TR33 Bölgesi Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi

Transkript

T.C
Zafer Kalkınma Ajansı
TR33 Bölgesi
Girişimcilik ve
İstihdam
Stratejisi
2012
TABLOLAR DİZİNİ
3
TERİMLER
10
KISALTMALAR
11
BÖLÜM I: TR 33 BÖLGESİ ............................................................................................................ 12
1.
GİRİŞ ........................................................................................................................................... 12
1.1. Amaç
12
1.2. Kapsam
12
1.3. Yöntem
12
1.4. Sınırlılıklar
13
2.
İSTİHDAM VE GİRİŞİMCİLİKTE GENEL EĞİLİMLER .................................................... 13
2.1. İstihdamdaki Genel Eğilimler
13
2.2. Girişimcilikte Yeni Eğilimler
17
3.
TR33 BÖLGESİNDE EKONOMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ ............................................. 19
3.1. Genel Eğilimler
19
3.2. Rekabetçilik Endeksi
20
3.3. Gayri Safi Katma Değer
21
3.4. Dış Ticaret ve Mali Durum
23
4.
TR33 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜ PİYASASININ DURUMU .................................................. 25
4.1. Eğitimin Genel Görünümü
25
4.2. İşgücü Arzı
29
4.3. İşgücü Talebi
38
4.4. İşsizlik
45
5.
GENEL DEĞERLENDİRME..................................................................................................... 49
BÖLÜM II: TR 33 İLLERİ ............................................................................................................... 57
1
1.
AFYONKARAHİSAR
57
2.
KÜTAHYA
65
3.
MANİSA
72
4.
UŞAK
80
BÖLÜM III: ALT BÖLGELER ......................................................................................................... 87
1.
AFYONKARAHİSAR-ISCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİ
87
2.
KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİ
94
3.
MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİ
100
4.
UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİ
112
5.
BANAZ-EŞME-SARIGÖL ALT BÖLGESİ
118
6.
BOLVADİN-ALT BÖLGESİ
123
7.
DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİ
132
8.
DİNAR SANDIKLI ALT BÖLGESİ
138
9.
SİMAV ALT BÖLGESİ
147
10. SOMA-AKHİSAR-SALİHLİ ALT BÖLGESİ
154
2
TABLOLAR DİZİNİ
TABLO 1: İLLER ARASI REKABETÇİLİK GENEL ENDEKSİ ........................................................................................................ 20
TABLO 2: İLLER ARASI REKABETÇİLİK ALT ENDEKSLERİ (I) ................................................................................................... 20
TABLO 3: İLLER ARASI REKABETÇİLİK ALT ENDEKSLERİ (II) .................................................................................................. 21
TABLO 4: CARİ FİYATLARLA BÖLGESEL GAYRI SAFİ KATMA DEĞER (TEMEL FİYATLARLA) (1.000 TL) ........................................... 21
TABLO 5: CARİ FİYATLARLA GAYRİ SAFİ KATMA DEĞER ENDEKSİ (%) (2004 YILI 100 ALINDIĞINDA SAĞLANAN ORANSAL DEĞİŞME) . 21
TABLO 6: CARİ FİYATLARLA GAYRİ SAFİ KATMA DEĞER ENDEKSİ (%) II (2004 YILI 100 ALINDIĞINDA SAĞLANAN ORANSAL DEĞİŞME)22
TABLO 7: BÖLGELERE GÖRE KİŞİ BAŞINA GAYRİ SAFİ KATMA DEĞER (TL) ............................................................................. 22
TABLO 8: BÖLGELERE GÖRE KİŞİ BAŞINA GAYRİ SAFİ KATMA DEĞER ENDEKSİ (%) .................................................................. 22
TABLO 9: TR33 BÖLGESİNDE İHRACAT VE İTHALAT ........................................................................................................... 23
TABLO 10. İLLERE GÖRE MEVDUAT DAĞILIMI ................................................................................................................... 23
TABLO 11: İLLERE GÖRE NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* .......................................................................................... 24
TABLO 12: İLLERE GÖRE NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ* ................................................................................................ 24
TABLO 13: BANKA ŞUBESİ BAŞINA KİŞİ SAYISI* ................................................................................................................. 25
TABLO 14: OKULÖNCESİ EĞİTİM VE İLKÖĞRETİMDE OKULLAŞMA ORANLARI (2011-2012) ...................................................... 25
TABLO 15: ORTAÖĞRETİMDE BRÜT OKULLAŞMA ORANLARI (2000-2012) .......................................................................... 26
TABLO 16: TR33 BÖLGESİNDEKİ ÜNİVERSİTELERDE YENİ KAYIT, TOPLAM VE MEZUN ÖĞRENCİ SAYILARI .................................... 27
TABLO 17: YAYGIN EĞİTİM KURUMLARINA DEVAM EDENLERİN NÜFUSA ORANI (2009/10) .................................................... 28
TABLO 18: KURSLARI BİTİRENLERİN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI ................................................................................. 28
TABLO 19: KURSU BİTİRENLERİN EĞİTİM DURUMLARINA GÖRE DAĞILIMI ............................................................................. 29
TABLO 20: TR33 BÖLGESİNDE YILLARA GÖRE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ............................................. 29
TABLO 21: TR33 BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ............................................................. 30
TABLO 22: TR33 BÖLGESİNDE İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ....................................... 31
TABLO 23: TR33 BÖLGESİNDE NÜFUSUN BİTİRİLEN EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI (15+ YAŞ) ........................................ 32
3
TABLO 24: TR33 BÖLGESİNİN VERDİĞİ GÖÇLERİN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI ..................................................................... 33
TABLO 25: TR33 BÖLGESİNİN ALDIĞI GÖÇLERİN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI ....................................................................... 33
TABLO 26: TR33 BÖLGESİNDEKİ İLLER ARASINDA GÖÇ HAREKETLERİ* ................................................................................. 33
TABLO 27: TR33 İLLERİNİN ALDIĞI VE VERDİĞİ GÖÇLERİN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2010-2011 DÖNEMİ) ................... 34
TABLO 28: TR33 BÖLGESİNDE GENİŞ YAŞ GRUBU VE EĞİTİM DURUMUNA GÖRE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR (BİN KİŞİ) .......... 34
TABLO 29: TR33 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYAN NÜFUSUN YAŞ GRUPLARI VE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAMA NEDENLERİNE
GÖRE DAĞILIMI (BİN) ........................................................................................................................................ 35
TABLO 30: TR33 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLARIN EĞİTİM DURUMLARI VE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAMA NEDENLERİNE
GÖRE DAĞILIMI (BİN) ........................................................................................................................................ 36
TABLO 31: KURUMSAL OLMAYAN ÇALIŞMA ÇAĞINDAKİ NÜFUSUN DURUMU ........................................................................ 37
TABLO 32: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞGÜCÜNÜN GENİŞ YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI .......................................................... 37
TABLO 33: İSTİHDAMIN SEKTÖREL DAĞILIMI (BİN) ........................................................................................................... 38
TABLO 34: İLLERE VE BÖLGELERE GÖRE İŞYERİ SAYILARI..................................................................................................... 38
TABLO 35: İŞYERİ SAYILARININ ORANSAL DAĞILIMI........................................................................................................... 39
TABLO 36: SANAYİ SİCİLİNE KAYITLI SANAYİ İŞLETMELERİ ................................................................................................... 40
TABLO 37: TR33 BÖLGESİ İLLERİNDE İMALAT SANAYİ FİRMALARININ SEKTÖRLERE GÖRE ORANSAL DAĞILIMI (%) ........................ 40
TABLO 38: TR33 BÖLGESİNDE HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI ......................................................... 41
TABLO 39: TR33 BÖLGESİNDE HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN ORANSAL DAĞILIMI ........................................... 41
TABLO 40: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞYERLERİNİN ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE İŞYERİ BÜYÜKLÜKLERİ ................................................. 42
TABLO 41: SANAYİ İŞLETMELERİNİN İŞLETME BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE ORANSAL DAĞILIMI ....................................................... 42
TABLO 42: SANAYİ İŞLETMELERİNDE ÇALIŞANLARIN SEKTÖREL DAĞILIMI (%) ......................................................................... 43
TABLO 43: TR33 BÖLGESİNDEKİ KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ (ÖZET BİLGİ) ................................................................................ 43
TABLO 44: İŞÇİ STATÜSÜNDE* ÇALIŞANLARIN ORTALAMA KAZANÇLARI ................................................................................ 44
TABLO 45: TR33 BÖLGESİNDE BAĞIMSIZ ÇALIŞAN* AKTİF VE PASİF SİGORTALILAR ................................................................ 44
TABLO 46: KAMU PERSONELİ* AKTİF VE PASİF SİGORTALI SAYILARI ..................................................................................... 44
TABLO 47: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞSİZLERİN CİNSİYET VE YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (BİN KİŞİ)........................................ 45
4
TABLO 48: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞSİZLERİN İŞ ARAMA SÜRELERİNE GÖRE DAĞILIMI (BİN KİŞİ).................................................. 46
TABLO 49: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞSİZLERİN DAHA ÖNCE ÇALIŞTIKLARI SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (BİN KİŞİ) ............................ 46
TABLO 50: TR33 BÖLGESİNDE GELİŞEN 12 FAALİYET GRUBU ............................................................................................. 47
TABLO 51: TR33 BÖLGESİNDE DARALAN 12 FAALİYET GRUBU ........................................................................................... 47
TABLO 52: AFYONKARAHİSAR’DA NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) .......................................................... 57
TABLO 53: AFYONKARAHİSAR’DA İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) .................................... 58
TABLO 54: AFYONKARAHİSAR’DA İLKÖĞRETİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞLER......................................................................... 58
TABLO 55: AFYONKARAHİSAR’DA TARIMA DAYALI SANAYİ TESİSLERİ (2011) ........................................................................ 59
TABLO 56: AFYONKARAHİSAR’DA İŞYERİ SAYILARI............................................................................................................. 59
TABLO 57. AFYONKARAHİSAR’DA MEVDUAT DAĞILIMI ....................................................................................................... 60
TABLO 58: AFYONKARAHİSAR’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* .............................................................................. 60
TABLO 59: AFYONKARAHİSAR’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ* .................................................................................... 61
TABLO 60: AFYONKARAHİSAR’DA ÇALIŞANLARIN STATÜLERE GÖRE DAĞILIMI ........................................................................ 61
TABLO 61: AFYONKARAHİSAR’DA HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI...................................................... 62
TABLO 62: AFYONKARAHİSAR’DA GELİŞEN VE DARALAN FAALİYET GRUPLARI ......................................................................... 63
TABLO 63: AFYONKARAHİSAR’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR................................................................... 64
TABLO 64: KÜTAHYA’DA NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ...................................................................... 65
TABLO 65: KÜTAHYA’DA İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ............................................... 65
TABLO 66: KÜTAHYA’DA İLKÖĞRETİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞLER .................................................................................... 66
TABLO 67: KÜTAHYA’DA TARIMA DAYALI SANAYİ TESİSLERİ............................................................................................... 66
TABLO 68: KÜTAHYA’DA İŞYERİ SAYILARI ........................................................................................................................ 67
TABLO 69. KÜTAHYA’DA MEVDUAT DAĞILIMI.................................................................................................................. 67
TABLO 70: KÜTAHYA’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* ......................................................................................... 67
TABLO 71: KÜTAHYA’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ* ............................................................................................... 68
TABLO 72: KÜTAHYA’DA ÇALIŞANLARIN STATÜLERE GÖRE DAĞILIMI .................................................................................... 68
5
TABLO 73: KÜTAHYA’DA HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI ................................................................. 69
TABLO 74: KÜTAHYA’DA GELİŞEN VE DARALAN FAALİYET GRUPLARI .................................................................................... 70
TABLO 75: KÜTAHYA’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR .............................................................................. 71
TABLO 76: MANİSA’DA NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ....................................................................... 72
TABLO 77: MANİSA’DA İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ................................................. 72
TABLO 78: MANİSA’DA İLKÖĞRETİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞLER...................................................................................... 73
TABLO 79: MANİSA’DA TARIMA DAYALI SANAYİ TESİSLERİ (2011) ..................................................................................... 74
TABLO 80: MANİSA’DA İŞYERİ SAYILARI.......................................................................................................................... 75
TABLO 81. MANİSA’DA MEVDUAT DAĞILIMI .................................................................................................................... 75
TABLO 82: MANİSA’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* ........................................................................................... 75
TABLO 83: MANİSA’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ*................................................................................................. 76
TABLO 84: MANİSA’DA ÇALIŞANLARIN STATÜLERE GÖRE DAĞILIMI ..................................................................................... 76
TABLO 85: MANİSA’DA HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI................................................................... 77
TABLO 86: MANİSA’DA GELİŞEN VE DARALAN FAALİYET GRUPLARI...................................................................................... 78
TABLO 87: MANİSA’DA DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER ............................................................................................... 79
TABLO 88: MANİSA’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR................................................................................ 79
TABLO 89: UŞAK’TA NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ........................................................................... 80
TABLO 90: UŞAK’TA İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ..................................................... 80
TABLO 91: UŞAK’TA İLKÖĞRETİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞLER.......................................................................................... 81
TABLO 92: UŞAK’DA TARIMA DAYALI SANAYİ TESİSLERİ .................................................................................................... 81
TABLO 93: UŞAK’TA İŞYERİ SAYILARI .............................................................................................................................. 82
TABLO 94. UŞAK’TA MEVDUAT DAĞILIMI ........................................................................................................................ 82
TABLO 95: UŞAK’TA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* ............................................................................................... 83
TABLO 96: UŞAK’TA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ* ..................................................................................................... 83
TABLO 97: UŞAK’DA ÇALIŞANLARIN STATÜLERE GÖRE DAĞILIMI ......................................................................................... 84
6
TABLO 98: UŞAK’TA HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI ....................................................................... 84
TABLO 99: UŞAK’TA GELİŞEN VE DARALAN FAALİYET GRUPLARI .......................................................................................... 85
TABLO 100: UŞAK’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR ................................................................................. 86
TABLO 101: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ........ 87
TABLO 102: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI................ 88
TABLO 103: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN BİTİRDİĞİ EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI ....... 88
TABLO 104: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ-BAYAT ALT BÖLGESİNDE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN DURUMU ........... 90
TABLO 105: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ-BAYAT ALT BÖLGESİNDE KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNİN DURUMU ................... 90
TABLO 106: KÜTAHYA- TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ..................................... 94
TABLO 107: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN NÜFUSA KAYITLI OLUNAN İLE GÖRE DAĞILIMI (2011) ................... 94
TABLO 108: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE ORANSAL DAĞILIMI ................................ 95
TABLO 109: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE 15+ YAŞ GRUBU NÜFUSUNUN BİTİRİLEN EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI
(2011) ........................................................................................................................................................... 95
TABLO 110: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDEKİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN DURUMU............................................. 96
TABLO 111: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNİN DURUMU ....................................................... 97
TABLO 112: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI .................................... 100
TABLO 113: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ................................ 101
TABLO 114: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN BİTİRDİĞİ EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI .............................. 101
TABLO 115: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN DURUMU ............................................. 102
TABLO 116: MANİSA ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ’NDE SEKTÖRLERE GÖRE FİRMA VE ÇALIŞAN SAYILARI ................................... 102
TABLO 117: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNİN DURUMU ..................................................... 103
TABLO 118: MANİSA (İL) KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNDE MESLEK ALANLARINA GÖRE AÇILAN/KAPANAN İŞYERİ SAYILARI............... 105
TABLO 119: TURGUTLU KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNDE MESLEK ALANLARINA GÖRE AÇILAN/KAPANAN İŞYERİ SAYILARI ................. 105
TABLO 120: ÇIRAK ÖĞRENCİ SAYISINDA EN FAZLA ARTIŞ VE DÜŞÜŞ YAŞANAN MESLEKLER (2005-2012) ................................ 105
TABLO 121: TURGUTLU TİCARET VE SANAYİ ODASI’NA GÖRE TEMİNİNDE GÜÇLÜK ÇEKİLEN MESLEKLER VE BU MESLEKLERDE
ARANILAN NİTELİKLER ...................................................................................................................................... 106
7
TABLO 122: MANİSA’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR............................................................................ 108
TABLO 123: UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ................................ 112
TABLO 124: UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ........................... 112
TABLO 125: UŞAK-GEDİZ KARAHALLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN NÜFUSA KAYITLI OLUNAN İLE GÖRE DAĞILIMI ....................... 113
TABLO 126: UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI (15+ YAŞ) .................... 113
TABLO 127: UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI BÖLGESİNDEKİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN DURUMU........................................... 115
TABLO 128: -GEDİZ-KARAHALLI BÖLGESİNDEKİ KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNİN DURUMU ......................................................... 115
TABLO 129: BANAZ – EŞME – SARIGÖL ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ........................ 118
TABLO 130: BANAZ – EŞME – SARIGÖL ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI ............................... 119
TABLO 131: BANAZ–EŞME–SARIGÖL ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI (15 + YAŞ) .............. 120
TABLO 132: BANAZ–EŞME–SARIGÖL ALT BÖLGESİNDE ARAZİ DAĞILIMI (DEKAR) ................................................................ 120
TABLO 133: BOLVADİN ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ................................................... 123
TABLO 134: BOLVADİN ALT BÖLGESİ GENİŞ YAŞ GRUPLARINA GÖRE NÜFUS DAĞILIMI ......................................................... 124
TABLO 135: BOLVADİN ALT BÖLGESİ BİTİRİLEN EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE NÜFUS DAĞILIMI .................................................... 124
TABLO 136: BOLVADİN ALT BÖLGESİNDE FAALİYET GÖSTEREN İŞLETME SAYILARI ................................................................. 125
TABLO 137: BOLVADİN ALT BÖLGESİ ARAZİ DAĞILIMI (HA).............................................................................................. 125
TABLO 138: AFYONKARAHİSAR BOLVADİN ALT BÖLGESİ TARIMSAL VE HAYVANSAL ÜRÜNLER ÜRETİMİ (2011) ......................... 126
TABLO 139: DEMİRCİ- GÖRDES- KULA ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ............................. 132
TABLO 140: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI ...................................... 133
TABLO 141: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN (15+YAŞ) EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI .................... 134
TABLO 142: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE ARAZİ DAĞILIMI (DEKAR)................................................................. 134
TABLO 142: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE ARAZİ KÜÇÜK VE BÜYÜKBAŞ HAYVAN VARLIĞI..................................... 135
TABLO 142: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE ARAZİ KÜMES HAYVAN VARLIĞI........................................................ 135
TABLO 142: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE ORGANİK TARIM DESTEKLEMESİ ....................................................... 135
TABLO 143: AFYONKARAHİSAR İLİ DİNAR-SANDIKLI ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI.............. 138
8
TABLO 144: DİNAR ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) .................................................... 139
TABLO 145: DİNAR ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI (2011) .................................................... 139
TABLO 146: DİNAR ALT BÖLGESİ FAALİYET GÖSTEREN İŞLETME SAYILARI............................................................................ 140
TABLO 147: DİNAR ALT BÖLGESİNDE ÜRETİLEN BAŞLICA ÜRÜNLER VE ÜRETİM MİKTARLARI (2011) ....................................... 141
TABLO 148: SİMAV ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ...................................................... 147
TABLO 149: SİMAV ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI .............................................................. 148
TABLO 150: SİMAV ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN (15+YAŞ) EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI ............................................ 149
TABLO 151: SİMAV ALT BÖLGESİNDE ARAZİ DAĞILIMI (DEKAR) ........................................................................................ 150
TABLO 152: SİMAV ALT BÖLGESİNDE BÜYÜK VE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN VARLIĞI(ADET)) .......................................................... 150
TABLO 153: SİMAV ALT BÖLGESİNDE GIDA ÜRETEN İŞYERLERİ ......................................................................................... 151
TABLO 154: SOMA ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ........................................................ 154
TABLO 155: SOMA ALT BÖLGESİ YAŞ GRUPLARINA GÖRE NÜFUS ..................................................................................... 155
TABLO 156: SOMA ALT BÖLGESİ EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE NÜFUS DAĞILIMI (2011) ............................................................ 155
TABLO 157: SOMA ALT BÖLGESİNDE FAALİYET GÖSTEREN İŞLETME SAYILARI ...................................................................... 156
TABLO 158: SOMA ALT BÖLGESİ ARAZİ DAĞILIMI (2011) (DA) ........................................................................................ 157
TABLO 159: SOMA ALT BÖLGESİNDE ÜRETİLEN BAŞLICA ÜRÜNLER VE ÜRETİM MİKTARLARI (TON)(2011) ............................... 158
9
TERİMLER
Beceri Uyumsuzluğu: Bir iş için gerekli olan beceriler ile o işe başvurabilecek durumda olan kişilerin
sahip oldukları beceriler arasındaki farlılıklar.
Kurumsal olmayan nüfus: Üniversite yurtları, yetiştirme yurtları (yetimhane) huzurevi, özel nitelikteki
hastane, hapishane, kışla vb. yerlerde ikamet edenler dışında kalan nüfustur.
İşgücü: İstihdam edilenler ile işsizlerin oluşturduğu tüm nüfusu kapsar.
İşgücüne katılma oranı: İşgücünün kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır.
İşsiz: Referans dönemi içinde istihdam halinde olmayan (kâr karşılığı, yevmiyeli, ücretli ya da ücretsiz
olarak hiç bir işte çalışmamış ve böyle bir iş ile bağlantısı da olmayan) kişilerden iş aramak için son üç
ay içinde iş arama kanallarından en az birini kullanmış ve 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda
olan tüm kişiler işsiz nüfusa dahildirler.
İşsizlik Oranı:İşsiz nüfusun işgücü içindeki oranıdır.
İşgücüne Dahil Olmayanlar: İşsiz veya istihdamda bulunmayan kurumsal olmayan çalışma çağındaki
nüfustur.
İradi işsizlik: Cari ücret düzeyinde çalışma imkanına sahip olmalarına karşın çalışmak istemeyenler
10
KISALTMALAR
DPT: Devlet Planlama Teşkilatı
GSKD: Gayri Safi Katma Değer
GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
KOBİ: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler
KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı
KSS: küçük Sanayi Sitesi
İŞKUR: Türkiye İş Kurumu
SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu
TR33: 2’inci düzey İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına göre Kütahya, Manisa, Afyonkarahisar ve
Uşak illerini kapsayan bölge
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
11
BÖLÜM I: TR 33 BÖLGESİ
1. GİRİŞ
1.1. Amaç
Bu çalışma TR33 Bölgesindeki işgücü arz ve talebini en yüksek ekonomik verimliliği sağlayacak
biçimde uyumlulaştırmak için oluşturulacak stratejilerin geliştirilmesi ve eylem planlarının
hazırlanması çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla yapılmıştır.
Bu çalışma, alt bölge düzeyinde istihdam ve girişimcilik stratejilerinin geliştirilmesi için ilgili bölgelerde
yapılacak çalıştaylardan daha kısa sürede sonuç almaya yardımcı olmayı amaçlayan bilgilendirme
mahiyetinde bir hazırlık dokümanıdır.
1.2. Kapsam
Bu çalışma TR33 Bölgesindeki Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinin istihdam ve
girişimciliğe ilişkin mevcut durum bilgilerini, bazı konularda geleceğe ilişkin öngörüleri ve sorun
tanımlamalarını kapsamaktadır. Mevcut durum bilgilerinden hareketle stratejiler önermek bu
çalışmanın kapsamı dışındadır. Ancak, stratejileri belirlemek üzere yapılacak çalıştaylara katılacak
kişilere yardımcı olmak amacıyla alt bölge ölçeğinde katılımcıları yönlendirme amacı taşımayan bazı
strateji örnekleri verilmiştir.
1.3. Yöntem
Çalışmada önce masa başı çalışması yapılmış, ardından ilgili uzmanlarla birlikte alan ziyaretleri
gerçekleştirilmiştir. Bu ziyaretlerde genellikle tesadüfî yöntemlerle ulaşılan kişi veya kurum
temsilcileriyle görüşmeler yapılmıştır.
Çalışmada ağırlıklı olarak idari kayıtlara dayalı istatistiklerin kullanılmasına önem verilmiştir. Bu
bağlamda mevcut verilerden faydalanılmış, yeni veri toplamaya gidilmemiştir.
Çalışma üç ana bölümde yapılandırılmıştır. Birinci bölümde TR33 Bölgesi bir bütün olarak ele alınmış
ve bölgenin tümü için geçerli bilgiler üretilmeye çalışılmıştır. Daha sonra her il ve alt bölge için ayrı
ayrı raporlar hazırlamışlardır. Alt bölge raporlarının içerikleri uzmanlar tarafından oluşturulmuştur.
12
1.4. Sınırlılıklar
Türkiye’de ilgili kurumlarca ilçe düzeyinde toplanan ve sunulan verilerin sınırlılığı, Alt Bölge
çalışmalarını güçleştirmektedir.
İstihdam stratejilerinin bölgenin sanayi, turizm vb. sektör raporları ve gelişme planları dikkate
alınarak hazırlanması gerekmektedir. Ancak, bu çalışma sözü edilen sektör raporları hazırlanmadan
yapılmıştır. Bu sebeple istihdam stratejilerinin daha makro düzeyde oluşturulması zorunluluk haline
gelmiştir.
Özellikle alt bölge ölçeğindeki veri eksikliklerini imkanlar ölçüsünde tamamlayabilmek için bir anket
uygulaması planlanmıştır. Anket formu hazırlanmış, ancak uygulama fırsatı bulunamamıştır. Bu
durum alt bölge raporlarının daralan/genişleyen meslekler ve talep edilen beceriler başlıkları altındaki
bilgilerin daha yüzeysel kalması ve bazı bölümlerinin tekrar mahiyetinde olması sonucunu
doğurmuştur.
Çalışmanın sınırlılıkları dikkate alınarak, raporun Birinci Bölümünün (TR33 Bölgesi) ardından bir il ile
ilişkili tüm alt bölge raporlarının okunması önerilmektedir.
2.
İSTİHDAM VE GİRİŞİMCİLİKTE GENEL EĞİLİMLER
Bölgesel kalkınma çalışmalarında, ele alınan bölgeyi de içerisine alan ulusal ve uluslararası hedeflerin
göz önünde tutulması ve bölgesel stratejilerin söz konusu ulusal ve uluslararası stratejilerle uyumlu
biçimde oluşturulması gerekmektedir. Bu kapsamda TR33 bölgesindeki istihdam stratejilerinin
Türkiye’nin konuyla ilgili stratejileri ve uluslararası eğilimlere uygun biçimde tanımlanmasına ihtiyaç
vardır.
2.1. İstihdamdaki Genel Eğilimler
Türkiye gerek istihdam gerekse kalkınma çalışmasını üyelik sürecine girdiği Avrupa Birliği’nin hedefleri
kapsamında şekillendirmekte ve müktesebata uyum göstermeye çalışmaktadır. Avrupa Birliği, Lizbon
Stratejisinin hedeflerine niyet edildiği bağlamda ulaşamadığı için, çok daha somut ve ulaşılabilir
hedefler belirlemiştir. Europe 2020: A European Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth
adlı belge Avrupa Birliğinin önümüzdeki dönem önceliklerini ve hedeflerini ortaya koymuştur. Avrupa
2020 belgesi birbirleriyle ilintili üç öncelik belirlemektedir:
 Akılcı Büyüme: Bilgi ve Yeniliğe dayalı bir ekonomi
o Avrupa için dijital gündem (Digital agenda for Europe)
o Yenilikçilik Birliği (Innovation Union)
o Gençlik hamlesi (Youth on the move)
 Sürdürülebilir Büyüme: Daha verimli kaynak kullanan, yeşil ve rekabet edebilir bir ekonomi
o Kaynakları verimli kullanan Avrupa
o Küreselleşme çağı için sanayi politikası
 Kapsayıcı Büyüme: Ekonomik, sosyal ve sınırsal anlamda bütünleşmeyi sağlayan yüksek istihdam
ekonomisi
o Yeni beceriler ve işler için gündem
o Yoksulluğa karşı Avrupa platformu
Avrupa Birliği, 2020 Stratejisinde yukarıdaki öncelikleri gerçekleştirmek üzere aşağıdaki basit, spesifik
ve ölçülebilecek 5 ana hedef belirlemiştir:

20-64 yaş arası nüfusun istihdam oranının %69’dan %75’e çıkarılması,
13




Avrupa Birliği Gayrisafi Yurtiçi Hâsılası’ndan AR-GE ve inovasyona ayrılan payın mevcut %2
oranından %3’e çıkarılması (kamu ve özel sektör toplamı)
Sera gazı salınımının 1990 yılına kıyasla en az %20, şartlar elverişli ise %30 oranında
azaltılması, AB’nin enerji tüketiminde yenilenebilir enerjinin payının %20’ye yükseltilmesi ve
%20 oranında enerji verimliliği sağlanması,
Okulu erken bırakanların oranının %15’ten %10 seviyesine düşürülmesi, 30-34 yaş arası
yükseköğrenim mezunu nüfus oranının %31 seviyesinden en az %40 seviyesine yükseltilmesi
20 milyon insanın yoksulluktan ve sosyal dışlanmadan kurtarılması
Yukarıdaki hedeflerden ikisi doğrudan biri de dolaylı olarak bu çalışmanın konusuyla ilgilidir. Bunlara
ilişkin Türkiye’nin durumu aşağıda açıklanmıştır:
20-64 yaş arası nüfusun istihdam oranının %69’dan %75’e çıkarılması:
2011 yılı itibariyle Türkiye’de 20-64 yaş arası nüfusun istihdam oranı %52’dir. Bu oran TR33 Bölgesi
için de geçerlidir. Mevcut durumda istihdam oranı açısından AB ile Türkiye arasında %17 gibi çok
büyük bir fark vardır. Bu fark büyük ölçüde Türkiye ve TR33 Bölgesinde kadınların işgücüne katılma
oranının çok düşük olmasından kaynaklanmaktadır.
Avrupa Birliği Gayrisafi Yurtiçi Hasılası’ndan AR-GE ve inovasyona ayrılan payın mevcut %2
oranından %3’e çıkarılması:
Türkiye’de yurtiçi AR-GE harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla içerisindeki oranı %1’in altındadır
(2010). Bu oranın 2013’te %2’ye çıkartılması hedeflenmektedir.
Okulu erken bırakanların oranının %15’ten %10 seviyesine düşürülmesi, 30-34 yaş arası
yükseköğrenim mezunu nüfus oranının %31 seviyesinden en az %40 seviyesine yükseltilmesi:
Türkiye’de 30-34 yaş grubu nüfusunun %16,96’sı yükseköğretimini tamamlamıştır. Bu oran TR33
Bölgesinde %19,32’dir.
Türkiye’de geniş katılımla ulusal istihdam stratejisinin hazırlık çalışmaları devam etmektedir. Söz
konusu çalışmada belirlenen dört temel politika ekseni şunlardır1:




Eğitim-istihdam ilişkisinin güçlendirilmesi,
İşgücü piyasasının esnekleştirilmesi,
Kadınlar, gençler ve dezavantajlı grupların istihdamının artırılması,
İstihdam-sosyal koruma ilişkisinin güçlendirilmesi,
Bunları kısaca tanımlamada fayda vardır.
Eğitim-İstihdam İlişkisinin Güçlendirilmesi: Hangi eğitim tür ve kademesinden mezun olursa olsun,
bireylerin büyük bir bölümü sonunda iş hayatına atılacaktır. Bu sebeple öğrencilerini iş hayatına
(istihdama) hazırlama sadece meslek okullarının değil, tüm eğitim ve öğretim kurumlarının temel
görevidir. Hayatlarının önemli bir bölümünde çalışan veya işveren olarak iş hayatında rol
üstlenecekleri dikkate alındığında, eğitim-öğretimin de bireyleri mümkün olduğu kadar erken
dönemlerde bu hayatın gerçekleriyle tanıştırması, gerekmektedir. Nitekim 1980’li yıllardan itibaren
Avrupa’da uygulanan birçok projeyle ilkokul çağındaki çocuklar “Okul-İşletme İşbirliği” programlarıyla
iş hayatı ile tanıştırılmıştır2.
1
2
Ulusal İstihdam Strateji Belgesi, http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=35386
Donalt Hirsch: School and Business: A New Partnership; OECD, Paris, 1992
14
Eğitim işgücü arzını hazırlayan bir faaliyettir. İş hayatı ise işgücü talep edendir. Bu konudaki bütün
çabalardan faydalı sonuç alınabilmesi için arz ile talebin nitelik ve nicelik açısından birbirine uygun
olması gerekmektedir. Bu sağlanamadığı taktirde eğitim harcamalarından ekonomik fayda
beklenemez, iş hayatı da ihtiyacı olan elemanları bulamayacağından faaliyetlerini yürütmede ciddi
güçlüklerle karşılaşır. Nitekim ülkemizde gözlenen “Eğitimli insanlar iş bulamaz iken, işverenler de
aradıkları elemanı bulamamaktan şikayet ediyor.” şeklinde özetlenen durumu ortaya çıkaran sözü
edilen uyumsuzluktur. Bu durumda eğitim-istihdam ilişkisini güçlendirmek bir tercih değil
zorunluluktur.
Bir hususun altını çizmek gerekmektedir. Bireyi işe hazırlamak sadece meslek okullarının görevi
değildir. İlköğretimin birinci sınıfından başlamak üzere tüm eğitim tür ve kademelerinin görevidir.
Özellikle istihdam için mesleki eğitimden bile daha önemli olan temel çalışma becerilerinin
kazandırılması ilköğretimin amaçları arasında bulunması gereken bir husustur. İş piyasası
incelemelerinde gözlenen temel sorun, mesleki eğitim almış kişilerin bile temel çalışma becerilerine
sahip olmamalarıdır.3 İş hayatı gerçeklerinin farkında olmayan, yaptığı işin ekonomik ve toplumsal
boyutlarından habersiz, işin gerektirdiği disipline uymakta zorlanan, zamanında işinin başında
bulunma ve işin gereklerini yerine getirmenin zorunluluğunu kavrayamamış kişilerin istihdam şansının
olmadığı bilinmelidir. Bireylerin söz konusu becerilerini geliştirmek için okulların gerekli çabayı
yeterince göstermediklerinin de altının çizilmesi gerekmektedir.
İşgücü piyasasının esnekleştirilmesi: Günümüzde, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin gündeminde
olan işgücü piyasalarının esnekleştirilmesine yönelik politikaların temelinde küresel ekonomideki
yapısal dönüşüm yatmaktadır. 1970’li yıllara kadar standart malların kitlesel üretimini içeren,
üretimin talebi yönlendirdiği, büyük ölçekli işletmelerin ağırlıkta olduğu, istikrarlı istihdam ilişkilerinin
yer aldığı, Fordist Üretim Modeli işlemez hale gelmiştir. Günümüzde üretim talebi değil, talep üretimi
yönlendirmektedir. Başka bir ifadeyle Fordist modeldeki “Üretirsem satarım” anlayışı yerini
“Satabileceksem üretirim” anlayışına bırakmıştır. Bu köklü değişimin istihdam ilişkilerini etkilemesi
kaçınılmazdır.
Doğası gereği pazardaki tercihlerin sürekli değişmesi, üretimin esnekleştirilmesini zorunlu kılmaktadır.
Üretimini pazardaki değişimin hızına uyduramayan işletmelerin ayakta kalma şansının giderek
azaldığına dikkat çekmek gerekmektedir. Üretimin sürekli değiştirilmesi ve geliştirilmesinin bir
zorunluluk haline gelmesinin sonucu olarak, üretimi gerçekleştirecek işgücünde aranacak
yeterliliklerin de sürekli değişmesi kaçınılmazdır. İstihdam açısından bunu sağlamanın iki yolu vardır.
Birincisi çalışanları sürekli eğiterek üretimde yaşanan değişmelere uyumlu hale getirmek, ikincisi
işgücünü değiştirmektir. İkinci yol işletmede sürekli işgücü devri yaratacağından hem çalışan hem
işveren açısından çok zor ve her sektörde uygulanamayacak bir yaklaşımdır.
Çalışanları sürekli eğiterek üretimde yaşanan değişmelere uyumlu hale getirmeyi ilke olarak
benimsemiş yaklaşımda işçiye işin değil, istihdamın güvencesi verilmektedir. Bu bağlamda güvenceli
esnek istihdam modelleri geliştirilmektedir.
Ayrıca; kısmi süreli çalışma, belirli süreli çalışma, istihdam büroları aracılığıyla geçici çalışma, uzaktan
çalışma, iş paylaşımı, esnek zaman gibi farklı esnek çalışma modellerinin yaygınlaşmakta olduğuna da
dikkat çekmek gerekmektedir.
15
Kadınlar, gençler ve dezavantajlı grupların istihdamının artırılması: Türkiye’de kadınların istihdam
oranı %28’dir. Gençlerdeki işsizlik oranı, genel işsizlik oranının iki katı civarındadır. Dezavantajlı
grupların (engelli ve eski hükümlü) işgücüne katılma oranı ise %22’dir.4
İşgücü piyasasına katılamamak ya da olumsuz koşullarda istihdam edilmek, bu gruplara mensup
kişilerin yoksulluk riskini artırmakta; ekonomik ve toplumsal hayatın sınırında ya da dışında
yaşamalarına neden olmaktadır. Dolayısıyla, bu gruplara yönelik özel istihdam stratejilerinin ve
fırsatlarının geliştirilmesi gerekmektedir.
Türkiye gibi işgücüne katılım oranının çok düşük olduğu ülkelerde, kadınların en yoğun istihdam
edildiği sektör tarımdır. İşgücüne katılım oranı arttıkça kadın istihdamı, istihdamın sektörel dağılımına
paralel olarak, tarımdan hizmet sektörüne kaymaktadır. Sanayi sektöründe istihdam edilen kadınların
toplam kadın istihdamına oranı neredeyse hiçbir ülkede yüzde 20’nin üstünde değildir.
Kadınların işgücüne katılımının ve istihdamının önündeki önemli engellerden birisi de sosyo-kültürel
altyapıya bağlı nedenlerdir. Yapılan araştırmalar, çalışma sorumluluğunu erkeğe; ev işlerinin
sorumluluğunu kadına ait gören toplumsal anlayış, eş ve ailenin kadının çalışmasını istememesi,
çalışan kadınların çocuklarına iyi bakamayacağına ilişkin toplumsal ya da bireysel kanaatler gibi
etkenlerin kadın istihdamını sınırladığını göstermektedir.
İşgücü piyasasına uyum sürecinde olan gençlerin ilk işlerini bulmakta zorlanmaları ve iş
değiştirmelerin ileriki yıllara göre daha sık olması, gençler arasındaki işsizliğin ortalama işsizlikten
yüksek olmasının temel nedenlerini oluşturmaktadır.
Alınan yasal önlemlere rağmen dezavantajlı grupların istihdam sorunları çözülememiştir.
İstihdam-sosyal koruma ilişkisinin güçlendirilmesi: Türkiye’de işgücüne katılım ve istihdam oranları
düşüktür. Bu durum sosyal yardımlara olan ihtiyacı artırmaktadır.
İşgücü piyasasında yer alan ancak yüksek ve uzun dönemli işsizlik riski ile karşı karşıya kalanlar, sosyal
korumaya ihtiyaç duyan kişi sayısının artmasına neden olmaktadır. İşgücüne dâhil olmayanlara
yönelik sosyal koruma politikaları sosyal yardım ve sosyal hizmetlerden oluşmaktadır. Sosyal yardım
ve sosyal hizmetlerin kime ve ne şekilde verileceği ile bu hizmetlerden yararlanma şartları ülkeden
ülkeye farklılık göstermektedir. Türkiye’de sosyal yardım ve hizmetlerle ilgili programlarda ortak
kriterlerin ve gerçek ihtiyaç sahiplerinin belirlenmesi ile ilgili eksiklikler bulunmaktadır. Sosyal
yardıma muhtaç kişiler, hizmetlere erişimde güçlük yaşamaları nedeniyle sosyal yardımlardan etkin
bir şekilde faydalanamamaktadırlar. Bireyleri yardımlara bağımlı kılan uygulamaların, istihdam
desteği gibi sürdürülebilir çözümlere yönelmesi gereği açıktır.
Sonuç olarak Türkiye’de sosyal yardım ve sosyal hizmet uygulamalarında istihdam odaklı hizmet
sunumu gözetilmediği söylenebilir.
İstihdam Stratejilerinin İlkeleri
Ulusal İstihdam Stratejileri Raporunda bu konuda geliştirilecek stratejilerin temel ilkeleri
belirlenmiştir. Bölge düzeyinde geliştirilecek stratejilerde de aynı ilkelerin benimsenmesi
gerektiğinden bu konuda raporda yer alan ilkeler ve kısa açıklamaları aşağıya aynen alınmıştır.5
4
http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=35386
5
http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=35386
16






