Tezin özetini PDF belgesi olarak indirmek için tıklayınız..

Transkript

1
T.C.
GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANA BİLİM DALI
109 NUMARALI AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLİ’NİN
TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRMESİ
(H.1165 / M.1752)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
MEHMET KARASAKAL
Tez Danışmanı: Yar.Doç.Dr. Süleyman ÜNÜVAR
GAZİANTEP
ARALIK 2010
2
ÖZET
109 NUMARALI AYINTAB ġER'ĠYYE SĠCĠLĠ'NĠN
TRANSKRĠPSĠYONU VE DEĞERLENDĠRMESĠ (H.1165/M.1752)
KARASAKAL, Mehmet
Yüksek Lisans Tezi, Tarih ABD
DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÜNÜVAR
Aralık 2010, 644 sayfa
109 Numaralı Ayıntab ġer‟iye Sicili, H.1165 / M.1752 senesinin tamamını
ihtiva etmektedir. ġer‟iye sicili XVIII. yy. Osmanlı Devleti‟ne tâbi Ayıntab halkının
yaĢam biçimini, halkın birbirleriyle olan iliĢkilerini ve sorunlarını (evlilik, boĢanma,
miras, Ģikâyet, adam öldürme, hırsızlık) insanların refah düzeylerini, devletin hukuk
düzenini bizlere ve günümüze belge olarak yansıtmaktadır. Bu belgeler, Osmanlı
Devleti‟ne bağlı resmi makamlarca kayıt altına alınmaları sebebiyle; güvenilir,
orijinal, birinci elden kaynak olma özelliği taĢımaktadır.
Sicilde 478 tane belge bulunmaktadır. Bunların önemli bir kısmı tereke
kayıtlarıdır.Ayrıca,hüccetlere,ilamlara,nikâh ahitlerine,yaralama ve katil,velayet ve
borç davalarına, ferman ve beratlara da belgeler arasında rastlamak
mümkündür.Tereke kayıtlarında o dönem halkının ekonomik düzeyini tespit etmek
mümkündür.Evlilik ve boĢanmalarda,miras dağılımında,kavga ve Ģikâyetlerde o
dönemin sosyal hayatına dair bilgiler edinilebilir.Tezin transkripsiyon bölümünde her
bir belgeye numara verilerek,sayfa numarası ve varak numarası da
eklenerek,belgelerin daha pratik bir Ģekilde aranması,kullanılması ve tasnif edilmesi
sağlanmıĢtır.Ayrıca,her belgenin üst kısmına o belgenin konusu hakkında bilgi
verilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Ayıntab, ġer‟iye Sicili, Kadı, Tereke, Hüccet, Ġlâm, Mahkeme
3
ABSTRACT
TRANSCRIPTION AND ANALYSIS OF AYINTAB JUDICIAL RECORD
NUMBERED 109 (LC.1165 / AD.1752)
KARASAKAL,Mehmet
Master‟s Thesis: Depertman of History
Supervisor: Asst.Prof.Dr.Süleyman ÜNÜVAR
December 2010 , 644 Pages
109 Numbered Ayıntab ġer'iye Registry contains all of year of H.1165 /
M.1752 . XVIII.yy ġer'iye registry reflects to us and present Ayıntab lifestyle of the
people subject to the Ottoman Empire, the relationships among the people and their
problems (marriage, divorce, inheritance, complaints, manslaughter, theft), the level
welfare of people, state's legal system as document. These documents were taken to
be recorded by official authorities of the Ottoman Empire. therefore they are reliable,
original, has the characteristics of first-hand source.
There are 478 documents in the register. The tereke records are the
important part of the documents. In addition, Hujjat, ilams, wedding ahits, assault
and murder, custody and debt cases, and berats edict also possible to see in these
documents. The economic level of the people of that period can be determined in
tereke records. Marriage and divorces, inheritance sharing, fighting and complaints
can be obtained by looking at the information about the social life of that period.
Transcription section of the thesis had been given number for the each document. In
addition, the search for a more practical way of documents, to use, sorting has been
provided with page number and varak number. .In addition, the information has
been given the top part of each document about topic of that document.
Key Words: Ayıntab, ġer'iye Registry, Kadi, Tereke, Hujjat, Ilam, the Court
4
ÖNSÖZ
Her bilimin üzerinde çalıĢtığı ve kendisine yardımcı olduğu bir takım
materyalleri vardır.Tarih biliminin de en önemli materyali; kendisine kaynak
oluĢturan ve kendi birikimini sağlayan; teknik anlamda mesleki bir araç olan temel
unsur; geçmiĢten günümüze kalan ve geçmiĢi günümüze aktaran yazılı kaynaklardır.
Bu yazılı kaynaklar; kimi zaman bir para, mektup, sözleĢme; kimi zaman bir askerlik
kaydı, mahalle kaydı, mal-mülk kaydı; kimi zaman da bir resim, Ģiir, hikaye, kânun
…v.b. olabilmektedir.Bu yazılı malzemelerin tümüne bakıldığında; bazısı geçmiĢ bir
dönemin ekonomisini, sosyal yapısını; bazısı hukukunu, devlet idaresini ve yapısını;
bazısı da o dönemin kültürünü, medeniyetini,sanatını bize anlatır ve aktarır.
ġer‟iyye sicilleri incelendiğinde onların yukarıda anlatılanların en az bir
kaçını her zaman ihtiva ettikleri görülmektedir.ĠĢte bu noktada tezimizin konusu olan
109 Numaralı Ayıntab ġer‟iyye sicili‟nin ne derece önemli olduğunu bir kez daha
anlamaktayız.ġer‟iyye sicillerinde geçmiĢ bir döneme ait bir yerleĢkenin (bu yerleĢke
bir mezra,köy,nahiye,kaza olabileceği gibi çoğu zaman Ģehir de olmaktadır)
giyiminden diline,kiĢi isim ve lakaplarına, aile yapısından ekonomik düzenine,
hukukundan demografik ve etnografik yapısına kadar bir çok konuda bilgi sahibi
olma fırsatı elde edilmektedir. Tarih bilimi için kıymet-i âlası derin olan bu bilgilerin
tasnifinin ve analizinin yapılıp yorumlanması ile elde edilen sonuç bize zengin bir
çalıĢma malzemesi kazandırmaktadır.
109 Numaralı Ayıntab ġer'iyye Sicili‟nde 1165 Hicri yılının oniki ayının
tamamına ait belge bulunmaktadır.Tutulan defterde belge tarihlerine bakıldığında
tam bir kronolojiden söz etmek mümkün değildir. Aynı aya ait farklı belgeler birkaç
ay sonra da karĢımıza çıkmaktadır. Ancak; genelde aylar sıralı gitmekte, aynı türden
belgeler ard arda sıralanmaktadır.Bu da Ģer‟iyye sicilinin genel anlamda düzenli
olduğunu bize göstermektedir.
Yüksek lisans öğrenimim boyunca her zaman yardımlarını gördüğüm
değerli hocalarım, Yar.Doç.Dr.Murat ÇELĠKDEMĠR‟e ve Yar.Doç.Dr.Y.Emre
TANSÜ‟ye, tezimi baĢtan sona inceleyen eksiklerimi gidermemde yardımcı olan
hocam Yar.doç.Dr.Bilal Temiz‟e; tezimin konusunu tespit etmemde, çalıĢmalarımı
yürütmemde, eksiklerimi belirlememde ve gidermemde yardımını hiçbir zaman
esirgemeyen değerli hocam ve danıĢmanım Sayın Yar.Doç.Dr. Süleyman
ÜNÜVAR‟a, teĢekkürü bir borç bilirim. Ortaya çıkartılan bu çalıĢmada XVIII.yy.
Ayıntab‟ı hakkında eĢsiz öneme sahip bilgiler edindiğimi öncelikle belirtmek
istiyorum. Bunu özellikle Ģehir tarihçiliği üzerine çalıĢmalarda bulunan ve bulunacak
olanlarla paylaĢmanın da ayrı bir gururunu ve mutluluğunu yaĢıyorum.
ARALIK 2010
Mehmet KARASAKAL
5
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖZET .……………………………………………………………………….............i
ABSTRACT …………………………………………………………………….......ii
ÖNSÖZ ……………………………………………………………………………..iii
ĠÇĠNDEKĠLER …………………………………………………………………....iv
TABLOLAR LĠSTESĠ …………………………………………………………....vi
KISALTMALAR VE HĠCRĠ AY ĠSĠMLERĠ ……………………………….….vii
1. GĠRĠġ ………………………………………………………………………….…1
1.1. GĠRĠġ ………………………………………………………………………...1
2. GEÇMĠġTEN GÜNÜMÜZE GAZĠANTEP ………………………………….5
2.1. COĞRAFĠ KONUMU …………………………………………………….….5
2.2. ġEHRĠN ADINA DAĠR ……………………………………………………...6
2.3. OSMANLI HÂKĠMĠYETĠNE KADAR TARĠHĠ SÜREÇ ĠÇERĠSĠNDE
GAZĠANTEP …………………………………………………………………6
2.4. OSMANLI HÂKĠMĠYETĠNDE GAZĠANTEP ……………………………….7
2.5. CUMHURĠYET TARĠHĠNDE GAZĠANTEP ………………………………..8
3. KADILIK MÜESSESESĠ VE ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠNE UMUMĠ BĠR
BAKIġ …………………………………………………………………………...10
3.1. ġER‟ĠYE MAHKEMELERĠ VE GÖREVLĠLERĠ ………………………….10
3.1.1. Kadı ………………………………………………………………………11
3.1.1.1. Kadıların görev - yetki ve sorumlulukları ……………………….......12
3.1.1.2. Kadılarda aranan Ģartlar - tayin ve dereceler ………………………..14
3.1.2. Diğer Görevliler …………………………………………………………16
3.1.2.1. Naib ………………………………………………………………….16
3.1.2.2. ÇavuĢ ………………………………………………………………...16
3.1.2.3. Muhzır ……………………………………………………………….17
3.1.2.4. Kâtip ……………………………………………………………........17
3.1.2.5. MüĢavir ………………………………………………………….......17
3.1.2.6. MübaĢir ……………………………………………………………...17
3.1.2.7. Mukayyid ……………………………………………………………17
3.1.2.8. Kassam ……………………………………………………………....17
3.1.2.9. ġühudü‟l hal …………………………………………………………18
3.1.2.10. Tercüman …………………………………………………………...18
3.1.2.11. Müzekki …………………………………………………………….18
3.2. ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ ……………………………………………………..18
6
3.2.1. ġer‟iyye Sicillerinin Tanımı, Ġçeriği ve Önemi ………………………….19
3.2.2. ġer‟iyye Sicillerindeki Belge ÇeĢitleri …………………………………..21
3.2.2.1. Hüccet ………..………………………………………………………21
3.2.2.2. Ġ‟lam …………………………………………………………………21
3.2.2.3. Ma‟ruzlar ………………………………………………….…………22
3.2.2.4. Müraseler ……………………………………………………….……22
3.2.2.5. Buyruldular …………………………………………………………..22
3.2.2.6. Fermanlar ………...…………………………………………………22
3.2.2.7. Beratlar ………………………………………………………………23
3.2.2.8. Vakfiyeler ……………………………………………………………23
3.2.2.9. Tezkereler ……………………………………………………………23
3.2.2.10. Temessükler ………………………………………………………...24
3.2.3. ġer‟iyye Sicilleri Üzerine Yapılan Katalog ÇalıĢmaları ………………...24
4. AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ ………………………………………….25
4.1. AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ ………………………………………..25
4.2. ÇALIġILMIġ AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ ……………………...…31
4.3. 109 NUMARALI AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ ………………………….33
4.4. 109 NUMARALI AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ BELGE ÖZETLERĠ …...33
4.5. BELGELERĠN TASNĠFĠ …………………………………………………..69
4.6. 109 NUMARALI AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ METĠN
TRANSKRĠPSĠYONU ……………………………………………………...70
5. BULGULAR VE TARTIġMA ………………………………………………604
5.1. 109 NOLU AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ IġIĞINDA AYINTAB
ġEHRĠNĠN SOSYO-EKONOMĠK AÇIDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ...604
5.1.1.Materyal Ve Yöntem ……………………………………………………604
5.1.2. Bulgular Ve TartıĢma …………………………………………………..604
5.1.2.1.Tespitler ....…………………………………………………………604
5.1.2.1.1.Hüccetler …………………………………………………..……606
5.1.2.1.2. Tereke kayıtları …………………………………………..….…607
5.1.2.1.3.Ferman ve beratlar ………………………………………….…..610
5.1.2.1.4. Vakfiyyeler ………………………………………………….…615
5.1.2.1.5. Nikâh akidleri ……………………….…………………………616
5.1.2.1.6. Ġçtimai hassasiyeler ………………….…………………………618
5.1.2.1.7. Yaralama ve katil davaları ………….………………………….620
5.1.2.1.8. Ġhtida hareketleri ………………….……………………………621
5.1.2.2. Bulgular ……………………………………………………………622
5.1.2.2.1.Mahalleler ………………………………………………………622
5.1.2.2.2. Nahiyeler ……………………………………………………….623
5.1.2.2.3. Karyeler ………………………………………………………..623
5.1.2.2.4.AĢiretler ……………………………………………………...… 625
5.1.2.2.5. Vakıflar ……………………………………………………..….625
5.1.2.2.6. Camii ve mescidler ……………….……………………………625
5.1.2.2.7. Medreseler ……………………………………………….…..…626
5.1.2.2.8. Mevki ve makamla ile elkaplar ….……………………….….…626
SONUÇ ………………………………………………………………………..…628
KAYNAKLAR ………………………………………………………………….630
EKLER ……………………………………………………………….…………633
SÖZLÜK …………………………………………………………………………639
7
ÖZGEÇMĠġ (VITAE) …………………………………………………………...644
TABLOLAR LĠSTESĠ
Sayfa No
Tablo 4.1. Gaziantep ġer‟iyye Sicili Katoloğu …………………………………...25
Tablo 4.2. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde yer alan belgelerin tasnifi …………………69
Tablo 5.1. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Mahalleler ……………..……….622
Tablo 5.2. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Nahiyeler ………………………623
Tablo 5.3. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Karyeler ………………………..623
Tablo 5.4. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Aşiretler ………………………..625
Tablo 5.5. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Vakıflar ………………………...625
Tablo 5.6. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Camii ve Mescitler ……………..625
Tablo 5.7. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Mevki ve Makamlar ……………626
8
KISALTMALAR VE HĠCRĠ AY ĠSĠMLERĠ
a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.m. : Adı geçen makale
a.g.t.
: Adı geçen tez
a.e.
: Aynı eser
A.ġ.S. : Ayıntab ġer‟iyye Sicili
c.
: Cilt
DĠA
: Diyanet Ġslâm Ansiklopedisi
G.Ü.S.B.E.: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
H.
: Hicri
Ġ.A.
: Ġslâm Ansiklopedisi
M.
: Milâdi
S.
: Sayı
s.
: Sayfa
T.T.K. : Türk Tarih Kurumu
Hicrî Aylar
Kısaltma / Türkçesi / Arapçası / Gün Sayısı
M.
: Muharrem / Muharram ul Haram / 30 Gün
S.
: Safer / Safar ul Muzaffar / 29 Gün
Ra.
: Rebiü'l-Evvel / Rabi‟al-awwal / 30 Gün
R.
: Rebiü'l-Âhir / Rabi‟al-thani / 29 Gün
Ca.
: Cemâziye'l-Evvel / Jumada al-Awwal / 30 Gün
C.
: Cemâziye'l-Âhir / Jumada al-Thani / 29 Gün
B.
: Receb / Rajab / 30 Gün
ġ.
: ġaban / Sha‟bân / 29 Gün
N.
: Ramazan / Ramadan / 30 Gün
L.
: ġevval / Shawwal / 29 Gün
9
Za.
: Zilka'de / Dhu al-Quidah / 30 Gün
Z.
: Zilhicce / Dhu al-Hijjah / 29 – 30 Gün
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
GĠRĠġ
1.1.GĠRĠġ
109 Numaralı Gaziantep ġer‟îyye Sicilini çalıĢırken; Gaziantep‟in tarihsel
geliĢimi, hukuk sistemi, kadı, Ģer‟îyye siciller ve arĢiv gibi her biri bir bölümü
oluĢturabilecek içerikte olan baĢlıca anahtar kelimeler dikkatimizi çekmektedir.
Gaziantep, günümüzde adrese dayalı nüfus tespitine göre yaklaĢık
1.600.000 nüfusla Türkiye‟nin en büyük altıncı Ģehri durumundadır. Her geçen gün
artan nüfusu, büyüyen sanayisi, ekonomisi ve dıĢ ticaret hacmi, geliĢen sosyal hayat
dinamikleriyle bölgesinin öncü Türkiye‟nin de her alanda önde gelen Ģehirlerin
baĢında gelmektedir.Gaziantep‟in günümüzdeki bu önemi hiç Ģüphe yoktur ki
tarihsel birikiminin, mirasının bir neticesidir. Bu önem tarihi süreç içerisinde her
dönemde devam etmiĢtir.
Osmanlı Devletinde hukuk sisteminin temelini Ġslâm inancından dolayı
ġer‟î Hukuk ve Türk devlet geleneğinin bir birikimi olan örfi hukuk oluĢturmaktaydı.
Osmanlı Devleti'nde Ģer‟î ve hukuki bütün sorunlar Ģer‟î mahkemelerde Hanefi
mezhebine göre çözümlenirdi.1 ġer‟î mahkemelerde görev yapan, çok geniĢ yetkileri
bulunan, insanlar arasında meydana gelen davaları Ģer‟î hükümlere uygun olarak
karara bağlamak için devletin en yüksek icra makamı olan sultanlar tarafından atanan
yetkili kiĢiler kadılardır.
2
Ġktisadi ve içtimai tarih kaynaklarımızdan en
önemlilerinden biri olan ġer‟îyye sicilleri; bulundukları yerde hükümete ait her türlü
vazifeleri gören ve halkın her sahada yegane mercii bulunan idari ve kazai salahiyete
sahip kadılar tarafından tutulan ve gerektiğinde de tekrar kullanılmak üzere
1
2
Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı.(1998). Osmanlı Devletinde İlmiye Teşkilat.TTK Basımevi, Ankara, s. 83.
Ahmet Akgündüz.(1988). Şer'iye Sicilleri,Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler, c.I, Türk Dünyası
AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul, s.68.
10
muhafaza edilen defterlerden teĢekkül etmiĢtir. 3 ġer‟îyye sicilleri XV. yüzyılın
yarısından baĢlayarak XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadarki uzun bir zaman dilimi
içinde Türk tarihini, Türk iktisadını, Türk siyasi, sosyal ve hukuk hayatını yakından
ilgilendirmekte; Türk kültür ve tarihinin temel kaynaklarının baĢında gelmektedir.4
Osmanlı Devleti idaresinde Gaziantep‟in mevcut durumu, o günün en
önemli resmi evraklarından olan, günümüz Ģehir tarihçiliği araĢtırmalarında çok
önemli bir yer tutan nesnellik, objektiflik gibi bilimde en önemli unsuru oluĢturan,
yapılan araĢtırmalara birinci elden kaynak özelliğini veren ġer‟îyye sicilleri
sayesinde, incelenmektedir. ġer‟îyye sicilleri kayıt altına alınan dönemin sosyal ve
ekonomik özelliklerini günümüze taĢımada çok önemli bir görevi yerine
getirmektedirler. Gaziantep‟in 109 Numaralı ġer‟îyye Sicili çalıĢılarak, Hicri:1165 Miladi: 1752 yıllarındaki bilgilere ulaĢılarak, tarih boyunca hep önemli olmuĢ bu
Ģehrin Osmanlı devlet idaresindeki o yıları tahlil edilmiĢtir.
