DİJİTAL OYUNLARDA ŞİDDET

I
Dijital Oyunlarda Şiddet DİJİTAL
OYUNLARDA
ŞİDDET
Deniz Yengin
II
Yay›n No
Araştırma Dizisi Dijital Oyunlarda Şiddet
: 2702
: 7
1. Bas› - Haziran 2012 - ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 726 - 7
Copyright© Bu kitab›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye
aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde,
fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü
aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
: Beta Bas›m A.fi.
Bask› - Cilt
: Net K›rtasiye tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad.
Yo€urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo€lu/‹STANBUL
(Seltifika No: 13723) Tel: (0-212 249 40 60)
Kapak Tasar›m
: Dide Akdağ / Müge Günbaş
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Narlıbahçe Sokak Damga Binası No:11
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
Dijital Oyunlarda Şiddet III
ÖNSÖZ
İletişim, yaşamın ta kendisidir. İnsanların yaşam alanlarında kendilerini ifade etmeleri, iletişimsel eylemleri uygulamasıyla gerçekleşmektedir. Bu uygulama sürecinin gerçekleşmesinde ortam olgusu
önemli bir konumdadır. Bireyler ileti alışverişini kodlamalarla gerçekleştirmektedir. Bu kodlamanın başında gelen alfabe ile üretilen kelimeler; çevremizi, yaşam alanlarımızı, durumlarımızı ve sorunlarımızı aktarmamızı sağlamaktadır. Bu aktarımda araç olarak dil kullanılmaktadır. Bu bağlamda iletişim sürecinde iletilerin aktarımında araç,
ortam ya da kanal vazgeçilmezdir. Teknolojik gelişmelerle birlikte iletişim ortamları da kendini güncellemektedir. Örneğin döneminin en
önemli teknolojilerinden olan yazı, günümüzde sıradanlaşmıştır. Ancak, bilgisayar sistemleriyle birlikte fiziksel olarak gerçekleşen yazı artık dijitalleşmiştir. Bununla birlikte iletişim ortamı olarak tanımladığımız medya; “yeni” sıfatıyla birlikte dijitallik, etkileşimlilik, sanallık ve
modülerlik özeliklerini içine alarak dönüşmektedir. Sanal ile gerçek
arasındaki farkların gün geçtikçe azaldığı ve günlük yaşantıların yerini
sanal yaşamlara bıraktığı günümüz dünyasında, yeni bir iletişim kanalı olan ve yeni iletişim ortamının karakteristik niteliklerini taşıyan sanal gerçeklik sistemleri kullanıcıyı pasif rolden aktif role taşımaktadır.
Sanal ortam iletileri üzerinde kullanıcıların denetimi ve etkileşimi artmakta ve kullanıcılar dijital sistemler için oluşturulan ya da tasarlanan
arayüzler sayesinde deneyimlerin birer parçası olmaktadır.
Oyun, genellikle gerçek dünya dışında, kesin olmayan, kendine
özgü kuralları ve kültürü olan, eğlenceli ve isteğe bağlı bir etkinliktir.
İnsanoğlu geçmişten günümüze çevresinde gördükleri ile ilgili öykünme yöntemleri geliştirerek oyun kavramının doğmasına yol açmıştır.
Yeni iletişim ortamı olarak dijital oyun; bir okuma sisteminin göstergeler sistemi ile kodlanarak, sesler eklenerek, gerçeğin yeniden üretilerek aktarılmasıdır. Televizyon ve konsolun birlikteliği olarak tanım-
IV
Dijital Oyunlarda Şiddet
lanan video konsol sistemi, kullanıcıyı farklı bir konuma sürüklemektedir. Kullanıcıya aktif bir rol ortamı sağlayan dijital oyunlar, kullanıcı tarafından yönlendirilmektedir. Bu noktada; Huizinga’nın ‘sihirli
çember’ kuramında belirtilen oyunun kurallarına göre sınırlandırılmış
olan sanal yaşam alanları dijital oyunlarla birlikte daha da belirginleşmektedir. Dijital oyunlar birbirinden farklı iletiler içermektedir. Oyunların içinde şiddet içerikleri önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışmada
da özellikle dijital oyunlarda yer alan şiddet iletileri incelenmektedir.
İncelemeyle birlikte ebeveynlerin çocuklarına almış oldukları oyunların içeriklerinin, esasında ne kadar yoğun şiddet iletileriyle dolu olduğu dikkat çekmektedir.