Bütüncül yaklaşım: İstihdam Stratejisi’nin dört temel politika ekseninde önerilecek politika ve
tedbirlerin birbirleriyle uyumlu ve tutarlı bir şekilde etkileşimini de dikkate alarak bütüncül bir
yaklaşımla geliştirilmesi ve uygulanması esastır.
Fırsat eşitliği: Tüm grupların istihdamda eşit fırsatlara sahip olmaları için bazı kişilerin ve
demografik grupların özel durumlarını dikkate alan politikaların geliştirilmesi esastır. İşgücü
piyasasına daha zor erişen kadınlar, özürlüler, yoksullar gibi kesimlere eğitimden başlayarak
sağlanacak destekler ve ayrımcılığı önleyici uygulamalar fırsat eşitliği ilkesi çerçevesinde
geliştirilmelidir.
İşi değil, insanı korumak: İşin değil, kişilerin istihdam edilebilirliklerinin garanti altına alındığı
bir işgücü piyasasında, kişilerin işsizlik ve işsizliğin neden olduğu risklere karşı korunmalarının
sağlandığı bir yapı oluşturulmalıdır.
İşverenler üzerine ek yük getirilmemesi: Uygulanacak yeni teşvik politikalarının maliyetleri
firmalarca değil genel bütçe ve işsizlik sigortası fon kaynaklarıyla karşılanmalı, böylelikle
işletmelerin rekabet gücü gözetilmelidir.
Sosyal diyalogun esas alınması: Stratejinin oluşturulması için geçen bütün aşamalarda
olduğu gibi, uygulama aşamasında da, başarılı olunması için istihdam ile ilgili bütün aktörlerin
karar alma süreçlerine etkin katılımı esastır.
Özendirici yaklaşımlar: Uygulanacak politikaların işgücü piyasasında yer alan tüm aktörler
tarafından benimsenmesi ve sahiplenilmesi için emredici değil özendirici bir yaklaşım
sergilenmelidir.
2.2. Girişimcilikte Yeni Eğilimler
Girişimcilik genel olarak bir “sanat” olarak algılanan ve serbest piyasa ekonomisi içerisinde bu
değerlere sahip olan kişilerin fırsatları yakalayarak yatırım yaptıkları bir durum olarak
algılanmaktaydı. Ancak, son yirmi yılda girişimciliğin bir kamu ya da devlet politikası olarak öne
çıktığı, “liberal ekonomi” içerisinde “bırakın yapsınlar” felsefesinin bu kapsamda yetersiz kaldığı
görülmekteydi. Dünyanın en liberal ekonomisi olarak bilinen Amerika Birleşik Devletleri bile
girişimciliği kendi liberal ekonomisinin iç dinamiklerine terk etmedi. 1990’ların ilk yarısında ABD
Çalışma Bakanlığı, GATE, Growing America Through Entrepreneurship/ Amerika Girişimcilikle Büyüyor
Programı ile girişimcilik politikasına yeni bir boyut getirdi. 1990’larda bu politika özellikle “geçiş
ekonomisi” diye adlandırılan Doğu Avrupa Ülkelerinde bir istihdam ve dönüşüm politikası olarak
algılandı ve uygulandı.
Yeni dönemde girişimcilik çok geniş anlamda algılanmaktadır. Bu kapsamda yeni eğilimler şu şekilde
sıralanabilir:
Kendi İşini Kurmak isteyenlere Destek: Bir istihdam politikası olarak sürekli uygulanan bir programdır.
Ancak yeni dönemde kendi işini kurmak isteyenlere yönelik iki temel koşul gözetilmektedir: Birincisi,
kişinin girişimcilik değerlerine sahip olup olmaması, ikincisi ise izleme ve değerlendirme. Kendi işini
kurmak isteyenlere yönelik destekler klasik anlamda daha çok “nafaka ekonomisi” kapsamında
değerlendirilmiş, kişinin hayatını kazanabileceği, var olan koşuların yeniden üretilmesine yönelik bir
faaliyet olarak görülmüştür. Ancak yeni dönemde, kendi işini kurmaya yönelik izleme ve
değerlendirme faaliyetlerinde, girişimci ruhla işini geliştirenlerin, kendilerinin yanı sıra başkalarına da
istihdam yaratanların yakın takibe alınıp ilave desteklerin sağlanması yönünde bir çabanın olduğunu
görmekteyiz.
17
Türkiye bu kapsamda yıllardır destek ya da programlar sunmaktadır. Hemen hemen her hükümetin
programında kendi işini kurmak isteyenlere yönelik, özellikle askerlikten dönenleri ya da kadınları
hedefleyen programlar yürütülmüştür. Bu yeni dönemdeki eğilimlere paralel olarak işini büyütmek
isteyenlere yönelik destekler de programlarda yer almaktadır. Kamunun girişimcilere sağladığı
destekler KOSGEB programlarıyla geniş kitlelere ulaştırılmaktadır. Bankaların da girişimciler için özel
kredi paketleri sundukları görülmektedir. Ayrıca TÜBİTAK, TOSYÖV gibi birçok kuruluş da kendi
amaçları doğrultusunda girişimcilere destek sağlamaktadırlar.
Yenilikçi Yaratıcı Girişimciler: Bilgi toplumunda özellikle üzerinde durulan girişimciler bu grupta yer
almaktadırlar. Bacasız sanayinin aktörleri olarak adlandırılan bu gruptaki girişimciler daha çok
üniversite öğrencileri arasından çıkmaktadır ve kendilerini katma değeri çok daha yüksek alanlarda
göstermektedirler. Bugün Dünyanın dev firmaları, Apple, Google, Facebook gibi kuruluşlar bu
gruptaki girişimci gençler tarafından kurulmuştur.
Türkiye’de de bu konuda çabalar sarf edilmektedir. Özellikle üniversitelerde kurulan teknoparklar
bilgi ekonomisinin girişimcilerini bulmada ve iş dünyasına kazandırmada büyük önem arz etmektedir.
ODTÜ Teknoparkta yer alan ve kuluçkada yetiştirilen birkaç gencin kurmuş olduğu şirket bugün
Dünyanın her tarafına oyun satar hale gelmiştir. Bu firma Dünya’da en çok oyun satan firmalar
kategorisinde yer almakta ve satılan her oyundan Türkiye’nin ciddi bir döviz geliri olmuştur.
Tedarikçi Zinciri: Bölgesel kalkınma planlarında tedarikçilik zinciri büyük önem arz etmektedir. Basit
anlamda tedarikçilik bir bölgede üretilen mal ve hizmetlerin katma değerini arttırarak diğer bölgelere
ya da ülkelere aktarılması anlamına gelmektedir. Ancak ciddi bir piyasa araştırmasını, piyasa
aktörleri arasında işbirliğini ve zincirin nereye kadar uzayacağını belirlemeyi gerektirmektedir. Bu
araştırmayı da bireysel, hele hele küçük firmaların gerçekleştirmesi mümkün değildir. Bu zincirin
kurulmasında ve geliştirilmesinde bölgesel kalkınma ajanslarına ve ilgili kuruluşlara önemli görevler
düşmektedir.
Kümelenme: Özellikle ekonomisi küçük işletmelerden oluşan ülkelerde ve bölgelerde kümelenme
büyük önem arz etmektedir. Zira küçük işletmeler gerek makine-teçhizat gerekse de uzman ve
nitelikli personel istihdam etmede kaynakları ve konumları itibariyle yetersiz kalmaktadır. İlişkisel
sektörlerde kümelenme, işletmelerin gücünü arttırmasında hem bölgede, hem ulusal ve uluslar arası
düzeyde piyasa pay paylaşımda hayati öneme sahiptir. Dolayısıyla kümelenme girişimcilik destek
politikasında göz önüne alınması gereken bir durumdur.
Girişimci Personel: Hem özel sektörde, hem kamu kuruluşlarında kendisine verilen rutin işleri yapan
personel tipinin yerini girişimci personelin almakta olduğu gözlenmektedir. Bu bağlamda iç girişimcilik
işletmelerde “iş geliştirme” bölümleri şeklinde yapılandırılarak girişimci potansiyeli olan personelin
katkıları sağlanmaktadır.
Girişimci Kuruluşlar: Klasik anlamda kendisine verilen görevleri yerine getirmekle yetinen kuruluşlar
da geri planda durmaktadır. Günümüzde, kuruluşlardan da girişimcilik beklenmektedir. Bunların
başında üniversiteler gelmektedir. Girişimci üniversite, bulunduğu bölgedeki sorunları ve durumu
tespit eden, ona göre politikalar ve programlar geliştiren ve uygulayan üniversite olarak
algılanmaktadır. Dolayısıyla bölgedeki üniversitelerde hem farkındalık yaratmak hem de kurumsal
girişimci ruhunu harekete geçirmek gerekmektedir.
İş Melekleri: Türkiye’de gelişmekte olan, gelişmiş ülkelerde ise oldukça yaygın bir uygulamadır. Bu
kapsamdaki çalışmaların ticari veya sosyal sorumluluk olarak yürütülen türleri vardır. Para
kazandıracak fikri olan ancak bu fikri uygulamaya koyacak kaynaklara sahip olmayanlara sermaye
sağlamak suretiyle oluşturulan ortaklıklar bu kapsamda değerlendirilebilmektedir. Başarılı bir iş
18
hayatından sonra emekliye ayrılanların deneyimlerinden yeni girişimcileri faydalandırabilmek için
oluşturulan organizasyonlar da iş meleklerinin sosyal sorumluluk anlayışıyla yürütülen bir türüdür.
3.
TR33 BÖLGESİNDE EKONOMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ
Türkiye coğrafyasının % 5,36’sını, tarım arazilerinin ise %6,72’sini kapsayan TR33 (Afyonkarahisar,
Kütahya, Manisa, Uşak) Bölgesinde ülke nüfusunun %3,9’u yaşamakta ve toplam Gayri Safi Katma
Değerin %3,6’sı üretilmektedir. Bu veriler TR33 Bölgesinin Türkiye ortalamasının altında bir ekonomik
düzeye sahip olduğuna işaret etmektedir. Ancak, bölgedeki iller ve ilçeler arasında büyük farklılıklar
olduğuna da dikkat çekmek gerekmektedir.
3.1. Genel Eğilimler
Yatırım ve istihdamı teşvik amacıyla çıkartılan mevzuatın uygulandığı iller listesi, illerin gelişmişlik
gruplaması açısından önemli ve anlamlı bulunmaktadır. 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki
ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’da TR33 Bölgesinin iki ili (Afyonkarahisar ve
Uşak) teşvik kapsamında yer almıştır. 2005 yılında çıkartılan 5350 Sayılı Kanun ile teşvik kapsamına
eklenen 13 il arasında Kütahya da bulunmaktadır. Böylece TR33 Bölgesinin 4 ilinden 3’ü 2005-2011
döneminde teşvik uygulamalarından faydalanmıştır.
19.06.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2012/3305 Sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı’yla Manisa ve Uşak üçüncü; Afyonkarahisar ve Kütahya’da dördüncü yatırım teşvik uygulama
bölgesinde yer almıştır.
Bu bilgilerden hareketle 2004-2011 döneminde Uşak’ın bir üst bölgeye geçme başarısı gösterdiği,
Afyonkarahisar ve Kütahya’da Türkiye ortalamasına göre anlamlı bir değişme olmadığı söylenebilir.
Kayıtlara göre, Türkiye’de sanayi işletmelerinin %71’i 12 ilde bulunmaktadır ve TR33 Bölgesindeki
illerin hiçbiri bu liste içerisinde değildir. Bölge açısından değerlendirildiğinde, Türkiye’deki sanayi
19
işletmelerinin %14’ü Ege Bölgesindedir. Ege Bölgesindeki sanayi işletmelerinin ise %31’i İzmir’de,
%11’i Manisa’da, %9’u Uşak’ta %7’si Afyonkarahisar’da ve %5’i Kütahya’dadır6.
3.2. Rekabetçilik Endeksi
Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) tarafından yapılan İller Arası Rekabetçilik Endeksi,
illerin ve bölgelerin genel ekonomik durumları hakkında önemli ipuçları veren çalışmalardan biri
olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda son 3 yılda yayınlanan genel ve bazı alt endekslerin
incelenmesinde fayda görülmektedir.
Tablo 1’de İller Arası Rekabetçilik Genel Endeksinde birinci sırada yer alan il ile TR33 Bölgesi illerinin
sıralamadaki yerleri ve puanları gösterilmektedir.
Tablo 1: İller Arası Rekabetçilik Genel Endeksi
2007-2008
Sıra
Puan
1
86,33
52
14,00
43
15,83
23
21,85
36
18,17
İLLER
İstanbul
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
2008-2009
Sıra
Puan
1
86,83
52
14,27
42
16,15
29
20,04
37
17,98
2009-2010
Sıra
Puan
1
86,01
48
15,07
45
15,59
22
22,56
40
17,20
Kaynak: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK); İller Arası Rekabetçilik Araştırması 2009-2010
İller Arası Rekabetçilik Endeksinde TR33 illeri arasında en iyi durumda olan Manisa’dır. Uşak, sırası
devamlı gerileyen il olarak dikkat çekmektedir. Afyonkarahisar’da ilerleme, Kütahya’da gerileme
eğilimi gözlenmektedir.
İLLER
Ankara
İstanbul
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Tablo 2: İller Arası Rekabetçilik Alt Endeksleri (I)
İLLERARASI BEŞERİ SERMAYE VE YAŞAM
İLLERARASI TİCARİ BECERİ VE ÜRETİM
KALİTESİ ALT ENDEKSİ
POTANSİYELİ ALT ENDEKSİ
2007-2008
Sıra Puan
1
70,51
2
59,97
47
18,98
39
21,53
31
23,13
29
23,36
2008-2009
Sıra Puan
1
69,18
2
62,22
49
17,78
36
21,34
35
21,40
32
22,24
2009-2010
Sıra Puan
1
67,52
2
61,84
55
16,93
37
21,04
40
20,56
32
22,20
2007-2008
Sıra Puan
2
37,86
1
91,87
45
14,36
65
7,08
33
15,96
31
16,09
2008-2009
Sıra Puan
2
38,09
1
90,76
49
15,15
62
7,53
22
17,75
50
14,97
2009-2010
Sıra Puan
2
39,60
1
87,64
20
18,40
70
5,44
19
18,71
57
10,93
Kaynak: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu(URAK); İller arası Rekabetçilik Araştırması 2009-2010
Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi alt endeksinde Manisa ve Afyonkarahisar sırası devamlı gerileyen
iller olarak dikkat çekmektedir. Bu endekse göre TR33 illeri arasında durumu en iyi olan il Uşak’tır.
Ticari Beceri ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksinde Manisa sürekli yükselen, Uşak ise sürekli gerileyen
iller arasındadır. Afyonkarahisar’ın 3 yıl içerisinde 45’inci sıradan 20’inci sıraya yükselmesi dikkat
çekmektedir. Dikkat çeken diğer bir husus bu kriterde Kütahya’nın 81 il arasında 70’inci sırada
olmasıdır.
6
T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara
20
Tablo 3: İller Arası Rekabetçilik Alt Endeksleri (II)
İLLER
İstanbul
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
İLLERARASI MARKALAŞMA BECERİSİ VE
YENİLİKÇİLİK ALT ENDEKSİ
2007-2008
2008-2009
2009-2010
Sıra
Puan
Sıra
Puan
Sıra
Puan
1
100,00
1
100,00
1
100,00
28
0,47
31
0,40
32
0,35
22
0,68
22
0,75
24
0,94
9
10,94
15
2,27
7
11,99
44
0,15
43
0,16
38
0,24
İLLERARASI ERİŞİLEBİLİRLİK ALT ENDEKSİ
2007-2008
Sıra Puan
1
93,48
61 22,18
38 34,05
32 37,36
41 33,09
2008-2009
Sıra Puan
1
94,36
58 23,74
36 35,00
29 38,76
40 34,54
2009-2010
Sıra Puan
1
94,58
57 24,63
41 35,15
32 38,98
40 35,44
Kaynak: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu(URAK); İller Arası Rekabetçilik Araştırması 2009-2010
Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksinde Manisa Türkiye’nin ilk 10 ili arasına girmeyi
başarmıştır. Uşak yükselmekte, Afyonkarahisar gerilemekte Kütahya ise durumunu korumaktadır.
Erişilebilirlik Alt Endeksinde ise TR33 illeri genelde durumlarını korumakta, anlamlı bir gelişme veya
gerileme görülmemektedir.
3.3. Gayri Safi Katma Değer
2004-2008 döneminde, cari fiyatlarla Gayri Safi Katma Değerde(GSKD) sağlanan artışlar Tablo-4’te
verilmiştir. Söz konusu dönemde TR33 Bölgesinde sağlanan katma değer artışının Türkiye
ortalamasının biraz üzerinde olduğu görülmektedir.
YILLAR
2004
2005
2006
2007
2008
Tablo 4: Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayrı Safi Katma Değer (Temel fiyatlarla) (1.000 TL)
TÜRKİYE
TR33
Toplam
Tarım
Sanayi
Hizmetler
Toplam
Tarım
Sanayi
494.884.058 52.997.645 138.411.772 303.474.641 17.199.480 3.873.883 5.510.971
571.714.470 60.713.747 160.331.023 350.669.700 20.292.956 4.491.608 6.455.603
668.418.265 62.662.754 188.646.805 417.108.706 23.920.353 4.711.300 7.849.837
754.384.542 64.331.717 209.515.201 480.537.624 26.751.665 4.924.994 8.746.314
854.585.214 72.274.585 232.475.082 549.835.548 30.970.272 6.127.161 9.994.636
Hizmetler
7.814.625
9.345.744
11.359.216
13.080.357
14.848.475
Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/ulusalhesapapp/bolgeselgskd.zul
2004-2008 döneminde cari fiyatlarla Türkiye’deki Gayri Safi Katma Değerde %72,68 artış görülürken,
bu oran TR33 Bölgesinde %80,07 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 5). Ana sektörlerdeki gelişmeler
yönüyle incelendiğinde TR33 Bölgesinin tarım ve sanayide sağladığı artışlar açısından Türkiye
ortalamasından farklılık gösterdiğine dikkat çekmek gerekmektedir.
Söz konusu dönemde TR33 Bölgesinde tarımda %58,17 ve sanayide %81,36 GSKD artışı sağlanırken
bu oranların Türkiye ortalaması sırasıyla %36,37 ve %67,96 olmuştur (Tablo- 5).
Tablo 5: Cari Fiyatlarla Gayri Safi Katma Değer Endeksi (%) (2004 yılı 100 alındığında sağlanan oransal değişme)
YILLAR
TÜRKİYE
TR33
21
Toplam
100,00
115,52
135,07
152,44
172,68
2004
2005
2006
2007
2008
Tarım
100,00
114,56
118,24
121,39
136,37
Sanayi
100,00
115,84
136,29
151,37
167,96
Hizmetler
100,00
115,55
137,44
158,35
181,18
Toplam
100,00
117,99
139,08
155,54
180,07
Tarım
100,00
115,95
121,62
127,13
158,17
Sanayi
100,00
117,14
142,44
158,71
181,36
Hizmetler
100,00
119,59
145,36
167,38
190,01
Kaynak: http://tuik.gov.tr/
GSKD’nin sektörlere göre dağılımında da TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasından önemli farklılıklar
göstermektedir. 2004-2008 döneminde bu dağılımda anlamlı bir düzelme görülmediğine de dikkat
çekmek gerekmektedir. Sözü edilen dönemde Tarımın GSKD içindeki payı Türkiye genelinde
%10,71’den %8,46’ya düşerken, TR33 Bölgesinde %22,52’den %19,78’e düşmüştür. Sanayinin payı ise
Türkiye’de %27, TR33 Bölgesinde %32 civarındadır. Asıl önemli nokta TR33 Bölgesinde hizmetler
sektörünün zayıflığıdır.
Tablo 6: Cari Fiyatlarla Gayri Safi Katma Değer Endeksi (%) II (2004 yılı 100 alındığında sağlanan oransal değişme)
YILLAR
TÜRKİYE
Tarım
Sanayi
10,71
27,97
10,62
28,04
9,37
28,22
8,53
27,77
8,46
27,20
Toplam
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
2004
2005
2006
2007
2008
Hizmetler
61,32
61,34
62,40
63,70
64,34
Toplam
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Tarım
22,52
22,13
19,70
18,41
19,78
TR33
Sanayi
32,04
31,81
32,82
32,69
32,27
Hizmetler
45,44
46,05
47,49
48,90
47,94
2004-2008 döneminde Türkiye’de Kişi Başına GSKD 7.307 TL’den 12.020 TL’ye yükselirken TR33
Bölgesinde 5.789 TL’den 10.575 TL’ye yükselmiştir. Bu artış oransal olarak Türkiye ortalamasının
üzerinde olmakla beraber, TR33 Bölgesi çevresindeki bölgelerle kıyaslandığında kişi başına en düşük
GSKD’e sahiptir (Tablo-7).
Tablo 7: Bölgelere Göre Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer (TL)
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
Türkiye
7.307
8.338
9.632
10.744
12.020
TR33
TR-31
9.448
10.592
12.137
13.384
14.817
5.789
6.845
8.092
9.079
10.575
TR-32
7.618
8.468
9.881
10.496
11.625
TR-41
9.923
11.542
13.555
15.231
16.630
Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/ulusalhesapapp/bolgeselgskd.zul
2004-2008 döneminde TR33 Bölgesi kişi başına GSKD’ni Türkiye ortalamasının üzerinde artırmayı
başarmıştır. Sözü edilen dönemde kişi başına GSKD Türkiye genelinde %64 artarken, bu artış TR33
Bölgesinde %83 olarak gerçekleşmiştir. Çevre bölgeler genelde Türkiye ortalamasında bir gelişme
seyrederken, TR33 Bölgesi ortalamanın üzerine çıkarak aradaki farkı kapatmada önemli gelişmeler
sağlamıştır. Buna rağmen, TR33 Bölgesi kişi başına GSKD’de henüz Türkiye ortalamasına
ulaşamamıştır (Tablo- 8).
Tablo 8: Bölgelere Göre Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer Endeksi (%)
Yıllar
Türkiye Ortalamasına Göre Bölgelerde Kişi Başına GSKD (%)Türkiye ortalaması 100 alınmış, bölgelerdeki GSDK’nın
bunun % kaçı olduğu hesaplanmıştır.
22
2004 Yılına Göre Bölgelerde Sağlanan Kişi Başına GSKD (%)2004 yılı 100 alınmış, yıllar içerisindeki değişmeler buna
göre oransal olarak hesaplanmıştır
2004
2005
2006
2007
2008
Türkiye
100
100
100
100
100
TR33
79
82
84
85
88
TR-31
129
127
126
125
123
TR-32
104
102
103
98
97
TR-41
136
138
141
142
138
Türkiye
100
114
132
147
164
TR33
100
118
140
157
183
TR-31
100
112
128
142
157
TR-32
100
111
130
138
153
TR-41
100
116
137
153
168
2004 yılında TR33 Bölgesinde kişi başına GSKD Türkiye ortalamasının %79’u iken, bu oran 2008’de
%88’e yükselmiştir. 2004 yılında TR33 Bölgesindeki kişi başına GSKD TR-31 Bölgesinin %61,2’si
düzeyinde iken, bu oran 2008’de %71,5’ine yükselmiştir (Tablo 8).
2011 yılında Türkiye’de kişi başına GSKD 17.501 TL iken, tarım sektöründe ise 6.125 TL’dir. Bu ciddi
farklılık, tarım sektörünün ağırlıkta olduğu TR33 Bölgesinde ortalama kişi başına GSKD’ni
düşürmektedir.
3.4. Dış Ticaret ve Mali Durum
Dış ticaret
TR33 Bölgesinin 2008-2011 dönemindeki ihracat ve ithalat bilgileri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Söz
konusu dönemde ihracatçı firma sayısı 715’ten 873’e çıkarken ithalatçı firma sayısı da 606’dan 847’ye
yükselmiştir. Bölgenin ihracatı ithalatını karşılıyor olmakla beraber, aradaki farkın yıllar içerisinde
oransal olarak kapanmakta olduğu da dikkat çekmektedir.
Tablo 9: TR33 Bölgesinde İhracat ve İthalat
İhracatçı firma
İhracat değeri
Yıllar
sayısı
(1.000$)
2008
2009
2010
2011
ORTALAMA
715
736
753
873
769
İthalatçı firma
sayısı
1.477.153
1.319.270
3.897.692
4.769.037
2.865.788
İthalat değeri
(1.000$)
606
597
695
847
686
1.042.134
806.161
3.303.399
4.059.898
2.302.898
Kaynak: http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=7173D4A4-D8D3-8566-452001910DD1747A
2008-2011 döneminde TR33 Bölgesindeki ihracatın %83,29’unu, ithalatın ise %87,22’sini Manisa
gerçekleştirmiştir. Diğer üç ilin toplam ihracattaki payı %16,71; ithalattaki payı ise %12,78’dir.
Mali Durum
2000-2011 döneminde TR33 Bölgesi mevduat artışı bakımından Türkiye ortalamasına yakın bir seyir
izlemiştir. Manisa söz konusu oranın anlamlı ölçüde üzerine çıkmayı başarırken, Kütahya ve Uşak
ortalamanın altında kalmıştır. Ancak, Tablo-10’da dikkat çekilmesi gereken husus, GSYH’nın %3,6’sını
sağlayan TR33 Bölgesindeki mevduatın bu oranın yarısının da altında (%,1,65) olmasıdır.
Tablo 10. İllere göre mevduat dağılımı
Bölgeler ve iller
Afyonkarahisar
Mevduat (Bin TL)
2000
2011
233.991
2.410.174
Kütahya
160.806
Manisa
2000-2011
Değişme (%)
Dağılım
(%)
930,03
0,37
1.480.445
820,64
0,23
424.100
4.537.536
969,92
0,70
Uşak
233.754
2.316.651
891,06
0,36
TR33
1.052.651
10.744.806
920,74
1,65
23
TÜRKİYE
63.648.625
651.184.540
923,09
100,00
Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx
2000-2011 döneminde Türkiye’de kişi başına ortalama mevduat %823 artışla 944 TL’den 8.714 TL’ye
yükselirken, TR33 Bölgesinde %1094 artışla 346 TL’den 3.652 TL’ye yükselmiştir. 2000 yılında TR33
Bölgesindeki kişi başına ortalama mevduat Türkiye ortalamasının %30,6’sı düzeyinde iken bu oran
2011’de %41,9’una yükselmiştir.
Tablo 11: İllere göre nüfus başına ortalama mevduat*
Mevduat (TL)
2000-2011
Değişme
(%)
2000
2011
40
Afyonkarahisar
289
3.450
1094,23
51
Kütahya
246
2.624
967,05
41
Manisa
337
3.386
903,59
6
Uşak
728
6.819
836,42
TR33
346
3.652
955,49
TÜRKİYE
944
8.714
823,09
* İller 2011 yılı nüfus başına mevduat hacimlerine göre sıralanmıştır.
Sıra No
Bölgeler ve iller
Tablo-11’in yorumlanmasında bir hususa daha dikkat çekmek gerekmektedir. Uşak, kişi başına
ortalama 6.819 TL mevduat ile Türkiye sıralamasında 6. sırada yer almıştır. Altıncı sırada yer alan
Uşak’ın kişi başına ortalama mevduatı Türkiye ortalamasının altındadır. Bu durumda Türkiye’de
mevduatın birkaç ilde yoğunlaştığı sonucuna varılabilmektedir. Bu yönüyle değerlendirildiğinde illerin
Türkiye sıralaması önem kazanmaktadır. TR33 illerinden Uşak ön sıralarda, diğerleri ise orta sıralarda
yer almaktadır.
Tablo 12: İllere göre nüfus başına ortalama kredi*
Sıra
No
Mevduat (TL)
Bölgeler ve iller
2000
2011
2000-2011
Değişme (%)
48
Afyonkarahisar
136
3.852
2729,25
53
Kütahya
110
3.484
3061,79
29
Manisa
163
4.871
2889,31
31
Uşak
125
4.733
3675,09
TR33
141
4.347
2982,98
TÜRKİYE
443
8.108
1729,81
* İller 2011 yılı nüfus başına kredi hacimlerine göre sıralanmıştır.
2000-2011 döneminde kişi başına ortalama kredi açısından TR33 illerinin tamamı Türkiye
ortalamasının üzerinde bir gelişme göstermiştir. Buna rağmen Türkiye ortalamasının yarısını biraz
aşabildiğine dikkat çekmek gerekmektedir. Ancak, TR33 Bölgesinin Türkiye sıralamasında kişi başına
ortalama kredide, kişi başına ortalama mevduattan daha iyi durumda olduğuna dikkat çekmek
gerekmektedir.
24
2011 yılında Türkiye genelinde 7.656 nüfusa bir banka şubesi düşerken, bu sayı TR33 illerinin
tamamında 9.000’in üzerindedir (Tablo-13). Kişi başına mevduat ve kredi göstergeleri dikkate
alındığında, bu tablodaki verilerin doğal bir sonuç olduğu söylenebilir.
Tablo 13: Banka şubesi başına kişi sayısı*
Sıra
No
Bölgeler ve iller
40
Şube başına kişi
2000-2011
Değişme (%)
2000
2011
Afyonkarahisar
11.250
9.441
-16,08
53
Kütahya
11.891
10.851
-8,74
44
Manisa
9.109
9.711
6,61
39
Uşak
8.447
9.437
11,71
TÜRKİYE
8.658
7.656
-11,57
* İller 2011 yılı şube başına düşen nüfusa göre sıralanmıştır.
4.
TR33 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜ PİYASASININ DURUMU
4.1. Eğitimin Genel Görünümü
Eğitime ilişkin veriler işgücü piyasasının doğru algılanması ve gelecek projeksiyonları açısından son
derece önemlidir. Bu bağlamda, Türkiye geneli ile karşılaştırılmak suretiyle, TR33 Bölgesindeki eğitim
göstergeleri aşağıda özetlenmiştir.
Türkiye ve TR33 illerindeki okulöncesi eğitimde yaş gruplarına göre okullaşma oranları ile
ilköğretimdeki brüt ve net okullaşma oranları Tablo-14’de verilmiştir.
Tablo 14: Okulöncesi Eğitim ve İlköğretimde Okullaşma Oranları (2011-2012)
İLLER
TÜRKİYE
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Yaş
3-5
4-5
5
3-5
4-5
5
3-5
4-5
5
3-5
Okulöncesi eğitim
Top.
Erkek
Kadın
30,87
31,23
30,49
44,04
44,56
43,50
65,69
66,20
65,16
31,70
31,65
31,76
46,03
45,97
46,09
75,02
74,38
75,68
42,66
42,33
43,01
60,92
60,43
61,44
97,72
97,80
97,64
33,62
33,73
33,51
25
Brüt
Net
Top.
108,42
98,67
İlköğretim
Erkek
108,21
98,77
Kadın
108,65
98,56
Brüt
Net
105,14
99,03
106,17
99,08
104,06
98,98
Brüt
Net
105,83
99,19
105,70
99,24
105,97
99,13
Brüt
107,60
107,65
107,54
Oran
4-5
5
3-5
4-5
5
Uşak
47,84
73,74
37,70
54,82
90,21
47,85
73,42
37,83
54,98
90,14
47,84
74,07
37,56
54,65
90,28
Net
99,23
99,32
99,19
Brüt
Net
106,60
98,92
106,61
98,87
106,58
98,97
Kaynak: MEB; Milli Eğitim İstatistikleri (Örgün eğitim) 2011-2012; Resmi İstatistik programı, Ankara-2012
Tablo-14’de dikkat çeken husus, TR33 Bölgesindeki dört ilde de, okulöncesi eğitimde tüm yaş
gruplarındaki okullaşma oranının Türkiye ortalamasının üzerinde olmasıdır. Kütahya ve Uşak’ta 5 yaş
okullaşma oranı %90’ı aşmıştır. Benzer durum ilköğretimdeki net okullaşma oranlarında da
görülmektedir. Sözü edilen illerde ilköğretimdeki brüt okullaşma oranının Türkiye ortalamasının
altında kalması ise, bu illerdeki ilköğretimin daha iyi durumda olduğunun önemli bir işaretidir.
Tablo-15’deki veriler, 2000-2012 döneminde mesleki ve teknik orta öğretimdeki okullaşma oranı ve
kızların bu okullara yönlendirilmesi açısından TR33 Bölgesindeki illerin sağladığı başarıyı açıkça ortaya
koymaktadır. Sözü edilen dönemde Türkiye, ortaöğretim çağ nüfusu içerisinde mesleki ve teknik
ortaöğretime devam eden öğrencilerin oranını %18,93’ten %40,68’e yükseltirken, TR33 Bölgesinde bu
oranlar sırasıyla %19,10 ve %49,20 olmuştur. Afyonkarahisar’da 2000-2001 öğretim yılında mesleki ve
teknik ortaöğretime devam eden kızların çağ nüfusu içerisindeki oranı sadece %7,78 iken, bu oranın
2011-2012 öğretim yılında %42,04’e yükselmesi önemli görülmektedir. Kütahya’nın ortaöğretim
çağındaki gençlerin %59,93’ünü mesleki ve teknik ortaöğretime yönlendirdiğinin de altının çizilmesi
gerekmektedir.
Tablo 15: Ortaöğretimde Brüt Okullaşma Oranları (2000-2012)
İLLER
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Öğretim yılı
2000-2001
2011-2012
2000-2011
2011-2012
2000-2011
2011-2012
2000-2011
2011-2012
2000-2011
2011-2012
2000-2011
2011-2012
Ortaöğretim (Toplam)
Top.
Erkek
Kadın
50,05
56,61
43,12
92,56
95,68
89,26
45,21
54,32
36,05
90,20
92,33
88,00
35,74
45,02
26,04
79,53
84,54
74,29
46,89
61,58
31,12
105,77 112,49 98,97
48,65
55,66
42,25
89,05
89,21
88,88
54,08
59,34
48,60
94,98
91,43
98,86
Genel Ortaöğretim
Top.
Erkek Kadın
31,14 33,23 28,93
51,88 52,08 51,67
26,11 27,79 24,60
41,01 37,73 44,46
20,49 22,63 18,26
31,86 31,49 32,25
22,92 26,88 18,66
45,84 45,33 46,38
29,01 29,88 28,67
41,11 35,98 46,49
36,81 35,92 37,73
53,73 46,81 61,28
Mes. Tek. Ort. Öğr.
Top.
Erkek Kadın
18,93 23,38 14,20
40,68 43,60 37,59
19,10 26,53 11,45
49,20 54,61 43,50
15,25 22,40
7,78
47,67 53,06 42,04
23,98 34,70 12,46
59,93 67,16 52,34
19,65 25,78 13,57
47,94 53,23 42,40
17,27 23,43 10,87
41,26 44,63 37,58
Kaynak: http://www.meb.gov.tr/
2001-2002 öğretim yılında Türkiye genelinde ilköğretimden mezun olanların %83,93’ü ortaöğretime
kayıt yaptırmıştır. Ortaöğretime yeni kayıt olanların %65,09’u genel ortaöğretim, %34,91’i de mesleki
ve teknik ortaöğretim okullarına devam etmişlerdir.
26
2011-2012 öğretim yılında Türkiye genelinde ilköğretimden mezun olanların %84,71’i ortaöğretime
kayıt yaptırmıştır. Ortaöğretime yeni kayıt olanların %49,46’sı genel ortaöğretim, %50,54’ü de
mesleki ve teknik ortaöğretim okullarına devam etmişlerdir.
2001-2012 döneminde ilköğretimden ortaöğretime geçişlerde önemli bir oransal artış görülmemekle
beraber, öğrencilerin genel ve mesleki teknik okul tercihlerinde meydana gelen ciddi farklılaşma
dikkat çekmektedir. Sürecin başında öğrencilerin üçte ikisi genel ortaöğretime kayıt yaptırırken,
2011-2012 öğretim yılında genel ve mesleki teknik okulları tercih edenler eşitlenmiştir.
Mesleki ve teknik öğretim açısından sağlanan bu olumlu gelişmeler, kadınlarda daha da çarpıcı
boyuttadır. 2002-2003 öğretim yılında ortaöğretime kayıt yaptıran kadınların %70,51’i genel
ortaöğretimi tercih ederken, bu oran 2011-2012 öğretim yılında %51,96’ya düşmüştür. Artık mesleki
ve teknik öğretim erkekler kadar kadınlar tarafından da eşit oranda tercih edilen kurumlar haline
gelmiştir. Türkiye genelinde sağlanan bu gelişmelerin ışığında TR33 Bölgesindeki illerin durumunun
incelenmesi daha anlamlı olacaktır.
TR33 Bölgesinde bulunan 4 üniversitede 100 binin üzerinde genç eğitim görmekte, her yıl yaklaşık 15
bin genç eğitimini tamamlayarak iş hayatına atılmaktadır. Sözü edilen üniversitelerdeki öğrenci sayısı
ülkemizdeki toplam yükseköğretim öğrenci sayısının %2,8’idir.
Ülke genelinde üniversite
öğrencilerinin %83,05’i fakülte ve 4 yıllık yüksekokulda eğitim görürken TR33 Bölgesindeki
üniversitelerde bu oran sadece %57,51’dir. Bu bilgiler bölgede iki yıllık meslek yüksekokullarının
yaygın olduğuna işaret etmektedir.
Tablo 16: TR33 Bölgesindeki Üniversitelerde Yeni Kayıt, Toplam ve Mezun Öğrenci Sayıları
Birim
Yeni Kayıt
Toplam Öğrenci Sayısı
2009-2010 Mezun Sayısı
sayısı
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
TOPLAM
TÜRKİYE
TR33
TOPLAM
Afyon
Kocatepe
Üniversitesi
Dumlupınar
Üniversitesi
1.755
770.774
411.125
359.649
3.626.642
1.990.198
1.636.444
520.614
284.001
236.613
Fakülte
847
503.460
247.795
255.665
2.910.316
1.548.068
1.362.248
330.793
178.485
152.308
YO (4 yıl)
221
28.598
15.097
13.501
101.453
52.620
48.833
14.908
6.944
7.964
YO (2 yıl)
687
238.716
148.233
90.483
614.873
389.510
225.363
174.913
98.572
76.341
TOPLAM
83
32.069
16.829
15.240
101.314
54.754
46.560
22.891
11.289
11.602
Fakülte
24
13.725
6.150
7.575
50.680
24.857
25.823
7.447
3.810
3.637
YO (4 yıl)
12
2.261
1.118
1.143
7.584
3.712
3.872
1.040
443
597
YO (2 yıl)
47
16.083
9.561
6.522
43.050
26.185
16.865
14.404
7.036
7.368
TOPLAM
27
9.480
5.137
4.343
30.157
17.105
13.052
7.499
3.767
3.732
Fakülte
8
3.551
1.572
1.979
13.917
7.172
6.745
1.817
980
837
YO (4 yıl)
4
625
320
305
1.716
891
825
165
54
111
YO (2 yıl)
15
5.304
3.245
2.059
14.524
9.042
5.482
5.517
2.733
2.784
TOPLAM
19
10.649
5.537
5.112
33.624
17.915
15.709
7.244
3.448
3.796
Fakülte
6
4.781
2.202
2.579
17.177
8.471
8.706
2.544
1.292
1.252
YO (4 yıl)
3
869
414
455
2.845
1.310
1.535
386
162
224
27
Celal Bayar
Üniversitesi
Uşak
Üniversitesi
YO (2 yıl)
10
4.999
2.921
2.078
13.602
8.134
5.468
4.314
1.994
2.320
TOPLAM
24
8.948
4.779
4.169
27.817
14.982
12.835
6.124
3.176
2.948
Fakülte
5
3.581
1.642
1.939
13.319
6.340
6.979
2.141
1.106
1.035
YO (4 yıl)
4
685
363
322
2.744
1.445
1.299
436
227
209
YO (2 yıl)
15
4.682
2.774
1.908
11.754
7.197
4.557
3.547
1.843
1.704
TOPLAM
13
2.992
1.376
1.616
9.716
4.752
4.964
2.024
898
1.126
Fakülte
5
1.812
734
1.078
6.267
2.874
3.393
945
432
513
YO (4 yıl)
1
82
21
61
279
66
213
53
0
53
YO (2 yıl)
7
1.098
621
477
3.170
1.812
1.358
1.026
466
560
Kaynak: http://www.osym.gov.tr ; YO(4 yıl): Dört yıllık yüksek okul; YO (2 yıl): İki yıllık meslek yüksek okulu
TR33 Bölgesindeki toplam 53 il ve ilçe merkezinin 43’ünde en az bir meslek yüksekokulu bulunmakta
ve bu okullarda 111 farklı program uygulanmaktadır.
2010 yılında tüm üniversitelerde SCI+SSCI+AHCI’te yayınlanan yayınların yayın sayısına göre yapılan
sıralamada, bunlardan; Celal Bayar Üniversitesi 33’üncü sırada Afyon Kocatepe Üniversitesi 38’inci
sırada, Dumlupınar Üniversitesi 54’üncü sırada ve Uşak Üniversitesi 97’inci sırada yer almıştır.
TR33 Bölgesinde bulunan toplam 537 yaygın eğitim kurumunda açılan kurslara 378.502 kişi devam
etmiştir (2009/10). Kurum sayısı olarak özel dershaneler, kursiyer sayısı olarak da halk eğitimi
merkezleri yaygın eğitim kurumları arasında ilk sırada yer almaktadır7.
Yaygın eğitim kurum ve kursiyer sayısı en fazla olan il Manisa’dır. Ancak, kursiyer sayısının 15 ve daha
yukarı yaş grubundaki oranı açısından Manisa TR33 Bölge ortalamasının altında kalmaktadır. Söz
konusu oranın en düşük olduğu il Uşak, en yüksek olduğu il ise Kütahya’dır (Tablo-17).
Tablo 17: Yaygın Eğitim Kurumlarına Devam Edenlerin Nüfusa Oranı (2009/10)
İller
Kurum
Kursa başlayanlar
15+ yaş grubu
sayısı
nüfus (2010)
Toplam
Erkek
Kadın
Afyonkarahisar
116
78.367
46.488
31.879
521.636
Kütahya
106
109.503
56.659
52.844
477.474
Manisa
239
161.774
86.165
75.609
1.088.580
Uşak
76
36.456
21.427
15.029
265.922
TR33
537
386.100
210.739
175.361
2.353.612
Kaynak: http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/YayginEgitim/YayginEgitim2009-2010.pdf
Kursiyer sayısının
nüfusa oranı (%)
15,02
22,93
14,86
13,71
16,40
Tablo-18’de kursu bitirenlerin yaş gruplarına göre dağılımı verilmiştir. 6-14 yaş grubundakiler özel
dershaneler ile halk eğitimi merkezlerinin açtığı hazırlık kurslarının kursiyerleridir. Tabloda dikkat
çeken husus Manisa ve Kütahya’da 45 ve daha yukarı yaş grubundaki kursiyer sayısının fazlalığıdır.
Ayrıca Kütahya’da 6-14 yaş grubu kursiyerlerin sayısı da bir hayli yüksektir.
Tablo 18: Kursları Bitirenlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
İller
Afyonkarahisar
7
6-14
27.210
Yaş grubu
15-22
23-44
24.117
21.460
TOPLAM
45+
3.920
76.707
http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/YayginEgitim/YayginEgitim2009-2010.pdf
28
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
46.218
45.228
8.395
127.051
32.554
50.389
13.986
121.046
22.015
45.513
11.510
100.498
7.543
15.376
2.043
28.882
108.330
156.506
35.934
377.477
Tablo 19: Kursu Bitirenlerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı
Eğitim düzeyi
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilip bir okulu bitirmeyen
İlkokul
İlköğretim
Lise
Meslek lisesi
Yükseköğretim
TOPLAM
Afyonkarahisar
1.143
13.775
11.132
27.976
13.787
4.216
4.678
76.707
Kütahya
3.616
27.912
10.033
32.809
19.884
7.580
6.496
108.330
Manisa
11.912
17.414
22.468
55.279
31.198
8.444
9.791
156.506
Uşak
629
2.109
5.509
13.069
9.763
2.220
2.635
35.934
TOPLAM
17.300
61.210
49.142
129.133
74.632
22.460
23.600
377.477
Manisa’da okuma yazma bilmeyenlerin diğer üç ile göre sayıca çokluğu dikkat çekmektedir( Tablo23). Bu durum Manisa halk eğitimi merkezlerinin okuma-yazma kurslarına özel önem vermiş
olmalarından da kaynaklanmış olabilir. Tabloya yansıyan yüksek öğretim mezunu kursiyerlerin önemli
bir bölümünün motorlu taşıt sürücüleri kurslarına devam ettiklerinin de altının çizilmesi
gerekmektedir.
4.2. İşgücü Arzı
Geniş bir coğrafyayı kapsayan TR33 Bölgesinde işgücü piyasası arz ve talep yönüyle önemli farklılıklar
göstermektedir. Genelde tarımdan hizmet sektörüne doğru bir kaymanın olduğu; bazı yörelerde
niteliksiz işgücü, bölgenin genelinde ise kalifiye eleman sıkıntısının çekildiği, işsizliğin diğer bölgelere
oranla düşük olduğu ve mesleki eğitimin yaygınlaştığı söylenebilir.
Tablo 20: TR33 Bölgesinde Yıllara Göre Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
NÜFUS
Bölge
Türkiye
TR33
Afyon
YILLAR
1965
2000
Artış(%) (1965-2000)
2011
Artış(%) (2000-2011)
1965
2000
Artış(%) (1965-2000)
2011
Artış(%) (2000-2011)
1965
%
İl/İlçe merkezi
Belde/Köy
TOPLAM
10.805.817
44.006.184
307,25
57.385.706
30,40
534.906
1.587.537
196,79
1.852.554
16,69
125.102
20.585.604
23.797.743
15,60
17.338.563
-27,14
1.304.234
1.464.264
12,27
1.090.141
-25,55
377.146
31.391.421
67.803.927
116,00
74.724.269
10,21
1.839.140
3.051.801
65,94
2.942.695
-3,58
502.248
29
İl/İlçe
merkezi
Belde/Köy
34,42
64,90
65,58
35,10
76,80
23,20
29,08
52,02
70,92
47,98
62,95
37,05
24,91
75,09
Kütahya
Manisa
Uşak
2000
Artış(%) (1965-2000)
2011
Artış(%) (2000-2011)
1965
2000
Artış(%) (1965-2000)
2011
Artış(%) (2000-2011)
1965
2000
Artış(%) (1965-2000)
2011
Artış(%) (2000-2011)
1965
2000
Artış(%) (1965-2000)
2011
Artış(%) (2000-2011)
371.868
197,25
370.411
-0,39
87.084
318.869
266,16
362.274
13,61
265.587
714.760
169,12
891.084
24,67
57.133
182.040
218,62
228.785
25,68
440.548
16,81
328.215
-25,50
310.997
338.034
8,69
201.990
-40,25
482.688
545.409
12,99
448.990
-17,68
133.403
140.273
5,15
110.946
-20,91
812.416
61,76
698.626
-14,01
398.081
656.903
65,02
564.264
-14,10
748.275
1.260.169
68,41
1.340.074
6,34
190.536
322.313
69,16
339.731
5,40
45,77
54,23
53,02
46,98
21,88
48,54
78,12
51,46
64,20
35,80
35,49
56,72
64,51
43,28
66,50
33,50
29,99
56,48
70,01
43,52
67,34
32,66
Nüfus Yapısı
TR33 Bölgesindeki illerin 1965-2011 dönemindeki nüfuslarının yerleşim yerlerine göre dağılımı
aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo-24’de görüldüğü gibi 1965-2000 döneminde Türkiye’nin nüfusu %116 artarken bu artış TR33
Bölgesinde %65,94 olarak gerçekleşmiştir. 2000-2011 döneminde ise Türkiye nüfusu %10,21
artarken, TR33 Bölgesinin nüfusu %3,58 oranında azalmıştır. 2000-2011 dönemindeki nüfus azalması
Afyonkarahisar ve Kütahya’da %14’ün üzerine çıkmıştır. Sözü edilen dönemde nüfusu artan tek il
Manisa’dır ve bu ildeki nüfus artışı da Türkiye ortalamasının bir hayli altında kalmıştır.
Türkiye’de 1965 yılında nüfusun %34,42’si şehirlerde yaşarken, bu oran 2000 yılında %64,90’a,
2011’de ise %76,80’e yükselmiştir. Sözü edilen oranlar TR33 Bölgesi için yıllara göre sırasıyla %29,08;
%52,02 ve %62,95’tir. Şehirleşme açısından TR33 Bölgesinin Türkiye ortalamasından 1965 yılında
%5,34 olan oransal düşüklüğü 2000 yılında %12,88’e, 2011 yılında ise %13,85’e yükselmiştir. 20002011 döneminde Kütahya köy nüfusu %40,25 azalırken bu ili %25,50 oranıyla Afyonkarahisar takip
etmektedir.
Kırsal kesimde yaşayan nüfusun toplam nüfusa oranı genel olarak bir kalkınma göstergesi kabul
edilmekte ve sanayileşmiş ülkelerde bu oran düşük olmaktadır. Bununla birlikte kırsal nüfusun toplam
nüfus içerisindeki payının düşük olması ya da düşme eğiliminde olması her zaman ülkenin kalkınma
yolunda olduğu anlamına da gelmemektedir. Kırsal nüfusun ekonomik, tarımsal ve sosyal pek çok
nedenle il ve ilçe merkezlerine kontrolsüz bir şekilde göç etmesi ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel
görüntüsünü bozan bir yapı ortaya koyabilmektedir.
Tablo-24’deki veriler TR33 Bölgesindeki nüfusun daha ayrıntılı biçimde irdelenmesi gereğine işaret
etmektedir.
Tablo 21: TR33 Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
30
Yaş
grubu
AFYONKARAHİSAR
Toplam
%
KÜTAHYA
Toplam
MANİSA
%
Toplam
UŞAK
TR33
TÜRKİYE
%
Toplam
%
Toplam
%
Toplam
%
0-4
54.542
7,81
34.700
6,15
92.424
6,90
22.290
6,56
203.956
6,93
6.199.824
8,30
5-14
115.942
16,60
76.255
13,51
196.895
14,69
48.954
14,41
438.046
14,89
12.686.751
16,98
15-19
58.376
8,36
43.154
7,65
103.242
7,70
25.463
7,50
230.235
7,82
6.317.583
8,45
20-24
54.585
7,81
46.395
8,22
102.270
7,63
24.956
7,35
228.206
7,76
6.224.591
8,33
25-34
110.560
15,83
88.620
15,71
214.915
16,04
55.270
16,27
469.365
15,95
12.801.867
17,13
35-54
175.261
25,09
154.589
27,40
372.214
27,78
94.221
27,73
796.285
27,06
18.982.036
25,40
55+
129.360
18,52
120.551
21,36
258.114
19,26
68.577
20,19
576.602
19,59
11.511.617
15,41
Toplam
698.626
100
564.264
100
1.340.074
100
339.731
100
2.942.695
100
74.724.269
100
Tablo-25’de görüldüğü gibi 0-4 yaş grubunun toplam nüfus içerisindeki oranı Türkiye’de %8,30 iken
TR33 illerinde %6,93’tür. 55 ve daha yukarı yaş grubunun toplam nüfus içerindeki oranı ise Türkiye
genelinde %15,41 iken TR33 illerinde %19,59’dur. Sözü edilen oranların Türkiye ortalamasından en
yüksek farklılık gösterdiği il Kütahya’dır. Genç nüfusun (15-24 yaş) toplam nüfus içerisindeki oranı
Türkiye genelinde %16,78 iken, TR33 Bölgesinde 15,58’dir. Genç nüfus oranının en düşük olduğu il ise
%14,84 ile Uşak’tır. Bu ilimizi %15,34 ile Manisa izlemektedir. Bu bilgilerden hareketle, TR33
Bölgesinin Türkiye ortalamasından daha yaşlı bir nüfusa sahip olduğu, göç almadığı sürece nüfusunun
azalmaya devam edeceği sonucuna varılabilir.
Yaş
grubu
Tablo 22: TR33 Bölgesinde İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
Toplam %
0-14
170.484
24,40
15-64
462.447
66,19
65+
65.695
9,40
Toplam 698.626
100
Toplam
110.955
393.097
60.212
564.264
%
19,66
69,67
10,67
100
Toplam
289.319
925.300
125.455
1.340.074
%
21,59
69,05
9,36
100
Toplam
71.244
233.082
35.405
339.731
%
20,97
68,61
10,42
100
Toplam
642.002
2.013.926
286.767
2.942.695
TÜRKİYE
%
21,82
68,44
9,75
100
Toplam
18.886.575
50.346.979
5.490.715
74.724.269
İktisaden faal nüfusun (15-64 yaş) toplam nüfus içerisindeki oranı işgücü arzı açısından çok önemlidir.
Afyonkarahisar dışındaki TR33 illerinde bu oran Türkiye ortalamasının üzerindedir. İktisaden faal
olmayan nüfus olarak adlandırılan 0-14 yaş ve 65 yaş üstü nüfus toplamının, iktisaden faal nüfusa
oranına “nüfus bağımlılık oranı” denilmektedir. Nüfus bağımlılık oranı, yani toplam nüfus ile işgücü
kesimi arasındaki ilişkiler ulusal üretim ve tüketim ilişkilerinin temeli olarak düşünülebilir. İşgücü
kesiminin hem üretici hem de tüketici olma niteliği varken, bağımlı nüfus sadece tüketici grup olarak
ortaya çıkar. İşgücü kesimi hem bağımlı nüfus hem de kendi tüketimi için üretimde bulunmak
durumundadır (Polat 1975).
Bağımlılık oranını iki bileşene ayırmak mümkündür. Birincisi çocuk bağımlılık oranı olup 15 yaş
altındaki çocuk sayısının 15–64 yaş grubuna oranıdır. Diğeri de yaşlılık bağımlılık oranıdır ve 65 yaş ve
üzerindekilerin 15–64 yaş grubuna oranıdır. Yüksek doğurganlık oranlarına bağlı olarak, gelişmekte
olan ülkelerde çocuk bağımlılık oranı, gelişmiş ülkelerdekine göre daha yüksektir. Gelişmiş ülkelerde
ise yaşlılık bağımlılık oranı daha yüksek olmaktadır (Özkaplan 1999). TR33 illerinin tümünde bağımlı
31
%
25,28
67,38
7,35
100
nüfus oranlarından 0-14 yaş grubuna ait olanı Türkiye ortalamasından düşük iken, 65+yaş grubu
oranları da Türkiye ortalamasının üzerindedir (Tablo-26). Bu veriler zaman içerisinde iktisaden faal
nüfusun azalacağına işaret etmektedir.
Tablo 23: TR33 Bölgesinde Nüfusun Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı
Bitirilen eğitim düzeyi
Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
İlkokul ve daha alt
İlköğretim ve dengi
Yüksek lisans ve doktora mezunu
Bilinmeyen
(15+ Yaş)
Toplam
3.163.396
3.493.589
TÜRKİYE
Erkek
551.776
1.163.645
Kadın
2.611.620
2.329.944
Toplam
107.250
153.068
15.333.800
10.922.320
2.856.407
11.883.336
5.495.749
401.773
121.923
1.946.146
55.618.439
6.706.059
6.188.909
1.740.795
6.859.021
3.196.262
238.359
75.473
1.017.899
27.738.198
8.627.741
4.733.411
1.115.612
5.024.315
2.299.487
163.414
46.450
928.247
27.880.241
862.195
456.786
107.113
412.927
173.250
8.851
2.740
12.654
2.296.834
39,54
24,77
21,37
9,88
0,94
3,50
30,36
28,59
24,73
11,52
1,13
3,67
48,67
20,98
18,02
8,25
0,75
3,33
48,87
24,55
17,98
7,54
0,50
0,55
TR33
Erkek
17.688
48.956
Kadın
89.562
104.112
373.254
488.941
254.953
201.833
70.655
36.458
248.751
164.176
106.337
66.913
5.631
3.220
1.801
939
7.002
5.652
1.135.028 1.161.806
(Oransal dağılım %)
38,76
58,75
28,69
20,51
21,92
14,13
9,37
5,76
0,65
0,36
0,62
0,49
Okulöncesi, ilköğretim ve ortaöğretime ilişkin verilere bakıldığında TR33 Bölgesinin Türkiye
ortalamasının üstünde olduğu açıkça görülmüştü. Ancak, 15+ yaş grubunun eğitim durumları
incelendiğinde, farklı bir tabloyla karşılaşılmaktadır.
Okuma-yazma bilmeyen ve okuma yazma bilen fakat bir okulu bitirmemişler ile ilkokulu bitirmiş
olanların (ilkokul ve daha alt) toplamının toplam nüfus içerisindeki oranı Türkiye genelinde %39,54
iken, TR33 Bölgesinde %48,87’dir. Bu oranın en yüksek olduğu il %50,87 ile Manisa’dır. Bu eğitim
düzeyinde erkekler ile kadınlar arasındaki oransal fark Türkiye genelinde %18,31 iken, Kütahya’da
%24,7 ve Afyonkarahisar’ da %23,27’dir.
Tablo-27’de dikkat çeken diğer önemli husus yüksek lisans ve doktoralılarda görülmektedir. Türkiye
genelinde nüfusun %0,95’i yüksek lisans ve doktoralı iken, bu oran TR33 Bölgesinde %0,50’ye
düşmektedir. Sözü edilen oran Manisa’da %0,44’tür.
Yüksekokul veya fakülte mezunlarının toplam nüfus içerisindeki oranı TR33 Bölgesinde %7,54 olup
Türkiye ortalamasının oldukça altındadır.
Eğitime ilişkin tüm veriler birlikte yorumlandığında, TR33 Bölgesinin 2000’li yılların başından itibaren
eğitimde önemli bir hamle gerçekleştirdikleri, ancak bunun sonuçlarının iktisaden faal nüfusa henüz
yeterince yansımadığı söylenebilir.
Nüfus Hareketliliği
TR33 Bölgesi her yıl 65 bin civarında göç almakta ve 80 bin civarında göç vermektedir. Göç
hareketlerinin önemli bir bölümü çevre illerle yaşanmaktadır.
32
TR33 Bölgesinin coğrafi olarak İzmir’e yakınlığının doğal bir sonucu olarak 2008 – 2011 yılları arasında
göç eden nüfusun %21,11’inin bu ile gittiği ortaya çıkmaktadır. Göçün yerleşim yerleri bakımından
dağılımı bir yönüyle göçün karakteri hakkında bilgi vermektedir. En fazla İstanbul, Bursa vb. nüfusun
yoğun olduğu ve sanayileşmiş illere göçün olması ülke genelinde olduğu gibi, TR33 Bölgesinde de
daha iyi iş ve sosyal hayat beklentisinin bir göstergesi olarak algılanabilir. Bölgenin verdiği göçlerin
yanı sıra aldığı göçlerin bölgelere göre dağılımı da önemlidir
Tablo 24: TR33 Bölgesinin Verdiği Göçlerin Bölgelere Göre Dağılımı
Bölgeler
TR31
TR41
TR10
TR32
TR61
2008
82.865
18.721
9.633
8.449
8.870
7.788
29.404
Türkiye
İzmir
Bursa, Eskişehir, Bilecik
İstanbul
Aydın, Denizli, Muğla
Antalya, Isparta, Burdur
Diğer Bölgeler
Yıllar
2009
2010
76.198 80.768
17.879 16.006
7.743
8.360
8.188
9.014
7.332
7.979
6.487
7.215
28.569 32.194
TOPLAM
2011
82.655
15.453
8.625
9.645
8.001
7.222
33.709
322.486
68,059
34.361
35.296
32.182
28.712
123.876
%
21,10
10,66
10,94
9,98
8,90
38,41
TR33 Bölgesinin aldığı göç 2008–2011 döneminde en yüksek %18,94’lük oran ile İzmir ilinden
olmuştur. Bu durum, verilen göçte olduğu gibi coğrafi yakınlığın getirdiği doğal sonuçlardan biridir.
Alınan göçlerin genel yapısına bakıldığında coğrafi yakınlıktan kaynaklanan hareketten olduğu ortaya
çıkmakla birlikte, özellikle güneydoğu illerinden gelen nüfus dikkati çekmektedir. Ülke genelinde doğu
ve güneydoğu illerinde ekonomik ve sosyal hayatın batı ve orta bölgelerdeki illerden daha düşük
düzeyde olması, bu bölgelerdeki göçün ülkenin pek çok tarafında görülmesine neden olmaktadır.
Özellikle güneydoğu illerinden göç edenlerin kırsal alanda tarım işçisi olarak çalıştığı bilinmektedir.
Tablo 25: TR33 Bölgesinin Aldığı Göçlerin Bölgelere Göre Dağılımı
Bölgeler
TR31
Türkiye
İzmir
TR32
Aydın, Denizli Muğla
TR10
TRB2
TRC3
İstanbul
Van, Muş, Bitlis, Hakkari
Mardin, Batman, Şırnak, Siirt
Diğer Bölgeler
2008
69.962
13.709
6.877
5.643
2.775
2.357
38.601
Yıllar
2009
2010
64.814 65.521
12.444 12.275
6.717
6.169
5.531
5.525
1.686
1.843
1.599
1.786
36.837 37.923
2011
68.509
12.476
6.103
5.745
2.742
1.733
39.710
TOPLAM
%
268.806
50.904
25.866
22.444
9.046
7.475
153.071
18,94
9,62
8,35
3,37
2,78
56,94
TR33 Bölgesindeki iç göçün yaklaşık %10’u Bölgenin kendi illeri arasında meydana gelmektedir.
Uşak’ın aldığı göçlerin yaklaşık %25’inin Bölge içi illerden olması dikkat çekmektedir. Bu oranın en
düşük olduğu il Afyonkarahisar’dır.
Tablo 26: TR33 Bölgesindeki İller Arasında Göç Hareketleri*
İller/Bölgeler /Oranlar
Toplam ülke içi göç
Afyonkarahisar
2010-2011 dönemi
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
17.219
17.547
33.312
8.653
76.731
0
498
569
366
1.433
33
Uşak
TR33 Toplam
%
1,87
Kütahya
474
0
1.262
932
2.668
3,48
Manisa
427
992
0
855
2.274
2,96
Uşak
396
683
768
0
1.847
2,41
1.297
2.173
2.599
2.153
8.222
10,72
İç göç oranı (%)
7,53
12,38
7,80
24,88
10,72
Toplam göçün il nüfusuna oranı (%)
2,46
3,11
2,49
2,55
2,61
TR33 içi göç toplamı
Kaynak: http://tuik.gov.tr/ * Tablodaki satırlar "göç veren il"i, sütunlar ise "göç alan il"i göstermektedir.
Tablo-31’de görüldüğü gibi, TR33 illerinin genç nüfusta verdiği göç, aldığı göçten daha yüksektir. İleri
yaşlarda alınan ve verilen göç arasındaki fark azalmaktadır.
Tablo 27: TR33 İllerinin Aldığı ve Verdiği Göçlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2010-2011 dönemi)
Geniş yaş grupları
İller/İlçeler
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Göç Yönü
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
Toplam
Aldığı göç
3.125
2.181
3.842
4.310
2.731
593
437
17.219
Verdiği göç
4.224
2.441
6.471
6.417
3.313
670
527
24.063
Aldığı göç
2.400
3.606
4.823
3.720
2.234
468
296
17.547
Verdiği göç
3.404
1.864
5.456
5.851
3.075
579
426
20.655
Aldığı göç
6.935
3.946
6.206
8.370
5.897
1.147
811
33.312
Verdiği göç
6.215
4.621
7.598
9.546
5.887
1.243
911
36.021
Aldığı göç
1.639
828
1.910
2.243
1.495
306
232
8.653
Verdiği göç
1.700
1.215
2.326
2.812
1.581
301
203
10.138
İşgücüne Dahil Olmayanlar
TR33 Bölgesinde 2004-2011 yılları arasında işgücüne dahil olmayan erkek sayısı 337 binden 286 bine
düşerken, kadın sayısı 849 binden 719 bine düşmüştür. Bu düşüşte özellikle kadın nüfusta işgücüne
katılma oranın yükselmesi önemli rolü oynamıştır.
Eğitim durumuna göre incelendiğinde söz konusu dönemde lise altı eğitimli kadınlardan işgücüne
katılmayanlarının sayısının 140 bin azaldığı görülmektedir. Bu durum lise terk veya ilköğretim mezunu
kadınların yoğun biçimde işgücüne dahil olduğu anlamına gelmektedir.
Tablo 28: TR33 Bölgesinde Geniş Yaş Grubu ve Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Dahil Olmayanlar (Bin kişi)
ERKEK
Eğitim düzeyi
Yıllar
2004
2011
Lise altı
Lise ve dengi meslek okulu
Yükseköğretim
TOPLAM
Lise altı
KADIN
Yaş grubu
1519
2024
2534
1
70
19
0
89
0
49
1
8
13
2
25
1
4
1
12
2
1
16
3
5
Yaş grubu
3554
3
49
7
4
62
3
35
34
55+
TOPLAM
1519
26
108
6
4
144
25
108
31
248
48
10
337
31
201
2
79
17
0
98
2
64
2024
2534
3554
55+
TOPLAM
1
57
20
2
79
4
31
9
124
18
3
153
6
95
34
215
18
4
270
23
167
124
120
3
2
248
134
98
169
595
75
10
849
169
455
Yükseköğretim
TOPLAM
9
0
59
15
4
23
3
0
10
5
4
47
6
7
146
38
16
286
11
0
77
19
7
60
23
7
131
20
3
213
3
2
238
76
19
719
Tablo-32’de dikkat çeken önemli hususlardan biri, söz konusu dönemde işgücüne dahil olmayan
yüksek öğrenimlilerin sayısında görülen artıştır. Bu artışın sadece emeklilikten kaynaklanmadığı
Tablo-33’de açıkça görülmektedir. Söz konusu dönemde 20-24 yaş grubundaki yüksek öğrenimli
gençlerden işgücüne katılmayanların sayısı 2000 civarında artmıştır. Bu gençlerin sayısının artmasında
yüksek lisans programına devamın yükselmesinin önemli rol oynadığı düşünülmektedir. Artışın 20-24
yaş grubunda olması da bu çıkarımı destekler mahiyettedir. Yüksek öğrenimli kadınlarda işgücüne
katılmama yaşının 20-34 yaş grubuna yayılması ve sayının 9 bin civarına yükselmesi ayrıntılı olarak
incelenmesi gereken bir konudur.
Tablo-33’de görüldüğü gibi ev işleriyle meşgul olduğu için işgücüne katılmayan kadınların sayısı 20042011 döneminde 64 bin azalarak 498 bine düşmüştür. Bu azalmanın yoğun olarak 35-54 yaş grubu
kadınlarda yaşandığı da dikkat çekmektedir. Aynı tabloda öğrenci olduğu için işgücüne katılamayan
erkeklerin sayısı azalırken, kadınların sayısı artmaktadır. Sözü edilen artış kadınların orta ve
yükseköğretimdeki okullaşma oranının yükselmesine işaret etmektedir.
Tablo 29: TR33 Bölgesinde İşgücüne Dahil Olmayan Nüfusun Yaş Grupları ve İşgücüne Dahil Olmama Nedenlerine Göre
Dağılımı (Bin)
ERKEK
KADIN
Yaş grubu
Yıllar
İşgücüne dahil
nedenleri
olmama
İş bulma ümidi yok
İş aramayıp çalışmaya hazır
olan/Diğer
Mevsimlik çalışan
1519
0
2024
1
2534
1
1
2
4
2
Yaş grubu
35-54
55+
TOPLAM
1
1
4
1
2024
1
2
5
1
11
2
6
3
1
16
Ev işleri ile meşgul
2004
Öğrenci(eğitim-öğretim)
67
11
Emekli
79
0
41
90
132
2534
3554
55+
TOPLAM
1
1
4
2
3
5
0
12
5
5
10
23
7
50
30
56
128
218
130
562
50
7
1
0
58
8
7
15
Özürlü yaşlı veya hasta
1
2
5
10
49
68
2
1
3
10
101
117
Ailevi ve kişisel nedenler
6
2
0
0
0
9
5
4
6
3
0
19
Diğer *
9
4
1
2
1
18
4
3
1
2
2
12
89
25
16
62
144
336
98
79
153
270
248
849
İş bulma ümidi yok
0
1
1
2
1
6
1
1
1
3
1
6
İş aramayıp çalışmaya hazır
olan/Diğer
1
1
4
4
3
13
0
1
4
4
0
9
0
0
0
0
1
1
1
2
5
2
10
21
40
114
187
136
498
54
16
1
51
13
2
1
29
108
138
6
12
18
Özürlü yaşlı veya hasta
1
2
4
10
33
50
1
1
3
7
85
97
Ailevi ve kişisel nedenler
1
2
0
1
0
5
1
3
5
3
1
13
TOPLAM
2011
1
1519
Öğrenci(eğitim-öğretim)
Emekli
71
35
66
Diğer *
TOPLAM
1
1
0
0
0
3
1
1
0
0
1
3
59
23
10
47
146
286
77
60
131
213
238
719
Tablo-33’de dikkat çeken diğer bir husus, mevsimlik çalıştığı için işgücüne dahil olmayanların sayısının
66 binden 11 bine düşmesidir. Mevsimlik çalışan erkek hemen hemen kalmamıştır. Bu durum
mevsimlik çalışanların sürekli işlere geçmesinden kaynaklanmış olabileceği gibi bölgede mevsimlik
işgücü ihtiyacının azalmasından da kaynaklanmış olabilir.
Tablo-34’de ev işleriyle meşgul oldukları için işgücüne dahil olmayan kadınların sayısında ciddi azalma
olduğu görülmektedir. Bu durum kadınların işgücüne katılma oranlarının yükselmesi açısından olumlu
bir gelişme olarak yorumlanmakla beraber, eğitim durumlarının düşüklüğü dikkate alındığında,
bunların işlerinde tutunmaları için ciddi eğitimlere ihtiyaç duyacaklarının da altının çizilmesi
gerekmektedir.
Tablo 30: TR33 Bölgesinde İşgücüne Dahil Olmayanların Eğitim Durumları ve İşgücüne Dahil Olmama Nedenlerine Göre
Dağılımı (Bin)
ERKEK
YILLAR
KADIN
Okuma
yazman
bilmeyen
Lise
altı
İş bulma ümidi
yok
İş aramayıp
çalışmaya hazır
olan/Diğer
0
İşgücüne dahil
olmama nedenleri
Yüksek
öğretim
TOPLAM
Okuma
yazman
bilmeyen
Lise
altı
3
Lise ve
dengi
meslek
okulu
0
0
4
0
0
9
2
1
11
0
15
1
16
58
20
1
79
2004
Öğrenci
Emekli
Özürlü yaşlı veya
hasta
Ailevi ve kişisel
nedenler
Diğer *
TOPLAM
İş bulma ümidi
yok
İş aramayıp
çalışmaya hazır
olan/Diğer
TOPLAM
0
4
1
9
2
1
12
9
40
1
0
50
83
432
44
3
562
44
13
0
58
5
8
106
11
7
132
2
5
3
22
44
1
0
68
72
44
1
0
4
4
0
9
1
12
5
0
19
0
9
8
1
18
1
6
4
1
12
31
248
48
10
336
169
595
75
10
849
0
4
1
0
6
0
4
1
0
6
1
10
1
0
13
1
5
2
1
9
1
0
0
1
2011
Yüksek
öğretim
3
Lise ve
dengi
meslek
okulu
1
15
117
1
8
1
0
10
93
349
47
9
498
46
22
3
71
45
18
3
66
Emekli
10
107
10
11
138
3
7
4
4
18
Özürlü yaşlı veya
hasta
Ailevi ve kişisel
nedenler
20
28
2
1
50
69
27
1
0
3
1
0
5
1
9
2
Öğrenci
Diğer *
TOPLAM
97
2
13
0
1
1
0
3
0
2
1
0
3
31
201
38
16
286
169
455
76
19
719
36
İşgücü ve İstihdam
2005-2011 döneminde Türkiye’de istihdam edilenlerin sayısında %20,15’lik bir artış sağlanırken TR33
Bölgesinde bu artış %13,89 olarak gerçekleşmiştir. Buna karşın aynı dönemde Türkiye genelindeki
işsiz sayısında %9,51 artış görülürken, TR33 Bölgesindeki işsiz sayısı %35,37 oranında azalmıştır. Bu
durum işsizlik oranına da yansımıştır. TR33 Bölgesindeki işsizlik oranı, Türkiye genelindeki oranının
yarısından daha azdır (Tablo-35).
2005 yılında Türkiye geneli ve TR33 Bölgesinde istihdam oranı hemen hemen aynıdır. 2011 yılına
gelindiğinde TR33 Bölgesindeki istihdam oranının Türkiye ortalamasının %5,2 üzerinde (%50,2)
gerçekleşmesi altı çizilmesi gereken önemli bir gelişmedir. Ancak, AB ülkelerinde istihdam oranının
%69 olduğunu da belirtmek gerekir.
Tablo 31: Kurumsal Olmayan Çalışma Çağındaki Nüfusun Durumu
TÜRKİYE
Kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus (Bin)
İşgücü (Bin)
İstihdam edilenler (Bin)
İşsiz sayısı (Bin)
İşgücüne katılma oranı (%)
İşsizlik oranı (%)
Tarım dışı işsizlik oranı (%)
İstihdam oranı (%)
İşgücüne dahil olmayan nüfus (Bin)
2005
48.358
22.454
20.066
2.388
46,4
10,6
13,5
41,5
24.904
TR33
2008
50.772
23.805
21.194
2.611
46,9
11,0
13,6
41,5
26.967
2011
53.593
26.725
24.110
2.615
49,9
9,8
12,4
45,0
26.867
2005
2.260
1.018
936
82
45,1
8,1
12,6
41,4
1.241
2008
2.164
952
873
79
44,0
8,3
12,1
40,3
1.211
2011
2.123
1.119
1.066
53
52,7
4,7
8,0
50,2
1.004
Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul
TR33 Bölgesindeki 1 milyon 119 bin kişilik işgücünün %32,17’si kadındır. Bu oranın Türkiye genelinde
%29,41 olduğu dikkate alındığında kadınların işgücüne katılımı konusunda bölgede önemli mesafeler
alındığı görülmektedir.
Tablo-36’da dikkat çeken gelişme 2005-2011 döneminde işgücü içerisindeki yükseköğrenimlilerin
sayısının %50’nin üzerinde bir artış göstererek 136 bine ulaşmasıdır. Buna karşın okuma-yazma
bilmeyen ve lise altı eğitimlilerdeki sayısal artışlar ise düşündürücüdür. Bu artışların kadınlarda daha
yüksek olduğuna da dikkat çekmek gerekmektedir.
Tablo 32: TR33 Bölgesindeki İşgücünün Geniş Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
2005
Yıllar
Yaş grubu
15-19
Eğitim düzeyi
20-24
25-34
35-54
TOPLAM
55+
T
E
K
T
E
K
T
E
K
T
E
K
T
E
K
T
E
K
Okuma yazma
bilmeyen
Lise altı
0
0
0
1
0
1
2
1
1
19
4
15
17
6
10
38
12
27
55
36
19
66
46
20
175
136
40
340
258
82
79
62
17
715
538
177
Lise ve dengi meslek
okulu
Yükseköğretim
18
12
5
37
29
8
69
60
9
51
46
5
2
2
0
176
150
27
0
0
0
13
6
7
34
21
13
40
33
7
2
2
0
89
62
27
TOPLAM
73
49
24
117
82
35
279
216
63
450
341
108
100
73
27
1.018
761
257
37
2008
2011
Okuma yazma
bilmeyen
Lise altı
1
0
0
1
0
1
2
1
1
11
4
7
11
4
7
26
10
16
46
36
11
59
42
16
175
138
37
305
236
68
69
54
15
653
507
147
okulu
Yükseköğretim
18
13
5
35
26
8
70
59
10
52
47
5
2
1
0
175
147
29
0
0
0
11
7
3
45
29
17
38
31
7
4
3
0
98
71
27
TOPLAM
65
49
16
105
76
28
292
227
64
406
318
88
85
63
22
952
734
218
Okuma yazma
bilmeyen
Lise altı
0
0
0
0
0
0
2
1
2
22
4
18
31
9
22
56
14
43
48
32
16
52
34
18
176
122
54
370
246
123
106
80
26
751
514
237
okulu
Yükseköğretim
8
5
3
32
21
11
72
59
13
59
51
8
3
3
0
175
139
36
0
0
0
17
8
8
58
34
24
56
44
12
5
5
0
136
92
45
TOPLAM
57
37
20
101
64
37
308
215
93
507
345
163
145
97
48
1.119
758
360
4.3.
İşgücü Talebi
TR33 Bölgesinde 2011 yılı itibariyle 447 bin kişi tarımda, 233 bin kişi sanayide ve 356 bin kişi de
hizmet sektöründe çalışmaktadır. 2008 yılında tarımda çalışanların sayısında ciddi bir azalma olmuş,
ancak daha sonra bu sektörde çalışan sayısı yeniden artmıştır. Oransal olarak incelendiğinde, TR33
Bölgesindeki istihdamın sektörel dağılımının Türkiye ortalamasıyla ciddi farklılıkları olduğu açıkça
görülmektedir.
Tablo 33: İstihdamın Sektörel Dağılımı (Bin)
Yıllar
2005
2008
2011
Tarım
5.154
5.016
6.143
TÜRKİYE
Sanayi Hizmet
5.211
9.701
5.591 10.587
6.380 11.587
Tarım
25,69
23,67
25,48
TÜRKİYE
Sanayi Hizmet
25,97
48,35
26,38
49,95
26,46
48,06
Yıllar
2005
2008
2011
TOPLAM
20.066
21.194
24.110
TOPLAM
100,00
100,00
100,00
Tarım
390
309
447
TR33 BÖLGESİ
Sanayi Hizmet
209
337
231
333
233
356
Tarım
41,67
35,40
41,93
TR33 BÖLGESİ
Sanayi Hizmet
22,33
36,00
26,46
38,14
21,86
33,40
TOPLAM
936
873
1.066
(%)
TOPLAM
100,00
100,00
100,00
TR33 Bölgesinde tarımın istihdam içerisindeki payı %41,93’tür. Bu oranın Türkiye ortalaması ise
%25,48’dir. Hizmet sektöründe ise tam tersi bir durum vardır. Hizmet sektörünün istihdamdaki payı
Türkiye genelinde %50’ye yaklaşırken, TR33 Bölgesinde sadece %33,40’tır. Bu oranın 2005-2011
döneminde düşüş göstermesi de dikkat çekmektedir. 2008 yılında tarımdan sanayi ve hizmetler
sektörüne bir kayma varken, sonraki yıllarda ters yönde geçişler olmuş ve 2005 yılına yakın bir
dağılıma dönülmüştür.
Tablo 34: İllere ve Bölgelere Göre İşyeri Sayıları
Yıllar
2005
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Kamu
31.198
1.973
487
506
Özel
913.786
32.908
7.138
6.360
İşyeri sayısı
Daimi
Mevsimlik
814.093
130.891
27.660
7.221
5.555
2.070
5.343
1.523
38
TOPLAM
944.984
34.881
7.625
6.866
2008
2011
Manisa
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
742
238
30.369
1.973
493
546
690
244
37.113
2.374
599
539
951
285
14.298
5.112
1.139.879
38.264
7.924
7.001
17.819
5.520
1.390.477
46.377
9.430
8.402
21.795
6.750
12.282
4.480
1.015.000
32.531
6.383
5.969
15.413
4.766
1.252.652
39.949
7.933
7.135
19.001
5.880
2.758
870
155.248
7.706
2.034
1.578
3.096
998
174.938
8.802
2.096
1.806
3.745
1.155
15.040
5.350
1.170.248
40.237
8.417
7.547
18.509
5.764
1.427.590
48.751
10.029
8.941
22.746
7.035
TR33 Bölgesinde 367.724 kişi zorunlu sigortalı olarak toplam 48.751 işyerinde istihdam edilmektedir.
2005-2011 döneminde Türkiye genelindeki işyeri sayısı %51,07 artarken, bu artış TR33 Bölgesinde
%39,76 olarak gerçekleşmiştir. Bu konuda Türkiye ortalamasının üzerine çıkan tek il %51,24 ile
Manisa’dır. Sözü edilen artış Kütahya’da %30,22’de kalmıştır. (TABLO 38)
Türkiye genelinde iktisaden faal nüfustaki her 35 kişiye bir işyeri düşerken, bu sayı TR33 Bölgesinde
41’dir. Uşak’ta 33, Afyonkarahisar’da 46 kişiye bir işyeri düşmektedir.
Tablo 35: İşyeri Sayılarının Oransal Dağılımı
İşyeri sayısının dağılımı (%)
Yıllar
2005
2011
Kamu
Özel
Daimi
Mevsimlik
TÜRKİYE
3,30
96,70
86,15
13,85
TR33
5,66
94,34
79,30
20,70
Afyonkarahisar
6,39
93,61
72,85
27,15
Kütahya
7,37
92,63
77,82
22,18
Manisa
4,93
95,07
81,66
18,34
Uşak
4,45
95,55
83,74
16,26
TÜRKİYE
2,60
97,40
87,75
12,25
TR33
4,87
95,13
81,94
18,06
Afyonkarahisar
5,97
94,03
79,10
20,90
Kütahya
6,03
93,97
79,80
20,20
Manisa
4,18
95,82
83,54
16,46
Uşak
4,05
95,95
83,58
16,42
Kaynak: http://sgk.gov.tr/
39
TR33 Bölgesinde kamu işyerlerinin toplam işyerleri içerisindeki oranı Türkiye ortalamasından
yüksektir. Bu oranın en yüksek olduğu il Kütahya, en düşük olduğu il ise Uşak’tır. TR33 Bölgesinin tüm
illerinde mevsimlik işyeri sayısının oranı da Türkiye ortalamasının üzerindedir.
Tablo 36: Sanayi Siciline Kayıtlı Sanayi İşletmeleri
İller
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
İşletme sayısı
Çalışan sayısı
Bilgiye ulaşılamadı
467
1230
956
17.658
22.307
70.963
18.616
AR-GE birimi
bulunan işletme
sayısı
31
30
89
10
Kalite-kontrol
birimi bulunan
firma sayısı
Bilgiye ulaşılamadı
98
273
48
Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara
Manisa’da sanayi siciline kayıtlı işletmelerde çalışanların sayısı, TR33 Bölgesinin diğer üç ilinin
toplamından daha fazladır. Bu durum AR-GE ve kalite kontrol birimi bulunan işletme sayısı açısından
da geçerlidir. Tablo-41’de Uşak’ın durumuna dikkat çekmek gerekmektedir. Gerek işletme gerek
çalışan sayısına oranlandığında, Uşak’taki AR-GE veya kalite kontrol birimi bulunan işletme sayısı diğer
illere göre çok düşük kalmaktadır. Bu veriler başka verilerle de desteklenmektedir. Çalışanlar
içerisinde mühendislerin oranı, Manisa’da %4, Kütahya’da %4, Afyonkarahisar’da %3, Uşak’ta ise
%1’dir.
Tablo 37: TR33 Bölgesi İllerinde İmalat Sanayi Firmalarının Sektörlere Göre Oransal Dağılımı (%)
SEKTÖRLER
Diğer madencilik ve taş ocakçılığı imalatı,
Gıda ürünleri imalatı,
Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı
Fabrikasyon metal ürünleri imalat (makine ve teçhizatı hariç)
Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç)
Kimyasalların ve Kimyasal ürünler imalatı
Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması
Tekstil Ürünleri İmalatı,
Ana metal sanayi
Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı
Mobilya imalatı
Kok kömürü rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
Derinin ve ilgili ürünlerin imalatı,
Diğer,(Elektrikli techizat imalatı, Kömür ve linyit çıkartılması, Kağıt ve
kağıt ürünlerinin imalatı
Diğer Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı,
Metal cevheri madenciliği
Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı
İçecek imalatı
Diğer
Afyon
Kütahya
Manisa
Uşak
43
23
15
3
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
2
8
31
4
39
3
10
2
5
2
10
6
3
5
1
3
9
6
3
3
2
4
2
5
1
1
40
2
2
4
16
1
1
2
1
2
2
66
4
2
1
1
5
1
9
1
1
İmalat sanayi firmalarının sektörlere göre dağılımı incelendiğinde, Afyonkarahisar’da diğer maden ve
taş ocakçılığı imalatının Kütahya ve Manisa’da gıda ürünleri imalatının, Uşak’ta ise tekstil ürünleri
imalatının birinci sırada olduğu görülmektedir. Manisa ve Uşak’ta ikinci sırada olan sektörlerin oranı,
birinci sıradakinin ¼’ünden daha azdır. Afyonkarahisar ve Kütahya’da ise ikinci sıradaki sektörün
oranı, birinci sıradakinin yarısı civarındadır. Bu veriler özellikle Uşak ve Manisa’da sektör
çeşitlenmesinin gereğine işaret etmektedir.
Türkiye’de hizmet akdine bağlı olarak çalışanların sayısı 2005 yılında 6.918.605 iken bu sayı 2008’de
8.802. 989; 2011 yılında ise 10.957.242’dir. Bu sayılar TR33 Bölgesinde ise yıllara göre sırasıyla;
243.056; 296.174 ve 367.724’tür. Burada dikkat çeken husus, Türkiye genelinde hizmet akdine bağlı
olarak çalışanların sayısında 2005-2011 döneminde düzenli bir artış görülürken, TR33 Bölgesindeki
artışın 2008-2011 yılları arasında hızlanmasıdır. Bu bilgiler TR33 Bölgesinde kriz sonrası önemli bir
ekonomik canlanmanın yaşandığına işaret etmektedir.
2005-2011 döneminde Türkiye genelinde hizmet akdine bağlı olarak çalışanların sayısında kamu
personeli sayısında artış olurken TR33 Bölgesinde azalma meydana gelmiştir. Azalmanın en fazla
yaşandığı iller Kütahya ve Manisa’dır.
Tablo 38: TR33 Bölgesinde Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı
Yıllar
Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar
Kamu
2005
2008
2011
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Daimi
Mevsimlik
Erkek
Kadın
680.500
6.238.105
Özel
5.774.759
1.143.846
5.486.494
1.432.111
TOPLAM
6.918.605
32.552
210.504
192.526
50.534
204.981
38.075
243.056
7.489
36.592
32.699
11.382
39.154
4.927
44.081
10.217
37.476
34.263
13.430
43.748
3.945
47.693
12.151
107.701
98.618
21.234
96.368
23.484
119.852
2.695
28.735
26.946
4.488
25.711
5.719
31.430
731.704
8.071.285
7.156.453
1.646.536
6.774.527
2.028.462
8.802.989
33.612
262.562
232.765
63.409
239.281
56.893
296.174
8.727
49.016
43.723
14.020
48.432
9.311
57.743
9.850
48.807
42.857
15.800
50.439
8.218
58.657
11.930
127.481
111.961
27.450
109.308
30.103
139.411
3.105
37.258
34.224
6.139
31.102
9.261
40.363
791.978
10.165.264
8.860.003
2.097.239
8.271.671
2.685.571
10.957.242
30.882
336.842
286.066
81.658
290.400
77.324
367.724
7.453
61.087
53.427
15.113
56.484
12.056
68.540
9.224
62.685
53.512
18.397
59.743
12.166
71.909
11.324
168.319
138.502
41.141
138.542
41.101
179.643
2.881
44.751
40.625
7.007
35.631
12.001
47.632
Tablo 39: TR33 Bölgesinde Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Oransal Dağılımı
Yıllar
2005
Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar (%)
TÜRKİYE
TR33
Kamu
Özel
Daimi
Mevsimlik
Erkek
Kadın
9,84
13,39
90,16
86,61
83,47
79,21
16,53
20,79
79,30
84,33
20,70
15,67
41
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
2011
16,99
21,42
10,14
8,57
7,23
8,40
10,87
12,83
6,30
6,05
83,01
78,58
89,86
91,43
92,77
91,60
89,13
87,17
93,70
93,95
74,18
71,84
82,28
85,72
80,86
77,79
77,95
74,42
77,10
85,29
25,82
28,16
17,72
14,28
19,14
22,21
22,05
25,58
22,90
14,71
88,82
91,73
80,41
81,80
75,49
78,97
82,41
83,08
77,12
74,80
11,18
8,27
19,59
18,20
24,51
21,03
17,59
16,92
22,88
25,20
Türkiye’de hizmet akdine bağlı olarak çalışan kamu personelinin toplam çalışanlar içerisindeki oranı
2005-2011 döneminde %9,84’ten %7,23’e düşmüştür. TR33 Bölgesinde hizmet akdine bağlı olarak
çalışan kadınların toplam içerisindeki oranı Türkiye ortalamasının altındadır. Ancak, 2005-2011
döneminde sağlanan gelişmelerle bu farkın azalmakta olduğu görülmektedir. Kütahya’da hizmet
akdine bağlı olarak çalışanlar içerisinde kadınların oranı 2005 yılında %8,27 iken, 2011 yılında
%16,92’ye yükselmiştir. Bu konuda TR33 Bölgesinde sağlanan gelişmenin, Türkiye ortalamasının
üzerinde olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir. TR33 Bölgesinde hizmet akdine bağlı olarak
çalışanlar içerisinde kadınların oranının Türkiye ortalamasının üzerine çıktığı tek il Uşak’tır.
Yıllar
İLLER
TR33
Tablo 40: TR33 Bölgesindeki İşyerlerinin Çalışan Sayısına Göre İşyeri Büyüklükleri
Çalışan Sayısına Göre İşyeri Büyüklükleri (kişi)
10-19
20-29
30-49
50-99
100-499
TOPLAM
1-3 kişi
4-6 kişi
7-9 kişi
2010
31.490
6.303
2.408
3.534
1.023
819
470
378
500-999
23
1000+ kişi
11
46.459
48.751
2011
32.657
6.721
2.527
3.941
1.099
887
489
391
27
12
Afyonkarahisar
2010
6.384
1.274
491
943
259
207
95
75
2
0
9.730
2011
6.496
1.368
496
1.045
239
214
105
65
1
0
10.029
Kütahya
2010
5.669
1.082
374
832
201
160
113
77
6
1
8.515
2011
5.997
1.127
342
856
246
175
110
79
6
3
8.941
2010
14.736
3.027
1.260
1.133
393
343
196
177
14
10
21.289
2011
15.400
3.384
1.379
1.350
443
359
205
200
17
9
22.746
2010
4.701
920
283
626
170
109
66
49
1
0
6.925
2011
4.764
842
310
690
171
139
69
47
3
0
7.035
Manisa
Uşak
2011 yılında TR33 Bölgesinde faaliyet gösteren 48.751 işletmenin %85,96’sı 1-9 çalışanı olan mikro
işletmelerdir. Bu oran Manisa’da %88,64’e yükselirken, Afyonkarahisar’da %83,36’ya düşmektedir.
Bölgede 1.000’in üzerinde çalışanı olan 12 işletme mevcut olup bunların 9’u Manisa’da 3’ü
Kütahya’dadır.
Tablo 41: Sanayi İşletmelerinin İşletme Büyüklüklerine Göre Oransal Dağılımı
İller
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Mikro ölçekli
48
33
45
61
İşletme Ölçeği (%)
Küçük ölçekli
Orta ölçekli
43
8
52
10
37
13
32
7
42
Büyük ölçekli
1
5
5
1
Kütahya ve Manisa’da sanayi işletmeleri içerisinde büyük ölçeklilerin oranının %5 olması dikkat
çekmektedir. Bu oran Türkiye ortalamasının üzerindedir. TR33 Bölgesinde Uşak mikro (1-9 çalışanı
olan) ölçekli işletmeler oranının en yüksek, küçük ölçekli (10-49 çalışanı olan) işletmeler oranının ise
en düşük olduğu ildir.
Tablo 42: Sanayi İşletmelerinde Çalışanların Sektörel Dağılımı (%)
SEKTÖRLER
Gıda ürünleri imalatı
Diğer madencilik imalatı
Giyim eşyası imalatı
Kömür ve linyit çıkartılması
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı
Tekstil imalatı
Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı
Afyon
karahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
27
25
19
12
19
14
13
19
13
31
57
10
TR33 Bölgesindeki sanayi işletmelerinde istihdamın en yaygın olduğu sektör gıda ürünleri imalatıdır.
Uşak’ta tekstil işletmeleri sanayide çalışanların yarısından fazlasını istihdam etmektedir.
TR33 Bölgesinde bulunan ve bazıları faal olmayan toplam 22 organize sanayi bölgesinde 971 firma
üretim yapmakta ve bu işletmelerde 51.042 kişi istihdam edilmektedir. Halen 157 firma da inşaatını
sürdürmektedir. 2008-2011 döneminde OSB’lerdeki elektrik tüketimi %26,98; su tüketimi %32,72 ve
doğalgaz tüketimi %18,16 oranında artmıştır. Bu veriler OSB’lerdeki gelişmeyi göstermesi bakımından
önemli görülmektedir.
Tablo 43: TR33 Bölgesindeki Küçük Sanayi Siteleri (Özet bilgi)
İli
KSS sayısı
İşyeri sayısı
Dolu işyeri sayısı
Boş işyeri sayısı
Doluluk oranı (%)
10
2.700
2.136
564
79
Kütahya
8
817
771
46
94
Manisa
12
2.696
2.527
169
94
3
563
549
14
97
33
6.776
5.983
793
87
Afyonkarahisar
Uşak
TOPLAM
TR33 Bölgesindeki 33 küçük sanayi sitesinde(KSS) toplam işyeri sayısı 6.776 olup bunların 5.983’ü
doludur. Üç ilde doluluk oranı %90’ın üzerindedir. Afyonkarahisar’da ise Merkez (2. Bölüm) ve Çay
KSS’lerdeki boş işyerleri doluluk oranını önemli ölçüde düşürmektedir.
TR33 Bölgesinde işçilik ücretlerinin Türkiye ortalamasının biraz altında olduğu söylenebilir. Mevsimlik
işlerde Manisa, daimi işlerde ise Kütahya’nın Türkiye ortalamasının biraz üzerine çıktığı
görülmektedir. Ancak, Tablo 48’de en fazla dikkat çeken husus Kütahya’daki kamu işletmelerinde
çalışanların aldığı ücretin Türkiye ortalamasının bir hayli üzerinde olmasıdır. Kütahya ve Manisa’da
erkek ve kadın işçilere ödenen ortalama ücret arasındaki farkın çok yüksek olduğu da dikkat
çekmektedir. TR33 Bölgesinde en ucuz işçiliğin Uşak’ta olduğu görülmektedir.
43
Tablo 44: İşçi Statüsünde* Çalışanların Ortalama Kazançları
İller
Ortalama Günlük Kazanç (TL)
Daimi
Mevsimlik
Kamu
Özel
Erkek
Kadın
Toplam
TÜRKİYE
49,54
39,12
85,68
44,94
48,18
46,32
47,73
Afyonkarahisar
40,92
37,31
80,42
35,88
40,63
37,85
40,17
Kütahya
49,59
38,89
111,14
37,91
48,82
37,86
47,04
Manisa
47,39
39,40
96,29
42,58
47,51
39,68
45,76
Uşak
39,14
33,72
76,63
36,30
39,65
34,67
38,41
* Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar
2008-2011 döneminde bağımsız çalışanların sayısı 1.500 civarında azalırken, bunların emeklilerinin
(pasif) sayısı 11.000 civarında artmıştır. Böylece 2010 yılından itibaren pasif sigortalı sayısı aktif
sigortalı sayısını geçmiştir (Tablo-49)
Tablo 45: TR33 Bölgesinde Bağımsız Çalışan* Aktif ve Pasif Sigortalılar
Yıl
Zorunlu
sigortalılar
İsteğe
bağlı
Muhtarlar
Toplam aktif
sigortalı sayısı
2008
72.209
8.092
710
81.011
Toplam pasif
sigortalı
sayısı
77.457
2009
71.179
12.906
680
84.765
81.143
2010
69.302
11.761
595
81.658
84.264
2011
70.713
8.074
496
79.283
88.350
* Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar (5510 Sayılı
Kanun’ nu 4/b maddesi)
2008-2011 döneminde TR33 Bölgesinde görev yapan memurların sayısı 8.000 civarında azalmıştır.
Azalmanın en yüksek olduğu il Kütahya, artış sağlanan tek il ise Manisa’dır.
Tablo 46: Kamu Personeli* Aktif ve Pasif Sigortalı Sayıları
Yıl
TR33
Aktif
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Pasif
Aktif
Pasif
Aktif
Pasif
Aktif
Pasif
Aktif
Pasif
2008
101.788
65.461
25.900
16.849
28.133
12.031
32.496
28.375
15.259
8.206
2009
82.876
66.905
21.706
17.262
18.270
12.308
32.831
28.961
10.069
8.374
2010
84.403
67.999
22.124
17.562
18.387
12.484
33.566
29.446
10.326
8.507
2011
93.575
68.842
24.776
17.776
20.028
12.668
37.301
29.790
11.470
8.608
Kaynak: http://sgk.gov.tr/;
*5510 Sayılı Kanun’ un 4/c maddesi kapsamında
Yapılacak yatırımlar işgücü talebinin temel belirleyicisidir. Bu bağlamda Bilim Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı’nın hazırladığı il raporlarında TR33 Bölgesi için önerdiği yatırım konuları önem taşımaktadır.
İl raporlarında bu konuda ayrıntılı bilgiler verilecektir.
44
4.4. İşsizlik
Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda 2013’te işgücüne katılma oranının %50,7’ye ulaşması ve işsizliğin
%7,7’ye düşmesi hedeflenmektedir. TR33 Bölgesinde 2011 yılı itibarıyla her iki hedefe de ulaşılmıştır.
2005-2011 döneminde TR33 Bölgesinde işsizlerin sayısı toplamda 82 binden 54 bine düşmüştür.
Ancak, erkek işsiz sayısının 66 binden 36 bine düşerken, kadın işsiz sayısının 16 binden 18 bine
yükseldiğine de dikkat çekmek gerekmektedir. Cinsiyet ve yaş grubuna göre değerlendirildiğinde, 2034 yaş grubundaki işsiz erkek sayısının 38 binden 22 bine düştüğü, buna karşın aynı yaş grubundaki
kadın işsiz sayısının 10 binden 13 bine yükseldiği görülmektedir (Tablo-51).
TR33 Bölgesinde işgücüne katılmayan yaklaşık bir milyon kişinin %70’inden fazlası kadındır. Kadınların
işgücüne katılmama nedenleri içerisinde “ev işleriyle meşgul” seçeneğinin ağırlığı ise %70’tir (2011).
Son 8 yıl içerisinde (2004-2011) ev işleriyle meşgul olduğu için işgücüne katılmayan kadınların
sayısında %12’lik bir azalma olmuştur. Bu oranın şehir nüfusunda daha yüksek olduğu tahmin
edilmektedir. Bu bilgiler ev işleriyle meşgul olduğu için işgücüne katılmayan kadınların işgücüne
katılma eğilimlerinin yükseldiğine işaret etmektedir.
Tablo 47: TR33 Bölgesindeki İşsizlerin Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (Bin Kişi)
Yıllar
Eğitim düzeyi
Lise altı
2005
Lise ve dengi meslek okulu.
Yükseköğretim
TOPLAM
Lise altı
2008
2011
Yükseköğretim
TOPLAM
Lise altı
okulu
Yükseköğretim
TOPLAM
1519
0
6
4
10
6
2
8
2
1
3
ERKEK
Yaş grubu
20- 25- 35- 55+
24 34 54
0
0
9 11 16
1
7
6
1
2
2
1
18 20 18
1
0
1
1
6 12 17
2
4
4
1
0
2
2
1
0
12 18 21
2
0
0
4
7
6
1
4
3
1
2
9
2
13
1
9
1
TOPLAM
0
43
18
5
66
2
43
12
5
62
0
21
9
6
36
1519
1
2
0
3
1
1
0
2
1
1
2
KADIN
Yaş grubu
20- 25- 35- 55+
24 34 54
0
0
1
2
2
0
2
1
0
2
2
0
5
5
3
0
0
0
1
3
3
0
2
2
1
1
2
0
4
6
5
0
0
0
0
1
3
2
2
3
0
2
5
2
8
3
TOPLAM
0
2005-2011 döneminde kadınların işgücüne katılım oranındaki yükselme dikkate alındığında, kadın
işsiz sayısının bir miktar artması olağan karşılanmalıdır.
2011 yılında TR33 Bölgesindeki toplam 54 bin işsizin 29 bini (%54) lise altı eğitimlidir. Bu veriden
hareketle “işsizliğin sebebi mesleksizliktir.” gibi sonuçlar çıkartılmamalıdır. Bölgede işgücünün %72’si
lise altı eğitimlidir. Bu durumda lise ve üstü eğitimliler arasındaki işsizliğin daha yüksek olduğu
45
0
6
5
4
16
1
8
6
3
17
1
7
6
5
18
sonucuna varılabilir. Lise ve daha üst eğitimliler arasındaki işsizliğin seçicilikten kaynaklandığı
düşünülmektedir. Seçicilikteki temel belirleyiciler ise iş ortamı ile ücrettir.
Tablo 48: TR33 Bölgesindeki İşsizlerin İş Arama Sürelerine Göre Dağılımı (Bin kişi)
ERKEK
Yaş grubu
Yıllar
İşsizlik süresi
Bir yıldan az
Bir yıl ve daha fazla
İş bulmuş başlamak için bekliyor
2005
TOPLAM
Bir yıldan az
2008
TOPLAM
Bir yıldan az
1519
2024
2534
3554
55+
6
4
0
10
6
2
0
8
3
0
11
7
0
18
9
3
0
12
8
1
0
9
10
9
1
20
13
5
0
18
9
4
10
8
0
18
15
6
0
21
7
2
0
9
0
1
2011
KADIN
Yaş grubu
TOPLAM
3
13
TOPLAM
1519
2024
2534
3554
2
1
0
3
2
0
0
2
2
0
3
2
0
5
2
1
0
4
3
2
2
3
2
1
5
3
3
0
6
5
3
3
3
1
0
5
2
1
0
0
0
2
5
8
3
0
38
27
1
66
45
16
1
62
28
7
0
36
1
1
1
2
1
0
1
55+
TOPLAM
8
7
0
16
10
6
1
17
12
6
0
18
0
0
0
0
İş arama süresine göre değerlendirildiğinde, 2005-2011 döneminde bir yıldan fazla iş bekleyenlerin
sayısında ciddi azalma olduğu görülmektedir (Tablo-52). Bu durum bölgede iş bulamama endişesinin
kalmadığı şeklinde yorumlanabilir.
2005 yılında 22 bin olan daha önce çalışmamış olan işsizlerin sayısı 2011’de 9 bine düşmüştür (Tablo53). Bu veriler TR33 Bölgesinde iş deneyimi olmayan gençlerin işgücü piyasasına girişlerinin
kolaylaşmakta olduğuna işaret etmektedir. Ancak, daha önce sanayi ve hizmet sektöründe çalışmış
kadınlar arasındaki işsizliğin arttığına da dikkat çekmek gerekmektedir.
Tablo 49: TR33 Bölgesindeki İşsizlerin Daha Önce Çalıştıkları Sektörlere Göre Dağılımı (Bin kişi)
ERKEK
KADIN
Yaş grubu
Yıllar
Eğitim düzeyi
Daha önce çalışmamış olanlar
Tarım
Sanayi
2005
Hizmet
TOPLAM
Tarım
Sanayi
2008
Hizmet
TOPLAM
Tarım
Sanayi
2011
Hizmet
Yaş grubu
1519
2024
2534
3554
5
1
2
2
10
4
1
2
2
8
1
1
1
1
7
1
4
6
18
4
0
4
4
12
3
1
2
3
3
2
7
8
20
2
2
9
5
18
1
1
6
6
0
2
9
6
18
0
2
12
7
21
0
1
5
3
46
55+
0
0
1
1
0
1
1
2
0
1
0
TOPLAM
15
6
22
23
66
11
5
28
18
62
5
3
13
13
1519
2024
2534
3554
55+
2
0
0
1
3
1
0
0
1
2
1
0
1
1
3
2
0
1
2
5
2
0
1
3
6
1
1
1
0
1
3
1
1
2
2
5
0
1
1
1
0
1
1
5
2
0
1
1
4
1
0
1
2
1
5
0
0
0
0
0
0
TOPLAM
7
1
2
5
16
6
1
4
6
17
4
1
4
8
TOPLAM
3
9
13
9
1
36
2
5
8
3
0
18
Gelişen/Daralan Meslekler
Gelişen ve daralan meslekler hakkında bilgi verebilmek için SGK kayıtları incelenmiştir.
TR33 Bölgesinde, 2008 yılında 40.237 işyerinde 296.174 kişi istihdam edilirken, 2010 yılında işyeri
sayısı 46.459’a, çalışan sayısı da 341.371’e yükselmiştir.
2008 ve 2010 yılı SGK verilerine göre TR33 Bölgesinde istihdam fırsatının genişlediği faaliyetlerin
başında yiyecek ve içecek hizmetleri gelmektedir. TR33 Bölgesinde bu faaliyette bulunan işyerlerinin
sayısı 2008-2010 arasında 402’den 2.072’ye yükselirken istihdam edilenlerin sayısı da 2.838’den
9.784’e ulaşmıştır. Bu artışta, sektörün kayıt altına alınma çabalarının etkisine de dikkat çekmek
gerekmektedir.
Sözü edilen dönemde bina inşaatı firmalarının sayısı 1.573 artarak 6.990’’a ulaşmıştır. Bu firmalarda
istihdam edilenlerin sayısı da 6.378 artarak 30.447’ye ulaşmıştır.
Tablo 50: TR33 Bölgesinde Gelişen 12 Faaliyet Grubu
2008
No
56
41
82
86
43
47
49
55
26
52
27
10
FAALİYET GRUPLARI (*)
YİYECEK VE İÇECEK HİZMETİ FAAL.
BİNA İNŞAATI
BÜRO YÖNETİMİ,BÜRO DESTEĞİ FAAL.
İNSAN SAĞLIĞI HİZMETLERİ
ÖZEL İNŞAAT FAALİYETLERİ
PERAKENDE TİC.(MOT.TAŞIT.ONAR.HAR)
KARA TAŞIMA.VE BORU HATTI TAŞIMA.
KONAKLAMA
BİLGİSAYAR, ELEKRONİK VE OPTİK ÜR.
TAŞIMA.İÇİN DEPOLAMA VE DESTEK.FA.
ELEKTRİKLİ TECHİZAT İMALATI
GIDA ÜRÜNLERİ İMALATI
TOPLAM
2010
Dönemsel fark
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
402
5.117
54
118
884
6.649
3.409
122
113
291
129
1.977
19.265
2.838
24.069
104
1.753
6.444
22.318
13.292
1.058
3.289
2.609
7.517
19.637
104.928
2.072
6.690
1.074
491
1.328
7.736
4.661
545
82
447
87
2.066
27.279
9.784
30.447
5.596
5.863
10.304
25.783
16.729
3.585
5.692
4.681
9.528
21.572
149.564
1.670
1.573
1.020
373
444
1.087
1.252
423
-31
156
-42
89
8.014
6.946
6.378
5.492
4.110
3.860
3.465
3.437
2.527
2.403
2.072
2.011
1.935
44.636
Kaynak: http://sgk.gov.tr/ ;
* NACE sınıflamasına göre 99 faaliyet grubu
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, iki yılda, TR33 Bölgesinde sigortalı sayısı kriterine göre en hızlı
gelişen 12 faaliyet kolundaki işletme sayısında 8.014, bu faaliyet kollarında istihdam edilenlerin
sayısında ise 44.636 artış sağlanmıştır. Bu faaliyet gruplarında istihdam edilenlerin toplam istihdamın
%43,81’ini meydana getirdiğini de belirtmek gerekmektedir. Tablo-54’de dikkat çeken diğer bir husus,
gelişen faaliyet gruplarının büyük çoğunluğunun hizmetler sektöründe olmasıdır.
Tablo 51: TR33 Bölgesinde Daralan 12 Faaliyet Grubu
47
No
70
95
92
75
96
77
12
14
99
79
64
90
İDARİ DANIŞMANLIK FAALİYETLERİ
BİLGİSAYAR VE KİŞİSEL EV EŞYA.ONAR.
KUMAR VE MÜŞTEREK BAHİS FAAL
VETERİNERLİK HİZMETLERİ
DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ
KİRALAMA VE LEASING FAALİYETLERİ
TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALATI
GİYİM EŞYALARI İMALATI
ULUSLARARASI ÖRGÜT VE TEMS. FAAL.
SEYAHAT ACENTESİ,TUR OPER.REZ.HİZ
FİNANSAL HİZMET.(SİG.VE EMEK.HAR.)
YARATICI SANATLAR, EĞLENCE FAAL.
TOPLAM
İŞYERİ
SAYISI
2008
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
2010
SİGORTALI
SAYISI
1.597
532
1.854
445
824
698
13
317
64
218
363
34
6.959
8.781
8.945
7.156
3.472
7.677
1.656
947
4.964
274
718
1.671
148
46.409
340
317
238
76
692
149
1
270
15
125
299
8
2.530
2.184
2.523
1.043
488
5.797
576
74
4.758
78
522
1.527
50
19.620
Dönemsel fark
İŞYERİ SİGORTALI
SAYISI
SAYISI
-1.257
-215
-1.616
-369
-132
-549
-12
-47
-49
-93
-64
-26
-4.429
-6.597
-6.422
-6.113
-2.984
-1.880
-1.080
-873
-206
-196
-196
-144
-98
-26.789
Kaynak: http://sgk.gov.tr/;
* NACE sınıflamasına göre 99 faaliyet grubu
TR33 Bölgesinde daralan mesleklerin büyük çoğunluğunun da yine hizmet sektöründe olduğu
görülmektedir (Tablo-55). Bu durum, hizmet sektöründeki faaliyet gruplarının henüz istikrarlı bir
yapıya kavuşmamasının bir sonucu olarak değerlendirilmektedir.
TR33 Bölgesinde daralan 12 faaliyet kolundaki işletme sayısı iki yıl gibi kısa bir sürede %63,6 oranında
azalmıştır. Bu faaliyet kollarındaki işletmelerde çalışanların sayısı da 46.409’dan 19.620’ye düşmüştür
(%57,7). Veteriner hizmetlerindeki daralmada, bağımsız çalışan veterinerlerden önemli bir
bölümünün kamu görevine geçmesinin etkili olduğu tahmin edilmektedir.
48
5. GENEL DEĞERLENDİRME
Coğrafi açıdan Türkiye’nin Batısında yer almakla beraber ekonomik göstergeleri ülke ortalamasının
altında seyreden TR33 Bölgesinin durumu dikkat çekici bulunmaktadır.
Bu çalışmanın birinci bölümünde ortaya konulan veriler, temel göstergelerin birçoğunda, TR33
Bölgesinin Türkiye ortalamasına yaklaşmakta olduğuna işaret etmektedir.
Olağan dışı bir göç almadığı sürece bölgenin ülke ortalamasından daha yaşlı bir nüfusa sahip olacağı
açıktır. Ayrıca kadınların işgücüne katılma oranının zaman içerisinde Türkiye ortalamasının üzerine
çıkması da sürpriz olmayacaktır.
Doğal seyrine bırakıldığında, TR33 Bölgesindeki ekonomik göstergelerin (Kişi başına katma değer,
ihracat, vb.) Türkiye ortalamasını yakalaması zaman alacaktır. Bu sürecin hızlandırılması için iki farklı
yöntem uygulanabilir. Birincisi tarımdan diğer sektörlere geçişin hızlandırılması, diğeri ise tarımdaki
gelirin çarpıcı biçimde yükseltilmesidir. Bölgedeki fırsatlar her iki yöntemi de uygulanabilir
kılmaktadır. Sözü edilen seçenekler arasında tercih yapmak, bu çalışmanın konusu değildir, ancak
hangi seçenek benimsenirse benimsensin, ekonomik gereklilikleri daha iyi anlayan nitelikli işgücüne
ihtiyaç duyulacağı hususunda herhangi bir tereddüt bulunmamaktadır.
Türkiye, tarımdan kopan kitlelerin kentlere yerleşmesi ve diğer sektörlere geçişleri sürecini doğru
yönetemeyen ve bu konudaki ihmalinin bedelini çok ağır ödeyen bir ülkedir. Bu durumun
oluşmasında her şeyin okullardan beklenmesi gibi yanlış bir algının önemli payı olduğu
düşünülmektedir.
TR33 Bölgesinde kentleşme oranının düşüklüğü, sözü edilen sürecin doğru yönetilmesi suretiyle
avantaja dönüştürülebilir.
Sözü edilen seçeneklerden hangisi benimsenirse benimsensin, tarımdaki nüfusun azaltılması
kaçınılmazdır. Bu durum tarımdan kopacak kitlelerin sanayi ve hizmet sektörüne geçeceği anlamına
gelmektedir. Genel işleyiş tarımdan kopan kitlelerin önce sanayi, oradan hizmet sektörüne
yönelmesidir. TR33 Bölgesinde sanayi sektöründe istihdam edilenlerin oranının ülke ortalaması
civarında olduğu ve hizmet sektöründeki istihdamın düşüklüğü dikkate alındığında, tarımdan kopacak
49
kitlelerin gerek işveren gerekse çalışan olarak ağırlıklı biçimde doğrudan hizmet sektörüne
yönelmeleri ihtimali çok yüksektir. Son yıllarda istihdamı hem daralan hem de genişleyen faaliyet
alanlarının büyük bölümünün hizmet sektöründe olması bu açıdan çok anlamlıdır. Bölgede yapılan
gözlemlerde, genel olarak işletmelerin sundukları hizmet kalitelerinin düşüklüğü dikkat çekmiştir. Bu
durum işveren veya çalışan olarak sektörün gerektirdiği yeterlilikleri kazanmadan hizmet sektörüne
yoğun bir akışın olduğu şeklinde açıklanabilir.
Ekonomik, sosyal ve kültürel yaşam birbirinden ayrı olarak ele alınamaz. Bunlar birbirlerini sürekli
etkiler. TR33 Bölgesinde sosyal ve kültürel yaşamın ekonominin gerisinde seyrettiği söylenebilir.
Bunun en önemli belirtisi ise yaşadığı ve çalıştığı yerleşim birimleri farklı olan kişilerin sayısının
çokluğudur. Bu durum genç nüfus göçünü de hızlandırmaktadır. Gençlerin bölgeden göçünün sadece
ekonomik nedenlerle açıklanamayacak kadar karmaşık olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir.
Sosyal ve kültürel yaşam alanlarının darlığı işletmelerin nitelikli işgücü bulmalarını ve onları
istihdamda tutmalarını zorlaştırmaktadır. Bu durum TR33 Bölgesindeki işletmelerin rekabet
edebilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Örneğin İzmir’de 3.000 TL ücretle iş arayan bir uzman,
Afyonkarahisar’da kendisine önerilen 4.000 TL’lik işi kabul etmeyebilmektedir. Kütahya’da 4.000
TL’ye çalışan bir uzman 2.500 TL’ye iş bulunca İzmir’e gidebilmektedir. Bu durum zaten birçok açıdan
dezavantajlı olarak faaliyetlerini sürdürmeye çabalayan bölge işletmelerini daha da zorlamaktadır.
TR33 Bölgesindeki işsizlik Türkiye ortalamasının bir hayli altındadır. %3 civarındaki işsizliğin
ekonominin dinamizmi açısından gerekli olduğu dikkate alındığında, TR33 Bölgesinde işsizlik
sorununun önemli boyutlarda olmadığı söylenebilir. Belki de işsizlik sorununun yaşanmaması
Bölgenin dezavantajı olmuştur. Makul ölçüdeki işsizlik bireyleri yaratıcı ve girişimci olmaya
yönlendirir. Bu açıdan bakıldığında Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan il raporlarının
Kütahya’ya ilişkin bölümünde yer alan “İl genelinde genel olarak ücretli çalışmaya meyil azami
ölçüdedir” ifadesi dikkat çekici bulunmaktadır. Bu ifadenin Bölgedeki kamuda çalışan işgücü oranının
Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu gerçeği ile birlikte değerlendirilmesinde fayda görülmektedir.
TR33 Bölgesinde göç sebebiyle işsizliğin düşük olduğu görüşlerini istatistiklerin doğrulamadığını da
belirtmek gerekir.
İşsizlik oranının düşüklüğü, TR33 Bölgesinde istihdama ilişkin önlemler alınmasına gerek olmadığı
şeklinde algılanmamalıdır. İstihdam politikaları işsizliğin yoğun olduğu yerlerde zorunlu olarak
işsizlikle mücadeleye yönelirken, diğer yerlerde istihdamın iyileştirilmesinde yoğunlaşır. TR33
Bölgesinde de istihdamın iyileştirilmesine odaklanılmasının gerektiği düşünülmektedir.
İşsizlikle mücadele bireye geçimini sağlayacak bir iş bulmaya odaklanır ve ekonomik temelli bir
faaliyettir. İstihdamı iyileştirme ise ekonomi ve iş ortamının düzenlenmesi yanında sosyal ve kültürel
boyutları da olan daha kapsamlı faaliyetlerdir. Kısaca, istihdamın iyileştirilmesi, işsizlikle mücadeleden
çok daha zor ve karmaşık bir süreçtir.
Kamunun işsizlikle mücadeleye odaklandığı ve istihdamı sürdürmeyi de sadece çalışan açısından ele
aldığı söylenebilir. Bu tercihlerde yanlış bir şey yoktur, ancak sayıları giderek artan pozisyonlarda
istihdamı sürdürmenin çalışandan ziyade işverenin sorununa dönüşmekte olduğuna da dikkat
çekilmesi gerekmektedir.
İşsizlikle mücadelede İŞKUR üzerinden yönlendirilen ciddi kamu kaynakları olduğu bilinmektedir.
Ancak, istihdamı iyileştirmede böyle fırsatlar bulunmamakta, yükümlülük işverene bırakılmaktadır.
Çünkü istihdamı iyileştirme çalışanlarda odaklanan bir faaliyet serisi olup, İŞKUR’ un görev alanı
dışında kalmaktadır.
İstihdamı iyileştirmenin temel bileşenlerinden biri işgücünün yetiştirilmesidir. Bu konuda üç hususa
dikkat çekmek faydalı olacaktır:
50



