolus) ve kızıl
geyiktir(Cervus elaphus).
Sarısu Deresi’nde ağ, kimyasal veya patlayıcı ile yapılan balıkçılık tamamen yasak olup,
yalnızca sportif olta balıkçılığına izin verilmektedir.
Aynı zamanda alanın yaklaşık 15km kuzeydoğusunda bulunan Cebeci mevkinde, doğal sit
alanı olan Sakarya Deltası’nın korunan alanının sınırı bulunmaktadır. Alanı korunmasına
sebep olan birçok etkenin daha küçük çaptaki örnekleri Sarısu’da da temsil edilmektedir. Yani
Sarısu bu korunan alanın devamı olan bir halka niteliğindedir.
3.2. Metot
3.2.1. Kullanılan Gereçler
Hareket halinde yapılan gözlemlerde Nikon marka, Action serisinden 8x40 büyütmeli
binoküler dürbün, özellikle deniz gözlemleri ve sayımları için Nikon marka Fieldscope 20-45x
büyütmeli teleskop ile Manfrotto marka 055DB tripot, 701 HDV kafa ve Konus marka
Konuspot-100 model 20-60x büyütmeli teleskop kullanılmıştır. Gözlem noktalarının
koordinatlarının tespiti için 20 kanallı Garmin eTrex H GPS kullanılmıştır. Gözlenen türlerin
teşhisi Collins Bird Guide 2.baskıya(Svensson ve ark., 2009) göre yapılmış, Türkçe
isimlendirmede ise Türkiye Avrupa’nın Kuşları’na(Heinzel ve ark., 1995) göre verilmiştir.
3.2.2. Araştırma Alanı, Sayım Zamanları, Noktaları ve Doğrusal Transektleri
Bibby ve arkadaşları (2006) tarafından hazırlanmış olan ornitoloji tekniklerinden
yararlanılmıştır. Çalışmanın amacına uygun olarak daha çok tür ve birey kaydedebilmek için
belirli noktalar ve doğrusal transektler seçilerek gözlemler yapılmış ve kayıtlar alınmıştır.
mayıs 2010 ve mayıs 2011 arasında alan her ay ziyaret edilememiştir. Ancak mayıs 2011’den
itibaren her ay arazi çalışması yapılmıştır. Çalışma saatleri kuşların en yoğun olduğu
zamanlarla örtüşecek şekilde seçilmiştir. Bu sebeple arazi çalışmaları, gün doğumunda başlar.
Gün doğumundan sonraki dört saat boyunca devam eder. Öğlende çoğu tür durgun olduğu
için transekt ve nokta sayımlarına ara verilir. Sadece, süzülen veya termal uçuş yapan gündüz
yırtıcıları ve leylekler özellikle takip edilmiştir. Akşam arazileri ise gün batımından iki buçuk
saat önce başlar ve hava tamamen kararana kadar devam eder. Havanın tam kararmasından
sonra genelde 2-3 saat çalışmaya ara verilir. Verilen bu aranın ardından
baykuşlar(Strigiformes) ve çobanaldatan(Caprimulgus europaeus L., 1758) gibi noktürnal
türler için gece arazisi başlar.
01.07.2010
20.07.2010
22.07.2010
23.07.2010
25.07.2010
12.08.2010
21.08.2010
22.10.2010
20.11.2010
21.11.2010
17.05.2011
18.05.2011
19.05.2011
20.05.2011
17.06.2011
18.06.2011
03.08.2011
04.08.2011
05.08.2011
06.08.2011
07.08.2011
15.09.2011
03.10.2011
21.10.2011
25.10.2011
15.11.2011
16.11.2011
22.01.2012
23.01.2012
11.02.2012
24.02.2012
25.02.2012
Tablo 3. Gözlem Tarihleri
23
24.03.2012
12.04.2012
29.04.2012
30.04.2012
15.05.2012
16.05.2012
17.05.2012
18.05.2012
Kuş sayımlarını yapmak için habitat tipleri ve besin çeşitliliği göz önüne alınarak türlerin ve
bireylerin daha çok yoğunlaşabileceği noktalar ve doğrusal transektler seçilmiştir. Bu şekilde
belirlenen toplam 9 adet gözlem noktasına A’dan H’e kadar olan harflerle isimler
verilmiştir(Bknz. Ek 1). Her gözlem noktasında en az 10dk gözlem yapılmış ve kayıtlar
alınmıştır. Bu noktalara ek olarak doğrusal transekt sayım yapılan 5 adet yürüyüş hattı da
kullanılmıştır(Bknz. Ek 2). Gözlem noktaları da bu transekt hatlar üzerinde yer alır.
SAYIM
NOKTASI
A
B
C
D
E
F
G
H
I
ENLEM
BOYLAM
YÜKSEKLİK
41° 8.315'K
41° 8.458'K
41° 9.155'K
41° 8.041'K
41° 8.166'K
41° 7.733'K
41° 7.970'K
41° 8.095'K
41° 8.183'K
30° 9.132'E
30° 9.568'E
30° 10.683'E
30° 10.070'E
30° 9.700'E
30° 9.240'E
30° 9.328'E
30° 8.768'E
30° 9.218'E
0m
7m
5m
82m
16m
7m
3m
16m
4m
Tablo 4. Gözlem Noktaları UTM Koordinatları; Enlem-Boylam Dereceleri
SAYIM
NOKTASI
A
B
C
D
Baskın Habitat Tipleri
İkincil Habitat Tipleri
Kumsal, Deniz, Sazlık, Akarsu, Ağaçlık, Yerleşim
Fundalık, Kayalık, İbreli Orman, Deniz
Deniz, Kayalık, Fundalık
İbreli Orman, Orman İçi Açıklıklar, Seyrek Örtülü
E
Kayalık, Seyrek Örtülü, Böğürtlen Çalıları
F
Tarım Alanları, Karışık Çalılar
Akarsu, Tarım Alanları, Çayırlık, Kayalık,
Gölet,Sazlık
Kayalık, Çalılık, Seyrek Örtülü
Karışık Çalılar, Kumsal
Seyrek Örtülü, Karışık Çalılar
Çayırlık, Karışık Çalılar
Karışık Çalılar, Karışık Orman,
Akarsu, Yerleşim Yerleri
Karışık Orman
G
H
Gölet, Karışık Çalılar, Orman İçi Açıklıklar
I
Bataklık-Taşkın, Tarım Alanları, Çayırlık
Seyrek Orman, Seyrek Örtülü
Seyrek Orman, Defne
Çalıları,Tarım Alanları
Sazlık, Karışık Çalılar
Tablo 5. Gözlem Noktaları ve Habitat Tipleri
Bu çalışmada aynı zamanda üreyen kuş türlerinin listesinin çıkartılması amaçlanmıştır. Bunun
için belirlenen kuş türlerinin üreme durumunu kaydetmek için üreme döneminin tümü dahil
olabilecek şekilde Mart ayı ortasından Mayıs sonuna kadar, Hagemeijer ve Blair (1997)’ın
belirlediği gibi 16’lı kod listesi kullanılmıstır. Bu sisteme göre üremeyle ilgili olan 16 farklı
davranış açıklanmıştır. Bu davranışların üremeye dair verdikleri bilginin kesinliğine göre üç
ana kategori belirlenmiştir: (1)Olası, (2)Muhtemel, (3)Kesin (Tablo 6). 16 kodun yanı sıra
üremeyen bireyleri de belirtmek için “0” numaralı kod da kullanılmıştır. Bu kodun kullanıldığı
bireyler ya alanın üzeriden günlük geçişlerini yapan ya da göç döneminde alanı transekt geçip
gidenlerdir. Ancak bazen göç sürecinde olup alanda dinlenmek ve beslenmek için mola
vermiş olan bireylere verilecek kod konusunda “0” ve “1” kodları arasında kararsız
kalınmıştır. Bu durumu üreyen kuşlar listesinde belirtmek için üreme kodları yerine “?”
verilmiştir.
24
KOD
ÜREME KODUNUN AÇIKLAMASI
0
Gözlemci türün gözlem yerinde ve zamanında
üremediğine emin
1
ÜREME
DURUMU
ÜREMİYOR
OLASI
2
Tür, üreme döneminde olası üreme HABİTATINDA
gözlendi
Üreme döneminde ÖTEN (ya da üreme çağrıları duyulan) erkek(ler)
3
Üreme döneminde, uygun habitatta bir çift gözlendi
MUHTEMEL
4
5
En az iki farklı günde TERRİTORYUM belirleme davranışları ile
belirgin bir territoryum gözlendi.
Çiftleşme ve KUR DAVRANIŞLARI
6
Muhtemel bir YUVAYI ziyaret
7
Erişkinlerin HEYECANLI davranışları ve endişeli
8
Erişkinlerde KULUCKAYA YATMA ACIKLIĞI belirlendi(elde gozlem)
9
Yuva YAPIMI ya da yuva deliği açma
10
ERİŞKİN İLGİYİ KENDİNE ÇEKİYOR ya da yaralı taklidi yapıyor
11
14
Kullanılan YUVA ya da yumurta kabukları bulundu (calışma yapılmış
ya da kullanılmakta olan)
YENİ UÇMAYA BAŞLAMIŞ (ötücü kuşlar gibi) ya da TÜYSÜZ
yavru(tavukgiller ve su kuşları gibi)
KULLANILAN YUVA olduğunu gösteren: Yuvaya giren ya da cıkan
bireyler(içerisi görülmeyen, yüksekteki yuvalar ve yuva delikleri de
dahil)
Erişkin YUVADAN ATIK taşıyor ya da YUVAYA YEMEK getiriyor
15
YUMURTA içeren yuva
16
İçinde YAVRU içeren ya da yavru sesi gelen yuva
?
Araştırmacı 0 ve 1 kodları arasında kararsız kaldığında
12
13
KESİN
BELİRSİZ
Tablo 6. Hagemeijer ve Blair (1997)’e göre üreme kodları
3.2.3. Gözlemlerin Kayıt Edilmesi
Veriler, arazi çalışması esnasında not defterine kayıt edilmiştir. Her arazi çalışmasının bittiği
günü takiben de ulusal kuş veri bankası olan KUŞBANK’a girilmiştir. Her gözlemde gözlenen
tür ve sayısı, sayım noktası, tarih, başlangıç ve bitiş saatleri, hava koşulları, gözlemciler,
gözlemi veya kuşları etkileyen insan faaliyetleri ve eğer ayırt edilebilmişse bazı türlerin
cinsiyetleri, yaşları (genç-erişkin), alttürleri ve farklı varyasyonları kayıt edilmiştir.
25
3.2.4. Gözlemlerin Değerlendirilmesi
Çalışma süresince yapılan 108 gözleme ait 2198 kayıt derlendikten sonra tespit edilen tüm
türlerin listesi çıkartılmıştır. Liste Birdlife International’in yayınladığı taksonomik liste esas
alınarak düzenlenmiştir ve bilimsel isimler en son değişiklikler ile güncellenerek verilmiştir.
Türlerin korunma statüleri ise IUCN-Redlist verilerinden yararlanılarak verilmiştir.
Belirli bir alanda yapılan birden fazla arazi çalışmasında her türün bireylerini her çalışmada
kaydetmek mümkün değildir. Bu sebeple verilere her türün görülme sıklığının hesaplanması
için “Shannon-Wiener Çeşitlilik İndeksi” uygulanmıştır. Tür zenginliğini belirlemek için ise
“Margalef İndeksi” uygulanmıştır. Tespit edilen türler esas alınarak; türlerin görülme sıklığı,
türlerin alanda baskınlığı ile sayım noktaları arasında benzerlik, farklılık ve çeşitliliklerin
hesaplanmasındaki formüller Kocataş (1997)’dan alınmıştır. İstatistiksel veriler bulgularda
verilmiş olup değerlendirilmeleri Tartışma ve Sonuç bölümünde yer almaktadır. Kayıtlar aylar
üzerinden değerlendirilerek türlerin alanda görülme dönemleri belirlenmiştir. Aynı zamanda
türlerin yoğunlukları incelenmiş ve elde edilen bulgular sonucunda kategorilere ayrılmıştır.