Prof.Dr. Hülya Yengin
V
Dijital Oyunlarda Şiddet İÇİNDEKİLER
Sayfa No.
ÖNSÖZ.......................................................................................................... iii
TABLO LİSTESİ..............................................................................................x
ŞEKİL LİSTESİ............................................................................................. xıı
KISALTMALAR........................................................................................... xıv
1. GİRİŞ.........................................................................................................1
2. İLETİŞİM PERSPEKTİFİNDEN YENİ İLETİŞİM ORTAMI....................7
2.1 İLETİŞİM KAVRAMI, SÜRECİ VE KURAMLARI...........................7
2.1.1 Genel Hatlarıyla İletişim Kavramı.......................................7
2.1.2 İletişim Süreci ve Ögeleri....................................................9
2.1.3 İletişim Üzerine Çalışmalar...............................................11
2.1.3.1 Etki Kuramı.........................................................12
2.1.3.2 Enformasyon Kuramı..........................................13
2.1.3.3 Etkileşim Kuramı................................................15
2.1.3.4 Teknolojik Belirlenimcilik Kuramı....................16
2.1.3.5 Simülasyon Kuramı............................................19
2.2 BİLİŞİM TOPLUMUNDA ETKİLEŞİM..........................................21
2.2.1 Genel Hatlarıyla Bilişim Kavramı......................................21
2.2.1.1 Bilgi Kavramı......................................................22
2.2.1.2 Bilişim Toplumu.................................................25
2.2.2 Etkileşim Kavramı ve Kuramları.......................................30
2.2.2.1 Etkileşim Kavramı...............................................31
2.2.2.2 Etkileşim Üzerine Çalışmalar.............................31
VI
Dijital Oyunlarda Şiddet
Sayfa No.
2.2.2.2.1 Sembolik Etkileşim Kuramı..................31
2.2.2.2.2 Sarmal Etkileşim Kuramı....................32
2.2.2.2.3 Rafaeli’nin Etkileşim Kuramı..............33
2.2.2.2.4 Yeni Etkileşim Kuramları....................35
2.3 YENİ İLETİŞİM ORTAMI KAVRAMI............................................40
2.3.1 İletişim Araçlarının Gelişimi.............................................40
2.3.2 Bilişim Toplumunda Yeni İletişim Ortamı........................42
2.3.2.1 Yeni İletişim Ortamı Kavramı.............................42
2.3.2.2 Yeni İletişim Ortamının İlkeleri.........................46
2.3.2.3 Yeni İletişim Ortamları.......................................53
3. İLETİŞİM ORTAMINDA ŞİDDET İLETİSİ............................................57
3.1 ŞİDDET OLGUSU..........................................................................57
3.1.1 Şiddet Kavramı...................................................................57
3.1.2 Şiddetin Özellikleri............................................................61
3.1.3 Şiddet Türleri.....................................................................62
3.1.3.1 Bireysel Şiddet....................................................66
3.1.3.1.1 Fiziki Şiddet.........................................66
3.1.3.1.2 Psişik Şiddet.........................................67
3.1.3.2 Yapısal Şiddet.....................................................67
3.1.4 Psikolojide Şiddet Üzerine Çalışmalar..............................67
3.1.4.1 Katarsis Kuramı..................................................69
3.1.4.2 Sosyal Öğrenme Kuramı.....................................70
3.1.4.3 Modelleme Kuramı.............................................72
3.1.4.4 Uyarılma Aktarımı Kuramı.................................73
3.2
İLETİŞİM ORTAMINDA ŞİDDET.................................................73
3.2.1 İletişim Türlerinde Şiddet.................................................73
3.2.1.1 Sözlü İletişim......................................................74
Dijital Oyunlarda Şiddet VII
Sayfa No.