ġer‟îyye sicillerinin de muhafaza edildiği arĢivlerin
Türkiyedeki önde
gelenleri hakkında genel bir hatırlatma bilgisine sahip olmak konumuz açısından bir
zaruret olmaktadır.. GeçmiĢle bugün arasında irtibat kurmak gibi hayati bir görev
yüklenen arĢivler tereddütsüz, bir milletin en değerli hazinesi ve devlet varlığının da
hafızası sayılmalıdırlar.ArĢivler; devletin ve fertlerin haklarını ve milletler arası
münasebetleri belgeler ve korurlar. Bir konuyu aydınlatmaya ve tespite yararlar.
Kesinlikle ifade edilebilir ki, bir ülkede arĢivlerin olmayıĢı, devletin de olmayıĢı
anlamına gelir. Bir devletin geçmiĢi, bugünü ve geleceği göz önüne alınırsa
istikbalde ancak arĢivi ile vardır.5
Bugün Osmanlı Ġmparatorluğu devrine ait belge ihtiva eden birçok arĢiv ve
müessese bulunmaktadır. Bunların en önemlileri; Topkapı Sarayı Müzesi ArĢivi,
Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivi, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ArĢivi, Deniz
ArĢivi, Harp Tarihi Dairesi ArĢivi, Cumhuriyet ArĢivi ve BaĢbakanlık Osmanlı
ArĢivi‟ dir. Ayrıca bazı kütüphane ve müzelerde arĢiv belgeleri ile Ģer‟îyye sicilleri
denilen mahkeme kayıtları da yer almaktadır. Bunlar içinde en zengini, bizi olduğu
kadar, baĢta eski Osmanlı sınırları içinde bulunan devletlerle, diğer dünya
devletlerinin tarihini yakından ilgilendiren Osmanlı ArĢivi‟ dir. Tahminen yüzeli
3
Said Öztürk.(1995).Askeri Kasamsa Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri(Sosyo-Ekonomik
Tahlil),OSAV,Ġstanbul,s.19;T.Mümtaz Yaman,‟‟ġer‟i Mahkeme Sicilleri‟‟,Ülkü Dergisi,c.12,s.153.
4
Akgûndüz,a.g.e., s. 11.
5
Hacer Tozcu Çetin.(2006).173 Numaralı(H.1282-1286) Besni Şer‟iyye Sicil Defteri. Yüksek Lisans
Tezi,Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü, Niğde, s.9.
11
milyon belge ve üçyüz bin defter mevcuttur. Topkapı Sarayı Müzesi Arivi‟ndeki
belgelerin tamamı, Osmanlı ArĢivi‟ndeki belgelerin ise ancak yüzde onu tasnif
edilebilmiĢtir.6
Türk-Ġslâm devletlerinde öteden beri yazılı ve yazısız kağıda hürmet
fevkalade idi. Bilhassa kul hakkı geçmesi tehlikesi sebebiyle devlet evrakının
muhafazasına daha çok ehemmiyet verilirdi. En büyük Türk-Ġslâm devletlerinden biri
olan Osmanlılar da aynı ananenin devamı olarak devlet evrakını en müstesna
yerlerde muhafaza etmiĢlerdir. Ortadoğu ve Balkanlar'da asırlarca hüküm süren
Osmanlı Ġmparatorluğunda devletin ilk devirlerinden baĢlayarak, resmî evraklar,
ehemmiyet derecesine bakılmaksızın kese, torba ve sandıklarda belli usul ve
düzenlere göre büyük bir titizlikle saklanmıĢtır. Ġstanbul'un fethine kadar Bursa ve
Edirne'de arĢivler teĢekkül etmiĢtir. Ġstanbul'un fethinden sonra, ilk arĢiv Yedikule
civarında yapıldı. Topkapı Sarayının inĢasından sonra, Divan-ı Hümayun'un yanında
bir arĢiv yapıldı. XVI.yüzyılda yüksek bir seviyeye ulaĢtı. Belgeler en küçük bir
müsveddeye kadar atılmadan, torba, sandık, kılıf muhafaza hatta atlas içine kondu.
ArĢiv malzemeleri kurutulmuĢ mahzen depolarda saklandı.Yukarıda da belirtilen
Türkiye‟deki önemli arĢivlerin baĢlıcaları Ģunlardır:
*BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi: Bugün Türkiye'de en zengin arĢiv, ĠstanbulCağaloğlu'ndaki BaĢbakanlık Osmanlı ArĢividir. ġu anda 100 milyonun üzerinde
tarihi vesika bulunduran BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi yalnız Türkiye'nin değil,
Osmanlı Devleti'nin sona ermesinden sonra kurulan 20' den fazla devletin de ana
arĢivi durumundadır. Yani; Anadolu, Asya, Avrupa, Afrika ve ayrıca Amerika'da
kurulan devletlerle bulunan resmi iliĢkilerden dolayı tüm dünyayı ilgilendiren bir
belge koleksiyonu bu arĢivde yer almaktadır. Tanzimat‟tan önce padiĢahlarla ilgili
evrak ve defterlerin, azil ve idam edilen veya mallarına el konulan devlet adamlarının
evlerinde bulunan bu gibi belgelerin sarayda saklanması usuldendi. Bu arĢivde, en
eskisi Orhan Gazi zamanına kadar giden 10.726 defter ve 12.724 vesika vardır.
ArĢivin A'dan H'ye kadar harflerle baĢlayan maddeleri ihtiva eden iki fasikül
Topkapı Sarayı Müzesi ArĢiv Kılavuzu (1938-1940) adıyla kaydedilmiĢtir.
*Tapu Ve Kadostro Genel Müdürlüğü ArĢivi: Ankara'da bulunan bu arĢivde
XVI. yüzyılın son tapu tahrir defterleri ile 1848'den sonraki tapu kayıtları muhafaza
edilmektedir.
6
Yusuf Halaçoğlu.(1998). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılar'da Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. 4.
Baskı, Ankara, TTK Yayınları, ss. 26,27.
12
*ġer’îyye Sicilleri ArĢivi: ġer‟î mahkemelerin verdiği dava ve karar defterleriyle,
merkezden verilen emirlere ait vesikaları muhafaza etmektedir. 1941‟de Adalet
Bakanlığı tarafından Milli Eğitim Bakanlığı'na devredilmiĢtir. Ankara'daki Milli
Kütüphanede muhafaza edilmektedir. Bunların ġer‟îyye Sicilleri adıyla katalogları
yayınlanmıĢtır. Ankara'daki Ģer‟îyye sicillerinden baĢka Ġstanbul Müftülüğü ġer‟îyye
Sicilleri ArĢivinde de bir kısım Ģer‟îyye sicilleri muhafaza edilmektedir.
*Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivi: Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı olarak
faaliyet gösteren Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivinde ve Vakıflar Bölge
Müdürlükleri bünyesindeki arĢivlerde vakıf kayıtları ile ilgili belgeler muhafaza
edilmektedir.
*TBMM
ArĢivi:
1920
yılından
beri
çıkan
yasalar,
tutanaklar
vs.
saklanmaktadır.Ayrıca devlet daireleri, belediyeler, okullar, özel kuruluĢlar ve
ailelerin arĢivleri de vardır.7
Osmanlı arĢiv kaynakları özellikle sosyo-ekonomik tarih bakımından
sonsuz bir kaynaktır. Köylere, kentlere ait istatistik bilgileri, toprak tasarrufu Ģekilleri
gibi birçok konu tahrir defterleriyle aydınlanabilir. ArĢivlerimizdeki tahrir defterleri
Gürcistan'dan Arnavutluk'a, Bosna ve Macaristan'a kadar bugün bir çok ilim
adamlarının çalıĢmalarını üzerinde topladığı bir seridir.8
7
8
Daha geniĢ bilgi için bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/ArĢiv
Halil Ġnalcık.(1985). Osmanlı ArĢivlerinin Türk ve Dünya Tarihi Ġçin Önemi. Osmanlı Arşivleri ve
Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu, Ġstanbul, s.35.
13
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
GEÇMĠġTEN GÜNÜMÜZE GAZĠANTEP
2.1. COĞRAFĠ KONUMU
Gaziantep, Güneydoğu Anadolu‟nun en büyük il merkezlerinden olup Fırat
Nehrine karıĢan Sacur Çayı' nın yukarı kollarından Ayınleben (Allaben)
deresinin,Halep‟in kuzeyinden itibaren gittikçe yükselerek devam eden yaylanın
(Antep Yaylası) merkezi bir mevkiinde, deniz seviyesinden ortalama 900 m.
yükseklikte engebeli bir arazide tepeler üzerinde kurulmuĢtur.Antep Ģehri ve bölgesi
eski devirlerden beri iklim ve bulunduğu yer dolayısıyla iskâna açık bir saha
olmuĢtur. Cografi konum olarak Gaziantep ili, Akdeniz ile Güneydoğu Anadolu
Bölgesi'nin birleĢtiği noktadadır. Suriye'ye komĢu bir sınır ili olan Gaziantep'in
büyük bir bölümü Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batı kesiminde bir bölümü de
Akdeniz Bölgesi'nin doğusunda yer alır.9Gaziantep; doğuda ġanlıurfa'nın Birecik ve
Halfeti, Kuzeydoğu'da Adıyaman'ın Besni, kuzeyde KahramanmaraĢ'ın Pazarcık,
batıda ise Osmaniye'nin Bahçe ve güneybatıda Hatay'ın Hassa ilçesi, güneyde ise
Kilis il sınırıyla çevrilidir. Ġl sınırları içerisine kuzeyden giren dağlar, Araban
ovasının batısından il merkezinin batısına uzanır. Güneydoğu Torasların uzantıları
olan bu dağlar oldukça düzgün sıralar oluĢturur. Bölgenin batısını kuĢatan dağlar ise
sistemli bir sıra oluĢturur ve Gaziantep ilini Hatay-KahramanmaraĢ çukurluğundan
ayırır. Gaziantep'te sıradağ olarak Güneydoğu Toraslarının uzantıları olan Sof dağları
vardır. Sof dağlarının güneyinde ise Gaziantep Yaylası vardır. Dülükbaba dağları il
merkezinin kuzeybatısında bulunmaktadır. ġehrin mevkii eski devirlerde iskâna çok
elveriĢli bulunduğu gibi, esasen bu bölge tarihin ilk çağında Hitit Ģehirlerinin sık sık
rastlandığı bir saha olduğu ve iĢlek yollar üzerinde yer aldığı hâlde, bugünkü Ayıntab
'ın yerinde kurulmuĢ olması muhtemel bulunan eski Ģehir hakkında, sarih bir
malumat yoktur.10
9
Hüseyin Özdeğer.(1996).Gaziantep,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.13, Ġstanbul,
ss.466-477.
10
H.T.(1979).Ayıntab .Ġ.A., c.II, MEB Yayınları, Ġstanbul,ss.64,67.
14
2.2. ġEHRĠN ADINA DAĠR
ġehrin bilinen en eski adı "Dülük" olarak geçmekte olup, Antep adına ilk
döneme ait belli baĢlı kaynaklarda rastlanmamaktadır. Antep isminin eski Arap
coğrafyacıları tarafından zikredilmemiĢ olmasından dolayı, ilk sıralarda buranın
önemli bir Ģehir olmadığı ve asıl ehemmiyetinin Dülük'e ait olduğu söylenmektedir.
ġehrin ismi muhtelif kaynaklarda "Hantab", "Entab", "Hamtab", "Hatab", "Ayıntab"
olmak üzere değiĢik isimlerle anılmasıyla birlikte, Selçuklular ve Osmanlılar
döneminde de kullanıldığı bilinmektedir. Bu adın parlak güneĢ yahut gür güneĢ
anlamına gelen "Ayıntab" kökünden geldiğini söyleyenler olduğu gibi, aynı zamanda
"Hantap" ile bağlantılı olarak "hükümdara ait toprak"anlamına geldiğini belirtenler
de bulunmaktadır.11 Ġslâm egemenliği sonrası kullanılan Ayntâb ismi, daha sonraki
medeniyetler tarafından özde aynı kalsa da farklı telaffuzlarla kullanıldı. 12 Antep; 93
numaralı Antep Livası‟nın merkezi idi. 13 5 Aralık 1919 tarihinde Fransız iĢgaline
karĢı direnen Ģehrin ismi, 6 ġubat 1921 tarihinde TBMM tarafından „„gazilik‟‟
ünvanına layık görüldüğünden „„Gazi Ayntâb‟‟ olmuĢtur. 1924 yılında Türkiye
Cumhuriyeti‟nin vilayeti haline getirilen Ģehir, 1928‟de Gaziantep olarak anılmıĢtır.14
Böylelikle dünyada ilk kez bir Ģehre „GAZĠLĠK‟ unvanı verilmiĢ oldu.
2.3. OSMANLI HÂKĠMĠYETĠNE KADAR TARĠHĠ SÜREÇ ĠÇERĠSĠNDE
GAZĠANTEP
ġehrin Osmanlı idaresi altına girmeden önceki hakimleri kimler olmuĢtur
diye bakılacak olursa; ilk Çağda Hitit, Asur, Pers, Ġskender Ġmparatorluğu,
Selefkoslar, Kommagene Krallığı, Roma Ġmparatorluğu; Orta Çağ‟da Bizans, Sasani,
Memlükler, Dulkadiroğulları gibi beylik, devlet ve imparatorlukların hâkimiyet
sahası içinde olmuĢtur.15
Ayıntab yöresinin Türk idaresine Alparslan ve MelikĢah zamanlarında
geçtiği tahmin edilmektedir. 16 Türklerin XI.yüzyılın sonlarına doğru Güneydoğu
Anadolu'ya yoğun bir Ģekilde yerleĢmeye baĢladıkları bilinmektedir. Bu harekâtlar
11
Ġsmail Altınöz. (1999).Dulkadir Eyaleti'nin Kuruluşunda Antep Şehri (XVI.Yüzyıl). (Editör:Yusuf
Küçükdağ), Gaziantep Üniversitesi Vakfı Kültür Yayınları, Yayın No:6, Gaziantep, ss. 95-97.
12
Bilgehan Pamuk.(2009). Bir Şehrin Direnişi Antep Savunması. IQ Kültür Sanat Yayıncılık,
Ġstanbul, s.33.
13
Nejdet Bilgi.(2002).Cumhuriyet‟in Ġlk Döneminde Mülki Yapının GeliĢimi(1920-1950). Türkler
Ansiklopedisi, c.XVII, Yeni Türkiye Yayınları, s.573.
14
Pamuk,a.g.e.,s.33.
15
Ġlyas Gökhan.(2000).Gaziantep ve Yöresinin Osmanlı Hâkimiyetine Geçmesi. (Editör:Yusuf
Küçükdağ),Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu,Arsan Basın-Yayın,Gaziantep,ss.59-65.
16
Nejat Göyünç.(2000).Gaziantep Tarihi ile Ġlgili Bazı Notlar. (Editör:Yusuf Küçükdağ),Osmanlı
Döneminde Gaziantep Sempozyumu, Arsan Basın-Yayın,Gaziantep,ss.46-48.
15
sırasında Selçuklu kumandanı AfĢin Bey 1067'de önce Ayıntab ve Raban'ı alarak
bölgede Türk egemenliğini kurmuĢtur.
17
1085‟te KutalmıĢoğlu SüleymanĢah
Antakya Dukalığına bağlı Ayıntap, Ra‟ban ve baĢka kaleleri kesin olarak feth
etmiĢti.18
XII. yüzyıl sonlarına doğru Antep ve havalisi, Eyyübî Devleti‟nin idaresine
geçti. 1183 yılında Selâhaddin Eyyübî zamanında bayındırlık faaliyetlerinin yoğun
Ģekilde devam ettiği Antep‟i geri almak için Selçukluların birtakım teĢebbüsleri
oldu.Selçuklu Sultanı Ġzzeddin I. Keykavus, Eyyübî Devleti‟nin himayesi altındaki
Halep Atabeyliği topraklarını almak istedi. Gayesi doğrultusunda harekete geçen
Selçuklu birliklerine Eyyübîlerin Samsât emiri Melikü‟l-Efdal de katıldı. Sultan
Ġzzeddin Keykavus, 1218 de Antep ve havalisini ele geçirdi. Ancak Melikü‟lEfdal‟ın ihaneti üzerine Selçuklu kuvvetleri geri çekilmek zorunda kalınca Antep
yine Halep Atabeyliği‟nin idaresi altında kaldı. Eyyübîler zamanındaki Antep‟teki
bayındırlık faaliyetleri dikkat çekmekteydi. Melik Salih Ahmed‟in Ayntâb valiliği
döneminde kentin çevresini çiçek ve meyve bahçeleri kuĢattığı gibi halk için evler
yaptırarak Ģehiri adeta Küçük ġam‟a dönüĢtürdü. 19 1270‟de Moğollar, 1273‟de
Memlükler
almıĢtır.Bundan
sonra
Ayıntab
Ģehri
ve
bölgesi
Memlük
Ġmparatorluğunun bir parçasını teĢkil etmiĢtir.1400‟de Timur, birkaç sene sonra
Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf ve daha sonra da Dulkadırlılar Ayıntab‟a hakim
olmuĢlardır.20
2.4. OSMANLI HÂKĠMĠYETĠNDE GAZĠANTEP
XV.yy. boyunca Ayıntab Ģehrine hakim olma konusunda Dulkadır-Memlük
çekiĢmesi devam etti. Ancak her iki taraf da Antep‟te ciddi bir hâkimiyet
kuramadılar. Bu uzun mücadele döneminde Antep Ģehri iktisadi ve sosyal bakımdan
oldukça ağır zayiatlar verdi.1515‟te Yavuz Sultan Selim döneminde Dulkadıroğulları
Beyliği‟nin Osmanlı tabiiyetine girmesi ile Ayıntab Ģehri de Osmanlı himayesine
girmiĢ oldu.21
1516‟da birkaç ay için Memlükler tarafından geri alınmıĢsa da Ayıntab
1516 yılında kesin olarak Türk-Osmanlı birliğine girmiĢtir. Osmanlı Çağında
17
Özdeğer,a.g.m., ss.466-477.
Göyünç,a.g.m.,ss.46-48.
19
Pamuk,a.g.e.,s.45.
20
Mehmet Solmaz.(1983). Atatürk Gaziantep‟te. Eko Matbaası, 2.Baskı, Ġstanbul, ss.72,74.
21
Gökhan,a.g.m., ss.59-65.