Dönemsel değerlendirmeleri ise aşağıdaki gibi gösterilmiştir.
H(Her Zaman): Yerli. Tüm yıl boyunca alanda görülebilen türlerdir. Aynı zamanda üreyen
türlerdir.
Y(Yaz Göçmeni): İlkbahar göçünü Sarısu’da tamamlayıp yazı burada geçiren türlerdir.
K(Kış Göçmeni): Sonbahar göçünü Sarısu’da tamamlayıp kışı burada geçiren türlerdir.
G(Geçit): Sadece ilkbahar ve sonbahar göçleri esnasında alandan geçen türlerdir.
n(Nadir): Rastlantısal olarak alanda gözlemlenen, en fazla bir veya iki defa kaydedilmiş olan
türlerdir.
Bunun yanı sıra yukarıdaki harfli sistemin küçük yazılışı ise türlerin ikincil statülerini ifade
eder. Büyük harflerle temsil edilen dönem, o türün yoğun olarak gözlemlendiği dönemi ifade
ederken, küçük harfle temsil edilen dönem ise birinci harfe göre daha az yoğunlukta
gözlemlendiği dönemi ifade eder. Örneğin;
YG: Yaz Göçmeni ve Geçit türü. Türün hem yaz aylarında hem de göç dönemlerinde yoğun
olarak gözlemlendiğini ifade eder.
Gy: Geçit türü ve Yaz Göçmeni. Türün göç döneminde daha yoğun gözlemlendiğini, aynı
zamanda yaz aylarında göç dönemine göre daha sayıda da olsa gözlemlenebildiğini ifade
eder.
Şekil 16. Arazi Çalışmalarından Bir Görüntü
26
4. BULGULAR
4.1. Tespit Edilen Türler, Çeşitlilik ve Sıklık Analizleri
Çalışma süresince alana 17 ordo, 47 familyaya ait toplam 165 tür tespit edilmiştir(Tablo 6).
Tür çeşitliliği Margalef İndeksi’ne göre 15,98 olarak bulunmuştur. Kuş türlerinin takımlara
göre dağılımı; Galliformes 1, Anseriformes 11, Gaviiformes 1, Procellariformes 1,
Podicipediformes 3, Ciconiiformes 9, Pelecaniformes 2, Falconiformes 14, Gruiformes 3,
Charadriiformes 24, Columbiformes 5, Strigiformes 5, Caprimulgiformes 1, Apodiformes 1,
Crociiformes 4, Piciformes 6, Passeriformes 74 şeklindedir(Şekil ) 165 türün 36’sı yaz
göçmeni, 52’i kış göçmeni, 33’si transit göçmen, 44’ü yerlidir(bkz.Sarısu’nun Kuşları).
1%
7%
1%
1%
2%
5%
45%
1%
8%
2%
15%
4%
GALLIFORMES
PODICIPEDIFORMES
GRUIFORMES
CAPRIMULGIFORMES
Familya
Phasianidae
Anatidae
Gaviidae
Procellariidae
Podicipedidae
2% 1% 1%
3%
3%
ANSERIFORMES
GAVIIFORMES
CICONIIFORMES
PELECANIFORMES
CHARADRIIFORMES
COLUMBIFORMES
APODIFORMES
CORACIIFORMES
Şekil 17. Takımların Sahip Olduğu Tür Sayılarının % Grafiği
Bilimsel İsmi
Coturnix coturnix
Cygnus olor
Branta ruficollis
Anas crecca
Anas platyrhynchos
Aythya ferina
Aythya nyroca
Aythya fuligula
Bucephala clangula
Mergellus albellus
Mergus serrator
Somateria mollissima
Gavia arctica
Puffinus yelkouan
Tachybaptus ruficollis
Podiceps cristatus
Podiceps nigricollis
27
PROCELLARIIFORMES
FALCONIFORMES
STRİGİFORMES
PICIFORMES
Ulusal Yaygın İsmi
Bıldırcın
Kuğu
Sibirya Kazı
Çamurcun
Yeşilbaş
Elmabaş Patka
Pasbaş Patka
Tepeli Patka
Altıngöz
Sütlabi
Tarakdiş
Pufla
Kara Gerdanlı Dalgıç
Yelkovan
Küçük Batağan
Bahri
Kara Boyunlu Batağan
Ciconiidae
Ardeidae
Phalacrocoracidae
Accipitridae
Falconidae
Rallidae
Recurvirostridae
Charadriidae
Scolopacidae
Laridae
Ciconia nigra
Ciconia ciconia
Ixobrychus minutus
Nycticorax nycticorax
Ardeola ralloides
Egretta garzetta
Casmerodius albus
Ardea cinerea
Ardea purpurea
Phalacrocorax carbo
Phalacrocorax aristotelis
Pernis apivorus
Milvus migrans
Circaetus gallicus
Circus aeruginosus
Circus pygargus
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Buteo buteo
Aquila pomarina
Falco tinnunculus
Falco vespertinus
Falco columbarius
Falco subbuteo
Falco peregrinus
Rallus aquaticus
Gallinula chloropus
Fulica atra
Himantopus himantopus
Recurvirostra avosetta
Charadrius dubius
Charadrius hiaticula
Vanellus vanellus
Calidris minuta
Calidris alpina
Philomachus pugnax
Gallinago gallinago
Scolopax rusticola
Numenius arquata
Tringa totanus
Tringa nebularia
Tringa ochropus
Tringa glareola
Actitis hypoleucos
Larus melanocephalus
Larus ridibundus
Larus canus
Larus fuscus
28
Kara Leylek
Leylek
Küçük Balaban
Gece Balıkçılı
Alaca Balıkçıl
Küçük Ak Balıkçıl
Büyük Ak Balıkçıl
Gri Balıkçıl
Erguvani Balıkçıl
Karabatak
Tepeli Karabatak
Arı Şahini
Kara Çaylak
Yılan Kartalı
Saz Delicesi
Çayır Delicesi
Çakır
Atmaca
Şahin
Küçük Orman Kartalı
Kerkenez
Aladoğan
Boz Doğan
Delice Doğan
Gökdoğan
Sukılavuzu
Sutavuğu
Sakarmeke
Uzunbacak
Kılıçgaga
Halkalı Küçük Cılıbıt
Halkalı Cılıbıt
Kızkuşu
Küçük Kumkuşu
Kara Karınlı Kumkuşu
Döğüşkenkuş
Suçulluğu
Çulluk
Kervançulluğu
Kızılbacak
Yeşilbacak
Yeşil Düdükçün
Orman Düdükçünü
Dere Düdükçünü
Akdeniz Martısı
Karabaş Martı
Küçük Gümüş Martı
Kara Sırtlı Martı
Columbidae
Cuculidae
Strigidae
Tytonidae
Caprimulgidae
Apodidae
Alcedinidae
Meropidae
Coraciidae
Upupidae
Picidae
Alaudidae
Hirundinidae
Motacillidae
Troglodytidae
Prunellidae
Turdidae
Sylviidae
Larus michahellis
Larus cachinnans
Sterna sandvicensis
Sterna hirundo
Columba livia
Columba palumbus
Streptopelia decaocto
Streptopelia turtur
Cuculus canorus
Otus scops
Athene noctua
Strix aluco
Asio otus
Tyto alba
Caprimulgus europaeus
Apus melba
Alcedo atthis
Merops apiaster
Coracias garrulus
Upupa epops
Jynx torquilla
Picus canus
Picus viridis
Dendrocopos major
Dendrocopos syriacus
Dendrocopos minor
Galerida cristata
Alauda arvensis
Hirundo rustica
Delichon urbicum
Anthus campestris
Anthus trivialis
Anthus pratensis
Anthus spinoletta
Motacilla flava
Motacilla citreola
Motacilla cinerea
Motacilla alba
Troglodytes troglodytes
Prunella modularis
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Turdus viscivorus
Cettia cetti
Locustella luscinioides
Acrocephalus scirpaceus
Acrocephalus arundinaceus
29
Gümüş Martı
Hazar Martısı
Kara Gagalı Sumru
Sumru
Kaya Güvercini
Tahtalı
Kumru
Üveyik
Guguk
İshakkuşu
Kukumav
Alaca Baykuş
Kulaklı Orman Baykuşu
Peçeli Baykuş
Çobanaldatan
Ak Karınlı Ebabil
Yalıçapkını
Arıkuşu
Gökkuzgun
İbibik
Boyunçeviren
Küçük Yeşil Ağaçkakan
Yeşil Ağaçkakan
Orman Alaca Ağaçkakan
Alaca Ağaçkakan
Küçük Ağaçkakan
Tepeli Toygar
Tarlakuşu
Kır Kırlangıcı
Ev Kırlangıcı
Kır İncirkuşu
Ağaç İncirkuşu
Çayır İncirkuşu
Dağ İncirkuşu
Sarı Kuyruksallayan
Sarı Başlı Kuyruksallayan
Dağ Kuyruksallayanı
Ak kuyruksallayan
Çıtkuşu
Dağbülbülü
Karatavuk
Tarla Ardıcı
Öter Ardıç
Ökse Ardıcı
Kamışbülbülü
Bataklık Kamışçını
Saz Kamışçını
Büyük Kamışçın
Regulidae
Muscicapidae
Aegithalidae
Paridae
Sittidae
Certhiidae
Remizidae
Oriolidae
Laniidae
Corvidae
Sturnidae
Passeridae
Fringillidae
Emberizidae
Hippolais pallida
Sylvia melanocephala
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia atricapilla
Phylloscopus sibilatrix
Phylloscopus collybita
Phylloscopus trochilus
Regulus regulus
Erithacus rubecula
Luscinia megarhynchos
Phoenicurus ochruros
Phoenicurus phoenicurus
Saxicola rubetra
Saxicola torquatus
Oenanthe oenanthe
Muscicapa striata
Ficedula parva
Ficedula albicollis
Ficedula hypoleuca
Aegithalos caudatus
Parus palustris
Parus caeruleus
Parus major
Sitta europaea
Certhia brachydactyla
Remiz pendulinus
Oriolus oriolus
Lanius collurio
Lanius minor
Lanius excubitor
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus monedula
Corvus frugilegus
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Fringilla coelebs
Fringilla montifringilla
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis spinus
Carduelis cannabina
Carpodacus erythrinus
Coccothraustes coccothraustes
Emberiza citrinella
30
Ak Mukallit
Maskeli Ötleğen
Küçük Ak Gerdanlı Ötleğen
Ak Gerdanlı Ötleğen
Kara Başlı Ötleğen
Orman Çıvgını
Çıvgın
Söğütbülbülü
Çalıkuşu
Kızılgerdan
Bülbül
Kara Kızılkuyruk
Kızılkuyruk
Çayır Taşkuşu
Taşkuşu
Kuyrukkakan
Benekli Sinekkapan
Küçük Sinekkapan
Halkalı Sinekkapan
Kara Sinekkapan
Uzun Kuyruklu Baştankara
Kayın Baştankarası
Mavi Baştankara
Büyük Baştankara
Sıvacı
Bahçe Tırmaşıkkuşu
Çulhakuşu
Sarıasma
Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu
Kara Alınlı Örümcekkuşu
Büyük Örümcekkuşu
Alakarga
Saksağan
Küçük Karga
Ekin Kargası
Leş Kargası
Kuzgun
Sığırcık
Serçe
İspinoz
Dağ İspinozu
Florya
Saka
Kara Başlı İskete
Ketenkuşu
Çütre
Kocabaş
Sarı Çinte
Emberiza cirlus
Emberiza hortulana
Emberiza schoeniclus
Miliaria calandra
Bahçe Çintesi
Kirazkuşu
Bataklık Çintesi
Tarla Çintesi
Tablo 7. Türlerin Taksonomik Listesi, Latince ve Türkçe İsimleri
Her türün görüldüğü aylar “Sarısu’nun Kuşları” bölümünde verilmiştir. Tüm alanın çeşitliliği
Shannon-Wiener İndeksi’ne göre H= 3.4503 olarak bulunmuştur. Çeşitliliğin dönemsel olarak
karşılaştırılabilmesi için H değerleri aylara göre de hesaplanmıştır(Şekil 18).