3.2.1.2 Sözsüz İletişim....................................................74
3.2.1.3 Yazılı İletişim......................................................75
3.2.1.4 Görsel-İşitsel İletişim..........................................76
3.2.2 İletişim Ortamında Gerçekleşen Şiddet İletisi..................76
3.2.2.1 İletişim Ortamında Şiddet Üzerine
Çalışmalar............................................................77
3.2.2.2 İletişim Ortamında Gerçekleşen Şiddet
Türleri.................................................................79
4. YENİ İLETİŞİM ORTAMI OLARAK DİJİTAL OYUNLARDA
ŞİDDET...................................................................................................83
4.1 İLETİŞİMDE OYUNBİLİM: LUDOLOJİ.........................................83
4.1.1 Oyun Kavramı, Tarihi ve Kuramları..................................83
4.1.1.1 Genel Hatlarıyla Oyun Kavramı.........................83
4.1.1.2 Oyun Tarihi.........................................................87
4.1.1.3 Oyunun Özellikleri.............................................89
4.1.1.4 Oyun Üzerine Çalışmalar...................................90
4.1.1.4.1 Sihirli Çember Kuramı........................92
4.1.1.4.2 Caillois Kuramı....................................96
4.1.1.4.3 Stephenson Kuramı.............................98
4.1.1.4.4 Suits Kuramı........................................99
4.1.1.4.5 Retorik Kuramı...................................100
4.1.2 İletişim Bağlamında Ludoloji Kavramı............................101
4.1.2.1 Ludoloji Kavramı..............................................101
4.1.2.2 Ludoloji Alanındaki Çalışmalar.......................101
4.2 YENİ İLETİŞİM ORTAMI OLARAK DİJİTAL OYUN..................105
4.2.1 Dijital Oyun Olgusu ve Ortamları...................................106
4.2.1.1 Dijital Oyun Kavramı........................................106
4.2.1.2 Dijital Oyun Özellikleri....................................112
4.2.1.3 Dijital Oyun Türleri..........................................114
4.2.1.3.1 Soyut Oyunlar....................................116
VIII
Dijital Oyunlarda Şiddet
Sayfa No.
4.2.1.3.2 İkonik Oyunlar....................................116
4.2.1.3.3 Anlamsız Oyunlar..............................117
4.2.1.3.4 Anlamlı Oyunlar.................................118
4.2.1.3.5 Aşamalı Oyunlar................................119
4.2.1.4 Dijital Oyun Ortamları......................................120
4.2.1.4.1 Video Tabanlı Oyunlar......................121
4.2.1.4.2 Bilgisayar Tabanlı Oyunlar................124
4.2.1.4.3 Taşınabilir Oyunlar............................125
4.2.2 İletişim Bağlamında Dijital Oyun....................................126
4.3 DİJİTAL OYUNLARDA ŞİDDET KAVRAMI: YENİ ŞİDDET.......128
4.3.1
İletişimde Yeni Kavramı..................................................131
4.3.2 Yeni Şiddet.......................................................................131
4.3.3 Yeni Şiddet Bileşenleri.....................................................134
4.3.3.1 Dijitallik............................................................135
4.3.3.2 Etkileşimlilik.....................................................135
4.3.3.3 Sanallık.............................................................136
4.3.3.4 Değişkenlik........................................................136
4.3.4 Yeni Şiddet Türleri...........................................................137
4.3.4.1 Kodlu Şiddet.....................................................137
4.3.4.2 Araçsal Şiddet...................................................141
4.3.4.3 Fiziksel Şiddet...................................................145
5. DİJİTAL OYUNLARDA ŞİDDET İLETİLERİNİN İNCELENMESİ
ARAŞTIRMASI.....................................................................................149
5.1 METODOLOJİ..............................................................................149
5.1.1 Araştırmanın Amacı ve Kapsamı.....................................149
5.1.2 Araştırma Evreni ve Örneklemi.......................................150
5.1.3 Araştırma Tasarımı ve Veri Toplama...............................151
5.2 BULGULAR..................................................................................152
Dijital Oyunlarda Şiddet IX
Sayfa No.
5.2.1 İçerik Analizi Bulguları....................................................152
5.2.2 Demografik Bulgular........................................................163
5.2.3 Çıkarımsal Analiz Bulguları............................................171
5.2.3.1 Cinsiyet Bağlamında Analizler.........................174
5.2.3.2 Yaş Bağlamında Analizler.................................177
5.2.3.3 Eğitim Bağlamında Analizler...........................179
5.2.3.4 Meslek Bağlamında Analizler.........................................................181
5.3 ARAŞTIRMA SONUCU........................................................................185
6. SONUÇ....................................................................................................191
KAYNAKÇA.................................................................................................195
EKLER..........................................................................................................211
X
Dijital Oyunlarda Şiddet
TABLO LİSTESİ
Sayfa No.