18
16
Dulkadır Beylerbeyliği‟nin beĢ sancağından birine merkez olmuĢtur.1839‟da bir ara
asi Kavalalı Ġbrahim PaĢa‟nın iĢgaline uğrayan Antep, Osmanlı Çağında umumiyetle
sakin bir hayat yaĢadı ve Anadolu‟nun mühim bir kültür merkezlerinden biri
oldu.Antep, Tanzimattan sonra Halep vilayetinin merkez sancağına bağlı 14
kazasından biri olmuĢtur.1913 yılında Antep müstakil bir sancak olmuĢ, Cumhuriyet
Çağında bütün sancaklara „‟vilayet-il‟‟ denilince Antep de bir vilayet merkezi oldu.22
2.5. CUMHURĠYET TARĠHĠNDE GAZĠANTEP
Güneydoğu Anadolu‟nun önemli yerleĢim yerlerinden olan Antep, Güney
Cephesi‟nde de önemli olayların geliĢtiği bir yer olmuĢtur. Antep iĢgalci güçlerin
Mondros Mütarekesi‟nden sonra göz diktiği stratejik açıdan önemli bir Ģehirdir.
Antep bütün Suriye kıtasına hâkim konumdadır. Kuzey-güney, doğu-batı
istikametinde yolların kesiĢtiği noktadadır. Konum itibariyle jeopolitik bir öneme
sahip olan Antep 15 Ocak 1919‟da Ġngilizler tarafından iĢgal edilmiĢtir.23 Ġngilizler
Fransızlara nazaran daha tecrübeli oldukları, çevreyi de iyice iskandil ettiklerinden
dolayı burada durmanın uygun olmayacağını bilerek, bu vebali Fransızların üzerine
atıp dönüyorlardı. Suriye itilafnamesi gereğince Ġngilizler, 26 Ekim 1919‟da
ağırlıklarını Antep‟ten çekmeye baĢladılar.Aynı gün iki Fransız subayı Antep‟e
gelerek telgrafhaneye sansür koydular. 24 Ġngiliz iĢgalinin son günlerinde iĢgal
komutanlığı Türklere karĢı daha teveccüh kar davranmıĢ, Hintli Müslüman askerler
aracıyla Türklere silah ve cephane dağıtmak için teĢebbüse geçmiĢlerse de halk
bunun tuzak olmasından korktuğundan bu teĢebbüsten faydalananlar pek az
olmuĢtur. Ġngilizler iĢgal süresince mahalli idareye karıĢmamıĢlar, resmi dairelere
Türk bayrağı çekilmesine mani olmamıĢlardır.25Ġngilizlerin geri çekilmesi sonucu 29
Ekim 1919 tarihinde de Fransızlar tarafından iĢgal edilmiĢtir. Fransız iĢgal kuvvetleri
bir duyuru yayınlayarak bölgenin Osmanlı Devleti tarafından kendi himayelerine
bırakıldığını belirtmiĢ ve herkesin emirlerine uymalarını istemiĢtir. Fransızlar, kendi
kuvvetlerinin yetersizliği sebebiyle bir Ermeni alayı kurarak Türkleri sindirmeyi
amaçlıyordu. Fransız ve Ermeni askerlerinden cesaret bulan Ermeniler taĢkınlıklar
yapıyordu. Ermeni semtlerinde rastladıkları Türkleri tehdit ediyor, onlara
22
Solmaz, a.g.e.,s.74.
YaĢar Akbıyık.(2002).Milli Mücadele‟de Güney Cephesi. Türkler Ansiklopedisi, c.XV, Yeni
Türkiye Yayınları, s.1392.
24
Ayhan Öztürk.(1994). Milli Mücadele‟de Gaziantep, Geçit Yayınları, Kayseri,s.60.
25
Ali Nadir Ünler.(1969). Gaziantep Savunması, KardeĢler Matbaacılık, Gaziantep, s.15.
23
17
saldırıyorlardı.
26
Fransızlar daha önce iĢgal ettikleri MaraĢ ve Urfa‟da fazla
direnmediler.O yöreler halkının yiğitçe saldırıları sonunda, az bir kuvvet
bulundurdukları bu Ģehirlerden kaçıp kurtuldular.(Öyle ki; Fransızlar MaraĢ‟ı birkaç
yüzkiĢi ile, Urfa‟yı bir taburla, Antep‟i ise 20 bin kiĢilik bir tümenle iĢgal ettiler.)
Antep‟i bırakmak hiç iĢlerine gelmiyordu. Çünkü Antep askeri harekat yönünden
önemli idi. Antep‟te 7 Ermeni okulu vardı. Öğretmenlerin çoğu Fransız olan bu
okullarda Fransız kültürü veriliyordu ve Fransa, Ermeni‟lerin, Katolikler‟in hamisi
rolündeydi, bu rolü bırakmak istemiyordu. 27 1 Nisan 1920 tarihinde bu zulümlere
dayanamayan halk, silaha sarıldı ve 7 ġubat 1921 tarihine kadar, tam 10 ay 6 gün,
Fransızlarla mücadele etmeye baĢladı, bütün dünyanın alakasını ve hayranlığını
topladı. Fransızlar, 25 Aralık 1921 tarihinde Gaziantep‟i boĢalttılar. Birinci Cihan
Harbinden beri, bu havalide devam eden harp, anarĢi, huzursuzluk artık tarihe
karıĢmıĢ, Antep Mücadelesi‟nin mukaddes hedef ve gayesi tahakkuk etmiĢtir.28
Milli Mücadele‟den sonra Gaziantep, tarihi süreç içerisindeki; sürekli cazibe
merkezi olma özelliğini devam ettirmiĢ, günümüz Türkiye‟sinin de en önemli 5-6
Ģehri arasındaki yerini almıĢtır. Gaziantep Ģu an dört organize sanayi bölgesini
tamamlamıĢ, ülke sanayi üretiminin en önemli Ģehirlerinden olmuĢ ve ihracat
hacmiyle lokomotif bir Ģehir haline gelmiĢtir. Gaziantep Uluslar arası bir ticaret
merkezi özelliği taĢımaktadır. GeniĢ düz ova ve platolarında baĢta Antep fıstığı,
kırmızı mercimek, nohut, pamuk, arpa, buğday, zeytin, bağcılık gibi alanlarda üst
düzeyde tarım üretimi sahasına sahiptir.Sağlık hizmetleri alanında, Doğu ve
Güneydoğu‟nun en fazla yatak ve özel hastane kapasiteli Ģehri olması münasebetiyle
sağlık teknolojisi ve hizmet çeĢitliliği konusunda rakipsiz bir Ģehir; beĢ yıldız otel ve
toplam otel sayısı ve yatak kapasitesi oranında, bölgenin toplamından daha fazla;
Adana,Mersin gibi geliĢmiĢ Ģehirlerin bile çok üzerindedir.Gaziantep ikisi vakıf
toplam üç üniversitesi ile aynı zamanda bir yüksek öğrenim kenti,müzeleri ve uluslar
arası fuar merkezleriyle yabancı turistlerin akın ettiği, yine uluslar arası üne sahip
Antep mutfağı ve folkloruyla genç ve dinamik bir Ģehir olma özelliği taĢımaktadır.
26
Akbıyık, a.g.m., s.1392.
Adil Dai.(1992). Olaylarla Gaziantep SavaĢı, Basımevi Yoktur, Gaziantep, s.50.
28
Sahir Üzel.(1952). Gaziantep Savaşının İç Yüzü, DoğuĢ Matbaası, Ankara, s.334.
27
18
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KADILIK MÜESSESESĠ VE ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠNE UMUMĠ BĠR BAKIġ
3.1. ġER’ĠYE MAHKEMELERĠ VE GÖREVLĠLERĠ
Osmanlı Devletindeki Ģer‟î mahkemelerde Ģer‟î ve hukuki bütün meseleler
Hanefi mezhebi üzerine hal ve fasl edilirdi. Bu Ģer‟î mahkemelerden baĢka da
mahkeme yoktu.29 Osmanlı mahkemesi daha önceki ve çağdaĢı Ġslâm devletlerinde
görülen örneklere nispetle geliĢmiĢ bir yapı arz eder. Her Ģeyden önce Osmanlı
mahkemesinin görev ve yetki alanı geniĢlemiĢtir; hem Ģer‟î hem de örfî davalarda tek
yetkili mahkeme konumundadır.Gayri Müslimlerle ve bilhassa Gayri Müslim din
adamlarıyla ilgili bazı davalar ve hazineye intikal etmiĢ mirasçısız terekeye yönelik
bir kısım istihkak davaları bir tarafa bırakılacak olursa Osmanlı mahkemesinin görev
ve yetki alanına girmeyen herhangi bir hukuki ihtilaf yok gibidir. 30 Osmanlı Devleti
kuruluĢundan itibaren bağlı bulunduğu dinin icaplarına göre bir hukuk sitemini kabul
etmiĢtir. ġer‟î hukuk (Ġslâm hukuku) ve Türk töresi Osmanlı Devletinin hukuk
sisteminin temelini oluĢturmuĢtur. Ayrıca bunun yanı sıra bilhassa idare ve teĢkilat
sahası ile âmme müesseseleri geleneği veya fethedilen memleketlerdeki bazı vergi ve
teĢkilât ve usullerinin milli veya örfi denilebilecek bir hukuk sistemini de ortaya
çıkardığı bilinen bir gerçektir.31 Osmanlı‟da hiçbir Ģekilde örfi hükümler Ģer‟î hukuka
aykırı düĢmemiĢtir. Bu Ģekliyle Ģer‟î hukuk ile birleĢmekte ve hatta tek hukuk
telâkkisi ortaya çıkmaktadır. Töre veya örfi hukuk Türk Devlet yönetimi ve
geleneğinden, örf ve adetlerden doğmuĢtur.32
ġer‟îyye mahkemeleri sözlük anlamı olarak mahkemede görülen davaların
kaydedildiği defter ve memurlar tarafından tutulan dosyadır. Osmanlı Devleti'nde
ġer‟îyye mahkemeleri Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Memlûk devletlerinde görülen
29
Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı.(1988).Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilat. TTK, Ankara, s.83.
M.Akif Aydın.(2003). Mahkeme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.27, Güzel Sanatlar
Matbaası, Ankara, s.342.
31
M. Akif Aydın. (2005). Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Ufuk Yayınları, Ġstanbul, s. 69.
32
Halaçoğlu, a.g.e., s. 118.
30
19
adli yapının en geliĢmiĢ ve en son halkasını oluĢturmaktadır. ġer‟îyye mahkemeleri
Osmanlı adliye teĢkilatının omurgasıdır.33
Kadıların ve mevalinin bulundukları kaza ve Ģehirlerde Ģer‟î mahkemeler
vardır.Kadılar Ģer‟î ve hükmi muamelatta kendilerine verilen beratlarda gösterilen
vazifeleri görüp Hanefi mezhebi üzere hüküm verirlerdi.Nikâh,izdivaç,miras
taksimi,yetim ve mal-i gaibin muhafazası ,vasi tayin ve azli,vasiyetlerin ve vakıfların
hükümlerine riayet edilmesinin nezareti,cürüm ve cinayet ve sair bütün
davalar,hulasa Ģer‟î ve hukuki bütün muamelat kadılar tarafından
34
Ģer‟î
mahkemelerde görülürdü. Osmanlı Devleti de kendinde önceki Türk Ġslâm devletleri
gibi ġer‟î Hukuk‟u kendi hukuk sisteminin içinde sayıp büyük önem vermiĢtir. Öyle
ki, Osmanlı Devleti‟nin kurucusu olan Osman Gazi‟nin ilk tayin ettiği iki memurdan
birisi ġer‟î kâideleri uygulamakla sorumlu olan Kadı olmuĢtur.35 ġer‟î mahkemelerde
görev yapanları sayacak olursak; "Kadı", "Na'ib", "Muhzır", "ÇavuĢ", "MübaĢir",
"MüĢavir", "Kâtip", "Kasam", "Mukayyid" ve "ġuhûdü'l-hâl"
gibi isimler yer
almaktadır.
3.1.1. Kadı
ġer‟îye Mahkemeleri‟nde en büyük göreve sahip bir unvan olarak kullanılan
“kadı” kelimesi, Arapça “kazâ” kökünden türetilmiĢtir. Kadı sözlükte hüküm, karar,
hâkimlik mânâlarını ihtiva eder. 36 Arapça'da kaza (kadâ) kökünden ism-i fâil olan
kadî, fıkıh terimi olarak insanlar arasında meydana gelen çekiĢme ve davaları Ģer'î
hükümlere göre çözümlemek için yetkili makamca tayin edilen kiĢiyi ifade eder . 37
GeniĢ mânâda ise insanlar arasında vuku bulan dâva ve tartıĢmalı konuları yasal
hükümlere göre Kur‟an ve Sünnet‟i esas alarak çözen, padiĢah tarafından atanan
kiĢidir.38
Osmanlı adalet düzeninin omurgasını kadılar oluĢturmaktadır. Kadı sadece
bir yargıç değil, noter ve aynı zamanda bir mülki amirdir. Ġlmi faaliyetlerinden uzak
kalmamaları ve eĢrafla yakın alaka kurulmaması amacıyla kadıların görev süreleri
33
Aydın, a.g.e., 2005, s.83.
UzunçarĢılı,a.g.e.,s.106.
35
Ahmet Akgündüz.(2002).Ġslâm Hukukunun Osmanlı Devleti‟nde Tatbiki: ġer‟iye Mahkeme ve
ġer‟iye Sicilleri. c.X , Türkler Ansiklopedisi, Ankara, s. 54.
36
Ebu‟l Ula Mardin.(1967).Kadı maddesi, İ.A, c.VI, MEB Yayınları, Ġstanbul, s. 42.
37
Fahrettin Atar.(2001).Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.24, Güzel Sanatlar
Matbaası, Ġstanbul, s.66.
38
Hasan Tahsin Fendoğlu.(2002).Osmanlı‟da Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı. Türkler
Ansiklopedisi,c.VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 453.
34
20
kısa tutulmuĢtur. Bu süre XVI. yy.'dan itibaren üç yıl, XVII. yy.'nın sonlarına kadar
iki yıl, bundan sonra ise bir yıl olmuĢtur.39 Ġnsanoğlu var oluĢundan beri hemcinsleri
ile aralarında çıkan anlaĢmazlıkları çözmek için hep bir üçüncü Ģahsa ihtiyaç
duymuĢtur. Bu durumda kadılık ve mahkeme kurumu insanlığın eski dönemlerinden
beri hep var olmuĢtur.40
Ġslâm da ilk kaza iĢlerini deruhde eden bizzat Hz. Peygamber idi. Her türlü
dava ve ihtilaflar onun tarafından çözüme kavuĢturuluyordu. Ġslâm devleti
geniĢleyince Hz. Peygamber gerek ikamet ettiği Ģehre gerekse diğer bölgelere adli
iĢlerin çözüme kavuĢturulması için hakimler/kadılar tayin etmiĢ, kendisi de bu konu
da temyiz yetkisini kullanmakla iktifa etmiĢtir.Hz. Peygamber tarafından sırf adli
görevle tayin edilen ilk kadı Hz.Ali‟ dir. Bürokratik iĢlerin yoğunlaĢması sonucu ilk
olarak Hz Ömer zamanında Ebu Derda, ġüreyh ve Ebu Musa el-EĢari gibi sahabeden
ileri gelen kimseler kadı olarak tayin edilmiĢtir. Emeviler döneminde baĢta Mısır
valileri olmak üzere valilere kadı tayin yetkisi verilmiĢtir. Ömer b.Abdülaziz
kendisinden önce siyasi baskılara maruz kalan kadıların hükümet baskısından uzak,
bağımsız olarak hareketlerini sağlamıĢtır. Muaviye zamanında mahkeme kararlarının
tescil edilmeye baĢladığını görüyoruz.
Emeviler zamanında bazı kadılara kazai
görevler yanında dini ve emniyet iĢlerinin yürütülmesi gibi ek görevler de tevdi
ediyordu.41
Ġlk zamanlardan kadılar da davalara cami'lerde bakarlardı. Atanan kadı
merasimle camiye götürülür, atama beratı orada okunurdu. Hatta bu durum
Osmanlı'da da görülmektedir. Osmanlı'nın ilk dönemlerinde, Ġslâm geleneğinden
esinlenerek yapılan ilk camiiler, mesela Bursa'da Ulu Camii ve YeĢil Camii,
davaların camii de görülmesine imkân verecek Ģekildeydi.42
3.1.1.1.Kadıların görev - yetki ve sorumlulukları
Kadıların asıl görevleri insanlar arasında meydana gelen hukuki ihtilafları
sonuçlandırmak, hukuka aykırı davranıĢların cezasını hükme bağlamak, verdikleri
hüküm ve cezaları icra ve infaz etmektir. Ancak Ġslâm tarihinde kadılara dini (imam39
Ġlber Ortaylı.(2001).Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 24, Güzel Sanatlar
Matbaası, Ġstanbul, s.70.
40
Halil Cin, Ahmet Akgündüz.(1995). Türk Hukuk Tarihi. Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı, c.I, Ġstanbul
s. 270.
41
Öztürk,a.g.e.,s.45-46.;Fahrettin Atar.(1979).İslâm Adliye Teşkilatı.Diyanet İşleri Başkanlığı
Yayınları,Ankara,ss.17-58.
42
Mehmet Zeki Pakalın.(1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c.II, MEB Yayınları,
Ġstanbul, ss.119- 120.
21
hatiplik gibi),mali idari,eğitim-öğretim ve benzeri kazai olmayan görevlerin tevdi
edildiği de olmuĢtur.Kadılar,kendilerine tevdi edilen görevleri titizlikle yerine
getirmekle ve davaları dikkatli bir Ģekilde inceleyip makul bir sürede
sonuçlandırmakla yükümlüdür.43
Kadılar Osmanlı Devleti‟nde eyaletlerde, livâlarda ve kazâlarda padiĢah ve
devletin temsilcisi olarak çalıĢan, adlî, idarî ve beledî iĢleri yürütüp padiĢah adına
karar veren, sadece padiĢah ve divana karĢı sorumlu, bölgenin en yüksek devlet
görevlileridir.44
Kadılar vakıfların Ģartlarına uygun yönetilmesini, vergilerin kanunname
hükümlerine uygun toplanmasını denetleyen, imam, hatip, vaiz, vasi, mütevelli gibi
görevlileri tayin eden, para ayarlarının kalpazanlar tarafından bozulmaması için
gerekli tedbirleri alan, has ve tımarları teftiĢ eden bir kamu görevlisi de olmaktadır.
Ordunun ihtiyaç duyduğu malzemenin de temini gibi lojistik hizmetler de kadıların
görevleri arasındadır.45 Bütün devlet iĢlerinin temini, askeri inzibattan baĢka kadılara
aitti. Bundan dolayı kadılar salahiyet itibariyle devlet merkezine bağlı vazife sahibi
kiĢilerdi.46 Kadıların vazife salahiyetleri arasında, amme velayetini haiz bir otorite
olarak, yetim ve gariplerin haklarını korumak veya vasiyetlerin yerine getirilip
getirilmediğini kontrol etmek maksadıyla, ölenlerin mirasına el koyup muhallefatı
tespit ve mirasçıların hisselerini tayin etmekte var idi.47
Kadıların birçok görevi deruhte etmesi onu Ģehrin önde gelen kiĢisi
yapıyordu. "Ehl-i ġer" denilen kadı ve mahkeme üyelerinin yerleĢtikleri ve mahkeme
yaptıkları yere kaza denildiği gibi bu tabir tanzimatın ilanından sonra vilayet
düzenlemesiyle birlikte sancaktan sonra gelen yerleĢim yeri için kullanılmıĢtır. Bu
nedenle iki kaza tabirinin ifade ettikleri anlamları birbirinden ayırmak lazımdır.48
Sefer-i hümayun sırasında geçilecek yol, köprü, çeĢmelerin tamiri ve erzak
teminin baĢlıca sorumlusu kadıdır.Yangın ve zelzele zamanlarında,ordu sevkiyatı,
donanma inĢası gibi olağanüstü durumlarda acilen inĢaat iĢçi ve kalfası ve ustası
43
Atar, a.g.e.,s.68.