6
5,3953
5
3,9545
4
3
3,5415
4,4447
4,7799
4,8187
3,7469
5,2463
3,5299
3,7492
3,7744
2,4819
2
1
0
Şekil 18. Tür Çeşitliliğin Aylara Göre Değişimi
Bir türün araştırma sahasındaki bulunma yüzdesini hesaplamak için sıklık indeksi uygulanmış
ve çıkan sonuçlara göre türlerin sıklıkları, 5 kategoreye yerleştirilmiştir(Tablo 7).
Görülme Sıklığı
Tür Sayısı
Nadir Gözlenen Türler
%1 – 20
123
Seyrek Gözlenen Türler
%21 – 40
21
Genellikle Gözlenen Türler
%41 – 60
7
Çoğunlukla Gözlenen Türler
%61 – 80
9
Devamlı Gözlenen Türler
%81 –100
5
Tablo 8. Türlerin Görülme Sıklığı
4.2. Türlerin Alanlara Göre Dağılımı
Gözlem nokktalarının sahip oldukları tür sayıları şöyledir: A noktası 97 tür; B noktası 61; C
noktası 42; ; D noktası 56; E noktası 82; F noktası 57; G noktası 58; H noktası 55; I noktası 50
tür(Tablo 6). Noktalar arasındaki benzerlik Sorensen indeksi ile hesaplanmıştır (Tablo 7). Tür
çeşitliliği açısından en zengin olan alan A noktasıdır.
31
Ulusal Yaygın İsmi
Bıldırcın
Kuğu
Sibirya Kazı
Çamurcun
Yeşilbaş
Elmabaş Patka
Pasbaş Patka
Tepeli Patka
Altıngöz
Sütlabi
Tarakdiş
Pufla
Yelkovan
Küçük Batağan
Bahri
Kara Leylek
Leylek
Küçük Balaban
Gece Balıkçılı
Alaca Balıkçıl
Gri Balıkçıl
Karabatak
Tepeli Karabatak
Arı Şahini
Kara Çaylak
Yılan Kartalı
Saz Delicesi
Çayır Delicesi
Çakır
Atmaca
Şahin
Kerkenez
Aladoğan
Boz Doğan
Delice Doğan
Gökdoğan
Sukılavuzu
Sutavuğu
Sakarmeke
Gözlem Noktaları
Gözlenen En
Yüksek Sayı
I
2
8
7
6
34
14
2
21
11
2
1
1
10
24
13
17
39
3
200
2
17
4
3
30
20
4
235
300
19
2
2
1
1
1
8
42
3
2
9
1
2
1
1
15
77
A, B, C
A
E, H
A, B, C, H, I
A
G
A, C
A, B
B, C
B
B
A, B, C
A, B, C
A, E, G, H
A, B, C, E
A, B, C
H
D, F, G
A, I
A, B, D, E, G, H
A, E, G, I
E, F
A, E, F, G, I
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A, E, H
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A, B, C
D, F, H
E, G
A, F, H
E, F
H
E, D
A, B, D, E, F, G, H, I
A, B, C, D, E, F, G, H, I
D, F
A, D, E, F, G
E, D
B
E, D, H
C, E
I
A, E, G, H, I
A, B, C, E
32
Uzunbacak
Kılıçgaga
Küçük Halkalı Cılıbıt
Halkalı Cılıbıt
Kızkuşu
Küçük Kumkuşu
Döğüşkenkuş
Suçulluğu
Çulluk
Kervançulluğu
Kızılbacak
Yeşilbacak
Yeşil Düdükçün
Dere Düdükçünü
Akdeniz Martısı
Karabaş Martı
Gümüş Martı
Hazar Martısı
Kara Gagalı Sumru
Sumru
Kaya Güvercini
Tahtalı
Kumru
Üveyik
Guguk
İshakkuşu
Kukumav
Alaca Baykuş
Peçeli Baykuş
Çobanaldatan
Ak Karınlı Ebabil
Yalıçapkını
Arıkuşu
Gökkuzgun
İbibik
Boyunçeviren
Yeşil Ağaçkakan
Alaca Ağaçkakan
Tepeli Toygar
Tarlakuşu
A, B
A
A, C
A, B
F, I
A
A
I
I
B
A, C, F, I
A, B, C
A
A, B
A
A, B
A, B
A, B, C
A, B
A
A, B, C, D, E, F, G, H, I
B, C
A
A, B
C, F
A, B, D, E, H
A, F
B, D, E, F, H, I
A, D, F, G
E, B, D
B, E, F
D, G
B, H
D, E, F, G
B, E, F
A, B, C, D, E, F, G, H
A, C, E, F, G, I
A, E, D
E, F
D, E, F, G, I
I
H, C
E, D, H
A, E, D, H
B, H, I
H, I
F, G
F, G
33
6
2
4
2
1
6
8
11
2
1
2
11
3
4
2
8
6
20
8
1
200
2
2
4
12
590
1
5
3
2
2
2
2
2
2
61
4
40
2
4
2
1
3
3
2
2
7
57
Kır Kırlangıcı
Ev Kırlangıcı
Kır İncirkuşu
Ağaç İncirkuşu
Çayır İncirkuşu
Dağ İncirkuşu
Ak kuyruksallayan
Çıtkuşu
Dağbülbülü
Karatavuk
Tarla Ardıcı
Öter Ardıç
Ökse Ardıcı
Kamışbülbülü
Saz Kamışçını
Ak Mukallit
Maskeli Ötleğen
Orman Çıvgını
Çıvgın
Söğütbülbülü
Çalıkuşu
Kızılgerdan
Bülbül
Kara Kızılkuyruk
Kızılkuyruk
Çayır Taşkuşu
Taşkuşu
Kuyrukkakan
Benekli Sinekkapan
Küçük Sinekkapan
Halkalı Sinekkapan
Kara Sinekkapan
Mavi Baştankara
Büyük Baştankara
Sıvacı
Çulhakuşu
Sarıasma
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A, E
A, E
A, B, G
A, B, C, E
A, B, D, E, F, G, I
A
A, B, E
A, B, C, E, F, I
A, B, D, E, F, H, I
E
A, B, C, D, E, F, G, H, I
G
A, D, E
A, D, E, G
A, E, G, I
G
A, E, G
A
E, H
A, B, D, E, F, H, I
C, H
E, H
A, B, D, E, H, I
E
D, E, F, G, H, I
E, G, H
B, D
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A, B, C, D, E, F, G
E
A, D, E, G
A, E
A, D, E, F
A, D, E, F, G
E
E, I
A, E, H, I
B, D , F, G, I
F, H
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A, B, C, D, E, F, G, H, I
H
D, H, I
G
G, H, I
34
150
100
1
5
4
3
50
2
3
21
3
1
50
3
2
2
4
1
23
4
1
10
2
2
10
2
11
17
1
10
10
14
6
14
12
5
11
2
2
6
37
12
19
42
2
3
1
6
A, D, E, F, G, H, I
A, D, E, G, H
F
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A, C
A, C
A, D, H, I
A, B, C, D, E, F, G, H, I
B, C, D, E, F, G, H
A, D, E, F, G, I
A, E, F, G, I
A, B, C, D, E, F, G, H, I
A
A, H, I
A,C, D, E, F
F
G
H
D
A
A, B, D, E, F, G, H
E, F, G
A, E, G, I
A, E, G
Alakarga
Saksağan
Küçük Karga
Ekin Kargası
Leş Kargası
Kuzgun
Sığırcık
Serçe
İspinoz
Dağ İspinozu
Florya
Saka
Ketenkuşu
Çütre
Kocabaş
Sarı Çinte
Bahçe Çintesi
Kirazkuşu
Bataklık Çintesi
Tarla Çintesi
14
4
1
17
5
3
28
20
5
130
59
82
3
11
23
4
29
14
11
1
28
3
10
2
Tablo 9. Türlerin Kaydedildikleri Noktalar, Gözlem Sayıları ve Yapılan En Yüksek Sayımları
Noktalar arasındaki tür çeşitliliği benzerliği Sorensen İndeksi’ne göre hesaplanmıştır(Tablo.
7). Buna göre tür çeşitliliği benzerliğinin aralarında en yüksek oranda olduğu noktalar D ve F
noktalarıdır. En düşük benzerlik ise C ve G noktaları arasında çıkmıştır.
A
B
C
D
E
F
G
H
I
A
1
0,58
0,50
0,50
0,62
0,46
0,50
0,43
0,46
B
0,58
1
0,60
0,50
0,46
0,46
0,39
0,47
0,41
C
0,50
0,60
1
0,37
0,36
0,44
0,34
0,39
0,37
D
0,50
0,50
0,37
1
0,64
0,66
0,60
0,60
0,49
E
0,62
0,46
0,36
0,64
1
0,60
0,61
0,56
0,50
F
0,46
0,46
0,44
0,66
0,60
1
0,61
0,46
0,54
G
0,50
0,39
0,34
0,60
0,61
0,61
1
0,46
0,52
H
0,43
0,47
0,39
0,60
0,56
0,46
0,46
1
0,55
I
0,46
0,41
0,37
0,49
0,50
0,54
0,52
0,55
1
Tablo 10. Sorensen İndeksi’ne Göre Noktalarının Benzerlik Oranları
4.3. Alanda Üreyen Türler
Arazi çalışması sırasında 86 türün üremediği, 27 türün üreme olasılığı olduğu, 16 türün
muhtemelen ürediği ve 35 türün ise kesin olarak ürediği tepit edilmiştir. 1 türün ise üreme
durumu belirsiz kalmıştır(Tablo 11).