İşsizlikle mücadelede bireyler zaten işsiz oldukları için herhangi bir eğitim faaliyetine
alındıklarında kendileri açısından bir vazgeçme maliyetleri yoktur. İstihdamı iyileştirmede ise
işveren eğitim giderlerini karşıladığı gibi eğitim süresince bireylerin çalışmadan alıkonulması
sebebiyle meydana gelen iş kaybına da katlanmak zorunda kalmaktadır. Eğitimleri mesai
dışına kaydırma gibi tedbirler de sürdürülebilir görülmemektedir. Bu durum işgücü
geliştirmeye yönelik faaliyetlerin etkin ve verimli yürütülmesini sağlayacak yöntemlere ihtiyaç
olduğuna işaret etmektedir.
İşletmeye fayda sağlayabilmesi için çalışanların eğitiminin işletmenin stratejileriyle uyumlu
olması gerekmektedir. İşletmelerin stratejileri arasında önemli farklılıklar olduğu dikkate
alındığında, piyasadaki paket eğitim programlarının (iletişim, kalite, takım çalışması, vb)
işletmelerin beklentilerine cevap veremeyeceği sonucuna varılabilir. Bu durum işletmelerin
insan kaynaklarını güçlendirmesinin önemine işaret etmektedir. Çünkü işletmenin
stratejileriyle ihtiyaç duyulan eğitim konularını belirleyip programı stratejilerle
uyumlaştıracak teknik çalışmalara ihtiyaç vardır. Aksi takdirde alınacak eğitimler işletmeye
beklenen faydayı sağlamayacağı gibi zarar vermesi ihtimali de düşük değildir. İşletme
stratejilerini eğitim programlarıyla uyumlaştırma eğitimi sağlayacak tedarikçi firmalara
bırakılamayacak bir görevdir.
Çalışanların yetiştirilmesine ilişkin finansmanın paylaşılması, gelişmekte olan ve gelişmiş
ülkelerde tartışılan temel konulardan biridir. Gelişmiş ülkelerde ve yörelerde çalışanlar
kendilerinin yetiştirilmesine ilişkin maliyetlerin bir bölümünü karşılamayı kabul etmektedirler.
Ancak, TR33 Bölgesinde böyle bir modelin uygulanması pek mümkün görülmemektedir.
Dolayısıyla söz konusu giderlerin firmalar tarafından karşılanacağı temelinde yapılandırılmış
modellere ihtiyaç duyulmaktadır. Giderek zorlaşan rekabet koşullarında firmaların
çalışanların yetiştirilmesini göz ardı etmesi de mümkün görülmemektedir. Bu konuda
firmaların tek başlarına hareket ederek olumlu sonuç alma ihtimallerinin çok düşük
olduğunun da altının çizilmesi gerekmektedir. Özellikle KOBİ’ler yetiştirme maliyetlerine
katlandıkları elemanlarını kurumsallaşmış büyük işletmelere kaptırmak suretiyle ciddi kaynak
kaybına uğramaktadırlar. Emirdağ’daki sanatkârların yetiştirdikleri elemanların yurtdışına
gitmelerinden kaynaklanan mağduriyetlerini dile getirmeleri bu bakımdan çok anlamlıdır.
Firmadan ziyade işe mensubiyet şuurunun geliştiği günümüzde işgücü hareketliliğinin
önlenemeyeceği gerçeğini görmemiz gerekmektedir.
Sorun şu şekilde özetlenebilir: Firma çalışanlarının yetiştirilmesi için harcama yapıyor, yetişmiş
personel başka bir firmaya geçiş yapıyor. Bu geçiş yetiştiği firmadan yeni firmasına kaynak (yetiştirme
maliyeti) aktarma anlamına geliyor. Yetiştirme maliyetinin bir şekilde tahsili de mümkün değil. Peki,
personeli yetiştiren firmanın mağduriyeti nasıl önlenecek?
İşgücü piyasasının da arz-talep dengesi üzerinde oluştuğu ve bu piyasanın sağlıklı işleyebilmesi için
düzenleyici mekanizmalara ihtiyaç olduğu özümsendiği takdirde söz konusu sorunlara çözüm bulmak
kolaylaşacaktır. Türkiye’de meslek kuruluşlarının böyle bir işlevi üstlenebileceği düşünülmektedir. Bu
bağlamda Hamburg Ticaret Odası’ndan çalışanların 3/4’ ünden fazlasının işgücü piyasasının
düzenlenmesine ilişkin faaliyetlerde çalıştıklarını hatırlatmak faydalı olacaktır.
TR33 Bölgesinde düşük ücret politikası sayesinde ayakta durabilen sektörler ve işletmeler dikkat
çekmiştir. İstihdamın iyileştirilmesine paralel olarak bu işletmelerin dönüşüme uğraması zorunlu hale
gelecektir. Sözü edilen işletmelerin tarımdan sanayiye geçişte bireylerin sanayiye uygun çalışma
kültürü kazanmasında önemli rolü olduğu inkâr edilemez. Nitekim, Uşak’ta sanayi işçiliği kültürünün
gelişmesinde söz konusu işletmeler önemli roller üstlenmişlerdir. Gerek istihdam gerekse
sanayileşme açısından bu olgunun ve geleceğe ilişkin kaygıların iyi planlanmış geçiş politikalarıyla
değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.
51
TR33 Bölgesi hizmet sektöründe rahatlıkla değerlendirilebilecek çok ciddi doğal kaynaklara ve tarihi
eserlere sahiptir. Bu fırsatların neden yeterince değerlendirilemediğine ilişkin görüşlerin güçlü
kanıtlara ihtiyacı vardır. İhsaniye’nin Gazlıgöl beldesindeki turizm yatırımları bir şeylerin değişmekte
olduğunun işareti olarak değerlendirilebilir. Zafer Havaalanın sözü edilen fırsatların değerlendirilerek
turizmi tetikleyeceğine kesin gözle bakılmaktadır. Bu bağlamda Bölgenin öncelikle bir turizm master
planına ihtiyacı olduğu açıktır. Ayrıca, yatırımların gerçekleştirilmesi için yatırımcıların bölgede ihtiyaç
duyacakları nitelik ve nicelikte işgücünü bulabileceklerine inanmaları gerekmektedir.
İstihdamın iyileştirilmesi çalışmalarına paralel olarak, Bölgedeki özellikle teknolojilerini yenilemeyen
işletmelerin ağır ve tehlikeli işlerinde çalışacak eleman bulmada şimdikinden çok daha fazla güçlük
çekecekleri açıktır. Söz konusu işletmeler, şimdilik köyden kente göç eden gençlerin ilk işverenleri
olmak suretiyle durumu idare etmektedirler. Bazı maden işletmeleri ise iç göç yoluyla işgücü
ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadırlar. Ancak, bu tür önlemlerin orta ve uzun vadede
etkisizleşeceğinin de bilinmesi gerekmektedir.
Türkiye, henüz sanayileşmesini tamamlamamış olmakla beraber bilgi toplumunun değerleriyle
tanışmış bir ülkedir. Gelecek planlamasında gelişmeleri doğal sürecine bırakma yerine bilinçli
müdahalelerle sıçrama (tarım veya sanayileşmeyi tamamlamadan doğrudan bilgi toplumu değerlerine
geçiş) yapma olumsuz gibi görülen bugünkü durumu avantaja çevrilebilir. Nitekim Türkiye
telekomünikasyonda böyle bir stratejiyi başarıyla uygulamış, ara teknolojileri bırakarak en son
teknolojiye yatırım yapmıştır. Böylece ara teknolojilerin sistemi hantallaştıran ağırlıklarından
kurtulup, gelişmiş ülkelerdekinden daha iyi bir telekomünikasyon sistemine kavuşmuştur. Son yıllarda
üniversite öncesi eğitimde sağladığı başarı dikkate alındığında TR33 Bölgesinde istihdam konusunda
böyle bir stratejinin uygulanması mümkün görülmektedir.
Türkiye gibi birçok ülkede devletlerin küçük işletmelere yaklaşımları çelişkili bir görünüm
sergilemektedir. Bir yandan küçük işletmelere yardım sağlamak için devlet destekli projeler ve
programlar tasarlanıp uygulamaya konulurken, diğer yandan- büyük işletmelerle karşılaştırıldığındaküçük işletmelere daha ağır yük getiren mevzuat yürürlüğe konulmaktadır8 Özellikle AB’ye uyum
çerçevesinde yeniden düzenlenen mevzuatın küçük işletmelere katlanabileceklerinin üzerinde yük
getirdiği söylenebilir. Ancak, yapılan düzenlemelerin esas itibariyle iş ortamlarının iyileştirilmesi ve
yaşam standartlarının yükseltilmesi amacına yönelik olduğunun altının çizilmesi gerekmektedir.
Çalışan hakları, karışık mali mevzuat, çevre konuları, vb. düzenlemeler makro ölçekte yaşam
kalitesinin yükselmesine ve sürdürülebilirliğe hizmet etmekle beraber, KOBİ’lerin tek başlarına baş
edemeyecekleri yükümlülükler anlamına gelmektedir. Sayıları giderek artan ve teknik detayları
derinleşen mevzuatın gereklerini yerine getirmenin maliyeti KOBİ’leri boğma tehdidi taşımaktadır.
ABD Küçük İşletmeler İdaresi’ne göre 500’den daha az işçi çalıştıran ABD işletmeleri için hükümet
yönetmeliklerinin, hükümetin istediği kırtasiye işinin ve vergi muamelelerinin yıllık maliyeti (1995)
çalışan başına 5.000 dolardı9. Bu işletmelerde çalışanların yıllık ortalama ücretinin 22.500 dolar
olduğu dikkate alındığında, sözü edilen işlemlerin işgücü maliyetine %22,5 gibi büyük bir yük getirdiği
gerçeği ile karşı karşıya kalınmaktadır. Ülkemizde, bu mahiyette bir araştırmadan güvenilir sonuçlar
8
Uluslar Arası Çalışma Örgütü (ILO); Küçük İşletmelere Yönelik Politikalar- İyi istihdam İmkanları için Uygun
Ortam Oluşturulması, MPM Yayını No-709, Ankara-2009
9
DRUCER, Peter F.: Geleceğin Toplumunda Yönetim, Hayat Yayınları, İstanbul-2003, s.106
52
elde edilemeyeceği söylenebilir. Çünkü işletmeler söz konusu yükümlülüklerini yerine getirmemekte
veya yerine getirmiş gibi görünmektedirler. Ancak; bilgi teknolojilerinin sunduğu denetim kolaylığının
kullanım alanının yaygınlaşması, çevre duyarlılığının artması, istihdam kalitesinin yükseltilmesine
ilişkin yoğun talepler, vb. sebeplerle mevzuatı uygulamama veya uyguluyormuş gibi görünme
döneminin uzun sayılmayacak bir sürede kapanacağı söylenebilir. Türk Ticaret Kanunu’nda yapılan
değişiklikler, özellikle KOBİ’leri yapısal değişime zorlamaktadır. KOBİ’lerin tek başlarına bu süreci
aşarak faaliyetlerini sürdürmeleri hiç de kolay olmayacaktır.
Yapılan düzenlemeler ülke ekonomisi ve KOBİ’lerin sağlıklı gelişimi için gereklidir. Diğer yandan
KOBİ’lerin bu süreci tek başlarına sağlıklı biçimde aşabilmeleri de çok güçtür. Bu durumda KOBİ’leri
temsil eden meslek kuruluşlarının ortak hizmet alt yapısını oluşturarak üyelerinin sözü edilen süreci
başarıyla tamamlayıp sağlıklı bir yapıya kavuşmalarına destek sağlaması gerekliliğin ötesinde bir
zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Bu hizmetlerin etkin biçimde yürütülebilmesi için fiziki alt
yapının yanında güçlü bir örgütlenme modeline ve yetişmiş personele de ihtiyaç duyulmaktadır.
ABD’de KOBİ’lerin çalışan hakları, çevre, vb. mevzuata uygun davranmalarını sağlamak amacıyla
işveren ortaklığı yoluyla kurulmuş 100 binin üzerinde firma olduğunu hatırlatmak faydalı olacaktır.
Yasalara ve yönetmeliklere uygunluğun her zaman bir maliyeti vardır; ancak bu uygunluk aynı
zamanda büyüme için bazı fırsatlar da sunar. Yasa ve yönetmeliklere uygunluğun faydalarını artırırken
maliyetlerini azaltma küçük işletme sahipleri ve çalışanları için son derece önemlidir.
Söz konusu uygunluk maliyetlerini düşürmenin temel araçlarından biri devlet yardımlarıdır. Ancak,
bölgedeki küçük işletmelerden çoğunun bu tür yardımlar hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığı
izlenimi edinilmiştir.
Türkiye’de yapısal sorunlardan kaynaklanan beceri yetersizlikleri, konjonktürün ortaya çıkardığı
beceri uyumsuzluklarından çok daha önemli boyutlardadır. Bu sebeple, bölgelere göre anlamlı
farklılıklar göstermeksizin, Türkiye genelinde yaşanan beceri yetersizlikleri dikkate alınmadan beceri
uyumsuzluklarına odaklanmak anlamlı olmayacaktır.
Türkiye’de yaşanan beceri yetersizliklerinin temelinde beceri kazandırma yerine bilgi aktarmada
odaklanan eğitim sistemi ile bireylerin ilgi, istek, yetenek ve yeterlilikleri ölçüsünde ve doğrultusunda
doğru iş alanlarına yönelmelerine yardımcı olacak hizmetlerin verilememesi bulunmaktadır. Eğitim
sisteminin eleştirisi bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Ancak, istihdam konusundaki bir çalışmada
bireyleri iş hayatına hazırlayan eğitimin sözü edilen işlevinin işletmeler ve bireyler açısından
irdelenmesi göz ardı edilemez.
Türkiye, 1970’li yıllardan beri iş hayatının talep ettiği niteliklere haiz eleman yetiştirmenin yollarını
aramaktadır. Mesleki eğitim kurullarının ve istihdam kurullarının oluşturulması, daha sonra bunların
birleştirilmesi hep bu arayışın sonuçlarıdır. Ancak, şimdiye kadar yapılanlardan beklenen faydanın
sağlanabildiği söylenemediğinden yeni arayışlar devam etmektedir. Bu bağlamda işveren ve işçi
meslek kuruluşlarının mesleki eğitim ve istihdamdaki rollerini “danışma” olmanın ötesine taşıyıp
onları uygulamada aktif rol üstlenmelerinin teşvik edilmesi gerektiği düşünülmektedir.
ILO tarafından hazırlatılan bir raporda10 bilgi toplumunda çalışacak bireylerin yetiştirilmesinde eğitimöğretimin karşılaması gereken ihtiyaçlar aşağıdaki üç ana grupta toplanmaktadır:


10
Herkes için temel eğitim
Herkes için temel çalışma becerileri
ILO: Bilgi Toplumunda Çalışmak İçin Öğrenme ve Eğitim, MPM yayınları no:710, Ankara-2009
53

Herkes için yaşam boyu öğrenme
Dikkat edilirse, bu gruplamada mesleki eğitim yer almamaktadır. Bölgede görüşülen işverenlerin
“çalışacak adam olsun biz mesleği öğretiriz” tarzındaki yaklaşımları bu gruplamayla daha derin bir
anlam kazanmaktadır. Eğer okullar çalışmayı seven, temel çalışma becerilerini özümseyerek davranışa
dönüştürmüş ve yaşam boyu öğrenmeyi bir tarz olarak benimsemiş bireyler yetiştirecek olsalar,
işletmeler özellikle ara kademe işgücü için gerekli mesleki becerileri onlara kazandırmaya hazır
görünüyor.
Bir iş için gerekli olan beceriler ile o işe başvurabilecek durumda olan kişilerin sahip oldukları beceriler
arasındaki farlılıklar “beceri uyumsuzluğu” olarak tanımlanabilir. Bu uyumsuzluk sadece mesleki
becerilerle sınırlı değildir. Özellikle işverenlerin ve beyaz yakalı çalışanların beceri uyumsuzlukları
nitelik ve nicelik olarak istihdamın gelişmesinin önündeki en önemli engeldir.
İstihdama girişte işletmeler hangi pozisyonda görev verecekleri kişilerde hangi becerileri
arayacaklarını açıklarlar. Genelde açıkladıkları mesleki becerilerin detaylarından ziyade aradıkları ek
beceriler veya aktarılabilir becerilerdir. Mesleki beceriler için mezun olunan alan veya okullar
belirtilmesiyle yetinilmektedir. Mesela “ x, y, z Üniversitelerinin makine mühendisliği bölümünden
mezun olmak” gibi. Ancak, aktarılabilir veya ek beceriler konu olarak belirtilmektedir. Mesela “ iyi
derecede İngilizce bilmek, altyapı inşaatlarında en az 5 yıl deneyimi olmak, AR-GE projeleri yönetmiş
olmak” gibi.
Gazetelerde yayınlanan iş ilanlarında görüleceği gibi, günümüzde herhangi bir okulu tamamlamış
olmak, o alanda istihdam edilebilmek için yeterli olmamaktadır. İşverenler, işin gereği olarak,
istihdam edecekleri kişilerden aktarılabilir ve ek beceriler de talep etmektedirler. Beceri uyumsuzluğu
istihdam edilene kadar bireyin sorunudur. Ancak, istihdamdan sonra aynı zamanda işletmenin de
sorununa dönüşür. Çünkü beceri uyumsuzluklarının önemli bir bölümü bireyin pozisyonunun
değişmesi, teknolojik gelişmeler ve yeni iş modellerinden kaynaklanmaktadır. Kısaca istihdamdaki
kişiler, başlangıçta işe uygun becerilere sahip olsalar bile, sözü edilen sebeplerle zaman içerisinde
beceri uyumsuzluklarıyla yüz yüze gelmektedirler.
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu, istihdamdaki bireylerin beceri uyumsuzluklarına çözüm olmak
üzere geliştirme ve uyum kurslarını mesleki eğitim sisteminin bir parçası halinde yapılandırmıştır.
Ancak bu yapıya beklenen işlerliğin kazandırılabildiği söylenemez.
Ülkemizde karşılaşılan önemli sorunlardan biri mesleğini iyi icra edenlerin, işletme yönetebilme
becerilerini kazanmadan işyeri açmaları veya işletmede yönetici konumuna getirilmeleridir. Burada
bireyin pozisyonu, dolayısıyla yapacağı işler, değiştiğinden beceri uyumsuzluğu ortaya çıkmaktadır.
Sonuçta birey en pahalı yöntemle (bilmeden, sınayarak) yeni işi için gerekli becerileri kazanmakta
veya işinde başarısız olmaktadır. İşletmelerde yaşanan temel sorunlardan birinin de her kademedeki
bireylerin dinleme becerilerindeki yetersizlikleri olduğu gözlenmiştir.
İşletmelerin çalışanlarda aradıkları beceriler; mesleki beceriler, temel çalışma becerileri, hayat boyu
öğrenme becerileri ve ek beceriler olmak üzere dört ana başlık altında incelenebilir.
Mesleki ve teknik okullardaki okullaşma oranları dikkate alındığında, mesleki beceriler açısından TR33
Bölgesinde ciddi sorunlar olmayacağı sonucuna varılabilir. Ancak, anket uygulaması yapılamadığından
bu görüşün verilerle desteklenmediğinin altının da çizilmesi gerekmektedir.
İşverenler (önemli bir bölümü) herhangi bir pozisyon için istihdam edecekleri kişilerde aradıkları
becerileri açıklarken bir mesleğin sınırları içerisinde kalmamaktadırlar. Özellikle küçük işletmelerde
mesela sekreterin aynı zamanda ön muhasebeye de bakmasını istemektedirler. İşletme ölçeğiyle
birlikte değerlendirildiğinde bunun işin tanımından ortaya çıkan doğal bir sonuç olduğu
54
görülmektedir. Çünkü küçük işletmelerdeki bazı pozisyonlarda bir mesleğin becerileriyle yapılabilecek
işler istihdam edilecek kişinin günde 8 saatini dolduracak kadar fazla değil. İşveren, günde birkaç
saatte yapılabilecek bir iş için tam ücret ödeyerek rekabet şansını azaltmak istemediğinden, o
pozisyonda istihdam edeceği kişiden birden fazla mesleğin becerilerini isteyebilmektedir. KOBİ’lerin
istihdamdaki payı dikkate alındığında, sorunun boyutu daha iyi anlaşılmaktadır. Bu durumda iki
seçenek vardır. Birincisi iş arayanlar kendi mesleki becerileri yanında ek beceriler kazanarak istihdam
fırsatlarını genişletebilirler. İkincisi işverenler bu gibi işlerinin bir kısmını yarı zamanlı personele veya
o konuda hizmet sunan firmalara yaptırabilirler.
Günümüzde “proje yönetmenin bir uzmanlık olmaktan çıkarak orta kademe yöneticilerinin temel
görevi olmaya doğru evril”11diği görülmektedir. Proje yöneticilerinin de zamanlarının %75’ini
başkalarına dil dökmekle geçirdikleri hesaplanmaktadır. Bu durumda orta kademe yöneticilerinin
girişimcilik ve müzakere kabiliyetlerini geliştirmeleri büyük önem taşımaktadır.12
Küreselleşme süreci devam ettikçe herkesin her an işsiz kalma riski giderek yükselmektedir. Bazı
spekülatörlerin para hareketleri bile onlarla ilgisi olmayan birçok firmanın işini kaybetmesi ve işçilerini
işten çıkarması sonucunu doğurabilmektedir. Bu durumda bireylerin işsizlikle yaşama becerileri
kazanmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Aynen depremle yaşamaya hazırlanır gibi bireylerin işsizlikle
yaşamaya da hazırlanması gerekmektedir. Böyle bir hazırlık bireylerin tüketim alışkanlıklarını
değiştirmesinden orta ve uzun vadeli gelecek planları yapmalarına kadar birçok beceriler kazanmaları
ve alışkanlıklarını değiştirmeleriyle mümkün olacaktır.
Gıda sanayi, hammaddesini tarımdan alan ve tarımsal hammaddeleri işlemek suretiyle daha yüksek
katma değer yaratılmasını sağlayan bir sanayi dalıdır. Gıda sanayi; gıda maddelerinin hammaddeden
başlayarak; depolama, tasnif, işleme, değerlendirme, dayanıklı hale getirme, ambalajlama işlerinden
bir veya birkaçının yapıldığı ve gıda maddeleri satış yerlerine gönderilmek üzere depolandığı tesisler
ile bu tesislerin tamamlayıcısı sayılacak yerlerin tamamını kapsamaktadır (DPT 2007). Gıda sanayi,
sektörel sınıflandırmada, imalat sanayinin altında yer almaktadır.
TR33 Bölgesi tarımsal üretim bakımından Türkiye’nin önde gelen illerini kapsamaktadır. Özellikle Türk
tarımında önemli bir yere sahip olan üzüm, zeytin, kiraz vb. meyve – sebze ürünleri ile hayvansal
ürünlerin üretim miktarlarının yüksek olması gıda sanayinin gelişimini teşvik eden bir unsur olmuştur.
Bölgesel istihdamı geliştirmek ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını en aza indirmek için geliştirilecek
stratejilerde bölgelerin üretim özelliklerini dikkate almak ve söz konusu üretimlerin
sürdürülebilirliğini sağlamak son derece önemlidir. Herhangi bir bölgenin doğal kaynakları tarımsal
üretime elverişli ve verimli olduğu zaman toprak ve su kaynaklarını kirletmeyen, bölge halkının daha
uzun yıllar tarımsal alanda istihdamını teşvik edecek sanayi yatırımları yapılması gerekmektedir.
Tarımsal üretim bölgelerinde tarıma dayalı sanayi dışındaki sanayilerin sayıca fazla olması, bölge
ekonomisini canlandırması ve bu sanayide istihdam edilecek kişilerin sayısını artırmasına rağmen,
doğal kaynakların kirlenmesi ve verimliliğin düşmesi nedeniyle tarımsal üretime zarar verecektir.
Üretime zarar verilmesi halinde düşen verimlilik maliyetlerin artmasına, tarımsal üreticilerin
gelirlerinin düşmesine ve tarımsal üretimden uzaklaşılmasına neden olabilecektir. Bu durumda, gıda
sanayi dışındaki tesislerin yaratacağı istihdam olanaklarının olumlu etkisi, çevresel ve tarımsal
sürdürülebilirliğin zarar görmesi ve tarımsal istihdamın azalması yoluyla bertaraf olacaktır13. Diğer
11
Thomas A. Stewart; Entelektüel Sermaye; MESS Yayınları, İstanbul-1997; s.233
Age, s. 235
13
Blaikie, P. and H. Brookfield, 1994. Land Degradation and Society, Routledge Press, New York.
12
55
yandan tarımsal üretim bölgelerinde sanayi tesislerinin olmaması da ciddi bir sorundur. Bu sorunların
başında tarımsal alanlardaki açık ve gizli işsizlik dolayısıyla tarımsal hane halklarının düşük gelirli
olması gelmektedir. Bölge halkının yıllarca uzmanlaştığı üretim konularından uzaklaşmadan, katma
değeri daha yüksek ürünler üretmelerini ve daha geniş istihdam olanaklarını sağlamak gerekmektedir.
Tarıma dayalı sanayiler içerisinde gıda sanayi, bir bölgede ağırlıklı olarak tarımsal üretim yapıldığında
bölgeyi geliştirmek adına kullanılabilecek en iyi sanayi yatırımlarının başında gelmektedir. Üreticilerin
üretmekte oldukları hammaddelerin kendi bölgelerinde değerlendirilmesi hem üreticilere pazar ve
fiyat garantisi sunmakta (özellikle sözleşmeli üretim yapıldığında), hem de gıda sanayi tesisleri
tarafından yaratılacak olan istihdam olanakları ile tarımsal alanlardaki açık ve gizli işsizliğin önüne
geçilmektedir. Üreticiler üretmiş oldukları hammaddelere kendi bölgelerinde pazar buldukları sürece
üretime devam konusunda daha istekli olacaklardır. Pek çok gelişmiş ülke sanayileşme hamlelerini
tarımın sanayileştirilmesi ile başlatmışlardır. Geleneksel üretimden sanayileşmiş üretime geçiş
arasındaki en önemli bağ tarıma dayalı sanayiler olmuştur14
14
Royer J. S. and R. T. Rogers, 1998. The Industrilization of Agriculture, Vertical Coordination in the US
System, Ashgate, USA.
56
BÖLÜM II: TR 33 İLLERİ
1. AFYONKARAHİSAR
GENEL GÖRÜNÜM
Orta Anadolu’yu Batı Anadolu’ya bağlayan, Ege’nin Akdeniz ve İç Anadolu’ya kapısı konumundaki
Afyonkarahisar, kara ve demir yollarının kavşak noktası konumundadır. TR33 Bölge nüfusunun
%23,74’ü Afyonkarahisar’da yaşamaktadır. 1965-2000 döneminde %61,76 oranında artan
Afyonkarahisar nüfusu 2000-2011 döneminde %14,01 oranında azalmıştır. Afyonkarahisar, TR33
Bölgesinde, 2000-2011 döneminde şehir nüfusu azalan tek ildir. Aynı dönemde köy nüfusundaki azalış
%25,50’ye ulaşmıştır.
Afyonkarahisar’da 20-34 yaş grubu nüfusunun toplam nüfus içerisindeki oranı %23,64 olup, bu oran
TR33 Bölge ortalamasına yakın olmakla beraber, Türkiye ortalamasının (%25,46) bir hayli altındadır.
Genç nüfusun azlığı ve 55 ve daha yukarı yaş grubu nüfusun yüksekliği (Tablo-52) birlikte
değerlendirildiğinde, Afyonkarahisar’ın “göç veren il” özelliği açıkça ortaya çıkmaktadır
Tablo 52: Afyonkarahisar’da Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
Yaş
grubu
AFYONKARAHİSAR
Toplam
TR33
TÜRKİYE
%
Toplam
%
Toplam
%
0-4
54.542
7,81
203.956
6,93
6.199.824
8,30
5-14
115.942
16,60
438.046
14,89
12.686.751
16,98
15-19
58.376
8,36
230.235
7,82
6.317.583
8,45
20-24
54.585
7,81
228.206
7,76
6.224.591
8,33
25-34
110.560
15,83
469.365
15,95
12.801.867
17,13
35-54
175.261
25,09
796.285
27,06
18.982.036
25,40
55+
129.360
18,52
576.602
19,59
11.511.617
15,41
Toplam
698.626
100,00
2.942.695
100,00
74.724.269
100,00
Afyonkarahisar’da 0-14 yaş grubu nüfusunun toplam nüfus içerisindeki oranı, Türkiye ortalamasının
altında, TR33 Bölge ortalamasının ise üstündedir (Tablo-53). Bu verilerden hareketle
Afyonkarahisar’daki doğurganlık oranının TR33 Bölge ortalamasının üzerinde olduğu sonucu
çıkartılabilir. İktisaden faal nüfus açısından değerlendirildiğinde, Afyonkarahisar’ın zaman içerisinde
TR33 Bölge ortalamasından daha iyi duruma geleceği (söz konusu oranın yükseleceği) söylenebilir.
57
Tablo 53: Afyonkarahisar’da İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
Yaş
Afyonkarahisar
TR33
TÜRKİYE
grubu
Toplam
%
Toplam
%
Toplam
%
0-14
170.484
24,40
15-64
462.447
66,19
65+
65.695
9,40
Toplam 698.626 100,00
642.002
2.013.926
286.767
2.942.695
21,82
68,44
9,75
100,00
18.886.575
50.346.979
5.490.715
74.724.269
25,28
67,38
7,35
100,00
2001-2011 döneminde Afyonkarahisar’da ortaöğretime yeni kayıt yaptıranların ilgili dönemde
ilköğretim mezunlarına oranı %66,81’den %81,59’a yükselmiştir. Aynı dönemde ortaöğretime yeni
kayıtlar içerisinde mesleki ve teknik okulların payı %50,72’den %68,59’a ulaşmıştır. Kadınlar açısından
daha ilginç bir gelişme dikkat çekmektedir. 2001-2002 öğretim yılında ortaöğretime yeni kayıt
yaptıran kadınların %40,46’sı mesleki ve teknik okulları seçerken, bu oran 20011-2012 öğretim yılında
bu oran % 61,94’e yükselmiştir (Tablo-16).
Öğretim
yılı
20002001
20042005
20072008
20102011
Toplam
Erkek
Kadın
Tablo 54: Afyonkarahisar’da ilköğretimden ortaöğretime geçişler
Ortaöğretime geçiş
Ortaöğretime yeni kayıt
Öğretim
İlköğretimden
oranları
mezun
yılı
Toplam
Genel
MTÖ
Toplam
Genel
MTÖ
12.087
8.075
3.979
4.096
66,81
32,92
33,89
20016.649
5.244
2.334
2.910
78,87
35,10
43,77
2002
5.438
2.931
1.745
1.186
53,90
32,09
21,81
Toplam
11.943
Erkek
6.400
Kadın
5.543
Toplam
11.516
Erkek
5.821
Kadın
5.695
Toplam
11.847
Erkek
6.097
20052006
20082009
20112012
Ortaöğretimdeki
dağılım (%)
Genel
MTÖ
49,28
50,72
44,51
55,49
59,54
40,46
8.055
3.621
4.434
67,45
30,32
37,13
44,95
55,05
4.777
1.896
2.881
74,64
29,63
45,02
39,69
60,31
3.278
1.725
1.553
59,14
31,12
28,02
52,62
47,38
9.239
3.222
6.017
80,23
27,98
52,25
34,87
65,13
5.259
1.592
3.667
90,35
27,35
63,00
30,27
69,73
3.980
1.630
2.350
69,89
28,62
41,26
40,95
59,05
9.666
3.036
6.630
81,59
25,63
55,96
31,41
68,59
5.370
1.401
3.969
88,08
22,98
65,10
26,09
73,91
2.661
74,71
28,43
46,28
38,06
61,94
Kadın
5.750
4.296
1.635
Kaynak: http://www.meb.gov.tr/; MTÖ: Mesleki ve teknik ortaöğretim
EKONOMİK DURUM
Afyonkarahisar’ın başlıca gelir kaynağı tarım ve hayvancılıktır. İl genelindeki 473.298 hektarlık tarım
arazisinin %80,47’si tarla arazisi, %3,78’i meyve-bağ arazisidir. Sebze ekili alanların toplam araziler
içerisindeki oranı ise %1,69’dur15. En fazla ürün alınan bitkiler sırasıyla; şeker pancarı, patates ve
buğdaydır.
15
http://www.tarim.gov.tr/images/Files/SGB/TARYAT/il_yatirim_rehber/afyon.pdf
58
Afyonkarahisar hayvan varlığı bakımından Türkiye’nin en zengin illerinden biridir. İl genelinde 300 bin
civarında büyükbaş, 750 bin civarında küçükbaş ve 10 milyon civarında da kanatlı hayvan varlığı
vardır.
İlde ilk sanayi yatırımları kamu tarafından gerçekleştirilmiştir. Bunlar Çimento, Beton Travers, Kızılay
Madensuyu, Afyon Alkoloidleri, Seka, Şeker ve Şeker Makina fabrikalarıdır. Daha sonraları tarım
ürünlerine dayalı un, ayçiçeği yağı, makarna ve yem fabrikaları kurulmuştur. Bu fabrikaları tuğla,
kiremit, mermer, makine ve lastik fabrikaları izlemiştir16.
Afyonkarahisar İlinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 793’tür. Türkiye genelindeki toplam
sanayi işletmelerinin % 1’i, Ege Bölgesindeki sanayi işletmelerinin ise %7’si Afyonkahisar’dadır.
Afyonkarahisar’da tarıma dayalı sanayi gelişmiştir. Bu tesislerin miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 55: Afyonkarahisar’da Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri (2011)
KONUSU
Süt ve Süt Ürünleri
Et ve Et Ürünleri
Tahıl, Un ve Unlu Mamüller
Meyve-Sebze İşleme-Paketleme
Konserve ve Salça
Bitkisel Yağ
Hayvansal Yağ
Zeytinyağı
Su Ürünleri
Şekerli Mamüller
Pastacılık Ürünleri ve Tatlılar
Nişasta ve Nişasta Mamülleri
Bisküvi
Sayısı
68
21
558
50
4
12
18
19
15
32
261
KONUSU
Yumurta ve Yumurta ürünleri
Makarna
Dondurulmuş Gıda
Gıda Katkı ve Yardımcı Maddeleri
Gıda ile temas Eden Maddeler
Kuruyemiş ve Çerezler
Baharatlar
Hazır Yemek ve Yemek Fabrikası
Gazlı İçecekler ve meyve Suyu
Alkollü İçecekler
Tütün Mamülleri
Yem
Diğer
Sayısı
14
1
19
1
31
26
11
22
6
204
193
Kaynak: http://www.tarim.gov.tr/images/Files/SGB/TARYAT/il_yatirim_rehber/afyon.pdf
Afyonkarahisar’da en fazla istihdam sağlayan sanayi faaliyet kolu mermerciliktir. İl genelinde bu
sektörde faaliyet gösteren 400’ün üzerindeki işletmede 5 bin civarında insan istihdam edilmektedir.
Tablo 56: Afyonkarahisar’da İşyeri Sayıları
Yıllar
2005
2008
16
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
TÜRKİYE
TR33
Kamu
31.198
1.973
487
30.369
1.973
Özel
913.786
32.908
7.138
1.139.879
38.264
İşyeri sayısı
Daimi
Mevsimlik
814.093
130.891
27.660
7.221
5.555
2.070
1.015.000
155.248
32.531
7.706
59
TOPLAM
944.984
34.881
7.625
1.170.248
40.237
Afyonkarahisar
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
2011
493
37.113
2.374
599
7.924
1.390.477
46.377
9.430
6.383
1.252.652
39.949
7.933
2.034
174.938
8.802
2.096
8.417
1.427.590
48.751
10.029
SGK kayıtlarına göre, 2005-2011 döneminde Afyonkarahisar’daki toplam işyeri sayısı 7.625’ten
10.029’a yükselmiştir. Bu artış oransal olarak Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının altındadır.
2005-2011 döneminde mevsimlik işyerlerinin sayısında kayda değer bir değişme olmamış, daimi
işyerlerinin sayısında ise %42,81’lik artış sağlanmıştır. Bu oransal artış da Türkiye ve TR33 Bölge
ortalamasının altındadır.
Afyonkarahisar’dan diğer illere satışı yapılan mallar; çimento, canlı hayvan, lastik ayakkabı, sucuk,
taze et, yün ve yapağı, sebze ve meyve, lokum, pişmaniye, reçel ve kaymak, hububat, un, bitkisel yağ,
hayvan yemi, çeşitli tohumlar, malt, konveyör band, inşaat tuğlası ve bunun gibi mallardan
oluşmaktadır.
Diğer illerden Afyonkarahisar’a giriş yapılan mallar ise; manifatura, konfeksiyon, tuhafiye, inşaat
malzemeleri, sebze ve meyve, gıda maddeleri, oto yedek parçaları, sanayi hammaddeleri, ilaç,
mefruşat, kösele ve kavafiye gibi mallardır17.
Afyonkarahisar’daki banka mevduatı 2000-2011 döneminde Türkiye ortalamasına çok yakın bir artış
göstermiştir. Afyonkarahisar bankalarındaki mevduat, Türkiye’deki toplam mevduatın %0,37’sidir.
Tablo 57. Afyonkarahisar’da mevduat dağılımı
Bölgeler ve iller
Afyonkarahisar
TR33
TÜRKİYE
Mevduat (Bin TL)
2000
2011
233.991
2.410.174
2000-2011
Değişme (%)
Dağılım
(%)
930,03
0,37
1.052.651
10.744.806
920,74
1,65
63.648.625
651.184.540
923,09
100,00
Kişi başına banka mevduatı sıralamasında Afyonkarahisar 40’ıncı sırada yer almaktadır.
Afyonkarahisar’da kişi başına ortalama banka mevduatı 2000 yılında Türkiye ortalamasının %30,61’i
kadar iken, bu oran 2011 yılında %39,59’a yükselmiştir. Sözü edilen dönemdeki kısmi iyileşmelere
rağmen Afyonkarahisar, kişi başına mevduatı Türkiye ortalamasının yarısına bile ulaştıramamıştır.
Tablo 58: Afyonkarahisar’da nüfus başına ortalama mevduat*
Mevduat (TL)
2000-2011
Değişme (%)
2000
2011
40
Afyonkarahisar
289
3.450
1.094,23
TR33
346
3.652
955,49
TÜRKİYE
944
8.714
823,09
Sıra No
Bölgeler ve iller
17
age
60
Kişi başına ortalama kredi sıralamasında Afyonkarahisar 48’inci sırada ter almaktadır.
Afyonkarahisar’da kişi başına ortalama kredi 2000 yılında Türkiye ortalamasının %30,70’i iken, bu
oran 2011’de %48,09’a yükselmiştir. Dikkat çeken diğer bir husus, Türkiye genelinde ortalama
mevduat ortalama krediden daha yüksek iken, Afyonkarahisar’da ortalama kredinin ortalama
mevduattan daha yüksek olmasıdır. Bu veriler Afyonkarahisar’ın kredi kullanımında önemli gelişmeler
sağladığı şeklinde yorumlanabilir.
Tablo 59: Afyonkarahisar’da nüfus başına ortalama kredi*
Sıra
No
Bölgeler ve iller
Mevduat (TL)
48
2000-2011
Değişme (%)
2000
2011
Afyonkarahisar
136
3.852
2.729,25
TR33
141
4.347
2.982,98
TÜRKİYE
443
8.108
1.729,81
ÇALIŞAN PROFİLİ
Afyonkarahisar ili genelinde 2011 sonu itibariyle zorunlu sigortalı olarak (4/a-işçi) çalışanların sayısı
2008 yılına göre %18,7 artış göstererek 68.540’a ulaşmıştır. Bunların 7.453’ü kamu sektöründe
istihdam edilmektedir. Bu artışta kayıt dışılığın önlenmesine ilişkin çalışmalar yanında bölgedeki
gelişme potansiyelinin harekete geçirilme çabalarının da etkili olduğu görülmektedir.
Zorunlu sigortalı olarak işçi statüsünde çalışan kadınların oranı 2008-2011 döneminde %16,12’den
%17,59’a yükselmiştir. Söz konusu oranın (2011) TR33 Bölge ortalaması %21,03; Türkiye ortalaması
ise %24,51’dir.
Tablo 60: Afyonkarahisar’da Çalışanların Statülere Göre Dağılımı
Çalışma statüsü
Zorunlu sigortalı (4/a-işçi)
Zorunlu sigortalı (4/b-esnaf)
Aktif sigortalı (4/b-tarım)
Aktif sigortalı (4/c-memur)
TOPLAM
2008
57.743
14.493
22.589
25.900
120.725
2009
59.219
14.624
21.514
21.706
117.063
2010
66.901
16.708
22.479
22.124
128.212
2011
68.540
15.138
24.487
24.776
132.941
Afyonkarahisar’da zorunlu sigortalı olarak işçi statüsünde çalışanların %30,01’i 9 ve daha az çalışanı
olan işyerlerinde istihdam edilmektedir. 1-49 arasında çalışanı olan mikro ve küçük işletmelerde
istihdam edilenlerin oranı ise %70,17’ye ulaşmaktadır18 500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde
18
SGK
61
istihdam edilenlerin oranı ise sadece %1,44’tür. Bu veriler Afyonkarahisar’daki işgücünün mikro ve
küçük işletmelerde çalışacak biçimde yetiştirilmesinin gereğine işaret etmektedir.
Bağımsız (esnaf) olarak çalışanların sayısında 2010 yılında anlamlı bir yükselme yaşanmış, ancak 2011
yılında düşüşe geçilmiştir. Bu durum yeni girişimci destekleriyle işyeri açmanın hızlanmasından ve
bunların bir bölümünün kapanmaya başlamasından kaynaklanmış olabilir.
Afyonkarahisar’da kamu ve özel işyerlerinde işçi statüsünde çalışanların ortalama ücreti Uşak’tan
yüksek, Manisa ve Kütahya’dan ise düşüktür19
TR33 Bölgesinde özel sektördeki ortalama kazancın en düşük olduğu il Afyonkarahisar’dır (Günlük
35,88 TL)20. Bu miktar Afyonkarahisar’ın göç verdiği ilerden İzmir’de 45,30 TL’dir.
Tablo 61: Afyonkarahisar’da Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı
Yıllar
2005
2008
2011
Kamu
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
TÜRKİYE
TR33
Afyonkarahisar
Daimi
Mevsimlik
Erkek
Kadın
680.500
6.238.105
Özel
5.774.759
1.143.846
5.486.494
1.432.111
TOPLAM
6.918.605
32.552
210.504
192.526
50.534
204.981
38.075
243.056
7.489
36.592
32.699
11.382
39.154
4.927
44.081
731.704
8.071.285
7.156.453
1.646.536
6.774.527
2.028.462
8.802.989
33.612
262.562
232.765
63.409
239.281
56.893
296.174
8.727
49.016
43.723
14.020
48.432
9.311
57.743
791.978
10.165.264
8.860.003
2.097.239
8.271.671
2.685.571
10.957.242
30.882
336.842
286.066
81.658
290.400
77.324
367.724
7.453
61.087
53.427
15.113
56.484
12.056
68.540
2005 yılında 44.081 olan Afyonkarahisar’da işçi statüsünde istihdam edilenlerin sayısı 2011’de
68.540’a yükselmiştir. Artış özel sektörde sağlanmış, kamu sektörünün istihdam ettiği işçi sayısında
herhangi bir artış meydana gelmemiştir. Aynı dönemde istihdam edilen kadın sayısının 4.927’den
12.056’ya yükselmesi, kadınların iş hayatına daha aktif rol almaları eğilimine işaret etmesi
bakımından son derece önemli görülmektedir.
İŞSİZ PROFİLİ
2011 yıl sonu itibariyle Afyonkarahisar İŞKUR İl Müdürlüğü’ndeki kayıtlı işsiz sayısı 15.293 olup
bunların %30,20’si kadındır. Aynı yıl içerisinde İŞKUR 17.065 kişiyi (bir iki yıl içerisinde birden fazla
işletmeye yönlendirilebilmektedir) işletmelere yönlendirmiş, bunlardan 3.227’si işe girmiş, 12.531’i
işveren tarafından reddedilmiş, sadece 2 kişi işverenin iş teklifini reddetmiştir. Bu bağlamda İŞKUR
kanalıyla iş görüşmelerine gönderilen her 5 kişiden birinin (yaklaşık) istihdam edildiği ve
Afyonkarahisar’daki işsizlerin çalışma arzularının yüksek olduğu söylenebilir.
Kayıtlı işsizlerin %54,24’ünü ilköğretim mezunu ve daha alt düzeyde eğitimli veya okuma-yazma
bilmeyenler oluşturmaktadır. Söz konusu oran kadınlarda %50,00’dir. Bu veriler kadın işsizlerin erkek
işsizlerden daha eğitimli olduğuna işaret etmektedir.
19
20
SGK
SGK
62
2011 yılında Afyonkarahisar İŞKUR il Müdürlüğü’ne iş aramak için yapılan başvuruların toplamı 9.933
olup bunun %32,76’sı kadındır. Başvuruda bulunanların %62,10’u 15-29 yaş grubundadır. 15-34 yaş
grubundakilerin oranı ise %74,40’a yükselmektedir. Söz konusu oranlar erkeklerde kadınlardan daha
yüksektir21. Bu veriler genç işsizliğe dikkat çekmektedir.
DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER
SGK kayıtlarına göre 2008-2010 döneminde Afyonkarahisar’da işyeri sayısı açısından 63 faaliyet
grubunda artış, 25’inde ise azalma meydana gelmiştir. İşyeri sayısı da toplamda 1.313 artarak 9.730’a
ulaşmıştır. İstihdamın en yoğun olduğu faaliyet grupları sırasıyla; bina inşaatı, perakende ticaret ve
metalik olmayan ürünler imalatıdır. Bu üç faaliyet grubunda sigortalı olarak istihdam edilenlerin sayısı
20 bine yaklaşmakta olup, toplam sigortalı sayısının %26,4’üdür.
Tablo 62: Afyonkarahisar’da Gelişen ve Daralan Faaliyet Grupları
2008
No
FAALİYET GRUPLARI
2010
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
Dönemsel fark
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
Gelişen faaliyet grupları
41
56
82
86
85
55
BİNA İNŞAATI
EĞİTİM
KONAKLAMA
1258
56
5
25
177
50
5325
332
15
274
2899
608
1617
288
237
90
200
116
92
75
70
96
14
26
286
102
294
183
54
46
1577
911
1497
2268
1879
365
63
24
113
169
39
13
7726
359
2401
1677
232
1345
1256
232
1241
1351
65
1077
3804
23
905
1416
66
808
Daralan faaliyet grupları
427
77
670
1612
1543
62
-223
-78
-181
-14
-15
-33
SGK kayıtlarına göre Afyonkarahisar’da istihdamı genişleyen 6 faaliyet grubundan biri inşaat, 5’i ise
hizmetler sektöründedir.22 Bu durum hizmete yönelik yatırımların yoğunlaştığına işaret etmektedir.
Sağlık ve konaklama hizmetlerinin bu grupta yer aldığına da dikkat çekmek gerekmektedir. Yapılan
bir ankette Afyonkarahisar’ı bir turizm şehri olarak görmek isteyenlerin oranının sanayi şehri olarak
görmek isteyenlerin oranının iki katından daha fazla olması bu bakımdan anlamlı, istihdamı
genişleyen mesleklerin tahmin edilmesinde de faydalı bir bilgidir23.
21
22
23
http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx
http://sgk.gov.tr/
http://www.yeni.afyonkarahisartso.org.tr/
63
-1150
-834
-827
-656
-336
-303
Afyonkarahisar’daki giyim eşyaları imalatındaki istihdamın azalması dikkat çekmektedir. Bu durum
Afyonkarahisar’ın il olarak rekabet avantajı yüksek olmayan sektörlerden çekilmekte olduğunun
işareti biçiminde yorumlanabilir.
SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan raporda, Afyonkarahisar ilinde aşağıdaki tabloda
açıklanan yatırım konularına dikkat çekilmektedir.
Tablo 63: Afyonkarahisar’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar
Tarım ve hayvancılık sektörü
 Organik tarım ve seracılık
 Modern gıda ve hayvancılık
 Yerli ırk besiciliğinin
geliştirilmesi
 Pastörize yumurta
Sanayi sektörü
 Lojistik
 İnşaat- gayrimenkul geliştirme
 Mermer işleme makineleri
 Lokum, sucuk üretim
tesislerinin kalitesinin
yükseltilmesi
 Un, makarna, bisküvi
 Patates ürünleri ve cips
 Kauçuk
Maden sektörü
 Mermer atıklarının değerlendirilmesi
 Doğaltaş ürünleri ve firmalarının
yurtdışında tanıtılması
Turizm sektörü
 Jeotermel enerjinin kullanım
alanlarının çeşitlendirilmesi
 İldeki kültür, tarih, inanç ve SPA
turizminin tanıtılması ve
yaygınlaştırılması
 Kaliteli hizmet veren dinlenme
tesisleri
 Frig Vadisi turizm kuşağı ile ilgili
tanıtım
Talebi karşılamaya yönelik yatırımlar
 Mermer-doğal taş sanayi
 Sağlık turizm hizmetleri
 Toptan ve perakende gıda ticareti
 Kırmızı et ve et ürünleri sanayi
 Beyaz et ve et ürünleri sanayi
 Yumurta sanayi
 Şekerleme sanayi
64
2. KÜTAHYA
GENEL GÖRÜNÜM
Kütahya, yer altı kaynakları bakımından Türkiye’nin en zengin illerinden biridir.
TR33 Bölge
nüfusunun %19,18’i Kütahya’da yaşamaktadır. 1965-2000 döneminde %65,02 oranında artan
Kütahya nüfusu 2000-2011 döneminde %14,10 oranında azalmıştır. Bu dönemde şehir nüfusu %13,61
artarken köy nüfusundaki azalış %40,25’e ulaşmıştır.
Kütahya’da 35 ve daha yukarı yaş grubunun toplam nüfus içerisindeki oranı Türkiye ve TR33 Bölge
ortalamasının üstündedir. Buna karşın 0-14 yaş grubunda ise tam tersi bir durum vardır. Bu
bilgilerden zaman içerisinde Kütahya’nın Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasından daha yaşlı bir nüfusa
sahip olacağı ve iktisaden faal nüfus oranının düşeceği sonucuna varılabilir.
Tablo 64: Kütahya’da Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
Yaş
grubu
KÜTAHYA
Toplam
TR33
TÜRKİYE
%
Toplam
%
Toplam
%
0-4
34.700
6,15
203.956
6,93
6.199.824
8,30
5-14
76.255
13,51
438.046
14,89
12.686.751
16,98
15-19
43.154
7,65
230.235
7,82
6.317.583
8,45
20-24
46.395
8,22
228.206
7,76
6.224.591
8,33
25-34
88.620
15,71
469.365
15,95
12.801.867
17,13
35-54
154.589
27,40
796.285
27,06
18.982.036
25,40
55+
120.551
21,36
576.602
19,59
11.511.617
15,41
Toplam
564.264
100,00
2.942.695
100,00
74.724.269
100,00
2011 yılı itibariyle Kütahya’da iktisaden faal nüfus oranı Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasından daha
yüksektir. Ancak, 0-14 yaş grubunun oranındaki düşüklük dikkate alındığı, Kütahya’nın zamanla bu
avantajını kaybedeceği anlaşılmaktadır.
Tablo 65: Kütahya’da İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
Yaş
Kütahya
TR33
TÜRKİYE
grubu
Toplam
%
Toplam
%
Toplam
%
0-14
110.955 19,66
15-64
393.097 69,67
65+
60.212 10,67
Toplam 564.264
100
642.002
2.013.926
286.767
2.942.695
21,82
68,44
9,75
100
18.886.575
50.346.979
5.490.715
74.724.269
25,28
67,38
7,35
100
2001-2012 döneminde Kütahya’da ortaöğretime yeni kayıt yaptıranların ilgili dönemdeki ilköğretim
mezunlarına oranı %77,47’den %95,71’e yükselmiştir. Aynı dönemde ortaöğretime yeni kayıtlar
içerisinde mesleki-teknik okulların payı %39,03’ten %61,47’ye ulaşmıştır. 2001-2002’ de ortaöğretime
yeni kayıt yaptıran kadınların %31,04’ü mesleki-teknik okulları seçerken, bu oran 20011-2012 öğretim
yılında %59,00’a yükselmiştir. Ayrıca 2001-2011 döneminde ilköğretimden mezun olanların
sayılarında 2.000 civarında (%20) azalma olması dikkat çekmektedir.
65
Tablo 66: Kütahya’da ilköğretimden ortaöğretime geçişler
İlköğretimden
Öğretim
oranları
mezun
yılı
Toplam Genel
MTÖ
Toplam
Genel MTÖ
Öğretim
yılı
4.801
3.074
77,47
47,23
30,24
60,97
39,03
2.766
2.158
93,24
52,38
40,86
56,17
43,83
2.951
2.035
916
60,42
41,67
18,76
68,96
31,04
7.664
3.797
3.867
79,09
39,18
39,91
49,54
50,46
4.571
2.110
2.461
93,17
43,01
50,16
46,16
53,84
3.095
1.687
1.408
64,69
35,26
29,43
54,51
45,49
7.480
2.975
4.505
88,27
35,11
53,16
39,77
60,23
4.338
1.580
2.758
97,24
35,42
61,82
36,42
63,58
3.142
1.395
1.747
78,30
34,76
43,53
44,40
55,60
7.771
2.994
4.777
95,71
36,88
58,84
38,53
61,47
4.134
1.503
2.631
99,49
36,17
63,32
36,36
63,64
Kadın
3.964
3.637
1.491
Kaynak: http://www.meb.gov.tr/ ; MTÖ: Mesleki ve teknik öğretim
2.146
91,75
37,61
54,14
41,00
59,00
20072008
20102011
5.281
Kadın
4.884
Toplam
9.690
Erkek
4.906
MTÖ
4.924
20042005
10.165
Erkek
Genel
7.875
20002001
Toplam
Ortaöğretimdeki
dağılım
Kadın
4.784
Toplam
8.474
Erkek
4.461
Kadın
4.013
Toplam
8.119
Erkek
4.155
20012002
20052006
20082009
20112012
EKONOMİK DURUM
Kütahya ekonomisi tarım ve sanayiye dayanır. Faal nüfusun %70’i tarım, hayvancılık, ormancılık,
avcılık ve balıkçılıkla uğraşır. İl genelindeki 319.321 hektarlık tarım alanının %81,78’i tarım arazisi,
%2,49’u sebze bahçesi, %2,68’i ise meyve-bağ arazisidir. En fazla ürün alınan bitkiler ise sırasıyla;
buğday, şeker pancarı ve fiğdir. İl genelinde 160 bin civarında büyükbaş, 400 bin civarında küçükbaş,
900 bin civarında kanatlı hayvan ile 18 bin civarında arı kovanı vardır.
İl sanayisi var olan yer altı ve yer üstü kaynaklara dayalı olarak şekillenmiştir. Bu bağlamda ilde
seramik, porselen, madencilik, orman ürünleri, tarım ve hayvancılığa dayalı sanayi tesisleri
kurulmuştur. Son yıllarda otomotiv ve tekstil sektörüne de önemli yatırımlar yapıldığına dikkat
çekmek gerekmektedir. Kütahya’daki tarıma dayalı sanayi tesislerine ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda
özetlenmiştir.
Tablo 67: Kütahya’da Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri
KONUSU
Et ve Et Ürünleri
Konserve ve Salça
Bitkisel Yağ
Hayvansal Yağ
Zeytinyağı
Su Ürünleri
Şekerli Mamuller
Nişasta ve Nişasta Mamulleri
Bisküvi
Sayısı
KONUSU
28
26
249
2
1
17
69
-
Makarna
Dondurulmuş Gıda
Baharatlar
Tütün Mamülleri
Yem
Diğer
66
Sayısı
18
5
39
5
40
3
32
Kütahya ili maden rezervleri ve enerji kaynakları açısından da oldukça zengindir. İlde232 yerde 34
çeşit maden bulunmakta olup bulunan madenlerin Türkiye madenleri içindeki yeri incelendiğinde
Türkiye rezervinin bor tuzunda %45.44’nün, manyezitte %31,44’nün, Kömürde %7.06’nın, demirde
%6,37’nin ve manganezde %6,32’nin ilde olduğu görülmektedir.
Kütahya ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 467’dir. Türkiye genelindeki toplam sanayi
işletmelerinin %0,7’si, Ege Bölgesindeki sanayi işletmelerinin ise %5’i Kütahya’dadır.
Kütahya’da en fazla istihdam sağlayan metalik olmayan ürün imalatı (çini-seramik) sektörüdür. Bu
sektörde faaliyet gösteren 200’e yakın firmada 7 binin üzerinde insan istihdam edilmektedir.
Tablo 68: Kütahya’da İşyeri Sayıları
Yıllar
2005
2008
2011
TÜRKİYE
TR33
Kütahya
TÜRKİYE
TR33
Kütahya
TÜRKİYE
TR33
Kütahya
Kamu
31.198
1.973
506
30.369
1.973
546
37.113
2.374
539
Özel
913.786
32.908
6.360
1.139.879
38.264
7.001
1.390.477
46.377
8.402
İşyeri sayısı
Daimi
Mevsimlik
814.093
130.891
27.660
7.221
5.343
1.523
1.015.000
155.248
32.531
7.706
5.969
1.578
1.252.652
174.938
39.949
8.802
7.135
1.806
TOPLAM
944.984
34.881
6.866
1.170.248
40.237
7.547
1.427.590
48.751
8.941
SGK kayıtlarına göre 2005-2011 döneminde Kütahya’da işyeri sayısı 6.886’dan 8.941’e yükselmiştir.
Bu artış oransal olarak Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının bir hayli altındadır. Özel sektör işyeri
sayısında sağlanan artışta da benzer bir durum söz konusudur.
Kütahya’da banka mevduatı 2000-2011 döneminde Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasından daha az
oranda artış göstermiştir. Kütahya bankalarındaki toplam mevduat, Türkiye’deki toplam mevduatın
%0,23’üdür.
Tablo 69. Kütahya’da Mevduat dağılımı
Bölgeler ve iller
Kütahya
TR33
TÜRKİYE
Mevduat (Bin TL)
2000
2011
160.806
1.480.445
2000-2011
Değişme (%)
Dağılım
(%)
820,64
0,23
1.052.651
10.744.806
920,74
1,65
63.648.625
651.184.540
923,09
100,00
Kişi başına banka mevduatı sıralamasında Kütahya 51’ini sırada yer almaktadır.
Tablo 70: Kütahya’da nüfus başına ortalama mevduat*
Mevduat (TL)
2000-2011
Değişme (%)
2000
2011
51
Kütahya
246
2.624
967,05
TR33
346
3.652
955,49
TÜRKİYE
944
8.714
823,09
Sıra No
Bölgeler ve iller
67
Kütahya’da kişi başına ortalama banka mevduatı 2000 yılında Türkiye ortalamasının %26,06’sı iken,
bu oran 2011’de %30,11’ne yükselmiştir. Dikkat çeken diğer bir husus, Türkiye genelinde ortalama
mevduat ortalama krediden daha yüksek iken, Kütahya’da ortalama kredinin ortalama mevduattan
daha yüksek olmasıdır. Bu veriler Kütahya’nın kredi kullanımında önemli gelişmeler sağladığı şeklinde
yorumlanabilir.
Tablo 71: Kütahya’da nüfus başına ortalama kredi*
Sıra
No
Bölgeler ve iller
Mevduat (TL)
53
2000-2011
Değişme (%)
2000
2011
Kütahya
110
3.484
3061,79
TR33
141
4.347
2982,98
TÜRKİYE
443
8.108
1729,81
Kişi başına ortalama kredi sıralamasında Kütahya 53’üncü sırada yer almaktadır. 2000-2011
döneminde Kütahya, kredi kullanımında Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının çok üstünde gelişme
sağlamıştır.
ÇALIŞAN PROFİLİ
Kütahya ili genelinde 2011 sonu itibariyle zorunlu sigortalı olarak (4/a-işçi) çalışanların sayısı 2008
yılına göre %22,6 artış göstererek 71. 909’a ulaşmıştır. Bunların 9.224’ü kamu sektöründe istihdam
edilmektedir. Bu artışta kayıt dışılığın önlenmesine ilişkin çalışmalar yanında bölgedeki gelişme
potansiyelinin harekete geçirilme çabalarının da etkili olduğu görülmektedir. İlde kendi işyerinde
çalışanların (4/b-Esnaf) sayısı 2008-2011 döneminde %5 azalarak 12.076’ya düşmüştür.24 Kütahya’da
kendi işyerinde çalışanların(4/b-esnaf) ücretli işçi (4/a-işçi) olarak çalışanlara oranı %17’dir. Bu oran
TR33 Bölgesinin diğer illerinden daha düşüktür ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan il
raporlarında yer alan “İl genelinde genel olarak ücretli çalışmaya meyil azami ölçüdedir”
tespitini doğrular mahiyettedir.
Tablo 72: Kütahya’da Çalışanların Statülere Göre Dağılımı
TOPLAM
2008
58.657
12.796
13.144
28.133
112.730
2009
60.142
12.674
12.706
18.270
103.792
24
SGK
68
2010
66.548
12.308
13.087
18.387
110.330
2011
71.909
12.076
13.025
20.028
117.038
Kütahya’da kamu sektöründe çalışanların ortalama ücreti TR33 Bölgesinin diğer illerine göre daha
yüksektir. Kütahya’daki özel sektör ücret ortalaması Manisa’dan düşük, Afyonkarahisar ve Uşak’tan
yüksektir.25
Kütahya’da engelli kontenjanından istihdam edilenlerin sayısı 477 olup 167 açık kontenjan
bulunmaktadır. Türkiye genelinde engellilere ilişkin açık kontenjanların engelli çalışanlara oranı %26
iken, bu oran Kütahya’da %35’tir.26
Tablo 73: Kütahya’da Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı
Yıllar
Kamu
2005
2008
2011
TÜRKİYE
TR33
Kütahya
TÜRKİYE
TR33
Kütahya
TÜRKİYE
TR33
Kütahya
Daimi
Mevsimlik
Erkek
Kadın
680.500
6.238.105
Özel
5.774.759
1.143.846
5.486.494
1.432.111
TOPLAM
6.918.605
32.552
210.504
192.526
50.534
204.981
38.075
243.056
10.217
37.476
34.263
13.430
43.748
3.945
47.693
731.704
8.071.285
7.156.453
1.646.536
6.774.527
2.028.462
8.802.989
33.612
262.562
232.765
63.409
239.281
56.893
296.174
9.850
48.807
42.857
15.800
50.439
8.218
58.657
791.978
10.165.264
8.860.003
2.097.239
8.271.671
2.685.571
10.957.242
30.882
336.842
286.066
81.658
290.400
77.324
367.724
9.224
62.685
53.512
18.397
59.743
12.166
71.909
2005 yılında 47.693 olan Kütahya’daki işçi statüsünde istihdam edilenlerin sayısı 2011’de 71.909’a
yükselmiştir. Artış özel sektörde sağlanmış, kamunun istihdam etiği kişi sayınında azalma meydana
gelmiştir. Aynı dönemde istihdam edilen kadın sayısının %300’ün üzerinde artış göstererek 12.166’ya
yükselmesi, kadınların iş hayatında daha aktif rol almaları eğilimi açısından son derece önemli
görülmektedir.
İŞSİZ PROFİLİ
2011 yılsonu itibariyle Kütahya İŞKUR İl Müdürlüğü’ndeki kayıtlı işsiz sayısı 17.687 olup bunların
%27,01’i kadındır. Aynı yıl içerisinde İŞKUR 9.248 kişiyi (bir iki yıl içerisinde birden fazla işletmeye
yönlendirilebilmektedir) işletmelere yönlendirmiş, bunlardan 4.570’i işe girmiş, 1.561’i işveren
tarafından kabul edilmemiş ve 553 kişi de işverenin iş teklifini reddetmiştir. Bu bağlamda İŞKUR
kanalıyla iş görüşmelerine gönderilen her 2 kişiden birinin (yaklaşık) istihdam edildiği görülmektedir.
Yaklaşık olarak, İzmir’de işverenler İŞKUR tarafından kendilerine yönlendirilen her 16 kişiden birini
istihdam ederken bu oranın Kütahya’da ½’ye düşmesi çok anlamlıdır. 2001 yılında Türkiye genelinde
İŞKUR’un işletmelere yönlendirdiği adaylardan kendisine yapılan iş teklifini reddedenlerin toplamı
3.990 olup, bunların %13,78’i Kütahya’dadır. Bu verilerden hareketle Kütahya’da işsizlerin daha güç iş
beğendikleri veya alternatif geçim kaynakları sebebiyle kendilerini ağır bir çalışma baskısı altında
hissetmedikleri sonucu çıkartılabilir. Ayrıca Kütahya’da işverenlerin aradıkları işgücünü seçme
şanslarının düşük olduğuna, neredeyse başvuran herkesi işle alma durumuna geldiklerine dikkat
çekmek gerekmektedir.
25
26
SGK
http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx#dltop
69
Kayıtlı işsizlerin %44’09’u ilköğretim mezunu ve daha alt düzeyde eğitimli veya okuma-yazma
bilmeyenler oluşturmaktadır. Söz konusu oran kadınlarda %53’18’dir. Bu veriler erkek işsizlerin kadın
2011 yılında Kütahya İŞKUR il Müdürlüğü’ne iş aramak için yapılan başvuruların toplamı 10.903 olup
bunun %37,71’i kadındır. Başvuruda bulunanların %66,61’i 15-29 yaş grubundadır. 15-34 yaş
grubundakilerin oranı ise %77,78’e yükselmektedir. Söz konusu oranlar erkeklerde kadınlardan daha
yüksektir27. Bu veriler genç işsizliğe dikkat çekmektedir.
SGK kayıtlarına göre 2008-2010 döneminde Kütahya’da işyeri sayısı açısından 49 faaliyet grubunda
artış, 25’inde ise azalma meydana gelmiştir. İşyeri sayısı da toplamda 968 artarak 8.515’e ulaşmıştır.
İstihdamın en yoğun olduğu faaliyet grupları sırasıyla; metalik olmayan ürünler imalatı, inşaat ve
perakende ticarettir. Bu üç faaliyet grubunda sigortalı olarak istihdam edilenlerin sayısı 18 bini
aşmakta olup, toplam sigortalı sayısının %27,12’sidir.
Tablo 74: Kütahya’da Gelişen ve Daralan Faaliyet Grupları
No
43
ÖZEL İNŞAAT FAALİYETLERİ
38
ATIK MADDELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
56
82
13
TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI
86
2008
SAYISI
SAYISI
2010
SAYISI
SAYISI
Dönemsel fark
SAYISI
SAYISI
170
51
78
5
31
28
1.634
494
525
11
677
308
316
222
328
192
48
85
3.291
2.013
1.665
1.102
1.657
1.225
146
171
250
187
17
57
1.657
1.519
1.140
1.091
980
917
35
5.409
40
3.520
5
-1.889
05
KÖMÜR VE LİNYİT ÇIKARTILMASI
70
318
1.880
47
220
-271
-1.660
96
165
1.662
59
400
-106
-1.262
92
310
1.398
33
153
-277
-1.245
75
77
777
12
57
-65
-720
14
42
1.224
23
672
-19
-552
Atık maddelerin değerlendirilmesi faaliyet grubunun Kütahya’da gelişen meslekler arasında yer
alması dikkat çekmektedir. Ayrıca tekstil ürünleri imalatı gelişen, giyim eşyası imalatı ise daralan
faaliyet grupları arasındadır (Tablo-57). Diğer daralan/gelişen faaliyet grupları genellikle TR33
Bölgesinin diğer illeriyle paralellik göstermektedir.
27
70
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan raporda, Kütahya ilinde aşağıdaki tabloda
açıklanan yatırım konularına dikkat çekilmektedir.
Tablo 75: Kütahya’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar
Tarım sektörü
 Organik tarım ürünleri üretimi
 Seracılık
 Meyve ve sebze yetiştiriciliği
Hayvancılık sektörü
 Kafeste ve havuzda
alabalık yetiştiriciliği
 Damızlık et sığırcılığı
 Süt sığırcılığı
 Arıcılı ve ana arı üretimi
 Koyun ve tiftik keçisi
yetiştiriciliği
 Yumurta tavukçuluğu
 Kaba yem üretim
İmalat sanayi