Mustafa Akdağ.(1947).Tanzimat‟tan Önceki Zamanlarda Adalet ĠĢleri. Ülkü Dergisi, I / V Mayıs
s. 10.
45
Ġlber Ortaylı.(1974).Osmanlı Kadısı'nın TaĢra Yönetimindeki Rolü Üzerine. Belleten, c.XXXVIII,
Ankara, s. 96.
46
UzunçarĢılı, a.g.e.,s.109.
47
Ömer Lütfi Barkan.(1993).Edirne Askerî Kassâmına Ait Tereke Defterleri. Tarih Belgeleri
Dergisi, III/V-VI, Ankara, s.2.
48
Musa Çadırcı.(1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. TTK,
Ankara, s.79.
44
22
sevki, malzeme sağlanması için kadılara emir verilirdi. Avarız vergilerinin
toplanması, sefer zamanında gerekli okçu, kürekçi,beygir temini, bunların nakli için
iskelelerde at gemilerinin hazırlanması kadıların görevlerindendir. Kadı ordunun
tahıl,saman ihtiyacını karĢılar ve konak yerlerine sevk ederdi. Ülkede zaman zaman
çeĢitli Ģehirlerde kahvehane ve meyhaneler kapatılırdı. Bunları kapatmak ve yasağı
gözetmek asayiĢ amiri olarak kadının görevidir. Kısacası, Osmanlı kadısı faal biri
idareci, mali memur, müfettiĢ ve taĢrada devletin rüknü olan bir görevlidir. Onu,
sadece makamında oturur bir hakim olarak düĢünmek yanlıĢ olur. Kadıların kaza
daireleri içindeki yoğun görevleri yerine getirme kendi kaza daireleri haricindeki
iĢlere karıĢmama prensibi önemlidir. Her fert ait olduğu kaza dairesinde yargılanır.
Kadılar baĢka dairedeki davalı ve davacının müracaatını kabul edemez. Aksine
hareket iki kadı arasında gerilime ve merkeze Ģikâyete yol açar.49
3.1.1.2. Kadılarda aranan Ģartlar - tayin ve dereceler
Kadı görevlendirmelerine çok önem verilmiĢtir.Osmanlı Devleti‟nde kadı
tayini, birtakım niteliklere sahip olmak kadar belirli bir tahsil düzeni ve hiyerarĢik
geçiĢ iĢlemine de dayanmaktadır. Osmanlı Devleti‟nde ilmiye sınıfı üç kategoride
görevlendirilmekteydi. Bu kategoriye giren her grup belirli bir fonksiyon
yüklenmiĢtir.Müderrisler öğretimle,müftüler ifta (fetva) göreviyle, kadılar ise kaza
(yargı) göreviyle yükümlüydüler. Ġfta, tetrîs, kaza dalları arasında yatay geçiĢ
mümkündü ve her rütbenin muadili hiyerarĢide belirlenmiĢti.50 Osmanlı kadılarının
bu hiyerarĢi içinde sahip olmaları gereken önemli özelikler Ģunlardır:
Akıl ve zekâ,
Hürriyet,
Adâlet,
Müslümanlık,
Hukuk bilgisi.51
Kadılar, medrese tahsili görüp icazet alarak mülazemet edenlerden tayin
edilirdi.Medreseden çıkıp kazasker divanına mülazemet edenler, müderris olmak
istemeyip kadılık etmek isterlerse doğrudan doğruya kaza kadılıklarına tayin
edildikleri gibi bir müddet müderrislik edip sonra kadı olmak isteyenler de
49
Ortaylı, a.g.m.,s.72.
Ortaylı,a.g.m. s.71.
51
Zengin, a.g.t. s.18.
50
23
müderrisliklerinin derecesine göre kaza,sancak veya eyaletlerden birinin kaza kadısı
olurlardı. 52 Kadı tayini XIV. ve XV. yüzyıllarda Divan-ı hümayun toplantılarında
Rumeli ve Anadolu kadıaskerlerinin arzı ve padiĢahın onayı ile olurdu.Bu Ģekil Fatih
devrinden itibaren, özellikle divan toplantılarının vezir-i azamın baĢkanlığında
toplanmaya baĢlamasından sonra değiĢmiĢ ve kadı, kadıaskerlerin teklifiyle vezir-i
azam tarafından tayin edilmeye baĢlanmıĢtır. XVI.yüzyıldan itibaren ise, mevleviyet
denilen kadılıklar, Ģeyhülislâmlığın önem kazanmasında sonra, onların teklifi üzerine
vezir-i azam tarafından yapılmıĢtır.53 Ma„zûl kadıların mülazemetleri sırasında görev
yaptıkları yerler ile ilgili bilgi ve görüĢünden faydalanılırdı. Tekrar tayin
edilmelerinde Anadolu‟dan ma„zûl olanlar Anadolu‟ya, Rumeli‟den ma„zûl olanlar
tekrar Rumeli‟ye tayin edilerek belli bölgelerin malumat bakımından uzmanlaĢmıĢ
kiĢileri olmakta idiler.54
Bir kazaya tayin edilen kadı, belli bir zaman için görevlendirilirdi. Kadılık
süresi sona erince de yerine bir baĢka kadı tayin edilirdi. Mahallî halk ile
yakınlaĢmamaları için kadıların tayin süreleri ve görevleri kısa tutulmuĢtur.
Mevleviyet payesindeki kadılar genellikle bir sene, kaza kadıları ise 20 aylık bir
süreyle tayin edilirdi.55 Kadıların göreve tayinleri ve görev yerlerindeki sürelerinin
uzatılması, kısa tutulması veya iki kadının karĢılıklı yer değiĢimiyle ilgili zengin
örneklere kazasker rüznamçesi denilen defterlerde rastlanılmaktadır.
56
Kadılık
müddeti devirlere göre on sekiz aydan üç seneye kadar değiĢmiĢtir. Sürelerini
dolduran kadılar ma„zûl olarak bir üst dereceye yükselmek için sıra beklerlerdi.Bu
müddet zarfında Ġstanbul‟a gelirler ve kadıasker dairesine devam edip tecrübe
kazanır ve sırası gelince derecesine uygun kadılığa tayin olunurlardı. ġayet bir
kadılığa birden fazla aday çıkarsa imtihan yapılır ve en ehil olanı tercih edilirdi.57
Kaza kadılıkları Rumeli, Anadolu ve Mısır‟daki kazarın kadılıkları olmak
üzere üç sınıftı. Kazaskerlerin kadıların derecelerini gösteren defterleri mucibince
Rumeli‟deki kaza kadılıkları dokuz sınıfa, Anadolu‟dakiler on sınıfa ve Mısır
kadılıkları altı sınıfa ayrılmıĢlardı. Rumeli kazaskerine tabi Rumeli(Avrupa) kadıları
mülazemeti mütaakip en aĢağı derecede olan Çinad derecesinden baĢlayarak Eğri,
52
UzunçarĢılı,a.g.e.,s.87.
Halaçoğlu,a.g.e.,s.126-127.
54
Öztürk,a.g.e.,s.50-51.
55
Ġlber Ortaylı.(1994).Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti'nde Kadı. Turhan
Kitabevi, Ġstanbul, s. 16.
56
Ortaylı, a.g.m., s.71.
57
Halaçoğlu,a.g.e.,s.127.
53
24
Ġnebahtı, Salise, Saniye, Karib-i ala ve en son yüksek derece olan Sitte-i Rumeli‟ye
kadar çıkar ve oradan tekaüd olur. Ġçlerinden değerli olanlardan ikisi Rumeli
kazaskeri divanında müĢavir olarak bulunurlardı. Bu suretle Rumeli‟deki kazalardan
her biri bu dokuz dereceye göre ayarlanmıĢtı.Anadolu kazaskerine tabi Anadolu
kadılıkları da yine ibtidadan baĢlayarak; Tasia, Samine, Sabia, Sadise, Hamise,
Rabia, Salise, Saniye, Musul ve Sitte-i Anadolu derecelerine kadar çıkardı.Bu suretle
Anadolu‟daki Kaza kadılıkları da yukarıda gösterilen on dereceye ayrılmıĢtı.Yine
Anadolu Kazaskerine tabi Mısır kadılıkları da; Sadise, Hamise, Rabia, Salise, Musul
ve Sitte-i Mısır olmak üzere altı derece idi.Bunların en yüksek derecesi olan Sitte-i
Anadolu ve Sitte-i Mısır‟dan değerli ve tecrübeli ikiĢer kiĢi Anadolu kazaskeri
divanında müĢavirlik ederlerdi.Rumeli.Anadolu ve Mısır‟daki kazalarda kadılık
ederek nihayet Sitte denilen dereceye kadar çıkanlara EĢraf-ı Kuzat denilirdi.58
3.1.2. Diğer Görevliler
Bilindiği gibi ġer‟î Mahkemelerde kadının görevini tam olarak ifa etmesi
için kendisine bağlı bazı kiĢiler bulunmakta idiler. Bunların her birinin ayrı bir görevi
bulunmaktaydı.
3.1.2.1. Naib
Nâib vekil demektir. Bu kelime Osmanlı hukukunda iki mânaya gelir.
Birincisi bütün kadılar, sultanın vekilleri olduklarından bunlara nâib ve bunun çoğulu
olan nüvvab denilir. 59 Ġkincisi ise, kadıların kendi yerlerine davaya bakmak üzere
görevlendirdikleri Ģahıslardır. Nâibler vazifelerinin mahiyetlerine göre Kaza
Nâibleri, Mavali Nâibleri, Bâb Nâibleri, Ayak Nâibleri ve Arpalık Nâibleri olmak
üzere baĢlıca altı kısımdır.60
3.1.2.2. ÇavuĢ
Bunlara Dergah-ı Ali ÇavuĢları da denilir. Günümüz icra memurlarının
tamamen, emniyet görevlileri ve savcıların ise kısmen görevlerini ifa eden çavuĢların
vazifeleri arasında ġer‟î Mahkemelerden sâdır olan î‟lamların icrası, borçlunun inad
58
UzunçarĢılı,a.g.e.,ss.91,93.
Pakalın,a.g.e., s. 644.; Ferit Devellioğlu.(2005).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın
Kitabevi, Ankara, s. 799.
60
UzunçarĢılı, a.g.e., s. 117.
59
25
ve temerrüdü üzerine icab ederse mahkeme kararıyla hapisle teczsiyesi, hukuken
kesinleĢen nakdî ve bedenî cezaların infazı bulunmaktaydı.61
3.1.2.3. Muhzır
Sözlük anlamı itibariyle huzura getiren ve ihzar eden mânasını ifade eder.
Terim olarak ise davacı ve davalıları mahkemeye celbeden ve icabı halinde bugünkü
emniyet görevlilerinin ve savcının bazı görevlerini ifa eden memur demektir.62
3.1.2.4. Kâtip
En önemli vazifeleri tarafların iddia ve savunmalarını ve Ģahitlerin
beyanlarını doğru olarak zapta geçirmek olan kâtipler; güvenilir, sağlam, davaları
tutanağa geçirmede ve î‟lamların tanzim usulünde mahir olan Ģahıslar arasından
seçilirdi.63
3.1.2.5. MüĢavir
Kelime manası danıĢılan,danıĢman manasına gelmektedir.Kadıların icabı
halinde fetva istedikleri ve danıĢtıkları ulemaya denirdi.64
3.1.2.6.MübaĢir
Mahkeme memuru,celp ve tebliğ memuru için ifade edilen isimdir.Ayrıca
bir iĢi yapmak için devlet tarafından görevlendirilen memur,devlet iĢinin yapılmasını
takip eden görevliye de denir.65
3.1.2.7. Mukayyid
Mahkemelerde mahkeme sonuçlarını sicillere yazma görevini yapan kiĢilere
denir. Kâtiplik müessesesinin teĢekkülünden önce bu vazifeyi yapan yardımcı
memurlardı.66
3.1.2.8. Kassam
Kadıların yaptıkları önemli görevlerden birisi de ölen kimselerin geride
bıraktıkları mallarını Ġslâm Miras Hukuku esasları çerçevesinde mirasçılara
paylaĢtırmaktır. Bu görevi kadı adına kassamlar yapar.67
61
Zengin, a.g.e., s. 23.
Ortaylı, a.g.e., s. 65.
63
Levent Kuru.(2006). 29 Numaralı Edirne Şer‟iyye Sicili.Yüksek Lisans Tezi,Trakya Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü ,Edirne, s.11.
64
Pakalın,a.g.e.,s.580.
65
Mehmet Kanar.(2009). Kanar Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, c.2, Say Yayınları, Ġstanbul, s.2337.
66
Pakalın, a.g.e.,s. 572.
67
Halaçoğlu, a.g.e.,s.128.
62
26
3.1.2.9. ġühudü’l hal
Mahkemedeki yargılamayı bir tür gözlemci sıfatı ile izleyen görevlilere
Ģühûdü'l-hal denirdi. Böylece yargının güvenilirliği, hem de yargı bağımsızlığı
sağlanmıĢ olunurdu. Ayrıca mahkemeye dıĢarıdan yapılacak bir müdahale de
Ģühûdü'l-hâl vasıtasıyla önlenmiĢ olunurdu.68
3.1.2.10. Tercüman
Osmanlı Toplumunun çeĢitli milletlerden oluĢması ve Osmanlı ülkesinde
farklı dillerin konuĢulması sebebiyle, görevli olan kadı, bölgesindeki her dili
bilemeyebilir. Mahkemelerde dâvacı ve Ģahitlerin dillerini bilen görevliler bulunur,
bu memurlar güvenilir kiĢiler arasından seçilir ve tarafların ifadelerini kadıya
iletirlerdi.69
3.1.2.11. Müzekki
Kelime manası,cenaze töreninde aklayan olup, Ģahitlerin Ģahitliklerini
onaylayan kiĢilere denilirdi.
70
Bu memurlar kadı adına hareket ettikleri ve
mahkemenin doğru karar vermesi açısından Ģahitlerin söylediklerinin de önemli
olması dolayısıyla yine güvenilir kiĢiler arasından seçilirlerdi.
3.2. ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ
ġer‟îyye Sicillerinden her türlü kayıtlar belirli bir usule göre yazılıyordu.
Buna da "Sakk-ı ġer‟î" denilmekteydi. Sicillerdeki belgeler incelendiği zaman
bunların hüccet mi, berat mı, ilam mı, ferman mı olduğu belgelerin yazılıĢ Ģekli ve
talub edilen metottan anlaĢılıyordu. Bütün bu yazılım Ģeklini gösteren numuneler
sakk kitaplarına yazılmıĢ ve Ģer‟îyye sicillerindeki kayıtların tanzimi meselesi
düzenli ve sağlam bir kaideye oturtulmuĢtur. ġer‟îyye sicilleri'nde ilk dönemlerde
yazı sitili Arapça ve Türkçenin karıĢımıyla oluĢmuĢtur. Ancak XVII. asırdır itibaren
Türkçenin etkisi artmıĢtır. Tanzimat'tan sonra her sahada meydana gelen
değiĢikliklerden ġer‟îyye mahkemeleri ve dolayısıyla ġer‟îyye sicilleri de nasibini
almıĢtır. 13 Safer 1276/1859 tarihli "Bi'l-umum Mahakim-i ġer‟îyye Hakkındaki
Nizamname'de Ģer‟î sicillere dolaylı olarak değinilmiĢ ve sadece alınacak harçlar
tespit edilmiĢtir. ġer‟îyye sicilleri ile ilgili asıl hukuki düzenleme 15 Zilhicce
68
Hasan T.Fendoğlu.(1999). Osmanlı'da Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı. Osmanlı
Teşkilatı, c.VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 465.
69
Kuru,a.g.t.,s.11.
70
Kanar,a.g.e.,s.2494.
27
1290/1874 tarihli Sicillat-ı ġer‟îyye. ve Zabt-ı Deavi Cerideleri Hakkında Talimat'la
yapılmıĢtır. 4 Cemaziye‟l- âhir 1296/1876 tarihinde ise mahkemelerde kesin delil
olacak Ģekilde ġer‟îyye Mahkemeleri tarafından i'lam ve hüccetlerin nasıl
düzenleneceğine dair "Bila-Beyyine Mazmunuyla Amel ve Hüküm Caiz Olabilecek
Surette Senedat-ı ġer‟îyye'nin Tanzimine Dair Talimat‟‟ neĢredilmiĢtir.71
Cumhuriyet döneminde ise Milli Eğitim ve Adalet Bakanlıkları arasında
yapılan anlaĢma neticesinde 3 Kasım 1941'de valiliklere gönderilen 2182/4018 sayılı
emir gereğince müzelik eĢyaya karıĢtırılmamak ve ayrı yerde muhafaza edilmek
kayıt ve Ģartı ile 1909'dan evvelki zamana ait ve Topkapı Sarayı'ndaki Ġstanbul ve
çevresine ait olanlar hariç ġer‟îyye Sicilleri 18 il müzesine nakledilmiĢtir.72
1- Ankara
6- Bursa
11- Konya
16- Sivas
2- Adana
7- Diyarbakır
12- Kütahya
17- Tokat
3- Afyonkarahisar
8- Hatay
13- Manisa
18- Van
4- Antalya
9- Ġzmir
14- Niğde
5- Bergama
10- Kastamonu
15- Sinop
Bu illerde toplandıktan sonra bir kararla ġer‟îyye Sicilleri Ankara'da Milli
Kütüphane'de koruma altına alınmıĢtır.
3.2.1. ġer’îyye Sicillerinin Tanımı, Önemi ve Ġçeriği
Sözlükte okumak kaydetmek,not etmek,hükmetmek,karar vermek, sicile ve
zapta geçirmek manalarına gelen sicil kelimesi, terim olarak; insanlarla ilgili bütün
hukuki olayları, kadıların verdikleri karar suretlerini, hüccetleri ve yargıyı
ilgilendiren çeĢitli yazılı kayıtları ihtiva eden defterler için kullanılmıĢtır.Bu defterle
ġer‟îyye Sicilleri (Sicillat-ı ġer‟îye) dendiği gibi kadı defterleri,mahkeme defterleri,
zapt-ı vakayı sicilleri, sicillat defteri, sicil-i mahfuz veya sadece sicil de
denmektedir.73
Ġktisadi ve içtimai tarih kaynaklarımızın en önemlilerinden biri olan Ģer‟îyye
sicilleri; bulundukları yerde hükümete ait her türlü vazifeleri gören ve halkın her
sahada yegane mercii bulunan idari ve kazai salahiyete sahip kadılar tarafından
tutulan ve gerektiğinde de tekrar kullanılmak üzere muhafaza edilen defterlerden
teĢekkül etmiĢtir.74
71
Ahmet Akgündüz.(1988). Şer'iyye Sicilleri,Toplu Katalogu ve Seçme Hükümler, c.I, Türk Dünyası
AraĢtırmaları Vakfı,Ġstanbul, ss. 17-18.
72
Akgündüz,a.e.,s.20.
73
Öztürk,a.g.e.,s.19.