35
Tür İsmi
Bıldırcın
Kuğu
Sibirya Kazı
Çamurcun
Yeşilbaş
Elmabaş Patka
Pasbaş Patka
Tepeli Patka
Altıngöz
Sütlabi
Tarakdiş
Pufla
Yelkovan
Küçük Batağan
Bahri
Kara Leylek
Leylek
Küçük Balaban
Gece Balıkçılı
Alaca Balıkçıl
Gri Balıkçıl
Karabatak
Tepeli Karabatak
Arı Şahini
Kara Çaylak
Yılan Kartalı
Saz Delicesi
Çayır Delicesi
Çakır
Atmaca
Şahin
Kerkenez
Aladoğan
Boz Doğan
Delice Doğan
En Yüksek
Üreme Kodu
1
0
0
0
0
0
3
0
0
0
0
0
0
0
12
0
0
0
0
3
0
0
0
0
11
0
1
1
0
0
0
0
0
1
3
3
0
1
0
0
0
36
Üreme Durumu
Olası
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Muhtemel
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Muhtemel
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Üremiyor
Olası
Olası
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Olası
Muhtemel
Muhtemel
Üremiyor
Olası
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Gökdoğan
Sukılavuzu
Sutavuğu
Sakarmeke
Uzunbacak
Kılıçgaga
Halkalı Cılıbıt
Kızkuşu
Küçük Kumkuşu
Döğüşkenkuş
Suçulluğu
Çulluk
Kervançulluğu
Kızılbacak
Yeşilbacak
Yeşil Düdükçün
Dere Düdükçünü
Akdeniz Martısı
Karabaş Martı
Gümüş Martı
Hazar Martısı
Kara Gagalı Sumru
Sumru
Kaya Güvercini
Tahtalı
Kumru
Üveyik
Guguk
İshakkuşu
Kukumav
Alaca Baykuş
Peçeli Baykuş
Çobanaldatan
Ak Karınlı Ebabil
Yalıçapkını
Arıkuşu
Gökkuzgun
İbibik
0
0
12
0
0
0
3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
15
13
1
9
2
0
13
13
0
3
1
1
0
1
1
1
37
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Muhtemel
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Olası
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Kesin
Olası
Muhtemel
Olası
Üremiyor
Kesin
Kesin
Üremiyor
Muhtemel
Olası
Olası
Üremiyor
Olası
Olası
Olası
Boyunçeviren
Yeşil Ağaçkakan
Alaca Ağaçkakan
Tepeli Toygar
Tarlakuşu
Kır Kırlangıcı
Ev Kırlangıcı
Kır İncirkuşu
Ağaç İncirkuşu
Çayır İncirkuşu
Dağ İncirkuşu
Ak kuyruksallayan
Çıtkuşu
Dağbülbülü
Karatavuk
Tarla Ardıcı
Öter Ardıç
Ökse Ardıcı
Kamışbülbülü
Saz Kamışçını
Ak Mukallit
Maskeli Ötleğen
Orman Çıvgını
Çıvgın
Söğütbülbülü
Çalıkuşu
Kızılgerdan
Bülbül
Kara Kızılkuyruk
Kızılkuyruk
Çayır Taşkuşu
Taşkuşu
Kuyrukkakan
1
1
14
3
3
2
3
0
11
11
0
0
0
0
0
0
0
13
14
0
11
0
0
1
2
0
14
14
2
16
1
1
14
0
3
0
0
12
14
0
?
0
0
1
38
Olası
Olası
Kesin
Muhtemel
Muhtemel
Olası
Muhtemel
Üremiyor
Kesin
Kesin
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Kesin
Üremiyor
Kesin
Üremiyor
Üremiyor
Olası
Olası
Üremiyor
Kesin
Kesin
Olası
Kesin
Olası
Olası
Kesin
Üremiyor
Muhtemel
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Kesin
Üremiyor
Belirsiz
Üremiyor
Üremiyor
Olası
Benekli Sinekkapan
Küçük Sinekkapan
Halkalı Sinekkapan
Kara Sinekkapan
Mavi Baştankara
Büyük Baştankara
Sıvacı
Çulhakuşu
Sarıasma
Alakarga
Saksağan
Küçük Karga
Ekin Kargası
Leş Kargası
Kuzgun
Sığırcık
Serçe
İspinoz
Dağ İspinozu
Florya
Saka
Ketenkuşu
Çütre
Kocabaş
Sarı Çinte
Bahçe Çintesi
Kirazkuşu
Bataklık Çintesi
Tarla Çintesi
3
3
1
3
11
14
16
16
2
3
0
12
12
1
0
13
11
0
0
11
16
13
13
14
0
9
13
0
0
14
0
0
12
1
0
2
Muhtemel
Muhtemel
Olası
Muhtemel
Kesin
Kesin
Kesin
Kesin
Olası
Muhtemel
Üremiyor
Kesin
Kesin
Olası
Üremiyor
Kesin
Kesin
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Kesin
Kesin
Kesin
Kesin
Üremiyor
Muhtemel
Kesin
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Üremiyor
Üremiyor
Kesin
Olası
Üremiyor
Olası
Tablo 11. Üreyen Kuşlar Listesi
4.4. Yaygın Türler
Formüle göre her bir türün nisbi gözlem yoğunluğu Tablo 12.’de verilmiştir. Elde edilen yüzde
oranlarına göre nisbi bolluk oranları araştırıcıya bağlı olarak aşağıdaki gibi kategorize
edilmiştir: 0 – 6% olanlar “nadir” (N), 6 – 20% arasında olanlar “nadir olmayan” (NO), 20%
üzeri değerde olanlar ise “bol” (B) olarak değerlendirilmiştir.
39
Tür İsmi
Bıldırcın
Kuğu
Sibirya Kazı
Çamurcun
Yeşilbaş
Elmabaş Patka
Pasbaş Patka
Tepeli Patka
Altıngöz
Sütlabi
Tarakdiş
Pufla
Yelkovan
Küçük Batağan
Bahri
Kara Leylek
Leylek
Küçük Balaban
Gece Balıkçılı
Alaca Balıkçıl
Gri Balıkçıl
Karabatak
Tepeli Karabatak
Arı Şahini
Kara Çaylak
Yılan Kartalı
Saz Delicesi
Çayır Delicesi
Çakır
Atmaca
Şahin
Kerkenez
Aladoğan
Boz Doğan
Delice Doğan
Nisbi Gözlem
Yoğunluğu
Nisbi Gözlem
Bolluğu
Gözlem
Sayısı
5,64
12,69
1,41
4,23
22,56
2,82
2,82
5,64
7,05
2,82
1,41
1,41
14,1
8,46
66,27
21,15
16,92
5,64
15,51
8,46
21,15
15,51
4,23
22,56
94,47
14,1
97,29
46,53
8,46
7,05
7,05
4,23
1,41
4,23
39,41
77,55
5,64
19,74
5,64
1,41
8,46
N
NO
N
N
B
N
N
N
NO
N
N
N
N
NO
B
B
NO
N
NO
NO
B
NO
N
B
B
NO
B
B
NO
NO
NO
N
N
N
B
B
N
NO
N
N
NO
4
9
1
3
18
2
2
4
5
2
1
1
10
6
47
20
12
4
11
6
16
11
3
23
70
10
69
33
6
5
5
3
1
3
28
55
4
14
4
1
6
40
Gökdoğan
Sukılavuzu
Sutavuğu
Sakarmeke
Uzunbacak
Kılıçgaga
Halkalı Cılıbıt
Kızkuşu
Küçük Kumkuşu
Döğüşkenkuş
Suçulluğu
Çulluk
Kervançulluğu
Kızılbacak
Yeşilbacak
Yeşil Düdükçün
Dere Düdükçünü
Akdeniz Martısı
Karabaş Martı
Gümüş Martı
Hazar Martısı
Kara Gagalı Sumru
Sumru
Kaya Güvercini
Tahtalı
Kumru
Üveyik
Guguk
İshakkuşu
Kukumav
Alaca Baykuş
Peçeli Baykuş
Çobanaldatan
Ak Karınlı Ebabil
Yalıçapkını
Arıkuşu
Gökkuzgun
İbibik
2,82
2,82
67,68
19,74
15,51
1,41
19,74
4,23
2,82
11,28
2,82
2,82
1,41
1,41
7,05
7,05
8,46
8,46
4,23
22,56
4,23
9,87
5,64
2,82
98,7
2,82
2,82
9,87
8,46
23,97
7,05
23,97
19,74
17,85
24,99
25,25
10,71
25,38
17,85
25,38
28,2
2,82
8,46
16,92
41
N
N
B
NO
NO
N
NO
N
N
NO
N
N
N
N
NO
NO
NO
NO
N
B
N
NO
N
N
B
N
N
NO
NO
B
NO
B
NO
NO
B
B
NO
B
NO
B
B
N
NO
NO
2
2
48
14
11
1
14
3
2
8
2
2
1
1
5
5
6
6
3
16
3
7
4
2
70
2
2
7
6
20
5
26
14
5
25
8
3
7
5
21
26
2
6
12
Boyunçeviren
Yeşil Ağaçkakan
Alaca Ağaçkakan
Tepeli Toygar
Tarlakuşu
Kır Kırlangıcı
Ev Kırlangıcı
Kır İncirkuşu
Ağaç İncirkuşu
Çayır İncirkuşu
Dağ İncirkuşu
Ak kuyruksallayan
Çıtkuşu
Dağbülbülü
Karatavuk
Tarla Ardıcı
Öter Ardıç
Ökse Ardıcı
Kamışbülbülü
Saz Kamışçını
Ak Mukallit
Maskeli Ötleğen
Orman Çıvgını
Çıvgın
Söğütbülbülü
Çalıkuşu
Kızılgerdan
Bülbül
Kara Kızılkuyruk
Kızılkuyruk
Çayır Taşkuşu
Taşkuşu
Kuyrukkakan
2,82
7,05
28,2
28,2
12,69
11,28
8,46
9,87
53,58
43,71
2,82
4,23
5,64
11,28
16,92
1,41
8,46
63,45
40,89
2,82
86,01
1,41
9,87
12,69
28,28
2,82
56,4
18,33
5,64
28,56
5,64
4,23
29,61
1,41
14,1
8,46
4,23
60,63
32,43
18,33
5,64
9,87
8,46
16,92
42
N
NO
B
B
NO
NO
NO
NO
B
B
N
N
N
NO
NO
N
NO
B
B
N
B
N
NO
NO
B
N
B
NO
N
B
N
N
B
N
NO
NO
N
B
B
NO
N
NO
NO
NO
2
5
15
17
9
8
6
7
38
31
2
3
4
8
12
1
6
45
29
2
61
1
7
9
15
2
40
13
4
23
4
3
16
1
10
6
3
43
28
13
4
7
6
12
Benekli Sinekkapan
Küçük Sinekkapan
Halkalı Sinekkapan
Kara Sinekkapan
Mavi Baştankara
Büyük Baştankara
Sıvacı
Çulhakuşu
Sarıasma
Alakarga
Saksağan
Küçük Karga
Ekin Kargası
Leş Kargası
Kuzgun
Sığırcık
Serçe
İspinoz
Dağ İspinozu
Florya
Saka
Ketenkuşu
Çütre
Kocabaş
Sarı Çinte
Bahçe Çintesi
Kirazkuşu
Bataklık Çintesi
Tarla Çintesi
16,92
5,64
4,23
7,05
32,43
16,92
66,27
84,6
4,23
14,1
2,82
11,28
50,76
15,51
1,41
77,55
9,87
4,23
12,69
70,5
36,66
18,33
71,91
98,7
1,41
36,66
39,48
1,41
4,23
4,23
4,23
1,41
62,04
12,69
11,28
9,87
NO
N
N
NO
B
NO
B
B
N
NO
N
NO
B
NO
N
B
NO
N
NO
B
B
NO
B
B
N
B
B
N
N
N
N
N
B
NO
NO
NO
12
4
3
5
17
12
47
60
3
10
2
8
36
11
1
55
7
3
9
50
18
13
51
74
1
20
28
1
3
3
3
1
44
9
8
7
Tablo 12. Türlerin Bollukları
Tüm alanda yapılan sayımlarda en yüksek sayıda kaydedilen tür 3734 birey ile gümüş
martıdır(Larus michahellis) ve tüm türlere ait sayılan toplam bireylerin %13’üne denk
gelmektedir. En çok sayılan 10 tür ise tüm türlerin %6,1’ini oluşturmaktadır(Şekil 19). Tüm
türlere ait birey sayısının ise %65’ini oluşturmaktadır. Tarakdiş(Mergus serrator),
pufla(Somateria mollissima), çayır delicesi(Circus pygargus), boz doğan(Falco columbarius),
çulluk(Scolopax rusticola), büyük örümcekkuşu(Lanius excubitor) ve sarı çinte(Emberiza
43
Gözlenen Birey Oranı
citrinella) ise sadece 1 birey ile alanda en az gözlemlenen türler olmuştur ve tüm türlere ait
toplam birey sayısının yalnızca %2,5’ini oluşturmaktadır.