Tablo 1 : İletişimin Tanımı ve Ögeleri............................................................9
Tablo 2 : Yeni ve Eski İletişim Ortamında İletişim Kapasiteleri..................52
Tablo 3 : Yeni İletişim Ortamı Prensipleri....................................................53
Tablo 4 : Şiddet Türleri.................................................................................64
Tablo 5 : Şiddet Sınıfları...............................................................................65
Tablo 6 : Caillois’in Oyun Sınıflandırması...................................................97
Tablo 7 : Oyunun Sınıflandırılması (Toplumsal, Sosyal ve Bozulma)........98
Tablo 8 : Oyunun Retorik Sınıflandırılması...............................................100
Tablo 9 : Oyun, Oyuncu, Dünya Tablosu...................................................113
Tablo 10 : Herz ve Poole’un Karşılaştırmalı Oyun Türleri.........................115
Tablo 11 : Oyunların Kimliği.......................................................................153
Tablo 12 : Şiddet Kullanım Süreleri............................................................154
Tablo 13 : Cinsiyet Dağılımları (Uygulayan)...............................................155
Tablo 14 : Cinsiyet Dağılımları (Uygulanan)..............................................156
Tablo 15 : Şiddet Sınıflarının Dağılımları...................................................156
Tablo 16 : Kodlu Şiddet Dağılımları............................................................157
Tablo 17 : Araçsal Şiddet Dağılımları.........................................................158
Tablo 18 : Fiziksel Şiddet Dağılımları.........................................................159
Tablo 19 : Şiddet Sonucu Dağılımları.........................................................160
Tablo 20 : Şiddet Uygulayan Dağılımları....................................................161
Tablo 21 : Şiddet Uygulanan Dağılımları....................................................162
Tablo 22 : Şiddet Kullanım Ölçümlerinin Dağılımları...............................162
Tablo 23 : Cinsiyetlere Göre Dağılım..........................................................164
Tablo 24 : Yaşlara Göre Dağılım..................................................................164
Tablo 25 : Eğitime Göre Dağılım.................................................................164
Tablo 26 : Mesleklere Göre Dağılım............................................................165
Dijital Oyunlarda Şiddet XI
Sayfa No.
Tablo 27 : Dijital oyunlarda kurmaca tercihi..............................................165
Tablo 28 : Dijital oyunlarda etkileşim tercihi.............................................165
Tablo 29 : Dijital oyunlarda genel kültür tercihi........................................166
Tablo 30 : Dijital oyunlarda farklı dünya tercihi........................................166
Tablo 31 : Dijital oyunlarda şiddet motivasyonu tercihi............................167
Tablo 32 : Dijital oyunlarda kişilerin zarar görmesi tercihi.......................167
Tablo 33 : Dijital oyunlarda fiziksel şiddet uygulama tercihi....................167
Tablo 34 : Dijital oyunlarda araçsal şiddet uygulama tercihi.....................168
Tablo 35 : Dijital oyunlarda pornografik içerik etki tercihi........................168
Tablo 36 : Dijital oyunların gerçek yaşamda kullanım tercihi...................169
Tablo 37 : Dijital oyunlarda suçluları temsil etme tercihi..........................169
Tablo 38 : Dijital oyunlarda karakterlerin özelliklerinin uygulama
tercihi..........................................................................................169
Tablo 39 : Dijital oyunları çevreye şiddet uygulamamak için oynama
tercihi..........................................................................................170
Tablo 40 : Dijital oyunlarda karakterlerin özelliklerinin gerçek yaşamda
uygulama tercihi.........................................................................170
Tablo 41 : Dijital oyunları sonlandırma tercihi..........................................171
Tablo 42 : Faktör Analizi KMO ve Bartlett Testleri.....................................172
Tablo 43 : Faktör Analizi Sonuç Tablosu....................................................173
Tablo 44 : Cinsiyete Göre Anlamlılık..........................................................174
Tablo 45 : Cinsiyete Göre Sıralama.............................................................175
Tablo 46 : Yaşa Göre Anlamlılık..................................................................177
Tablo 47 : Yaşa Göre Sıralama.....................................................................177
Tablo 48 : Eğitime Göre Anlamlılık.............................................................179
Tablo 49 : Eğitime Göre Sıralama................................................................180
Tablo 50 : Mesleke Göre Anlamlılık............................................................182
Tablo 51 : Mesleke Göre Sıralama...............................................................182
XII
Dijital Oyunlarda Şiddet
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa No.