74
Öztürk,a.g.e.,s.19.
28
Kadıların ve mevalinin bulundukları kaza ve Ģehirlerde ġer‟î Mahkemeler
vardır.Kadılar ġer‟î ve hükmi muamelatta kendilerine verilen beratlarda gösterilen
vazifeleri görüp Hanefi mezhebi üzere hüküm verirlerdi.Nikâh,izdivaç,miras taksimi,
yetim ve mal-i gaibin muhafazası,vasi tayin ve azli,vasiyetlerin ve vakıfların
hükümlerine nezareti,cürüm ve cinayet ve sair bütün davalar,hulasa Ģer‟î ve hukuki
bütün muamelat kadılar tarafından görülürdü.75 ĠĢte bu bütün davalar aynı zamanda
ġer‟îyye Sicilleri‟nin konu ve içeriğini de belirlemektedir.
ġer‟îyye Sicillerinin içeriğine bakıldığında baĢlıca Ģu tür belgeler
bulunmaktadır:
1- Merkezden gönderilen her konudaki ferman,berat ve mektupların suretleri.
2- Vali, mutasarrıf ve mütesellim gibi mahalli yöneticilerin çeĢitli konularda sancak
veya Ģehrin problemlerini çözmek için yayınladıkları buyruldular ile bunların
icraatlarını gösteren kayıtlar.
3- Kadıların çeĢitli konularda merkeze gönderdikleri ilamlar ile Ģehir yönetiminde
kiĢi yada kurumlar arasında doğan anlaĢmazlıkları çözümlemek için verdikleri
hüccetler.
4- ġehrin mahalle listeleri, Ģehirde yürütülen imar faaliyetleri, dini ve sosyal
kurumların bakım ve onarımları, buralarda kullanılan inĢaat malzemelerinin çeĢit ve
fiyatları ile ilgili vesikalar.
5- ġehrin nüfusunu, nüfusun ırki ve dini yönden ayrımını, bu nufusun zaman zaman
maruz kaldığı salgın hastalık ile tabii afetleri anlatan belgeler.
6- Evlenme-boĢanma,kız kaçırma, mehir bağlam,alım-satım,mukavele ve kefalet
senetleri,hırsızlık,kalpazanlık,yaralama ve öldürme ile ilgili kayıtlar.
7- ġehirdeki esnaf grupları, bunların meslekleri ile ürettikleri malların çeĢitleri, çarĢı
ve pazarlarda satılan malların narh listeleri, usta ve ırgat yevmi yeleri.
8- Sancak ve Ģehir halkından toplanan vergi miktarları bu vergilerin toplanmasında
kullanılan avarız hanesi ile ilgili listeler.
9- Altın ve para meseleleri ile çeĢitli eĢya fiyatlarını gösteren kayıtlar.
10- Ölen kiĢilerin mesleğini, mal varlığını ,borçlarını, ikamet ettiği ve vefat ettiği
yeri, varislerin durumunu gösteren tereke kayıtları.
11- Bunların dıĢında mahkeme tarafından önemli görülüp de sicillere kaydedilen çok
çeĢitli konuları kapsayan kayıtlar.76
75
76
UzunçarĢılı, a.g.e. ss.108-109.
Öztürk,a.g.e.,ss.21-22.;Rıfat Özdemir.(1986).XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara. Ankara, ss.17-
29
ġer‟îyye sicillerin muhtevasını sıralandığında aslında içeriğindeki belge
çeĢitlerine değinildi; ancak en azından belge isimlerini tasnif etmek için aĢağıda adı
geçen belge çeĢitleri farklı bir konu olarak iĢlenildi.
3.2.2. ġer’îyye Sicillerindeki Belge ÇeĢitleri
Ferman ve Beratlar padiĢahlar tarafından kaleme alınır, hüccetler, ilamlar,
mürâseler ve maruzlar, kadılar tarafından kaleme alınır; buyruldular ise sadrazam,
beylerbeyi ve kazaskerler tarafından kaleme alınırlar. ġer‟îyye sicillerinde bulunan
belgeleri 3 gruba ayırabiliriz.
1.Devlet merkezinden gelen bütün ferman, emir ve tebliğler
2.Kadı tarafından verilen hükümler
3.Resmiyete geçirilmesi gereken; vakıf, hibe, Ģehadet, vekâlet, veraset gibi
konulara ait belgeler.77 Bu belgelerin en fazla kullanılanları kısaca açıklamalarıyla
Ģunlardır.
3.2.2.1. Hüccet
"Kelime anlamı "hukuki delil" demek olan hüccetin bir usul hukuku terimi
olarak manası Ģudur; Kadının kararını (hükmünü) ihtiva etmeyen, taraflardan birinin
ikrarını ve diğerinin bu ikrarı tasdikini havi bulunan ve üst tarafında kadının mühür
ve imzasını taĢıyan yazılı belgeye hüccet denir. Hüccet yerine "senet" tabiri de
kullanılmıĢtır. Bazen kadının kararını ihtiva etse de, üst tarafında mühür ve imza
bulunan, kadılara ait bütün belgelere de hüccet denmiĢtir. Hüccetlerin üst tarafında
kadıların mühür ve imzaları, sonra da sırasıyla tarafların adı ve adresleri, hüccetin
konusu, hukuki olay veya muamelenin Ģekli ve Ģartları, yapılan ikrar bayanları,
sonunda belgenin tanzim tarihi ve Ģühudü'l-hal baĢlığı altında Ģahitlerin isimleri yer
alır.Hüccetin en önemli özelliği, konusu ile ilgili davalar da kesin delil olarak kabul
edilmesidir.78
3.2.2.2. Ġ’lam
"Sözlük anlamı "bildirmek" demek olan ilam kelimesinin eski sulh
hukukumuzdaki manası Ģudur; Ģer‟î bir hükmü ve altında karar veren kadı'nın imza
18.
Aynur Geçgil.(2006). 141 Numaralı Gaziantep Şer‟iyye Sicili. Yüksek Lisans Tezi, Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, s.10.
78
Sıtkı Uluerler.(1999). 71 Numaralı Amasya Şer'iyye Sicilli (H. 1234/1236 - M. 1818/1821).
Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, s. 16.
77
30
ve mührünü taĢıyan yazılı belgeye ilam denir. Ġlamların en önemli özelliği kadının
hükmünü ihtiva etmesidir. Kadı verdiği kararı önce taraflara Ģifahi olarak tefhim
eder. Daha sonra verilen kararın gerekçelerini de ihtira eden bir ilzam tanzim eder;
hem davaya ve hem de icap ederse davalıya birer suretini verir. Her ilamda, kadının
imza ve mühür, tarafları dava konusu ve iddia, davalının cevabı, ispat vasıtaları ve de
onunda kadının kararına ait kayıtlar bulunur. Tarih de zikredilir. Karar metnini değer
ilamdaki ispat vasıtası ikrar ise, "ilzam" ifadesi, eğer ispat vasıtası Ģahitlik ise
"tembih" ifadesi kullanılmıĢtır.79
3.2.2.3. Ma’ruzlar
Kadıların kararını ihtiva etmeyen, hüccetler gibi hukuki bir durumun tespiti
açısından yazılı delil olarak da kabul edilmeyen ve sadece kadıların icra makamlarına
idari bir durumu arz ettiği yazılı kayıtlara "ma'ruz" adı verilir. Bunların ilamlardan en
önemli farkı, kadı'nın kararını ihtiva etmemesidir. Maruzların, ilamlardan hem Ģekil
ve hem de muhteva açısından farklılıkları bulunduğu kesindir.80
3.2.2.4. Müraseleler
Kadıların kendilerine denk veya daha aĢağı rütbedeki Ģahıs veya makamlara
hitaben kaleme aldığı yazılı belgelere mürasele adı verilir. Sanığın mahkemeye celbi
için yazılan mürasele gibi.81
3.2.2.5. Buyruldular
Osmanlı diplomatiğinde sadrazam, vezir, defterdar, kadıasker, kapdan paĢa,
beylerbeyi, vs. yüksek rütbeli vazifelilerin, kendilerinden aĢağı mevkilerde
bulunanlara gönderdikleri emirler için kullanılan bir terimdir.82
3.2.2.6.Fermanlar
Ferman, Divan-ı Hümayun veya PaĢa Kapısı'ndaki divanlarda alınan
kararlara uygun olarak yazılan ve tuğra bulunan padiĢah emrlerine verilen addır. Bu
emre, hükümdardan sadır olduğu için, ferman-ı hümayun ve emr-i Ģerif denilirdi.
79
Halil Cin, Ahmet Akgündüz. (1995). Türk Hukuk Tarihi. c.I, Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul,
s.409.
80
Cin , Akgündüz,,a.g.e., s.410.
81
Cin , Akgündüz, a.g.e., s.410.
82
Mübahat S.Kütükoğlu.(1998). Osmanlı Belgelerinin Dili: Diplomatik. Kubbealtı NeĢriyatı, Ġstanbul
s.197.
31
Osmanlılarda hükümdarın tuğralı fermanına, münderecatının mahiyetine göre
huküm, biti, misal, tevki, niĢan, berat, meĢhur veya yarlıg denilirdi. Elimize geçen
yüzlerce vesikada gördüğümüz "sebeb-i tahrir-i misal bi-misal, muceb-i hükm-i
vâcibül imtisal, niĢân-ı hümayun ve ferman-ı nafiz-i meymun, tevki-i refi-i hümayun
yarlıg-ı belig ve hükm-i hümayun ve bitiyi mutalea kılanlar" ibareleri, misal, hüküm,
niĢan, ferman, tevki, yarlıg ve biti kelimelerinin padiĢahın yazılmıĢ emrine delalet
ettiğini göstermektedir.83
3.2.2.7. Beratlar
Beratlarda padiĢaha ait belgeler olması dolayısıyla fermanlarla hemen
hemen aynı rükünleri ihtiva etmekle beraber fermanlardan olmayan bazı ayırt edici
özellikler de taĢır. Bu suretle beratı, ilk bakıĢta fermanlardan ayırmak kabil olur.
Mesela fermanlarda sadece "hüve" kelimesinin yazılmasına karĢılık beratlarda bu
formül daha uzun tutulmuĢtur.84
3.2.2.8. Vakfiyeler
Vakıf kelimesi Arapça'da durdurmak, alıkoymak manalarına gelmektedir.
Terim olarak ise vakıf, bir kimsenin Allah'a yakın olmak gayesiyle menkul ya da
gayrimenkul mal ve mülkünü dini ve sosyal bir amaç için tahsis etmesidir. Vakfiye
ise vakf edilen Ģeyin vasıfları ve vakf edilme Ģartlarını ihtiva eden ve kadı tarafından
tasdik edilen bir belgedir. Osmanlı topraklarında yaĢayan hür, aklı baĢında ve ergin
olan herkes malını vakf edebilirdi. Vakfiyelerde, vakıf gelirinin devamlı olması ve
vakfedilen Ģeyin tam mülkiyete haiz olması gibi özellikler de aranırdı. Bu Ģartların
mevcut olması halinde vâkıf denilen vakıf sahibi, vakf ettiği Ģeylerin listesini ve
Ģartnamesini bütün ayrıntılarıyla kaydettirdiği bir vakıfnâme ya da vakfiye tanzim
ettirirdi.85
3.2.2.9. Tezkereler
Tezkireciler doğrudan doğruya sadrazama bağlı olup, Anadolu ve Rumeli
defterdarlığına bağlı mâli kalemleri bulunurdu. Bu kalemlerin verdiği tezkerelerin bir
suretine sicillerde rastlanmaktadır.86
83
Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı.(1979). Ferman. İslâm Ansiklopedisi, c. IV, M.E.B. Yayınları, Ġstanbul,
s. 57.
84
Kütükoğlu, a.g.e.,s.124.
85
Kütükoğlu, a.g.e.,s.359,360.
86
Mithat Sertoğlu.(1982). Osmanlı Tarih Lügati. Enderun Yayınevi, Ġstanbul, s.337.
32
3.2.2.10. Temessükler
Temessükler, ihtimamla tutunmak anlamına gelir. Sened için alınıp verilen
muahede, sulhnamedir. ġer‟îyye sicilindeki anlamı ise miri arazide ve salih olmayan
vakıflarda tasarruf hakkı sahiplerine verilen belgedir.87
3.2.3. ġer’îyye Sicilleri Üzerine Yapılan Katalog ÇalıĢmaları
*Abdülaziz Bayındır.(1986). İslâm Muhakeme Hukuku Osmanlı Devri Uygulaması.
Ġstanbul.
*Ahmet Akgündüz. (1988). Şer‟îyye Sicilleri. Türk Dünyası AraĢtırmalarıVakfı,
Ġstanbul .
*Atilla Çetin. (1979). Başbakanlık Arşivi Kılavuzu. Ġstanbul.
*Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı.(1935). ġer‟î Mahkeme Sicilleri. Ülkü Mecmuası. c.V,
Ankara, ss.23-29 .
*Mustafa Gülcan.(1995). Osmanlı ġer‟îyye Sicillerine Göre Kimsesiz
Çocuklar. Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.99, Mart, ss.17-20.
*Mücteba Ġlgürel.(1975). ġer‟îyye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doğru . İstanbul
Üniv. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.28-29, Ġstanbul, ss.123-161
* Orhan Avcı.(1998). Kültür Tarihi Kaynağı Olan Şer‟îyye Sicillerinin Türk Milli
Arşivciliğine Katılması. T.C. BaĢbakanlık Devlet ArĢivleri Genel Müdürlüğü
Yayın No:12, Ankara,ss.195-209.
*Osman Ersoy.(1964)."ġer‟îyye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doğru",Ankara
Üniversitesi Dil, Tarih,Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, c.XIX, S.34, Ankara,ss.33-65.
*Yusuf Oğuzoğlu.(1981-1982). ġer‟îye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doğru. Ankara
Üniversitesi Dil,Tarih, Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XIV,
S.25, Anakara, ss.343-360.
*Yücel Özkaya.(1979-1980). Sofya'daki Milli Kütüphanedeki ġer‟îyye Sicilleri .
Ankara Üniversitesi Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi,
c.XIII, S.24, Ankara, ss.21-29.
*Zahit Aksu.(1979).Osmanlı Rejimi ve Kanun Tatbikatı Üzerine Birkaç Söz. Atatürk
Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi, S.3, Ankara .
87
Halil Ġnalcık.(2000). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. c.1, 2.Baskı, Halil B.
(Çev.), Eren Yayınları, Ġstanbul, s.146.
33
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ
4.1. AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ
Gaziantep'e ait 200'ün üzerindeki Ģer‟îyye sicil defteri, tasnif edilerek
toplam 174 defter haline getirilmiĢtir. Yine bu defterler, Gaziantep Müzesi'nde iken
katalog çalıĢmaları da tamamlanmıĢtır. Buna göre; Gaziantep'e ait ilk sicil belgeleri;
H.938/M.1531-1532 tarihinde ve 1 numaralı defterde, son sicil belgeleri ise
1327/1909-1910 tarihinde ve 160 numaralı defterde kayda alınmıĢtır.88
Gaziantep ġer‟îyye Sicilleri, Gaziantep Müzesi ArĢivinden, 1991 yılında
Ankara'daki Milli Kütüphaneye nakledilmiĢtir. Defterin fazla zarar görmemesi
amacıyla araĢtırmacılara belgelerin, mikro-filmleri verilerek fotokopi yapma imkânı
sağlanmıĢtır. Gaziantep ġer‟îyye Sicillerinin arasında tarihi açıdan boĢluklar
görülmektedir.
Tablo 4.1. Gaziantep ġer‟îyye Sicili Katoloğu89
NO:
TARĠH
SAYFA
1
938-946 / (1531-1539)
373
2
948 / (1541)
334
3
956 / (1549)
176
4
964-967-968-978 / (1556-1559-1560-1570)
276
5
1167-1171-1177-1179-1180 / (1753-1757-1763-1765-1766)
364
6
980 / (1572)
228
7
995 / (1586)
233
8
998-999 / (1589-1590)
238-295
9
1004-1005 / (1595-1596)
380
10
1012-1014 / (1603-1605)
406
11
1017 / (1608)
179
88
89
Akgündüz,a,g,e,s.83 - 191.
Akgündüz,a,g,e,s.190-191.