14%
Larus michahellis
12%
Phalacrocorax carbo
Phalacrocorax aristotelis
10%
Fringilla coelebs
8%
Columba palumbus
6%
Hirundo rustica
4%
Passer domesticus
Parus major
2%
Delichon urbicum
0%
Turdus merula
Türler
Şekil 19. En Yüksek Sayıda Gözlenen İlk 10 Tür
En çok gözlem kaydı bulunan tür ise 74 gözlem ile ispinozdur(Fringilla coelebs) ve tüm
gözlemlerin %69’unda gözlenmiştir. En çok gözlenen ilk 10 tür ise tüm gözlemlerin %57’sinde
gözlenmişlerdir(Şekil 20). Sibirya kazı(Branta ruficollis), tarakdiş(Mergus serrator), pufla
(Somateria mollissima), çayır delicesi (Circus pygargus), bozdoğan (Falco columbarius), kılıçgaga
(Recurvirostra avosetta), suçulluğu(Gallinago gallinago), çulluk (Scolopax rusticola), sarı başlı
kuyruksallayan(Motacilla citreola), tarla ardıcı (Turdus pilaris), orman çıvgını (Phylloscopus sibilatrix),
büyük örümcekkuşu (Lanius excubitor), dağ ispinozu (Fringilla montifringilla), kara başlı iskete
(Carduelis spinus), sarı çinte (Emberiza citrinella) ise yalnızca birer kez gözlenmişlerdir.
75%
Gözlem Sıklığı
60%
69%
65% 65%
Fringilla coelebs
64%
56%
56%
Ardea cinerea
51% 51%
47% 46%
45%
Larus michahellis
Phalacrocorax carbo
Turdus merula
Parus major
30%
Buteo buteo
15%
Garrulus glandarius
Passer domesticus
0%
Corvus cornix
Türler
Şekil 20. En Yüksek Sıklıkta Gözlenen İlk 10 Tür
4.5. Alanda Kaydedilmiş Nesli Tehlike Altındaki Türler
Kaydedilen türlerin 159’u LC(asgari endişe) kategorisindedir ve nesilleri tehlike altında
değildir. Alanda nesli tehlike altında olan 6 tür tespit edilmiştir.
44
4.5.1. Sibirya Kazı (Branta ruficollis, Pallas 1769)
Redlist Kategorisi: EN (Tehlikede)
Tehditler: Kışlama alanlarının turizme ve
iskana, üreme alanlarının ise tarıma açılması;
yasadışı
avcılık,
kirlenme,
yanlış
konumlandırılmış rüzgar tribünleri
Populasyon Gidişatı: Düşüşte
Türkiye Statüsü: Kış göçmeni
Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 26.02.2012
tarihinde 7 bireylik bir sürü kaydedilmiştir.
Not: Bahsi geçen tehditlere rağmen türün
dünya
Emin Yoğurtçuoğlu
Populasyonundaki ani düşüşün tam nedeni
bilinmemektedir.
Şekil 21. Sibirya Kazı(Branta ruficollis)
4.5.2. Pasbaş Patka (Aythya nyroca, Güldenstädt, 1770)
Redlist Kategorisi: NT (Yakın Tehdit)
Tehditler: Sulak alanların yok edilmesi, barajlar,
ötrofikasyon, yanlış tarım ve hayvancılık
politikaları, işgalci türler, yasadışı avcılık
Türkiye Statüsü: Yerli, kış göçmeni, geçit kuşu
Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 20.07.2010 ve
22.07.2010
tarihlerinde
çift
halinde
gözlemlenmiştir.
Not: Yerel halktan alınan bilgiye göre
27.07.2010 tarihinde iki birey de avcı
tarafından öldürülmüştür.
Özden Sağlam
Şekil 22. Pasbaş Patka(Aythya nyroca)
4.5.3. Yelkovan (Puffinus yelkouan, Acerbi, 1827)
Redlist Kategorisi: VU (Hassas)
Tehditler: Üreme alanlarında hızla yayılan
predatörler olan sıçan(Rattus rattus) ve evcil
kedi(Felis silvestris subs. domestica) ve yaban
kedisi(Felis silvestris), uzun ömürlü hayvanlar
oldukları için yetişkin ölümlerinin yarattığı
nüfus düşüşü, Akdeniz'de artan turizm ve kıyı
yapılaşması, kayalık alanların tahribatı, ses ve
ışık kirliliği, başta petrol sızıntıları olmak üzere
deniz kirliliği, yanlış balıkçılık uygulamaları,
yasadışı avcılık
45
Arslan Kezer
Şekil 23. Yelkovan(Puffinus yelkouan)
Türkiye Statüsü: Yerli, geçit kuşu
Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 04.08.2011’de 10; 23.01.2012’de 8 ve 17; 11.02.2012’de 24;
26.02.2012’de 17; 10.03.20122’de 11 bireylik sürüler kayıt edilmiştir.
4.5.4. Aladoğan (Falco vespertinus, Linnaeus, 1766)
Redlist Kategorisi: NT(Yakın Tehdit)
Tehditler: Pestisit kirliliği yüzünden yoğun
zehirlenme, tarımsal genişleme ve yapılaşma
sebebi ile koloni kurdukları ağaçların kesilmesi,
besin tercihlerinin değiştirilmesine zorlanması,
yanlış hayvancılık politikaları, yasadışı avcılık
Türkiye Statüsü: Geçit kuşu
Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 23.07.2011’de çift
halinde; 29.04.2012’de 9; 30.04.2012’de 8 ve 7
bireylik sürüler kaydedilmiştir.
Mehmet Çetinkoç
Şekil 24. Aladoğan(Falco vespertinus)
4.5.5. Kervançulluğu (Numenius arquata, Linnaeus, 1758)
Tehditler: Tarımsal yoğunlaşma ve yanlış tarım
politikaları, yanlış ağaçlandırma, sulak alanların
tahribatı, vejetasyonun yükselmesi, gelgit
setleri, kıyı doldurma, yasadışı avcılık, kirlilik
Türkiye Statüsü: Kış göçmeni, geçit kuşu
Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 23.01.2012’de 1;
11.02.2012’de 2; 25.02.2012’de 1;
10.03.2012’de 2; 23.03.2012’de 2 birey
kaydedilmiştir.
Emin Yoğurtçuoğlu
Şekil 25. Kervançulluğu (Numenius arquata)
4.5.6. Gökkuzgun (Coracias garrulus, Linnaeus, 1758)
Tehditler: Göç esnasında Umman, Hindistan ve
bazı Akdeniz ülkelerinde besin olarak
kullanılmak üzere binlercesinin yasadışı
avlanması, genişleyen tarım alanlarıy ve
şehirleşme ile üreme habitatlarının yok olması,
pestisit zehirlenmesi, üreme habitatlarını
çevreleyen ağaçlık çitlerin kaybı
46
Özden Sağlam
Şekil 26. Gökkuzgun(Coracias garrulus)
Türkiye Statüsü: Yaz göçmeni, geçit kuşu
Kayıt Tarihi ve Birey Sayısı: 12.08.2010’da 2; 17.06.2011’de 1; 15.05.2011’de 2;
16.05.2011’de 1; 17.05.2011’de 1; 18.05.2011’de 1 birey kaydedilmiştir.
4.7. Diğer Fauna Elemanları
Yapılan gözlemlerde amaca uygun olarak öncelik kuş türlerine verilmiş de olsa, tespit
edilebilen diğer hayvan türleri de kayıt edilmiştir. Çalışma boyunca kuşlardan başka; 1 tür
denizanası(Cnidaria), 1 tür ıstakoz(Crustacea), 35 tür kelebek(Lepidoptera), 4 tür
balık(Pisces), 6 tür çiftyaşamlı(Amphibia), 11 tür sürüngen(Reptilia) ve 19 tür
memeli(Mammalia) olmak üzere toplam 77 tür kaydedilmiştir.
Grup
Haşlamlılar
Kabuklular
Kelebekler
Bilimsel Adı
Aurelia aurita
Astacus leptodactylus
Iphiclides podalirius
Papillio machaon
Aporia crataegi
Pieris rapae
Pieris brassicae
Pieris pseudorapae
Anthocharis cardamines
Colias crocea
Gonepteryx rhamni
Lycaena alciphron
Callophrys rubi
Plebeius agestis
Polyommatus icarus
Libythea celtis
Nymphalis antiopa
Inachis io
Vanessa atalanta
Vanessa cardui
Polygonia c-album
Polygonia egea
Aglais urticae
Melitaea cinxia
Melitaea didima
Argynnis pandora
Argynnis adippe
Issoria lathonia
Kirinia roxelana
Pararge aegeria
Lasiommata megera
Lasiommata maera
47
Türkçe Adı
Ay Denizanası
Kerevit
Erik Kırlangıçkuyruğu
Kırlangıçkuyruk
Alıç Kelebeği
Küçük Beyaz Melek
Büyük Beyaz Melek
Yalancı Beyaz Melek
Turuncu Süslü Kelebek
Sarı Azamet
Orakkanat
Büyük Mor Bakır Kelebeği
Zümrüt
Çokgözlü Esmer
Çokgözlü Mavi
Çitlembik Kelebeği
Sarı Bantlı Kadife
Tavuskelebeği
Atalanta
Diken Kelebeği
Yırtık Pırtık
Anadolu Yırtık Pırtığı
Aglais
İparhan
Benekli İparhan
Bahadır
Büyük İnci
İspanyol Kraliçesi
Ağaç Esmeri
Karanlık Orman Esmeri
Küçük Esmer Boncuk
Esmer Boncuk
Balıklar
Çiftyaşamlılar
Sürüngenler
Memeliler
Maniola jurtina
Melanargia galathea
Brintesia circe
Ochlodes venatus
Thymelicus sylvestris
Scardinius erythrophthalmus
Gobio gobio
Cyprinus carpio
Carassius gibelio
Triturus karelinii
Bufo bufo
Pelobates syriacus
Pseudepidalea variabilisa
Pelophylax ridibundus
Hyla orientalis
Pseudopus apodus
Ophisops elegans
Podarcis muralis
Lacerta trilineata
Lacerta viridis
Coronella austriaca
Dolichophis caspius
Natrix natrix
Natrix tessellata
Vipera ammodytes
Testudo graeca
Erinaceus concolor
Talpa levantis
Myotis blythii
Lepus europaeus
Sciurus anomalus
Mus musculus
Rattus sp.
Apodemus witherbyi
Microtus sp.