Süt ve süt ürünleri işleme tesisi
Lata üretimi
Lamine yonga levha (Laminat) üretimi
Lif levha üretimi
Lamine parke üretimi
Madencilik sektörü





Bor oksit
Ferro Bor
Bor Nitrür
Sır-Frit
Fiberglas




Çinko Borat
Manyezit öğütme ve pişirme
Kömür ocağı çalıştırılması
Mermer üretim ve işleme
tesisi
 Çeşitli hammaddelerin
öğütülmesi ve paketlenmesi
 Alçı üretimi
 Briket kömür üretimi
 Antimuan üretimi ve izabe
tesisi
 Krom madeni üretimi ve
flotasyon tesisi kurulması
 Mağnezyum sülfat üretimi
Turizm sektörü

Termal tesis yapımı (SPA)
 Plastik esaslı eşya (poşet, tabak, bardak vb.) ve ambalaj malzemesi
 Elektrik-Elektronik Ürünleri; Beyaz eşya, kahverengi eşya
 Gıda Ürünleri ,Dondurulmuş, kurutulmuş meyve ve sebze, konserveler, unlu mamuller
 Plastik atıkların geri kazanımı tesisi
 Soğuk lastik kaplama
 Tekstil vatka ve keçe tesisi
 Madeni hastane demirbaşları
 Panel radyatör
 Doğalgazkombi tesisive yan ürünleri
 Elektrikli ev cihazları
 Çocuk bezi ve hijyenik kadın pedi
 Plastik enjeksiyon parçaları
 Cam mozaik tesisi
 Çorap imalatı tesisi
 Ayakkabı üretim Tesisi
 Tıbbi tekstil tesisi
 Ev tekstil ürünleri tesisi
 Software(yazılım)
71
3. MANİSA
GENEL GÖRÜNÜM
Manisa İli’ni içine alan coğrafyada eşsiz endemik canlılar, su, toprak ve yer altı zenginlikleri
bulunmaktadır. TR33 Bölge nüfusunun %45,54’ü Manisa’da yaşamaktadır. Manisa’nın nüfusu 19652000 döneminde %68,81 oranında, 2000-2011 döneminde ise %6,34 oranında artmıştır. 2000-2011
döneminde şehir nüfusu %24,67 artarken, köy nüfusu %17,68 oranında azalmıştır.
Manisa’daki nüfusun yaş gruplarına dağılımı TR33 Bölge ortalamasını yansıtmaktadır. Manisa’daki
genç nüfus oranı Türkiye ortalamasının altında, 55 ve daha yukarı yaş grubu nüfusu ise Türkiye
ortalamasının oldukça üstündedir.
Tablo 76: Manisa’da Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
Yaş
grubu
MANİSA
TR33
Toplam
TÜRKİYE
%
Toplam
%
Toplam
%
0-4
92.424
6,90
203.956
6,93
6.199.824
8,30
5-14
196.895
14,69
438.046
14,89
12.686.751
16,98
15-19
103.242
7,70
230.235
7,82
6.317.583
8,45
20-24
102.270
7,63
228.206
7,76
6.224.591
8,33
25-34
214.915
16,04
469.365
15,95
12.801.867
17,13
35-54
372.214
27,78
796.285
27,06
18.982.036
25,40
55+
258.114
19,26
576.602
19,59
11.511.617
15,41
1.340.074
100,00
2.942.695
100,00
74.724.269
100,00
Toplam
Manisa’da iktisaden faal nüfus oranı Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının üstündedir. Ancak, 0-14 yaş
grubu nüfus oranının düşüklüğü dikkate alındığında, Manisa’nın bu avantajını zaman içerisinde
kaybedeceği söylenebilir.
Tablo 77: Manisa’da İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
Yaş
Manisa
TR33
TÜRKİYE
grubu
Toplam
%
Toplam
%
Toplam
%
0-14
289.319
21,59
15-64
925.300
69,05
65+
125.455
9,36
Toplam 1.340.074
100
642.002
2.013.926
286.767
2.942.695
21,82
68,44
9,75
100
18.886.575
50.346.979
5.490.715
74.724.269
25,28
67,38
7,35
100
2001-2012 döneminde Manisa’da ortaöğretime yeni kayıt yaptıranların ilgili dönemdeki ilköğretim
mezunlarına oranı %77,50’den %85,07’ye yükselmiştir. Aynı dönemde ortaöğretime yeni kayıtlar
içerisinde mesleki ve teknik okulların payı %42,03’ten %58,84’e ulaşmıştır.
72
Öğretim
yılı
Tablo 78: Manisa’da ilköğretimden ortaöğretime geçişler
İlköğretimden
Öğretim
oranları
mezun
yılı
Toplam Genel
MTÖ
Toplam
Genel MTÖ
Toplam
20.993
2000Erkek
11.223
2001
Kadın
9.770
Toplam
22.021
2004Erkek
11.652
2005
Kadın
10.369
Toplam
20.528
2007Erkek
10.648
2008
Kadın
9.880
Toplam
20.515
2010Erkek
10.620
2011
Kadın
9.895
Kaynak: http://www.meb.gov.tr/
20012002
20052006
20082009
20112012
16.269
9.476
6.793
16.510
8.993
7.517
17.051
9.182
7.869
17.453
9.182
8.271
9.431
4.915
4.516
8.676
4.108
4.568
6.876
3.036
3.840
7.184
3.243
3.941
6.838
4.561
2.277
7.834
4.885
2.949
10.175
6.146
4.029
10.269
5.939
4.330
77,50
84,43
69,53
74,97
77,18
72,49
83,06
86,23
79,65
85,07
86,46
83,59
44,92
43,79
46,22
39,40
35,26
44,05
33,50
28,51
38,87
35,02
30,54
39,83
32,57
40,64
23,31
35,58
41,92
28,44
49,57
57,72
40,78
50,06
55,92
43,76
Ortaöğretimdeki
dağılım
Genel
MTÖ
57,97
51,87
66,48
52,55
45,68
60,77
40,33
33,06
48,80
41,16
35,32
47,65
42,03
48,13
33,52
47,45
54,32
39,23
59,67
66,94
51,20
58,84
64,68
52,35
EKONOMİK DURUM
Manisa ilinin tarımsal üretimdeki payı da oldukça yüksektir. İlin yüzölçümü 13.485.302 dekar olup,
işlenebilir tarım arazisi varlığı 5.151.928 dekardır. Toplam tarımsal alanların % 39,2 si sulanabilir
durum olup, il genelinde 72.817 tarım işletmesi bulunmaktadır. Manisa’nın tarımsal arazi varlığını;
2.839.250 dekarı tarla bitkileri (Buğday, Pamuk, Mısır vb) 874.162 dekarı zeytin, 715.895 dekarı bağ,
202.858 dekarla meyve üretim alanı olarak değerlendirilmektedir. İlde 1.240.820 dekar ekim alanı ile
en fazla ekimi yapılan ürün buğdayın üretim değeri 168.681.500 TL olmasına rağmen 943.850.640 TL
üretim değeri ile sultani çekirdeksiz üzüm 1. sırayı almaktadır.
2011 yılı itibarıyla Manisa 172.469 ton kuru üzüm, 205.9546 ton sofralık üzüm ihracatı yapmıştır.
Bunun yanında ilden 40.756 ton kiraz, 26.802 ton domates, 12.653 ton kanatlı eti ve ürünü olmak
üzere toplam 529.086 ton muhtelif gıda, konserve ve bitkisel ürünler ihraç edilmiştir. Bu yönüyle
Manisa tarımsal ürün ihracatında önemli bir yer etmektedir. Tarımsal Ürün ihracatın yaklaşık olarak
%30’unu çekirdeksiz kuru üzüm, %30’unu sebze meyve, % 26’sını sofralık üzüm, % 4’ünü et ve et
ürünleri, %10’unu ise diğer tarımsal ürünler (bitkisel yağ, alkollü-alkolsüz içecek, unlu mamuller,
yumurta vb.) oluşturmaktadır. Bu durum Manisa’nın bir sanayi ili olmasının yanında, geniş bitkisel ve
hayvansal ürün yelpazesi ile Türkiye tarımının en önemli merkezlerinden biri olmasını sağlamıştır.
Manisa bu gün için üzüm, kiraz, tütün ve zeytin üretiminde ülke birincisi konumundadır.
Mart 2012’de il bazında kayıtlı çiftçi (4/b) sayısının en fazla olduğu 3 il, 61 bin ile Konya (yüzde 5,4),
53 bin ile Antalya (yüzde 4,6) ve 51 bin ile de Manisa (yüzde 4,4) olarak sıralanmaktadır.28
Son yıllarda organik ürün üretiminde Manisa dünyanın en önemli organik ürün üreten merkezlerden
birisi konumuna gelmiştir. 2010 yılında ilde 1.220 çiftçi 48.562 dekar alanda 30.453 ton tarım
ürününü organik olarak üretmiştir. Bu rakamlar, Organik ürün üretimi bakımından Türkiye üretiminin
% 10’u karşılamaktadır.
28
TEPAV, İstihdam İzleme Bülteni, 14.07.2012, S:8, s.4
73
Manisa son yıllarda tarımsal sanayinin ana merkezi hâline gelmiş ve bu hususta çok ilerleme
kaydetmiştir. İl’de, Meyve-sebze, konserve salça işleme işletme sayısı 332, Un ve unlu mamul işleme
847, Süt ve ürünleri işleme 74, Bitkisel yağ işleme 121, Et ve ürünleri işleme 35, Şekerli mamul işleme
63, Alkollü ve alkolsüz içecek 22 adet olmak üzere toplam gıda sanayi işletme sayısı 1.735’dir.
İşletmelerin çoğu ülke çapında ve ihracata yönelik üretim yapan gıda işletmeleri şeklindedir.
Manisa tarımın diğer bir kolu olan hayvancılık sektörü açısında önemli bir ildir. Hayvan varlığı
açısından Türkiye’nin en fazla hayvan sayısına sahip illeri arasındadır. İlde 198.754 adet sığır, 459.035
adet koyun, 174.479 adet keçi, yaklaşık 20 milyon adet tavuk, 54.267 adet arı kovanı mevcudu
bulunmaktadır. 2010 yılında ilimizde 171.688 ton tavuk eti, 4.334 ton sığır eti, 1.009 ton küçükbaş eti,
414.947 ton inek sütü, 42.256 ton küçükbaş sütü ve yaklaşık 1 Milyar adet yumurta üretimi
gerçekleştirilmiştir. Hayvansal ürünlerden tavuk eti 184.090.356 TL üretim değeri ile ilin en önemli
hayvansal üretim gelir kaynağını oluşturmaktadır. Ayrıca bölgede gıda analizleri ve yaş meyvesebzede pestisit kalıntı analizleri yapabilme özelliğine sahip çok sayıda akredite edilmiş özel ve resmi
laboratuar bulunmaktadır.
Manisa genelinde İl Tarım Müdürlüğü’ne kayıtlı 72.817 tarım işletmesi bulunmakta olup, bu
işletmeler genel olarak Türkiye genelinde olduğu gibi parçalı arazi yapısına sahiptir. Tarım
işletmelerinin kullandıkları arazilerin yaklaşık % 32’si 20 dekar ve daha küçük parsel büyüklüğüne
sahip olup, ancak % 9 u 100 dekardan büyük parsele sahiptir.
Manisa ilinin en önemli bitkisel ürünleri Kuru ve Yaş Üzüm, Zeytin, Kiraz, Tütün, Kurutmalık ve Yaş
Domates, Mısır, Kavun ve Karpuzdur.
Türkiye tarımsal üretimi içerisinde ağırlığı olan tarımsal ürünler ve İlin ülke üretimindeki yeri 2011 yılı
için aşağıda tablo halinde verilmiştir. Tablo.2’den de izlenebileceği gibi, Manisa İli kurutmalık üzümde
ülke üretiminin çok önemli bir oranını (%85) üretmekte, toplam tütün üretiminin de üçte birini
sağlamaktadır. Ayrıca Akhisar, Salihli ve Kırkağaç ilçelerindeki zeytinciliğin geliştirilmesine yönelik son
yıllardaki atılan adımlarla da ülke üretimindeki payını artırma potansiyeli taşımaktadır.
Manisa İli’nde, Süt Ürünleri, Tavuk Yetiştiriciliği, Kanola Üretimi, Üzümsü Meyveler, Yumurta Üretimi,
Arıcılık, Köy-Koop, Tarımsal Kalkınma, Damızlık Sığır Yetiştiriciliği, Damızlık Koyun Keçi Yetiştiriciliği,
Meyve Yetiştiricileri, Sulama konularında toplam 20 adet Üretici Birliği mevcuttur.
Manisa’da tarıma dayalı sanayide önemli gelişmeler sağlanmıştır. 2011 yılı verilerine göre il genelinde
faaliyet gösteren tarıma dayalı sanayi tesisinin sayısı 1.575’tir. Bunların konula göre dağılımı aşağıdaki
tabloda verilmektedir.
Tablo 79: Manisa’da Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri (2011)
KONUSU
Et ve Et Ürünleri
Un Fabrikası
Meyve-Sebze, Konserve ve Salça
Bitkisel Yağ
Şekerli Mamuller
Alkolsüz İçecek
Gıda Ambalajı
Sayısı
74
32
46
312
82
40
11
34
KONUSU
Yemek fabrikası
Baharat
Ekmek Fırını
Unlu Mamuller
Alkollü İçecek
Arıcılık Ürünü
Tasnif Dışı
TOPLAM
74
Sayısı
42
4
420
427
9
5
37
1.575
Manisa’da en fazla istihdam sağlayan sektörler; kömür ve linyit çıkartılması, inşaat ve gıda ürünleri
imalatıdır.
Tablo 80: Manisa’da İşyeri Sayıları
Yıllar
2005
2008
2011
TÜRKİYE
TR33
Manisa
TÜRKİYE
TR33
Manisa
TÜRKİYE
TR33
Manisa
Kamu
31.198
1.973
742
30.369
1.973
690
37.113
2.374
951
Özel
913.786
32.908
14.298
1.139.879
38.264
17.819
1.390.477
46.377
21.795
İşyeri sayısı
Daimi
Mevsimlik
814.093
130.891
27.660
7.221
12.282
2.758
1.015.000
155.248
32.531
7.706
15.413
3.096
1.252.652
174.938
39.949
8.802
19.001
3.745
TOPLAM
944.984
34.881
15.040
1.170.248
40.237
18.509
1.427.590
48.751
22.746
Manisa’da 2005 yılında 15.040 olan işyeri sayısı 2011 yılına kadar %51,24 oranında artarak 22.746’ya
ulaşmıştır. Bu oransal artış, Türkiye ortalamasının biraz, TR33 Bölge ortalamasının ise bir hayli
üstündedir. Özel sektör işyeri sayısındaki artışta da benzer bir durum görülmektedir.
Manisa’daki banka mevduatlarının toplamı, 2000-2011 döneminde Türkiye ortalamasının biraz
üzerinde artış göstermiştir. Manisa’daki banka mevduatları, Türkiye toplamının %0,70’i kadardır.
Tablo 81. Manisa’da mevduat dağılımı
Bölgeler ve iller
Manisa
TR33
TÜRKİYE
Mevduat (Bin TL)
2000
2011
424.100
4.537.536
2000-2011
Değişme (%)
Dağılım
(%)
969,92
0,70
1.052.651
10.744.806
920,74
1,65
63.648.625
651.184.540
923,09
100,00
Kişi başına banka mevduatı sıralamasında Manisa 41’inci sırada yer almaktadır. Manisa’da kişi başına
banka mevduatı 2000 yılında Türkiye ortalamasının %35,70’i kadar iken bu oran 2011 yılında
%38,86’sına yükselmiştir. Sözü edilen dönemdeki kısmi iyileşmelere rağmen Manisa, kişi başına
ortalama mevduatı Türkiye ortalamasının yarısına dahi ulaştıramamıştır.
Tablo 82: Manisa’da nüfus başına ortalama mevduat*
Mevduat (TL)
2000-2011
Değişme (%)
2000
2011
41
Manisa
337
3.386
903,59
TR33
346
3.652
955,49
TÜRKİYE
944
8.714
823,09
Sıra No
Bölgeler ve iller
Kişi başına ortalama kredi sıralamasında Manisa 28’inci sırada yer almaktadır. Manisa’da kişi başına
ortalama kredi 2000 yılında Türkiye ortalamasının %36,79’u iken, bu oran 2011’de %60,08’ine
75
ulaşmıştır.
Bu veriler Manisa’da mevduat hacmine göre daha fazla kredi kullanıldığını
göstermektedir.
Tablo 83: Manisa’da nüfus başına ortalama kredi*
Sıra
No
Bölgeler ve iller
Mevduat (TL)
29
Manisa
163
4.871
2889,31
TR33
141
4.347
2982,98
TÜRKİYE
443
8.108
1729,81
2000
2000-2011
Değişme (%)
2011
ÇALIŞAN PROFİLİ
Ülkemizde kayıt dışı istihdam 2000'li yılların başında yüzde 53'lerde seyrederken, 2011 de yüzde
37'lere inmiştir. Egenin üç ili Aydın, Denizli ve Manisa da ise bu oran kaçak çalıştırılan tarımsal
işçilerden kaynaklanan rakamlar nedeniyle yüzde 42'lerde yani Türkiye ortalamasının üstündedir.
Manisa’da hali hazırda 30 bine yakın kayıt dışı iş gücü olduğu tahmin edilmektedir.
Manisa İlinde sanayide çalışanların, % 19’u kömür ve linyit sektörü, % 19 ‘u gıda ürünleri imalatı ve %
13’ü başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat İmalatı sanayisinde istihdam edilmektedir.
İstihdamın % 85 i işçi, % 4 ü mühendis’tir. 29
Manisa ilindeki sanayi işletmelerinin %39’u gıda ürünleri imalatı sektöründe faaliyet göstermektedir.
Bunu %9 ile metalik olmayan mineral ürünleri imalatı ve başka yerde sınıflandırılmamış makineteçhizat imalatı sektörleri izlemektedir.
Manisa İlinde bulunan sanayi işletmelerinin % 45 ‘i Mikro Ölçekli, % 37’si Küçük Ölçekli, % 13 ‘ü Orta
Ölçekli, % 5 i Büyük Ölçekli işletmelerdir.
2008-2011 döneminde Manisa’da işçi ve memur sayısında artış olurken kendi hesabına çalışanların
sayısında bir azalma olmuştur.
Tablo 84: Manisa’da Çalışanların Statülere Göre Dağılımı
TOPLAM
2008
139.411
32.505
53.263
32.496
257.675
2009
143.191
32.235
45.128
32.831
253.385
2010
162.631
31.077
48.483
33.566
275.557
2011
179.643
31.993
49.828
37.301
298.765
Manisa’da İşyeri sayısı en fazla Toptan ve perakende ticaret sektöründe bulunmaktadır. Toplam
işyerlerinin % 14,4’ü Toptan ve perakende ticaret sektöründedir. Toplam çalışan sayısında da ön
plana çıkan sektör ise Enerji veren madenlerin madenciliği ve taş ocakçılığıdır. Çalışanların % 79,8’i
erkek, % 20,2’si kadındır. Erkeklerin % 22,5’i, Kadınların ise % 0,2’si Enerji veren madenlerin
madenciliği ve taş ocakçılığı sektöründe çalışmaktadır. 9 ve daha az kişi istihdam eden işyerlerinde
29
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, age, s.310
76
hem iş yeri sayısı olarak hem de çalışan sayısı olarak Toptan ve Perakende Ticaret sektörü ön planda
iken; 10 ve daha fazla kişi istihdam eden işyerlerinde iş yeri sayısı olarak Toptan ve Perakende Ticaret
sektörü, çalışan sayısı olarak Enerji veren madenlerin madenciliği ve taş ocakçılığı sektörü ön plana
çıkmaktadır. İşyerlerinin % 50,7’si 10 ve daha fazla kişi istihdamlı işyerleri iken, bu işyerleri toplam
çalışanların % 97,2’sini istihdam etmektedir.30
Tablo 85: Manisa’da Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı
Yıllar
Kamu
2005
2008
2011
TÜRKİYE
TR33
Manisa
TÜRKİYE
TR33
Manisa
TÜRKİYE
TR33
Manisa
Daimi
Mevsimlik
Erkek
Kadın
680.500
6.238.105
Özel
5.774.759
1.143.846
5.486.494
1.432.111
TOPLAM
6.918.605
32.552
210.504
192.526
50.534
204.981
38.075
243.056
12.151
107.701
98.618
21.234
96.368
23.484
119.852
731.704
8.071.285
7.156.453
1.646.536
6.774.527
2.028.462
8.802.989
33.612
262.562
232.765
63.409
239.281
56.893
296.174
11.930
127.481
111.961
27.450
109.308
30.103
139.411
791.978
10.165.264
8.860.003
2.097.239
8.271.671
2.685.571
10.957.242
30.882
336.842
286.066
81.658
290.400
77.324
367.724
11.324
168.319
138.502
41.141
138.542
41.101
179.643
2005 yılında 119.852 olan Manisa’daki işçi statüsünde çalışanların sayısı 2011’de 179.643’e
yükselmiştir. Artış özel sektörde sağlanmış, kamunun istihdam ettiği kişi sayısında azalma meydana
gelmiştir. Söz konusu dönemdeki istihdam artışının kadınlarda erkeklerden daha yüksek oranda
geliştiğine dikkat çekmek gerekmektedir.
2011 yılsonu itibariyle Manisa İŞKUR İl Müdürlüğü’ndeki kayıtlı işsiz sayısı 30.480 olup bunların
%40,06’sı kadındır. Aynı yıl içerisinde İŞKUR 53.257 kişiyi (bir iki yıl içerisinde birden fazla işletmeye
yönlendirilebilmektedir) işletmelere yönlendirmiş, bunlardan 6.806’sı işe girmiş, 40.146’sı işveren
tarafından uygun görülmemiş, 141 kişi de işverenin iş teklifini reddetmiştir. Bu bağlamda İŞKUR
kanalıyla iş görüşmelerine gönderilen her 7 kişiden birinin (yaklaşık) istihdam edildiği görülmektedir.
Kayıtlı işsizlerin %53,89’unu ilköğretim mezunu ve daha alt düzeyde eğitimli veya okuma-yazma
bilmeyenler oluşturmaktadır. Söz konusu oran kadınlarda %50,28’dir. Bu veriler kadın işsizlerin erkek
Kayıtlı işsizlerin %53,70’i 15-29 yaş grubundadır. Bu oran 15-34 yaş grubunda %71,06’ya
yükselmektedir. Söz konusu oranlarda cinsiyetlere göre anlamlı bir farklılaşma bulunmamaktadır31.
Manisa İş Kurumu (İŞKUR) İl Müdürlüğü verilerine göre, Manisa genelinde 2011 yılında kayıtlı olan 30
bin işsiz sayısı, 2012 yılının ilk 6 ayı sonunda 34.772’ye yükselmiştir. Bu artışta istihdam teşviklerinin
İŞKUR kanalıyla verilmesinin önemli olduğu düşünülmektedir. Başka bir ifadeyle işsiz sayısında artış
30
31
Türkiye İş Kurumu, İşgücü Piyasası Araştırması Manisa İli 2011 Sonuç Raporu
77
olmamakla beraber, kayıtsız işsizlerin kayıt altına alındığı söylenebilir. İşsizlik kaydı bulunanların
20.845’ü erkek, 13.918’i kadındır. Kadın işsizlerin oranının çalışan kadın oranından daha yüksek
olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir. Söz konusu işsizlerden 10.955’i 35-64 yaş grubundadır. Bu
verilerden hareketle işsizlerin yaklaşık 2/3’ünün gençlerden oluştuğu sonucu çıkartılabilir.
SGK kayıtlarına göre 2008-2010 döneminde Manisa’da işyeri sayısı açısından 57 faaliyet grubunda
artış, 26’sınde ise azalma meydana gelmiştir. İşyeri sayısı da toplamda 2.780 artarak 21.289’a
ulaşmıştır. İstihdamın en yoğun olduğu faaliyet grupları sırasıyla; kömür ve linyit çıkartılması, inşaat
ve gıda ürünleri imalatıdır. Bu üç faaliyet grubunda sigortalı olarak istihdam edilenlerin sayısı 38 bine
yaklaşmakta olup, toplam sigortalı sayısının %23,41’idir.
Tablo 86: Manisa’da Gelişen ve Daralan Faaliyet Grupları
2008
No
56
26
41
BİNA İNŞAATI
27
ELEKTRİKLİ TECHİZAT İMALATI
05
KÖMÜR VE LİNYİT ÇIKARTILMASI
82
95
70
92
75
12
TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALATI
77
2010
Dönemsel fark
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
181
34
2.214
59
18
33
1637
2.809
9.746
7.019
10.623
54
1155
33
2.845
60
31
521
5128
5.526
12.438
9.343
12.902
2118
974
-1
631
1
13
488
3.491
2.717
2.692
2.324
2.279
2.064
294
759
1041
203
13
223
7878
4221
3249
1400
947
408
174
106
112
30
1
50
2085
768
354
268
74
150
-120
-653
-929
-173
-12
-173
-5.793
-3.453
-2.895
-1.132
-873
-258
Kütahya’da daralan faaliyet grubu içerisinde yer alan kömür ve linyit çıkartılması, Manisa’da gelişen
faaliyet gruplarından biridir.
1 NİSAN-13 Mayıs 2011 tarihleri arasında, Manisa İl’inde İş Kur’a kayıtlı tüm kamu ve özel işyerlerine
“İşgücü Piyasası İhtiyaç Analizi Anketi” uygulanmıştır. Bu anketle elde edilen istihdam fırsatları gelişen
ve daralan mesleklere ilişkin veriler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
78
Tablo 87: Manisa’da Daralan/Genişleyen Meslekler
Toplamda en fazla istihdam artışı
beklenen sektörler
En fazla açık iş alanları
 İş beden İşçisi (Genel),
 Meyve Sebze Ayıklama İşçisi,
 Pres Tezgâhı Operatörü,
 Metal Mamuller Montaj İşçisi,
 Kaynakçı (Oksijen ve Elektrik)
 Yıkama ve Ayıklama İşçisi
(Konserve İmali) (Elle),
 Beden İşçisi (Genel),
 Meyve Sebze Ayıklama İşçisi,
 Kablo Ekleyici-Elektrik, Metal
Levha
Toplam istihdamda, en fazla
azalış beklenen meslekler:
Genel
 Diğer İmalat ve İlgili İşçiler (Elle),
 Beden İşçisi (Temizlik),
 Fırın İşçisi (Tuğla, kiremit ve
Benzeri İnşaat Elemanları),
 Depo Sorumlusu
Aynı araştırmada toptan ve perakendenin işyeri en fazla sektör olduğu ciddi bir istihdam yarattığı da
belirlenmiştir.
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan ve aşağıdaki tabloda sunulan Manisa’da
yapılabilecek yatırımlar listesinin bölgeye ilişkin istihdam politikalarının oluşturulmasında dikkate
alınması gerekli görülmektedir.
Tablo 88: Manisa’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar
Tarım sektörü
 Bağ-Bahçe Yatırımları,
 Meyve ve Sebze Yetiştiriciliği
Yatırımları,
 Zeytin, Kiraz, Ceviz Kestane ve
Badem Yetiştiriciliği Yatırımları,
 Yem Bitkileri Yetiştiriciliği
Yatırımları,
 Kültür Mantarı Yetiştiriciliği
Yatırımları,
 Aromatik ve Tıbbi Bitkiler Üretimi
Yatırımları,
 Hibrit Tohum Üretimi Yatırımları,
 Organik Tarım Yatırımları,
 Tatlı Su Balığı Üretimi,
 Arıcılık,
 Et Besiciliği,
 Süt Besiciliği,
 Yumurta Tavukçuluğu,
 Et Tavukçuluğu,
 Hindi Yetiştiriciliği,
Maden sektörü
 Mermer İşleme Tesisi,
 Briket Kömür Üretimi Tesisi ,
 Zeolit Üretimi Tesisi
 Zeolitten Yapı Malzemeleri Üretimi
Tesisi
Enerji sektörü
 Rüzgardan Elektrik Enerjisi Üretim
Tesisi,
 Rüzgar Türbini Üretim Tesisi,
 Jeotermal
 Kaynaklardan Elektrik Enerjisi Üretim
Tesisi,
 Jeotermal Kaynaklardan Konut-Sera
Isıtma Tesisi,
 Süt ve Süt Mamulleri Üretim Tesisi,
 Peynir Altı Suyu Tozu Üretim Tesisi,
 Zeytin Yağlı Sabun Üretim Tesisi,
 Zeytin Yağı Üretim Tesisi,
 Bal Ambalajlama Tesisi,
 Sınaî Kalıp Üretimi Tesisi,
 Bilgisayar Donanımı ve Elektronik Devre Elemanları
Üretim Tesisi,
 Beyaz Eşya Yan Sanayi Parçaları Üretim Tesisi,
 PVC Esaslı Ayakkabı Tabanı Üretim Tesisi
79
4. UŞAK
GENEL GÖRÜNÜM
Uşak, Türkiye’deki battaniye ve gazlı bez üretiminin neredeyse tamamını tek başına karşılayan bir
ilimizdir. TR33 Bölge nüfusunun %11,54’ü Uşak’ta yaşamaktadır. Uşak nüfusu 1965-2000 döneminde
%69,16 oranında, 2000-2011 döneminde ise %5,40 oranında artmıştır. 2000-2011 döneminde şehir
nüfusu %25,68 oranında artarken, nüfusun %20,91 oranında azalmıştır.
Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımında Uşak’ın TR33 Bölge ortalamasını yansıttığı görülmektedir.
Genç nüfus oranı Türkiye ortalamasının altında, 55 ve daha yukarı yaş grubu ortalaması ise Türkiye
Ortalamasının üstündedir. Bu bilgilerden zaman içerisinde Uşak’ın Türkiye ortalamasından daha da
yaşlı bir nüfusa sahip olacağı sonucu çıkartılabilir.
Tablo 89: Uşak’ta Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
UŞAK
TR33
TÜRKİYE
Yaş
grubu
Toplam
%
Toplam
%
Toplam
%
0-4
22.290
6,56
203.956
6,93
6.199.824
8,30
5-14
48.954
14,41
438.046
14,89
12.686.751
16,98
15-19
25.463
7,50
230.235
7,82
6.317.583
8,45
20-24
24.956
7,35
228.206
7,76
6.224.591
8,33
25-34
55.270
16,27
469.365
15,95
12.801.867
17,13
35-54
94.221
27,73
796.285
27,06
18.982.036
25,40
55+
68.577
20,19
576.602
19,59
11.511.617
15,41
Toplam
339.731
100
2.942.695
100
74.724.269
100
Uşak’ta iktisaden faal nüfus oranı Türkiye ortalamasına yakındır. Ancak, 0-14 yaş grubu nüfus oranının
düşüklüğü dikkate alındığında, sözü edilen oranının birkaç yıl sonra Türkiye ortalamasının altına
düşeceği söylenebilir.
Tablo 90: Uşak’ta İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
Yaş
Uşak
TR33
TÜRKİYE
grubu
Toplam
%
Toplam
%
Toplam
%
0-14
71.244 20,97
15-64
233.082 68,61
65+
35.405 10,42
Toplam
339.731
100
642.002
2.013.926
286.767
2.942.695
21,82
68,44
9,75
100
18.886.575
50.346.979
5.490.715
74.724.269
25,28
67,38
7,35
100
2001-2002’ de ortaöğretime yeni kayıt yaptıran kadınların %3352’si mesleki ve teknik okulları
seçerken, bu oran 20011-2012 öğretim yılında 52,35’e yükselmiştir.
2001-2012 döneminde Uşak’ta ortaöğretime yeni kayıt yaptıranların ilgili dönemdeki ilköğretim
mezunlarına oranı %68,16’dan %93,36’ya yükselmiştir. Aynı dönemde ortaöğretime yeni kayıtlar
içerisinde mesleki ve teknik okulların payı %42,90’dan %50,36’ya ulaşmıştır. 2001-2002’ de
ortaöğretime yeni kayıt yaptıran kadınların %35,45’i mesleki ve teknik okulları seçerken, bu oran
20011-2012 öğretim yılında %43,52’ye yükselmiştir.
80
Tablo 91: Uşak’ta İlköğretimden ortaöğretime geçişler
İlköğretimden
Öğretim
oranları
mezun
yılı
Toplam Genel
MTÖ
Toplam Genel MTÖ
Öğretim
yılı
Toplam
20002001
20042005
20072008
20102011
5.503
Erkek
2.906
Kadın
2.597
Toplam
5.531
Erkek
2.921
Kadın
2.610
Toplam
5.227
Erkek
2.682
Kadın
2.545
Toplam
5.256
Erkek
2.791
Kadın
2.465
20012002
20052006
20082009
20112012
Ortaöğretimdeki
dağılım
Genel
MTÖ
3.751
2.142
1.609
68,16
38,92
29,24
57,10
42,90
2.053
1.046
1.007
70,65
35,99
34,65
50,95
49,05
1.698
1.096
602
65,38
42,20
23,18
64,55
35,45
4.353
2.356
1.997
78,70
42,60
36,11
54,12
45,88
2.330
1.099
1.231
79,77
37,62
42,14
47,17
52,83
2.023
1.257
766
77,51
48,16
29,35
62,14
37,86
4.964
2.348
2.616
94,97
44,92
50,05
47,30
52,70
2.651
1.056
1.595
98,84
39,37
59,47
39,83
60,17
2.313
1.292
1.021
90,88
50,77
40,12
55,86
44,14
4.907
2.436
2.471
93,36
46,35
47,01
49,64
50,36
2.506
1.080
1.426
89,79
38,70
51,09
43,10
56,90
2.401
1.356
1.045
97,40
55,01
42,39
56,48
43,52
Kaynak: http://www.meb.gov.tr/ ; MTÖ: Mesleki ve teknik öğretim
EKONOMİK DURUM
Uşak ilinin ekonomisi tarım ve tarıma dayalı sanayi ile deri, iplik, battaniye ve seramik imalarına
dayanır. İl genelindeki 225.576 hektarlık tarım alanının %93,13’ü tarla arazisi, %3,02’si sebze bahçesi
ve %3,58’i ise meyve-bağ arazisidir. En fazla ürün alınan bitkiler arpa, buğday ve fiğdir. İl genelinde
110 bin civarında büyükbaş, 450 bin civarında küçük baş, 6 milyon civarında kanatlı hayvan varlığı ile
10 bin civarında arı kovanı vardır.
Uşak, Türkiye’de ilk sanayi kuruluşlarının çıktığı illerden biridir. İl genelinde tarıma dayalı sanayi
tesislerine ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
Tablo 92: Uşak’da Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri
KONUSU
Et ve Et Ürünleri
Konserve ve Salça
Bitkisel Yağ
Hayvansal Yağ
Zeytinyağı
Su Ürünleri
Şekerli Mamüller
Nişasta ve Nişasta Mamulleri
Bisküvi
Sayısı
KONUSU
10
19
117
4
1
7
43
2
-
Makarna
Dondurulmuş Gıda
Baharatlar
Tütün Mamülleri
Yem
Diğer
81
Sayısı
2
1
4
7
1
11
2
6
20
Uşak ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 956’dır. Türkiye genelindeki toplam sanayi
işletmelerinin %1’i, Ege Bölgesindeki sanayi işletmelerinin ise %7’si Uşak’tadır.
Uşak’ta en fazla istihdam sağlayan sanayi faaliyet kolu tekstil ürünleri imalatıdır. Bu sektörde faaliyet
gösteren 664 işletmede 10 binin üzerinde insan istihdam edilmektedir.
Tablo 93: Uşak’ta İşyeri Sayıları
Yıllar
2005
2008
2011
TÜRKİYE
TR33
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Uşak
Kamu
31.198
1.973
238
30.369
1.973
244
37.113
2.374
285
Özel
913.786
32.908
5.112
1.139.879
38.264
5.520
1.390.477
46.377
6.750
İşyeri sayısı
Daimi
Mevsimlik
814.093
130.891
27.660
7.221
4.480
870
1.015.000
155.248
32.531
7.706
4.766
998
1.252.652
174.938
39.949
8.802
5.880
1.155
TOPLAM
944.984
34.881
5.350
1.170.248
40.237
5.764
1.427.590
48.751
7.035
SGK kayıtlarına göre 2005-2011 döneminde Uşak’taki toplam işyeri sayısı 5.350’den 7.035’e
yükselmiştir. Bu artış oransal olarak Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının altındadır. Mevsimlik ve
daimi işyeri sayılarındaki oransal artışın birbirine yakın olması dikkat çekmektedir.
Uşak ili, özellikle sanayi mamulleri açısından zengin bir potansiyele sahiptir. Başta elbiselik zig deri,
pamuklu dokuma mamulleri, fayans, mısır nişastası, pelüş battaniye, kilim, halı, şeker v.s. olmak
üzere sanayi ürünleri İstanbul, İzmir, Konya, Gaziantep, Kayseri, Ankara gibi illere gönderilmektedir.
Diğer illerden ise sanayinin ihtiyacı olan hammadde, tarım ürünleri ve giyecek maddeleri ile
sanayi ürünleri gelmektedir.
Uşak’ta banka mevduatı 2000-2011 döneminde Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının biraz altında
artış göstermiştir. Uşak’taki bankaların toplam mevduatı, Türkiye’deki toplam mevduatın %0,36’sıdır.
Tablo 94. Uşak’ta mevduat dağılımı
Bölgeler ve iller
Uşak
TR33
TÜRKİYE
Mevduat (Bin TL)
2000
2011
233.754
2.316.651
2000-2011
Değişme (%)
Dağılım
(%)
891,06
0,36
1.052.651
10.744.806
920,74
1,65
63.648.625
651.184.540
923,09
100,00
Kişi başına banka mevduatı sıralamasından Uşak 6’ıncı sırada yer almaktadır. Bu miktar Türkiye
ortalamasının altında olmakla beraber, TR33 Bölge ortalamasının yaklaşık iki katıdır. Uşak’ta kişi
başına ortalama mevduat 2000 yılında Türkiye ortalamasının %77,12’si iken bu oran 2011 yılında
%78,25’ine yükselmiştir.
82
Tablo 95: Uşak’ta nüfus başına ortalama mevduat*
Mevduat (TL)
2000-2011
Değişme (%)
2000
2011
6
Uşak
728
6.819
836,42
TR33
346
3.652
955,49
TÜRKİYE
944
8.714
823,09
Sıra No
Bölgeler ve iller
Diğer TR33 Bölgesi illerinin aksine, Uşak’ta kişi başına ortalama kredi, kişi başına ortalama
mevduattan daha azdır. Ancak, 2000-2011 döneminde kredi kullanımındaki oransal artışı Türkiye
ortalamasının iki katı civarında olmuştur. Uşak’ta kişi başına ortalama kredi 2000 yılında Türkiye
ortalamasının %28,22’si iken, bu oran 2011 yılında %58,37’sine yükselmiştir. Bu veriler Uşak’ın kredi
kullanımında önemli gelişmeler sağladığı şeklinde yorumlanabilir.
Tablo 96: Uşak’ta nüfus başına ortalama kredi*
Sıra
No
Bölgeler ve iller
31
Mevduat (TL)
2000-2011
Değişme (%)
2000
2011
Uşak
125
4.733
3675,09
TR33
141
4.347
2982,98
TÜRKİYE
443
8.108
1729,81
ÇALIŞAN PROFİLİ
Uşak ili genelinde 2011 sonu itibariyle zorunlu sigortalı olarak (4/a-işçi) çalışanların sayısı 2008 yılına
göre %18 artış göstererek 47.632’ye ulaşmıştır. Bunların 2.881’i kamu sektöründe istihdam
edilmektedir. Bu artışta kayıt dışılığın önlenmesine ilişkin çalışmalar yanında bölgedeki gelişme
potansiyelinin harekete geçirilme çabalarının da etkili olduğu görülmektedir. Uşak, TR33 Bölgesindeki
iller içerisinde kamu işçisi oranı en düşük ildir. Uşak’ta kendi işyerinde çalışanların (4/b-Esnaf) sayısı
2008-2011 döneminde %7,3 azalarak 11.506’ya düşmüştür.32
Uşak, sanayi işletmelerinde çalışma kültürü gelişmiş girişimci bir kent olarak tanımlanabilir. Uşak’ta
ücretli (4/a-işçi) çalışanların yaklaşık ¼’ü kadar kendi işyerinde çalışan (4/b-esnaf) bulunmaktadır.
TR33’ün diğer illerinde bu oran daha düşüktür.
32
SGK
83
Tablo 97: Uşak’da Çalışanların Statülere Göre Dağılımı
TOPLAM
2008
40.363
12.415
10.905
15.259
78.942
2009
40.616
11.646
10.037
10.069
72.368
2010
45.291
11.114
10.528
10.326
77.259
2011
47.632
11.506
10.854
11.470
81.462
TR33 Bölgesindeki iller arasında kamu ve özel sektörde çalışanların ortalama günlük kazançlarının en
düşük olduğu il Uşak’tır.33
TR33 Bölgesindeki diğer illerde sanayide çalışanlar içerisinde
mühendislerin oranı %4 iken, Uşak’ta %1’dir.34
Uşak’ta engelli kontenjanından istihdam edilenlerin sayısı 323 olup 63 açık kontenjan bulunmaktadır.
Açık kontenjan miktarı Türkiye ortalaması civarındadır.35
Tablo 98: Uşak’ta Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı
Yıllar
Kamu
2005
2008
2011
TÜRKİYE
TR33
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Uşak
TÜRKİYE
TR33
Uşak
Daimi
Mevsimlik
Erkek
Kadın
680.500
6.238.105
Özel
5.774.759
1.143.846
5.486.494
1.432.111
TOPLAM
6.918.605
32.552
210.504
192.526
50.534
204.981
38.075
243.056
2.695
28.735
26.946
4.488
25.711
5.719
31.430
731.704
8.071.285
7.156.453
1.646.536
6.774.527
2.028.462
8.802.989
33.612
262.562
232.765
63.409
239.281
56.893
296.174
3.105
37.258
34.224
6.139
31.102
9.261
40.363
791.978
10.165.264
8.860.003
2.097.239
8.271.671
2.685.571
10.957.242
30.882
336.842
286.066
81.658
290.400
77.324
367.724
2.881
44.751
40.625
7.007
35.631
12.001
47.632
İŞSİZ PROFİLİ
2011 yılsonu itibariyle Uşak İŞKUR İl Müdürlüğü’ndeki kayıtlı işsiz sayısı 13.825 olup bunların yarısı
kadındır. Aynı yıl içerisinde İŞKUR 14.515 kişiyi (bir iki yıl içerisinde birden fazla işletmeye
yönlendirilebilmektedir) işletmelere yönlendirmiş, bunlardan 2.244’ü işe girmiş, 7.967’si işveren
tarafından uygun görülmemiş, sadece 3 kişi işverenin iş teklifini reddetmiştir. Bu bağlamda İŞKUR
kanalıyla iş görüşmelerine gönderilen her 7 kişiden birinin (yaklaşık) istihdam edildiği ve Uşak’taki
işsizlerin çalışma arzularının yüksek olduğu söylenebilir.
Kayıtlı işsizlerin %62,18’i ilköğretim mezunu ve daha alt düzeyde eğitimli veya okuma-yazma
bilmeyenler oluşturmaktadır. Söz konusu oran kadınlarda %60,43’tür.
33
34
35
SGK
84
2011 yılı sonu itibariyle Uşak İŞKUR il Müdürlüğü’ne kayıtlı işsizlerin %49,53’ü 15-29 yaş grubundadır.
15-34 yaş grubundakilerin oranı ise %66,47’ye yükselmektedir36. Bu veriler Uşak’taki işsizlerin yaş
ortalamasının TR33 Bölgesinin diğer illerine göre daha yüksek olduğuna işaret etmektedir.
SGK kayıtlarına göre 2008-2010 döneminde Uşak’ta işyeri sayısı açısından 51 faaliyet grubunda artış,
22’ünde ise azalma meydana gelmiştir. İşyeri sayısı da toplamda 1.161 artarak 6.925’e ulaşmıştır.
İstihdamın en yoğun olduğu faaliyet grupları sırasıyla; tekstil ürünleri imalatı, inşaat ve perakende
ticarettir. Bu üç faaliyet grubunda sigortalı olarak istihdam edilenlerin sayısı 18 bine yaklaşmakta
olup, toplam sigortalı sayısının %38,92’sidir.
Tablo 99: Uşak’ta Gelişen ve Daralan Faaliyet Grupları
2008
No
2010
Dönemsel fark
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
İŞYERİ
SAYISI
SİGORTALI
SAYISI
82
11
24
124
1.120
113
1.096
56
87
344
301
1.314
214
970
41
BİNA İNŞAATI
747
3.655
1.201
4.534
454
879
49
KARA TAŞIMA.VE BORU HATTI TAŞIMA.
399
1.865
568
2.549
169
684
14
32
614
37
1.165
5
551
47
PERAKENDE TİC.(MOT.TAŞIT.ONAR.HAR)
716
2.507
840
3.006
124
499
92
217
932
30
109
-187
-823
13
TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI
680
10.767
664
10.082
-16
-685
70
226
1183
74
526
-152
-657
75
63
384
10
86
-53
-298
77
144
489
46
247
-98
-242
95
54
278
31
87
-23
-191
Uşak’ta tekstil ürünleri imalatının daralan faaliyet grupları arasında yer alması dikkat çekmektedir.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan raporda, Uşak ilinde aşağıdaki tabloda açıklanan
yatırım konularına dikkat çekilmektedir.
36
85
Tablo 100: Uşak’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar
Tarım sektörü
 Yem bitkileri üretimi
 Şaraplık üzüm üretimi
 Çilek ve kiraz üretimi
 Arıcılık
 Su ürünleri üretimi
 Et besiciliği
 Süt besiciliği
86
 Süt mamülleri üretim tesisi
 Bisküvi ve gofret üretim tesisi
 Meyve suyu üretim tesisi
 Pekmez, pastörize üzüm suyu ve sirke
üretim tesisi
BÖLÜM III: ALT BÖLGELER
1. AFYONKARAHİSAR-ISCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Afyonkarahisar (Merkez) ile İscehisar, Emirdağ ve Bayat’ı kapsayan bu alt bölgede Afyonkarahisar il
nüfusunun %47,01’i; TR33 Bölgesi nüfusunun ise %11,16’sı yaşamaktadır. Alt Bölge nüfusunun
%77,74’ü; şehir nüfusunun ise %83,35’i Afyonkarahisar merkez ilçesindedir.
2007-2011 döneminde Afyonkarahisar (merkez) nüfusu %8,74 artarken diğer ilçelerin nüfusunda
azalma meydana gelmiştir. Emirdağ ve Bayat’ta söz konusu azalma %10’un üzerindedir. Sözü edilen
dönemde Bayat’ın şehir nüfusu%20,13; köy nüfusu %4,20 oranında azalmıştır. Emirdağ’da şehir ve
köy nüfuslarındaki azalma oranları birbirine yakındır. Bu bilgiler Emirdağ ve Bayat’tan yoğun göç
yaşandığına ve Bayat ilçe merkezinin boşalmakta olduğuna işaret etmektedir.
Tablo 101: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ Alt Bölgesinde Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
İl/İlçe
Afyonkarahisar
Yıl/
Artış(%)
Bayat
Kız
Toplam
Erkek
Kız
Toplam
Erkek
Kız
79.606
80.361
74.840
37.882
36.958
234.807
117.488
117.319
2011
179.344
90.004
89.340
75.990
38.150
37.840
255.334
128.154
127.180
12,11
13,06
11,17
1,54
0,71
2,39
8,74
9,08
8,41
2007
11.721
5.803
5.918
12.393
6.263
6.130
24.114
12.066
12.048
2011
12.013
5.929
6.084
12.099
6.111
5.988
24.112
12.040
12.072
2,49
2,17
2,81
-2,37
-2,43
-2,32
-0,01
-0,22
0,20
2007
21.898
11.532
10.366
24.301
12.333
11.968
46.199
23.865
22.334
2011
19.637
9.730
9.907
21.299
10.600
10.699
40.936
20.330
20.606
Artış (%)
-10,33
-15,63
-4,43
-12,35
-14,05
-10,60
-11,39
-14,81
-7,74
2007
5.217
2.566
2.651
4.070
2.082
1.988
9.287
4.648
4.639
2011
4.167
2.021
2.146
3.899
1.970
1.929
8.066
3.991
4.075
-20,13
-21,24
-19,05
-4,20
-5,38
-2,97
-13,15
-14,14
-12,16
2007
198.803
99.507
99.296
115.604
58.560
57.044
314.407
158.067
156.340
2011
215.161
107.684
107.477
113.287
56.831
56.456
328.448
164.515
163.933
8,23
8,22
8,24
-2,00
-2,95
-1,03
4,47
4,08
4,86
Artış (%)
TOPLAM
Erkek
Toplam
159.967
Artış (%)
Emirdağ
Toplam
Belde/Köy
2007
Artış (%)
İscehisar
il/ilçe Merkezi
Artış (%)
Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul
Bu alt Bölgede 2007-2011 döneminde toplam nüfus %4,47 artarken, şehir nüfusu %8,23 oranında
artmıştır. Bu bilgiler köyden şehre göçlerin doğal biçimde devam ettiği şeklinde yorumlanabilir.
0-14 yaş grubu nüfusunun toplam nüfusa oranı Türkiye genelinde %25,28; TR33 Bölgesinde %21,82
ve bu Alt Bölgede ise %25,74’tür. İscehisar’da bu oran %31,23’e yükselmektedir. Bu bilgiler söz
konusu Alt Bölgedeki doğurganlık oranının TR33 Bölgesinin üzerinde, Türkiye ortalamasına yakın
olduğuna işaret etmektedir. İscehisar’da 0-14 yaş grubu nüfusunda toplam nüfusa oranının ayrıca
irdelenmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
87
Tablo 102: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ Alt Bölgesinde Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
İller/İlçeler
Toplam
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
Afyonkarahisar
İscehisar
Emirdağ
Bayat
TOPLAM
66.602
7.530
8.390
2.022
84.544
21.682
2.384
3.473
681
28.220
23.038
1.915
3.228
581
28.762
46.036
3.865
5.959
1.139
56.999
63.978
5.264
10.496
1.797
81.535
18.884
1.474
4.317
744
25.419
Afyonkarahisar
İscehisar
Emirdağ
Bayat
TOPLAM
26,08
31,23
20,50
25,07
25,74
8,49
9,89
8,48
8,44
8,59
9,02
7,94
7,89
7,20
8,76
18,03
16,03
14,56
14,12
17,35
25,06
21,83
25,64
22,28
24,82
7,40
6,11
10,55
9,22
7,74
65+
15.114
255.334
1.680
24.112
5.073
40.936
1.102
8.066
22.969
328.448
Oransal dağılım (%)
5,92
100,00
6,97
100,00
12,39
100,00
13,66
100,00
6,99
100,00
İktisaden faal nüfus oranı en yüksek olan yer Afyonkarahisar’dır (%68,00). Bunu %67,21’ile Emirdağ
izlemektedir. Diğer ilçelerdeki oran ise %61’den biraz fazladır. 65 ve daha yukarı yaş nüfusunun en
düşük olduğu yer Afyonkarahisar (%5,92), en yüksek olduğu yer ise Bayat’tır (%13,66). Emirdağ’daki
oran da %12,39’dur. Bu bilgiler dışarıda çalışan Bayat ve Emirdağlıların emeklilik sonrası ilçelerine
dönüş eğiliminin yüksek olduğuna işaret etmektedir.
Tablo 103: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ Alt Bölgesi Nüfusunun Bitirdiği Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı
Afyonkarahisar- İscehisar
Okuma yazma bilen fakat bir
okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
Ortaokul veya dengi okul
mezunu
Yüksekokul/ fakülte mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Yüksekokul / fakülte mezunu
Bilinmeyen
Emirdağ-Bayat
TOPLAM
Toplam
6.723
8.574
Erkek
848
2.338
Kadın
5.875
6.236
Toplam
2.865
3.364
Erkek
436
1.001
Kadın
2.429
2.363
Toplam
9.588
11.938
Erkek
1.284
3.339
Kadın
8.304
8.599
62.203
47.658
10.976
23.369
27.194
7.004
38.834
20.464
3.972
15.724
6.838
1.537
7.742
3.584
1.100
7.982
3.254
437
77.927
54.496
12.513
31.111
30.778
8.104
46.816
23.718
4.409
43.448
21.539
1.620
603
852
204.196
25.812
12.985
1.026
427
480
101.483
17.636
8.554
594
176
372
102.713
5.231
1.862
90
15
970
38.496
3.347
1.196
61
9
522
18.998
1.884
666
29
6
448
19.498
48.679
23.401
1.710
618
1.822
242.692
37,95
28,71
21,28
10,55
1,09
0,42
26,17
33,70
25,43
12,80
1,43
0,47
49,60
23,79
17,17
8,33
0,75
0,36
48,32
24,66
17,62
6,30
0,37
2,75
65,51
18,93
9,66
3,42
0,18
2,30
40,98
27,61
20,06
9,64
0,96
0,75
88
57,03
21,76
13,59
4,84
0,27
2,52
29.159
19.520
14.181
9.220
1.087
623
436
182
1.002
820
120.481 122.211
29,66
52,14
32,27
23,02
24,20
15,97
11,77
7,54
1,26
0,66
0,83
0,67
Alt Bölgedeki 15 ve daha yukarı yaş grubunda olanların %68,59’u ilköğretim mezuniyeti ve daha alt
eğitim almıştır. Bu oran Türkiye genelinde %64,31; TR33 Bölgesinde ise %73,42’dir. Az eğitimli nüfus
açısından söz konusu Alt Bölge TR33 Bölge ortalamasından daha iyi durumdadır. Yüksek lisans ve
doktora eğitimi olan nüfusun oranı açısından ise Alt Bölge Türkiye ortalamasında olup, TR33
ortalamasının (%0,50) çok üzerindedir.
Afyonkarahisar- İscehisar ile Emirdağ Bayat yerleşim birimlerindeki nüfusun eğitim düzeyi arasındaki
büyük farklılıklara da dikkat çekmek gerekmektedir. İlköğretim mezuniyeti ve daha az eğitimli
nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranı Afyonkarahisar-İscehisar’da %66,66 iken bu oran EmirdağBayat’ta %72,98’e yükselmektedir. Sözü edilen oran Emirdağ-Bayat’ta yaşayan kadın nüfusta
%84,44’tür. Eğitim düzeyi yükseldikçe Emirdağ-Bayat yerleşim birimlerinin söz konusu kriter açısından
dezavantajlı durumu daha belirgin hale gelmektedir.
EKONOMİK DURUM
Afyonkarahisar (Merkez); önemli bir kara ve demiryolu ulaşım ağının merkezinde olma konumunu iyi
değerlendirerek çeşitli ticaret merkezlerinin ve konaklama tesislerinin kurulmasıyla ticaretini
geliştirmiş bir il merkezidir. Türkiye ve dünya çapında marka olmuş birçok gıda ürünü bulunmaktadır.
Alt Bölgede ticaret ve sanayi odalarına bağlı 5.000’in üzerinde işyeri bulunmaktadır. Afyonkarahisar
Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre 2009-2010 döneminde açılan işyeri sayısı %30 artarken,
kapanan işyeri sayısı %12 azalmıştır37.
Afyonkarahisar’daki ilk sanayi tesisleri kamu tarafından gerçekleştirilmiştir. Bunlardan bazıları;
çimento, kağıt, şeker fabrikalarıdır. Daha sonra özel sektör tarım ürünlerine dayalı sanayi işletmelerini
kurmaya başlamıştır.
Alt bölgedeki en önemli 3 sektör;