34
12
1027-1028 / (1617-1618)
398
13
1038-1039 / (1628-1629)
299
14
1044-1045 / (1634-1635)
389
15
1045-1047 / (1634-1637)
490
16
1051-1052 / (1641-1642)
296
17
1055-1056 / (1645-1646)
254
18
1055-1056-1070 / (1645-1646-1659)
277
19
1057-1058 / (1646-1647)
360
20
1060-1061 / (1649-1650)
270
21
1059-1060 / (1648-1649)
294
22
1061-1062 / (1650-1651)
250
23
1063-1064 / (1652-1653)
360
24
1064-1065 / (1653-1654)
158
25
1067-1069 / (1654-1658)
198
26
1071-1073 / (1660-1662)
276
27
1070-1077 / (1659-1666)
222
28
1077-1079 / (1666-1668)
418
29
1058-1087 / (1674-1676)
176
30
1084-1085-1087-1091 / (1673-1674-1676-1679)
392
31
1085-1087-1266-1267 / (1674-1676-1849-1850)
140-202
32
1086-1087 / (1675-1676)
207
33
1087-1089 / (1676-1678)
360
34
1090-1092 / (1678-1680)
234
35
1094-1095 / (1682-1683)
288
36
1098-1099 / (1686-1687)
216
37
1099-1100 / (1687-1681)
190
38
1099-1101 / (1687-1681)
207
39
1100-1101 / (1688-1681)
236
40
1103-1104 / (1691-1692)
220
41
1103-1104 / (1691-1692)
174
42
992-994-1003-1004 / (1583-1585-1594-1595)
450
43
1106-1107 / (1694-1695)
298
35
44
1106 / (1694)
149
45
1107 / (1695)
200
46
967-968 / (1559-1560)
236
47
1108-1109 / (1696-1697)
267
48
1108 / (1696)
334
49
1109 / (1697)
220
50
1110-1111/(1698-1699)
359
51
1111-1112 / (1699-1700)
376
52
1114-1115-1116 / (1702-1703-1704)
380
53
1114-1116 / (1702-1704)
300
54
1114/ (1702)
388
55
1116-1117 / (1704-1705)
283
56
1117/ (1705)
337
57
1118/ (1706)
350
58
1118-1119-(1706-1707)
294
59
1120-1121 / (1708-1709)
377
60
1119-1121 / (1707-1710)
334
61
1124-1125 / (1712-1713)
301
62
1119-1120-23-24-27 / (1707-08-01-02-05)
243
63
1123-1124 / (1711-1712)
394
64
1124/ (1712)
252
65
1126-1127 / (1714-1715)
277
66
1127/ (1715)
258
67
1128-1129/ (1715-1716)
602
68
1129-1130/ (1716-1717)
537
69
1130-1131/ (1717-1718)
270
70
1132-1136-1137 / (1719-1723-1724)
290
71
1132/ (1719)
218
72 / B
1133-1134 / (1720-1721)
238
72 / A
1133 / (1720)
289
73
1134-1135 / (1721-1722)
272
74
1131-1134 / (1718-1721)
319
36
75
1135/ (1722)
291
76
1136-1137/ (1723-1724)
336
77
1137-1138 / (1724-1727)
279
78
1131-32-33-34-38-39 / (1718-19-20-21-25-26)
413
79
1139-1140 / (1726-1727)
574
80
1141-1142 / (1728-1729)
376
81
1141-1142 / (1728-1729)
246
82
1143 / (1730)
296
83
1144/ (1731)
268
84
1145/ (1732)
280
85
1145-1146 / (1732-1733)
286
86
1146-1147 / (1733-1734)
279
87
1147-1148 / (1734-1735)
333
88
1148/ (1735)
378
89
1148-1149/ (1735-1736)
286
90
1149/ (1736)
282
91
1149-1150 / (1736-1737)
293
92
1150-1151 / (1737-1738)
276
93
1151-1152-1154 / (1738-1739-1741)
532
94
1152-1153 / (1739-1740)
276
95
1153 / (1740)
319
96
1153-1154 / (1740-1741)
224
97
1154-1155 / (1741-1742)
259
98
1155/ (1742)
301
99
1156/ (1743)
204
100
1156/ (1743)
257
101
1156-1157/ (1743-1744)
448
102
1158-1159/ (1745-1746)
300
103
1159-1160/ (1746-1747)
284
104
1160/ (1747)
293
105
1161 / (1748)
362
106
1161-1163 / (1748-1750)
278
37
107
1163-1164 / (1750-1751)
280
108
1164-1165 / (1751-1752)
138
109
1165 / (1752)
282
110
1165-1166 / (1752-1753)
111
1166-1167 / (1753-1754)
292
112
1168/ (1755)
294
113
1168-1169/ (1755-1756)
120
114
1169-1170/ (1756-1757)
274
115
1170-1171 / (1757-1758)
233
116
1171 / (1758)
282
117
1172/ (1759)
218
118
1171-1172-1173 / (1757-1758-1759)
324
119
1174-1175-1176 / (1760-1761-1762)
391
120
1188-1191 / (1774-1776)
196
121
1179-1182/ ('1765-1768)
88
122
1177-1178 / (1763-1764)
280
123
1180-1181 / (1766-1767)
196
124 / A 1176-1177 / (1762-1763)
221
124 / B 1182-1184 / (1768-1770)
125
1175-1176 / (1761-1762)
276
126
1185-1189/ (1771)
333
127
1184-1186-1191 / (1770-1772-1776)
248
128
1189-1191 / (1774-1776)
292
129
1108-1142-1161 / (1696-1729-1747)
96
130
1184-1185-1190-1191 / (1770-1771-1775)
314
131
1182-83-84-85-92-94-95-96 / (1768-69-70-77-79-80-81)
98
132
1196-1199/ (1781-1784)
393
133
983-984 / (1575-1576)
428
134
1200-1209/ (1785-1794)
465
135
1205-1207 / (1790-1792)
204
136
1215-1217-1221-1222 / (1800-1802-1806-107)
198
137
1216-1219 / (1801-1804)
172
38
138
1221-1226 / (1806-1810)
172
139
1229-1232 / (1813-1816)
172
140
1233 / (1817)
155-312
141
1234-1236 / (1818-1819)
150
142
1241-1249 / (1825-1833)
456
143
1249-1257 / (1833-1840)
192
144
1186-1257-1267 / 1772-(1833-1850)
306
145
1266-1270 / 1849 / (1853)
215
146
1271-73-76-77-79-80 / (1854-1856-59-60-62-63)
350
147
1282-1288/ (1865-1870)
269
148
1286-1291 / (1869-1873)
270
149
1294-1296 / (1876-1878)
294
150
1296-1298/ (1878-1880)
270
151
1299-1301 / (1881-1883)
228
152
1302-1303 / (1884-1885)
206
153
1303-1305 / (1885-1887)
338
154
1306-1308 / (1888-1890)
295
155
1308-1310 / (1890-1892)
390
156
1310-1314 / (1892-1896)
250+93+8
157
1316-1319 / (1898-1901)
384
158
1318-1325 / (1900-1907)
402
159
1319-1323 / (1901-1905)
490
160
1325-1327 / (1906-1908)
370
161
945-946/ (1538-1539)
259
162
1015-16-19-24-958-961 / (1606-07-10-15-1550-1553)
571
163
951-955-965 / (1544-1548-1557)
296
164
978-976 / (1570-1568)
225
165
980-938-984 / (1572-1531-1576)
220
166
980/ (1572)
102
167
1008-1009 / (1559-1560)
250
168
1030/ (1620)
181
169
1029-1030 / (1619-1620)
104
39
170 / A 1032/ (1622)
201-478
170 / B 1033 / (1623)
200
171
1082-1084 / (1671-1673)
185
172
1094-1096 / (1682-1684)
156
173
1178-1179 / (1764-1765)
261
174
1187-1189 / (1773-1775)
259
4.2. ÇALIġILMIġ AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ
*Cemil Cahit Güzelbey. (1966). Gaziantep ġer‟î Mahkeme Sicilleri. M. 1886-1909.
C 153-160. Fasikül 1. Gaziantep.
*Cemil Cahit Güzelbey-Hulusi Yetkin. (1970). Gaziantep ġer‟î Mahkeme
Sicillerinden Örnekler. M. 1729-1825. Gaziantep.
*Hüseyin Çınar. (2000). 18. Yüzyılın Ġlk Yarısında Ayntab ġehri'nin Sosyal ve
Ekonomik Durumu. Doktora Tezi. Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.
Ġstanbul.
*Zeynel Özlü. (2002). Kassâm Defterlerine Göre 18. Yüzyılın Ġkinci Yarısında
Gaziantep. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Ankara.
*Galip Eken. (1988). 113 Antep ġer‟îyye Sicili: Trankripsiyon ve Değerlendirme.
Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Ankara.
*Fuat Yıldırım. (1995). 108 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili. Yüksek Lisans Tezi. Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Elazığ.
*Adnan ArslantaĢ. (1997). 141 Nolu Antep ġer‟îyye Sicilinin Transkripsiyon ve
Katoloğu. Yüksek Lisans Tezi. Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.
Malatya.
*Ahmet Yılmaz. (1997). 19. Yüzyılı Ġlk Çeyreğinde ġer‟îyye Sicilleri ve Tereke
defterlerine Göre Medine-yi Ayntab'ın Ġktisadi ve Ġçtimai Durumu. Yüksek Lisans
Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Ankara.
*Zeynel Özlü. (1999). 120 Nolu Antep ġer‟îyye Sicilinin Transkripsiyon ve
Değerlendirmesi. Yüksek Lisans tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.
Ankara.
40
*Handan Bozkurt. (2002). 17 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin Trankripsiyon ve
Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.
Malatya.
*Rabia Sultan Timbil. (2003). 19 Nolu Antep Ģer‟îyye Siciline Göre Mülk SatıĢları.
Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Konya.
*Yüksel Babanınoğlu. (2004). 155 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin Trankripsiyon ve
Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler
Entitüsü. Gaziantep.
*AyĢe Erkmen - Havva Yıldız. (2005). 156 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin
Trankripsiyon ve Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi
Sosyal Bilimler Entitüsü. Gaziantep.
*Mehmet Ali Yıldırım. (2006). 152 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin Trankripsiyon ve
*Serhat Kuzucu. (2006). 123 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin Trankripsiyon ve
Değerli araĢtırmacı Cemil Cahit Güzelbey, ġer‟îye Sicillerini 1911 yılından
geriye doğru incelemiĢ ve incelemiĢ olduğu bölümleri üç fasikül halinde yayınlamıĢ
ve birde " Gaziantep ġer"i Mahkeme Sicillerinden örnekler" adı altında Gaziantep
Kültür Derneği tarafından yayınlanmıĢtır.
148 sayfalık birinci fasikülde miladi 1886 ile 1909 tarihli 153 ve 160
numaralı ciltlerde yer alan belgeler tanıtılmıĢtır.124 sayfalık ikinci fasikülde miladi
1841 ile 1886 tarihli 144 ve 152 numaralı ciltlerde yer alan belgeler tanıtılmıĢtır.124
sayfalık üçüncü fasikülde miladi 1826 ile 1838 tarihli 142 ve 143 numaralı ciltlerde
yer alan belgeler tanıtılmıĢtır.
Ayrıca, Hulusi Yetkin'in, Cemil Cahit Güzelbey'in çalıĢmalarına istinad
ederek yayınladığı 124 sayfalık " Gaziantep ġer‟î Mahkeme Sicillerinden Örnekler"
adlı eserde de 81 ve 141 numaralı ciltlerde yer alan Miladi 1729 - 1820 tarihli
belgelerden bir kısmı yayınlanmıĢtır.90
90
Zeynel Özlü.(1999).Gaziantep‟in 120 No‟lu Şer‟iye Sicili.Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, s.5.
41
4.3. 109 NUMARALI AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLĠ
109 Numaralı Ayıntab ġer‟îyye Sicili Ankara'daki Milli Kütüphanede
bulunmaktadır.
Envanter No: 109
Tarihi: H.1165 / M. 1752
Sayfa Sayısı: 282
Varak Sayısı: 141
Belge Sayısı: 478
Defterin Ebatı: 15.5 X 38
Ġncelenen 109 Numaralı Ayıntab ġer‟îye Sicili H.1165 / M.1752 yılını
kapsamaktadır.Sicil Muharrem ayından Zilhicce ayına kadar 1165 yılının her hicri
ayına ait belgeyi ihtiva etmektedir.Genelde aylar sıralı gitmekte ancak,belge numara
sıralamaları dikkate alındığında belgede tarihlerin sıralı gitmediği,yani kronolojik
olarak ilerlemediği örnekler de görülmektedir.Öyle ki,ilk belge 26 Safer 1165 tarihli
baĢlamasına rağmen sonlara yakın 463 numaralı belge de 8 Safer 1165 tarihine
kayıtlıdır.Sicildeki varaklar yıpranmamıĢ olup,yazılar da genelde okunaklı ve
anlaĢılır tarzdadır.Yine de okunamayan kelimeler olmuĢtur bunlar (…) üç nokta ile
gösterilmiĢtir.Okunmasına rağmen Ģüphe duyulan kelimelerin sonuna (?) soru iĢareti
konulmuĢtur.Sicil üç farklı yazı karakteriyle yazılmıĢ bu da bize üç farklı kâtibin
defterde çalıĢtığını göstermektedir. Defterde bilinen yazı karakteri Tâlik olup diğer
iki karakter tanımlanamamıĢ, kâtiplerin kendi el yazıları olduğu düĢünülmüĢtür.
4.4. 109 NUMARALI AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLĠ BELGE ÖZETLERĠ
Varak No:1 Sayfa No:1 Belge No: 1
Konu: Nikâh akdi
Varak No: 1 Sayfa No: 1 Belge No: 2
Konu: Nikâh akdi
Konu: Mahzar tayini
Konu: Emine hatunun nafaka talebi olmadan çocukları terbiye edeceğine dair
Konu: Nikâh akdi
42
Konu: Nikâh akdi
Konu: Nikâh akdi
Konu: Nikâh akdi
Konu: Hıyarzâde Hamza beĢenin sipahiler arasında sorun çıkarması durumunda
vereceği nezir hakkında
Konu: Nikâh akdi
Konu: Nikâh akdi
Varak No:1 Sayfa No: 2 Belge No: 12
Konu: Nikâh akdi
Konu: AiĢe binti Bekir‟in vefat eden kocasının alacağını Bekir‟den aldığına dair
huccet
Konu: Arapça bir belge
Konu: Ayıntab arpalığının tefviz edilmesi hakkında buyruldu
Konu: Vefat eden askerlerin muhallefatının tarhrir ve taksimi hakkında buyruldu
Konu: Nur Seyyid Ebû Bekir‟in, Es Seyyid Ali bin Mustafa hissesini satıĢı hakkında
Konu: Ali Abdullah‟ın tereke kaydı
Konu: Gazi Hüseyin‟in tereke kaydı
Konu: Dur Ali oğlunun katledilmesi davasından sorumluların zimmetlerinin ibra
edilmesi
43
Konu: Dur Ali oğlunun katledilmesi davasından sorumluların zimmetlerinin ibra
edilmesi
Konu: Mürsel oğlu Ali Beğ ile Akçakoyunlu „aĢîretinden bazı kimselerin
aralarındaki husumetin bitmesi hakkında
Konu: Ağçakoyunlu „aĢîretinden boy beyi Ali beğ ibni Ahmed‟in „aĢîret halkı ilen
olan adaveti hakkında
Konu: ÇeĢni cemaatinden bazı kimselerin resm-i riayetlerini ödemekten çekinmeleri
hakkında
Konu: Molla Ahmed ibni Molla Mehmed‟in varislerinin birbirlerini ibra etmesi
Konu: Ġsmail‟in Ġbrahim Halil‟e menzil satıĢı
Konu: Molla Mehmed ibni Molla Mehmed‟in varislerinden Ġsmail‟in terekenin
sulhuna itirazı hakkında
Konu: Zerdali bağçesi ve içindekli ağaçların satıĢı hakkında
Konu: Nafaka takdiri
Konu: Hüseyin bin Mehmed‟in anluna taĢ isabet ederek ölmesi neticesinde diyet ve
borçların ödenmesi ile sukhun akdi hakkında
Konu: Kayyim tayini
Konu: Tut bahçesinin Devecizâde çorbacı Yusuf ağa tarafından fuzulen zabt ve dört
sene mutasarrıf olması hakkında
44
Konu: Hacı Mustafa bin hacı Mustafa‟nın Esir Ali oğlu Ali BeĢe üzerine açtığı
davada Ali BeĢenin Ģahdliğinin red olunması talebi
Konu: Es Seyyid Mehmed bin Mustafa‟nın tereke kaydı
Konu: Alacak talebi
Konu: Ahmed ağanın Es Seyyid Ebu Bekir‟in üstten iki diĢini kırması
Konu: Karagülle Mehmed ibni Ġbrâhim‟in Ġmam Hüseyin ibni Mustafa ve karındaĢı
oğlu Süleyman ibni Veli‟ye küfretmesi
Konu: Zimmet ibrası
Konu: Değirmen gelirlerinin paylaĢılması akdi
Konu: Alacak davası
Konu: Es Seyyid Kasım Ağa‟nın 78 kuruĢ alacağı tahsil etmesi
Konu: Alacak talebi
Konu: El Hacc Ahmed‟in fuzulen zabt ettiği malların talebi
Konu: Ahalinin Yusuf ibni El Hacc Mustafa hakkında gayr-i ahlaki davranıĢları
sebebiyle Ģikâyetleri ve mahalleden ihrac edlmesi talebleri
Konu: Abdullah kızı Elif‟in kocasından mihir talebi
Konu: Aralarındaki kin nedeniyle Ģahitliğin iptal edilmesi
Konu: Hüseyin oğlu Ali‟nin gayr-i menkulleri ve otuz aded ceviz ağacını vakf
etmesi hakkında
45
Konu: Es Seyyid Yusuf‟un Abdullah efendiye küfretmesi ve kapısına depme ile
vurması
Konu: Yusuf kızı Raziye‟nin Mihr ve hisse-i Ģeriye talebi
Konu: Ömer bin Ali‟nin tereke kaydı
Konu: Sarkez veled-i Durus‟un Agob veled-i Mekerdic‟den 150 kuruĢ alacak talebi
Konu: Ümmetullah hatunun Es Seyyid Ebu Bekir bin Ali dede ve Es Seyyid Monla
Ahmed üzerlerine açtığı davada zevci Mustafa‟nın gaib olup hayatta olup olmadığını
bilmemesi ve bu durumun sual olunması talebi
Konu: El Hacc Abdullah‟ın Habil oğlu Mehmed‟den alacak talebi
Konu: Mehmed kızı AiĢe‟nin kocasından muhalaa yoluyla boĢanması
Konu: Mustafa ibni Seydi‟nin boĢamıĢ olduğu karısı Emine‟nin mihri karĢılığında
altıyüz teğeklik bağı vermesi
Konu: AiĢe binti El Hacc Osman‟ın tereke kaydı
Konu: Abdullah‟ın El Hacc Mehmed‟den alacak davası
Konu: Usta Halil ibni DerviĢ‟in tereke kaydı
Konu: El Hacc Halil efendinin Es Seyyid Ġbrâhim‟den alacak talebi
Konu: El Hacc Mehmed ibni El Hacc Osman‟ın tereke kaydı
Konu: Durus veled Bedrin verasetinden murislerin zimmetlerini ibra etmesi
46
Konu: Ömer ve Hasan ibni Mehmed nâm karındaĢların geceleyin kavun bostanında
yatarken Kebebcı Ömer‟in üzerlerine saldırması ve mallarını alması hakkında