Mustela nivalis
Martes foina
Vulpes vulpes
Canis aureus
Sus scrofa
Capreolus capreolus
Cervus elaphus
Delphinus delphis
48
Çayır Esmeri
Melike
Karamurat
Orman Zıpzıpı
Sarı Antenli Zıpzıp
Kızılkanat
Dere Kayabalığı
Sazan
İsrail Sazanı(*İstilacı tür)
Pürtüklü Semender
Siğilli Kurbağa
Toprak Kurbağası
Değişik Desenli Gece
Kurbağası
Ova Kurbağası
Ağaç Kurbağası
Oluklu Kertenkele
Tarla kertenkelesi
Duvar kertenkelesi
İri yeşil kertenkele
Yeşil kertenkele
Avusturya yılanı
Hazer yılanı
Küpeli yılan
Su yılanı
Boynuzlu engerek
Tosbağa
Kirpi
Karadeniz Köstebeği
Küçük Farekulaklı Yarasa
Yaban Tavşanı
Sincap
Ev Faresi
Sıçan
Orman Faresi
Gelincik
Sansar
Kızıl Tilki
Çakal
Yabandomuzu
Karaca
Kızıl Geyik
Tırtak
Tursiops truncatus
Phocoena phocoena
Afalina
Mutur
Tablo 13. Diğer Fauna Elemanları ve Taksonomik Listeleri
Şekil 27. Sarısu'nun Bazı Kelebek Türleri(Sercan Bilgin, Egün Bacak, Hürmüz Yeniceli)
Nizamettin Yavuz
Şekil 28. Sarısu'nun Bazı Memeli Türleri (Diğer fotoğraflar:ÜmitMalkoçoğlu)
49
5. SONUÇLAR, TARTIŞMA VE ÖNERİLER
Birdlife International’ın 2012 verilerine göre, bugün dünya üzerinde 11.135 tür ile kuşlar
karasal omurgalıların yaşayan en kalabalık taksonudur. Türkiye’de ise bugüne dek 467 tür
(Basılmamış veri), Kocaeli’nde ise (Boyla, 2011) 250 tür kayıt edilmiştir. Sarısu’nun Avifaunası
çalışmasında ise 165 tür tespit edilmiştir. Küçük sayılabilecek bir alanda 165 kuş türünün
tespit edildiği göz önüne alınınca alanın ve etrafındaki bölgenin avifaunistik açıdan oldukça
önemli olduğu düşünülmektedir. Bu sayı Kocaeli’nde kaydedilmiş olan tüm kuş türlerinin
%66’sını, tüm Türkiye’de tespit edilen türlerin ise %35,33’ünü kapsamaktadır. Tespit edilen
türlerin 36’sı yaz göçmeni, 52’i kış göçmeni, 33’si transit göçmen, 44’ü ise yerlidir.
Coğrafik açıdan büyük kıta levhalarının karşılaşma noktasında yer alan, dolayısıyla da farklı
iklim tipleri ile çok farklı habitatlara ve ekosistemlere sahip Trakya ve Anadolu toprakları, bu
çeşitliliğin doğal bir sonucu olarak faunistik ve floristik açıdan dünyanın önemli alanlarından
birisidir. Kocaeli ilinin biyoçeşitlilik zenginliğini de yine benzer sebeplerle açıklamak
mümkündür.
İlin coğrafik konumu itibari ile hem Marmara Denizi hem de Karadeniz ile kıyısı
bulunmaktadır ve özellikle ilin Marmara Denizi’ne kıyısı olan bölümü derin bir körfez yapısını
teşkil ettiği ve çevresinde önemli sulakalanları oluşturduğu için, özellikle kış aylarında su
kuşlarının büyük populasyonları için oldukça korunaklı bir alan sunmaktadır. Karadeniz
kıyıları ise Kuzey Avrupa üzerinden gelen ve kışı Türkiye kıyılarında geçirecek olan su kuşları
için korunaklı olan irili ufaklı birçok koy bulundurmaktadır. Yalnızca kışlamak üzere ülkemizin
Karadeniz kıyılarına ulaşan Altıngöz, Sütlabi, Tarakdiş, Sibirya Kazı gibi ördekgiller Sarısu’nun
kendilerine sunduğu bu koylarda kışlarlar. İlin denizle olan ilişkisinin yanı sıra, iç suları da
önemli biyoçeşitliliğe sahiptir. İl genelinde kuşlar açısından en fazla biyoçeşitlilik arz eden içsu
Sapanca Gölü’dür. Her yıl büyük su kuşu populasyonlarına ev sahipliği yapmaktadır. Kocaeli
aynı zamanda Avrasya-Afrika kuş göçü koridorunun en önemli parçalarından biri olan
İstanbul Boğazı’na da yakın olması sebebi ile bu darboğazı kullanacak olan özellikle süzülerek
göç eden kuşların yoğunlaşmaya başladığı alanlardan biridir. Bununla beraber Kocaeli, hem
kanyon ve mağaralar gibi birçok farklı özel habitat tipini de barındırması hem de Karadeniz
kıyısında yer alarak ilkbahar göçü sırasında Karadeniz’i geçecek olan göçmen kuşlar için son
bir ikmal alanı, sonbahar göçü sırasında ise yine Karadeniz’i geçip ülkemize ulaşan türler için
ilk dinlenme alanlarından biri olduğu için biyoçeşitliliği oldukça zengindir.
Alanda, ülkemizde gözlenen 19 ordo’nun 17’sine ait temsilciler gözlenmiştir. Bunlardan en
çok üyesi gözlemlenen ilk 3 ordo 21 familia ve 74 tür ile Passeriformes; 4 familia ve 24 tür ile
Charadriiformes; 2 familia ve 14 tür ile Falconiformes’tir. En yüksek sayıda gözlenen ilk 10
türden(bknz. Şekil. 18) 6’sının ve en yüksek sıklıkta gözlenen ilk 10 türden(bknz. Şekil. 19)
5’inin Passeriformes ordosuna ait olması, alanda ötücü kuşların yaygınlığını açıkça
göstermektedir. Alanda major bir şekilde bulunan habitatlardan sazlıklar, çalılıklar, tarım
alanları, çeşitli tiplerde ormanlar ve açık alanların varlığı ile bunların arasına karışmış olan
minor tipte habitatların çeşitliliği, bu ordoya ait türlerin çok geniş bir yelpazede dağılmış olan
ekolojik isteklerini karşılayacak şekilde pek çok uygun habitatı barındırmaktadır.
Çalışmada kullanılan gözlem noktalarından en çok tür çeşitliliğine sahip olan nokta A noktası
olmuştur. Bu noktadaki çeşitliliğin sebebi kumsal, deniz, sazlık, akarsu, seyrek orman,
50
yerleşim yerleri ve bahçeleri, kayalık, çalılık gibi birçok habitat tipinin bir arada bulunması
çeşitliliğin başlıca nedenidir. Bu habitat çeşitliği tabii olarak Passeriformes üylerini de yoğun
bir şekilde kendine çekmetedir. Bunun yanı sıra A noktası çalışma alanın en geniş kumsalına
sahiptir. Kumsalın kuzeyinde deniz, güneyinde Sarısu Deresi konumlandığından, hem denizde
hem tatlı-acı sularda beslenebilen gümüş martı, karabatak, kara boyunlu batağan, yeşilbaş,
gibi su kuşları ve çeşitli kıyı kuşları için caziptir. Aynı zamanda alanda sazlıkları küçük balaban,
sutavuğu, saz kamışçını, büyük kamışçın, küçük batağan gibi türler yoğun olarak
kullanmaktadırlar. Bununla beraber A noktasında denizde dinlenen ve beslenen Anatidae
üyelerinden yeşilbaş, altıngöz elmabaş patka, tepeli patka, kuğu, sibirya kazının yanında
tepeli karabatak, karabatak, kara gerdanlı dalgıç, sakarmeke, bahri, kara boyunlu batağan da
yoğun olarak gözlenmişlerdir. Alan özellikle gümüş martı ve karabatak tarafından geceleri
dinlenme alanı olarak kullanılmaktadır.
Kuş çeşitliliğinin en yoğun olduğu dönemin göç dönemleri olduğu bilinmektedir. Buna göre
aylara göre gözlemlenen kuş türü çeşitliliğinin nisan, mayıs ve ağustos, eylül, ekim aylarında
artıyor olması beklenmektedir. Bu çalışmadaki sonuçlara göre(bknz Şekil 18) ise nisan, mayıs,
ağustos ve ekim ayları için hesaplanan çeşitlilik bu duruma uygunken, eylül ayının 2,4819
olarak tüm yılın en düşük çeşitliliğini göstermesi bu bilgiyi yalanlar niteliktedir. Ancak
buradaki sonuç kesinlikle yanıltıcıdır. Çünkü diğer tüm ayların yeterli gözlem kaydı
bulunurken, elde olmayan sebeplerden dolayı eylül ayına ait gözlem kayıtları oldukça az ve
yetersizdir. İşte bu sebeple belki de çeşitliliğin en yüksek çıkması gereken ay iken en düşük
çıkmıştır. Yeterli gözlem ve analizlerle bunun aslında böyle olmayacağı oldukça belirgindir.
Alanda en az çeşitliliğin saptandığı nokta ise 42 tür ile C noktasıdır. Ancak buradaki çeşitliliğin
kısıtlı kalmasının sebebi, diğer gözlem noktalarına olan uzaklığı sebebi ile daha az ziyaret
edilmiş olmasıdır. Bu sebeple C noktası yerine, C’den hemen sonra gelen I noktasının tür
çeşitliliğini değerlendirmek daha doğru olacaktır. I noktasında 50 tür gözlenmiştir. Bu nokta
en zengin alan olan A noktasının çok yakınında yer alması sebebi ile dikkat çekmiştir. Ancak
En zengin noktaya bu kadar yakın olmasına rağmen en fakir noktayı teşkil ediyor olması
olağandır. Çünkü alanın baskın ve ikincil habitat tiplerinin sayısı diğer noktalara göre daha
azdır. Baskın habitat tipi özellikle sürülü bir şekilde bekletilen tarım alanıdır ve sürekli insan
müdahelesi olduğundan vejetasyon çok sınırlı kalmaktadır. Alandaki çeşitliliğin esas sebebini
veren bataklık ve taşkın alanlar ise sadece yağışlı mevsimlerde bir süre oluştukları için kısa
süreli olarak çeşitliliğe ev sahipliği yapabilmektelerdir. Bu sebepler ile kuşların I noktası
yerine hemen yakınında yer alan A noktasını seçtikleri düşünülmektedir.
Çalışma alanındaki doğal ormanları oluşturan baskın ağaç türleri meşeler(Querqus sp.) ve
kayınlardır(Fagus sp.). Özellikle meşelerin çok değişkenlik gösteren girintili çıkıntılı gövde
yüzeyleri kayın ve diğer ağaçların düz gövde yüzeyleri ile kıyaslanınca kuşlar için daha fazla
beslenme, hareket ve yuva imkanı sağlamaktadır. Aynı zamanda çoğunlukla dik uzayan
ağaçlar olmadıklarından güneş ışığı meşeler arasındaki boşluklardan ormanın zeminine kadar
ulaşır ve lian tabiatlı bitkilerin, çalıların ve diğer birçok bitkinin daha gelişimine olanak tanır.
Böylece kuşlar için habitatlar daha da çeşitlenmiş olur. Bu sebeplerle de meşelerin hakim
olduğu ormanlık alanlar diğer ormanlık alanlara göre daha fazla tür ve birey
barındırmaktadır. Buralarda özellike baştankaragiller, ötleğengiller, ağaçkakangiller ve
tahtalılar sıklıkla gözlenmektedir.
51
Doğal ağaçların hakim olduğu ormanlara kıyasla plantasyom ormanlarının daha geniş yer
tuttuğu görülmektedir. Ancak böyle ormanlarda gerek kuşların gerekse diğer omurgalıların
çok az sayıda görülmesi, alandaki yaban hayatın plantasyon ormanlarına tam olarak uyum
sağlayamadığını göstermektedir. Bunun başlıca sebebinin plante edilen çam türlerinin dış
salgıları sebebiyle ormanaltı vejetasyonunu oldukça indirgemesi ve ormanların tek tip
vejetasyona doğru yönlenmek zorunda kalması ile açıklanabilir. Çünkü iğne yapraklıların
diğer bitkiler üzerinde yarattığı bu baskı orman faunası için besin kaynaklarının tahribatı ile
sonuçlanmaktadır.
Çalışma alanındaki habitat tiplerinin ve vejetasyon çeşitliliğin yanısıra, diğer yaban hayat
unsurları da kuşların alanı tercih etmesine sebep olmaktadır. Alanda gerek tarım alanlarının
varlığı gerekse insan yerleşimi sebebi ile nüfusu yoğun olan kemirgenler özellikle baykuşların
alanda gözlenmesini sağlamışlardır. Yine özellikle şahinleri ve Aredidae üyelerini de açık
alanlara çekmektedirler.