Şekil 1 : Temel İletişim Süreci.......................................................................10
Şekil 2 : Kuram Etkileşimi Süreci..................................................................12
Şekil 3 : Laswell’in Çizgisel Modeli...............................................................13
Şekil 4 : Shannon-Weaver Modeli.................................................................14
Şekil 5 : Schramm Modeli.............................................................................16
Şekil 6 : Enformasyon İşlem Piramidi...........................................................24
Şekil 7 : Dance’ın Sarmal Modeli..................................................................33
Şekil 8 : Çift Yönlü İletişim Modeli...............................................................34
Şekil 9 : Reaktif İletişim Modeli....................................................................34
Şekil 10 : Etkileşimli İletişim Modeli............................................................34
Şekil 11 : İnsan-İnsan Etkileşim Modeli........................................................35
Şekil 12 : İnsan-İçerik Etkileşim Modeli.......................................................36
Şekil 13 : İnsan-Sistem Etkileşim Modeli.....................................................37
Şekil 14 : İç-Dış Prensibi................................................................................38
Şekil 15 : Meadows’un Etkileşim Süreci.......................................................39
Şekil 16 : Gelişimsel İletişim Araçları Sarmalı............................................41
Şekil 17 : Kronolojik Kitle İletişim Araçları..................................................54
Şekil 18 : Şiddet Tür ve Dereceleri................................................................66
Şekil 19 : Sihirli Çember (The Magic Circle).................................................95
Şekil 20 : Pong Oyunu Arayüzü..................................................................103
Şekil 21: Oyun ve Oynama Kümesi............................................................103
Şekil 22 : Oyun Aksiyonlarının Üç Karesi..................................................105
Şekil 23 : Katot Işın Tübü Eğlence Devresi.................................................108
Şekil 24 : Tic Tac Toe Oyunu Arayüzü........................................................108
Şekil 25 : İki Kişilik Tenis Oyunu (Tennis For Two)....................................109
Şekil 26: Klasik Oyun Modeli.....................................................................114
Dijital Oyunlarda Şiddet XIII
Sayfa No.
Şekil 27: Tetris Oyununun Arayüzü...........................................................116
Şekil 28: İskambil Kağıtları.........................................................................117
Şekil 29: Pong Oyunu Arayüzü..................................................................118
Şekil 30: Call of Duty: Black Opps Oyunu.................................................119
Şekil 31: Super Mario Oyunu.....................................................................119
Şekil 32: Bireysel Karar Verme Şeması.......................................................120
Şekil 33: Konsol Standartları.......................................................................124
Şekil 34: Taşınabilir Oyun Sistemleri.........................................................126
Şekil 35: Oyuna Giriş ve Çıkış Modeli........................................................127
Şekil 36: Gerçek ve Fantazya Dünya Bağlantısı..........................................128
Şekil 37: Şiddetin Dijital Dönüşümü..........................................................132
Şekil 38: Sözlü Şiddet (GTA Episodes from Liberty City_12)......................138
Şekil 39: Sembolik Şiddet (GTA Episodes from Liberty City_1).................139
Şekil 40: Görsel Şiddet (God of War III_607)...............................................140
Şekil 41: Pornografik Şiddet (God of War III_606).....................................140
Şekil 42: Silahla Şiddet (GTA Episodes from Liberty City_19)...................142
Şekil 43: Bıçakla Şiddet (God of War III_76)...............................................142
Şekil 44: Kılıçla Şiddet (God of War III_98)................................................143
Şekil 45: Zincirle Şiddet (God of War III_438)............................................144
Şekil 46: Alevle Şiddet (God of War III_14)................................................144
Şekil 47: El ve Kolla Şiddet (God of War III_634).......................................145
Şekil 48: Ayak-Bacakla Şiddet (GTA Episodes from Liberty City_301).......146
Şekil 49: Kafayla Şiddet (God of War III_625)............................................146
Şekil 50: Dijital oyunlarda Şiddet Kullanım Dağılımı (GOW3 & GTA).......186
XIV
Dijital Oyunlarda Şiddet
EKLER
Sayfa No.
EK 1
: Oyun Analiz Formu......................................................................211
EK 2
: Oyun Analiz Formuyla God of War 3 Oyununun Verileri...........213
EK 3 : Oyun Analiz Formuyla GTA: Episodes from Liberty City
Oyununun Verileri........................................................................234
EK 4
: Araştırma Anketi..........................................................................245
EK 5
: Araştırma Anketinin Verileri........................................................247
ÖZGEÇMİŞ...................................................................................................261
Dijital Oyunlarda Şiddet KISALTMALAR
age
: Adı geçen eser
GOW3
: God of War 3
GTA
: Grand Theft Auto: Episodes from Liberty City
PS3
: Play Station 3
PSP
: Play Statiton Portable
FPS
: First Person Shooter (Birinci Şahıs Nişancı)
XV
XVI
Dijital Oyunlarda Şiddet