Konu: Es Seyyid Abdullah‟ın El Hacc Abdurrahman‟a ev satıĢı
Konu: Ahmed bin Mustafa‟nın karındaĢının fuzulen alınan vergiyi talep etmesi
Konu: Fatma binti El Hacc Ġbrahim‟in kendisini boĢayan kocasının muamele-i
zevciyet talebinden Ģikâyeti
Konu: Ali ibni Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Ali besbes ibn-i Hüseyin‟in tereke kaydı
Konu: Abdülkerim‟in Ali Kaya beĢeden hak talebi
Konu: El Hacc Ali ağa bin Mustafa ağanın Monla Hasan bin Ahmed Çelebinin
zimmetini ibra etmesi
Konu: Asiye binti Ömer‟in nafaka talebi
Konu: Osman ibni El Hacc Abdulkadir‟in Zehra binti Abdullah‟a, babasından kalan
evden bir sehim hissesini satıĢı
Konu: Nalband Karabet veled-i Vansek‟in tereke kaydı
Konu: Alacak davası
Konu: Abdi ağanın atını El Haccc Mustafa‟nın fuzulen zabt etmesi
Konu: Vefat eden El Hacc Emetullah‟ın terekesinden ihtifa edilen onbirbin beĢyüz
altmıĢ kuruĢdan El Hacc Mehmed‟in hisse talebi
Konu: Ali Mehmed bin Mehmed‟in tereke kaydı
47
Konu: Hisse-i Ģeriye taksimi
Konu: Müteveffanın halktan alacakları kaydı
Konu: Tereke taksiminden Abdullah Ağa bin El Hacc Mehmed Efendizâde‟nin
zimmetinin ibra edilmesi
Konu: Sıracullah kızı Ümmühani‟nin, annesinin vefatından sonra terekesinden hisse
talebi
Konu: Es Seyyid Ġsmail bin Ġbrâhim‟in, El Hacc Abdullah ibni Mehmed üzerine
açtığı davada babsının vefatından sonra kendisine yapılan teslimatların sual olunması
talebi
Konu: Hüseyin bin Osman‟ın tarlayı fuzulen zabt etmesi ve Gökoğlu Osman ibni
Ġbrâhim‟in tarafına teslimini taleb etmesi
Konu: Mehmed efendi kızı Fatıma‟nın, Gürümlü Camus oğlu Mehmed‟e bağ satıĢı
Konu: Mustafa ibni Ali‟nin tereke kaydı
Konu: AiĢe‟nin zevci Hüseyin ile kızı Meryem‟in Molla Ali‟ye bostandaki
hisselerinin satıĢı
Konu: Hatice binti Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Mahmud bin Ali‟nin fuzulen bağı zabt etmesi ve Zehra‟nın tarafına teslim
talebi
Konu: Mehmed ibni Anbur Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Esma binti Ahmed‟in müteveffa Mehmed ibni Ganbur Mehmed‟in
terekesinden mihr talebi ve erik bağçesinin satıĢı ile gelirinden mihrinin verilmesi
48
Konu: Müteveffa Emir Zekeriya oğlu‟nu varislerinin Dere Mehmed ibni Murtaza
Efendi‟nin zimmetini ibra etmesi
Konu: Es Seyyid Osman Ağadan kalan bostana ve içindeki ağaçları fuzulen Ömer
Efendi ibni Mehmed Efendinin zabt etmesi ve daha sonra sulhun tesisi
Konu:Abdullah ibni Mehmed‟in Ali ibni Hasan‟dan yüzkırküç kuruĢ alacak talebi
Konu: Fatıma binti Pir Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Kara Mehmed ibni Cum‟anın çocuklarının ihtiyaçları için bağın satıĢı
Konu: Emine binti El Hacc Ġsmail‟in değirmendeki hissesinin satıĢı
Konu: Fatıma binti Mehmed‟in kızı AiĢe‟nin terekeden hisse talebi ve sulhun tesisi
Konu: TaĢcı Mehmed ibni Mustafa‟nın tereke kaydı
Konu: Mehmed ve Ebû Bekir‟e babasından intikal eden evi Ġbrahim‟in zabt etmesi
Konu: Neccar El Hacc Mustafa ibni Kara Ali‟nin terekesinden Mustafa‟nın hisse
talebi
Konu: Muhsinzâde Es Seyyid El Hacc Mehmed efendi‟nin, El hacc Mehmed
efendiden Bostanın teslim talebi
Konu: Es Seyyid Monla Ali‟nin El Hacc Ali ibni Kula El Hacc Mehmed‟e
bostandan hisse satıĢı
Konu: Es Seyyid El Hacc Mehmed Efendi‟nin Ümmühani‟nin terekesinden 300
kuruĢ talebi
49
Konu: Ġbrâhim bin Hüseyin‟e babasından intikal eden levhan karyesinin tımarının
Müteveffa Hüseyin‟in oğlu yoktur diye baĢkasına verilmesi hakkında Ģikâyeti
Konu: Hasan ve Ali‟nin vasileri Mehmed‟in zimmetini ibraz etmesi
Konu: Sapı kısa oğlu El Hacc Ahmed‟in tereke kaydı
Konu: Ali‟nin hissesini, vasi Mehmed‟den yeni vasi Hasan‟ın tamamen alması
Konu: El Hacc Ahmed‟in sağîr oğlu Ali‟ye Hasan‟ın vasi tayin edilmesi
Konu: El Hacc Ahmedin oğlu Hasan‟ın Halil‟den alacak talebi
Konu: Hızır Ġbni Abdullah‟ın terekesinden kızları Ümmühâni ve Sitti‟ye kalan evin
rub‟ hissesinin satıĢı
Konu: El Hacc Hüseyin ibni Musa KarataĢ oğlu Mehmed ibni El Hacc Hüseyin‟in,
Kadı Balı oğlu Mehmed ibni Ġsa‟nın dörtyüz elli teğek bağ ve yirmiyedi aded ceviz
eĢcârı ve oniki aded miĢmiĢ eĢcârının gelirini fuzulen zabt etmesi
Konu: Anlıbiz oğlu El Hacc Mustafa‟nın, ibni Süleyman ve El Hacc Himmet oğlu
Süleyman ve yanık Mehmed ve Kilisli Hüseyin ibni Mehmed ve AmmisiMehmed
üzerine açtığı davada der anbar edilen mahsulatı talep etmesi
Konu: Hüseyin ibni Cafer‟in, Abdurrahman BeĢe ibni Halil Efendi ve Ġsmail ibni
Zekeriya‟yı darb etmesi
Konu: Mustafa ibni Kör Hüseyin‟in tereke kaydı
Konu: Kızıl kuyu mahallinde yolda varisi ve katili bilinmeyen bir müslümanın
cesedinin bulunması
Konu: Ali Ağa ibni Mehmed‟in, Hamo‟dan yüz kuruĢ talebi
50
Konu: Mehmed ibni Halil‟in, verâsetinden
Halil‟in
amcası mezbur El Hacc
Ġbrâhimin zimmeti ibrâ etmesi
Konu: Mehmed ibni El Hacc Hasan‟ın, Kilisli Es Seyyid Mehmed Efendi ibni
Seyyid ġa‟ban üzerine açtığı davada kız kardeĢinin altı aylıkken Ahmed adlı küçük
oğluna nikâhlaması ve bazı eĢyalarına el koyması
Konu: Arab hacı Ali zâde El Hacc Mehmed Ağa‟nın 75 kuruĢ karĢılığında Elmalu
karyesinin icar olarak alması hakkında huccet itası
Konu: Veli bin Mehmed ve kızı AiĢe‟nin
menzilden hisselerini
Es Seyyid
Mehmed‟e satıĢı
Konu: Ġbrâhim ibni Hasan‟ın 300 tiğeklik bağdan Mustafa‟nın zimmetini ibra etmesi
Konu: Vasi tayini ve nafaka takdiri
Konu: Vasi tayini ve nafaka takdiri
Konu: Emine binti El Hacc Mehmed hatunun zevci El Hacc Mehmed Efendi
terekesinden yüz elli kuruĢ hakkını taleb etmesi
Konu: El Hacc Hasan Efendi bin Mehmed‟in Es Seyyid Monla Abdurrahman ve Es
Seyyid Ahmed üzerine açtığı davada cedleri müteveffa El Hacc Ahmed efendinin
900 kuruĢ borcu olup kassam defterine kayd olmayan evin sorulmasını talep etmesi
Konu: Hüseyin ibni Mehmed‟in Ümmü Gülsüm binti Hüseyin Efendi ve Emine binti
Ahmed Ağa nâm hatunlar üzerine açtığı davada ekmekçi dükkanının teslimini talep
etmesi
Konu: Kalaycızâde El Hacc Mehmed Efendi ibni Mustafa‟nın tereke
kaydı
51
Konu: El Hacc Ahmed Efendi ibni El Hacc ġa‟ban Efendinin tereke kaydı
Konu: Bahadırlı cemaatinden Süleyman ibni Ahmed‟in derbent mahallinde tüfek ile
öldürülmesi
Konu: Hüseyin ibni Hasan‟ın varsilerinin zimmetlerini ibrası
Konu: El Hacc Mahmud‟un çocukları Ömer ve Ahsen‟in El Hacc Ahmed üzerine
açtıkları davada Kürd Abdullahın terekesinden altıyüz kuruş kıymetli bir kıt„a
hazrevât bostanı ve bir debbağ odası ve bir eskici ve bir etmekçi dükkanları ve bir
devlib ve iki re‟s katır ve karye üç kıt‟a bağ ve bir menzilden hisse talepleri
Konu: Mehmed ibni Abdullah‟ın çocukları Hatice ve
Mehmed‟in
Es Seyyid
Ahmed üzerine açtıkları davada vasi olarak babalarından kalan evi 30 kuruşa Eşbend
oğlu Mehmed‟e satması ve üç buçuk kuruş üzerinde tarafların sulh etmesi
Konu: Es Seyyid Mustafa Efendi ve Aişe hatun binti El Hacc Mehmed Efendi‟nin,
Ebû Bekir ibni Abdullah üzerine açtıkları davada Ebû Bekir‟in fuzulen ev zabt
etmesi ve evden feragat etmesi talebi
Konu: Hatice binti Mehmed‟in oğlu Mehmed‟in annesindan kalan yüz onbeş
kuruşluk terekesinden hisse talep etmesi
Konu: Zemzem binti Ali‟nin kocasının kendini boşaması nedeniyle mihr ve iddet
talebi
Konu: Yemen hatun binti Mehmed‟in varislerinin kassam defterine girmeyen tereke
üzerinde sulh akidleri ve zimmetlerinin ibra edilmesi
Konu: Monla Ebû Bekir ibni Monla Mehmed‟in, Kanburzâde El Hacc Ahmed Ağa
ibni El Hacc Osman üzerine açtığı davada ikiyüz tiğeklik bağa nısfıyet üzere akd
olunub on iki seneden berü Ahmed ağanın zabt etmesi hakkında
52
Konu: İmam Hüseyin ibni Hüseyin ile karındaşı oğulları Halil ve Ömer ibni
Mustafa‟nın El Hacc Mahmud ibni Mehmed‟e menzil satışı
Konu: Es Seyyid Hasan ve Es Seyyid Ali ve Es Seyyid Mustafa ve kız kardeĢlerinin
babalarından kalan evin babalarının mülkü olup bizim validemizin kat„a alakamız
yoğiken mukaddemâ validemize sattı Ģeklindeki yalan itirafları ve ev satıĢını
onaylamaları
Konu: Sinan Es Seyyid Mehmed‟in alacak hakkı sebebiyle ev satıĢı ve zimmetlerin
ibrası
Konu: Zeyneb binti El Hacc Abdullah halvet-i sahiha öncesi mihrini eda ederek
kocası Mehmed ibni Verâ‟dan boĢanması
Konu: Bakkal Kara Hamza ibni Kara Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Nafaka ve kisve-i baha takdiri
Konu: Nurvaneli oğlu El Hacc Hasan ibni El Hacc Ömer‟in, Es Seyyid Mustafa ve
Es Seyyid Mehmed‟e ev satıĢı
Konu: Mehmed ibni Mehmed‟in El Hacc Ali Efendi‟ye ev satıĢı
Konu: AiĢe binti Mehmed‟in Ahmed ibni Mehmed üzerine açtığı davada menziline
girip beline darb neticesi düĢük yapması ve gurre talebi
Konu: Ebû Bekir ibni Abdullah‟ın Ali ibni El Hacc Ömer‟den menzil talebi
Konu: Ümmühâni Hatun binti El Hacc Kasım‟ın tereke kaydı
Konu: Monla Yahya ve Monla Tayyib ibni Mehmed Çelebi‟nin 60 kuruş mahalle
avarızına vakf eylemesi
53
Konu: Tahtadükün oğlu Turus Veld-i Dikek‟in terekesinden Ağisa binti Karabet‟in
kaynı Abraham‟ın zimmetini ibra etmesi ve sulh akdi
Konu: Ahmed ibni El Hacc Ali‟nin Kara Mustafa‟nın zimmetini ibra etmesi ve sulh
akdi
Konu: Nefahlı oğlu Ali ibni El Hacc Mehmed ve Gül Ahmed bin Hasan‟ın Derbis
oğlu El Hacc Ahmed bin Abbas‟a tarla satışı
Konu: Es Seyyid Şeyh Üveys Efendi ibni Mehmed Efendi ve Mahli ibni Ali ve
İbrâhim ibni Mehmed ve Hasan ibni Halil ve Kara Mehmed ibni Hüseyin ve El Hacc
Hüseyin ibni Abdullah ve Monla ve Monla Abdullah ibni Mehmed adlı kişilerin
Monla Mustafa ibni Monla Mehmed hakkında açtıkları davada dört bab menzil için
tekalif vermemesi hakkında
Konu: Derviş Mustafa ibni Çolak Mehmed‟in El Hacc Zeynel Efendi ile aralarındaki
bağ davasında sulh akdi
Konu: Es Seyyid Ahmed Ağa ve Es Seyyid Mehmed ibni Es Seyyid Ahmed Ağanın
El Hacc Mehmed‟e bostanlarından hisse satışı
Konu: El Hacc Mehmed ibni kör Mehmed‟in Es Seyyid El Hacc İsmail ibni El Hacc
İsmail‟e 550 adet incir ağacı satışı
Konu: Osman Ağa ibni Hasan‟ın Yahudi Davut veled-i Abraham‟a menzil ve
yanındaki arsa satışı
Konu: Zeliha binti Abdullah‟ın Es Seyyid El Hacc İsmail‟e üç rub‟ hisse tarla satışı
Konu: Es Seyyid El Hacc Halid Efendi‟nin Es Seyyid El Hacc İsmail Çelebi‟ye iki
kıt‟a tarlanın rub‟ hissesini satışı
54
Konu: Elçioğlu Mehmed Ali ibni Ali‟nin Es Seyyid El Hacc Ahmed ibni Osman‟a
ev satışı
Konu: Emine binti Ali‟nin tereke kaydı
Konu: Es Seyyid Mehmed Çelebi ibni Es Seyyid Ömer Çelebi ile kız kardeşi
Zeyneb‟in Bostancı Ömer ibni Hasan‟a ev satışı
Konu: Hatice binti Es Seyyid İbrâhim‟in tereke kaydı
Konu: Hatice binti Es Seyyid İbrâhim‟in varislerinin zimmetlerini ibra etmesi
Konu: Elife binti Mehmed‟in Es Seyyid Mustafa‟ya bağ satıĢı
Konu: Ahmed efendinin Ayıntab kazasına tefviz edilmesi hakkında buyruldu
Konu: Ayıntab kazasının kısmet-i askeriyesinin tahriri hakkında buyruldu
Konu: Ġsmail ibni Monla Mehmed‟in, Hüseyin ibni Abdullah‟ın büyük kızı AiĢe‟nin
bağa müdahalesinin men‟i talebi
Konu: Ġsmail ibni El Hacc Halil‟in Es Seyyid Ġbrâhim ibni Es Seyyid Veli‟ye ev
satıĢı
Konu: AiĢe binti El Hacc Hüseyin‟in tereke kaydı
Konu: Abdurrahman BeĢe ibni Ġbrâhim‟in tereke kaydı
Konu: Mehmed ibni El Hacc Sıddık Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Monla Ali ibni Kulu‟nun tereke kaydı
Konu: Monla Ahmed ibni Musa‟nın tereke kaydı
55
Konu: Sabuncu Ebû Bekir ibni El Hacc Maksud‟un tereke kaydı
Konu: Fatıma binti Mehmed‟in müteveffa eĢi Monla Ali‟nin terekesinden mihr
talebi
Konu: El Hacc Arab beĢenin Mehmed ibni Güle Mehmed üzerine açtığı davada
altmıĢ kuruĢ alacak talebi
Konu: Ġbrahim‟in Akralarından Hızır ibni Ġbrahim‟den 65 kuruĢ, yüz yetmiĢ batman
iplik ve iki kantar haĢva ve beĢ kuruĢluk altın talep etmesi
Konu: Seng-i nakkaĢ Mahallesi ahâlisinden Es Seyyid Mustafa Çelebi ibni Es
Seyyid Hasan Çelebi ve Durak beğ oğlu Mustafa beğ ve Karpuz oğlu Ahmed ve
Masarcı Ahmed vesairlerinin aynı mahalleden Hüseyin BeĢe ibni Mustafa ve zevcesi
Fatıma binti Hüseyin üzerine açtıkları davada Hüseyin BeĢe ahir diyarda iken zevcesi
Fatıma‟nın gayr-i meĢru iliĢkisi nedeniyle Hüseyin BaĢe ve zevcesinin mahalleden
çıkarılma talebi
Konu: Dudaksız Fatıma binti Hasan‟ın Hatice binti Ramazan‟a menzil satıĢı
Konu: Hatice binti Mehmed‟in nafaka ve mihr talebi
Konu: Hayrat sahibi Emine binti El Hacc Ġsmail‟in bostanını vakf etmesi ve vakıf
Ģartnamesi
Konu: Emine binti El Hacc Ġsmail‟in zevci Es Seyyid Mehmed Çelebi‟ye menzilden
üç rub‟ hisse satıĢı
Konu: Ġsmail ibni Mustafa ve kardeĢinin anneleri Mine Hatun tarafından Es Seyyid
Halil Çelebi‟ye borcuna karĢılık tarla satıĢı neticesi Ġsmail ve sağir kardeĢinin satıĢ
zamanında küçük olmaları nedeniyle itirazları ve sekiz kuruĢ mukabilinde sulhun
akdi
56
Konu: Zavlet veled-i Menas‟ın tereke kaydı
Konu: Meryem binti Hasan‟ın tereke kaydı
Konu: Ġbrâhim Çelebi ibni El Hacc Mehmed‟in, Es Seyyid El Hacc Abdullah
Çelebiden dört bab dükkanın yarısını 250 kuruĢ mukabili alması ve bu dükkanların
Medresenin evkafından olduğu ortaya çıkınca dükkanlar için verdiği parayı talep
etmesi
Konu: Vasi tayini
Konu: Vefta eden El Hacc Ġlyas ibni Ġbrâhim‟in zevcesi Rukiye‟nin, zevcinin
hayatta iken vermiĢ olduğu altını Hüsni binti Mehmed Emir nâm hatundan talep
etmesi
Konu: Durak BeĢe ibni Durak‟ın tereke kaydı
Konu: Abdulkadir BeĢe ibni Mehmed‟in namzedlisi olması nedeniyle her ay
Ümmühâni‟ye harçlık olarak vermiĢ olduğu dört kuruĢtan toplam dörtyüz sekzen
kuruĢu Ümmühani‟nin baĢkasıyla nikâhlanması üzerine istemesi ve on kuruĢ üzerine
sulh akdi
Konu: Müteveffa Emine‟nin borcu nedeniyle Ahmed Ağa ve Monla Hasan‟a bağ
satıĢı
Konu: Monla Hasan‟ın Emine binti Halil‟in terekesinden yüz kuruĢ alacak talebi
Konu: Afgan El Hacc Hasan ibni Abdullah‟ın tereke kaydı
57
Konu: Elife nâm hatun‟un, Ebû Bekir BeĢe ibni Ġbrâhim üzerine açtığı davada Ebû
Bekir beĢenin mülkü olan incir bahçesinde oğlu Hasan‟ın karnından yaralanarak
ölmesi
Konu: Emir Ahmed bin Ebû Bekir‟in tereke kaydı
Konu: Rukiye binti Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Mustafa BeĢe‟nin Rukiye binti El Hacc Süleyman üzerine açtığı davada sağir
Mehmed‟in ammisi olması nedeniyle vasi olması gerekirken Mehmed‟in annesinin
vasi olarak hissesini zabt etmesi
Konu: Müteveffa El Hacc Hüseyin ibni Abdullah‟ın zevcesi Ümmühâni binti
Mehmed‟in eĢinin terekesinden kırk sekiz kuruĢ üç rub‟ hisse-i Ģer‟îye talep etmesi
Konu: Ceran oğlu Mehmed bin Halil‟in Güle Ali bin Abdullah‟a menzil satıĢı
Konu: El Hacc Hüseyin‟in oğlu Hüseyin‟in Ali bin Ahmed üzerine açtığı davada