Diğer madencilik ve taş ocakçılığı imalatı
Gıda ürünleri imalatı ve
Metalik olmayan diğer mineral ürünleri imalatıdır.
Özellikle İscehisar ve çevresinde çıkartılan mermerin farklı biçimlerde işlenmek suretiyle yurtiçi ve
yurtdışı pazarlara sunulması Alt Bölgedeki en önemli sektör konumundadır.
Alt Bölgede toplam 957,7 hektar büyüklüğünde üç organize sanayi bölgesi vardır. OSB’lerdeki toplam
434 parselin 408’i tahsis edilmiş, bunlardan 316’sı üretime geçmiştir. Üretime geçen firmalarda
toplam 7.620 kişi istihdam edilmektedir. Afyonkarahisar’a ikinci bir OSB kurma çalışmaları devam
etmektedir.
37
89
Tablo 104: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ-Bayat Alt Bölgesinde Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu
Adı
Tamamlanma yılı
Büyüklüğü (hektar)
Parsel sayısı
Tahsis edilen parsel sayısı
Boş parsel sayısı
Üretimde olan
İnşaat aşamasında olan
Proje aşamasında olan
Üretimdeki firmalarda çalışan sayısı
Afyon OSB
1994
702,7
317
317
0
304
7
6
7.430
İscehisar OSB
2008
150,0
56
43
13
10
8
25
170
Emirdağ OSB
2009
105,0
61
48
13
2
16
30
20
TOPLAM
957,7
434
408
26
316
31
61
7.620
Alt Bölgedeki 4 adet küçük sanayi sitesinde toplam 1.517 işyeri bulunmakta olup bunların 1.238’i
doludur.
Tablo 105: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ-Bayat Alt Bölgesinde Küçük Sanayi Sitelerinin Durumu
ADI
İşyeri sayısı
Afyonkarahisar Merkez (1. Bölüm) KSS
Afyonkarahisar Merkez (2. Bölüm) KSS
Afyonkarahisar İscehisar (Mermer) KSS
Afyonkarahisar Emirdağ 1+2 KSS
TOPLAM
348
1.000
133
136
1.517
Dolu işyeri
sayısı
348
800
54
136
1.238
Boş işyeri
sayısı
0
200
79
0
279
Doluluk
oranı (%)
100
80
41
100
77
İl genelinde sayısı 700’e ulaşan gıda ve gıda ambalajı üreten işyerlerinin 334’ü Afyonkarahisar
(Merkez)’de, 31’i Emirdağ’da, 2’si de Bayat’tadır. Afyonkarahisar’daki mezbahalarda çevre illerin de
kesimleri yapılmaktadır.
Emirdağ’dan yurtdışına çalışma için gidenlerin sayısı oldukça fazladır, konumu itibariyle de Emirdağ,
ticari ilişkilerini ağırlıklı olarak Eskişehir ile yürütmektedir.
ÇALIŞAN PROFİLİ
Çalışanların yaklaşık %30’u lise ve daha üst öğrenimlidir. Yaklaşık %30’u 25-34 yaş grubundadır ve
bunların yaklaşık %20’si yüksek öğrenim mezunudur. Çalışanların yaklaşık üçte ikisi erkektir.
Sanayide çalışanların yarısından fazlası gıda üretimi ve diğer madencilik imalatı sektörlerinde hizmet
vermektedirler.
Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılan bir ankette işletmelerde karşılaşılan en
önemli sorunların yönetim (%53) ve personel (%27) sorunları olduğu ortaya çıkmıştır.38 Söz konusu
ankette; yönetim, üretim, pazarlama, muhasebe ve personel olmak üzere 5 seçenek bulunmaktadır.
Beş seçenekten ikisinin toplam %80’lik bir paya sahip olması dikkat çekicidir. Bu veriler işletmelerde
yönetimin profesyonelleşmesinin ve insan kaynakları birimi oluşturulmasının önemine işaret
38
90
etmektedir. Alan ziyaretlerindeki gözlemlerde elde edilen bulgular da bu verileri destekler
mahiyettedir.
Alt Bölgede geleneksel tarım sektöründeki istihdamın azalması, buna karşın örtü altı ürün yetiştiriciliği
yapan işletmelerin personel ihtiyacının artması beklenmektedir. Gıda ürünlerinin işlenmesi ve
paketlenmesi sektöründeki işgücü ihtiyacının da artması beklenmektedir. Çobanlı ve hayvan
besiciliğinde de zaman içerisinde nitelikli işgücü bulmanın zorlaşabileceğine dikkat çekmek
gerekmektedir.
Alt Bölgede, özellikle Afyonkarahisar il merkezinde, hizmet sektöründe ciddi bir genişleme
beklenmelidir. Bu bağlamda satış elemanlığı, pazarlama, servis elemanlığı, kat görevlisi, yemek
pişirme, masör, turist rehberi gibi mesleklerin istihdam kapasitesinin genişleyeceği söylenebilir.
Mermerlerin katma değerlerinin yükseltilmesi ve atıklarının değerlendirilmesi bağlamında nitelikli
tasarımcılara ve mermer işleyicilerine ihtiyaç duyulacaktır.
TALEP EDİLEN BECERİLER
Talep edilen beceriler; mesleki beceriler, temel çalışma becerileri, hayat boyu öğrenme becerileri ve
ek beceriler olmak üzere dört ana başlık altında incelenebilir.
Mesleki ve teknik okullardaki okullaşma oranları dikkate alındığında, mesleki beceriler açısından söz
konusu alt bölgede ciddi sorunlar olmayacağı sonucuna varılabilir. Ancak, anket uygulaması
yapılamadığından bu görüşün verilerle desteklenmediğinin altının da çizilmesi gerekmektedir. Buna
karşın gerekli eğitimi almadan hizmet sektöründe çalışan (satış elemanı, garson, vb) kişilerin müşteri
ilişkileri, ürün bilgisi, hijyen gibi konulardaki beceri eksiklikleri dikkat çekici bulunmuştur.
Alanda yapılan görüşmelerde işverenlerin en fazla temel çalışma becerileri kapsamındaki becerilerin
yetersizliğine vurgu yaptığı dikkat çekmiştir. Çalışanların özellikle hasat dönemindeki aşırı izin
talepleri veya işten ayrılmaları en fazla dile getirilen sorundur. Hasat zamanının işletmenin işlerinin
yoğun olduğu dönemlere rastlaması (mesela süt ve süt ürünleri sanayinde) sorunu daha ciddi hale
getirmektedir.
Anne-babaların çocukları adına iş arama alışkanlığının yaygın olduğu görülmüştür. Bu durum temel
çalışma becerileri yetersizliklerine işaret etmektedir. Aile elbette çocuklarının iş bulmasına destek
olacaktır, ama onun adına iş bulmaya çalışması doğru değildir. Günümüzde iş bulma devletin veya
ailenin değil, bireyin görevidir. Devlet, aile ve çevre; bireyin iş bulmasına yardımcı olabilir; ancak bu
görevi onun adına yerine getirme anlamına gelmemelidir. Gençlerin mutlaka bu sorumluluklarının
bilincine varmaları ve iş arama becerilerini kazanmaları gerekmektedir.
TR33 Bölgesinde sadece Afyonkarahisar’da eğitimin gelişen faaliyet grupları içerisinde yer alması
dikkat çekmiştir. Bu durum eğitime daha fazla yatırım yapıldığına işaret etmektedir. Olumlu bir
gelişme olarak algılansa da bu durum hayat boyu öğrenmenin geliştiği anlamına gelmeyebilir. Hayat
boyu öğrenmeyi yaygın eğitim istatistikleriyle açıklamak yanıltıcı olabilir.
Sayıları sınırlı da olsa, özellikle ihracat yapan firmalar yabancı dil bilen meslek elemanı ihtiyacını dile
getirmişlerdir. İşverenler (önemli bir bölümü) herhangi bir pozisyon için istihdam edecekleri kişilerde
aradıkları becerileri açıklarken bir mesleğin sınırları içerisinde kalmamaktadırlar.
91
İSTİHDAM POTANSİYELİYLE İLİŞKİLİ ÖNGÖRÜLER
Karayolu güzergâhı üzerindeki konumunu ve termal potansiyelini iyi değerlendiren Afyonkarahisar,
önemli turizm ve konaklama yatırımlarını çekmeyi başarmıştır. Bu tesislerde nitelikli personel ile
hizmet sunumunun sağlanamaması, yatırımların önünü kesebilir.
Afyonkarahisar (Merkez) çevresindeki termal potansiyelin değerlendirilmesi amacıyla yapılan
konaklama tesislerinin (Gazlı Göl vb.) çevresinde turistlerin ihtiyaç duyacağı çeşitli yaşam alanlarının
oluşturulması mümkün olamayabilir. Afyonkarahisar (Merkez) bu eksikliği tamamlayarak turizm
potansiyelinin daha iyi değerlendirilmesine katkı sağlayabilir.
Zafer Hava Alanının hizmete girmesiyle bölgeye gelen yabancı turist sayısında ciddi artışlar olabilir.
Hizmet işletmelerinin böyle bir potansiyeli değerlendirmeye hazırlanması gerekmektedir.
Alt Bölgedeki en önemli sanayi sektörü olan mermerciliğin geleceğinin iyi görülebilmesi için çok
ayrıntılı bir sektör raporuna ihtiyaç duyulmaktadır. Kullandığı teknolojiyi yenilemediği ve iş
ortamlarını iyileştirmediği takdirde, sektörün halen yüz yüze olduğu işgücü bulamama sorununun
derinleşmesi kaçınılmazdır.
Yeni iş modellerinin geliştirilmesi, katma değeri yükseltecek tasarım çalışmaları, yurtdışı pazarlama
vb. kritik öneme haiz çalışmaların yürütülmesi, mermercilik sektörünün önünün açılmasına ciddi katkı
sağlayabilir.
Afyonkarahisar Merkez ilçenin, çevre ilçelerden veya köylerden göç edenler için cazip bir merkez
haline geldiği görülmektedir. Göç edenlerin/edeceklerin şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırıcı eğitim
ve rehberlik hizmetlerinin sunulması suretiyle söz konusu göçler şehrin daha genç ve dinamik bir
nüfusa sahip olmasına katkı sağlayarak faydaya dönüştürülebilir.
Yaşam alanlarının çeşitlenmesi ve zenginleşmesi Afyonkarahisar’ı çevre ilerdeki insanlar için de cazip
hale getirebilir. İşletmeler bu durumu kendileri için avantaja dönüştürerek nitelikli işgücü ihtiyacını
daha kolay biçimde karşılayabilirler.
Çevre illerle mukayese edildiğinde, Afyonkarahisar’daki özel sektör işletmelerinde çalışanların
ücretlerin düşüklüğü nitelikli işgücünün İzmir’e göçünü hızlandırabilir. Veya dışarıdan gelen
yatırımcıların daha iyi ücret vererek nitelikli işgücünü kendilerine çekmeleri sonucunu doğurabilir.
Afyonkarahisar (Merkez) tarım ve hayvancılık ürünlerinin işlenmesinde ve ambalajında ildeki önemli
merkezlerden biridir. Bu konumu zaman içerisinde daha da güçlenebilir.
Geçmişte önemli olan üretmekti, günümüzde pazarlamadır, gelecekte de lojistik olması bekleniyor.
Tarım ve hayvancılık potansiyeli çok yüksek bir ilin merkezi olan Afyonkarahisar (Merkez), kara ve
demir yolları güzergâhları üzerindeki konumundan da faydalanarak lojistik hizmetlere yatırım yapmak
suretiyle geleceğe hazırlanabilir. Zafer Hava Alanının hizmete girmesi Afyonkarahisar’ın lojistikteki
önemini daha da güçlendirecektir.
Hizmet sektörüne (Turizm dahil) eleman yetiştirmede meslek yüksek okulu seçeneğine öncelik
verilmesi, kalite sorunun aşılmasını kolaylaştıracaktır.
ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER


İşletmelerin yönetici, pazarlamacı, iş geliştirme uzmanı gibi kritik öneme haiz pozisyonlardaki
elemanlarını yetiştirmeye yönelik çabaları desteklenmelidir.
Göçle gelen nüfusun şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla özel bir program
oluşturulmalıdır.
92









Meslek yüksekokullarında açılacak bölümler ve bölümlerin kontenjanları bölgenin işgücü
ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmelidir.
Özellikle küçük işletmelerinin iyi istihdam imkânları hazırlama ve nitelikli iş oluşturma
çabalarının desteklenmelidir.
Kadınların iş hayatına katılımlarının arttırılması sağlanmalıdır.
İşletmelerin çeşitli hibe ve desteklere erişimlerini kolaylaştıracak faaliyetler desteklenmelidir.
Özellikle meslek kuruluşlarının mesleki eğitim ve istihdamda daha etkin rol üstlenmelerini
kolaylaştırmasına yardımcı olacak biçimde kapasitelerinin güçlendirilmelidir.
Ağır ve tehlikeli işler kapsamındaki işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin ve iş
ortamlarının iyileştirilmesine yönelik çabalar desteklenmelidir.
İşgücü yetiştirme ve KOBİ geliştirme konularında nitelikli eğitim ve danışmanlık arz
kapasitesinin geliştirilmesi desteklenmelidir.
Bölgenin büyümesinde öncülük rolü üstlenebilecek yönetici ve girişimcilerin yetiştirilmeleri
desteklenmelidir.
İl istihdam ve mesleki eğitim kurulunda görev alan kurum ve kuruluşların ortaklaşa
hazırlayacakları projelerin desteklenmesine öncelik verilmelidir.
93
2. KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Kütahya (Merkez) ve Tavşanlı’yı kapsayan bu alt bölgede Kütahya il nüfusunun %60,04’ü, TR-33
Bölgesindeki nüfusun ise %11,51’i yaşamaktadır. 2007-2011 döneminde Kütahya (merkez)’in nüfusu
hemen hemen sabit kalırken, Tavşanlı’nın nüfusu %1,58 oranında artmıştır. Aynı dönemde Kütahya
merkez kent nüfusu %1’in altında bir artış gösterirken Tavşanlı kent nüfusundaki artış %19,09
olmuştur. Bu bilgilerden hareketle söz konusu alt bölgenin göç verdiği, Tavşanlı’da ise köyden kente
yoğun bir nüfus hareketliliğinin yaşandığı sonucu çıkartılabilmektedir. Dikkat çeken diğer bir husus,
Kütahya köy nüfusunun azlığıdır.
Tablo 106: Kütahya- Tavşanlı Alt Bölgesinde Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
il/ilçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam
İl/İlçe
Kütahya
Tavşanlı
Yıl
Kentleşme
oranı (%)
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2007
212.934
112.648
100.286
24.636
12.332
12.304
237.570
124.980
112.590
89,63
2011
107.029
27.409
107.257
27.831
23.518
44.193
11.690
21.839
11.828
22.354
237.804
99.433
118.719
49.248
119.085
50.185
90,11
2007
214.286
55.240
2011
65.784
32.758
33.026
35.217
17.359
17.858
101.001
50.117
50.884
65,13
2007
268.174
140.057
128.117
55,55
68.829
34.171
34.658
337.003
174.228
162.775
79,58
280.070 139.787 140.283 58.735
29.049
29.686
338.805
168.836
169.969
82,66
TOPLAM
2011
Tavşanlı’daki hızlı kentleşme Tablo-67’de açıkça görülmektedir. Bu ilçenin 2007 yılında %55,55 olan
kentleşme oranı 2011’de %65,13’e yükselmiştir. Tabloda dikkat çeken diğer bir husus, Tavşanlı’da az
da olsa kızların sayısının daha fazla olmasıdır. Bu bilgiler genç erkek nüfusun göçüne işaret
etmektedir.
Tablo 107: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde Nüfusun Nüfusa Kayıtlı Olunan İle Göre Dağılımı (2011)
Nüfusa kayıtlı
olunan il
Kütahya
Yerleşim yeri
Kütahya
TOPLAM
%
Tavşanlı
189.952
89.999
279.951
Afyonkarahisar
8.410
600
9.010
2,66
Eskişehir
5.276
757
6.033
1,78
Bursa
1.412
1.532
2.944
0,87
Balıkesir
1.357
1.226
2.583
0,76
Konya
1.867
358
2.225
0,66
Bilecik
1.884
282
2.166
0,64
Manisa
1.124
385
1.509
0,45
Diğer İller
26.522
5.862
32.384
9,56
TOPLAM
237.804
101.001
338.805
94
82,63
100,00
Tablo-68’de görüldüğü gibi Kütahya’da 14 bin civarında Afyonkarahisar ve Eskişehir doğumlu insan
vardır. Kütahya’da kamu istihdamının yoğunluğu da dikkate alındığında, erkek nüfusun fazla olması
ailesini taşımadan çalışmaya gelen kişilerle veya bekâr erkeklerle açıklanabilir.
Tablo 108: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Oransal Dağılımı
İller/
İlçeler
Kütahya
Tavşanlı
TOPLAM
TR-33
0-14
20,91
19,98
20,63
21,82
15-19
8,14
7,25
7,87
7,82
20-24
9,90
7,22
9,10
7,76
25-34
17,31
16,68
17,12
15,95
35-54
27,28
28,77
27,72
27,06
55-64
8,92
10,49
9,39
9,85
65+
7,55
9,60
8,16
9,75
Toplam
100,00
100,00
100,00
100,00
Tablo-69’da Kütahya-Tavşanlı nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı TR-33 Bölgesiyle karşılaştırılmak
suretiyle verilmiştir. Tablodaki veriler iktisaden faal nüfus açısından söz konusu alt bölgenin TR-33
Bölgesinden daha iyi durumda olduğunu ortaya koymaktadır. TR-33 Bölgesinde 15-65 yaş grubunun
toplam nüfus içerisindeki oranı %68,44 iken, bu oran Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde %71,21’dir.
Ancak, bir noktaya dikkat çekmek gerekecektir. TR-33 Bölgesinde %21,82 olan 0-14 yaş
grubundakilerin toplam nüfusa oranı Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde %20,63’tür. Bu bilgiler orta
vadede iktisaden faal nüfus açısından söz konusu farklılıkların ortadan kalkacağı anlamına
gelmektedir.
Tablo 109: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde 15+ Yaş Grubu Nüfusunun Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı (2011)
Kütahya
Tavşanlı
TOPLAM
okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
mezunu
Yüksekokul veya fakülte
mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Toplam
5.987
7.401
Erkek
1.082
2.341
Kadın
4.905
5.060
Toplam
4.106
4.938
Erkek
656
1.785
Kadın
3.450
3.153
Toplam
10.093
12.339
Erkek
1.738
4.126
Kadın
8.355
8.213
57.508
38.392
9.237
20.406
20.989
5.909
37.102
17.403
3.328
28.422
16.499
3.863
9.981
8.879
2.545
18.441
7.620
1.318
85.930
54.891
13.100
30.387
29.868
8.454
55.543
25.023
4.646
47.038
18.962
28.615
11.742
18.423
7.220
16.927
5.521
11.706
3.764
5.221
1.757
63.965
24.483
40.321
15.506
23.644
8.977
1.352
466
1.252
187.595
858
334
727
93.003
494
132
525
94.592
250
40
182
80.748
182
26
86
39.610
68
14
96
41.138
1.602
506
1.434
268.343
37,79
25,62
49,76
25,39
28,92
21,92
25,07
30,77
19,48
10,11
12,63
7,63
mezunu
Yüksek lisans ve doktora
0,97
1,28
0,66
mezunu
Bilinmeyen
0,67
0,78
0,56
95
46,40
25,22
20,96
6,84
31,36
28,84
29,55
9,50
60,88
21,73
12,69
4,27
40,38
25,34
23,84
9,12
1.040
562
360
146
813
621
132.613
135.730
27,34
53,13
28,90
21,86
30,41
17,42
11,69
6,61
0,36
0,53
0,20
0,79
1,06
0,52
0,23
0,22
0,23
0,53
0,61
0,46
Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde 15 ve daha yukarı yaş grubunda ilköğretim mezuniyeti ve daha az
eğitim görmüş kişilerin toplam nüfus içerisindeki oranı %60,84’tür. Bu oran Tavşanlı’da %66,83’e,
Tavşanlı’daki kadınlarda ise %79,40’a yükselmektedir (TABLO 70).
Tabloda dikkat çeken husus Kütahya’da toplam nüfus içerisindeki yüksek lisans ve doktoralıların
oranının %,097’ye ulaşarak Türkiye ortalamasının üzerine çıkmasıdır (Türkiye ortalaması %0,94). Söz
konusu oran TR33 Bölgesinde %0,50’dir.
Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde nüfusun %82,63’ü Kütahya ili doğumludur. Alt bölge genelde göç
vermekle beraber, ağırlıklı olarak çevre illerden de göç almaktadır.
EKONOMİK DURUM
Özellikle 1950’li yıllardaki kamu yatırımlarıyla Kütahya’da sanayileşme büyük ölçüde teşvik edilmiştir.
1960’lı yıllardan itibaren özel sektör yatırımları başlamışsa da beklenen ivmeyi kazanamamıştır.
Tarım ve hayvancılık Alt Bölgenin ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. İlin sanayisi var olan yer
altı ve yerüstü kaynaklara dayalı olarak gelişmiştir. Bu bağlamda diğer metalik olmayan ürünlerin
imalatı ile kömür ve linyit çıkartılması ilin en gelişmiş sektörleridir. Sanayide çalışanların %44’ü bu iki
sektörde istihdam edilmektedir. Gıda ise sanayide çalışanların %12’sini istihdam eden ilin üçüncü
gelişmiş sektörüdür.39 Kütahya’da son yıllarda otomotiv yan sanayine yönelik yatırımlarda görülen
artış dikkat çekmektedir. Kütahya Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı 3.273 işletmenin 413’ü ulaştırma,
otomotiv sektöründe faaliyet göstermektedir.40
1941 yılından beri faaliyette bulunan Garp Linyitleri İşletmesi ile 1956 yılından beri elektrik enerjisi
üreten Tunçbilek Termik Santralin Tavşanlı ekonomisine büyük katkıları vardır. Bu iki kuruluşta
4.000’in üzerinde insan çalışmaktadır. Sözü edilen yatırımlar taşımacılık ve ticaret gibi sektörlerin
gelişmesine de katkı sağlamaktadır. Kütahya genelinde düşük olan ticaretle uğraşanların sayısı
Tavşanlı’da yüksektir. Tavşanlı Ticaret ve Sanayi Odasına bağlı 1.521 işyerinden 287’si inşaat, 278’i
ticaret, 225’i ulaştırma grubundandır.41
“Tavşanlı Leblebisi”nin markalaşma değerine de dikkat çekmek gerekmektedir.
Tablo 110: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesindeki Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu
Adı
Kütahya
Tavşanlı
Kütahya II
OSB
OSB
OSB
Tamamlanma yılı
1999
2010
2010
215
123
320
Parsel sayısı
88
49
30
88
15
9
0
34
21
Üretimde olan
9
1
0
16
3
0
Kapalı firma sayısı
6
0
0
3.700
740
0
Kaynak: http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=10&id=219&konu=JIZSL
http://www.tavsanliosb.org/firma_rehberi.php
39
Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası
41
Tavşanlı Ticaret ve Sanayi Odası
40
96
TOPLAM
658
167
112
55
10
19
6
4.440
Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesi, organize sanayi bölgelerindeki tahsise hazır sanayi parselleriyle dikkat
çekmektedir. Tavşanlı Organize Sanayi Sitesi yönetimi çok cazip fiyatlarla yatırımcıları çekmeye gayret
etmektedir.42 Tablo-71’de görüldüğü gibi Alt Bölgedeki OSB’lerdeki toplam 167 sanayi parselin 112’si
(%67) tahsis edilmiştir. Tavşanlı OSB’de üretime geçen tek firmada asma tavan-bölme duvar üretimi
yapılmaktadır.
Tablo 111: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde Küçük Sanayi Sitelerinin Durumu
ADI
İşyeri sayısı
Dolu işyeri
Boş işyeri
sayısı
sayısı
Kütahya Merkez (Birlik) KSS
218
218
0
Kütahya Merkez (1. Bölüm) KSS
60
60
0
Kütahya Merkez (2. Bölüm) KSS
150
150
0
Kütahya Tavşanlı KSS
176
130
46
TOPLAM
604
558
46
Doluluk
oranı (%)
100
100
100
74
82
Organize sanayi bölgelerindeki durumun aksine, küçük sanayi sitelerindeki doluluk oranı çok yüksektir
(Tablo-72).
Kütahya ekonomisinde tarımın ağırlığı devam etmektedir. 2007-2011 yılları arasındaki projelerin
toplam yatırım değeri (TL cinsinden) yaklaşık 2,5 kat artarken, tarım yatırımları yaklaşık 5 kat
artmıştır. Buna karşılık kültür ve turizm yatırımları yarıya inmiştir. Rakamsal olarak en önemli artış ta
ulaştırma sektöründe sağlanmıştır.43
ÇALIŞAN PROFİLİ
Alt Bölgede ücretli çalışma alışkanlığı yaygındır. Bu alışkanlık yeni iş fikirlerinin geliştirilmesi açısından
bir engel olarak görülmektedir. Bireylerin kendi yeterliliklerine uygun iş arama yerine, hedefledikleri
işin gerektirdiği yeterlilikleri kazanarak iş arama veya istihdam şartlarını iyileştirme yönünde teşvik
edilmeleri önemli görülmektedir. Çevreyle mukayese edildiğinde çalışanların ücret beklentilerinin
daha yüksek olduğu söylenebilir.
Alt Bölgede iradi işsizliğin yaygın olduğu söylenebilir.
Alt Bölgeyi kapsayacak sanayi stratejileri, genişleyecek mesleklerin tanımlanmasını sağlayacaktır. Bu
bağlamda bölgede otomotiv yan sanayinin geliştirilmesi seçenekler arasındadır. Bu yönde bazı
yatırımların gerçekleştirildiği de görülmektedir. Otomotiv yan sanayi için nitelikli ara insan gücü son
derece önemlidir. Bu bağlamda metal işleme mesleklerinde en az mesleki ortaöğretim yoluyla
mesleki beceriler kazanmış işgücüne olan ihtiyaçta ciddi genişlemeler beklenebilir.
Alt Bölgede sanayinin gelişmesi bir tercih olmakla beraber, hizmet sektörünün genişlemesi
kaçınılmazdır. Tarihi ve doğal kaynakların ekonomiye kazandırılması için nitelikli işgücüne ihtiyaç
duyulmaktadır.
42
43
http://www.tavsanliosb.org/
http://www.kutahya.gov.tr/dokuman/istatistikRaporu.pdf
97
Alt Bölgede yatırım fırsatlarını değerlendirecek girişimcilere ihtiyaç duyulmaktadır. Girişimcilik
kültürünün geliştirilmesi ve girişimcilerin cesaretlendirilmesi Alt Bölge için çok önemli görülmektedir.
Alt Bölgede “hoşnutluk” diye tanımlanabilecek çalışma alışkanlıklarının yaygın olduğu gözlenmiştir. Bu
duygu yaratıcılığı ve yenilikçiliği köreltmektedir. Bölge potansiyelinin değerlendirilebilmesi için
işletmelerde yaratıcı gerilim ortamlarının oluşturulmasına ve bireylere bu tür ortamlarda çalışma
becerilerinin kazandırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Sınırlı da olsa, görüşme yapılan işletmeler yabancı dil bilen personel bulmadaki sıkıntılarını dile
getirmişlerdir. Zafer Havaalanının açılmasıyla Alt Bölgede mesleki becerilerinin yanında yabancı dil de
bilen elemanlara olan ihtiyacın artması beklenmektedir. İnsanların sadece mesleki bilgileriyle iş bulma
fırsatlarının azalacağına dikkat çekmek gerekmektedir. Bu sebeple bireylerin iş bulma ve istihdam
şartlarını iyileştirme için yabancı dil, bilgisayar, vb. ek beceriler kazanmaları gerekecektir.
Alt Bölgedeki işletmelerin yeni iş fikirleriyle üretimlerinin katma değerlerini yükseltmeye ihtiyaçları
vardır. Bu sebeple iç girişimcilik büyük önem taşımaktadır. Ancak, iç girişimciliğin bireysel ve örgütsel
yönü yanında bölgedeki girişimcilik kültürüyle etkileşimine de dikkat çekmek gerekmektedir. Bu
bağlamda Alt Bölgede girişimcilik kültürünün yaygınlaştırılması hayati önem taşımaktadır.
İSTİHDAM POTANSİYELİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLER
Kütahya’nın başta turizm olmak üzere çeşitli sektörlerde rekabet edebilirliği yüksek potansiyeli vardır.
Şimdiye kadar yeterince değerlendirilebildiği söylenemeyen bu potansiyelin bölgenin ekonomik ve
sosyal gelişmesine nasıl kazandırılacağı ve hangilerine önem verileceği hususundaki stratejik kararlar
istihdamın nitelik ve niceliği ile sektörel dağılımını da büyük ölçüde etkileyecektir.
Bu konuda kararlar verilirken bölgedeki insan profilinin öncelik verilecek sektörlere uyum ve
uygunluğunun da dikkate alınması gerekmektedir.
Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı’nın “Daha iyi Bir Kütahya İçin”44 başlıklı yazılarında kentin
yaşanabilirliğine yaptığı vurgu ekonomi kadar istihdam politikalarıyla da çok yakından ilgilidir. Sosyal
ve ekonomik gelişme birbirinin alternatifi değil tamamlayıcısı ve tetikleyicisidir. Yatırım teşvikleri
elbette bölge için bir fırsattır. Ancak, İzmir’de bir firmanın ayda 2.000TL ücret vererek doldurduğu bir
pozisyona Kütahya’daki bir firma 3.000TL ücret ödemeye hazır olduğu halde eleman bulamayacak ise,
teşvikler sebebiyle bölgeye yatırımcı gelmesi oldukça güç görülmektedir. İşverenlerin, günde birkaç
saatini yolda geçirerek işe gelip-gideceklerle çalışmayı tercih etmeyecekleri de açıktır. Bu hususlar
dikkate alındığında, söz konusu Alt Bölgede kentin yaşanabilirliğinin yükseltilmesine hizmet edecek
yatırımların Bölgenin gelişmesinde ve istihdamın iyileştirilmesinde tetikleyici rolü olacağı söylenebilir.
Bu bağlamda yaşam alanlarının çeşitlendirilmesine ve zenginleştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Zafer Havaalanının faaliyete geçmesiyle Kütahya’da çok şeyin değişeceği söylenebilir. Özellikle hizmet
sektörünün çeşitlenmesi ve istihdam kapasitesinin yükselmesi beklenmektedir. Kentin işgücü nitelik
ve niceliği açısından bu gelişmelere hazırlanması önem taşımaktadır.
Kütahya’da çok ortaklı bazı girişimlerden çoğunluğun (kişi) beklediği faydayı sağlayamamasının, bu tür
yeni girişimlerin önünü tıkadığı izlenimi alınmıştır. Ortaklık kültürünün geliştirilmesinin bölgedeki
yatırım ve istihdam kapasitesinin büyük ölçüde arttıracağı düşünülmektedir.
44
http://www.kutso.org.tr/baskanin_mesaji.aspx?id=4
98
Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde, 2007-2011 döneminde, şehir nüfusu %5 oranında artmıştır. Bu veri
köyden şehre yoğun bir göçün yaşandığı anlamına gelmektedir. Göç edenlerin/edeceklerin şehir
hayatına uyumlarını kolaylaştırıcı eğitim ve rehberlik hizmetlerinin sunulması suretiyle söz konusu
göçler şehrin daha genç ve dinamik bir nüfusa sahip olmasına katkı sağlayarak faydaya
dönüştürülebilir.













Göçle gelen nüfusun şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla özel bir program
oluşturulmalıdır.
İlköğretimden başlayarak, öğrencilerin iş hayatını tanımalarına ve iş hayatına geçişlerini
kolaylaştırmalarına yönelik faaliyetler desteklenmelidir.
Okuldan işe-işten okula geçişler kolaylaştırılmalıdır.
Ticaretin geliştirilmesi için gerekli alt yapı hazırlanmalıdır.
Meslek yüksek okullarında açılacak bölümler ve bölümlerin kontenjanların bölgenin işgücü
ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmelidir.
Girişimcilik geliştirilmeli ve girişimciler cesaretlendirilmelidir.
Özellikle küçük işletmelerinin iyi istihdam imkânları hazırlama ve nitelikli iş oluşturma çabaları
desteklenmelidir.
Ortaklık kültürünün gelişmesine katkı sağlayacak işbirliği ve girişimler cesaretlendirilmelidir.
Kadınların iş hayatına daha etkin katılımı sağlanmalıdır.
Ağır ve tehlikeli işler kapsamındaki işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin ve iş
ortamlarının iyileştirilmesi çabaları desteklenmelidir.
kapasitesinin geliştirilmesi desteklenmelidir.
Bölgenin büyümesinde öncülük rolü üstlenebilecek yönetici ve girişimcilerin yetiştirilmeleri
desteklenmelidir.
hazırlayacakları projelerin desteklenmesine öncelik verilmelidir.
99
3. MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Günümüzde tüm küre üzerinde nüfuz alanı oluşturabilen, küre üzerindeki diğer kentlerle sürekli bir
yarış içinde olan ve bu süreci hem etkileyen hem de etkilenen kent tanımı ağırlık kazanmaktadır.
Kentler bu yarışta yer alarak küresel sermayeyi çekebilmek için gerekli altyapıyı oluşturmanın yanında
yerel özelliklerini ve değerlerini ön plana çıkararak farklılıklarını da vurgulamaktadır. Bu kapsamda,
Manisa son 30 yıllık süre içinde kabuk değiştirmiş, tarım kenti görünümünden hızla sanayileşen,
sanayi ağırlıklı bir kent kimliğini ülke ve küresel düzeyde duyurabilme başarısını göstermiştir.
Manisa(Merkez)- Turgutlu alt bölgesi, sahip olduğu sanayi potansiyeli açısından son derece önemli bir
konuma sahiptir. İhracata dönük sanayileşme, il merkezindeki ekonomik yapıyı hızla değiştirmiştir.
Aynı zamanda turizm potansiyeli açısından son derece geniş imkânları olan Manisa, kent
merkezindeki yaşam düzeyi ile kırsal alanlarındaki yaşam düzeyi açısından düalist bir yapıya sahiptir.
Manisa merkez ve Turgutlu ilçelerini kapsayan bu alt bölgede Manisa il nüfusunun %36,81’i; TR33
Bölge nüfusunun ise %16,76’sı yaşamaktadır. Nüfusun %85,4’ü il/ilçe merkezinde oturmaktadır.
2007-2011 döneminde köy nüfusu azalırken şehir nüfusunda artış meydana gelmiştir. Oranlar
incelendiğinde, genelde köylerden ilçe merkezlerine doğru olağan sayılabilecek bir göçün yaşandığı
söylenebilir.
Tablo 112: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
il/ilçe Merkezi
İl/İlçe
Manisa
Yıl
Toplam
Erkek
Kız
Kız
Toplam
Erkek
Kız
2007
281.890
145.535
136.355
50.456
25.833
24.623
332.346
171.368
160.978
2011
301.218
151.689
149.529
48.018
24.200
23.818
349.236
175.889
173.347
6,86
4,23
9,66
-4,83
-6,32
-3,27
5,08
2,64
7,68
2007
111.166
55.808
55.358
24.664
12.433
12.231
135.830
68.241
67.589
2011
119.985
59.900
60.085
24.005
12.094
11.911
143.990
71.994
71.996
7,93
7,33
8,54
-2,67
-2,73
-2,62
6,01
5,50
6,52
2007
393.056
201.343
191.713
75.120
38.266
36.854
468.176
239.609
228.567
2011
421.203
211.589
209.614
72.023
36.294
35.729
493.226
247.883
245.343
7,16
5,09
9,34
-4,12
-5,15
-3,05
5,35
3,45
7,34
Artış (%)
TOPLAM
Artış (%)
Toplam
Toplam
Erkek
Artış (%)
Turgutlu
Belde/Köy
0-14 yaş grubu nüfusunun toplam nüfusa oranı Türkiye genelinde %25,28; TR33 Bölgesinde %21,82
ve Manisa-Turgutlu alt bölgesinde ise %23,39’dur. İktisaden faal nüfus oranı %69,45’tir. Nüfusun yaş
gruplarına dağılımı açısından Manisa merkez ile Turgutlu arasında önemli bir farklılık
görülmemektedir. Bu bilgiler Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde nüfusun doğal yapısı içerisinde geliştiği,
dışarıdan anlamlı sayılabilecek bir göç alınmadığı şeklinde yorumlanabilir.
100
Tablo 113: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
İller/İlçeler
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
Manisa
81.116
26.670
29.421
65.868
Turgutlu
34.259
11.934
10.504
TOPLAM
115.375
38.604
39.925
TOPLAM
55-64
65+
93.108
29.100
23.953
349.236
24.313
38.473
13.163
11.344
143.990
90.181
131.581
42.263
35.297
493.226
Manisa
23,23
7,64
8,42
18,86
26,66
8,33
6,86
100,00
Turgutlu
23,79
8,29
7,29
16,89
26,72
9,14
7,88
100,00
TOPLAM
23,39
7,83
8,09
18,28
26,68
8,57
7,16
100,00
Manisa Turgutlu Alt Bölgesinde 15 ve daha yukarı yaş grubu nüfusunun %67,59’u ilköğretim
mezuniyeti ve daha alt düzeyde eğitim almıştır. Bu oran kadınlarda %72,19’a yükselmektedir. Yüksel
öğretim ve daha üst eğitim kurumlarını bitirenlerin 15 ve daha yukarı yaş grubundaki oranı açısından
Manisa-Turgutlu Alt Bölgesi TR33 ortalamasından daha iyi durumda olmakla beraber, Türkiye
ortalamasının da altındadır.
Tablo 114: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Nüfusun Bitirdiği Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı
Manisa
Toplam
Erkek
Turgutlu
Kadın
Toplam
Erkek
TOPLAM
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
10.988
1.748
9.240
4.469
719
3.750
15.457
2.467
12.990
bitirmeyen
İlkokul mezunu
12.799
4.424
8.375
7.732
2.489
5.243
20.531
6.913
13.618
79.965
34.006
45.959
43.362
20.162
23.200
123.327
54.168
69.159
57.424
32.737
24.687
21.925
12.047
9.878
79.349
44.784
34.565
mezunu
12.233
7.347
4.886
4.261
2.711
1.550
16.494
10.058
6.436
61.371
34.332
27.039
18.824
10.735
8.089
80.195
45.067
35.128
29.079
16.893
12.186
8.034
4.798
3.236
37.113
21.691
15.422
1.638
979
659
353
224
129
1.991
1.203
788
590
403
187
87
54
33
677
457
220
1.811
943
868
591
324
267
2.402
1.267
1.135
267.898
133.812
134.086
109.638
54.263
55.375
377.536
188.075
189.461
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
İlkokul ve altı
38,73
30,03
47,41
50,68
43,07
58,14
42,20
33,79
50,55
İlköğretim ve dengi okul mezunu
26,00
29,96
22,06
23,88
27,20
20,64
25,39
29,16
21,64
Lise ve dengi okul mezunu
22,91
25,66
20,17
17,17
19,78
14,61
21,24
23,96
18,54
mezunu
mezunu
Bilinmeyen
10,85
12,62
9,09
7,33
8,84
5,84
9,83
11,53
8,14
0,83
1,03
0,63
0,40
0,51
0,29
0,71
0,88
0,53
0,68
0,70
0,65
0,54
0,60
0,48
0,64
0,67
0,60
101
EKONOMİK DURUM
Manisa Organize Sanayi Bölgesi gün geçtikçe gelişmekte, ulusal ve uluslararası firmaların cazibe
merkezi haline gelmektedir.
2004 yılında 17.000 çalışan ve 4 milyar dolarlık dış ticaret hacmi bulunan Manisa Organize Sanayi
Bölgesi, 34.600 e ulaşan istihdam kapasitesi ve 7.820.000.000 dolar dış ticaret hacmi ile son 7 yılda
istihdam ve dış ticaret hacmini 2’ye katlamıştır. 2011 yılında Bölgede 4.300.000.000 dolar ihracat,
3.520.000.000 dolar ithalat gerçekleştirilmiştir. MOSB’ nin yarattığı dış ticaret hacmi ve istihdam ile
Türkiye’deki OSB’ler arasında ilk sıralarda yer almaktadır.
Aralarında Vestel, Polinas, E.C.A. gibi dünya çapında firmaları barındıran Manisa OSB bugün 100’ü
aşkın fabrikada 24 bin civarında insana iş imkânı sağlamaktadır. Manisa'nın 4 ve 5'inci OSB alanlarının
da tamamen faaliyete geçmesiyle toplam 50 bine yakın kişinin istihdamının sağlanması
beklenmektedir.
Tablo-78’de Manisa Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren firmaların sektörlere göre dağılımı
ve istihdam ettikleri personel sayısı verilmiştir.
Tablo 115: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu
Adı
Üretimde olan fabrika
İnşaat aşamasında olan fabrika
Proje aşamasında olan fabrika
Kapalı fabrika
Manisa
OSB
960
164
14
11
34.600
Turgutlu
OSB
162
41
8
8
1.650
TOPLAM
1122
205
22
8
11
36.250
Kaynak: MOSB ve TOSB web sitesi
Tablo 116: Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde Sektörlere Göre Firma ve Çalışan Sayıları
Firma sayısı
2006
2008
2011
Ambalaj Sanayi
Basım Sanayi
Beyaz Eşya Sanayi
Beyaz Eşya Yan Sanayi
Bisiklet Sanayi
Cam Sanayi
Çeşitli İmalat Sanayi
Çimento Sanayi
Demir Dışı Metaller Sanayi
Demir Ve Çelik Sanayi
Diğer
Dokuma Ve Giyim Sanayi
Deri Konfeksiyon
Elektrikli Makineler Sanayi
Elektronik Sanayi
Gıda Sanayi
Isıtma Cihazları Sanayi
2
4
6
12
1
1
4
3
5
19
1
1
2
1
27
9
1
8
1
7
15
7
3
1
19
4
7
1
1
16
7
1
102
6
3
4
18
2
1
4
1
24
9
2
7
1
8
15
7
5
Çalışan sayısı
2006
2008
2011
186
338
5.090
1.342
258
126
22
2.739
504
225
8
313
8.745
320
562
76
335
4.917
796
310
123
0
28
2.132
462
56
421
0
291
6.189
329
536
397
470
7.366
1.751
370
158
180
21
2.585
741
290
518
0
1.095
8.449
327
851
Kağıt - Ambalaj Sanayi
2
Kağıt Ve Kağıt Ürünleri Sanayi
1
Kalıp Sanayi
3
Kimya Sanayi
3
Madeni Eşya Sanayi
8
Makine Kalıp Sanayi
Orman Sanayi
5
Otomotiv Yan Sanayi
14
Petro Kimya Sanayi
1
Pişmiş Kil - Çimento Gereçleri Sanayi
2
Plastik Sanayi
10
Tütün Ve Tütün Mamulleri Sanayi
1
Kaynak: Manisa Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü
5
1
11
2
12
3
2
8
3
11
92
122
154
253
631
103
136
115
217
809
114
208
641
491
937
5
14
1
2
15
1
5
25
1
2
12
1
157
2.079
38
610
1.238
112
153
2.399
0
356
1.096
141
109
3.787
0
525
1.561
172
Tablo-79’da görüldüğü gibi Manisa Organize Sanayi Bölgesinde en fazla istihdam sağlayan üç sektör
sırasıyla elektronik sanayi, beyaz eşya sanayi ve otomotiv yan sanayidir. Bu üç sektörde faaliyet
gösteren toplam 44 işletmede 20 bine yakın kişi istihdam edilmektedir. En fazla personel istihdam
eden elektronik sanayinde 2006-2011 döneminde gerek işletme sayısı gerekse istihdam kapasitesi
açısından bir gelişme yaşanmadığına dikkat çekmek gerekecektir.
Tablo 117: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Küçük Sanayi Sitelerinin Durumu
ADI
İşyeri sayısı
Dolu işyeri
sayısı
422
365
143
739
1.669
Manisa Merkez (I. Bölüm) KSS
422
Manisa Merkez (II Bölüm) KSS
500
Manisa Turgutlu (I. Bölüm) KSS
143
Manisa Turgutlu (II. Bölüm) KSS
739
TOPLAM
1.804
Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, Mayıs 2012
Boş işyeri
sayısı
0
135
0
0
135
Doluluk
oranı (%)
100
73
100
100
81
Manisa, karayolu ve demiryolu bağlantıları ile sanayi, ticaret ve turizm şehri olan İzmir ili ile birleşmiş
derecede yakın bulunması ticaret potansiyelinin gelişmesini sağlamıştır. Bu yakınlık aynı zamanda
diğer bölge illerine ulaşımı da kolaylaştırdığı gibi ihracat açısından çok büyük avantajlar da sağlamıştır.
Ticaret sektörü Manisa il ekonomisi içinde üçüncü ağırlıklı ana ağırlıklı sektör konumundadır.
Manisa’nın sahip olduğu tarım ve hayvancılık potansiyeli, madencilik potansiyeli ve sanayi üretim
yapısı mevcut ticari hayatın gelişmesinde ve canlılığında önemli bir yer tutmaktadır. Manisa’da ticaret
sektörü % 15,2 pay almaktadır. Ticaret sektörü içinde ise toptan ve perakende ticaret % 91 pay ile
ağırlıklı alt sektör olmaktadır.45
Toplam 1.412 aktif üyesi olan Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası’nın gıda sanayi meslek grubunda 109
faal üyesi bulunmaktadır.
45
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, Mayıs 2012
103
Turgutlu’da üretilen tuğla ve kiremit, “Turgutlu Tuğlası” olarak marka değeri taşımaktadır. Bu
sektörde, yoğunluk bakımından ülkemizin en büyük üretim bölgesini oluşturmakta ve sektörel
üretimin yüzde 20’sini karşılamaktadır. İlçe istihdam yükünün yaklaşık yüzde 40’ını taşımaktadır.
İlçede üretilen tuğla-kiremit ürünleri, yurt içinde oluşan pazara hitap ettiği gibi, Yunanistan,
Bulgaristan, Arnavutluk ve İtalya gibi ülkelere de ihraç edilmektedir. Son dönemde oluşan yoğun
konut talepleri nedeniyle, inşaat sektöründe bir miktar artış yaşanmış olmasına rağmen piyasalardaki
nakit darlığı problemi aşılamamıştır. İlçede blok-tuğla işletme sayısında düşüş devam ederken, halen
37 civarında işletme üretimini sürdürmektedir.
Turgutlu’da gelişme gösteren sektörlerin başında Otomotiv yan sanayi gelmektedir. Yerli ve yabancı
piyasaya arz konusunda uzmanlaşmış firmaların önderliğinde gelişme süreci devam etmektedir. 200’ü
aşkın sanayi kuruluşunun sektörel dağılımı ise İnşaat ve Yapı En : % 28 Gıda Sanayi: % 37, İmalat
Sanayi: %32, Tekstil Sanayi: % 1, Petrol Ürünleri: % 2 şeklindedir.
Manisa Esnaf ve Sanatkârlar Merkez Birliği kayıtlarına göre, Manisa il merkezinde, 2011 yılında 1.095
esnaf ve sanatkâr işyeri açmış, 1.003 işyeri kapanmış olup faal işyeri sayısı 10.790’dır. Turgutlu’da ise
538 işyeri açılmış, 528 işyeri kapanmış olup 5.754 işyeri faaldir.
ÇALIŞAN PROFİLİ
Özellikle son on yılda Manisa, Sanayide ciddi gelişmeler yaşamış ve açılan Organize Sanayi Bölgeleri
ile Türkiye’nin en önemli sanayi kentlerinden birisi olma imkânını da yakalamıştır. Bu özelliğini,
Financial Times Dergisi’nin Proje yarışmasında, Lizbon, Madrid, Milano, Paris, Londra gibi kentlerin
bulunduğu 200 kent arasında, “Yatırım Yapılabilir En İdeal Şehir” seçilerek kanıtlamıştır. Ayrıca Çin
Halk Cumhuriyeti'nin Birleşmiş Milletler ile birlikte, deniz aşırı ülkelerde yatırım yapacak Çinli
yatırımcılar için dünya çapındaki en uygun sanayi bölgeleri ve kentlerine yönelik olarak başlattığı
araştırma kapsamında Uzman bir Tetkik Komitesinin değerlendirmesi sonucunda, Manisa Organize
Sanayi Bölgesi ; " Dünyada Çinli Yatırımcılar Tarafından Yatırım Yapılabilecek En İyi Sanayi Bölgesi "
seçilmiştir.
TEPAV’ın UMEM Beceri 10 Projesi kapsamında Manisa Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılan
anket uygulaması ile firmalarda ihtiyaç duyulan mesleki beceriler ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışmaya
göre, Manisa’da en çok talep edilen meslekler şunlardır: Bakım ve onarım elektrikçisi, CNC tezgah
operatörü, plastik enjeksiyon kalıplama makinesi operatörü, forklift operatörü, makine mühendisliği
teknikerleri ve teknisyenleri, kalite kontrolcü, metal dökümcüler ve maça hazırlayıcılar, metal
döküm kalite kontrolcüsü, kaynakçı (genel) ve mekanik bakım-onarımcısıdır.
Küçük sanayi sitelerinde işyerlerinin sektörlere göre dağılımı ve bunların açılma/kapanma
oranları da özellikle imalat sanayinde daralan/genişleyen meslekler hakkında fikir verebilir.
Bu bağlamda Manisa Küçük Sanayi Sitelerindeki faal işyerleri ile açılan/kapanan işyeri sayıları
aşağıdaki Tablo-83’te verilmiştir.
104
Tablo 118: Manisa (il) Küçük Sanayi Sitelerinde Meslek Alanlarına Göre Açılan/Kapanan İşyeri Sayıları
22
12
19
Açılan
Faal
549
440
321
60
37
28
Faal
38
26
24
Kapanan
545
402
342
Açılan
182
171
85
2011
Kapanan
29
43
18
Faal
Madeni eşya
Oto ve diğer motorlu araçlar
Ağaçtan mamul eşya
2008
Kapanan
İşyerlerinin meslek alanları
Açılan
2005
109
31
30
500
485
318
Tablo 119: Turgutlu Küçük Sanayi Sitelerinde Meslek Alanlarına Göre Açılan/Kapanan İşyeri Sayıları
Madeni eşya
Oto ve diğer motorlu araçlar
Elektrik ve elektronik aletler
Ağaçtan mamul eşya
Deri ve deriden mamul eşya
Gıda maddeleri
Gıda (Hizmet)
Berber
16
8
3
4
4
-1
1
264
182
24
42
1
3
6
1
21
20
2
7
---1
9
6
-4
--1
--
242
224
29
55
-3
5
1
29
12
1
10
1
5
---
32
19
2
8
-3
---
Faal
Kapanan
Açılan
Faal
2011
Kapanan
Faal
54
36
-2
-----
Açılan
2008
Kapanan
İşyerlerinin meslek alanları
Açılan
2005
243
231
38
82
1
5
15
--
Mesleklere göre çırak öğrenci sayısındaki azalma ve artış, daralan/genişleyen meslekler hakkında bir
fikir verecek mahiyettedir. Aşağıdaki tabloda Manisa ilindeki mesleki eğitim merkezlerine devam
eden çırak öğrenci sayıları esas alınarak, bu konuda bir fikir verilmeye çalışılmıştır.
Tablo 120: Çırak Öğrenci Sayısında En Fazla Artış ve Düşüş Yaşanan Meslekler (2005-2012)
Artış yaşanan meslekler
Sanayi
meslekleri
Hizmet
meslekleri
Düşüş yaşanan meslekler
 Metal doğramacılığı
 Elektrik tesisat ve pano
monitörlüğü
 Çelik konstrüksiyon
 Isıtma ve sıhhi tesisat
 Kaynakçılık
 Kuaförlük
 Otomotiv elektrikçiliği
 Emlak danışmanlığı
Sanayi
meslekleri
Hizmet
meslekleri







Doğramacılık
Mobilya imalatı
Zayıf akım tesisatçısı
Bilgisayarlı makine imalatı (CNC)
Aşçılık
Pastacılık, tatlıcılık ve şekerleme
Saça geçici ve kalıcı şekil verme
teknikleri
 Otomotiv gövdeciliği
 Kasiyer
 Saç sakal kesimi
Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası’na (TUTSO) göre, istihdam edilmesinde güçlük çekilen meslekler ve
bu mesleklerde aranılan beceriler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
105
Tablo 121: Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası’na Göre Temininde Güçlük Çekilen Meslekler ve Bu Mesleklerde Aranılan
Nitelikler
Meslekler
Kaynakçı (Oksijen-Elektrik)
- Gaz altı Kaynakçısı
Cnc Torna Tezgâhı
Makine Mühendisi
Ziraat Mühendisi
Muhasebe elemanı
Endüstri mühendisi
Dış ticaret elemanı
Elektrikçi, Tekniker, Teknisyen
Aranan nirtelikler
 Kaynak makinasını kullanırken el becerisi
 İş sağlığı iş güvenliğine dikkat edilmesi
 Devam
 Teknik resim bilmesi
 Program düzenleyebilmesi
 Pratik olması
 Deneyimli