Alanda 86 türün üremediği, 27 türün üreme olasılığı olduğu, 16 türün muhtemelen ürediği ve
35 türün ise kesin olarak ürediği tepit edilmiştir. Kızılkuyruk(Phoenicurus phoenicurus) türün
üreme durumu ise belirsiz kalmıştır. Bu belirsizliğin sebebi bu türün gözlendiği tarihler yaz
ortası döneme, yani göç ve üreme dışı döneme denk gelmiştir. Bu sebeple bu tür için her
hangi bir üreme kodu atanamamış ve üreme durumu “?” ile belirtilmiştir.
Söğütbülbülü(Phylloscopus trochilus) alanda üreme
döneminde, uygun üreme habitatında ve üreme
ötüşü yaparken gözlenmesine rağmen Türkiye’de
geçit kuşu olup boreal ve ılıman iklim zonlarını
üremek için tercih eder. Ancak literatürde de bilindiği
üzere bu tür göç esnasında konakladığı alanda da
üreme ötüşleri yapmaktadır. Ancak gözlem tarihleri
değerlendirdiğinde
bu
türün
sadece
göç
dönemlerinde kaydedildiği görülerek üremediğine
karar verilmiştir.
Şekil 29. Söğütbülbülü(Phylloscopus trochilus)
üreme ve kışlama alanları, IUCN 2012
Söğütbülbülü’ne benzer bir durum Aladoğan(Falco
vespertinus) için de geçerlidir. Bu tür ülkemiz için
geçit kuşu olup, bu duruma uygun olarak göç
döneminde küçük gruplar halinde geçit yaparken
gözlenmiştir. Ancak göç dönemi dışında ülkemizden
hiçbir kaydı bulunmamasına rağmen çalışma
esnasında biri erkek biri dişi olan iki birey beraber
23.07.2011 tarihinde gözlenmiştir. Hem çift halinde,
uygun üreme habitatında hem de göç dönemi
dışında gözlendikleri için üreme ihtimalleri olup
Şekil 30. Aladoğan(Falco vespertinus)
olmadığı değerlendirilmiş, fakat ürediklerine dair her
üreme ve kışlama alanları, IUCN 2012
hangi bir kanıt bulunamadığından “üremiyor” olarak
kaydedilmiştir. Kargagillere(Corvidae), özellikle de ekin kargalarına(Corvus frugilegus) ait eski
yuvalarda koloni halinde ürediği bilinen bu tür için, Sarısu gerekli yuvaları sağlamamaktadır.
52
Ancak bu durum belirsizliğini korumaktadır ve yeteri kadar araştırılamadığından bundan
sonra Sarısu ve yakınlarındaki alanlarda yapılacak çalışmalarda dikkatli bir şekilde
araştırılmalıdır.
Üreme döneminde, uygun habitatta görülen ve erkeklerin üreme ötüşü yaptığı bir diğer tür
ise İshakkuşudur(Otus scops). Bu türün kayıtları incelendiğinde sadece göç dönemlerinde
gözlendiği ve üreme dönemini takipe eden süreçte gözlenmediği için “üremiyor” olarak kabul
edilmiştir.
Alanın avifaunasını önemli kılan faktörlerden biri de küresel ölçekte nesli tehlike altında
bulunan 6 türe sahip olması(bknz.Alanda Kaydedilmiş Nesli Tehlike Altındaki Türler) ve
ülkemiz için bazı nadir türlerin gözlenmiş olmasıdır. Alanda kaydedilen Türkiye için nadir olan
türler üç tanedir.
Sibirya kazı(Branta ruficollis) alanda gözlenmiş hem nadir hem de tehlike statüsü en kritik
ölçüde(EN) olan türdür. Küresel nüfusu tam olarak bilinmeyen sebepler hızla düşmektedir.
Türün dünya populasyonunun %70’inin Balkanlarda ve Doğu Avrupa’da yayıldığı/kışladığı
tahmin edilmektedir. Bu sebeple Türkiye’nin özellikle Karadeniz kıyıları ve Marmara Bölgesi
önemli bir kışlama alanıdır. Geçmiş yıllarda daha yüksek sayılarda ülkemizde kışlayan Sibirya
kazı artık zor görülen bir tür haline gelmiştir. 11.02.2006’da sadece İstanbul, Büyükçekmece
gölünde 340 birey sayılmışken, 2012 kışı boyunca girilen kayıt sayısı, 7 bireyi Sarısu’dan
olmak üzere yalnızca 9 bireydir. Sibirya kazı gibi dünya populasyonları hassas ve avcıların
dikkatini çeken türler için kış dönemlerinde Sarısu vb. Karadeniz kıyılarındaki alanlar dikkatle
izlenmeli ve korunmalıdır.
Nadir konuklarımızdan olan Pufla’nın(Somateria mollissima),ülkemizde düzenli bir gözlem
dönemi yoktur. Bütün yıl rastlantısal olarak görülmesine karşın kış dönemi gözlem sayısı
daha fazladır. Bu deniz ördeğinin görüldüğü bölge Batı Karadeniz kıyılarımızın en batısından
Orta Karadeniz kıyılarına kadar olan kısımdır. Ocak 2011’den itibaren Kuşbank’ta 1’i
Sarısu’dan olmak üzere 15 bireyin kaydı bulunmaktadır. Sarısu bu türün karakteristik
habitatına uygun şekilde denizde, çok açıkta olmayan kayalıklar bulundurmaktadır.
Yine ülkemizde kış aylarında az sayıda gözlenen Büyük Örümcekkuşu(Lanius excubitor) da
Sarısu’da gözlenmiştir. Ülkemizde çoğunlukla Kuzeybatıda görülmesine rağmen dağınık bir
dağılım göstermektedir. Ülkemizde kışın görülebilen tek örümcekkuşu türüdür. Sarısu’da
sadece bir kez, 10.03.2012 tarihinde, kışlama habitatına uygun şekilde etrafı açık bir tarım
alanında beslenirken gözlenmiştir.
Çalışma boyunca kaydedilen nadir ve göçmen türlerin yanı sıra, Türkiye’yi de kapsayan
Palearktik bölgeyi karakterize eden türler de gözlenmiştir. Tepeli Karabatak(Phalacrocorax
aristotelis), Yelkovan(Puffinus yelkouan), Tahtalı(Columba palumbus), Yeşil ağaçkakan(Picus
viridis), Küçük Ağaçkakan(Dendrocopos minor), Dağbülbülü(Prunella modularis),
Çalıkuşu(Regulus regulus) gibi türler örnek verilebilir.
Alanın sahip olduğu zengin biyoçeşitlilik ve sahip olduğu jeomorfolojik özellikler dikkate
alındığında, Sarısu’ya oldukça yakın konumlanan, Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları’nda(Eken
ve ark., 2006) sınırları ve özellikleri verilerek koruma altına alınmış Sakarya Deltası’na
53
oldukça benzer özellikler taşıdığı görülmektedir. Bu sebeple koruma sahasının Sarısu’yu ve
batı yönünde devamındaki Karadeniz kıyılarını ve doğal karışık ormanları da içine alacak
şekilde genişletilmesi gerekmektedir.
Seyrek Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları içerisinde yer alan Sarısu’nun ava yasak saha
olmasına rağmen kaçak avcılardan korunamamaktadır. Orman ve Su İşleri bakanlığı
tarafından resmi gazetede 2004’te yayınlanan yönetmelikte yer alan “Yaban hayatı geliştirme
sahalarında alandaki hedef tür veya türlerin, alanın taşıma kapasitesine ulaşıncaya kadar
avlanma yasaktır. Ancak bireylerde genetik deformasyon, eşey oranları ve yaş dikkate
alınarak genel müdürlüğün belirleyeceği esaslara göre bu alanlarda taşıma kapasitesine
ulaşmadan av yaptırılabilir.” ibaresine rağmen başta alanın korunan türü olan
karaca(Capreolus capreolus), yaban domuzu(Sus scrofa), çakal(Canis aureus),
bıldırcın(Coturnix coturnix) ve tüm su kuşu türlerinin kaçak avı yapılmaktadır. Kaçak avı
jandarmaya ihbar etmek, gsm operatörleri bölgeyi kapsamadığından her zaman mümkün
olmamaktadır. Bu sebeple jandarmaya ait bir aracın bölgede her gün ve gece devriye
gezmeleri büyük önem arz etmektedir.
Ayrıca kaçak yaban domuzu, bıldırcın ve ördek avı yapan yerel halk da konu ile ilgili
bilinçlendirilmeli ve gerektiği hallerde cezalar uygulanıp yaptırımları denetlenmelidir. Alanda
20.07.2010 ve 22.07.2010 tarihlerinde kaydedilen biri erkek, diğeri dişi olan pasbaş
patka(Aythya nyroca) çifti, son görüldükleri günden 4 gün sonra yerel bir kaçak avcı
tarafından öldürülmüşlerdir. Yakın tehdit(NT) kategorisinde olan bu türün populasyonu
Avrupa’da hızla azalmaktadır ve avı tüm Avrupa’da ve Türkiye’de tamamen yasaktır. Av
yasaklarının denetlenmesi ile ilgili kararlılık Sibirya kazı ve kervançulluğu gibi azalan diğer
türler için de büyük önem taşır.
Alanın üzerindeki tek insan baskısı kaçak avcılık değildir. Bununla birlikte tatil dönemlerinde
yapılan günübirlik çadır turizmi, alanın tüm doğal koylarını, Sarısu deresini ve ormanlarını
kirletmektedir. Çöp toplama araçlarının haftada iki kez hizmet verdiği Sarısu’da, her hangi bir
çevre koruma veya temizlik görevlisi de hizmet vermemektedir. Bununla birlikte alanı ziyaret
eden tatilcilerin atıklarını alandan ayrılırken ya denize dökmesi ya da çalılık ve fundalıkların
içerisine bırakması, kirliliğin kalıcı hale gelmesine sebep olmaktadır.
Daha önce de bahsedilen plantasyon ormanları, Sarısu’nun doğal ormanlarına kıyasla daha az
biyoçeşitlilik içermektedir. Orman ağaçkakanı (Dendrocopos major), alaca ağaçkakan
(Dendrocopos syriacus), çıtkuşu (Troglodytes troglodytes), büyük baştankara (Parus major),
çütre (Carpodacus erythrinus), bahçe tırmaşıkkuşu (Certhia brachydactyla) ve uzun kuyruklu
baştankara(Aegithalos caudatus) sahil çamlarını (Pinus pinaster) beslenme amaçlı
kullanmaktadırlar. Bunlardan yalnızca bir çift orman ağaçkakanının ve büyük baştankaraların
plantasyon ormanında ürediği tespit edilmiştir. Bu alanlar belirli aralıklarla sanayi için kesime
açılmaktadır. Bu kesim işlemleri ocak ve şubat aylarında yapıldığı için bu yuvalara veya
yavrulara zarar vermemektedir. Burada üreyen ağaçkakanlar ve baştankaralar yuvalama
alanlarını değiştirmek zorunda kalabilirler, ancak civarda meşe ormanları da bulunduğundan
yuva yapmak için uygun ağaç bulmakta sıkıntı çekecekleri düşünülmemektedir. Öte yandan
plantasyon ormanları gerek doğal vejetasyona verdikleri zararlarla gerekse fakir biyoçeşitliliği
ile alanda yetiştirilmesi uygun olmayan ağaçları barındırır. İzinli kesimlerden sonra boşalan
alanlara yenilerinin dikilmesi yerine alanın doğal vejetasyonun tekrar oluşmasına izin
54
verilmelidir. Çünkü daha önce bahsedildiği gibi meşeler vd. doğal ağaç türleri daha zengin
beslenme, yayılma ve üreme habitatı sunarlar. Örneğin doğal ve yaşlı yaprak döken karışık
ormanlarda yoğun populasyonlara sahip olan alaca baykuş (Sitrix aluco)kayın
baştankarası(Parus palustris), bahçe tırmaşıkkuşu(Certhia brachydactyla) ve sıvacı(Sitta
europaea) gibi yerli türler, Sarısu’da daha sınırlı bir populasyona sahiptirler. Doğal ormanların
yetişmesine izin verilmesi hem bu türlerin hem de ağaçkakanların daha sağlıklı populasyonlar
elde etmesine sebep olacaktır.