 İyi derecede Netsis bilen

 İyi derecede İngilizce
 Pano tesisatını bilen
Manisa’da açık iş bulunan mesleklerde istenen becerilerin genel toplamının yüzde oranlarına
bakıldığında, % 42,9’u takım çalışması, % 38,8’i mesleğe ilişkin yeterli bilgi, % 34,7’si fiziki ve bedensel
yeterlilik talep etmektedirler. En az talep edilen beceri ve nitelikler ise % 6,1 ile Satış ve Pazarlama
Becerisi ve Yabancı Dil Bilgisidir.46
Nitelikli eleman temininde güçlük çekilen mesleklerin nedenlerinin genel toplamının oranlarına
bakıldığında işyerlerinin % 62,5’i gerekli mesleki beceriye sahip eleman bulamaması,% 56,3’ü yeterli iş
tecrübesine sahip eleman bulunmaması, % 21,9’u bu meslekte eleman bulunmaması sebeplerinden
dolayı eleman temininde güçlük çektikleri tespit edilmiştir.
Manisa’da eleman temininde güçlük çekilen mesleklerin nedenlerinin genel toplamının oranlarına
bakıldığında işyerlerinin % 62,5’i gerekli mesleki beceriye sahip eleman bulamaması,% 56,3’ü yeterli iş
tecrübesine sahip eleman bulunmaması, % 21,9’u bu meslekte eleman bulunmaması sebeplerinden
dolayı eleman temininde güçlük çektikleri tespit edilmiştir.
Şu an itibariyle 34 600 istihdam kapasitesine ulaşılan Manisa OSB’de, istihdamın iki yıl içinde 50 bine
ulaşılacağı tahmin edilmekte. Bu ani gelişme nitelikli eleman temininde yaşanan güçlükleri, bölge
işverenlerinin birinci öncelikli sorunu haline getirmiş görünmektedir. Soruna çözüm bulmak amacıyla
harekete geçen Manisa OSB yönetimi, 2010 yılında 12 milyon lira harcayarak yapımını gerçekleştirip
tam donanımlı bir şekilde MEB’lığına anahtar teslimi verdiği meslek lisesini Özel Öğretim Kurumları
Kanunu kapsamında işletmek şartıyla geri alacağını ve bu amaçla bakanlıkla mutabakata vardıklarını
kamuoyuna açıkladılar. MOSB’un açıklamalarından okulu geri alma kararlılığının arkasında;
46
Türkiye İş Kurumu, İşgücü Piyasası Araştırması Manisa İli 2011 Sonuç Raporu, s.15
106
 Ortaokulu bitirmiş gençlere, bölge işletmelerinde istihdam edilmek üzere lise düzeyinde
eğitim vermek,
 Bölge işletmelerinin nitelikli eleman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla meslek kursları
düzenlemek,
 İşletmelerde çalışan elemanlara geliştirme ve iş değiştirme kursları düzenlemek gibi yaygın
eğitim hizmetlerinin yanında; OSB’nin öncülüğünde ve bölge işletmelerinin ortaklığında bir
vakıf kurmak ve eğitim hizmetlerinin tamamını bu vakfın şemsiyesi altında gerçekleştirmek,
nihayetinde kuracakları teknik üniversite ile taçlandırmayı düşündükleri, projenin itama
ermesi halinde ise: Bölge çalışanlarına meslek kurslarından doktoraya kadar uzanan geniş bir
yelpazede hayat boyu eğitim imkânı sunmak,
Bölge işletmelerinin istihdam ve eğitim konularındaki görüş ve önerileriyle zenginleştirecekleri eğitim
ve istihdam politikalarını devletin resmi karar süreçleri ile bütünleştirmek olduğu anlaşılıyor.
Beceri uyumsuzluklarının Manisa’da oluşturduğu sorunun boyutu ve sorunun çözümü için geliştirilen
modelin Türkiye’nin eğitim ve istihdam sorununun çözümündeki önemi nedeniyle bu gelişmeyi
rapora kaydetmeyi uygun bulduk.
Manisa-Turgutlu Alt Bölgesi ekonomisinin tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde işgücü piyasası
incelendiğinde, piyasanın talep ettiği mesleki-teknik ve beceriyle donatılmış işgücüne ihtiyaç
duyduğu ve yakın gelecekte daha çok duyacağı açıktır. Tarım sektörünün hala etkisini sürdürdüğü bu
alt bölgede tarım teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak nitelikli tarım işgücüne ihtiyaç vardır.
Son yıllarda Hayvancılık sektöründeki yatırımların (özellikle besicilik ve tavukçuluk) arttığı da göz
önünde bulundurulduğunda nitelikli işgücünün yetiştirilmesi bu alan için de önem arz etmektedir.
Bunlarla birlikte Manisa-Turgutlu Alt Bölgesi genç nüfusunun iş hayatına hazırlanmasında sanayinin
talep ettiği meslek alanları ve bu alanlara ilişkin teknik ve mesleki becerilerin dikkate alınması
gerekmektedir.
Gelişen ekonomisi ve sosyo-kültürel özellikleriyle söz konusu alt bölge TR33 Bölgesi’nin lokomotifi
konumunda olup, ihtiyaç duyduğu işgücünün sağlanmasına yönelik yapılacak doğru ve gerçekçi
analizlerle tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin hepsinde varlığını ve etkisini sürdürecek coğrafyaya
ve nüfusa sahiptir.
107
Tablo 122: Manisa’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar
Tarım sektörü
 Bağ-Bahçe Yatırımları,
 Meyve ve Sebze Yetiştiriciliği
Yatırımları,
 Zeytin, Kiraz, Ceviz Kestane ve
Badem Yetiştiriciliği Yatırımları,
 Yem Bitkileri Yetiştiriciliği
Yatırımları,
 Kültür Mantarı Yetiştiriciliği
Yatırımları,
 Aromatik ve Tıbbi Bitkiler Üretimi
Yatırımları,
 Hibrit Tohum Üretimi Yatırımları,
 Organik Tarım Yatırımları,
 Tatlı Su Balığı Üretimi,
 Arıcılık,
 Et Besiciliği,
 Süt Besiciliği,
 Yumurta Tavukçuluğu,
 Et Tavukçuluğu,
 Hindi Yetiştiriciliği,
Maden sektörü
 Mermer İşleme Tesisi,
 Briket Kömür Üretimi Tesisi ,
 Zeolit Üretimi Tesisi
 Zeolitten Yapı Malzemeleri Üretimi
Tesisi
Enerji sektörü
 Rüzgardan Elektrik Enerjisi Üretim
Tesisi,
 Rüzgar Türbini Üretim Tesisi,
 Jeotermal
 Kaynaklardan Elektrik Enerjisi Üretim
Tesisi,
 Jeotermal Kaynaklardan Konut-Sera
Isıtma Tesisi,
 Süt ve Süt Mamulleri Üretim Tesisi,
 Peynir Altı Suyu Tozu Üretim Tesisi,
 Zeytin Yağlı Sabun Üretim Tesisi,
 Zeytin Yağı Üretim Tesisi,
 Bal Ambalajlama Tesisi,
 Sınaî Kalıp Üretimi Tesisi,
 Bilgisayar Donanımı ve Elektronik Devre Elemanları
Üretim Tesisi,
 Beyaz Eşya Yan Sanayi Parçaları Üretim Tesisi,
 PVC Esaslı Ayakkabı Tabanı Üretim Tesisi
İşveren ve kendi hesabına çalışan sayısında çok ciddi değişim görülmemekte bu durum da istihdam
sağlayacak girişimcilik potansiyelinin düşük olduğunu göstermektedir.
Manisa merkez ve Turgutlu ilçeleri tarım ağırlıklı ilçeler olmakla birlikte özellikle Manisa Merkezde ve
kısmen Turgutlu'da hızlı bir sanayileşme söz konusudur. Aynı zamanda her iki ilçe Anadolu’nun
değişik yörelerinden ve ilin kırsal kesiminden yoğun bir şekilde niteliksiz işgücü akınına maruz
kalmaktadır.
Manisa, Saruhanoğulları Beyliği eserleri, külliyeler, bedestenler, hanlar, hamamlar, camiler, köprüler,
çeşmeler ve Mevlevihane gibi Osmanlı Eserleri; Şehzadeler Şehri, Mağnesia, Mesir, Manisa Bezi,
geleneksel el sanatları, musiki, mehter gibi değerleri; Spil Dağı Milli Parkı, Dağ Laleleri (Anemeon),
yaban atları, endemik bitki türleri; dağcılık, yamaç paraşütü, izcilik, treking vb, spor imkânları; Sardes,
Bin Tepeler, Ayak İzleri, Marmara Gölü, Demirköprü Barajı, Adala, termal turizm, kaplıcalar, ılıcalar,
kiliseler (Thyatera, Philedelpiya, Sardes), Aigai, Niobe, Kybele, tarihi kaleler, Yanık Yöre
(katakaumene), Jeopark, volkanik dağlar, peri bacaları; Kula evleri, Yunus Emre köyü ve türbe, halıkilim dokumacılığı, ebru, hat, tezhip, minyatür, yemek kültürü, bitkisel üretimin çeşitliliği; Halk kültürü
ürünleri, folklorik değerler, kırsal turizm köyleri (Darkale, Ayvacık, Turgutalp, Sultan Yaylası,
Osmancalı, Ortaköy, Türkmen, Gülbahçe, Tekelioğlu, Pazarköy, Gökeyüp, Yunus Emre, İncesu,
Encekler vb) vb ile marka Organize Sanayi Bölgeleri, marka firmalar gibi ‘değer’, ‘simge’ ve
‘sembollerini’ turizme kazandırabileceği potansiyel güçlere sahiptir.
108
Tarihi ve turistik yerler açısından zenginliklere sahip olan Manisa İli’ni ziyaret eden yerli ve yabancı
turist sayısı son on yılda artış gösterse de İl potansiyelini yeteri kadar değerlendirememektedir. Kültür
ve Turizm Bakanlığı tarafından “marka” kent ilan edilen Manisa’nın değerleri İzmir-Manisa Kırsal
Turizm Çalıştayı’nda şöyle vurgulanmıştır:
 Ekolojik çeşitlilik ve turizm açısından önem arz eden Spil Dağı ve bu dağın kuzeybatı
eteklerinde bulunan “Niobe Ağlayan Kaya” önemli bir doğal güzelliktir.
 Spil Dağı Milli Parkı laleleriyle ünlüdür ve park içerisinde yer alan Seyirtepe çevresinde
endemik bitki türleri ve yağlı çam ağaçları bulunmaktadır. 60 metre yükseklikten başlayarak
zirvede 1513 metreye ulaşan bu dağ; Sandıkkale, Tantalos Kalesi gibi arkeolojik, Kybele gibi
mitolojik değerlere, mağara, in, kanyon, dolin gibi jeofizik biçimlenmelere ve panoramik
güzelliklere sahiptir. Ayrıca Milli Parkta yaban atları yaşamakta ve izlenmesi oldukça keyiflidir.
 Yunt Dağı aynı Spil Dağı gibi önemli bir bölge olup, Helenistik dönemden kalma tapınaklar
barındırmaktadır.
 Manisa Ege Bölgesi’ndeki tek şehzadeler şehri ve o dönemin tarihi mirasına sahip bir şehir
olarak özellikle yerli turistlerin ilgisini çekebilecek bir potansiyele sahiptir.
 Manisa müzesi, Muradiye Camii, Ulu Camii ve mesir saçılan Sultan Camii ve Külliyesi ziyaret
edilmesi gerek yerlerin başında gelmektedir.
 Yüzyıllardır insanlara şifa vermiş olan Mesir Macunu kültürel bir zenginliktir ve her geçen yıl
Mesir Şenlikleri uluslararası alanda da tanıtım çabalarını artırarak sürdürmektedir.
 Tarihi Manisa bezi hediyelik ürün sektörü ve el sanatlarının geliştirilmesi bakımından öneme
sahiptir.
 Türkiye’de ilk çevrecilik hareketini başlatmış olan ve Manisa Tarzan’ı olarak bilinen Ahmet
Bedevi Manisa İlinin simgelerindendir.
 Salihli ilçesi dünyada ilk madeni parayı basan Lidyalıların başkenti Sardes’in yer aldığı
bölgedir. Türkiye’deki tek piramitler denilen Bintepenin merkezidir aynı zamanda.
 Kula bölgesi ise bir jeopark olarak Peri bacaları ve volkanik dağlardan oluşan bir yerdir.
Tarihte Katakekaumene adıyla Yanık ülke olarak bilinmektedir. El sanatları ve Kula evleri
turizm açısından ilgi çekici kültürel değerlerdendir. Manisa’nın Gölmarmara ilçesinde bulunan
etrafı sulak çayırlar ve sazlıklarla kaplı Marmara Gölü’nün zengin kuş çeşitliliğiyle kuş gözlem
meraklıları için önemli bir cazibe merkezidir.
Başta Manisa Merkez olmak üzere ilin turizm potansiyeli göz önüne alındığında; ilde gerçekleştirilecek
sağlıklı bir turizm hamlesiyle birlikte turizm işkolunda nitelikli işgücü açığı oluşacaktır. Mevcut
niteliksiz iş gücü ile göçle gelen niteliksiz işgücü sanayiye ve tarıma kazandırılamadığı takdirde turizme
yönelecektir. Bu durum Manisa Turizminde dikkate alınması gereken çok önemli bir sorundur.
 İŞ KURUMU verilerinin arz ve talebi karşılayabilecek şekilde oluşturulması, İŞ KURUMU’nunca
işgücü piyasası araştırmalarının sektörel düzeyde ve ayrıntılı yapılmasının desteklenmesi,
 Gelecekte gelişme eğilimi gösteren turizm v.b. hizmet sektörü alanları ile madencilik, kablo ve
elektronik bileşenler sektörleri için nitelikli işgücünün yetiştirilmesi,
 İlin artan dış ticaretini destekleyecek dış ticaret uzmanları, kambiyocu v.b. nitelikli
elemanların yetiştirilmesi,
 Vitrifiye işçiliği gibi teknik eleman alt düzey sınıfındaki ara elemanların yetiştirilmesi,
109
 Atıl işgücü ve işsizlerin “girişimcilik” konusuna yönlendirilmesi, eğitilmesi ve desteklenmesi
hizmetlerini yapmak üzere girişimci araştırmaları danışmanlık merkezi kurulması
 Bilimsel çalışmalar yardımıyla, tarım ve hayvancılık sektörünün sanayi ile paralel gelişiminin
sağlanması,
 Manisa’nın dünyaca ünlü çekirdeksiz üzümü ile ulusal ve küresel ölçekte gelişme gösteren
zeytin, kiraz vb tarım ürünlerinin üretiminin, tanıtımının ve ticaretinin artırılması, bu
ürünlerden işlenmiş yeni ürünler üretilmesinin teşvik edilmesi ve bu amaçla şenlikler,
festivaller, konferanslar düzenlenmesi desteklenmesi ve araştırma faaliyetlerine destek
sağlanması,
 Manisa’nın tarım ürünlerinin markalaştırılması, organik tarım ve buna dayalı gıda sektörünün
geliştirilmesi için hazırlanan projelerin desteklenmesi,
 Turgutlu tuğlasının marka değerli korunması,
 Jeotermal enerji üretimi, organik tarım ve termal turizm merkezinin canlandırılması
konularında projelere ağırlık verilmesi,
 Urganlı Kaplıcalarındaki jeotermal enerji kaynağından daha verimli şekilde faydalanılması,
seracılık faaliyetlerinin bölgedeki gelişiminin sağlanması,
 Termal turizmin canlandırılmasında özellikle dünyada ve Türkiye’de yaşlanan nüfustaki artışı
dikkate alıp yaşlılara daha iyi yaşam şartlarının sağlandığı tesislerin Manisa Merkez, Turgutlu
Salihli’de yapımı için yeni projeler geliştirilip uygulamaya konulması,
 Turgutlu veya Salihli’de Sağlık Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu açılması,
 Sultaniye üzüm ve erik vb tarımsal ürünler üzerinden marka değeri yaratılması,
 Organize tarımsal sanayi alanı oluşturulması,
 Manisa kent kültürünün güçlenmesi, ilin tanınırlığını arttırılarak turizm potansiyelinin
geliştirilmesi için önem taşıyan; Manisa Kent Müzesi ve ona bağlı kent kütüphanesi ile kent
arşivi, El Yazma Eserler Müzesi, Doğa ve Ormancılık (Tarzan) Müzesi, Bilim Müzesi,
Planetaryum ve Gözlem Evi, Mesir Tıp Müzesi, El Sanatları/ Zanaatları Müzesi ve
bünyesindeki eğitim atölyeleri, Manisa Yemekleri Müzesi, Manisa İli Folklor Müzesi,
Şehzadeler Kenti Manisa Müzesi, Üzüm ve Zeytin Müzesi, Para Müzesi, Oyuncak Müzesi,
Eğitim Araçları Müzesi, Çocuk Tiyatro Köyü, Kültür Müzesi, Sanat Galerisi ve bünyesinde sanat
kursları açılması, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Müzesi ve Merkezi, Geleneksel El Sanatları
Merkezi ve Müzesi, Kurtuluş Müzesi, Sanal Müzeler gibi müzeler ve araştırma
dokümantasyon merkezlerinin kuruluşları için somut projeler hazırlanması ve uygulanması,
 Mesir, Manisa bezi, ebru, hat, tezhip, minyatür, kaat, kaligrafi, gümüş işlemeciliği, çinicilik,
cam füzyon, vitray, mehter, sema, halk oyunları, müzik, resim, belgeseller, plastik sanatlar,
modern sanatlar, tiyatro, sinema, geleneksel yerel sanatlar, sanat toplulukları ve tasarım
alanlarında çalışmalar yapması, yapılan çalışmalara destek verilmesi,
 Mesir’in terkibinde bulunan tıbbi bitkiler ve Sipil’in endemik bitkileri, Manisa Lalesi, Manisa
yöresi halı ve kilimlerinde kullanılan doğal boya bitkileri ile aromatik bitkilerden oluşan
botanik bahçesi kurulması, bu alanda çalışan bir araştırma enstitüsünün ve sanayinin
kurulması,
 Spil Projesi, teleferik ve sosyal tesislerin ötesinde sağlıklı yaşam merkezi olmasını sağlayacak
diğer unsurlarla bütünleşmesini sağlayacak projelerin desteklenmesi,
 Manisa’nın sahip olduğu; Mesir, Şehzadeler, Aigai, Alaşehir Filedelfiya, Yanık Yöre, Niobe,
Tarzan, Lale, Sipil, Gediz gibi değerlerinden insanlığın arayışlarına uygun, turizmi etkileyen ve
getirisi yüksek olabilecek;

Mesir Organik Tarım Projesi,
110













Spil Sağlıklı Doğal Hayat Projesi,
Niobe Antik Kültür Kentleri Projesi,
Şehzadeler Şehri Osmanlı Sarayı Projesi,
Tarzan Aile Ormanı Projesi,
Lale, Aroma Bitki Üretimi ve Endüstrisi Projesi,
Mesir Şifalı Bitki Üretimi ve İlaç Sanayi Projesi,
Kültür Köyleri Projesi,
Modern Tıp ve Kültürel Tıbbın Uyumlulaştırılması Projesi.
Hafsa Sultan Tıp Müzesi,
Mesir Şifa Çarşısı,
Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Araştırma Merkezi,
Kültürel Tıp uygulamaları Araştırma Merkezi,
Mesir Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Vadisi,
gibi projelerin oluşturularak uygulanması desteklenmesi.
111
4. UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Bu Alt Bölge Uşak’ın Merkez ve Karahallı ilçesi ile Kütahya’nın Gediz ilçesini kapsamaktadır. Alt Bölge
nüfusunun %81,02’si Uşak Merkezde, %18,98’i Gediz’de ve % 4,20’si Karahallı’da yaşamaktadır. TR33
Bölgesi nüfusunun %9,2’si bu alt bölgede yaşamaktadır.
Tablo 123: Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölgesi Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
İl/İlçe
Uşak
il/ilçe Merkezi
Toplam
Erkek
Kız
2007
172.709
85.820
86.889
2011
183.640
91.845
6,33
2007
2011
Kız
Toplam
Erkek
Kız
36.324
18.114
18.210
209.033
103.934
105.099
91.795
35.313
17.741
17.572
218.953
109.586
109.367
7,02
5,65
-2,78
-2,06
-3,50
4,75
5,44
4,06
18.728
9.230
9.498
35.531
17.639
17.892
54.259
26.869
27.390
20.113
9.800
10.313
31.178
15.370
15.808
51.291
25.170
26.121
7,40
6,18
8,58
-12,25
-12,86
-11,65
-5,47
-6,32
-4,63
2007
4.528
2.185
2.343
8.086
3.903
4.183
12.614
6.088
6.526
2011
4.207
2.098
2.109
7.146
3.461
3.685
11.353
5.559
5.794
Artış (%)
-7,09
-3,98
-9,99
-11,63
-11,32
-11,91
-10,00
-8,69
-11,22
2007
195.965
97.235
98.730
79.941
39.656
40.285
275.906
136.891
139.015
2011
203.753
101.645
102.108
66.491
33.111
33.380
270.244
134.756
135.488
3,97
4,54
3,42
-16,82
-16,50
-17,14
-2,05
-1,56
-2,54
Artış (%)
Karahallı
TOPLAM
Artış (%)
Toplam
Toplam
Erkek
Artış (%)
Gediz
Belde/Köy
Yıl/
Artış(%)
2007-2011 döneminde Gediz ve Karahallı ilçelerinin nüfusunda önemli azalmalar olurken, Uşak
(merkez) nüfusu %4,75 oranında artış göstermiştir. Gediz ilçe merkezi nüfusu %7,40 oranında
artarken köy nüfusu %5,47 oranında azalmıştır. Karahallı’da ise hem ilçe merkezi hem köy nüfusu
azalmaktadır. Gediz ‘de köylerden ilçe merkezine yoğun bir göç yaşandığı, Karahallı’nın ise önemli
ölçüde göç verdiği sonucu çıkartılabilir. Alt Bölge nüfusunun %75,40’ı şehirlerde yaşamaktadır. Ancak
bu oran Karahallı’da %37,10; Gediz’de ise %39,21’dir.
Tablo 124: Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
25-34
35-54
55-64
38.315 61.368 19.005
İller/
İlçeler
Uşak
0-14
48.600
15-19
16.889
20-24
17.181
Gediz
Karahallı
9.917
1.873
3.767
722
3.683
637
7.758
1.527
13.977
2.933
TOPLAM
60.390
21.378
21.501
47.600
78.278
Uşak
Gediz
Karahallı
TOPLAM
22,20
19,33
16,50
21,45
7,71
7,34
6,36
7,59
7,85
7,18
5,61
7,64
17,50
15,13
13,45
16,90
28,03
27,25
25,83
27,80
112
5.961
1.556
65+
17.595
Toplam
218.953
6.228
2.105
51.291
11.353
26.522 25.928 281.597
8,68
8,04
100,00
11,62
12,14
100,00
13,71
18,54
100,00
9,42
9,21
100,00
Alt Bölgedeki nüfusun yaş gruplarına göre dağılımının verildiği Tablo-90’da dikkat çeken en önemli
hususlardan biri Uşak il merkezinde %8,04 olan 65 ve daha yukarı yaş grubundakilerin toplam nüfusa
oranının Karahallı’da %18,54’e yükselmesidir. Karahallı 35 yaş altı nüfus gruplarında da Alt Bölgenin
en düşük oranına sahip ilçesidir. Bu veriler aktif işgücü açısından Karahallı’nın dezavantajına işaret
etmektedir.
Tablo 125: Uşak-Gediz Karahallı Alt Bölgesinde Nüfusun Nüfusa kayıtlı Olunan İle Göre Dağılımı
Nüfusa kayıtlı
olunan il
Uşak
Yerleşim yeri
Uşak
Gediz
Karahallı
TOPLAM
%
164.592
439
10.448
175.479
62,32
Kütahya
16.227
48.361
43
64.631
22,95
Manisa
7.035
259
49
7.343
2,61
Afyonkarahisar
3.185
155
110
3.450
1,23
Denizli
2.437
111
261
2.809
1,00
Ağrı
2.265
11
94
2.370
0,84
Adıyaman
1.938
11
1
1.950
0,69
İzmir
1.424
141
35
1.600
0,57
19.850
1.803
312
21.965
7,80
Diğer İller
TOPLAM
218.953
51.291
11.353
281.597
100,00
Alt Bölge nüfusunun %85,27’si Uşak veya Kütahya doğumludur. Uşak’a TR33’ün diğer illerinden
anlamlı sayılabilecek bir nüfus gelmiş olduğu söylenebilir.
Tablo 126: Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölgesi Nüfusunun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (15+ yaş)
Bitirilen eğitim
düzeyi
Okuma yazma
bilmeyen
Okuma yazma
bilen fakat bir
okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim
mezunu
Ortaokul veya
dengi okul
mezunu
Lise veya dengi
okul mezunu
Yüksekokul
veya fakülte
mezunu
Yüksek lisans
mezunu
Doktora
mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Uşak
Toplam
Erkek
Gediz
Kadın
Toplam
Erkek
Karahallı
Kadın
Toplam
Erkek
TOPLAM
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
7.341
1.236
6.105
2.220
424
1.796
394
52
342
9.955
1.712
8.243
9.353
2.907
6.446
3.733
1.218
2.515
1.525
327
1.198
14.611
4.452
10.159
47.612
19.479
28.133
16.846
7.235
9.611
3.946
1.923
2.023
68.404
28.637
39.767
41.389
23.469
17.920
7.912
4.218
3.694
1.641
967
674
50.942
28.654
22.288
8.270
5.220
3.050
1.669
1.209
460
475
354
121
10.414
6.783
3.631
36.248
20.321
15.927
6.289
4.064
2.225
1.085
677
408
43.622
25.062
18.560
17.887
10.492
7.395
2.404
1.534
870
342
233
109
20.633
12.259
8.374
930
583
347
123
88
35
17
13
4
1.070
684
386
263
182
81
23
16
7
6
1
5
292
199
93
806
452
354
136
79
57
39
20
19
981
551
430
170.099
84.341
85.758
41.355
20.085
21.270
9.470
4.567
4.903
220.924
108.993
111.931
113
İlkokul ve daha
alt
İlköğretim ve
dengi
Lise veya dengi
okul mezunu
Yüksekokul
veya fakülte
mezunu
Yüksek lisans
ve doktora
mezunu
Bilinmeyen
37,81
28,01
47,44
55,13
44,20
65,45
61,93
50,41
72,67
42,08
31,93
51,97
29,19
34,02
24,45
23,17
27,02
19,53
22,34
28,92
16,21
27,77
32,51
23,16
21,31
24,09
18,57
15,21
20,23
10,46
11,46
14,82
8,32
19,75
22,99
16,58
10,52
12,44
8,62
5,81
7,64
4,09
3,61
5,10
2,22
9,34
11,25
7,48
0,70
0,91
0,50
0,35
0,52
0,20
0,24
0,31
0,18
0,62
0,81
0,43
0,47
0,54
0,41
0,33
0,39
0,27
0,41
0,44
0,39
0,44
0,51
0,38
Tablo-91’de Alt Bölge nüfusunun eğitim durumuna göre dağılımı verilmiştir. Alt Bölgedeki 15 ve daha
yukarı yaş grubunda olanların %69,85’i ilköğretim mezuniyeti ve daha alt eğitim almıştır. Bu oran
Türkiye genelinde %64,31; TR33 Bölgesinde ise %73,42’dir. Az eğitimli nüfus açısından söz konusu Alt
Bölge TR33 Bölge ortalamasından daha iyi durumdadır.
Karahallı’da nüfusun %84,27’si ilköğretim ve daha alt eğitimlidir. Bu oran kadınlarda 88,88’e
yükselmektedir. Söz konusu oranlar Gediz’de %70’lerde, Uşak’ta ise %60’lardadır. TR33 Bölgesinin il
merkezleri içerisinde yüksek lisans veya doktoralıların toplam nüfus içerisindeki oranının en düşük
olduğu yer Uşak’tır.
EKONOMİK DURUM
Uşak’ta Cumhuriyet öncesinden gelen köklü bir sanayileşme kültürü vardır. Cumhuriyetin ilk yıllarında
da Türkiye’nin sanayileşme hamlesinde öncülük yapan iller arasında yer almıştır. Cumhuriyet
tarihinde ilk özel yatırım olma özelliğini taşıyan Uşak Şeker Fabrikası 1926 yılında kurulmuştur.47
Bu Alt Bölge sanayisinde birinci öncelik tekstil sektörüdür. Tekstili deri ve seramik izlemektedir.
Türkiye’de tüketilen zig derinin %60’ı, gazlı sargı bezinin %91’i, peluş battaniyenin %90’ı, yün ipliğinin
%65’i ve seramiğin %22’si Uşak’ta üretilmektedir.48
Uşak Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı 2.454 işyerinden 453’ü tekstil alanındadır.49 Karahallı Ticaret
ve Sanayi Odası üyelerinin yarısından fazlası tekstil sektöründedir.50 Gediz’de ise işletme saysı
açısından gıda ön plana çıkmaktadır. Uşak ilinde sanayide çalışanların %57’si tekstil ürünleri imalatı,
%14’ü gıda ürünleri imalatı, %10’u metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektöründe
istihdam edilmektedir. Uşak’ta toplam ihracat değerinin %67’si battaniye, toplam ithalat değerinin ise
%82’si deri ve tekstil makineleridir. 51
47
48
http://usak.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=28
http://usak.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=28
49
Uşak Ticaret ve Sanayi Odası
Karahallı Ticaret ve Sanayi Odası
51
50
114
Tablo 127: Uşak-Gediz-Karahallı Bölgesindeki Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu
Adı
Tamamlanma yılı
Parsel sayısı
Üretimde olan
Proje aşamasında olan
Uşak
OSB
1994
659
370
356
14
178
25
153
7.990
Uşak-DeriKarma OSB
2005
313
294
283
11
179
48
56
3.480
Gediz
OSB
2005
110
31
19
12
12
4
3
550
Karahallı
OSB
TOPLAM
68
87
12
75
4
5
3
40
1.150
782
670
112
373
82
215
12.060
Alt Bölgede kurulan ve biri (Karahallı) henüz tamamlanmamış 4 organize sanayi sitesindeki toplam
782 parselin 670’i tahsis edilmiş olup, doluk oranı %86’dır. OSB’lerde üretime geçen işletmelerde
12.000 kişiden fazla insan istihdam edilmektedir. Uşak(Merkez)’taki iki OSB’de de kimya sanayi
tesislerinin ön plana çıkmaya başlaması dikkat çekmektedir.
Tablo 128: -Gediz-Karahallı Bölgesindeki Küçük Sanayi Sitelerinin Durumu
ADI
İşyeri sayısı
Dolu işyeri
Boş işyeri
sayısı
sayısı
Uşak Merkez (1 Eylül) KSS
419
405
14
Kütahya Gediz (1. Bölüm) KSS
68
68
0
Kütahya Gediz (2. Bölüm) KSS
100
100
0
TOPLAM
587
570
14
Doluluk
oranı (%)
97
100
100
97
Alt Bölgede yer alan 3 küçük sanayi sitesindeki toplam 587 işyerinden 570’i doludur. Genelde bir il
veya ilçede önce küçük sanayi sitesi, daha sonra organize sanayi sitesi kurulmaktadır. Karahallı’da ise
küçük sanayi sitesi olmadan doğrudan organize sanayi sitesinin kuruluşuna geçilmiştir. Karahallı kırsal
sanayi açısından Türkiye’deki sayılı örneklerden biri olarak görülmektedir. Sanayileşme için mutlaka
şehirleşmeyi öngörmenin veya kırsalı geleneksel faaliyetlerle sınırlamanın doğru olmayacağı
anlaşılmıştır. Nitekim Karahallı kırsal özelliğini koruduğu halde tekstil dokumada önemli gelişmeler
sağlamış bir ilçedir. Ticaretini ağırlıklı olarak Denizli ile yapan bu ilçenin kırsal sanayi modeli açısından
derinlemesine incelenmesinde fayda görülmektedir.
Karahallı, kırsal sanayi açısından model olma özelliği taşıyan bir ilçedir. Türkiye’de bunu başarabilmiş
Huğlu, Karahallı, Başmakçı gibi sınırlı sayıda ilçe bulunmaktadır. Kırsal sanayi modeli, klasik
sanayileşme modellerinden farklılık gösterir. Önemli olan husus, kırsal sanayinin kendi iç
dinamiklerinin farkında olarak, klasik sanayileşme modellerine benzeme baskısına direnerek
özgünlüğünü koruyabilmesidir.
115
ÇALIŞAN PROFİLİ
Uşak merkez ve Karahallı’da sanayi işçiliği kültürünün yerleştiği söylenebilir. Çalışanlar arasında lise
altı eğitimlilerin oranı %70’in altındadır. Bu oran TR33 ortalamasından bir hayli düşüktür. Buna karşın
sanayide çalışanlar içerisinde mühendislerin oranının %1 52 düzeyinde olması düşündürücüdür. Bu
durum Alt Bölgenin en geniş sanayi sektörü olan tekstilde fazla mühendise ihtiyaç olmadığı şeklinde
açıklanabilir.
Uşak’ta engelli kontenjanından istihdam edilenlerin sayısı 323 olup 63 açık kontenjan bulunmaktadır.
Açık kontenjan miktarı Türkiye ortalaması civarındadır.53
Hazırlanacak sanayi stratejileri, Alt Bölgedeki genişleyecek meslekler büyük ölçüde belirleyecektir.
Uşak merkezde kimya sanayinin geliştirilmesi seçenekler arasında yer almaktadır. Tercihlerin bu
yönde kullanılması halinde önemli ölçüde nitelikli kimya mühendislerine ihtiyaç olacaktır.
Alt Bölge ekonomisinin can damarı olan tekstil sektöründe istihdam kapasitesi bakımından önemli bir
genişleme beklenmemelidir.
Uşak’ta daha önce hiç ihracat yapmamış veya düzenli ihracat yapmamış KOBİ’lerin uluslararası
pazarlara açılarak düzenli ihracat yapmalarını sağlamak amacıyla Uşak Ticaret ve Sanayi Odası ile
İstanbul Ticaret Odası arasında İhracata İlk Adım Programı Protokolü imzalanmıştır54. Bu gelişme
bölgede iyi derecede İngilizce bilen dış ticaret elemanı ve pazarlamacılara olan ihtiyacı artıracaktır.
Uşak sanayisinin bir değişim veya dönüşüm sürecinde olduğu söylenebilir. Bu sürecin başarıyla
geçilmesi için yeni fikirlere ve işletmelerin iç girişimcilere ihtiyacı vardır. Girişimcilik potansiyeli yüksek
olan Uşak’ın bireysel girişimcilerden de faydalanarak iç girişimci potansiyelini geliştirmesi
beklenmektedir.
Uşak sanayisinde (özellikle tekstil) dönüşüme olan ihtiyaç her geçen gün daha çok hissedilmektedir.
Düşük ücret ve kâr marjıyla ayakta kalmaya çalışan işletmelerin sürdürülebilir bir yapıya
dönüştürülmeleri gerekmektedir. İşletmelerin kendi dinamikleriyle bulacakları çözümler, bölgedeki
istihdamın nitelik ve niceliğini de büyük ölçüde etkileyecektir.
Uşak ve Gediz’in çevre köy ve kasabalardan aldığı göçlerin artması ihtimali yüksektir. Göç edenlerin/
edeceklerin şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırıcı eğitim ve rehberlik hizmetlerinin sunulması
suretiyle söz konusu göçler şehrin daha genç ve dinamik bir nüfusa sahip olmasına katkı sağlayarak
faydaya dönüştürülebilir.
Uşak’ta kimya sanayinin geliştirilmesi seçenekler arasındadır. Kimya sanayinde işgücü piramidi diğer
sektörlerden farklıdır. Çok iyi yetişmiş teknik bir kadro ile düz işçilere ihtiyaç vardır, ara elemanlara
52
53
http://www.usaktso.org/Bulten/Nisan2012/Bulten.html
54
116
pek ihtiyaç duyulmaz. Uşak sanayisinde çalışan mühendis sayılarının düşük olduğu dikkate
alındığında, kimya sanayisinin gelişebilmesi için işletmelerin çok iyi yetişmiş uzman istihdam edebilme
kültürlerinin gelişmesine ihtiyaç olduğu söylenebilir.











İşletmelerin iş geliştirme uzmanı istihdam etme ve yetiştirme çabalarının desteklenmesi
İşletmelerin, nitelikli işgücü istihdam etmeleri konusunda cesaretlendirilmeleri
Göçle gelen nüfusun şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla özel programların
oluşturulması
İlköğretimden başlayarak, öğrencilerin iş hayatını tanımalarına ve iş hayatına geçişlerini
kolaylaştırmalarına yönelik faaliyetler desteklenmesi
Okuldan işe-işten okula geçişlerin kolaylaştırılması
Meslek yüksek okullarında açılacak bölümler ve bölümlerin kontenjanlarının bölgenin işgücü
ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmesi
Karahallı sanayisi, kırsal sanayi modeli olarak kapsamlı biçimde incelenmeli, modelin
dinamikleri ortaya çıkartılmalı ve böyle bir modelin başka yerlerde uygulanabilmesi için
gerekli fizibilite çalışmaları yapılmalıdır.
Özellikle küçük işletmelerinin iyi istihdam imkânları hazırlama ve nitelikli iş oluşturma
çabalarının desteklenmesi
kapasitesinin geliştirilmesi
Bölgenin büyümesinde öncülük rolü üstlenebilecek yönetici ve girişimcilerin yetiştirilmesi
hazırlayacakları projelerin desteklenmesine öncelik verilmesi
117
5. BANAZ-EŞME-SARIGÖL ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
TR33 Bölgesindeki illerin ortak özelliklerinden birisi hepsinin verdiği göç miktarının aldığı göçten daha
fazla olmasıdır. Bu durum doğal olarak Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesi için de geçerlidir. Aslında bu
beklenen bir durumdur. 2011 yılı verilerine göre TR33 bölgesinde aktif nüfusun %41,93’ü tarımda
istihdam edilmektedir. Bu oran Türkiye geneli için %25,48’dir. Sanayileşme ve kentleşme hareketliliğine
paralel olarak dışa göç kaçınılmazdır. Kırsal alanda tarıma dayalı sanayi geliştirilmediği sürece ve de tarım
dışı istihdam alanlarını yaratılmadığı sürece “istihdam-iş edinme” amaçlı göç hareketliliği bir süre daha
devam edebilecektir. Tablo-94’te görüldüğü gibi, Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesindeki ilçelerden Sarıgöl
hariç bütün ilçelerde 2007-2011 yılları arasında nüfus miktarında azalışlar görülmektedir, diğer bir
deyişle dışa göç yaşanmaktadır. Buradaki dışa göç ise TR33 bölgesi içi göçten ziyade bölge dışı göçtür.
Nüfusun oransal olarak en fazla azaldığı ilçe Hocalar’dır. Bütün ilçelerin ortak bir özelliği de
belde/köylerin hepsinde nüfus azalması söz konusudur.
Tablo 129: Banaz – Eşme – Sarıgöl Alt Bölgesinde Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
İl/İlçe
Banaz
Eşme
Sarıgöl
Sivaslı
Yıl/
Artış(%)
Erkek
Kız
Toplam
Erkek
7.495
7.910
23.189
11.419
11.770
38.594
18.914
19.680
2011
15.550
7.687
7.863
21.855
10.835
11.020
37.405
18.522
18.883
Artış (%)
0,94
2,56
-5,75
-5,11
-6,37
-3,08
2007
13.207
6.448
6.759
23.525
11.504
12.021
36.732
17.952
18.780
2011
13.849
6.914
6.935
22.397
10.992
11.405
36.246
17.906
18.340
Artış (%)
4,86
7,23
2,60
-4,79
-4,45
-5,12
-1,32
2007
13.045
6.355
6.690
22.848
11.392
11.456
35.893
17.747
18.146
2011
13.758
6.754
7.004
22.608
11.326
11.282
36.366
18.080
18.286
Artış (%)
5,47
6,28
4,69
-1,05
-0,58
-1,52
1,32
TOPLAM
Kız
-0,59
Toplam
-2,07
-0,26
1,88
Kız
-4,05
-2,34
0,77
2007
6.489
3.196
3.293
15.338
7.638
7.700
21.827
10.834
10.993
2011
6.706
3.311
3.395
14.814
7.410
7.404
21.520
10.721
10.799
3,60
3,10
-3,42
-2,99
-3,84
-1,41
-1,04
3,34
-1,76
2007
4.929
2.417
2.512
10.386
5.096
5.290
15.315
7.513
7.802
2011
4.833
2.403
2.430
9.421
4.646
4.775
14.254
7.049
7.205
-8,83
-9,74
-6,93
-6,18
-1,95
-0,58
-3,26
-9,29
-7,65
2007
2.382
1.200
1.182
9.301
4.461
4.840
11.683
5.661
6.022
2011
2.295
1.159
1.136
8.600
4.192
4.408
10.895
5.351
5.544
-7,54
-6,03
-8,93
-6,74
-5,48
Artış (%)
Sinanpaşa
Erkek
Toplam
15.405
Artış (%)
Hocalar
Toplam
Belde/Köy
2007
Artış (%)
Ulubey
il/ilçe Merkezi
-3,65
-3,42
-3,89
-7,94
2007
4.013
1.931
2.082
38.638
19.059
19.579
42.651
20.990
21.661
2011
3.862
1.883
1.979
37.850
18.697
19.153
41.712
20.580
21.132
Artış (%)
-3,76
-2,49
-4,95
-2,04
-1,90
-2,18
-2,20
-1,95
-2,44
2007
2011
Artış (%)
59.470
60.853
2,33
29.042
30.111
3,68
30.428
30.742
1,03
143.225
137.545
-3,97
70.569
68.098
-3,50
72.656
69.447
-4,42
202.695
198.398
-2,12
99.611
98.209
-1,41
103.084
100.189
-2,81
118
Tablo-95’e göre, Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesinde nüfusun %28,04’ü 15-34 yaş arası gruplarda yer
almaktadır. Mevcut veriler göstermektedir ki, ne yazık ki işsizlik de en çok 15-34 yaş arasındadır. Yani,
genç ve dinamik bir nüfusa karşılık, istihdam ve sosyal cazibesi gereksinimleri karşılayamayan bir
bölge profili ortaya çıkmaktadır. Burada kırsal alandaki işsizliğin, kalifiye olmayan nüfusun önemli bir
rolü vardır.
Tablo 130: Banaz – Eşme – Sarıgöl Alt Bölgesinde Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
İlçeler
Banaz
0-14
7.583
15-19
2.631
20-24
2.688
25-34
5.459
35-54
9.737
55-64
4.177
65+
5.130
TOPLAM
37.405
Eşme
6.384
2.624
2.248
4.881
10.640
4.202
5.267
36.246
Sarıgöl
7.008
2.372
2.134
5.406
10.925
4.252
4.269
36.366
Sivaslı
4.590
1.597
1.404
3.335
5.493
2.331
2.770
21.520
Ulubey
2.214
1.000
798
1.753
4.050
1.901
2.538
14.254
Hocalar
2.471
934
703
1.486
2.709
1.123
1.469
10.895
Sinanpaşa
9.877
3.524
2.817
5.828
10.143
4.225
5.298
41.712
40.127
14.682
12.792
28.148
53.697
22.211
26.741
TOPLAM
198.398
İlçeler
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
TOPLAM
Banaz
20,27
7,03
7,19
14,59
26,03
11,17
13,71
100,00
Eşme
17,61
7,24
6,20
13,47
29,35
11,59
14,53
100,00
Sarıgöl
19,27
6,52
5,87
14,87
30,04
11,69
11,74
100,00
Sivaslı
21,33
7,42
6,52
15,50
25,53
10,83
12,87
100,00
Ulubey
15,53
7,02
5,60
12,30
28,41
13,34
17,81
100,00
Hocalar
22,68
8,57
6,45
13,64
24,86
10,31
13,48
100,00
Sinanpaşa
23,68
8,45
6,75
13,97
24,32
10,13
12,70
100,00
TOPLAM
20,23
7,40
6,45
14,19
27,07
11,20
13,48
100,00
Eğitim istihdamın niteliği ve bireylerin de iş bulabilmeleri, ihtisaslaşmaları açısından önem taşır.
Yapılan araştırmalar genelde eğitim düzeyi yükseldikçe işsiz sayısının azaldığını başka bir deyişle
yükseköğrenim görmüş olanlar arasında işsizliğin daha az olduğunu göstermiştir. Burada sözü edilen
daha çok mesleki eğitim (lise ve üstü) olup, bireylerin çalışma hayatında niteliğini sergileyebildiği
eğitimdir. Tablo-96’da görüldüğü gibi, Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesinde eğitim düzeyi ilkokul ve
ilköğretim düzeyinde yoğunlaşmaktadır. Toplam nüfusun %85,96’sı bu gruplardadır. Erkeklerin
konumu kadınlara göre daha iyi görünmektedir. Erkekler arasında lise veya daha üstü herhangi bir
eğitim kurumunu bitirenlerin oranı %22,64 iken, kadınlarda bu oran %13,48’e düşmektedir. Bu durum
aslında kadınlar için beceri geliştirme, meslek kazandırma anlamında daha fazla yapılacak işlerin
olduğunu göstermektedir. Her ne kadar burada kent-kır ayırımı yoksa da kırsal alanda kadının eğitimi
açısından sorunlar daha fazladır ve kadınların eğitim düzeyi erkeklere oranla daha zayıftır. Kırsalda
kadınlara tarım ve tarım dışı faaliyetlere yönelik beceri ve meslek kazandırmaya yönelik eğitim-yayım
hizmetleri, programlarının önemli rolü olacaktır.
119
Tablo 131: Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesinde Nüfusunun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (15 + Yaş)
Banaz-Sivaslı-Sinanpaşa
Hocalar
Eşme-Ulubey Sarıgöl
Toplam
Toplam
2.777
Erkek
375
Kadın
2.402
Toplam
2.172
Erkek
309
Kadın
1.863
Toplam
4.949
Erkek
684
Kadın
4.265
bitirmeyen
İlkokul mezunu
4.914
1.507
3.407
8.062
2.158
5.904
12.976
3.665
9.311
24.727
11.066
13.661
32.214
15.606
16.608
56.941
26.672
30.269
11.796
6.494
5.302
11.345
5.834
5.511
23.141
12.328
10.813
2.916
2.065
851
3.606
2.467
1.139
6.522
4.532
1.990
7.856
5.107
2.749
9.660
5.873
3.787
17.516
10.980
6.536
2.590
1.635
955
3.525
2.229
1.296
6.115
3.864
2.251
88
56
32
93
55
38
181
111
70
Doktora mezunu
21
6
15
19
11
8
40
17
23
365
204
161
466
252
214
831
456
375
58.050
28.515
29.535
71.162
34.794
36.368
129.212
63.309
65.903
Bilinmeyen
Toplam
55,84
45,41
65,92
59,65
51,94
67,02
57,94
49,00
66,53
25,34
30,02
20,83
21,01
23,86
18,29
22,96
26,63
19,43
13,53
17,91
9,31
13,57
16,88
10,41
13,56
17,34
9,92
4,46
5,73
3,23
4,95
6,41
3,56
4,73
6,10
3,42
0,19
0,22
0,16
0,16
0,19
0,13
0,17
0,20
0,14
Bilinmeyen
0,63
0,72
0,55
0,65
0,72
0,59
0,64
0,72
0,57
EKONOMİK DURUM
Uşak’tan 4, Afyonkarahisar’dan 2 ve Manisa’dan bir olmak üzere 7 ilçeden oluşan alt bölgenin
ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
Tablo 132: Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesinde Arazi Dağılımı (Dekar)
İlçeler
Banaz
Toplam
Ekilen
alan
tarla alanı
424.435
403.607
Nadas
Sebze
alanı
bahçeleri
2.223
10.250
Meyve
alanı
8.355
Eşme
416.172
375.852
1.195
22.595
16.530
Sarıgöl
173.732
73.665
0
7.740
92.337
Sivaslı
249.691
222.714
955
7.877
13.145
Ulubey
354.603
342.260
1.044
4.466
6.833
Hocalar
65.225
61.410
1.077
1.554
1.184
290.961
206.708
66.470
10.661
7.122
1.974.819
1.686.216
72.964
65.143
145.506
Sinanpaşa
TOPLAM
Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul
120
Alt Bölgedeki yaklaşık 2 milyon dekarlık tarım alanının büyük bölümünde tarla bitkileri üretimi
yapılmaktadır. Sarıgöl, Eşme ve Sivaslı’da meyve bahçeleri önemli bir yer tutmaktadır. Sivaslı’da
yapılan çilek üretiminin özellikle Banaz ve yakın çevresinde yaygınlaşması beklenmektedir. Banaz ve
Eşme’de örtü altı sebze-meyve üretimine başlanmıştır. Diğer ilçelerde örtü altı sebze-meyve üretimi
bulunmamaktadır.
Sinanpaşa’da hayvan varlığı dikkat çekmektedir. Bu ilçede süt inekçiliği gelişmiştir. Türkiye Yapağı ve
Tiftik A.Ş. tarafından Sincanlı(Sinanpaşa) ilçesinde 11.162 m2 sahada 1 milyar 122 milyon liraya
yapılan bu fabrika, 2 bin ton kirli yapağı işleyerek 1350 ton tiftik üretecek kapasitededir. Fabrika 1984
yılında faaliyete geçmiştir.
Eşme İlçesinde21.000 ton/yıl kapasiteli piliç eti tesisi Alt Bölgedeki önemli sanayi tesislerinden biridir.
İç Anadolu’yu Ege’ye bağlayan karayolu güzergahı üzerindeki Banaz’da yurt dışında çalışan işçilerin
öncülüğünde kurulan mısırözü ve seramik fabrikaları Alt Bölgenin önemli yatırımları arasında yer
almaktadır.
Alt Bölge’de Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı işletme sayısı toplam 835’tir. En fazla üye sırasıyla
Sarıgöl, Sinanpaşa ve Banaz’dadır. Sarıgöl’de ticaret, Sinanpaşa’da hayvancılık, Banaz’da ise inşaat
sektörlerindeki firma sayıları ağırlık kazanmaktadır
ÇALIŞAN PROFİLİ
Alt Bölgede tarım ağırlıklı bir ekonomi vardır ve bu sektörde genellikle orta yaş ve üzeri insanlar
çalışmaktadır. Gençler tarım dışı sektörlerde çalışmayı tercih etmektedirler.
İktisaden faal nüfusun %80’inden fazlası ilköğretim mezunu ve daha az eğitimlidir.
Özellikle Banaz’da inşaat sektörü gelişmektedir. Zaman içerisinde seralarda çalışacak elemanlara da
büyük ölçüde ihtiyaç duyulması beklenmektedir. Orman ürünlerinin işlenmesine yönelik sektörlerde
çalışacak elemanlar ihtiyaç duyulabilir.
Alt Bölgede üretilen ürünlerin pazarlanması ile markalaşma ve tanıtım çalışmalarını yürütebilecek
uzman kişilere ihtiyaç duymaktadır.
Yurt dışında çalışanların Banaz’da başlattıkları yatırım faaliyetlerinin başarıyla sürdürülmesi önemlidir.
Bu durum alt bölgede girişimciliğin geliştirilmesi ve desteklenmesine yardımcı olacaktır.
Alt Bölgede alternatif ürün arayışları dikkat çekmektedir. Bu bağlamda sebze-meyve üretimine
yönelik çalışmaların hız kazanması ve örtü altı tarımın yaygınlaşması beklenebilir. Bu durum Alt
Bölgenin işgücü ihtiyacını artıracaktır.
Sebze-meyve üretiminin artmasına paralel olarak, Alt Bölgede bunların işlenmesine yönelik
yatırımların da yapılması beklenmektedir.
121
Bölgeden göçün yoğun olmadığına dikkat çekmek gerekmektedir. Bu durum insanlara bulundukları
yerleşim birimlerinde istihdam fırsatları sunmayı önemli hale getirmiştir. Tarımın modernleşmesi
yanında, Alt Bölgenin kırsal sanayi açısından da önemli potansiyele sahip olduğuna dikkat çekmek
gerekmektedir.
Alt Bölgedeki eğitim düzeyinin yükselmesi, tarımda çalışacak işgücünün teminini güçleştirebilir.
Banaz-Eşme-Sarıgöl alt bölgesinde işgücünün niteliğini geliştirmek, istihdam ve yeni geçim alanları
yaratmak, istihdam verimliliğini artırmak için şu stratejiler geliştirilmiştir.









Bu bölgenin kırsalında mesleki eğitim ihtiyacı boşluk analizinin yapılması
Tarıma dayalı sanayinin kırsalda geliştirilmesi ve kırsalın bundan daha fazla pay alabilmesi
Tarımda özellikle meyvecilik ve süt ürünleri işlemeye dayalı teknoloji yoğun mesleki kapasite
geliştirici programlar geliştirilmesi
Modern süt hayvancılığına dayalı işletmelerin kurulması ve özellikle kırsalda eğitimli genç
nüfusa istihdam yaratılması
Kırsalda kendi işinin kurmak isteyen gençlere, kadınlara girişimcilik, iş geliştirme eğitimlerinin
ve işletmeye uygun kredi olanaklarının geliştirilmesi
Tıbbi ve aromatik bitkilerin doğal kaynak tabanını gözetecek biçimde değerlendirilmesi ve
bunun ile özellikle kadınlara iş ve gelir alanlarının yaratılması
Alt bölgede fide-fidan üreten işletmelerin kurulmasının desteklenmesi ve bunun için istihdam
edilecek nüfusun eğitilmesi, becerilerinin geliştirilmesi
Özellikle tekstil sanayinde AR-GE ve yenilikçilik uygulamalarına yönelik çalışmaların artırılması
ve KOBİ’lerin bunlara uyumlarına ilişkin programların düzenlenmesi
Kırsalda tarım dışı istihdam alanlarının oluşturulması ve böylece hem göçün azalması hem de
kırsalda daha fazla gelir edilmesi söz konusu. Eşme ilçesinde kilimcilikte olduğu gibi.
122
6. BOLVADİN-ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Bolvadin Alt Bölgesi 2011 yılı toplam nüfusu 109.780 olup Bölge nüfusu Afyonkarahisar nüfusunun
yaklaşık %16’sını, TR33 Bölgesi nüfusunun ise %4’ünü oluşturmaktadır. Bolvadin Alt Bölgesindeki
nüfusun %55’i ilçe merkezinde, %45’i ise belde ve köylerde yaşamaktadır. İlçe merkezinde yaşayan
nüfus oranı TR33 Bölgesi ve Türkiye genelinin oldukça altındadır. Kırsal nüfusun oransal olarak fazla
olması Bolvadin Alt Bölgesinin tarımsal üretim ağırlıklı bir ekonomiye ve kırsal yaşam tarzına sahip
olduğunun bir göstergesidir.
Tablo 133: Bolvadin Alt Bölgesi Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
İlçe
Bolvadin
Yıl/
Artış(%)
Sultandağı
Çobanlar
TOPLAM
Toplam
Belde/Köy
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Toplam
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2007
31.352
15.618
15.734
15.168
7.505
7.663
46.520
23.123
23.397
2011
30.993
15.591
15.402
14.270
7.074
7.196
45.263
22.665
22.598
-1,15
-0,17
-2,11
-5,92
-5,74
-6,09
-2,7
-1,98
-3,41
2007
14.702
7.144
7.558
21.174
10.504
10.670
35.876
17.648
18.228
2011
14.700
7.201
7.499
19.253
9.492
9.761
33.953
16.693
17.260
Artış(%)
-0,01
0,8
-0,78
-9,07
-9,63
-8,52
-5,36
-5,41
-5,31
2007
6.364
3.049
3.315
13.483
6.458
7.025
19.847
9.507
10.34
2011
5.901
2.873
3.028
11.125
5.302
5.823
17.026
8.175
8.851
Artış(%)
-7,28
-5,77
-8,66
-17,49
-17,9
-17,11
-14,21
-14,01
-14,4
2007
8.630
4.284
4.346
4.462
2.228
2.234
13.092
6.512
6.580
2011
8.871
4.443
4.428
4.667
2.325
2.342
13.538
6.768
6.770
Artış(%)
2,79
3,71
1,89
4,59
4,35
4,83
3,41
3,93
2,89
2007
61.048
30.095
30.953
54.287
26.695
27.592
115.335
56.790
58.545
2011
60.465
30.108
30.357
49.315
24.193
25.122
109.780
54.301
55.479
-0,95
0,04
-1,93
-9,16
-9,37
-8,95
-4,82
-4,38
-5,24
Artış(%)
Çay
İlçe Merkezi
Artış(%)
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr
Bolvadin Alt Bölgesinde tüm yerleşim yerlerinde nüfusun azaldığı görülmektedir. 2007 – 2011 yılları
arasında toplam nüfustaki azalma yaklaşık %5’dir. Verilere bakıldığında en fazla belde ve köy
nüfusunun azaldığı (%9,16) görülmektedir. Bolvadin Alt Bölgesinde nüfusun en fazla Sultandağı ilçesi
belde ve köylerinde azaldığı (%17), Sultandağı’nı Çay İlçesi belde ve köylerinin izlediği (%9) tespit
edilmiştir. Bolvadin Alt Bölgesinde nüfusu artan tek ilçe Çobanlar olup, Çobanlar İlçesinin belde ve
köylerindeki nüfus artışı ilçe merkezi nüfus artışının üzerindedir.
Bolvadin Alt Bölgesi nüfusunun geniş yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, Bölge nüfusunun
%25’inin 35–54 yaş grubunda yoğunlaştığı görülmektedir. Bölgede iktisaden faal nüfus oranı %66’dır.
Bölge genelinde Sultandağı ve Çobanlar farklı nüfus yapısına sahip iki ilçe olarak dikkati çekmektedir.
123
Tablo 134: Bolvadin Alt Bölgesi Geniş Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı
İlçeler
Bolvadin
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
TOPLAM
10.850
4.153
3.731
6.912
11.244
4.273
4.100
45.263
Çay
8.002
2.835
2.241
4.761
8.986
3.805
3.323
33.953
Sultandağı
2.944
1.159
997
2.117
4.615
2.557
2.637
17.026
Çobanlar
4.596
1.214
1.043
2.236
2.808
901
740
13.538
TOPLAM
26.392
9.361
8.012
16.026
27.653
11.536
10.800
109.780
Sultandağı ilçesi 0 -14 yaş grubunda en az nüfusa (%17) ve 65 + yaş grubunda en fazla nüfusa (%15)
sahip olan ilçe iken, Çobanlar ilçesinde bu yapının tam tersi görülmektedir. Çobanlar İlçesinde 0 -14
yaş grubunun oranı %34, 65 yaş ve üstü yaş grubunun oranı ise %5’dir.
Tablo 135: Bolvadin Alt Bölgesi Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre Nüfus Dağılımı
TOPLAM
Toplam
%
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
4.115
465
3.650
4,94
1,14
8,57
bitirmeyen
İlkokul mezunu
5.637
1.250
4.387
6,76
3,07
10,30
32.252
13.112
19.140
38,70
32,17
44,94
15.190
8.647
6.543
18,22
21,21
15,36
5.136
3.469
1.667
6,16
8,51
3,91
15.333
10.031
5.302
18,40
24,61
12,45
4.995
3.403
1.592
5,99
8,35
3,74
180
123
57
0,22
0,30
0,13
39
20
19
0,05
0,05
0,04
471
240
231
0,57
0,59
0,54
83.348
40.760
42.588
100,00
100,00
100,00
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Bolvadin Alt Bölgesi 15 yaş ve üstü nüfusun eğitim düzeyine göre dağılımında en yüksek oranın ilkokul
mezunlarına ait olduğu görülmektedir. İlkokul mezunlarını, lise ve dengi okullar ile ilköğretim
mezunları izlemektedir.
Bolvadin Alt Bölgesinde kadınların okur-yazarlık düzeyi Türkiye geneli ile uyumlu olarak erkeklere
kıyasla daha düşük düzeyde kalmaktadır.
Bolvadin Alt Bölgesinde 2 adet meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Bu meslek yüksekokullarında,
bankacılık ve sigortacılık, bilgisayar, elektrik, dış ticaret, gıda teknolojisi, iklimlendirme ve soğutma
teknolojisi, işletme, pazarlama, muhasebe, makine ve büro yönetimi, otomotiv gibi bölümler
bulunmaktadır.
EKONOMİK DURUM
Bolvadin Alt Bölgesinin ekonomisi çok büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayalı olup, sanayi tesisleri
sayısı azdır. 2012 yılı itibariyle aktif ve/veya faaliyetleri askıda olan 1342 sanayi tesisi bulunan
Bolvadin Alt Bölgesinde sanayi tesislerinin %35’i tarıma dayalı ve gıda sanayi işletmeleridir. Özellikle
124
Çobanlar ve Sultandağı gibi tarımsal üretim potansiyeli yüksek olan iki ilçede bu oran %40’ın üzerine
çıkmaktadır.
Tablo 136: Bolvadin Alt Bölgesinde Faaliyet Gösteren İşletme Sayıları
İşletme sayısı
Tarım & Gıda
%
Bolvadin
709
225
31,73
Çay
431
159
36,89
Sultandağı
167
73
43,71
Çobanlar
35
17
48,57
TOPLAM
1342
474
35,32
Kaynak: Ticaret ve Sanayi Odaları Kayıtları, 2012.
Bölgede tarım dışı sanayi tesisi olarak, emaye fabrikası, travers fabrikası, mermer, tuğla fabrikaları ve
kum ocakları, tekstil ve mobilya imalatçıları vb. bulunmaktadır. Bölge genelinde birkaç fabrikanın
dışında büyük hacimli istihdam olanağı yaratacak işletme bulunmamaktadır.
Bölge genelinde meyve – sebze işleme ve paketleme, süt ürünleri ve un fabrikaları ağırlıktadır. En
fazla işletmenin Bolvadin ve Çay ilçelerinde olduğu tespit edilmiştir.
Bölge’nin toplam yüzölçümünün yaklaşık %40’ı tarım alanlarından oluşmaktadır. Tarımsal alanlar
içerisinde de en ağırlıklı payı %74’lük oranı ile tarla arazileri almaktadır. Meyve üretimi bölgenin en
önemli ekonomik gelir kaynaklarından biridir ve Bolvadin Alt Bölgesi Afyon ilindeki meyvelik alanların
%45’ine sahiptir.
Tablo 137: Bolvadin Alt Bölgesi Arazi Dağılımı (ha)
Sebze
Meyve
Süs
Nadas
Diğer
Alanı
Alanı
Bitkileri
Alanı
Alanlar
154
170
0
8.835
5.606
415
2.071
0
841
1.165
13
4.971
0
8.507
3.292
42
120
0
952
1.243
Toplam Tarım
Alanı
35.837
28.925
29.582
11.138
11.306
105.482
47.564
536.268
Tarla
İlçeler
Alanı
Bolvadin
21.071
Çay
24.433
Sultandağı
12.799
Çobanlar
8.782
Alt Bölge
67.085
624
7.332
0
19.135
Toplamı
Afyon İli Toplamı
398.274
7.347
16.150
290
66.643
Kaynak: Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2012.
Bolvadin Alt Bölgesinde nadasa bırakılan arazi oranının oldukça yüksek olduğu tespit edilmiştir. Afyon
ili genelinde nadasa bırakılan tüm alanın %30’u bu bölgeye aittir ve toplam tarım arazisi içerisinde
nadasa bırakılan arazi oranının en fazla olduğu ilçeler Bolvadin ve Sultandağı’dır. Bir bölgede nadasa
bırakılan arazinin fazla olması toprak yorgunluğunun bir göstergesi olabildiği gibi aynı zamanda
üreticilerin yeter geliri elde edememeleri dolayısıyla üretimde bulunmamaları ve yeterli işgücü
bulunamadığı için araziyi işlemeyi erteledikleri anlamına da gelmektedir.
Afyon ilinin coğrafi yapısı ve iklim koşulları hayvan yetiştiriciliği için son derece elverişlidir. Buna bağlı
olarak il genelinde hemen hemen her bölgede hayvancılık yaygın olarak yapılmakta olup, Bolvadin Alt
Bölgesinin ekonomisinde şekerpancarı, tahıl ve meyve üretimi ile birlikte önemli bir yer tutmaktadır.
Bölgedeki sığır varlığı 2011 yılı itibariyle 288.003 baş olup, bu değer 2007 – 2011 yılları arasında
dalgalanma göstermekle birlikte genel itibariyle az da olsa bir artış olmuştur. Manda yetiştiriciliği ülke
genelinde sürekli gerilemekteyken, Afyon ilindeki Manda sayısı 2007 - 2011 yılları arasında yaklaşık 2
kat artış göstermiştir. Afyon ili genelinde manda sayısı çok olmamakla birlikte, mevcut mandaların
125
%41’i Bolvadin Alt Bölgesinde yetiştirilmektedir. İl genelinde koyun ve keçi varlığı azalırken, tavuk
sayısında ve arı kovanı sayısında sırasıyla %33 ve %84’lük bir artış yaşanmıştır.
Bolvadin Alt Bölgesi Afyon ili büyükbaş hayvan varlığının %27’sine, küçükbaş hayvan varlığının ise
%18’ine sahiptir. 2012 yılının ilk 6 ayı itibariyle Alt Bölge genelinde toplam 98.683 adet büyükbaş,
163.785 adet küçükbaş hayvan yetiştirilmektedir. Bölgenin toplam büyükbaş hayvan varlığının
yaklaşık yarısı Bolvadin ilçesinde bulunmaktadır. Bolvadin ilçesi aynı zamanda Bölgenin küçükbaş
hayvan varlığının %43’üne sahiptir. Bolvadin Alt Bölgesinde toplam 16.091 adet arı kovanı
bulunmakta olup, bu kovanlar Afyon ili toplam kovan sayısının %43’üne karşılık gelmektedir. Alt
Bölgede arıcılık yeni bir faaliyet olup, henüz üretime geçilmemiştir.
Bölgenin tarımsal üretiminde ağırlıklı yeri olan ürünlere ilişkin veriler Tablo 103’de gösterilmiştir.
Tablo 138: Afyonkarahisar Bolvadin Alt Bölgesi Tarımsal ve Hayvansal Ürünler Üretimi (2011)
Ürünler (ton)
Bolvadin
Çay
Sultandağı
Çobanlar
Bölge
Toplamı
Süt
20.000
30.185
2.900
2.160
Beyaz Et
236
155
0
0
Şekerpancarı
56.718
32.570
0
15.721
Haşhaş (kapsül)
308
897
44
628
Haşhaş (tohum)
339
986
48
691
Buğday
16.459
16.960
14.894
5.189
Arpa
32.459
18.417
10.731
3.025
Patates
6
10
80
34.701
Biber
1.215
205
10
4
Domates
875
3.626
50
1.154
Kiraz
270
2.644
24.740
19
Vişne
1.225
3.234
11.430
599
Elma
178
8.918
14.409
73
Kaynak: Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2012
Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri, http://www.tuik.org.tr
55.245
391
105.009
1.877
2.064
53.502
64.632
34.797
1.434
5.705
27.673
16.488
23.578
İl
Toplamı
311.779
1.779
741.822
11.876
13.062
274.663
331.048
422.984
6.437
30.386
30.671
42.409
38.011
İl
içindeki
payı (%)
17,72
21,98
14,16
15,80
15,80
19,48
19,52
8,23
22,28
18,78
90,23
38,88
62,03
Bolvadin Alt Bölgesinde, Afyon ili toplam kiraz üretiminin %90’ı, elma üretiminin %62’si ve vişne
üretiminin de yaklaşık %40’ı gerçekleştirilmektedir. Sultandağı ilçesi meyve üretiminde öncü bir role
sahiptir ve tahıl üretimi haricinde ilçedeki en önemli gelir kaynağı meyve üretimidir. Çay ve Bolvadin
İlçeleri hayvansal üretimi ile ön plana çıkarken, Şekerpancarı ve haşhaş üretimi Bölge ekonomisine
önemli katkısı olan iki ürün konumundadır. Bölgede sebze üretimi yaygın olmayıp, genel olarak aile
ihtiyacını karşılamaya yöneliktir. Domates ve biber üretimi Afyon ili üretiminden yaklaşık %20’lik bir
pay almakla beraber üretilen domatesin ve biberin hemen hemen tamamı sofralık çeşitlerden
oluşmuştur. Sanayide işlemeye elverişli ürünlerin az olması bölgeyi tarıma dayalı sanayilerden daha
çok tarımsal üretim ekseninde tutmaktadır.
ÇALIŞAN PROFİLİ
Bölge bazında resmi kayıtların olmaması nedeniyle Bolvadin Alt Bölgesine ilişkin çalışan profili
çıkartmak oldukça zordur ve verilen bilgiler genel olarak bölgede görüşülen kişilerin ve çeşitli kurum
yetkililerinin gözlem ve tecrübelerine dayanmaktadır.
126
Bolvadin Alt Bölgesinde tarımsal istihdam hakimdir. Tarımda çalışanlar genellikle orta yaşın
üzerindeki nüfustur. Hasat sezonlarında mevsimlik işçiler istihdam edilmektedir. Ancak mevsimlik
işçilerin de büyük bir kısmı bölge dışından gelmektedir. Tarımda çalışanların yanı sıra memur kesim de
bulunmaktadır. Sanayi işletmelerinde çalışanların büyük bir bölümü lise mezunu ve vasıfsız işçilerden
oluşmaktadır. Üniversite mezunu işsiz sayısı lise mezunu işsiz sayısından daha azdır. Buna karşılık ön
lisans mezunlarının iş bulamama oranının üniversite mezunlarından fazla olduğu ifade edilmiştir.
Özellikle Seka’nın kapanmasını takiben çalışmak amacıyla ilçe ve köy dışına giden gençlerin ve
ailelerin sayısında ciddi bir artış olduğu ifade edilmiştir. 20 – 35 yaş arası erkeklerin bir kısmı çeşitli
Türk inşaat şirketleri ile anlaşarak, Sibirya, Irak gibi ülkelere inşaat işçisi olarak gitmekte, bir kısmı ise
Denizli’deki tekstil fabrikalarında iş bulmaktadır.
Bolvadin Alt Bölgesinde bulunan meyve paketleme ve meyve suyu fabrikaları sezonda 100 ile 150 kişi
arasında istihdam sağlamasına karşılık, sezonun kısa olması nedeniyle istihdam sorununa kalıcı bir
çözüm yaratamamaktadır. Özellikle sezonluk işçi olarak seçme bandında çalışan niteliksiz 20 – 45 yaş
arası kadınlar çalışmaktadır.
Bolvadin Alt Bölgesinde genellikle genç nüfusun işsiz kaldığı tespit edilmiştir. Genç nüfus tarımda
çalışmak istememektedir. Sanayi tesislerinin sayısı az olduğundan bu tesislerde çalışan sayısı sınırlıdır.
Bölge genelinde gayri iradi işsizlik hakimdir ve cari fiyat düzeyinde çalışmak isteyip de iş bulamayan
25 – 35 yaş arası ilkokul ve lise mezunu erkek işsiz sayısının fazla olduğu ifade edilmiştir. Kadınların iş
gücüne katılım oranının erkeklere kıyasla daha düşük olduğu belirlenmiştir. Kadınlar için uygun
çalışma ortamı bulunmamaktadır. Kadın istihdamının en fazla olduğu sektör yine tarım sektörüdür.
Seka’nın kapatılmasını takiben, gölden kamış çıkartan ve kamış işleyen kişilerin sayısında ciddi
anlamda azalış olmuştur. Benzer şekilde Seka’nın kapatılması ile birlikte nakliye sektöründe yer alan
pek çok firma kapatılmıştır.
Bolvadin Alt Bölgesinde sera üretimi ile uğraşanların sayısında artış olduğu ifade edilmiştir. Süt
sığırcılığındaki artışa paralel olarak üretici birlikleri ve kooperatiflerde bir gelişme görülmüştür. Süt
üreticiliği son yıllarda önem kazanmıştır.
Bolvadin Alt Bölgesindeki İşletmeler özellikle üretilen ürünlerin pazarlanması, markalaşma ve tanıtım
çalışmalarını yürütebilecek uzman kişilere ihtiyaç duymaktadır.
Süt ve ürünleri üreten işletmeler en fazla iyi peynir ustası bulmak konusunda sıkıntı yaşadıklarını dile
getirmiştir. Meyve işleme tesisleri ise tecrübeli gıda mühendisleri ve gıda teknikerlerine ihtiyaç
duymaktadır.
Tarım sektöründe özellikle küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılan bölgelerde çoban bulmak ciddi
anlamda sorun haline gelmiştir. Hayvan bakıcıları da aranan elemanlar arasındadır.
Bolvadin Alt Bölgesinde yeni istihdam alanı yaratacak girişimcilerin olmadığı, mevcut girişimlerin ise
genellikle girilen sektörün iyi bilinmemesi nedeniyle bir müddet sonra kapatıldığı ifade edilmiştir.
Gıda mühendisi, gıda teknikeri ve ziraat mühendislerinin genellikle işinin ehli olmaması ve tecrübesiz
olması bölge genelinde en sık dile getirilen sorunlardan biridir.
127
Bolvadin Alt Bölgesi Çobanlar ilçesi haricinde göç veren bir bölgedir. Bolvadin Alt Bölgesinde yer alan
Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları Anonim Şirketi’nin (SEKA) kapatılması ile birlikte yaklaşık 1300
çalışan işsiz kalmıştır. Seka’nın kapatılması sadece fabrikada çalışan kişileri ve ailelerini değil, fabrika
için Karamık Gölü’nde kamış üreten kişileri ve nakliyecileri de olumsuz yönde etkilemiş, fabrikanın
kapatıldığı 2004 yılından günümüze bölge genelinde göç başlamıştır.
Bölge’de tarımsal üretim dışında iş sahası yaratacak sanayi tesislerinin çok az sayıda olması, tarımsal
üretimden beklenilen geliri elde edemeyen ailelerin göçünü hızlandıran bir neden olarak karşımıza
çıkmaktadır. Tarım dışı ve tarımsal sanayi tesislerinin bölgelerin kalkınmasında önemli bir rolleri
olduğu bilinmekle birlikte, tarım sektörü de doğru yönlendirildiği takdirde bölgeyi yeterli derecede
geliştirme ve kalkındırma potansiyeline sahiptir. Bolvadin Alt Bölgesinde Çobanlar İlçesinin tarımsal
üretim yapısı, tüm Bölge için iyi bir model teşkil etmektedir. Öncelikle ilçedeki üretim deseni genel
olarak sanayi tipi üretime yönlenmiştir. Şekerpancarı, haşhaş ve patates gibi sanayide işlenmeye
elverişli ürünler ağırlıktadır. Sanayi ürünlerinde genellikle sözleşmeli üretim kullanılmakta, sözleşmeli
üretim de pazar ve fiyat garantisi elde edilmesi anlamına gelmektedir. Sanayide işlenebilir ürünlerin
üretilmesinin yanı sıra İlçede mevcut durumda 50.000 metrekare genişliğinde jeotermal enerji ile
faaliyet gösteren, yağmur ve kar sularını sulama amaçlı kullanmaya göre kurulmuş, yurt dışına ihracat
yapan ve bu nedenle üretimde yurt dışının istediği çeşitleri kullanan ileri teknoloji ile kurulmuş seralar
bulunmaktadır. Söz konusu seralar mevcut durumda 300’e yakın kişinin istihdamını sağlamaktadır.
Yetkililer ile yapılan görüşmelerde sera alanının 350 bin metrekareye çıkartılması planlandığı ve bu
durumda 2000’e yakın işçi istihdam edileceği belirlenmiştir. Ayrıca bölgede bir gübre fabrikası
kurulması planlanmaktadır. Gübre fabrikasının kurulması halinde fabrikada çalışacak işçilerin yanı
sıra, artan tarımsal üretim dolayısıyla gübre dışındaki üretim girdileri, tarımsal alet ve ekipmanlar ile
sulama ekipmanları (özellikle damla sulama) ihtiyacı da artacak, bu ihtiyaçlar da bölgenin gerek
hizmet sektörünü gerekse ticari hayatını canlandıracak ve daha fazla istihdam olanağı sağlayacaktır.
Seracılık, ülkemizde işsizliği azaltan, daha fazla ürün alınmasını sağlayan, kırsal kesimde refah düzeyini
yükselten bir iş koludur. Az alandan daha çok ve daha kaliteli ürün elde edilebilir ve küçük tarım
alanlarında daha etkin bir şekilde yararlanılır. Daha kaliteli ürünler, ihracat olanaklarını artırmaktadır.
Sera üretimi ile pazara sürekli ürün sağlamanın yanı sıra 12 ay boyunca istihdam olanağı sağlamak
mümkündür. Yapılan çeşitli araştırmalar sera üretiminin açık alan yetiştiriciliğine göre 2 ile 5 kat daha
fazla ürün ve 5 ile 10 kat daha yüksek gelir olanağı sağladığını göstermiştir.
Bolvadin Alt Bölgesi jeolojik yapısı itibariyle Türkiye’nin seracılığa elverişli jeotermal kaynaklarının
olduğu bir bölgedir. Bölgenin sıcak su potansiyeli dikkate alındığında jeotermal seraların sayılarının
artması mümkündür. Sıcak su kaynaklarının varlığının yanı sıra bölgenin nem düzeyi de son derece
önemlidir. Seralarda uygun nem oranı %50 ile %80 arasında değişmektedir ve Bolvadin Alt
Bölgesindeki bağıl nem oranı sera üretimi için uygundur (Kervankıran 2011). Bölgede seracılığın teşvik
edilmesi durumunda sera yapımı için gerekli çeşitli malların üretimi gerekecek, bu da yeni sanayi
kollarının doğmasına neden olacaktır. Ayrıca geliri artan üreticiler, diğer mallar için daha fazla talep
yaratabilecek, bu da giyimden, mobilyaya, yiyecekten çeşitli mal ve hizmet alımına kadar pek çok
sektörde iş hacminin artmasına yol açacaktır.
Bolvadin Alt Bölgesinde jeotermal enerji kaynaklarının yanı sıra bir doğalgaz çevrim santrali
kurulacaktır. Santralin atığı 180 0C’lik buhar olup, bu buharın sera üretiminde kullanılması halinde
bölgede sera işletmelerinin artması ve buna bağlı olarak istihdamın da artması beklenmektedir.
Bolvadin Alt Bölgesinde et ve et ürünleri işletmelerinin ve kesimhanelerin sayısı azdır. Bu bölge bir
anlamda hayvan yetiştirme, Afyon merkez ve Şuhut ilçeleri ise işlemeye yönelik olarak ihtisaslaşmış
128
görünümdedir. Bölgenin hayvancılık, süt ve beyaz et üretim potansiyeli de dikkate alındığında süt ve
ürünleri tesisleri ile beyaz et işleyen tesislerin ilerleyen dönemde artması beklenmektedir. Özellikle
Bolvadin ilçesinde 3 adet 3000 büyük baş ve üzeri büyük ölçekli hayvancılık işletmesi bulunmaktadır.
Alt Bölge genelinde hayvancılık işletmelerinin %90’ı 10 -50 başlık küçük ölçekli işletmeler olmasına
karşılık, Bolvadin ilçesinde 100 baş ve daha fazla hayvana sahip 23 işletme, Çay’da 9 işletme,
Sultandağı’nda 4 ve Çobanlarda 2 işletme bulunmaktadır. Bölge genel itibariyle işletme başına düşen
hayvan sayısı bakımından Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. Bolvadin Alt Bölgesinde
bulunan birkaç yem işletmesi bölge ihtiyacını karşılamak için yeterli değildir. Yem fabrikalarının
sayısının artması bölge istihdamına katkıda bulunacağı gibi, yem fabrikalarının ihtiyaç duyacağı yem
hammaddelerinin üretimi tarımsal üretimi ve istihdamı da canlandıracaktır.
Bolvadin Alt Bölgesinde Kühne’ye ait bir sirke fabrikası bulunmakta ve 12 ay boyunca istihdam
sağlamaktadır.
Bolvadin Alt Bölgesi’nde yaklaşık 1000 ton kapasiteli bir soğuk hava deposu bulunmasına rağmen,
soğuk hava deposu Bölgenin meyve üretim kapasitesi için yeterli olmamaktadır. Meyve – sebze
işleme ve paketleme tesislerinin olmaması, özellikle kiraz ve vişne üretiminin yoğun olarak yapıldığı
Sultandağı ve Çay ilçelerinde hem tarımsal aile gelirini hem de istihdamı olumsuz yönde etkilemekte,
özellikle Sultandağı ilçesindeki göçü hızlandırmaktadır. Sultandağı’nda bir adet konsantre meyve suyu
tesisi olmasına rağmen 5 yıldır çalışmadığı belirlenmiştir. Bölge genelinde 2 adet meyve suyu fabrikası
bulunmaktadır. Özellikle Sultandağı ilçesinden 33 ülkeye kiraz ihracatı yapılmasına rağmen, kiraz alım,
paketlenmesi ve ihracatını gerçekleştiren şirketlerin büyük bir çoğunluğu Afyonkarahisar ilinin
dışındaki firmalardır. Bölge genelinde ihracat yapan, kiraz işleyip paketleyen tesis sayısı çok azdır ve
küçük ölçeklidir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) de kiraz ve vişne üretimi yüksek olup, Michigan’da 1996 yılında
kurulan pazarlama bordu ile hem fiyatların düzenlenmesi hem de kurulan tesisler ile paketleme,
işleme ve ihracat yapılmak suretiyle istihdam artışı sağlanmıştır. Özellikle tesislerin kurulduğu
alanlarda kadın istihdamında ciddi bir artış olduğu bilinmektedir (FGN 2012). ABD’de üretim sanayiye
göre yönlendirilmiştir. Michigan, Utah, New York, Washington, Wisconsin ve Pennsylvania’da özellikle
pasta, çikolata ve keklerde kullanılan vişne çeşitleri seçilmekte ve Michigan’da mikro ölçekliden
büyük ölçekliye kadar vişne işleyen işleme tesisleri kurularak, diğer illerin bu bölgeye hammadde
sevki sağlaması sağlanmıştır. Diğer bir ifade ile vişne üretimi yapılan illerden bir tanesi gıda sanayi
odağı, diğerleri ise hammadde odağı olmuştur. Buna karşılık, fiyat belirleme boardlar aracılığıyla ürün
işleme ise üretici birliği ve boardların ortak girişimi ile birlikte olduğu için vişne üretimi yapılan tüm
iller bu yapılanmadan faydalanmıştır (Anonymous 2011). ABD’de Michigan’da üretilen bazı vişne
çeşitleri de likör üretimine uygun olarak seçilmiş ve bölge ekonomisi likör üretimine dayalı olarak
geliştirilmiştir. Likör üretimi ile vişnenin katma değeri çok yükseltildiği gibi, likör üretimi yapan mikro,
küçük ve orta ölçekli işletmeler iyi birer istihdam kaynağı olmuştur. Markalaşma çalışmaları ile
Michigan ve bölgesinde üretilen likörler tüm dünyada ünlenmiştir. Benzer şekilde Macaristan’da da
vişne likörü üretimi gerçekleştirilmekte ve özellikle ev yapımı likörler dünya piyasasında daha yüksek
fiyatlarla alıcı bulmaktadır. Günümüzde 500 ml’lik bir vişne likörünün fiyatı 15 $ ile 30 $ arasında
değişmektedir (Anonymous 2012; Anonymous 2012a). Birkaç yıldır sadece Bolvadin Alt Bölgesi değil,
TR33 Bölgesine bağlı Kütahya ilinin Pazarlar ilçesinde pek çok vişne yetiştiricisi pazar bulamadığı için
zor duruma düşmüştür. Bolvadin Alt Bölgesinde 2 adet meyve suyu fabrikası bulunmaktadır. Meyve
suyu fabrikalarının verdiği düşük fiyatlar nedeniyle pek çok üretici ürünü dalında bırakmayı tercih
etmiştir. Bu durum Bölgenin tarımsal gelirini ve refah düzeyini düşürdüğü gibi, en azından sezonluk
çalışan tarım işçilerinin istihdamını da azaltmıştır. Bölge’de vişne pazarlaması için meyve suyu
fabrikaları tek alternatif olarak kaldığı sürece, bölgedeki üretici geliri de istihdam da gerileyecektir.
129
Bölgenin tarımsal potansiyeli dikkate alındığında, organik tarım ürünlerinin üretimi, işlenmesi,
dondurulması ve paketlenmesine yönelik olarak çalışmalar yapılabileceği ve bu alanın da istihdamı
arttırabileceği düşünülmektedir. Özellikle organik ürünlerin üretimi tarımsal istihdam üzerine olumlu
bir etki yapmaktadır. Bunun temel nedeni, organik üretimde kimyasal girdi kullanımının
sınırlandırılmış olmasından dolayı insan işgücüne daha fazla ihtiyaç duyulmasıdır. Organik ürünlerin
üretim maliyetleri işçilik giderlerinden dolayı daha yüksek olmakla birlikte, birim satış fiyatları da
yüksek olduğu için hem bölgenin gelirini hem de istihdamını artıran bir üretim şeklidir.
Bolvadin Alt Bölgesi’nde üretilen haşhaş ve Bolvadin ilçesinde bulunan yıllık 20.000 ton haşhaş
kapsülü işleme kapasiteli TMO Afyon Alkaloidleri Fabrikası ilçede önemli istihdam alanı yaratan
alanlardan biridir. Haşhaş üretimi ile uğraşan ailelerin yanı sıra, Afyon Alkaloidleri Fabrikasında 300
kişi istihdam edilmektedir. Bölge genelinde Seka fabrikası gibi Alkaloid fabrikasının da özelleştirileceği
ve kapatılacağı yönünde endişeler bulunmaktadır. Ancak, TMO Afyon Alkaloidleri Fabrikası 1994 tarih
ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun’un 13. Maddesine göre stratejik sayılacak
kuruluşlar arasında yer almakta ve sermayesinin %49’undan fazlasının özelleştirilmesine karar
verilmesi halinde imtiyazlı hisseler oluşturulması zorunluluğu bulunmaktadır. Ayrıca Toprak
Mahsulleri Ofisi (TMO) stratejik planına göre Afyon Alkaloidleri Fabrikasında 2014 yılına kadar 20.000
tonluk üretim devam edecek ve ayrıca 2 farklı ürünün daha üretimine başlanacaktır (Anonim 1994;
TMO 2010). Söz konusu veriler, alkaloid fabrikasının üretimine devam edeceği ve istihdam yaratma
durumunu koruyacağını göstermektedir.
Bolvadin Alt Bölgesi Karamık gölünde Seka’nın kapatılmasını takiben kirliliğin azaldığı ve gölde sazan
ve turna balıklarının popülasyonunun arttığı ifade edilmiştir. Mevcut durumda avlanma yasağı
olmasına karşılık, Bölge’nin su ürünleri üretim potansiyeli vardır. Tarım İlçe Müdürlüklerinden alınan
bilgiye göre bazı su kaynaklarında alabalık yetiştiriciliği denenmiş ancak, iklim ve su koşulları
nedeniyle başarı elde edilememiştir. Karamık Gölü civarı aynı zamanda kuşların yoğun bulunduğu bir
bölgedir. Göl civarında 150’ye yakın kuş cinsinin olduğu ifade edilmiştir. Değişik dönemlerde ülke
genelinden kuş gözlemcileri ve kuş avcıları bölgeye gelmektedir. Bazı ailelerin evlerini pansiyon haline
getirdikleri ve sadece avcılardan elde edilen gelir ile geçinen ailelerin olduğu tespit edilmiştir.
Bölgenin tanıtımının yapılması, gözlem ve avcılık faaliyetlerine uygun tesislerin kurulması halinde
Bölgenin kırsal turizme elverişli bir yapısı vardır. Çay İlçesinde tıbbi sülük üretim potansiyeli de tespit
edilmiş olup, kırsal turizm faaliyetlerine sağlık turizmi de eklenebilir.
Bolvadin Alt Bölgesinde sazlık alanların bol olması kurbağa popülasyonunun da çok olmasına neden
olmuştur. Türkiye uzun yıllardan beri başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere, Almanya,
Avusturya, Belçika ve Lüksemburg gibi ülkelere yıllara göre 200 ile 350 ton arasında değişen
miktarlarda kurbağa bacağı ihraç etmektedir (Gönenç 2007). Kurbağa bacağı ihracatı göz ardı
edilmemesi gereken bir gelir ve istihdam kaynağıdır.
Seka’nın faaliyette olduğu dönemlerde kamış üretiminde bulunan Bölge halkı, kamış üretimi
konusunda tecrübe sahibi olmuştur. Her ne kadar Seka’nın kapatılması ile birlikte bu faaliyeti
gerçekleştirenlerin sayısında ciddi bir düşüş olmuşsa da kamıştan hasır eldesi, izolasyon malzemesi
yapımı, bambu benzeri mobilya yapımı gibi faaliyetlerin başlaması halinde belli bir kitleye yeni iş
sahası yaratmak mümkün olacaktır. Belli dönelerde Hollanda başta olmak üzere birkaç Avrupa
ülkesine kamış ihracatı yapıldığı bildirilmiştir.
Bolvadin Alt Bölgesi’nde istihdamı geliştirmeye yönelik stratejiler aşağıda sıralanmıştır;