Gerek kuş çeşitliliği gerekse diğer fauna ve flora elemanlarının daha sağlıklı populasyonlar
teşkil edebilmesi ve korunabilmesi açısından sunulan öneriler şu şekilde özetlenebilir:
Bölgenin doğal ağaçlarının doğal süreçlerle ölmesine ve çürümesine izin verilmeli, bu
ağaçların ölüleri ormanlardan kaldırılmamalıdır.
Plantasyon ormanları doğru dönemlerde ve periyotlarda kademeli olarak azaltılırken,
bunların yerini doğal formasyon alması sağlanmalı, bu süreçte de özellikle meşelerin
yetişmesi için uygun ortam hazırlanmalıdır.
Plantasyon çamlarının çıra bulmak için yakılması yüksek yangın riski taşıdığından tamamen
engellenmelidir.
Ormanın derinlerine gizlice bırakılan aşırı miktardaki moloz yığınları toplanıp alandan
uzaklaştırılmalıdır.
Sarısu Deresinin boyunu kaplayan sazlıklar hiçbir sebeple yakılmamalı veya kesilmemelidir.
Hem tatlısu faunasının geleceği hem de tatlısu faunası ile beslenen sürüngen ve kuş
türlerinin besin kaynaklarının devamlılığı için Sarısu Deresi’nde yapılan kaçak balık avı
kesin suretle durdurulmalı, yalnızca sportif olta avcılığına izin verilmelidir.
Sarısu Deresi’ne salınmış olan İsrail sazanı(Carassius gibelio), üreme dönemleri dışında
dereden arındırılmalıdır.
Sarısu Deresi’nde kaçak balıkçılık faaliyetlerini kolaylaştırmak için yağışlı mevsimlerde
derenin denize ulaşması insanlar tarafından engellenmektedir. Bu durum derenin olağan
çözünmüş materyal miktarından sapma göstermesine sebep olacağından suyun kimyasal
özelliklerini değiştirebilir. Bu yüzden derenin denize bağlanması gerektiği zamanlarda
önünün kesilmesi engellenmelidir.
Daha önce Sarısu Deresi’ne ticari üretim için salınan kerevitlerin(Astacus leptodactylus),
yerel halk tarafından kontrollü bir şekilde dereye salınmadan yetiştirilip bölge
ekonomisinin güçlendirilmesi için gerekli eğitimler ve hayvancılık destekleri verilmelidir.
Bölgedeki yaban hayatın sürdürülebilirliği için kaçak avcılık için gerekli birimler
oluşturulmalı ve denetim elden bırakılmamalıdır.
55
Kaçak avcılık sadece doğrudan hayvan ölümlerine sebep olmaz. Aynı zamanda alanda
hassas üreme davranışlarına sahip karacaları ve kızıl geyikleri de ürküttüğü için üreme
başarılarının düşmesine sebep olması muhtemeldir.
Havaların ısınması ile aniden yoğunlaşan insan faaliyetleri sınırlandırılmalı, çadır turizmine
ancak belirli alanlarda izin verilmelidir.
Alanın en zengin kuş çeşitliliğine sahip noktası olan Sarısu Sahili’ne yapılması planlanan
tatil köyü, sahili tahrip edeceği için buradaki beklentilerin alanın doğusunda bulunan
Kefen’deki tatil köylerine yönlendirilmesi gerekmektedir.
Sarısu Sahili’nde üreme davranışları gösteren halkalı küçük cılıbıt çiftlerinin(Charadrius
dubius) üreme dönemlerindeki yoğun insan faaliyetleri sebebi ile alanda yuva
kuramadıkları düşünülmektedir. Bu sebeple ya sahildeki turizm faaliyetleri bir süreliğine
ertelenmeli ya da sarısu sahilinde çok daha küçük alanlar olan koylar insan faaliyetlerine
tamamen kapatılmalıdır.
56
6. KAYNAKÇA
Akçakaya, R.(Çeviren), 2001 IUCN – The World Conservation Union, IUCN Kırmızı Liste
Sınıfları ve Ölçütleri (Ver. 3.1)
Artut, S., Uzunkaya, D., Kayalı, F., 2006. Kocaeli İl Çevre Durumu Raporu,Kocaeli Valiliği İl ve
Çevre Orman Müdürlüğü, Kocaeli.
Baran, İ., 2005. Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara.
Barış, S., Bilgin C., Oksay S., Göksu A., Ertan A., Eken G., 1996. Türkçe Kuş İsimleri. DHKD &
AKGT, Ankara, Türkiye.
Barış, S., 2003. “Halkalamaya Giriş Kursu” notları, Kuslarda göç ve Türkiye’nin Göç Açısından
Önemi. Kuş Araştırmaları Derneği – KAD, Ankara.
Barış, S., Erciyas K., Gürsoy A., Özsemir C., Nowakowski J.K. 2005. Cernek, A New Bird Ringing Station in Turkey. Ring 27, 1: 113-120.
Barış, S., 2006. Türkiye'nin Kuşları. In: Eken G., Bozdoğan M., İsfendiyaroğlu S., Kılıç D.T., Lise
Y. Eds. Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları. Doğa Derneği, Ankara.
Baytaş, A., 2008. Türkiye'nin Kelebekleri Doğa Rehberi, NTV Yayınları , İstanbul
Bibby. C. J., Burgess N. D. VE Hill D. A., 2000. Bird Census Techniques
Cramp, S., 1977-1993. Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa:
the birds of the Western Palearctic. 9 Vols. Oxford University Press, Oxford
Çelikoba İ., 2008. Küçükçekmece Gölü Avifaunası (Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul
Davis, P.H., (1965 - 1985). Flora of Turkey and the Aegean Islands. Vol. 1 – 9 Edinburgh;
Edinburgh University Press.
Davis, P.H., (1965 - 1985). Flora of Turkey and the Aegean Islands. Vol. 1 – 9 Edinburgh;
Edinburgh University Press.
Demirsoy, A., (2003)Yaşamın Temel Kuralları, Omurgalılar/Amniyota(Sürüngenler, Kuşlar,
Memeliler) Cilt - III/Kısım - II,5. Baskı, Hacettepe Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü,
Beytepe/Ankara.
Gülsoy, S., Özkan, K., 2008. Tür Çeşitliliğinden Ekolojik Açıdan Önemi ve Kullanılan Bazı
İndisler, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Sayfa: 168-178, Isparta.
Gündoğdu, E., 2005. Türkiye’de Yaban Hayatı Envanteri ve Koruma Problemleri: Isparta
Örneği. Çevre ve Ormancılık Şurası “Tebliğler” Mart 2005 / Antalya, 4. Cilt, 1389-1496 s.
57
Gürsoy, A., 2000. Ondokuzmayıs Üniversitesi Kurupelit Kampüs Alanı Avifaunası, Ondokuz
Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
Hagemeijer E.J.M. ve Blair J., 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution
and Abundance. T & A D Poyser, Londra, İngiltere.
http://dobisu.marmara.edu.tr/kandira-tr.htm
http://www.birdlife.org/
http://www.iucnredlist.org/
http://www.milliparklar.gov.tr/dkmp/anasayfa/avyabanhaberleri/10-0211/Yaban_Hayat%C4%B1_Geli%C5%9Ftirme_Sahalar%C4%B1.aspx?sflang=tr
http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=@
http://www.tramem.org/memeliler/?fsx=@
http://www.trakel.org/kelebekler/?fsx=@
http://www.worldbirds.org/v3/turkey.php
Kirwan G.M., Boyla K.A., Castell P., Demirci B., Özen M., Welch H., Marlow T., 2008. The Birds
of Turkey: A Study of The Distribution, Taxonomy and Breeding of Turkish Birds. Christopher
Helm. Londra, İngiltere.
Kocataş, A., 1997. Ekoloji ve Çevre Biyolojisi. Ege Üniv. Basımevi., İzmir.
Kumerloeve H., 1984. A Chronological Review of Birds First Described from Turkey with Their
Current Taxonomic Status in 1984. Sandgrouse (6): 62-68.
Kumerloeve H., 1986. Bibliographie der Saugetiere und Vögel der Türkei (Rezente Fauna),
Bonner Zoologisch Monographien. Bonn.
Kuş Atlası Egitim Dökümanları 1 - 2, DHKD arsivi.
Külköylüoğlu, O., (2009) Çevre ve Çevre(İnsan-Doğa İlişkisi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi,
Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Bolu, Türkiye.
Mamıkoğlu, N. G., (2010) Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları, NTV Yayınları , İstanbul
Milli Parklar, 2004, Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili
Yönetmelik, Yayımlandığı Resmi Gazete :Tarih 8 Kasım 2004, Sayı : 25637
Özhatay, N., Byfield, A., Atay, S., 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, WWF Türkiye,
İstanbul, 975-92433- 7-7.
58
Özkan, K., 2010. Yıldız Dağları'nda Kuş Çeşitliliği ve Dağılımı, Yıldız Dağları Biyosfer Projesi
Raporlar Serisi No:6, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara.
Per, E., 2006. Beypazarı, İnözü Vadi’sinin Üreyen Kuşları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi
Fen Bilimleri Enst., Ankara.
Samsa, Ş., 2012. Çardak Lagünü(Çanakkale/Türkiye) Avifaunası, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale
Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
Sancar, B., 2000. Hayvan Coğrafyası: Kuşların Otoyolu, Yeşil Atlas Dergisi, İstanbul.
Svensson L., Mullarney K., Zetterström D., 2009. Bird Guide: The Most Complete Guide to
The Birds of Britain and Europe. (2nd ed.). Collins yayınları, London
Tabur, M. A., Ayvaz, Y., 2007, Burdur Gölü'nün Avifaunistik Önemi, 1. Burdur Gölü
Sempozyumu, Burdur, Türkiye
ÜKER, F., 2006. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kampüs Alanındaki Üreyen Kusların Dağılım
Haritalarının Çıkarılması, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enst.,
Samsun.
Wolosz T. 1988. How Many Species are There? Center for Earth & Environmental Sciences,
SUNY at Plattsburgh.
59
Ek 1. Gözlem Noktaları
Ek 2. Transekt Gözlem Hatları
60
Sarısu’nun
Kuşları
Yalıçapkını / Serkan Mutan
61

Sarısu - TRAKUS Türkiye`nin Anonim Kuşları

Transkript

Benzer belgeler

Mart sayımızda atık malzemeler kullanarak bir kuş

65. Bağlantılı sözcükler

Poster Meertaligheid Turks met logo nvlf def

Sağlığı Geliştirme Modeli

KUŞ GRİBİ NEDİR? NASIL BULAŞIR? HANGİ HAYVANLARDA

kuş halkalama temel eğitimi katılımcı listesi

Öğr. Gör. Ergün BACAK Birim : Avcılık ve Yaban Hayatı E

Siemens Miyabi sistemini kullanarak hepatoselüler karsinomanın

Fizik-1 Uygulama-5