Jeotermal enerji kaynakları kullanılarak sera üretiminin artırılması
130











Üretilen tarımsal ürünlerin sanayide işlemeye elverişli olarak seçilmesi
Hayvancılık potansiyeli dikkate alınarak yem üretimi ve yem fabrikalarının geliştirilmesi
Kırsal turizmin avcılık, kuş gözlemciliği ve sağlık turizmi şeklinde geliştirilmesi
Kurbağa bacağı üretimi ve ihracatının sağlanması
Meyve soğuk hava depolarının ve paketleme tesislerinin kurulması
Vişnenin pazarlamasında alternatif değerlendirme yöntemlerinin dikkate alınması
Kamış üretiminin canlandırılması
İşsizlere tarım dışı ve tarıma dayalı sanayilerde işletmecilerin talep ettikleri özellik ve
beceriler dikkate alınarak eğitim verilmesi
Organik ürünler üretiminin geliştirilmesi
Globalgap (iyi tarım uygulamaları) sertifikalı üretime yönlenerek tarımsal ve hayvansal
ürünler için dış pazar olanaklarının artırılması
Bölgede her alanda nitelikli pazarlama elemanlarının yetiştirilmesi ve istihdam edilmesinin
sağlanması
131
7. DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi 2007-2011 döneminde, Alt Bölgenin Köprübaşı dışındaki tüm
ilçelerinde nüfus azalmış, diğer bir deyişle Alt Bölge göç vermiştir. Buradaki dışa göç ise TR33 bölgesi içi
göçten ziyade bölge dışı göçtür. Nüfusun oransal olarak en fazla azaldığı ilçe Selendi ilçesidir. Köprübaşı
ilçesinde ise sadece %0,57 olup, bu oran da doğal nüfus artışının altındadır. Bütün ilçelerin ortak bir
özelliği de belde/köylerin hepsinde nüfus azalması söz konusudur.
Tablo 139: Demirci- Gördes- Kula Alt Bölgesinde Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
İlçeler
Demirci
Yıl/
Artış(%)
Toplam
33.316
Erkek
16.159
Kız
17.157
Toplam
51.958
Erkek
Kız
2007
Kız
9.636
25.165
26.793
2011
20.350
9.474
10.876
29.212
14.270
14.942
49.562
23.744
25.818
9,16
5,20
12,87
-12,32
-11,69
-12,91
-4,61
-5,65
-3,64
2007
10.295
4.936
5.359
22.876
11.097
11.779
33.171
16.033
17.138
2011
10.411
5.095
5.316
20.446
9.944
10.502
30.857
15.039
15.818
1,13
3,22
-0,80
-10,62
-10,39
-10,84
-6,98
-6,20
-7,70
2007
23.863
11.762
12.101
24.171
11.962
12.209
48.034
23.724
24.310
2011
24.713
12.211
12.502
22.317
11.048
11.269
47.030
23.259
23.771
3,56
3,82
3,31
-7,67
-7,64
-7,70
-2,09
-1,96
-2,22
2007
5.002
2.447
2.555
4.849
2.401
2.448
9.851
4.848
5.003
2011
5.267
2.568
2.699
4.640
2.295
2.345
9.907
4.863
5.044
5,30
4,94
5,64
-4,31
-4,41
-4,21
0,57
0,31
0,82
2007
6.903
3.424
3.479
17.452
8.525
8.927
24.355
11.949
12.406
2011
6.609
3.309
3.300
16.039
8.009
8.030
22.648
11.318
11.330
Artış (%)
-4,26
-3,36
-5,15
-8,10
-6,05
-10,05
-7,01
-5,28
-8,67
2007
64.705
31.575
33.130
102.664
50.144
52.520
167.369
81.719
85.650
2011
67.350
32.657
34.693
92.654
45.566
47.088
160.004
78.223
81.781
4,09
3,43
4,72
-9,75
-9,13
-10,34
-4,40
-4,28
-4,52
Artış (%)
Köprübaşı
Artış (%)
Selendi
TOPLAM
Toplam
Erkek
9.006
Artış (%)
Kula
Belde/Köy
Toplam
18.642
Artış (%)
Gördes
il/ilçe Merkezi
Artış (%)
Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde nüfusun %28,36’sı 15-34 yaş arası gruplarda yer almaktadır. Bu
oranın Türkiye genelinde %34,41 ve TR33 Bölgesinde %31,53 olduğu dikkate alındığında söz konusu
alt bölgenin genç nüfusun azlığı sebebiyle ekonomik açıdan dezavantajlı durumda olduğu
anlaşılmaktadır. Bu durum alt bölgenin genç ve dinamik bir nüfusun, istihdam ve sosyal cazibesi
gereksinimleri karşılayamadığı şeklinde yorumlanabilir.
132
Tablo 140: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
İller/İlçeler
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
TOPLAM
Demirci
9.247
4.434
4.834
6.108
13.466
5.317
6.156
49.562
Gördes
5.621
2.177
1.768
3.763
9.165
4.053
4.310
30.857
10.232
3.714
2.859
6.708
13.678
4.897
4.942
47.030
Köprübaşı
1.776
734
603
1.155
3.087
1.249
1.303
9.907
Selendi
4.845
1.865
1.405
2.917
6.084
2.608
2.924
22.648
31.721
12.924
11.469
20.651
45.480
18.124
19.635
160.004
Kula
TOPLAM
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
TOPLAM
Demirci
18,66
8,95
9,75
12,32
27,17
10,73
12,42
100,00
Gördes
18,22
7,06
5,73
12,19
29,70
13,13
13,97
100,00
Kula
21,76
7,90
6,08
14,26
29,08
10,41
10,51
100,00
Köprübaşı
17,93
7,41
6,09
11,66
31,16
12,61
13,15
100,00
Selendi
21,39
8,23
6,20
12,88
26,86
11,52
12,91
100,00
TOPLAM
19,83
8,08
7,17
12,91
28,42
11,33
12,27
100,00
eğitimdir.
Tablo.3’de görüldüğü gibi, Demirci-Gördes-Kula alt bölgesinde eğitim düzeyi ilkokul ve ilköğretim
düzeyinde yoğunlaşmaktadır. Toplam nüfusun %85,43’ü bu gruplardadır. Erkeklerin konumu
kadınlara göre daha iyi görünmektedir. Erkekler arasında lise veya daha üstü herhangi bir eğitim
kurumunu bitirenlerin oranı %22,30 iken, kadınlarda bu oran %14,41’e düşmektedir. Bu durum
aslında kadınlar için beceri geliştirme, meslek kazandırma anlamında daha fazla yapılacak işlerin
olduğunu göstermektedir. Her ne kadar burada kent-kır ayırımı yoksa da kırsal alanda kadının eğitimi
açısından sorunlar daha fazladır ve kadınların eğitim düzeyi erkeklere oranla daha zayıftır. Kırsalda
kadınlara tarım ve tarım dışı faaliyetlere yönelik beceri ve meslek kazandırmaya yönelik eğitim-yayım
hizmetleri, programlarının önemli rolü olacaktır.
133
Tablo 141: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Nüfusun (15+yaş) Eğitim Durumuna Göre Dağılımı
Demirci, Gördes, Selendi
Kula, Köprübaşı
TOPLAM
Toplam
4.017
Erkek
759
Kadın
3.258
Toplam
2.238
Erkek
393
Kadın
1.845
Toplam
6.255
Erkek
1.152
Kadın
5.103
bitirmeyen
İlkokul mezunu
8.296
2.676
5.620
3.858
1.196
2.662
12.154
3.872
8.282
37.909
18.083
19.826
21.203
10.308
10.895
59.112
28.391
30.721
14.841
7.467
7.374
8.445
4.424
4.021
23.286
11.891
11.395
2.343
1.762
581
1.444
1.003
441
3.787
2.765
1.022
11.183
6.528
4.655
5.347
3.194
2.153
16.530
9.722
6.808
4.358
2.550
1.808
2.156
1.372
784
6.514
3.922
2.592
154
101
53
70
39
31
224
140
84
53
29
24
45
25
20
98
54
44
144
80
64
96
47
49
240
127
113
83.298
40.035
43.263
44.902
22.001
22.901
128.200
62.036
66.164
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Oransal Dağılım (%)
60,29
53,75
66,35
60,80
54,07
67,25
60,47
53,86
66,66
20,63
23,05
18,39
22,02
24,67
19,48
21,12
23,62
18,77
13,43
16,31
10,76
11,91
14,52
9,40
12,89
15,67
10,29
5,23
6,37
4,18
4,80
6,24
3,42
5,08
6,32
3,92
0,25
0,32
0,18
0,26
0,29
0,22
0,25
0,31
0,19
Bilinmeyen
0,17
0,20
0,15
0,21
0,21
0,21
0,19
0,20
0,17
EKONOMİK DURUM
Alt Bölgenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Demirci’de meyve, diğer ilçelerde tarla
ürünleri ağırlıklı bir tarım yapılmaktadır. Selendi, Köprübaşı ve Gördes’te meyveciliğin gelişme
eğiliminde olduğu söylenebilir.
Tablo 142: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Arazi dağılımı (Dekar)
İlçeler
Demirci
Toplam
Ekilen
alan
tarla alanı
335.627
253.786
Nadas
Sebze
alanı
bahçeleri
11.200
8.707
Meyve
alanı
61.934
Gördes
305.462
222.662
39.000
8.500
35.300
Kula
345.619
292.931
7.398
18.277
27.013
90.659
67.096
0
2.785
20.778
349.475
294.535
14.143
9.045
31.752
1.426.842
1.131.010
71.741
47.314
176.777
Köprübaşı
Selendi
TOPLAM
Sosyal Yardım ve Dayanışma Vakfı kaynaklarıyla finanse edilen projelerle Demirci, Gördes ve
Köprübaşı’nda küçükbaş hayvancılığın teşvik edildiği görülmektedir.
134
Tablo 143: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Arazi Küçük ve Büyükbaş Hayvan Varlığı
İlçeler
Küçük Baş
Sığır
Koyun
Keçi
Toplam
Demirci
20.995
60.206
9.855
70.061
Gördes
14.455
36.955
10.930
47.885
Kula
27.500
60.000
6.500
66.500
3.815
17.608
2.113
19.721
Selendi
17.627
36.500
6.403
42.903
TOPLAN
84.392
211.269
35.801
247.070
Köprübaşı
Alt Bölgede 80 bin civarında büyükbaş, 200 bin civarında da küçükbaş hayvan vardır. Hayvan varlığı
açısından Demirci ve Kula ön sıralarda yer almaktadır. Alt Bölgede toplam 159 işletme 191 kümeste 3
milyon civarında kümes hayvanı beslemektedir. Gördes ve Kula’da kümes hayvancılığı ekonomide
önemli yere sahip olmaya başlamıştır.
Tablo 144: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Arazi Kümes Hayvan Varlığı
Broiler kümes
Yumurtacı kümes
İşletme
sayısı
Kümes
sayısı
Sayı
Demirci
42
49
49
747.000
Gördes
55
68
66
1.080.500
Kula
53
65
65
980.610
9
9
9
158.500
159
191
189
İlçeler
Kapasite
Sayı
Kapasite
2
12.000
2
12.000
Köprübaşı
Selendi
TOPLAM
2.966.610
Alt Bölgede halıcılık yaygındır. Halı dokumacılığı özellikle köylerde önemli bir gelir kalemi
özelliğindedir.
Köprübaşı ve Gördes’te organik tarıma geçiş için önemli adımlar atılmaktadır. Gördes’te 84 işletmenin
organik tarım yaptığı toplam alanın, Köprübaşında 2 işletmenin organik tarım yaptığı alandan daha
küçük olduğu dikkat çekmektedir.
Tablo 145: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Organik Tarım Desteklemesi
Demirci
2
Destekleme
alanı
(Dekar)
278,89
Gördes
84
2.425,72
Köprübaşı
2
2.643,11
Selendi
21
240,23
TOPLAM
109
5.587,95
İlçeler
İşletme
sayısı
Kula
135
ÇALIŞAN PROFİLİ
Çalışan nüfusun %80’inden fazlası lise altı eğitimlidir. Kırsalda istihdam yaratılamadığı takdirde
çalışanlar içerisinde genç nüfusun giderek azalması kaçınılmazdır.
Alt Bölgenin organik tarım potansiyeli oldukça yüksektir. Bu potansiyel dışarıdan yatırımcı da
çekebilir. Organik ürünlerin pazarlanması, zamanında müşteriye ulaştırılması ve uygun fiyatla
satışının yapılması, üreticilerin tek başlarına yapabilecekleri iş olmanın ötesindedir. Bu sebeple üretici
birliklerin oluşturulması veya bu hizmeti yürütecek işletmelerin kurulması beklenmektedir. Organik
ürünlerde lojistiğin taşıdığı önemin de altının çizilmesi gerekmektedir. Her halükârda Alt Bölgede
pazarlama, lojistik gibi alanlarda nitelikli personele ihtiyaç duyulacaktır.
Alt Bölgedeki organik tarım potansiyelinin harekete geçirilmesiyle, ortaya çıkacak işgücü ihtiyacının
geleneksel tarım yapanlar arasından karşılanması ihtimali yüksektir. Bu durumda geleneksel tarımla
uğraşanların ek beceriler kazanmaları gerekecektir.
Özellikle küçük işletmelerde organik ürünleri pazara ulaştırması ve uygun fiyatlarla satılması önemli
bir sorundur. Bu bağlamda üreticilerin ek beceriler kazanması veya pazarlama işini yapacak
işletmelerin doğması beklenmektedir.
Demirci-Gördes-Kula alt bölgesinde istihdam yapısı tarımsal ağırlıklı bir görünüm sergilemektedir. Bu
durumun bölgedeki istihdam ve kapasite geliştirme programlarında dikkate alınması ve sektörde
istihdam edilenlerin ve edilecek olanların yeni gelişme dinamiklerini de kavrayıcı bir biçimde
yetiştirilmesi gereklilik göstermektedir.
Demirci-Gördes-Kula alt bölgesi süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri, meyve ve sebzecilik
potansiyelinin iyi olduğu bir bölgedir. Bölgede üzüm, zeytin, kiraz gibi birçok katma değeri yüksek
sayılabilecek ürünlerin üretimi vardır. Bunlardan hareketle bölgede tarımsal sanayi gelişme
halindedir. İşleme, depolama, paketleme, kuru gıdaların üretimi gibi konularda kalifiye istihdama
gereksinim duyulabilmektedir. Bu ise bunlara yönelik beceri geliştirme, kapasite artırma
programlarını gerekli kılmaktadır.
Alt Bölgede halıcılık yaygındır. Ancak, ekonomik gelişmeler sağlandığı takdirde insanların daha iyi gelir
sağlayabilecekleri diğer alanlara yöneleceklerine dikkat çekmek gerekmektedir.
Demirci-Gördes-Kula alt bölgesinde işgücünün niteliğini geliştirmek, istihdam ve yeni geçim alanları
yaratmak, istihdam verimliliğini artırmak için şu stratejiler geliştirilmiştir.



Tarımda teknoloji yoğun mesleki kapasite geliştirici programlar geliştirilmesi
Tarıma dayalı sanayinin kırsalda geliştirilmesi ve kırsalın bundan daha fazla pay alabilmesine
sağlanabilir.
136








Bilişim sektörünün bölgenin kırsalında geliştirilebilme olanaklarının araştırılması. Hindistan
modelinde (yazılımın köylerde yaptırılarak kırsalda istihdam yaratılması) olduğu gibi kırsalda
yazılım, donanıma yönelik faaliyetler geliştirilebilir.
Modern et ve süt hayvancılığına dayalı işletmelerin gereksinim duyduğu/duyacağı nüfus için
kırsalda eğitimli genç nüfusa istihdam yaratılması
Depolama, kuru gıda üretimi, seracılık konusunda işletmelerin kapasitelerinin artırılması
Tarımsal alet-ekipmana yönelik alt sanayinin geliştirilmesi ve buna yönelik eğitim
programlarının konulması
Küçük işletmelerin ihracat yapma kapasitelerinin ve becerilerinin artırılması
137
8. DİNAR SANDIKLI ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Afyonkarahisar İlinin 7 ilçesinden oluşan Dinar-Sandıklı Alt Bölgesi 2011 yılı nüfusu 144.410 kişi olup,
Afyon ili nüfusunun %21’ini TR-33 Bölgesi nüfusunun ise yaklaşık %5’ini oluşturmaktadır. Dinar Alt
Bölgesi nüfusunun %52’si belde ve köylerde, %48’i ise ilçe merkezinde yaşamaktadır. 2007 – 2011
yılları arasında Bölgenin toplam nüfusu %4 oranında azalmıştır.
Tablo 146: Afyonkarahisar İli Dinar-Sandıklı Alt Bölgesi Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
İlçe
Dinar
Yıl/
Artış(%)
Başmakçı
Dazkırı
Evciler
Kızılören
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
24.340
11.890
12.450
25.971
12.845
13.126
50.311
24.735
25.576
2011
25.120
12.314
12.806
23.657
11.708
11.949
48.777
24.022
24.755
3,20
3,57
2,86
-8,91
-8,85
-8,97
-3,05
-2,88
-3,21
2007
33.856
16.686
17.170
27.987
13.512
14.475
61.843
30.198
31.645
2011
32.634
16.036
16.598
26.406
12.867
13.539
59.040
28.903
30.137
-3,61
-3,90
-3,33
-5,65
-4,77
-6,47
-4,53
-4,29
-4,77
2007
12.038
5.930
6.108
28.762
14.231
14.531
40.800
20.161
20.639
2011
12.646
6.277
6.369
26.214
12.987
13.227
38.860
19.264
19.596
Artış(%)
5,05
5,85
4,27
-8,86
-8,74
-8,97
-4,75
-4,45
-5,05
2007
5.899
2.930
2.969
5.430
2.695
2.735
11.329
5.625
5.704
2011
5.531
2.728
2.803
5.206
2.580
2.626
10.737
5.308
5.429
Artış(%)
-6,24
-6,89
-5,59
-4,13
-4,27
-3,99
-5,23
-5,64
-4,82
2007
4.481
2.264
2.217
6.684
3.277
3.407
11.165
5.541
5.624
2011
4.838
2.452
2.386
6.422
3.155
3.267
11.260
5.607
5.653
Artış(%)
7,97
8,30
7,62
-3,92
-3,72
-4,11
0,85
1,19
0,52
2007
4.275
2.139
2.136
4.334
2.132
2.202
8.609
4.271
4.338
2011
3.911
1.964
1.947
4.098
2.030
2.068
8.009
3.994
4.015
Artış(%)
-8,51
-8,18
-8,85
-5,45
-4,78
-6,09
-6,97
-6,49
-7,45
2007
1.707
826
881
1.182
547
635
2.889
1.373
1.516
2011
1.635
781
854
1.066
499
567
2.701
1.280
1.421
Artış(%)
-4,22
-5,45
-3,06
-9,81
-8,78
-10,71
-6,51
-6,77
-6,27
2007
86.596
42.665
43.931
100.350
49.239
51.111
186.946
91.904
95.042
2011
86.315
42.552
43.763
93.069
45.826
47.243
179.384
88.378
91.006
-0,32
-0,26
-0,38
-7,26
-6,93
-7,57
-4,05
-3,84
-4,25
Artış(%)
Şuhut
Toplam
Belde/Köy
2007
Artış(%)
Sandıklı
İlçe Merkezi
Artış(%)
Bölge genelinde en fazla belde/köy nüfusları azalmaktadır (%7,26). Kızılören, Dinar ve Şuhut en fazla
köy nüfusu azalan ilçelerdir. Dinar ve Şuhut İlçelerinin köy/belde nüfusları azalmasına karşılık ilçe
merkezi nüfusları artmasına rağmen, Kızılören’de ilçe merkezi nüfusu da azalmaktadır. Dazkırı’nda
ilçe merkezi ve toplam nüfus artmasına karşılık belde/köy nüfusu azalmaktadır. Bölgenin toplam
nüfusuna bakıldığında kadın nüfusun erkek nüfustan fazla olduğu görülmektedir. Bu durum, genellikle
erkek nüfusun çalışmak amacıyla göç verdiğinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir.
138
Dinar Alt Bölgesi nüfusu 35 – 54 ve 0 -14 yaş grupları arasında yoğunlaşmıştır. En fazla göç veren
Kızılören İlçesinde 65 yaş ve üstü nüfus oranının yüksek (%23), buna karşılık 0 -14 yaş grubu nüfus
oranının düşük (%14) olduğu dikkati çekmektedir. Bölge genelinde iktisaden faal nüfus oranı %65’dir.
Bölgede yapılan incelemelerde yetkililer iktisaden faal nüfus açısından önemli bir yaş grubu olan 20 24 yaş grubundaki gençlerin hayvancılık ve tarım ile uğraşmak istemediklerini, daha sosyal bir yaşam
arzuladıklarını belirtmişlerdir. Bu nedenle özellikle gençlerin İzmir ve Denizli illerine gittikleri, Afyon
merkeze gidenlerin ise daha az sayıda olduğu ifade edilmiştir.
Tablo 147: Dinar Alt Bölgesi Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)
İlçeler
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
TOPLAM
Dinar
11.335
3.976
3.263
6.807
12.466
5.168
5.762
48.777
Sandıklı
12.658
4.226
4.118
9.171
15.595
6.024
7.248
59.040
Şuhut
9.018
3.031
2.635
5.410
10.177
4.057
4.532
38.860
Başmakçı
2.156
827
709
1.481
2.788
1.226
1.550
10.737
Dazkırı
2.334
916
802
1.629
2.886
1.192
1.501
11.260
Evciler
1.716
620
507
1.078
2.060
963
1.065
8.009
Kızılören
379
163
139
301
684
411
624
2.701
TOPLAM
39.596
13.759
12.173
25.877
46.656
19.041
22.282
179.384
Tablo 148: Dinar Alt Bölgesi Nüfusunun Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı (2011)
Toplam
bitirmeyen
İlkokul mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Toplam
Erkek
Toplam (%)
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
7.913
1.110
6.803
5,67
1,63
9,51
10.081
2.914
7.167
7,23
4,29
10,01
58.285
25.523
32.762
41,79
37,58
45,77
25.163
13.466
11.697
18,04
19,83
16,34
6.968
4.904
2.064
5,00
7,22
2,88
22.503
14.450
8.053
16,13
21,28
11,25
7.542
4.973
2.569
5,41
7,32
3,59
254
184
70
0,18
0,27
0,10
60
35
25
0,04
0,05
0,03
718
356
362
0,51
0,52
0,51
139.487
67.915
71.572
100,00
100,00
100,00
Dinar Alt Bölgesinde çalışabilir nüfusun eğitim düzeyine göre dağılımında ilkokul ve lise mezunları ön
plana çıkmaktadır. Kadınların eğitim düzeyi erkeklere göre daha düşüktür.
EKONOMİK DURUM
Dinar Alt Bölgesi ekonomisi, tarım ve tarıma dayalı sanayiye dayalıdır. Tarımsal üretimde hayvancılık
ön planda gelmektedir. Ticaret ve sanayi odalarının kayıtlarına göre Bölge genelinde kayıt altına
alınmış olan faal/faaliyeti askıda bulunan 1.931 adet işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerin yaklaşık
%34’ü tarım ve gıda sanayi tesisidir.
139
Tablo 149: Dinar Alt Bölgesi Faaliyet Gösteren İşletme Sayıları
İşletme sayısı
Tarım & Gıda
%
Dinar
720
229
31,81
Sandıklı
715
185
25,87
Şuhut
194
100
51,55
Başmakçı
109
67
61,47
Dazkırı
124
55
44,35
Evciler
47
17
36,17
Kızılören
22
8
36,36
TOPLAM
1931
661
34,23
Tarım ve gıda sanayi işletmelerinin toplam işletmeler içerisindeki payı en yüksek olan ilçe Başmakçı
(%61) ve Şuhut (%52), en düşük olduğu ilçe ise Sandıklı’dır (%26). Gıda ürünleri imalatı yapan küçük
ölçekli işletmelerin yanı sıra gıda ürünleri, tarımsal ürünler, hayvansal ürünler ve yemlerin toptan ve
perakende ticareti ile uğraşan çok sayıda firma vardır.
Bölgede et ve et ürünleri işleyen tesisler, süt ürünleri işletmeleri, patates işleme tesisi, paketleme
tesisleri, un ve yem fabrikaları en fazla görülen tarımsa dayalı sanayi tesisleridir. Sandıklıda bir adet
büyük ölçekli, yaklaşık 20 adet de küçük ve orta ölçekli tarım makineleri fabrikası bulunmaktadır.
Gıda sanayi dışında özellikle küçük sanayinin geliştiği görülmektedir. Küçük sanayi tesisleri içerisinde
en yaygın olanı otomobil tamircileri, oto yedek parçaları, küçük ölçekli mobilya atölyeleri ve
kaynakçılardır. Bunların dışında küçük ölçekli inşaat firmaları, nakliyeciler, taş ocağı firmaları
bulunmaktadır. Sandıklı organize sanayi bölgesinde orta ve büyük ölçekli birkaç fabrikanın yapım
aşamasında olduğu tespit edilmiştir.
Dinar Alt Bölgesi toplam yüzölçümünün %35’i tarımsal alanlardır. Bölge, Afyonkarahisar ili tarım
alanlarının da %31’ini oluşturmaktadır. Bölge tarım alanlarının %85’i tarla arazisidir. Sandıklı, Dinar ve
Şuhut İlçeleri en fazla tarım arazisine ve tarla arazisine sahip ilçelerdir. Afyonkarahisar İli süs bitkileri
alanlarının tamamı Dinar Alt Bölgesi’ndedir. Bölge’de meyvecilik de önemli bir gelir kaynağı olup, il
genelindeki meyveliklerin %16’sı bu bölgede bulunmaktadır.
Bölge ekonomisini daha iyi irdeleyebilmek adına, ekonominin dayalı olduğu tarımsal hammadde
üretim miktarlarını değerlendirmekte fayda vardır. Bölgede hayvansal üretim yaygındır. Afyon ili sığır
varlığının %29’u Dinar Alt Bölgesindedir. Bölgenin hayvan varlığı buzağı, dana ve mandalar ile birlikte
değerlendirildiğinde Afyon ili büyükbaş hayvan varlığının %30’u, küçükbaş hayvan varlığının ise %27’si
Dinar Alt Bölgesinde bulunmaktadır. Büyükbaş hayvanların en fazla Sandıklı ve Şuhut ilçelerinde,
küçükbaş hayvan varlığının ise en fazla Dinar ve Şuhut İlçelerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Afyon ili
tavuk varlığının yaklaşık %40’ı Dinar Alt Bölgesi’ndedir. Başmakçı İlçesi tek başına il genelindeki tavuk
varlığının %28’ine Sandıklı ise %10’una sahiptir. Afyon ili toplam arı varlığının da %25’i Dinar Alt
Bölgesi’nde bulunmaktadır.
140
Tablo 150: Dinar Alt Bölgesinde Üretilen Başlıca Ürünler ve Üretim Miktarları (2011)
Ürünler (ton)
Dinar
Sandıklı
Şuhut
Başmakçı
Dazkırı
Evciler
Kızılören
Süt
16.350
25.557 23.120
32.424
5.589
7.170
1.300
Kırmızı Et
232
183
2.525
30
32
2
0
Beyaz Et
0
712
104
0
0
0
0
Yumurta
0
3.800
2.250
35.217
1.200
0
0
Balık
815
0
2
0
0
0
0
Şekerpancarı
107.781 119.921 67.064
3.571 11.757
8.767
2.973
Haşhaş (kapsül)
2.083
2.210
1.281
242
163
5
202
Haşhaş (tohum)
2.291
2.431
1.409
266
179
6
222
Buğday
35.063
51.923 21.328
4.067
8.859
9.066
3.807
Arpa
34.785
36.925
9.459
6.581
8.522
2.186
2.683
Patates
69.525 146.640
99
120
88
210
3.493
Kavun
1.200
2.310
0
200
1.520
540
2
Karpuz
1.200
2.700
0
400
168
150
0
Biber
1.080
432
0
126
55
200
3
Hıyar
4.130
1.188
0
449
3.258
1.774
1.602
Domates
5.156
3.285
0
701
2.358
300
46
Vişne
3.250
2.036
0
163
501
1
39
Elma
1.402
136
0
456
1.573
19
150
Üzüm
4.141
1.125
0
765
1.763
26
105
Kaynak: Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2012
Bölge
Toplamı
İl
Toplamı
111.510
3.004
816
42.467
817
321.834
6.186
6.804
134.113
101.141
220.175
5.772
4.618
1.896
12.401
11.846
5.990
3.736
7.925
311.779
7.737
1.779
88.935
1.525
741.822
11.876
13.062
274.663
331.048
422.984
11.649
9.575
6.437
40.781
30.386
42.409
38.011
9.677
İl
içerisinde
pay (%)
35,77
38,82
45,87
47,75
53,57
43,38
52,09
52,09
48,83
30,55
52,05
49,55
48,23
29,45
30,41
38,99
14,12
9,83
81,90
Dinar Alt Bölgesinde üretilen en önemli ürünler, süt, yumurta, şekerpancarı, haşhaş, patates, buğday
ve arpadır. Tahıllar özellikle hayvan beslenmesi ve aile ihtiyacını karşılamak için önemli bir yer
tutmaktadır. Üzüm, kavun ve karpuz üretim miktarı olarak çok olmamakla birlikte il genelinde önemli
bir yere sahiptir. Dazkırı haricinde, diğer ilçelerde üretilen domatesin tamamına yakını sofralık
çeşitlerden oluşmuştur. Dazkırı’ndaki üretimin %30’u salçalıktır. Sandıklı İlçesinde bulunan patates
işleme tesisi, Bölgenin patates üretimini canlandırmıştır. Sanpa Gıda, Bölge genelinde pek çok üretici
ile sözleşmeli üretim yapmaktadır. Sandıklı ve Dinar ilçeleri patates üretiminde ön plana çıkan ilçeler
olup, il genelinde üretilen patatesin %52’si Dinar Alt Bölgesinden elde edilmektedir. Bölge genelinde
41.000 tona yakın hıyar üretilmektedir. Üretilen hıyarın büyük bir kısmı turşuluk çeşitlerden
oluşmaktadır.
Dinar Alt Bölgesinin önemli hayvansal ve tarımsal üretim merkezlerinden biri olan Şuhut’un merkez
ilçe ve köylerinde çok sayıda besihane bulunmaktadır. Besihanelerin çoğunluğunda dana besiciliği
yapılmaktadır. Şuhut, Afyonkarahisar ilinin sadece hayvansal üretim bakımından değil, aynı zamanda
hayvansal ürünler piyasasının oluşması bakımından da önemli bir ilçesidir. İlçede Cumartesi günleri
hayvan borsası kurulmakta ve Isparta, Yalvaç, Selvihan, Bolvadin, Emirdağ, Sultandağı, Çay,
Şakirkaraağaç, Solar ve Susuz gibi il ve ilçelerdeki üretici ve tüccarlar hayvanlar alım – satım ve kesim
için Şuhut’a gelmektedir. İlçedeki gıda sanayinin büyük bir kısmını et ve et ürünleri işletmeleri
oluşturmaktadır. İlçede Danet, Kule Kardeşler, Küçük Kardeşler gibi büyük ve orta ölçekli et işleme
tesislerinin yanı sıra çok sayıda küçük et kombinası vardır. Et kombinalarında hazırlanan etler,
frigorifik araçlarla, başta İstanbul olmak üzere, Ankara, İzmir ve Antalya'ya sevk edilmektedir. Kayıtlı
bir veriye rastlanamamakla birlikte, yerel yöneticilerin ifade ettiği üzere İlçenin et kesim kapasitesi
Afyon merkezden daha fazladır ve yaklaşık olarak yıllık 250.000 büyükbaş hayvan kesim kapasitesine
sahiptir. Karkas et sektöründeki gelişmeler 1980’li yıllardan sonra başlayarak günümüze kadar
141
gelmiştir. İlçedeki hayvancılık sektörünü sıkıntıya sokan iki önemli konu vardır. Bunlardan birincisi
Afyon merkez ile yaşanan rekabettir. Diğeri ise taşımacılığın gelişmesi ile birlikte karkasların başka
illerden de rahat taşınabilmesi ve İlçe potansiyelini düşürmesidir. Bu iki olumsuz faktöre rağmen
Şuhut Ülkemizin önde gelen et kesimi ve işleme merkezlerinden biri olmaya devam etmektedir. Et
sektörüne genel olarak bakıldığında ürün işleme konusunda Afyon merkezin, et kesimi konusunda ise
Şuhut’un daha ön planda geldiği görülmektedir.
ÇALIŞAN PROFİLİ
Dinar Alt Bölgesinde tarım ve hayvancılığın ön planda olması nedeniyle istihdamda mevsimsel
değişimler meydana gelmektedir. Üretim yoğun sezonda ilçe dışından mevsimlik işçi gelişi de
olmaktadır. Tarımsal üretim sezonu dışında işsizlik sorunu ile karşılaşılmaktadır. Tarımsal istihdamın
yoğun olduğu Bölgede yaşlı nüfus çalışmaktadır.
Dinar Alt Bölgesinde genel olarak işsiz profiline bakıldığında saha çalışmaları sonucunda 20 – 40 yaş
arası erkek nüfusun ağırlıkta olduğu tespit edilmiştir. Bölgenin bazı ilçelerinde (Başmakçı, Sandıklı,
Dazkırı, Dinar) iradi işsizlik hâkim durumda iken, diğer ilçelerinde gayriiradi işsizlik hakimdir.
Kadınların işgücüne katılım düzeyinin çok düşük olduğu ifade edilmiştir. Tarımsal alanda iş olanakları
olmasına karşılık, gençlerin mesaisi belli olan ve sigortalı iş aradıkları belirlenmiştir.
Bölge genelinde gençlerin tarımda çalışmak istememeleri nedeniyle gül üretimi gerilemiş
durumdadır. Buna karşılık sera üretimi, termal turizm, su ürünleri üretimi ve işlenmesi, gelişen
faaliyetler olarak dikkati çekmektedir.
Dinar Alt Bölgesinde veteriner ve ziraat mühendislerine ihtiyaç duyulmaktadır. Hayvancılık
işletmelerinde, hayvan bakıcısı sıkıntısı yaşanmaktadır. Süt ürünleri işletmelerinde peynir ve diğer süt
ürünleri ustaları zor bulunmaktadır. Et üretim tesislerinde çalışacak üretim ustalarına, soğuk hava
depolarında çalışacak elemanlara ve makine bakım ustalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Sera
üretimindeki gelişmelere paralel olarak sera üretiminde çalışabilecek elemanların yetiştirilmesine
ihtiyaç vardır. Özellikle, serada çimlendirme ve sera içi damla sulama yapabilecek ayrıca ısıtma
sistemlerini çalıştırabilecek elemanlar yetiştirilmelidir. Su ürünleri üretimi, işlenmesi ve
depolanmasında da kalifiye elemanlara ihtiyaç vardır.
BECERİ UYUMSUZLUKLARI
Dinar Alt Bölgesinde yapılan saha çalışması sonucunda özellikle veteriner ve ziraat mühendislerinin
sahaya fazla inmedikleri, etkin çalışmadıkları ve tecrübesiz oldukları ifade edilmiştir. Veteriner
hekimlerin ve ziraat mühendislerinin bölgenin üretim yapısına uygun konularda eğitimler almasının
desteklenmesi faydalı olacaktır.
Dinar Alt Bölgesi üretim yapısına bakıldığında gıda sanayi tesislerinin süt, kırmızı et, yumurta, patates
işleme ve unlu mamuller ekseninde gelişmeye devam edeceği görülmektedir. Bölge genelinde
142
sulanabilir arazilerin az olması tarımsal üretimi olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal üretimin
yeterince gelişememesi hayvancılığa yönlenmesinde etkili olmuştur.
Hayvancılık faaliyetinin kesikli olmaması, yıl boyuna yayılmış olması ve sanayide işlenebilir çıktılara
sahip olması istihdam ve gelir yaratma potansiyelinin tarımsal üretimden fazla olmasına neden
olmaktadır. Özellikle Bölgenin canlı hayvan ve hayvansal ürünler piyasasının oluşumunda önemli
odaklardan biri olması, bu bölgede hayvancılığın uzun yıllar devam edecek faaliyetlerden biri
olduğunun göstergesidir. Buna karşılık mera ve çayır arazilerindeki daralmaya paralel olarak küçükbaş
hayvancılığın geleceğinin çayır ve meraların ıslahına ve geliştirilmesine bağlı olduğu ifade edilebilir.
Hali hazırda mevcut olan tesisler genellikle küçük ve orta ölçekli olup, Bölgenin istihdam ihtiyacını
karşılayamamaktadır.
Dinar Alt Bölgesinde hayvancılık faaliyetlerinin gelişmiş olmasına paralel olarak istihdam alanı
yaratma potansiyeli olan alanlar; gübre fabrikaları, yem fabrikaları, çelik konstrüksiyon, tavukçuluk ve
sığır işletmeleri ekipmanları, süt sağım makineleri, ambalaj malzemeleri (viyol, kutu, çuval vb.) ve yem
katkı maddeleri üreten işletmeler ile veteriner ilaçları ve kimyasallarının ticaretini yapan firmalar
sayılabilir. Özellikle hayvancılık faaliyetinin atığı olan gübrenin bir kısmı bölge genelinde tarımsal
üretimde kullanılmakta geri kalan kısmı ise değerlendirilemediği gibi çevre kirliliğine neden
olmaktadır. Tavuk, sığır ve küçükbaş hayvanlardan elde edilen gübreler uygun işleme teknikleri ile
katma değeri yüksek gübrelere dönüştürülebilir ve bu fabrikalarda yıl boyu istihdam sağlanabilir.
Hayvan gübrelerinden biyogaz üretmek de mümkündür. Yapılan hesaplamalar, biyogaz maliyetinin,
fosil yakıtlardan çok daha ucuz, olduğunu göstermiştir. Uygun çevre koşullarında, kırsal kesimdeki bir
biyogaz tesisinde üretilen biyogaz bilinen çeşitli yakıtlarla yarışabilecek durumdadır. Çin'de kırsal
kesimde 4-5 kişilik aileler için yapılan 8 m³' lük biyogaz üreteçlerinden uygun bakım ve işletme
koşulları altında, yazın mutfak ve benzeri işler ile aydınlatmaya yetecek düzeyde, kışın ise ısıtma
dışında tüm gereksinimleri karşılayacak düzeyde gaz üretilebildiği belirlenmiştir. Ancak biyogaz
üretimini sınırlayan en önemli etmen çevre ve ortam sıcaklığıdır. Yapılan araştırmalar, 9 °C'de metilen
net biyogaz miktarına oranla 20°C de, yaklaşık 8 kat daha fazla biyogaz üretildiğini göstermiştir.
Ülkemizde biyogazla ilgili ilk çalışmalar Orta Anadolu gibi kara ikliminin etkin olduğu soğuk yörelerde
başlatılmış ve çok verimli sonuçlar alınamamıştır (Solver Kimya 2012). Buna karşılık, biyogaz üretim
teknolojisinde her geçen gün yeni gelişmeler sağlanmakta ve hemen her iklim koşulunda iyi sonuçlar
alınabilmektedir. Yapılan çeşitli bilimsel araştırmalar en yüksek verimin tavuk gübresinden elde
edildiğini göstermiştir (Ekinci 2007). Biyogazdan elde edilecek enerji sera ısıtmasında
kullanılabilmektedir (Kendirli ve Çakmak 2010). Büyük ölçekli işletmelerin bulunduğu Dinar Alt
Bölgesinde biyogaz üretimi ve biyogazdan elde edilecek enerjinin sera üretiminde kullanılması
üzerine girişimlerde bulunulması durumunda hem biyogaz üretimi hem de sera üretiminden
kaynaklanan istihdam ve gelir artışı sağlanması mümkündür. Dinar Alt Bölgesi sera işletmeleri için
son derece elverişlidir. Sandıklı ilçesinde son yıllarda Antalya ili ve civarından gelen yatırımcılar çok
sayıda sera kurmuştur. Dinar İlçesinde sera kurulması ile ilgili çalışmalar yakın bir zamanda
başlamıştır. Buna karşılık Evciler’de mevcut durumda kurulu bulunan birkaç seranın üretimde
bulunmadığı öğrenilmiştir.
Dinar Alt Bölgesinde sosyal sermaye açısından Başmakçı ilçesi iyi bir model olma özelliği
göstermektedir. Başmakçı İlçesi kooperatifleşme konusunda sadece Afyon İli için değil ülke genelinde
sayılı başarılı örneklerden birini oluşturmaktadır. İlçede 1976 yılında kurulmuş bulunan yumurta
tavukçuluğu kooperatifi yıllardır Türkiye yumurta piyasasını belirlemektedir. Yumurta kooperatifi
tarafından telefon ve internet aracılığıyla açıklanan yumurta fiyatları süper marketler ve toptancılar
için baz fiyat kabul edilmekte ve fiyatlar Başmakçı kooperatifinin yönlendirmesi ile oluşmaktadır.
143
Yumurta sektörü mevcut durumda ilçede 500 kişinin istihdamını sağlamaktadır. İlçede yumurta
sektörünün büyümesi sonucunda aile tipi tavukçuluk son bulmuştur.
Başmakçı’da yumurta kooperatifinin yanı sıra gül, nakliye, süt ve toprak-su kooperatifleri de vardır ve
aktif bir şekilde çalışmaktadır. Gül kooperatifine ait gülyağı fabrikası ile tekstil fabrikasında 75 kişi
istihdam edilmektedir. İlçede kooperatifler arası ilişkilerin de güçlü olduğu görülmüştür. İlçedeki
yumurta kooperatifi yumurta pazarlamasında nakliye işlerini yine aynı ilçedeki nakliye kooperatifine
yaptırmaktadır. Bölge genelinde olduğu gibi Başmakçı İlçesinde de gençler tarımsal üretimde çalışmak
istememektedir. Bu durum gül üretimine yansımıştır. Gül üretimi emek yoğun bir üretimdir, bakım ve
toplama işleri özen istemekte ve mekanizasyona uygun olmamaktadır. Gül toplama işleminin sabah 5
ile 11 arasında tamamlanması gerekmektedir. Gülden elde edilen gelir arpa ve buğday üretiminden
yüksek olmasına rağmen, tarımsal üretimde genel olarak yaşlılar kaldığı için, işletme sahipleri ancak
bakabilecekleri kadar alanda gül dikimi yapmaktadır. Bu nedenle bölgenin gül üretim miktarı geçmiş
yıllara kıyasla ciddi anlamda düşmüştür. Buna rağmen, çok az miktarda gül üreten ya da gül üretmeyi
bırakan üreticiler kooperatiflerine destek olmak adına kooperatif üyeliklerinden çıkmamışlar ve
aidatlarını ödemeye devam etmişlerdir. Bu durum ilçe halkı arasındaki güçlü bağın önemli bir
göstergesidir. Yetkililer ile yapılan görülmelerden elde edilen bilgilere göre, Gül Kooperatifi arazi
kiralayarak ortak üretimde bulunmakta bu da yeni istihdam alanı yaratmaktadır. Bölgede dış pazar
isteklerine uyumlu üretim yapıldığı belirlenmiştir. Avrupa ülkeleri, ABD ve Kanda gibi ülkelere organik
gül ihracatı yapılmaktadır. Başmakçı Gül Kooperatifi yönetiminde ve pazarlamasında az sayıda da olsa
üniversite mezunu ve tecrübeli yöneticilerin çalıştığı tespit edilmiştir. İlçedeki gül yağı fabrikasına
ilave ekipmanlar koymak suretiyle gülün dışında çeşitli tıbbi ve aromatik bitkilerin de işlenebileceği
tespit edilmiştir. Diğer tıbbi ve aromatik bitkilerin de işlenebilmesi fabrikanın gül sezonu dışında da
çalışmasını ve yıl boyunca istihdam yaratmasını sağlayacaktır. Aynı zamanda fabrikanın
modernizasyonunun sağlanması halinde diğer ilçelerden de toplanacak güller ile birlikte kapasite
artırımına gidilmesi ve daha fazla istihdam yaratılması mümkündür.
Başmakçı’nın yanı sıra Dinar İlçesi Yapağılı Kırsal Kalkınma Kooperatifinde Alabalık üretim ve işleme
tesisi kurarak 65 -70 kişilik istihdam yaratılmıştır. Kooperatif tarafından kurulan tesiste, alabalıklar
fileto haline getirilmekte, dondurularak depolanmakta ve vakumlanarak satılmaktadır. Yapağılı
Kooperatifi ürettiği alabalıkların bir kısmını da ihraç etmektedir. Dinar İlçesi, Akdeniz Bölgesi’nin
Göller Yöresi sınırları içerisinde, Büyük Menderes nehri kaynaklarından ikisi olan Suçıkan ve Düden
kaynaklarının içerisinde bulunduğu bir alanda yer almaktadır. Dinar ilçesinde su ürünleri üretimi
konusunda hâlihazırda yapılan üretimden daha yüksek bir potansiyel bulunmaktadır (Temurçin 2009).
Kooperatiflerin aktif olarak çalışması hem tarımsal üretimin ve istihdamın devamlılığını sağlamakta,
hem de iş hacmini genişletmek suretiyle yeni istihdam sahaları yaratabilmektedir. Amerika Birleşik
Devletleri ve Avrupa Birliğinde en büyük gıda sanayi tesisleri genel olarak üretici birlikleri ve
kooperatifler tarafından kurulan tesislerdir. Özellikle tüketicilerin kooperatif markalarına duydukları
güven, kooperatif ve birliklere ait markaların pazar paylarının yüksek olmasına neden olmaktadır
(Gönenç 2007). Dinar Alt Bölgesi Başmakçı ilçesinde kooperatif hareketi güçlü olmasına karşılık,
kurulu bulunan kooperatif işletmeleri yeterli istihdam hacmi yaratacak ölçekte değildir. Yumurta
kooperatifi piyasayı yönlendirebilme gücüne sahip olmasına karşılık, pazarlamada tüketici yönüyle
markalaşma düzeyleri düşük olduğu için ölçekleri de yeterince büyümemiştir. Ancak, bölge doğru
pazarlama stratejileri ile hareket edip, pazarlamada profesyonel yöneticilere yer verirse, Bölge
genelinde yüksek istihdam hacmi yaratabilecek yeni işletmelerin kurulması mümkündür. Başmakçı ve
Yapağılı Kooperatifleri örneklerinden görüleceği gibi, Dinar Alt Bölgesinin belli bölgelerinde sosyal
sermaye güçlü olup, kooperatif işletmelerinin başarılı uygulamalarda bulunması, civar ilçelerdeki
üreticiler için ilerleyen dönemlerde yeni kooperatif yatırımlarının yapılmasını teşvik edecektir.
144
Dinar Alt Bölgesinde yer alan pek çok ilçenin Denizli’ye yakın olması bir dezavantaj olmaktadır. Alışveriş, ticaret ve sosyal hayatın Denizli’ye kayması Dinar Alt Bölgesindeki ilçelerin gelişmesini
yavaşlatmaktadır.
Yapılan saha çalışmaları esnasında Dinar Alt Bölgesinde tarım ve tarıma dayalı sanayi işletmeleri
dışında istihdam yaratabilecek sınırlı sayıda sanayi tesisi olduğu görülmüştür. Buna karşılık özellikle
Sandıklı ilçesinin tarım ve tarıma dayalı sanayiler dışında istihdam olanaklarının daha fazla olduğu
gözlemlenmiştir. Sandıklı organize sanayinde birkaç tane büyük ölçekli sanayi tesisinin kuruluş
aşamasında olduğu belirlenmiştir. Bunlardan bir tanesi ısı yalıtım malzemeleri üreten bir fabrika olup,
faaliyete geçmesi halinde bölgede 100 kişilik bir istihdam sahası yaratabilecektir. Sandıklı organize
sanayi bölgesinde gübre tesisleri, tarım makinaları imalatçıları ve mobilya imalathaneleri ön planda
gelmektedir. Dazkırı’nda tekstil, ipek, kimya ve elyaf fabrikaları toplamda yaklaşık 700 kişilik istihdam
olanağı sunmaktadır. Dinar organize sanayi bölgesinde 100 kadar fabrikanın inşaat halinde olduğu
bildirilmiştir. Dinar’da balık avlamada kullanılan ağlar ve endüstriyel ağlar üretimi gerçekleştiren iki
fabrika, teneke fabrikası bulunmaktadır. Dinar’da toprağa dayalı sanayinin de gelişme potansiyeli
bulunmaktadır. Seramik sanayinin hammaddelerinden birini teşkil eden ve granit kayaçlardan elde
edilen bir kil türü olan kaolin ya da kaolen Dinar Alt Bölgesinden elde edilebilmektedir. Beyaz ve
yumuşak bir toprak olduğu için Bölgede ak toprak olarak bilinen kaolen seramikten porselen
yapımına kadar pek çok alanda kullanılabilmektedir. Bunun yanı sıra Bölgede özellikle Dinar İlçesi
civarında gölden sera toprağı çıkartılarak İsrail başta olmak üzere yurt dışına ihraç edildiği
belirlenmiştir.
Dinar Alt Bölgesi Sandıklı ilçesinde termal turizm gelişmektedir. İlçede hâlihazırda 2 tane 5 yıldızlı otel
bulunmaktadır. Termal turizmin gelişmesi ile birlikte yeni otel ve konaklama tesislerinin açılması
tarım dışı istihdama katkıda bulunacaktır.
Dinar Alt Bölgesinde istihdam açısından en dezavantajlı ilçe Kızılören’dir. İlçede küçük ölçekli sanayi
tesisleri dahi az bulunmakta olup, kooperatif, banka, fabrika bulunmamaktadır. İlçede gençler çok göç
vermiş olup, ticari hayat da çok kısıtlıdır.
Dinar Alt Bölgesinde, Dinar, Sandıklı, Dazkırı ve Şuhut ilçelerinde meslek yüksekokulları
bulunmaktadır. Meslek yüksekokullarında pek çok bölüm bulunmakla birlikte, dış ticaret, hayvan
yetiştiriciliği ve sağlığı, işletme, muhasebe, pazarlara, turizm ve otelcilik, turizm ve seyahat, gıda
teknolojisi bölümleri özellikle bölgenin gelişme potansiyeli ile uyumludur. Buna karşılık, hayvan
yetiştiriciliği ve sağlığı programı sadece Başmakçı İlçesinde, gıda teknolojisi programı ise sadece Şuhut
İlçesindeki meslek yüksekokullarında bulunmaktadır. Bu iki bölüm Dinar Alt Bölgesinin istihdam
açısından gelişme potansiyeli ile çok uyumlu bölümlerdir ve diğer ilçelerde de açılması nitelikli
eleman yetiştirilmesi açısından önemlidir. Bölgenin gelişim potansiyeli dikkate alınarak, seracılık ile
ilgili programların da açılması faydalı olacaktır.



Bölgede kooperatif hareketin güçlü olması önemli bir avantajdır ve bu hareketten kaynaklı iş
sahalarının gelişmesinin desteklenmesi
Mevcut durumda gelişmiş olan hayvancılığın daha da geliştirilmesi ve Bölgenin hayvancılık
konusunda ihtisaslaşmış bir bölge haline getirilmesi için veterinerlik ve ziraat mühendisliği
hizmetleri iyileştirilmesi. Daha büyük hayvancılık yatırımları daha fazla istihdam olanakları
sağlayacağı gibi ticari hayatı ve Bölge gelirini de artıracaktır.
Termal kaynakların etkin kullanımı ve kullanım alanlarının geliştirilmesi ile hem sera
üretimine dayalı hem de termal turizme dayalı yeni iş sahaları yaratılması
145






Sera üretiminde ve hayvancılık işletmelerinde çalışabilecek kalifiye elemanların yetiştirilmesi
Bölgede özellikle kooperatif işletmelerinin profesyonel yönetici ve pazarlama uzmanları ile
gıda mühendisleri/teknikerleri istihdam etmelerinin desteklenmesi
Özellikle kooperatiflerin pazarlama ve markalaşma faaliyetleri desteklenmesi. Markalaşma
yoluyla kooperatiflerin pazar paylarının artırılması, ölçeklerini de büyümeye itecek bir güç
olacaktır. İşletme ölçeklerinin büyümesi sadece fabrika içi istihdamı artırmakla kalmayıp, yan
sektörlerdeki istihdam olanaklarını da artıracaktır.
Su ürünleri üretimi, işlenmesi ve pazarlaması desteklenmesi
Toprağa dayalı sanayilerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu yolla, doğal olarak mevcut
bulunan potansiyel, yeni iş sahaları haline dönüşecektir.
Süt ve et ürünleri üreten işletmelerin kurulması, modernizasyonu ve kapasite artırımları
desteklenmelidir.
146
9. SİMAV ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Simav Alt Bölgesi kapsamındaki bütün ilçelerde 2007-2011 yılları arasında nüfus azalmıştır, diğer bir
deyişle dışa göç yaşanmaktadır. Buradaki dışa göç ise TR33 bölgesi içi göçten ziyade bölge dışı göçtür.
Nüfusun oransal olarak en fazla azaldığı ilçe Pazarlar olup, en az azaldığı ise Şaphane ilçesidir. Bütün
ilçelerin ortak bir özelliği de belde/köylerin hepsinde nüfus azalması söz konusudur.
Tablo 151: Simav Alt Bölgesinde Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
İlçeler
Yıl/
Artış(%)
il/ilçe Merkezi
Belde/Köy
Toplam Erkek
Kız
Toplam
Erkek
2007
25.677 13.025 12.652
50.533 24.764
Simav
2011
24.186 12.124 12.062
43.600 21.015
Artış (%)
-5,81
-6,92
-4,66
-13,72 -15,14
2007
5.976
3.043
2.933
14.340
7.163
Altıntaş
2011
5.151
2.592
2.559
12.875
6.421
Artış (%)
-13,81 -14,82 -12,75
-10,22 -10,36
2007
4.931
2.483
2.448
12.929
6.278
Domaniç
2011
4.641
2.314
2.327
11.784
5.748
Artış (%)
-5,88
-6,81
-4,94
-8,86
-8,44
2007
10.198
4.958
5.240
14.239
6.933
Emet
2011
10.805
5.271
5.534
11.623
5.649
Artış (%)
5,95
6,31
5,61
-18,37 -18,52
2007
3.262
1.546
1.716
4.435
2.169
Şaphane
2011
3.536
1.611
1.925
3.964
1.935
Artış (%)
8,40
4,20
12,18
-10,62 -10,79
2007
1.740
902
838
10.311
5.075
Aslanapa
2011
1.563
796
767
9.337
4.575
Artış (%)
-10,17 -11,75
-8,47
-9,45
-9,85
2007
2.333
1.167
1.166
6.573
3.122
Çavdarhisar 2011
2.333
1.149
1.184
5.636
2.644
Artış (%)
0,00
-1,54
1,54
-14,26 -15,31
2007
1.442
729
713
1.835
894
Dumlupınar 2011
1.291
645
646
1.815
884
Artış (%)
-10,47 -11,52
-9,40
-1,09
-1,12
2007
4.815
2.394
2.421
9.992
4.949
Hisarcık
2011
5.202
2.561
2.641
9.023
4.408
Artış (%)
8,04
6,98
9,09
-9,70 -10,93
2007
2.231
1.091
1.140
28.319 14.086
İhsaniye
2011
2.313
1.169
1.144
26.094 13.017
Artış (%)
3,68
7,15
0,35
-7,86
-7,59
2007
2.979
1.423
1.556
4.108
2.053
Pazarlar
2011
3.383
1.636
1.747
2.420
1.178
Artış (%)
13,56
14,97
12,28
-41,09 -42,62
2007
65.584 32.761 32.823 157.614 77.486
TOPLAM
2011
64.404 31.868 32.536 138.171 67.474
Artış (%)
-1,80
-2,73
-0,87
-12,34 -12,92
147
Kız
25.769
22.585
-12,36
7.177
6.454
-10,07
6.651
6.036
-9,25
7.306
5.974
-18,23
2.266
2.029
-10,46
5.236
4.762
-9,05
3.451
2.992
-13,30
941
931
-1,06
5.043
4.615
-8,49
14.233
13.077
-8,12
2.055
1.242
-39,56
80.128
70.697
-11,77
Toplam
76.210
67.786
-11,05
20.316
18.026
-11,27
17.860
16.425
-8,03
24.437
22.428
-8,22
7.697
7.500
-2,56
12.051
10.900
-9,55
8.906
7.969
-10,52
3.277
3.106
-5,22
14.807
14.225
-3,93
30.550
28.407
-7,01
7.087
5.803
-18,12
223.198
202.575
-9,24
Toplam
Erkek
37.789
33.139
-12,31
10.206
9.013
-11,69
8.761
8.062
-7,98
11.891
10.920
-8,17
3.715
3.546
-4,55
5.977
5.371
-10,14
4.289
3.793
-11,56
1.623
1.529
-5,79
7.343
6.969
-5,09
15.177
14.186
-6,53
3.476
2.814
-19,04
110.247
99.342
-9,89
Kız
38.421
34.647
-9,82
10.110
9.013
-10,85
9.099
8.363
-8,09
12.546
11.508
-8,27
3.982
3.954
-0,70
6.074
5.529
-8,97
4.617
4.176
-9,55
1.654
1.577
-4,66
7.464
7.256
-2,79
15.373
14.221
-7,49
3.611
2.989
-17,23
112.951
103.233
-8,60
Kalkınma yolunda Türkiye’nin sahip olduğu en önemli avantajlardan birisi “genç nüfus” varlığıdır. Tabi
bu avantaj nitelikli, kalifiye bireylerin, işgücünün oluşturulması ve gençlere istihdam sağlanması ile
anlam kazanacaktır. Buna ek olarak özellikle kırsal niteliği ağır basan yerleşimlerde (Kütahya’nın
ilçelerinde olduğu gibi) sadece istihdam da göçü önleyememektedir. Göçün itici faktörleri olarak
sosyal alt ve üst yapı hizmetleri, kültürel faktörler de giderek daha fazla ön plana çıkmaktadır. Tablo
114’e göre, Simav Alt Bölgesinde nüfusun %27,87’2i 15-34 yaş arası gruplarda yer almaktadır. Ne
yazık ki işsizlik de en çok 15-34 yaş arasındadır. Yani, genç ve dinamik bir nüfusa karşılık, istihdam ve
sosyal cazibesi gereksinimleri karşılayamayan bir bölge profili ortaya çıkmaktadır.
Tablo 152: Simav Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
İller/İlçeler
Simav
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
TOPLAM
11.980
5.063
4.526
8.561
18.439
9.019
10.198
67.786
Altıntaş
3.757
1.260
1.153
2.591
4.612
2.174
2.479
18.026
Domaniç
2.780
1.130
1.046
2.208
4.744
2.105
2.412
16.425
Emet
4.143
1.529
1.435
3.189
6.000
2.735
3.397
22.428
Şaphane
1.029
651
851
796
1.893
1.012
1.268
7.500
Aslanapa
2.010
785
611
1.474
2.850
1.501
1.669
10.900
Çavdarhisar
1.211
474
443
978
2.032
1.239
1.592
7.969
Dumlupınar
492
196
165
342
804
408
699
3.106
Hisarcık
2.712
1.183
1.221
2.085
3.753
1.568
1.703
14.225
İhsaniye
7.604
2.578
2.118
4.344
6.565
2.321
2.877
28.407
Pazarlar
1.032
443
413
625
1.565
811
914
5.803
TOPLAM
38.750
15.292
13.982
27.193
53.257
24.893
29.208
202.575
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
TOPLAM
Simav
17,67
7,47
6,68
12,63
27,20
13,31
15,04
100,00
Altıntaş
20,84
6,99
6,40
14,37
25,59
12,06
13,75
100,00
Domaniç
16,93
6,88
6,37
13,44
28,88
12,82
14,68
100,00
Emet
18,47
6,82
6,40
14,22
26,75
12,19
15,15
100,00
Şaphane
13,72
8,68
11,35
10,61
25,24
13,49
16,91
100,00
Aslanapa
18,44
7,20
5,61
13,52
26,15
13,77
15,31
100,00
Çavdarhisar
15,20
5,95
5,56
12,27
25,50
15,55
19,98
100,00
Dumlupınar
15,84
6,31
5,31
11,01
25,89
13,14
22,50
100,00
Hisarcık
19,07
8,32
8,58
14,66
26,38
11,02
11,97
100,00
İhsaniye
26,77
9,08
7,46
15,29
23,11
8,17
10,13
100,00
Pazarlar
17,78
7,63
7,12
10,77
26,97
13,98
15,75
100,00
TOPLAM
19,13
7,55
6,90
13,42
26,29
12,29
14,42
100,00
148
eğitimdir. Tablo.3’de görüldüğü gibi, Simav alt bölgesinde eğitim düzeyi ilkokul ve ilköğretim
düzeyinde yoğunlaşmaktadır. Toplam nüfusun %81,54’ü bu gruplardadır. Erkeklerin konumu
kadınlara göre daha iyi görünmektedir. Erkekler arasında lise veya daha üstü herhangi bir eğitim
kurumunu bitirenlerin oranı %25,65 iken, kadınlarda bu oran %11’e düşmektedir. Bu durum aslında
kadınlar için beceri geliştirme, meslek kazandırma anlamında daha fazla yapılacak işlerin olduğunu
göstermektedir.
Tablo 153: Simav Alt Bölgesinde Nüfusun (15+yaş) Eğitim Durumuna Göre Dağılımı
Altıntaş, Aslanapa,
Simav, Pazarlar, Şaphane
Çavdarhisar, Dumlupınar,
Hisarcık, Emet, Domaniç
İhsaniye
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
TOPLAM
Toplam
Erkek
Kadın
6.329
1.324
5.005
3.334
526
2.808
9.663
1.850
7.813
okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
11.104
3.594
7.510
5.186
1.822
3.364
16.290
5.416
10.874
41.814
17.466
24.348
24.159
10.633
13.526
65.973
28.099
37.874
17.524
9.250
8.274
11.608
6.531
5.077
29.132
15.781
13.351
4.950
3.640
1.310
2.142
1.679
463
7.092
5.319
1.773
15.945
10.766
5.179
5.114
3.822
1.292
21.059
14.588
6.471
5.599
3.754
1.845
1.412
968
444
7.011
4.722
2.289
247
81
350
103.943
176
43
198
50.211
71
38
152
53.732
45
22
188
53.210
35
10
88
26.114
10
12
100
27.096
292
103
538
157.153
57,00
21,62
15,34
44,58
25,67
21,44
68,61
17,84
9,64
61,42
25,84
9,61
49,71
31,44
14,64
72,70
20,45
4,77
58,49
23,05
13,40
5,39
7,48
3,43
2,65
3,71
1,64
4,46
6,19
2,83
0,32
0,44
0,20
0,13
0,17
0,08
0,25
0,35
0,16
0,34
0,39
0,28
0,35
0,34
0,37
0,34
0,37
0,31
mezunu
mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
mezunu
mezunu
Bilinmeyen
211
81
53
50
286
252
76.325
80.828
46,33
69,98
27,64
18,71
19,11
8,01
EKONOMİK DURUM
Afyonkarahisar’ın İhsaniye ilçesi ile Kütahya’nın 10 ilçesinden oluşan Simav Alt Bölgesi’nin ekonomisi
tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Toplam 2 milyon dekarın üzerindeki tarım arazilerinde ağırlıklı olarak
tarla bitkileri üretilmektedir. Ekili alanların yaklaşık ¾’ünde buğday ve arpa üretilmektedir. Simav’da
ayçiçeği, Altıntaş’ta haşhaş ve şeker pancarı üretimi yaygındır. Simav’da jeotermal kaynaklardan
faydalanılarak yapılan seralar dışında, Alt Bölgede örtü altı tarımın olmadığı söylenebilir. Simav,
Şaphane ve Pazarlar ilçelerinin ekonomisinde meyve yetiştiriciliği önemli bir yer almaktadır.
149
Tablo 154: Simav Alt Bölgesinde Arazi Dağılımı (Dekar)
İlçeler
Simav
Toplam
Ekilen
alan
tarla alanı
488.397
387.091
Nadas
Sebze
alanı
bahçeleri
48.500
18.327
Meyve
alanı
34.479
Altıntaş
221.452
208.302
10.500
1.080
1.570
Domaniç
115.871
78.227
33.000
1.992
2.652
Emet
196.710
156.433
33.700
4.930
1.647
Şaphane
61.317
41.791
3.950
729
14.847
Aslanapa
180.808
148.300
31.100
1.203
205
Çavdarhisar
213.722
153.622
59.774
215
111
Dumlupınar
77.807
69.537
7.000
690
580
Hisarcık
96.903
83.938
8.640
1.931
2.394
İhsaniye
306.067
275.924
25.064
1.534
3.545
Pazarlar
42.143
23.482
4.758
1.552
12.351
TOPLAN
2.001.197
1.626.647
265.986
34.183
74.381
Alt Bölge termal su kaynakları açısından oldukça zengindir. Ancak bu kaynaklardan yeterince
faydalanılabildiği söylenemez.
Kütahya ilinde su ürünleri üretimi yapan toplam 24 adet tesisin 19 adedi Simav Alt Bölgesindedir. Bu
tesislerden 16’sı Domaniç’te, 2’si Altıntaş’ta, biri de Çavdarhisar’dadır. Bu tesislerin üretim kapasitesi
3.421 ton balıktır.
Tablo 155: Simav Alt Bölgesinde Büyük ve Küçükbaş Hayvan Varlığı(Adet))
İlçeler
Büyük Baş
Sığır
Buzağı
Küçük Baş
Manda
Toplam
Koyun
Keçi
Toplam
Simav
19.250
9.237
13
28.500
57.000
24.000
81.000
Altıntaş
11.665
2.450
135
14.250
31.558
3.442
35.000
Domaniç
4.338
1.960
2
6.300
9.170
1.330
10.500
Emet
6.250
2.950
0
9.200
8.400
15.600
24.000
Şaphane
1.710
940
0
2.650
10.300
2.650
12.950
Aslanapa
7.000
3.250
0
10.250
33.000
12.000
45.000
Çavdarhisar
4.150
1.849
1
6.000
8.500
4.500
13.000
Dumlupınar
1.500
850
0
2.350
5.500
500
6.000
Hisarcık
4.000
500
0
4.500
5.500
6.500
12.000
İhsaniye
19.833
8.049
11
27.893
24.380
9.380
33.760
Pazarlar
1.365
750
0
2.115
2.650
1.750
4.400
TOPLAN
81.061
32.785
162
114.008
195.958
81.652
277.610
150
Alt Bölgede 115 bin civarında büyükbaş, 280 bin civarında da küçükbaş hayvan vardır. Hayvan
varlığının en fazla olduğu ilçe Simav’dır. Simav’ı İhsaniye ve Aslanapa izlemektedir.
Aslanapa, Altıntaş, Simav, Domaniç, Pazarlar ve Şaphane’de süt üreticileri birliği, Simav’da ise meyve
üreticileri birliği olmak üzere Alt Bölgede 6 adet üretici birliği faaliyet göstermektedir.
Meyve-Sebze
işleme
Un ve unlu
mamüller
Ekmek
Bitkisel yağ ve
margarin
Şeker ve şekerli
mamüller
Yemek fabrikası
Tasnif dışı gıdalar
Kuru meyve
TOPLAM
Simav
Süt ve süt
mamülleri
İlçeler
Et ve et mamülleri
Tablo 156: Simav Alt Bölgesinde Gıda Üreten İşyerleri
3
1
18
18
1
4
4
7
3
59
Altıntaş
2
7
2
1
12
Domaniç
1
2
7
2
12
4
8
3
17
1
2
Emet
2
Şaphane
3
Aslanapa
1
1
1
2
5
Çavdarhisar
1
1
1
1
4
Dumlupınar
0
Hisarcık
İhsaniye
2
Pazarlar
TOPLAM
5
3
3
3
3
1
4
1
1
14
2
1
1
1
38
47
1
10
5
17
1
1
5
16
4
12
3
143
Alt Bölgede toplam 143 adet gıda üreten işyeri bulunmakta olup bunların üçte birinden fazlası
Simav’dadır. Dumlupunar’da gıda üreten hiçbir tesisin olmaması dikkat çekmektedir.
Alt Bölgenin turizm potansiyeli çok yüksektir. Ancak bu potansiyelin yeterince harekete geçirildiği
söylenemez. İhsaniye’de yapılan turizm yatırımları bu potansiyelin harekete geçirilmesi açısından
önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir.
ÇALIŞAN PROFİLİ
Alt Bölgenin ekonomisi tarıma dayalıdır, ancak gençler tarım dışı sektörlerde çalışmayı tercih
etmektedirler. Bu durum göçü tetiklemektedir.
Alt Bölgede nüfusun %80’inden fazlası ilköğretim mezunu veya bundan daha alt düzey eğitimlidir. Söz
konusu oran İhsaniye ve Dumlupınar gibi sağlık veya tarih turizmi potansiyel çok yüksek ilçelerde
%90’a yaklaşmakta, kadınlarda ise %90’ın üzerine çıkmaktadır. Bölgede yapılan lüks otellerin ise
nitelikli hizmet verecek iyi yetişmiş personele ihtiyacı olacaktır. Yatırımcıların bölge dışından eleman
getirmeleri maliyetlerini yükseltecektir. Bu durum Alt Bölgede yetişkinlere hizmet sektöründe
çalışmak için gerekli becerileri kazandıracak yaygın eğitim faaliyetlerinin önemine işaret etmektedir.
151
Alt Bölgede turizm sektörüyle ilgili mesleklerde istihdam potansiyelinin yükselmesi beklenmektedir.
Geleneksel tarım işçiliğinde azalma, buna karşın örtü altı tarımı ve hayvan besiciliği mesleklerinde
genişleme ihtimali yüksektir.
Alt Bölge, tarihi ve doğal kaynaklarıyla kırsalda tarım dışı istihdam fırsatlarının hazırlanmasına uygun
bir alandır. Bu tür politikaların uygulamaya konulmasında, gençlere sanayi ve hizmet sektöründe
istihdam edilebilmeleri için gerekli temel çalışma becerilerinin kazandırılmasın önem kazanmaktadır.
Simav alt bölgesi jeotermal kaynakların yoğun olduğu bir bölgedir. Bu nedenle özellikle seracılıkta bu
kaynağın kullanımı daha da yaygınlaşabilir. Seracılığa dayalı sebze yetiştiriciliğinin yaygınlaşması ve
bunun yanı sıra meyveciliği de içerecek gıda sanayinin gelişmesi talep edilecek meslekler, beceriler
arasında önemli yer tutacaktır. Bunun yanı sıra modern süt hayvancılığı da bölgede gelişme halinde
olan bir ekonomik alan olup, süt teknologları talep görecek meslekler arasında gösterilebilir.
Simav alt bölgesi emek-yoğun tarımsal üretimden, teknoloji ve ölçeğe göre değişmekle birlikte
sermaye- yoğun tarıma geçmek durumundadır. Bu durum hem bitkisel üretim ve hem de hayvancılık
için geçerlidir. Bölge jeotermal enerjiye dayalı seracılık ile süt hayvancılığa dayalı modern
hayvancılığın gelişmesi beklenmektedir.
Alt Bölgede sağlık turizminin gelişmesi kaçınılmazdır. Bu bağlamda turizm tesislerinde hizmet verecek
nitelikli personele ihtiyaç duyulacaktır. Ayrıca, turistlerin termal sulardan faydalanma dışında kalan
zamanlarını değerlendirebilecekleri farklı etkinlikleri düzenlenmesi gerekmektedir. Bu durum turizm
girişimcileri için önemli fırsatlar sunmaktadır.
Zafer havaalanının faaliyete geçmesiyle birlikte Alt Bölgenin tarihi değerlerinin de turizme
kazandırılması beklenmektedir. İstiklal Savaşımızda odaklanan turlar düzenleyecek organizasyon
firmalarına ve turist rehberlerine ihtiyaç duyulması beklenmektedir.
Simav alt bölgesinde işgücünün niteliğini geliştirmek, istihdam ve yeni geçim alanları yaratmak,
istihdam verimliliğini artırmak için şu stratejiler geliştirilmiştir.







Tarımda teknoloji yoğun mesleki kapasite geliştirici programlar geliştirilmesi
Özellikle jeotermal enerjiye dayalı seracılık için AR-GE ve yenilikçilik uygulamalarına yönelik
çalışmalar artırılması
Sera ürünlerinin işlenerek ve paketlenerek pazara sunulmasına katkıda bulunacak eğitim
programlarının, sertifika programlarının düzenlemesi
Kadınların özellikle seracılık faaliyetlerinde daha aktif rol almalarının sağlanması
Modern süt hayvancılığına dayalı işletmelerin kurulması ve özellikle kırsalda eğitimli genç
nüfusa istihdam yaratılması
152





Alt Bölgede yapılmakta olan turizm yatırımlarında hizmet verecek nitelikli personelin
yetiştirilmesi
Birçok maden varlığı açısından zengin olan alt bölgede madenlerin yerinde işlenmesine
olanak sağlayacak kırsal sanayilerin oluşturulması ve böylece yeni ve farklı istihdam
alanlarının oluşturulması
Kırsalda tarım dışı istihdam alanlarının oluşturulması ve böylece hem göçün azalması hem de
kırsalda daha fazla gelir edilmesi.
153
10. SOMA-AKHİSAR-SALİHLİ ALT BÖLGESİ
GENEL GÖRÜNÜM
Manisa’nın kuzeyinde yer alan ve 8 ilçeden meydana gelen Soma Alt Bölgesinde Manisa il nüfusunun
yaklaşık yarısı (%48,54), TR-33 Bölge nüfusunun ise %22,1’i yaşamaktadır (Tablo 117). 2007-2011
döneminde Soma’nın nüfusu %5,02 artarken Kırkağaç’ın nüfusu %7,34, Saruhanlının nüfusu ise %6,64
oranında azalmıştır. İlçeler arasındaki farklılık kentleşmede de görülmektedir. Soma Alt Bölgesinde
2011 yılı itibariyle kent nüfusu %59,77’dir. Bu oran Soma’da %74,18’e yükselirken, Saruhanlı’da
%28,27’ye düşmektedir.
Tablo 157: Soma Alt Bölgesi Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı
İlçe
Soma
Yıl/
Artış(%)
TOPLAM
Toplam
Erkek
Kadın
13.445
97.739
49.211
48.528
2011
76.138
38.203
37.935
26.504
13.203
13.301
102.642
51.406
51.236
7,72
7,31
8,13
-2,04
-3,00
-1,07
5,02
4,46
5,58
2007
96.393
47.877
48.516
60.768
30.054
30.714
157.161
77.931
79.230
2011
104.777
52.133
52.644
54.873
27.147
27.726
159.650
79.280
80.370
8,70
8,89
8,51
-9,70
-9,67
-9,73
1,58
1,73
1,44
2007
96.594
47.487
49.107
58.422
29.118
29.304
155.016
76.605
78.411
2011
97.810
48.038
49.772
57.636
28.819
28.817
155.446
76.857
78.589
1,26
1,16
1,35
-1,35
-1,03
-1,66
0,28
0,33
0,23
2007
45.971
23.105
22.866
51.570
26.019
25.551
97.541
49.124
48.417
2011
47.722
24.127
23.595
51.388
25.803
25.585
99.110
49.930
49.180
3,81
4,42
3,19
-0,35
-0,83
0,13
1,61
1,64
1,58
2007
26.006
16.189
9.817
24.897
14.086
10.811
50.903
30.275
20.628
2011
27.350
17.050
10.300
19.815
9.794
10.021
47.165
26.844
20.321
5,17
5,32
4,92
-20,41
-30,47
-7,31
-7,34
-11,33
-1,49
2007
15.151
7.530
7.621
43.054
21.524
21.530
58.205
29.054
29.151
2011
15.364
7.648
7.716
38.979
19.275
19.704
54.343
26.923
27.420
1,41
1,57
1,25
-9,46
-10,45
-8,48
-6,64
-7,33
-5,94
2007
9.517
4.714
4.803
6.313
3.149
3.164
15.830
7.863
7.967
2011
9.878
4.891
4.987
6.495
3.252
3.243
16.373
8.143
8.230
3,79
3,75
3,83
2,88
3,27
2,50
3,43
3,56
3,30
2007
9.938
4.914
5.024
6.149
3.009
3.140
16.087
7.923
8.164
2011
9.734
4.837
4.897
6.015
2.955
3.060
15.749
7.792
7.957
Artış (%)
-2,05
-1,57
-2,53
-2,18
-1,79
-2,55
-2,10
-1,65
-2,54
2007
370.253
187.416
182.837
278.229
140.570
137.659
648.482
327.986
320.496
2011
388.773
196.927
191.846
261.705
130.248
131.457
650.478
327.175
323.303
5,00
5,07
4,93
-5,94
-7,34
-4,51
0,31
-0,25
0,88
Artış (%)
Gölmarmara
Kadın
13.611
Artış (%)
Ahmetli
Erkek
27.056
Artış (%)
Saruhanlı
Toplam
35.083
Artış (%)
Kırkağaç
Kadın
35.600
Artış (%)
Alaşehir
Erkek
Toplam
70.683
Artış (%)
Salihli
Toplam
Belde/Köy
2007
Artış (%)
Akhisar
İlçe Merkezi
Artış (%)
154
Soma Alt Bölgesinin yaş grupları itibariyle nüfus dağılımı Tablo-118’de gösterilmiştir.
Tablo 158: Soma Alt Bölgesi Yaş Gruplarına Göre Nüfus
İlçeler
0-14
15-19
20-24
25-34
35-54
55-64
65+
TOPLAM
Soma
23.880
8.051
7.241
18.570
29.140
8.503
7.257
102.642
Akhisar
31.052
11.827
10.353
24.031
46.313
17.817
18.257
159.650
Salihli
31.584
11.953
10.310
22.518
45.928
17.501
15.652
155.446
Alaşehir
21.724
7.487
6.949
15.472
27.778
9.970
9.730
99.110
Kırkağaç
8.692
3.148
8.471
6.698
10.946
4.316
4.894
47.165
Saruhanlı
11.108
4.128
3.309
7.257
15.357
6.390
6.794
54.343
Ahmetli
3.233
1.419
1.088
2.027
4.603
1.950
2.053
16.373
Gölmarmara
3.942
1.329
1.021
2.104
4.163
1.573
1.617
15.749
TOPLAM
135.215
49.342
48.742
98.677
184.228
68.020
66.254
650.478
Nüfusu azalmasına rağmen Kırkağaç’ta 15-24 yaş grubu nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranının
%24,63 olması dikkat çekmektedir. Bu oran Akhisar’da %13,89, Soma’da %14,90’dır. Kırkağaç,
iktisaden faal nüfusta (15-64 yaş) da bölgenin en yüksek oranına (%71,19) sahiptir.
Bölgenin eğitim düzeyine göre nüfus dağılımı Tablo 119’da gösterilmiştir. Soma Alt Bölgesinde 15 +
yaş grubu nüfusun %11,67’si herhangi bir eğitim kurumunu tamamlamamıştır. Bu oran kadınlarda
%16,78’dir. Lise ve daha üst öğrenin kurumlarından mezun olanları oranı %23,12’dir. Bu oran
erkeklerde %27, 55; kadınlarda ise %18,69’dur.
Tablo 159: Soma Alt Bölgesi Eğitim Düzeyine Göre Nüfus Dağılımı (2011)
TOPLAM
TOPLAM (%)
Toplam
26.700
Erkek
4.876
Kadın
21.824
Toplam
5,19
Erkek
1,89
Kadın
8,48
33.340
11.969
21.371
6,48
4,65
8,30
218.689
100.194
118.495
42,49
38,93
46,05
93.470
54.399
39.071
18,16
21,14
15,18
23.501
15.032
8.469
4,57
5,84
3,29
79.681
46.785
32.896
15,48
18,18
12,78
34.602
21.286
13.316
6,72
8,27
5,17
1.324
828
496
0,26
0,32
0,19
298
164
134
0,06
0,06
0,05
0,60
0,72
0,49
100,00
100,00
100,00
bitirmeyen
İlkokul mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Toplam
3.107
1.851
1.256
514.712
257.384
257.328
Soma Alt Bölgesinde eğitim %42,49 oranı ile ilkokul, %18,16 ile ilköğretim ve %15,48 oranı ile ise ve
dengi okullarda yoğunlaşmıştır.
155
Yüksekokul veya fakülte mezunlarının oranı Türkiye genelinde %9,88 iken TR-33 Bölgesinde %7,54;
Soma Alt Bölgesinde ise %6,72’dir. Yüksek lisans ve doktoralıların oranı Türkiye genelinde %0,94; TR33 Bölgesinde %0,50; Soma Alt Bölgesinde %0,32’dir. Bölge yükseköğrenim düzeyinin Türkiye ve TR33 Bölgesi düzeyinin altında olduğu görülmektedir.
Soma Alt Bölgesinin tüm ilçelerinde Meslek Yüksekokulları bulunmakta olup, özellikle Alaşehir,
Akhisar ve Salihli meslek yüksekokullarında gıda teknolojisi, kümes hayvanları yetiştiriciliği, bağcılık,
organik tarım, kooperatifçilik, işletme, pazarlama, zeytincilik vb. bölge ekonomisi ile uyumlu bölümler
bulunmaktadır.
EKONOMİK DURUM
Soma Alt Bölgesinin ekonomisi Soma ve Alaşehir dışında büyük ölçüde tarım ve tarıma dayalı
sanayilere bağlıdır. Bölgede Madencilik ve imalat sanayi büyük ölçüde gelişmiş olup, imalat sanayi
içerisinde gıda sanayi yaklaşık %30’luk bir pay almaktadır. Soma Alt Bölgesinde Sanayi ve Ticaret
Odalarının kayıtlarına göre 2012 yılı itibariyle faal durumda olan 6718 adet işletme bulunmaktadır.
Tablo 160: Soma Alt Bölgesinde Faaliyet Gösteren İşletme Sayıları
İşletme sayısı
Tarım & Gıda
%
Ahmetli
107
35
32,71
Akhisar
2054
832
40,51
Alaşehir
1176
63
5,36
88
32
36,36
Gölmarmara
Kırkağaç
Salihli
*
Saruhanlı
Soma
Toplam
195
64
32,82
2325
692
29,76
-
-
-
773
135
17,46
6718
1853
27,58
* Veri elde edilememiştir.
Bölge genelinde gıda sanayi işletmelerinin en fazla bulunduğu ilçe Akhisar’dır. Gölmarmara, Kırkağaç
ve Ahmetli’de tarım ve gıda sanayi işletmelerinin oranı yüksek gözükmekle birlikte bu ilçelerde
tarımsal ürünler ticareti yapan şirketler oranı yükseltmektedir. Ticari işletmelerin dışında bu ilçelerde
gıda sanayi tesisi sayısı son derece azdır.
Soma, Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara, Salihli ve Saruhanlı ilçelerinde son iki yılda en fazla inşaat
sektöründe faaliyet gösteren yeni şirket kurulmuştur. Alaşehir’de en fazla kurulan yeni şirketler
ticaret ve gıda sanayinde, Kırkağaç’da tarım ve gıda ticaretinde görülürken, Salihli, Akhisar ve
Saruhanlı’da inşaat sektörünü gıda sanayi, et ve süt ürünleri işletmeleri takip etmiştir.
Soma, Alaşehir ve Akhisar ilçeleri ticari hayatın hareketli olduğu ilçelerdir. Özellikle Akhisar ilçesi
zeytin ticaretinde ön plana çıkarken, Alaşehir’de üzüm ticareti ve ihracatı ağırlıktadır.
Soma ilçesinde ticari hayat tarım ve gıda sektörünün dışında da gelişmiştir. Madencilik Soma
ekonomisinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Soma’da madencilik sektörünün gelişmiş olmasına
paralel olarak ticaret ve hizmet sektörünün de gelişmiş olduğu tespit edilmiştir. Nakliyecilik gelişmiş
diğer bir sektör durumundadır ve ilçede üye sayısı bakımından Türkiye’nin önde gelen nakliyeciler
kooperatiflerinden biri bulunmaktadır. Kooperatifin aktif olarak çalıştığı tespit edilmiştir.
156
Soma Alt Bölgesi TR-33 Bölgesi için önemli bir tarım ve tarıma dayalı sanayi potansiyeline sahiptir.
İstihdam olanaklarının değerlendirilmesi açısından söz konusu potansiyelin incelenmesi önem
taşımaktadır. Soma Alt Bölgesinin arazi dağılımı Tablo-121’de verilmiştir.
Tablo 161: Soma Alt Bölgesi Arazi Dağılımı (2011) (da)
İlçe
Tarla
Arazisi
Sebze
Arazisi
Meyvelik
Alanlar
Nadas
Soma
130.745
21.660
49.555
11.510
Akhisar
347.370
38.412
431.423
10.230
Salihli
345.864
46.575
188.272
1.452
Alaşehir
122.620
12.565
222.503
8.500
Kırkağaç
96.565
26.545
Saruhanlı
164.189
Ahmetli
Gölmarmara
Tarla
Arazisi
olup
kullanılm
ayan arazi
5.000
Toplam
Tarım
Arazisi
Tarımsa
Elverişsiz
Arazi
Çayır Mera
Orman
Yüzölçümü
218.470
163.431
13.730
432.970
828.601
827.435
208.025
42.030
646.510
1.724.000
607.100
414.161
68.960
305.960
1.396.181
366.188
345.817
41.160
217.850
971.015
91.865
214.975
98.619
9.360
250.510
573.464
27.800
197.291
389.280
42.885
14.280
301.700
748.145
17.298
9.585
60.471
4.046
91.400
23.077
2.920
90.370
207.767
31.870
23.817
40.445
250
1.269
97.651
106.824
4.280
138.940
347.695
TOPLAM
1.256.521
206.959
1.281.825
35.988
31.206
2.812.499
1.402.839
196.720
2.384.810
6.796.868
Manisa İli
Toplam
Manisa (%)
2.827.942
334.087
1.832.614
108.629
48.656
5.151.928
2.919.879
378.730
5.007.765
13.458.302
44,43
61,95
69,95
33,13
64,14
54,59
48,04
51,94
47,62
50,50
24.937
Kaynak: Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2011.
Manisa ili toplam tarım arazisinin yaklaşık %55’i Soma Alt Bölgesinde bulunmaktadır. Soma Alt
Bölgesinde yüzölçümü en yüksek olan iki ilçe Akhisar ve Salihli olup, Akhisar’ın tarıma elverişli arazisi
toplam yüzölçümünün %48’ini, Salihli’nin ise %43’ünü oluşturmaktadır. Toplam ilçe alanı içerisinde
tarım arazilerinin oranı en yüksek olan ilçe %52 ile Saruhanlı’dır. Manisa ili geneline bakıldığında,
toplam il yüzölçümünün %38’inin tarıma arazisinden oluştuğu görülmektedir. Tarımsal üretimin
yoğun yapıldığı ve başlıca gelir kaynağının tarım olduğu ilçelerde tarıma elverişli olup da
kullanılmayan arazi olmadığı ve nadasa bırakılan arazilerin oranının az olduğu dikkati çekmektedir.
Soma Alt Bölgesindeki arazilerin %46’sı meyve arazisi olup, bunu %45’lik oranı ile tarla arazileri
izlemektedir. Manisa il genelinde meyve arazilerinin oranı %36, tarla arazilerinin oranı ise %55’dir.
Soma Alt Bölgesinin en ağırlıklı tarımsal üretimi meyveciliktir. Türkiye meyve alanlarının %7’si TR-33
Bölgesinde, %6’sı ise sadece Manisa ilinde yer almaktadır. TR-33 Bölgesindeki meyveliklerin yaklaşık
%85’i Manisa ilindedir. Bu oranlar Manisa’nın ülke meyveciliği açısından ne denli önemli yer
tuttuğunun bir göstergesidir. Soma Alt Bölgesi ise Manisa il genelindeki en önemli meyvelik alanlara
sahip alt bölgedir. TR-33 Bölgesindeki meyvelik alanlarının %70’i Soma Alt Bölgesinde bulunmaktadır.
Söz konusu meyvelik alanlara bağ alanları ve zeytin de dâhil edilmiştir.
Tarımsal üretimden tek başına yeterli istihdam yaratması beklenmemektedir. Özellikle mekanizasyon
düzeyinin artması ile birlikte tarımsal istihdam oranı azalmaktadır. Gelişmiş ülkelerin tamamı
kalkınma hamlelerini tarımın sanayileşmesinden başlatmışlardır. Tarımın sanayileşmesi iş
olanaklarının artması ve tarımsal alanlar üzerindeki işgücü baskısının azalması dolayısıyla gizli işsizliğin
önüne geçilmesi açısından önemlidir. Tarımın sanayileşmesi için öncelikle sanayiye yönelik
hammadde üretiminin gerçekleşmesi gerekmektedir.
Teknik olarak her tarımsal ürün işlenmeye elverişli değildir. Yeni istihdam olanakları yaratacak olan
gıda sanayi işletmelerinin kurulma potansiyelini tahmin edebilmek için öncelikle Soma Alt Bölgesinin
157
ağırlıklı üretim deseninin ve sanayi tipi tarımsal üretim durumunun bilinmesi gereklidir. İlçeler
itibariyle önemli bazı tarım ürünlerinin üretim miktarları Tablo-122’de gösterilmiştir.
Tablo 162: Soma Alt Bölgesinde Üretilen Başlıca Ürünler ve Üretim Miktarları (ton)(2011)
Üretim Miktarı (ton)
Buğday
Soma
Akhisar
Salihli
Alaşehir
Kırkağaç
Saruhanlı
Ahmetli
Gölmarmara
21.750
65.800
47.787
16.566
15.280
25.602
4.025
2.697
Mısır (dane)
3.582
61.500
37.700
141
17.500
57.499
1.479
14.550
Arpa
5.250
4.547
14.209
16.200
795
993
337
9.328
509
8.155
767
400
1.320
1.840
360
384
Tütün
Pamuk
548
3.196
6.392
0
479
6.986
2.183
4.502
Domates
49.500
83.800
206.000
6.750
32.770
80.786
48.000
43.380
Kavun
10.500
27.000
1.250
900
21.250
12.000
170
8.000
Biber
1.650
37.400
6.975
2.725
26.080
27.850
25.000
13.800
Zeytin
10.600
105.573
7.550
3.153
35.100
13.676
740
4.960
Üzüm Toplam
660
33.517
223.109
411.538
5.846
164.893
104.735
60.000
Kiraz
190
790
966
1.185
240
137
238
4
Et
373
17.316
790
85
190
57
52
49
6.245
20.560
50.724
35.825
26.849
13.747
5.943
8.500
27
669.000
260
0
106
600.000
0
0
Süt
Yumurta (bin adet)
Kaynak: Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2011
Soma İlçesi tarımsal üretim miktarı bakımından Soma Alt Bölgesinin en az üretim gerçekleştirilen
ilçesi durumundadır. Akhisar İlçesi gerek tarımsal hammadde gerekse tarıma dayalı sanayi
işletmelerinin varlığı açısından Soma Alt Bölgesi’nin Salihli ile birlikte en önemli ilçelerinden biridir.
Akhisar’da ön plana çıkan ürün zeytin olup, üretilen zeytinin tamamı sofralıktır. İlçede önemli bir
diğer ürün de domatestir ve üretilen domatesin %95’i salçalıktır. Salihli ilçesi üzüm ve domates
üretiminin ön plana çıktığı bir ilçedir. Üretilen üzümün %88’i çekirdeksiz kurutmalık çeşitten
domatesin %75’i salçalık, %25’i ise sofralık çeşitlerden oluşmaktadır. Salihli kiraz üretim miktarı
bakımından Soma Alt Bölgesinde 2. Sırada gelmekle birlikte “Salihli Kirazı” coğrafi işaret almış yöresel
bir ürün niteliğinde olup, ürün için markalaşma çalışmaları başlatılmıştır. Alaşehir İlçesi üzüm üretimi
ile ön plana çıkmıştır. Üretilen üzümün %53’ü kurutmalık çekirdeksiz, %44’ü ise çekirdeksiz sofralık
çeşitlerden oluşmaktadır. Kırkağaç İlçesinde zeytin, domates, biber ve kavun üretimi ağırlıklıdır.
Üretilen zeytinin %53’ü sofralık, %47’si yağlık çeşitlerden oluşmuştur. Domates üretiminin ise %70’i
sofralıktır. Biber üretiminde salçalık çeşitlerin oranının %65 olduğu tespit edilmiştir. Saruhanlı
ilçesinde ön plana çıkan ürünler üzüm, domates ve dane mısırdır. Üretilen üzümün neredeyse tamamı
kurutmalık çekirdeksiz çeşitlerden oluşmaktadır. Domates üretiminin ise %95’i salçalıktır. Saruhanlıda
biber üretimi de yaygın olup, üretimin %65’i salçalık çeşitlerden oluşmaktadır. Ahmetli’de bölge
genelinde olduğu gibi en yaygın üretimi yapılan ürünler üzüm ve domatestir. Bu iki ürünün yanı sıra
biber üretimi de ağırlıktadır. Ahmetli’de üretilen üzümün tamamı kurutmalık çekirdeksiz çeşittir.
Üretilen domatesin %90’ı, biberin ise tamamına yakını salçalık çeşitlerden oluşmaktadır. Gölmarmara
İlçesi Soma Alt Bölgesinin tarımsal potansiyeli en zayıf ilçelerinden biridir. En fazla üretimi yapılan
158
ürünler üzüm ve domates olup, üzümün tamamı kurutmalık-çekirdeksiz, domatesin ise %85’i
salçalıktır.
ÇALIŞAN PROFİLİ
Soma ilçesi hariç, diğer ilçelerde en önemli istihdam alanı tarımdır. Tarımsal istihdamda da gizli işsizlik
sorunu yaşanmaktadır.
Tarımsal istihdamın büyük bir kesimini orta ve ortanın üstü yaş grubu oluşturmaktadır.
Bölgede hasada bağlı istihdam söz konusudur. Hasat dönemlerinde işgücü ihtiyacı artmakta, hasat
sonrasında işsizlik sorunu devam etmektedir. Genç nüfusun tarımda çalışmak istememesi nedeniyle
bölgede işgücü potansiyeli olmasına karşılık, hasat dönemlerinde il dışından mevsimlik işçiler
gelmektedir.
Soma Alt Bölgesindeki işsizlere ait resmi bir kayıt bulunamamasına karşılık, Soma ilçesinde İş-kura
kayıtlı 3608’i erkek, 1525’i kadın olmak üzere toplam 5133 işsiz olduğu belirtilmiştir. İlçedeki çeşitli
kurumlar ile yapılan görüşmelerde erkek işsizlerin genel olarak lise mezunu ve maden işçiliğinde
çalışmak istemeyen iradi işsizler olduğu ifade edilmiştir. Kadın işsizlerin ise genel olarak 15 -25 yaş
arası ilkokul ve lise mezunu grupta yoğunlaştığı, evli kadınların iş arama oranının daha düşük olduğu
belirtilmiştir. Kadın işsizlerden ilkokul mezunu olanlar beden işçiliğine dayalı (temizlik, çaycılık vb.)
işleri talep etmektedir.
Genç nüfus tarımda çalışmak istememekte, bir kısmı yakın çevre illere ya da ilçe merkezlerine iş
bulmak amacıyla gitmektedir.
Soma Alt Bölgesinde özellikle kadınların, hangi eğitim düzeyinde olurlarsa olsunlar, çalışma alanları
son derece kısıtlıdır. Mevcut çalışma sahalarında erkek çalışanların fazlalığı kadınların bu alanlarda
çalışma isteğini azaltmaktadır. Düşük ücret, kötü çalışma koşulları, sigortasız çalıştırma isteği vb.
sorunlar kadınların iş hayatına girmelerini engellemektedir.
Salihli iş-kur ile yapılan görüşmelerde işsizlerin çoğunun ilkokul mezunu vasıfsız 20 -45 yaş arası
erkekler olduğu ve vasıfsız olmalarından dolayı genellikle beden işçisi olarak iş aradıkları
belirlenmiştir. İş arayanlar arasında ön lisans mezunları da bulunmakla birlikte sayıca fazla değildir.
Lisans mezunu vasıflı işsiz sayısının çok az olduğu belirtilmiştir. İş arayan kadınların geneli 20 -35 yaş
arası olup, büyük bir kısmı lise mezunu vasıfsız kişilerdir. Kadınlar genellikle konserve fabrikalarında
çalışmayı talep etmektedir.
Soma İş-kur ile yapılan görüşmelerde özellikle Soma ilçesinde ve bölge genelinde iradi işsizlik oranının
yüksek olduğu belirlenmiştir. İlçede madencilik sektörü gelişmiş durumdadır ve ilçede çalışanlar zor
çalışma koşullarından dolayı cari ücret düzeyinde çalışmak istememektedir. İlçeye şehir dışından işçi
gelmektedir.
Maden işçilerinde emeklilik sisteminin değişmesi işsizlik sorununu arttırmıştır. 1 Ekim 2008 tarihine
kadar 4000 prim günü ödeyerek emekli olan madenciler, yeni düzenleme ile 7200 prim günü çalışarak
emekli olabilir hale gelmiştir. Bu durum, mevcut çalışanların işten ayrılmasına neden olmamakla
birlikte, yeni işe girecekleri daha uzun emeklilik süresi nedeniyle madende çalışmaktan uzak
tutmuştur. Soma İş ve işçi bulma kurumu yetkilileri sağlıklı her erkeğin madende kolayca iş
bulabildiğini, erkeklerde gayri iradi işsizlik sorunu yaşanmadığını ancak, erkeklerin sağlık durumu
elverse bile yer altında çalışmak istemediklerini belirtmişlerdir.
Kırkağaç, Saruhanlı, Ahmetli ve Gölmarmara gibi ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalı olan ilçelerde
özellikle 20 – 30 yaş arası erkekler hâlihazırda tarımla uğraşmalarına karşılık, tarımsal gelirin yeterli
159
olmamasından dolayı asgari ücret düzeyinde iş aramaktadır. Söz konusu işsizler vasıfsız olup, cari
ücret düzeyini kabul etmektedirler ancak ikamet ettikleri yerlerde tarım dışı istihdam olanağı
bulunmamaktadır.
Tarımsal mekanizasyon artmaktadır. Mekanizasyon düzeyinin artıyor olması, yakın gelecekte tarımsal
istihdam oranının düşmesine neden olacaktır. Bu durum bölgenin işsizlik oranının yükselmesine
neden olabilecektir.
Soma Alt Bölgesinde ilerleyen 5 yıl içerisinde zeytin üretiminde yaşanacak artışa paralel olarak yeni
sofralık zeytin işleme ve zeytinyağı tesislerinin kurulması beklenmektedir.
Soma Alt Bölgesinde hayvansal üretim miktarı artmaktadır. Özellikle süt ve yumurta üretiminde
yaşanan gelişme ile birlikte, süt ürünleri ve yumurta tavukçuluğu işletmelerinin sayısında artış olması
beklenmektedir.
Salihli ilçesinde geçmiş dönemde yaygın olarak yapılan dericilik ve tabakacılık faaliyeti, derinin pahalı
olması, imitasyon ürünler, yurt dışı rekabet ve talepteki azalmaya bağlı olarak gerilemiş durumdadır.
Gıda işletmelerinde kalifiye eleman sorunu bulunmaktadır. Özellikle makine bakım ustaları, buhar
kazanı, elektrik vb. teknik elemanlar ile peynir ustası, salamura ustası vb. üretim ustalarına ihtiyaç
duyulmaktadır. Mevcut gıda sanayi işletmesi yöneticileri gıda makinelerini kullanmayı ve bakımını
yapmayı bilen eleman ihtiyacı duymaktadır.
Gıda işletmelerinin yönetici, pazarlama elemanı vb. idari eleman sıkıntısı da bulunmaktadır.
İşletme yöneticileri, bilgisayar, muhasebe gibi bölümlerden mezun olan işsizleri işe almadan önce,
kendi iş alanları ile ilgili bazı özel programları kullanabilme becerisi talep etmektedir. Ancak, iş
başvurusu yapan ve söz konusu alandan mezun olan pek çok işsiz işletmelerin talep ettikleri
programları kullanma yeteneğinde olmadığı için işe alınamamaktadır.
Soma ilçesinde yeni maden ocaklarının açılması planlanmaktadır. Yeni ocaklar da mevcut ocaklar gibi
kalifiye eleman sorunu yaşamaktadır. En fazla iş güvenliği uzmanı ihtiyacı duyulmaktadır. Özellikle A
sınıfı iş güvenliği uzmanı Soma ilçesinde en fazla aranan eleman niteliğindedir. Ancak, Türkiye
genelinde bile A sınıfı iş güvenliği uzmanı sayısı yaklaşık 60 kişi civarındadır.
Soma Alt Bölgesi mesleki eğitimlerin ve girişimcilik eğitimlerinin yoğun olarak verildiği bölgelerden
biridir. Salihli’de Sanayi ve Ticaret Odası KOSGEB ile birlikte girişimcilik eğitimleri vermiştir. 3 yıl
içerisinde 90 kişi eğitim almış olup, eğitim alan kişilerden 13’ü iş kurmuştur. İş kuran 13 kişiden 1
tanesi bilişim, 9 tanesi hizmet ve 4 tanesi de imalat sektöründe yer almıştır. Soma İlçesi’nde UMEM
kurslarında 161 konuda 4812 kişi eğitim almış olup, kursa katılan işsizlerin en fazla düz işçi kurslarını
tercih etmiş olması dikkat çekicidir. Maden kazı tahkim ustalığı, maden kazı tahkim ustası yardımcılığı,
şalterci vb. kalifiye eleman olmaya yönelik kurslara az ilgi olması, ilçedeki işsizlerin öğrenme ve
yetenek geliştirme konusunda isteksiz olduklarını göstermektedir. Soma ilçesinde halihazırda çalışan
4000 kömür işçisi de mesleki eğitimler almıştır. Yapılan görüşmelerde eğitim alan işçilerin iş
becerilerinin istenen ölçüde yükselmediği, yer altında çalışma konusunda yaşanan isteksizliğin işe
yansıdığı ve eğitim ile giderilemediği ifade edilmiştir.
160
Teknik liselerden ve ön lisansın elektrik, bilgisayar, muhasebe ve pazarlama bölümlerinden mezun
olan ve iş arayan kişilerin mezun oldukları alanla ilgili hiçbir pratik bilgiye ve beceriye sahip
olmadıkları, bu nedenle iş bulduklarında da kısa bir süre sonra işten çıkarıldıkları tespit edilmiştir.
Soma Alt Bölgesi’nin her ilçesinde işverenlerle yapılan görüşmelerde, iş arayanların vasıfsız olmalarına
karşılık çok yüksek ücret ve düzenli mesai beklentisi içerisinde oldukları, iş deneyimlerinin olmadığı,
ön lisans ve lisans mezunlarının dahi mesleki yeterliliğe sahip olmadığı, iş arayanların kendilerini
geliştirmek ve tecrübe kazanmak için her hangi bir çaba harcamadığı belirtilmiştir.
Manisa ili özellikle de Akhisar ilçesi Türkiye sofralık zeytin üretiminin önemli merkezlerinden biridir.
2010 yılı Türkiye sofralık zeytin dikili alanlar bakımından Manisa ili %26’lık oranı ile ilk sırada
gelmektedir. Zeytin üretiminde 2006 yılı kritik bir öneme sahiptir. Ülkemizde zeytin fidanı dikimi 2000
yılından beri artma eğilimi göstermiş, 2005 yılında başlayan yurt içi sertifikalı/standart fidan
kullanımının desteklenmesi ile birlikte bu artış daha da hızlanmıştır (Dikmelik 2008). 2006 yılında
verilen desteklerin etkisi ile en fazla sofralık bir çeşit olan Gemlik fidanı dikilmiş ve Manisa bölgesinde
sofralık zeytin dikili alanlar %53 oranında artmıştır. Bazı yaşlı bahçeler de genç fidanlar ile
yenilenmiştir. Bu süreçte meyve veren ağaç sayısı %35, meyve vermeyen ağaç sayısı ise %482
oranında artmıştır (Gönenç 2011). Zeytin ağacının 7 ile 10 yıl arasında ekonomik verime yattığı
dikkate alınırsa, 2012 yılından sonra Soma Alt Bölgesinde üretilecek sofralık zeytin miktarında ciddi
bir artış yaşanmaya başlayacaktır. Bu durum, işlenmeden değerlendirme olanağı olmayan zeytin için
yeni işleme tesislerinin kurulmasını zorunlu kılacaktır. Türkiye siyah sofralık zeytin piyasasının doyma
noktasına gelmesi nedeniyle ortaya çıkacak üretim fazlasının bir kısmının zeytinyağı olarak
değerlendirilmesi gerekecektir.
Soma Alt Bölgesinin pamuk üretimi yapılan ilçelerinde çırçır fabrikaları bulunmakla birlikte son
dönemlerde atıl konuma geçmiştir. Salihli ‘de 12 adet çırçır fabrikası bulunmakta olup bunların pek
çoğu atıl durumdadır. Benzer durum Saruhanlı için de geçerlidir. Pamuk piyasasındaki istikrarsızlık,
pamuk üretiminin düşmesine bu da çırçır fabrikalarının atıl duruma geçmesine neden olmuştur.
Pamuk hasat döneminde sadece 1 – 2 adet çırçır fabrikası çalışmaktadır.
Soma Alt Bölgesinin hayvansal üretim düzeyi incelendiğinde et üretiminde Akhisar ilçesi haricinde
üretim düzeyinin düşük olduğu görülmektedir. Süt üretiminde Salihli, Alaşehir, Kırkağaç, Akhisar ve
Saruhanlı’nın ön plana çıktığı belirlenmiştir. Akhisar ve Saruhanlı ilçeleri yumurta tavukçuluğunda
önemli bir potansiyele sahiptir.
Soma alt bölgesi bir bütün olarak ele alındığında sanayi tipi hammadde üretiminin gıda sanayi
işletmelerinin kurulması için elverişli olduğu görülmektedir. Genel bir değerlendirme ile bölgede
hammadde potansiyeline göre istihdam alanı yaratılabilecek gıda sanayi işyerlerinin ilçelere göre
öncelikli dağılımı;
Salça üretimi (domates/biber): Soma, Akhisar, Salihli, Kırkağaç, Saruhanlı, Ahmetli, Gölmarmara
Un ve Unlu Mamuller: Soma, Akhisar, Salihli, Alaşehir, Kırkağaç, Saruhanlı
Zeytin işleme ve zeytinyağı: Akhisar (sofralık), Kırkağaç (yağlık)
Üzüm – Meyve işleme/paketleme: Salihli, Alaşehir, Saruhanlı, Gölmarmara
Süt Ürünleri: Salihli, Alaşehir, Kırkağaç, Akhisar, Saruhanlı
Et / Yumurta: Akhisar, Saruhanlı
161
Meyve üretimi yapılan bölgeler tarıma dayalı sanayilerin kurulması açısından avantajlı bölgelerdir.
Bunun temel nedeni meyvelerin pek çok şekilde işlenme alternatifinin olmasıdır. Ancak meyve işleme
tesislerinin dezavantajlı yönü üretimin sezonluk olması ve sezonun da kısa olmasıdır. Bölgede üretilen
meyvelerin katma değerini yükseltmek ve yeni istihdam alanları oluşturmak, bölgeyi geliştirmek için;
konserve, kurutma, dondurma/şoklama, meyve suyu, reçel, marmelat, meyve şekeri ve türevleri,
meyve konsantreleri, likör, paketleme ve soğuk hava tesisleri kurulması mümkündür.
Soma Alt Bölgesi gıda sanayi yatırımları bakımından değerlendirildiğinde Kırkağaç, Saruhanlı,
Gölmarmara ve Ahmetli büyük ölçekli gıda sanayi yatırımları için dezavantajlı ilçeler görünümündedir.
Özellikle Saruhanlı’da iyi bir üretim potansiyeli olmasına ve iki şehir arasındaki ana yol üzerinde
bulunmasına rağmen Akhisar’ın Saruhanlı yakınında olması ve organize sanayi bölgesine sahip olması,
bunun yanı sıra ticari hayatın hareketli olması yatırımcıları daha fazla Akhisar ilçesine çekmektedir.
Kırkağaç, Ahmetli, Gölmarmara ilçeleri iç bölgelerde kalmaları, sosyal yaşantının zayıf olması ve büyük
sanayi tesislerini tatmin edecek hammaddeyi bünyelerinde barındırmamaları bakımından dezavantaj
yaşamaktadır. Kırkağaç’ta hiç sanayi tesisi bulunmazken, Saruhanlı da 10 adet küçük ölçekli tarıma
dayalı sanayi tesisi (konserve, turşu vb. meyve sebze işleme) bulunmaktadır.
Gıda işletmelerinin pek çoğunun ziraat mühendisi istihdam etmek yerine, ziraat mühendisleri ile
sezonluk anlaştıkları, bir ziraat mühendisinin aynı anda birden fazla işletmeye hizmet verebildiği
tespit edilmiştir. İşletme ölçeği büyüdüğü takdirde, gıda işletmelerinde çalışacak olan ziraat
mühendisi, gıda mühendisi ve gıda teknikeri sayısında da artış olacaktır.
Soma Alt Bölgesinde pek çok ilçede bazı orta ve büyük ölçekli alışveriş merkezlerinin (AVM) yapımına
başlanmış olup, bir kısmının da yapılmasının planlandığı tespit edilmiştir. Söz konusu AVM’lerin
faaliyete geçmesi halinde tarım ve tarıma dayalı sanayiler dışında iş olanakları yaratılmış olacaktır.
Soma, Salihli ve Akhisar’da büyük ölçekli bir AVM yapımı çalışmalarına başlanmıştır.
Salihli ilçesinde jeotermal kaynaklar gerek seracılık faaliyetinin gerekse sağlık turizminin gelişmesi
açısından bir fırsat görünümündedir. Hali hazırda 20 müteşebbis bir araya gelerek otel kurmuştur.
Tarihi Sardes Kalesinin tanıtımı için faaliyetler yürütülmektedir.
Soma ilçesinde 2. bir termik santral yapılması planlanmaktadır. Maden Teknik tarafından yapılan
incelemelerde İlçenin kömür rezervlerinin yaklaşık 100 yıl kadar ekonomik olarak kullanılabilir
durumda olduğu belirlenmiştir. Termik santralden merkez ilçenin ve civar ilçelerin ısıtılması ile ilgili
projeler bulunmaktadır. Önümüzdeki 2 yıl içerisinde 8100 konuta bağlantı yapılması taahhüt
edilmiştir. Bunun dışındaki hedef 24000 konuta ulaşmaktır. Termik santralden konutlara bağlantı
yapılması halinde bu bağlantılar için gerekli alet- ekipman, bağlantı aparatları üzerine çalışacak ve
ticaret yapacak kişilerin sayısında artış olacağı gibi söz konusu bağlantıların yapılmasında çalışacak
teknik elemanlara ihtiyaç olacaktır. Söz konusu teknik elemanlar aynı zamanda ilerleyen dönemlerde
teknik servis hizmetleri için de gerekli olacaktır. İlçede aynı zamanda yeni ocakların açılması
gündemdedir. Yeni ocakların açılışı ile toprak temizliği, sondaj ve boğaz açma gibi işler önem
kazanacaktır. 2. Termik santral ve yeni ocakların açılması ile birlikte konut ve hizmet sektörünün
hızlanacağı düşünülmektedir.
Akhisar’da otomotiv test merkezi kurulması planlanmaktadır. Test merkezinin kurulması halinde yan
sanayilerin de gelişeceği ve istihdam artışı sağlanacağı düşünülmektedir.
Gıda işletmeleri, özellikle meyve – sebze işleyen tesisler mevsimlik çalışmaktadır. Üretim sezonları
hammaddenin ve yapılan üretimin cinsine göre değişmekle birlikte genellikle 1 ay ile 3 ay arasında
değişmekte olup, ortalama 2 aydır. Üretim sezonunda mevsimlik işçiler istihdam edilmekte, sezon
sonunda mevsimlik işsizlik yaşanmaktadır. Üretim sezonu dışında gıda sanayi tesislerinde az sayıda
işçi ve eleman kalmaktadır. Özellikle meyve-sebze işleme tesislerinin mevsimlik çalışması, kapasitenin
162
de atıl kalmasına yol açmaktadır. Bölge genelinde gıda sanayi yetkilileri ile yapılan görüşmelerde gıda
işleme tesislerinde ortalama kapasite kullanım oranının %30 ile 40 arasında olduğu belirtilmiştir.
Meyve – sebze işleme tesislerinin mevsimsel olmasından dolayı yıl boyunca aynı ölçüde istihdam
olanağı yaratamaması önemli bir dezavantaj olup, bu dezavantajı ortadan kaldırmak için Bölge
genelinde yıl boyunca istihdam sağlayabilecek, farklı gıda sanayi dallarını da geliştirmek son derece
önemlidir. Et ve süt işleme tesisleri, yumurta ve broiler üretimi, unlu mamüller üretimi yapan gıda
işletmeleri buna örnek verilebilir. Özellikle Akhisar ve Salihli ilçelerinde hayvancılığın genel gelişimi
dikkate alındığında et ve süt ürünleri sanayinin gelişmesi beklenmektedir. Soma İlçesinde et ve süt
hayvancılığının yan ısıra tavukçuluk sektörüne yeni yatırımlar yapılmaktadır. Belli bir bölgede meyve
işleme sanayine ağırlık verilecek olduğunda da özellikle hasat dönemleri bir birini izleyen meyve
çeşitlerinin seçilmesi ile üretim sezonlarının peş peşe gelmesi ve geçici işçilerin istihdamda kalma
sürelerinin uzatılması mümkündür.
Gıda sanayi işletmelerinin kurulması kadınlara iş sahası yaratılması açısından da önemlidir. Özellikle
meyve işleme tesislerinde (üzüm, zeytin, dondurulmuş gıda işleme tesisleri) seçme bantlarında çok
sayıda kadın işçi çalıştırılmaktadır. Ancak, söz konusu tesislerin mevsimlik çalışması kadın istihdamı
sorununa yeterli bir çözüm getirmeyecektir. Bu nedenle tarım dışı faaliyetlerin geliştirilmesi (sağlık ve
büro hizmetleri faaliyetlerinde yaşanan gelişme gibi) ile birlikte, daimi kadın istihdamında artış
sağlamak mümkündür.
Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler Endüstriyel Kalkınma Organizasyonu çeşitli bölgelerde
yoksulluğu ve bölgelerarası gelişmişlik faklarını azaltmak için mikro55 ve küçük ölçekli işletmeleri
geliştirmeye yönelik teknik ve finansal destek programları uygulamışlardır (World Bank 1998; UNIDO
2004). Bazı bölgeler kuruluş yeri itibariyle orta ve büyük ölçekli yatırımlara uygun olmayabilmektedir.
Özellikle, belli bir bölge büyük hacimlerde hammadde tedariki için elverişli değilse, şehir ve tüketim
merkezlerine uzaksa, altyapı olanakları ve kalifiye eleman sınırlıysa bu bölgeler orta ve büyük ölçekli
sanayi tesislerine çekici gelmeyecektir. Ancak, bölgeyi sadece bir hammadde üretim merkezi olarak
bırakmak da zaman içerisinde söz konusu bölge ile yatırım bakımından avantajlı bölge arasında
gelişmişlik farkı doğmasına neden olacaktır. Bunu önlemek için, yatırım bakımından avantajlı olmayan
yerlere özellikle mikro ve küçük ölçekli yatırım alternatifleri önerilmektedir.
Jeotermal ısı kaynaklarının yakınlarında seracılık işletmelerinin kurulması mutlaka teşvik edilmelidir.
Sera işletmeleri işgücünün yıl boyunca yayılmasını sağlayan ve birim alanda sermaye ve emek yoğun
çalışmayı gerekli kılan entansif tarımın uygulandığı işletmelerdir. Yüksek işletme masraflarına karşılık
yüksek gelir elde edilmesi seracılık yapılan bölgelerin gelişmesini sağlamaktadır. Bir bölgede gelir
düzeyinin artması, harcanabilir gelir düzeyi yükselen kişilerin diğer mal ve hizmetlere olan taleplerini
de arttırması anlamına gelmektedir ki, bu da diğer sektörlerin iş hacmini diğer bir ifade ile istihdam
olanaklarını arttıracaktır.
Özellikle Soma ilçesinde termik santral bulunması sera işletmeleri açısından önemli bir avantaj teşkil
etmektedir. Mevcut durumda Soma ilçesinde 22 ailenin her biri 500 m2 olan plastik serası
bulunmaktadır. Söz konusu seralarda yıl boyu üretim yapılabildiği gibi, yıl boyu istihdam olanağı da
bulunmaktadır.
55
2005 tarih ve 25997 sayılı Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmeliğe göre;
Mikro işletme: On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu bir milyon Türk Lirasını aşmayan çok
küçük ölçekli işletmelerdir.
163
Soma ilçesinde kömür madenciliği istihdam hacmi oldukça yüksek olan önemli bir sektördür.
Madencilik ile birlikte bunlara destek sağlayan pek çok yan sanayi gelişmiştir. Ancak ilçede OSB
bulunmamaktadır. OSB kurulması halinde kömür işletmelerinin ihtiyacı olan konveyör, salyangoz gibi
makinelerin Soma içerisinde üretilmesi teşvik edilebilir. Hali hazırda bu tip makinelerin Ankara’dan
temin edildiği tespit edilmiştir.






Bir bölgede yıl boyu istihdamı sağlayabilmek için hammadde işleme sezonu farklı aylara denk
gelen birden fazla gıda sanayi tesisi kurulmalıdır.
Hayvansal ürünler üreten gıda sanayi tesisleri yıl boyunca istihdam olanağı yaratabildiği için
desteklenmelidir.
Kadın istihdamını artırmak için tarım ve tarıma dayalı sanayiler dışındaki istihdam dallarının
geliştirilmesi teşvik edilmelidir (sağlık, turizm, büro hizmetleri vb.)
Orta ve büyük ölçekli gıda sanayi tesislerinin kurulması için cazip olmayan alanlarda tarımsal
üretimin devamlılığını teşvik etmek ve az da olsa yeni istihdam alanları yaratmak için mikro ve
küçük ölçekli işletmelerin kuruluşu teşvik edilmelidir.
Jeotermal ısı kaynaklarından yararlanılarak sera üretimi teşvik edilmeli ve işsizlere sera
üretiminde çalışmaya yönelik eğitimler verilmelidir.
Özellikle Soma ilçesinde sanayi tesislerinin gelişmesini kolaylaştıracak olan bir organize sanayi
bölgesinin kurulması desteklenmelidir.
164
KAYNAKLAR
Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2012
Anonim, 1994. 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun.
Anonim, 2011. Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, Manisa.
Anonim, 2012. Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, Afyonkarahisar.
Anonymous, 2011. Tart Cherry Pest Management in the Future: Development of a Strategic Plan, USDA, USA.
Anonymous, 2012. http://www.getprice.com.au/Hungarian-Sour-Cherry-Liqueur-500mL-Gpnc_358-54054948.htm
Anonymous, 2012a. http://www.thefind.com/beauty/browse-sour-cherry-liqueur
Blaikie, P. and H. Brookfield, 1994. Land Degradation and Society, Routledge Press, New York.
Dikmelik, Ü., 2008. Zeytin Fidanı Üretimi 2008 Yılı Değerlendirmeleri, 1. Doğu Akdeniz Zeytin ve Zeytinyağı
Zirvesi, 26 – 27 Ocak 2008, Adana. (http://www.yesilcezeytinfidanligi.com/zeytin-fidani-uretimi.htm).
DPT, 2007. 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Gıda Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2007-2013, DPT Yayınları
No:2720, ÖİK No: 673, Ankara.
DRUCER, Peter F.: Geleceğin Toplumunda Yönetim, Hayat Yayınları, İstanbul-2003, s.106
Ekinci, M. S., 2007. Tavuk Gübresinden Biyogaz Üretimi İçin En Uygun Koşulların Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
FGN, 2012. Tart Cherry Industry Will Decide the Fate of Its Marketing Order, Fruit Growers News Magazine,
http://fruitgrowersnews.com/index.php/magazine/article/Tart-Cherry-Industry-Will-Decide-the-Fateof-Its-Marketing-Order , USA.
Gönenç, S. 2007. Overvıew of Food Value Chaıns with Rısks to and From Turkey, Building trust for quality
assurance in emerging markets for food chain (e-Trust), 6th Frame Program, Unpublished Report,
Bonn, Germany.
Gönenç, S., 2007. Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Tüketimi ve Kooperatif Markalarının Tüketici Tarafından
Algılanması: Bursa İli Örneği, Kooperatifçilik Dergisi, Cilt 42, Sayı:4, 64-76, Ankara.
Gönenç, S., 2011. Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye Zeytincilik Sektör Raporu ve Fizibilite Çalışması, Doğu
Akdeniz Kalkınma Ajansı, Aralık 2011, 102 sayfa, Hatay.
Kendirli, B. ve B. Çakmak, 2010. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Sera Isıtmasında Kullanımı, Ankara
Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, Cilt: 2 Sayı: 1, Sayfa: 95-103, Ankara.
Kervankıran, İ., 2011. Afyonkarahisar İlinde Alternatif Tarım Çalışmalarına bir Örnek: Jeotermal Seracılık,
Marmara Coğrafya Dergisi Sayı: 24, Temmuz - 2011, s. 382-402, İstanbul.
Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2011
Manisa Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
Manisa İŞKUR İl Müdürlüğü
MEB; Milli Eğitim İstatistikleri (Örgün eğitim) 2011-2012; Resmi İstatistik programı, Ankara-2012
http://www.meb.gov.tr/ ;
165
Royer J. S. and R. T. Rogers, 1998. The Industrilization of Agriculture, Vertical Coordination in the US System,
Ashgate, USA.
Solver Kimya, 2012. http://www.solverkimya.com/site/makaleler/organik-tarim-makaleleri/ahir-gubresindengubre-gazi-biogaz.html
Sosyal Güvenlik Kurumu: http://sgk.gov.tr/
ILO: Bilgi Toplumunda Çalışmak İçin Öğrenme ve Eğitim, MPM yayınları no:710, Ankara-2009
Temurçin, K., 2009. Dinar Şehri’nde Kuruluş, Gelişme, Nüfus ve Fonksiyonel Özellikleri SDÜ Fen Edebiyat
Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2009, Sayı:19, ss.169-194, Isparta.
TEPAV, İstihdam İzleme Bülteni, 14.07.2012,
Thomas A. Stewart; Entelektüel Sermaye; MESS Yayınları, İstanbul-1997
TMO, 2010. Toprak Mahsulleri Ofisi 2010 – 2014 Stratejik Planı, TMO Yayınları, Ankara.
Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr
Türkiye İş Kurumu: http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx#dltop
Türkiye İş Kurumu, İşgücü Piyasası Araştırması Manisa İli 2011 Sonuç Raporu
http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx
http://www.osym.gov.tr
Ulusal İstihdam Strateji Belgesi, http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=35386
Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK); İller Arası Rekabetçilik Araştırması 2009-2010
Uluslar Arası Çalışma Örgütü (ILO); Küçük İşletmelere Yönelik Politikalar- İyi istihdam İmkanları için Uygun
Ortam Oluşturulması, MPM Yayını No-709, Ankara-2009
UNIDO, 2004. Small-sacale Fruit and Vegetable Processing and Products; Production methods, equipment and
quality assurance practicies, USNIDO Technology Manuel, Vienna.
World Bank, 1998. Fruit and Vegetable Processing, Pollution Prevention and Abatement Handbook, World Bank
Group, July, USA.
166

TR33 Bölgesi Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi

Transkript

Benzer belgeler

yerel projeler - uşak il millî eğitim müdürlüğü

Presentation File

Uşak`in Neyi Meşhur?

Haber3 (Haber Sitesi)

1`inci Piyade Eğitim Tugay Komutanlığı - Manisa

Sayfa 1 / 1 Kamuyu Aydınlatma Platformu 14.08.2013 http://kap.gov

Anadolunun Sesi - Manisa Bilişim Platformu