üçyüz otuz teğek bağın Ali tarafından fuzulen zabt edilmesi hakkında
Konu: Emine binti Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Na‟alçacı El Hacc Ġlyas bin Abdullah‟ın tereke kaydı
Konu: Esma binti Ali‟nin tereke kaydı
Konu: El Hacc Mustafa ibni Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Fatıma binti Karaveli‟nin Kasım ibnü‟l-mezbur Veli‟ye menzil satıĢı
Konu: Müteveffa Bakkal Kara Hamza‟nın oğlu Hüseyin‟in, Emine binti Receb ile
terekeden alacak hususunda sulh akdi
Konu: Fatıma binti El Hacc Ebû Bekir‟in tereke kaydı
58
Konu: Hüseyin BeĢe‟nin, Mehmed Ali BeĢe‟ye üç bab dükkan satıĢı
Konu: Fatıma binti Musa‟nın muhallaa yoluyla zevcincen boĢanması
Konu: RiĢvan „aĢîretinin kıĢlaktan yaylağa giderken mezruatları ve hayvanlarına
zarar verdikleri hakkında Kameri karyesi ahalisinin Ģikâyetleri
Konu: Müteveffa Es Seyyid ġaban ibni ġaban‟ın varislerinin sulh akdi ile Es Seyyid
Ahmed Çelebinin zimmetini ibra etmesi
Konu: Elife binti Abdullah‟ın, Es Seyyid Kasım Çelebi ibni Es Seyyid Abdullah
üzerine açtığı davada babasından kalan bin teğek bağ arsasının fuzulen zabt edilmesi
ve kendilerine teslim talebi
Konu: Göyüz oğlu Osman bin Ali ile Yusuf ibni Ömer‟in sulh akdi
Konu: Ahmed Ağa ibni Ömer Ağa‟nın, Monla Ahmed ibni sofi Mehmed Efendi ve
Arab oğlu Mehmed‟in üzerlerine açtığı davada Monla Mehmed‟in Arab oğlu
Mehmed‟e kefil-i bil mal olması nedeniyle 335 kuruĢ talep etmesi
Konu: Kuzu Hüseyin ibni Ali‟nin tereke kaydı
Konu: Mehmed ibni Ebû Bekir‟in açtığı davada neseb iddiası ile Kuzu Hüseyin bin
Ali‟nin terekesinden hak talebi
Konu: ġerîfe Rukiye hatun binti Es Seyyid Mehmed Efendi‟nin Es Seyyid Ġsmail
Çelebi‟ye değirmenden hisse satıĢı
Konu: Es Seyyid Ahmed ibni Es Seyyid Kasım‟ın, Bıçakcı Hüseyin ibni Osman‟dan
yirmidört kuruĢ bir sülüs alacak davası
59
Konu: Mehmed ibni Ebû Bekir BeĢe‟nin, Mustafa ibni El Hacc Ömer üzerine açtığı
davada teyzesinden kendine intikal eden bağı Mustafa‟nın fuzulen zabt etmesi
kendine teslim talebi davası
Konu: Müteveffa Monla Mehmed ibni Abdullah‟ın varislerinin Mehmed ibni Ġsa‟ya
bağ, ağaç ve menzil satıĢı
Konu: Vasi tayini
Konu: Zeyneb binti Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Fatıma binti Mustafa‟nın, Askalan binti DerviĢ‟e menzilden hisse satıĢı
Konu: Ali ibni Hasan‟ın Reyhanlı „aĢîretinin yaylağa giderken Hilali Cemâatinden
BektaĢ oğlu adlı Ģahsın tüfekle sol elini yaralaması hakkında keĢf talebi
Konu: Balcı oğlu Ahmed ibni Abdulkadir‟in tereke kaydı
Konu: Ahmed beĢenin evinde içki içmesi ve gayr-i meĢru halleri nedeniyle Ahmed
beĢenin uyarmak amacıyla kapısına vardığında ev sahibi tarafından yaralanması
Konu: Ebû Bekir bin Ahmed‟in tereke kaydı
Konu: Vasi tayini
Konu: Es Seyyid Halil ibni Mehmed BeĢe‟nin kızı Safiye‟nin mesanesindeki taĢ
için tedavi ücreti olarak cerrah taifesinden Ahmed bin Mustafa ile beĢ kuruĢa
anlaĢması ve ameliyat sırasında meydana gelecek olumsuzluklarda davacı
olmayacaklarına dair kayıt
Konu: Mehmed ibni Hüseyin beğ‟in kendi arsasına ġaban ibni Yusuf‟un bir ev ve
culah dükkanı inĢa etmesi hakkında sual talebi ve ġaban‟ın Ģahitlerin ifadeleriyle
zamanında satın aldığını isbat etmesi
60
Konu: Emine binti Köse El Hacc Ġsmail‟in tereke kaydı
Konu: Fatıma binti Osman‟ın Ümmü Gülsüm üzerine açtığı hırsızlık da „vâsı
Konu: Hasan oğlu Mehmet‟in Gök Hüseyin kızı AiĢe‟den alacak davası
Konu: Ġbrahim‟in oğlu Yusuf‟un öldürülmesi
Konu: Ahmet ağanın tevliyet hakkını devr etmesi hakkında
Konu:Çulcu Hamza‟nın vefatı neticesi
veraseti hakkında zevceleri ve annesi
arasındaki dava
Konu: Abdullah oğlu Hasan‟ın borçları sebebiyle muhallefatının satılması hakkında
Konu: Vefat eden Zeyneb‟in veraset davasında Annesi Zehra‟nın Zeyneb‟in Kocası
Monla Hasan‟ın zimmetini ibra etmesi
Konu: Çulcu Hamza‟ın tereke kaydı
Konu: Mustafa Efendi kızı Ümmü Gülsüm‟ün Hamo ile yapmıĢ olduğu koyun
satıĢından alacağı hakkında talebi
Konu: Cabi Mahallesinde bulunan AiĢe‟ye ait iki konak ve bir ev vesair
taĢınmazların satıĢı hakkında huccet
Varak No: 69 Sayfa No:137 Belge No: 249
Konu: Barazi „aşîretinden Yusuf oğlu İsa‟nın Hasan ve Halil hakkında Orul karyesi
yakınında Keçi kuyusu nâm mahalde üzerime hücumla onbeş kuruş kıymetlü iki
kılınç ve altmış iki kuruş nakid akçe ve iki kuruş kıymetlü iki çift çizme ve iki kuruş
kıymetli aba ve iki baş doru küheylan kısrağı gasb etmesi hakkında
Konu: Culahlar hirfetinin iplikleri sokak başlarında alıp yüksek fiyattan satanlar
hakkında şikâyeti
61
Konu: Bey Mahallesi ahalisinden iken gayb olan Osman oğlu Mehmed‟in babasında
intikal eden 200 kuruĢ kıymetindeki hınta için Hacı Hamid‟in kayyim nasb olunması
hakkında
Konu: İbrahim oğlu Akis Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Mustafa efendinin Hasan ağaya ev satıĢı hakkında
Konu: Halil kızı Rahime‟nin tereke kaydı
Konu: Abdullah oğlu Gavz‟ın tereke kaydı
Konu: Ġbraham oğlu Sarkez‟in Mustafa efendiye ev satıĢı hakkında
Konu: Evladiyet vakfına ait olan menzilin oturulmaya müsait olmaması nedeniyle
civarındaki evle tebdil edilmesi
Konu: RiĢvan „aĢîretinden vefat iden Yusuf oğlu Hamo‟nun borçlarına mahsuben
terekesinin kaydı
Konu: Abdullah kızı Hatice‟nin Karaçomak köyü ahalisinden Kara Ebu Bekir
hakkında açtığı hırsızlık davası
Konu: El Hacc Yusuf ibn El Hacc Mehmed‟in, Tuti oğlu Mehmed ibn-i El Hacc
Ahmed‟den on dört adet tut ağacını talep etmesi hakkında
Konu: Mehmed oğlu Hüseyin‟in tütüncü dükkanından mallarının çalınması davası
Konu: Arap oğlu Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Molla Ġbrahim‟in tereke kaydı
Konu: Monla Mehmed kızı AiĢe‟nin hekim kızı Fahri kızı Emine ve validesi diğer
Emine ve diğer Fatıma tarafından darp edilmesi
62
Konu: Kırane bint-i Ġsa‟nın tereke kaydı
Konu: Monla Mehmed‟in Hamo‟dan kalan alacaklarını zevcesi Zeyneb ve Büyük
kızı Fatıma‟dan talep etmesi
Konu: Şeyh kastelinin temizlenmesi için lazım olan altmış guruşun ahaliden
toplanması hakkında
Konu: Süleyman‟ın, Ġbrahim BeĢe tarafından yaralanması neticesi ölmesi üzerine
150 kuruĢ üzerine sulhun akd edilmesi
Konu: Seng-i nakkaĢ Mahallesi nukud-ı mevkufe mütevellisi El Hacc Mehmed‟in
müteveffa Ġbrahim‟in 30 kuruĢa ev satıĢından alacağını talep etmesi
Konu: Devecizade Mehmed ağanın müteveffa Monla Ali‟nin terekesinden 36 kuruĢ
zimmetini talep etmesi
Konu: Osman dedenin 1000 teğek bağının Ġsmail efendiye satıĢı
Konu: Abdullah kızı Banu‟nun Es Seyyid Ali‟ye gayr-i menkul satışı
Konu: Osman kızı Fatma‟nın kocasından mihri ve nafaka talebi
Varak No: 78 Sayfa No: 156 Belge No:274
Konu: Şelli cemaati ziraatçılarından Uzun Ali bin Veli ve Halo Himmet oğlu
Süleyman ve Bozolı ibn-i Ali ve diğer Ali ibn-i Osman‟ın 64 senesi mahsullerinin
teslim edilmesi için vekil tayin edilen görevlinin mahsulleri teslim etmeksizin
İstanbul‟a gitmesi hakkında şikâyetleri,
Konu: Es Seyyid Mustafa‟nın, zevcesinin bir buçuk yaşındaki kızı Hatice‟ye zehir
yedirerek öldürmesi iddiası davası hakkında
Konu: Bakkal Abdülaziz oğlu Mustafa‟nın vefat eden babasının Seco‟dan alacağı
olan onsekiz aded keçiyi talep etmesi
63
Konu: Ali Koca kızı Elif‟in tereke kaydı
Konu: Hatice‟nin müteveffa babasının terekesinden olan malları El Hacc
Mustafa‟dan talep etmesi
Konu: Kalaycı Nersiz veled-i Arzman‟ın tereke kaydı
Konu: Ahmed adlı şahsın bargirler ve katırları yük taşımak için kullandığı ve mülk
sahibinin ise Mehmed olduğu hakkında huccet-i şeriye
Konu: Mehmed kızı Ümmühani‟nin tereke kaydı
Konu: Mehmed kızı Aişe‟nin zevci Mehmed‟den mihr ve nafaka talebi
Konu: Defter-i kassamdan gizlenen malların tereke kaydı
Konu: El Hacc Ali‟nin veraseti hakkında murislerin sulhu hakkında
Konu: ġeyh Salih kızı Rahime‟nin tereke kaydı
Konu: Debbağ El Hacc Ahmed‟in tereke kaydı
Konu: Debbağ El Hacc Ahmed‟in verasetine El Hacc Mehmed‟in hakkı olmadığı
hakkında
Konu: El Hacc Abdullah‟ın Dellal Çerkez oğlu Es Seyyid Mehmed‟e satmıĢ olduğu
mallardan alacağı 125 kuruĢu talep etmesi hakkında
Konu: Es Seyyid Mehmed‟in Culah Hüseyinden alacağı 250 kuruş hakkında dava
Konu: Ömer ağanın El Hacc Mustafa‟dan alacağı 150 kuruĢ alacak talebi hakkında
Konu: Seyyid Mehmed‟in, Mehmed‟den 80 kuruş alacağı hakkında
64
Konu: Hamamcı oğlunun El Hacc Ali efendiye culah dükkanını satması hakkında
Konu: Derviş Kızı Askalan‟ın El Hacc Ömer‟e gayr-i menkul satışı hakkında
Konu: Abdullah oğlu Hızır‟ın Abdullah kızı Fatma‟dan altmış kuruş talebi hakkında
Konu: Masereci Monla Abdullah‟ın verasetinden El Hacc Mehmed‟in zimmetinin
ibra edilmesi hakkında
Konu: Mehmed kızı Emine‟nin Ahmed
ve oğlu Mehmed Emin indindeki
emanetlerini aldığına dair
Konu: Mehmed kızı Hatice‟nin bostanını kız kardeşi Cennet‟e satması hakkında
Konu: Köse Çelebi‟nin 120 aded keçi ve ve 25 kara sağîre ve bir re‟s kısrak vesâire
emvâl ve eşyaylarını şehir levendlerinin gasb etmesi hakkında
Konu: Hüseyin Göğen oğlu Hasan‟ın, Hasan oğlu Hasan‟a ev satıĢı hakkında huccet
Konu: Mehmed ağanın Ebu Bekir oğlu Sıddık hakkında altı kıta tarlanın mahsulatını
fuzulen zabt etmesi hakkında
Konu: Halil efendinin Es Seyyid Mehmed‟den alacağı hakkında
Konu: Nalçeci Ahmed beğin tereke kaydı
Konu: Nefahlı El Hacc Halil‟in Nalçeci Ahmed Beğin terekesinden alacak davası
Konu: Abdullah kızı Hatice‟nin muhalaa yoluyla kocasından boşanması hakkında
Konu: Vasi tayini
Konu: GülüĢ oğlu El Hacc Ahmed‟in tereke kaydı
65
Konu: Kazancı oğlu El Hacc Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: El Hacc Hamid‟in Mehmed ve oğlu Es-Seyyid Mehmed zimmetlerinde olan
600 batman kahveyi talep etmesi hakkında
Konu: Tehirci Hüseyin oğlu Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Kahveci El Hacc Ebu Bekir‟in tereke kaydı
Konu: Mehmed kızı Döndü‟nün muhalaa yoluyla eşinden boşanması hakkında
Konu: El Hacc Mehmed kızı Aişe‟nin tereke kaydı
Konu: Es Seyyid El Hacc Yusuf‟un tereke kaydı
Konu: Osman oğlu Bakkal Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Ahmed oğlu El Hacc Mehmed‟in tereke kaydı
Konu:Ali oğlu Musa‟nın bulgur devlibini Tekerlek El Hacc Ali ibn-i Ahmed‟e
satılması hakkında
Konu: Kayyim tayini
Konu: Ġbrahim kızı Sultan‟ın muhalaa yoluyla eĢinden boĢanması hakkında
Konu: Vasi tayini
Konu: Es-Seyyid Mehmed‟in 10 kuruş borcu mukabili menzilini rehn eylemesi ve
vefatı neticesi terekesine vaziül yed olanlardan talep etmesi
Konu: Kasab topal‟dan kalan ev ve içindeki malları El Hacc Mehmed‟in fuzulen
zabt etmesi hakkında
66
Konu: Seyyid Mehmed‟in fuzulen ev zabtı hakkında
Konu: Ayıntab naibi Es Seyyid Ahmed efendiye hitaben yazılan Hasan‟ın
memuriyetinin ibka olunmasına dair buyruldu
Konu: Kasab ağası Topal oğlu Mehmed bin Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Dikici baĢı Es-Seyyid Mehmed Çelebi ibni Monla Ahmed‟in tereke kaydı
Konu: Ebu Bekir ibni El Hacc Hasan‟ın tereke kaydı
Konu: Es-Seyyid El Hacc Mehmed‟in KartaĢ oğlu Hanefi‟yi El Hacc Ahmed‟e ev
satıĢı hakkında huccet
Konu: Ömer bin Ġbrahim‟in El Hacc Mehmed bin Abdi‟yi zayi eylediği 150 kuruĢ
hakkında zimmetini ibra etmesi
Konu: Mehmed kızı Fatma‟nın zevci Abdülkadir ağadan mihir talebi
Konu: Ahmed oğlu Hüseyin‟in Çayır yeri mahallinde Soygaz karyesi ahalisinden
bazılarının kendisini darb etmesi hakkında
Konu: Soygaz karyesi ahalisinden isminin malum olmayan dokuz nefer kişinin çayır
nam mahalde Mustafa‟yı darb etmesi ve Mustafa‟nın, azalarının keşif talebi
Konu: Es-Seyyid Ahmed‟in bir kısrağının Es-Seyyid Mustafa ibn-i Mehmed‟in bir
erkek atını depüb helâk etmesi ve atının kıymetini talep etmesi
Konu: Samlı oğlu Monla Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Mesr kızı Herü Mauni‟nin tereke kaydı
Konu: Selman bin Hasan‟ın tereke kaydı
67
Konu: Seydi Ahmed ibni Yakub‟un tereke kaydı
Konu: Kahveci El Hacc Ebu Bekir kızı Fatıma‟nın tereke kaydı
Konu: Monla Mehmed oğlu El Hacc Mustafa‟nın, Mehmed oğlu Kara Hüseyin‟den
alacak davası
Konu: Kasab oğlu denmekle ma‟rûf Mehmed ibni Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: El Hacc Halil efendinin Taşlıca Rum evvelin karyesi ahalisinden 309 kuruş
borçlanması
Konu: El Hacc Mustafa‟nın, Ebu Bekir ibni Mahmud‟dan bağa müdahalesinin men„i
ve kasrı yedine tenbih buyrulması talebi hakkında
Konu: Fatıma binti El Hacc Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Hasan efendinin, Aran Mehmed, Seçe Mustafa, Diğer Mustafa ve Mecnun
oğlu Ali‟den 62,5 kuruş alacak talebi hakkında
Konu: Ahmed ibni Abdülgaffarın, İbrahim oğlu Mehmed‟in tarlasındaki incir
ağaçlarını fuzulen zabt etmesi hakkında
Konu: İsmail nam sağirin Beğzade tarafından yaralanarak öldürülmesi neticesi
Mushaf-ı şerîf ile 25 kuruş mukabilinde sulh edilmesi
Konu: Culah Solak Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Vasi tayini
Konu: Ebu Bekir kızı Aişe‟nin mihir talebi
Konu: Melek binti Ağyan‟ın tereke kaydı
68
Konu: Es-Seyyid Mehmed Emin Ağanın, Receb ibni El Hacc Ramazan‟dan 150
kuruş alacak talebi hakkında
Konu: Kişi Ahmed‟in tereke kaydı
Konu:Serez veled-i Danyal‟ın, Arabanlı Kesber veled-i Abraham‟dan alacak talebi
hakkında
Konu: Ebu Bekir ibni Ahmed‟in tereke kaydı
Konu: Ümmühani binti İbrahim‟in tereke kaydı
Konu: Aişe binti El Hacc Mustafa‟nın on iki baran bir kıt„a erik bağçesi ve
derûnunda ceviz ve elma ve etrafında mefruş meyveli ağaçlarını El Hacc Ahmed‟e
satışı hakkında huccet
Konu: Musulluzâde Ahmed ağa bin Mehmed ağadan vermesi gereken vergi
hakkında
Konu: İbni Kablan‟ın, Hüseyin‟den 41 kuruş talep etmesi hakkında
Konu: Mehmed efendinin, Hatice binti Ebu‟d-derdâ‟nın verâsetinden nısfını talep
etmesi hakkında
Konu: Boyacı dükkanını Abdullah Beşe‟nin fuzulen zabt etmesi hakkında
Konu: Halime binti Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Emir Bayrah oğlu Es-Seyyid Mehmed‟in tereke kaydı
69
Konu: Es Seyyid Ahmed‟in, Emine‟nin kızının kapısına gelerek “bana muhabbet
eyle yoksa sana rahat vermem” deyû sayha eylemesi hakkında
Varak No:107 Sayfa No:214 Belge No:365
Konu: El Hacc Osman‟ın tereke kaydı
Konu: Kazancı oğlu El Hacc Mehmed ibni Hüseyin‟in murislerinin hisselerini
Fatıma binti El Hacc Abdullah‟a satışı hakkında
Konu: Kazık Monla Halil oğlu denmekle ma„rûf Mehmed efendi ibni Mehmed
efendinin tereke kaydı
Konu: Gülistan binti Merdik nâm hatunun verâsetinden zevci Karabet‟in zimmetinin
ibra edilmesi hakkında
Konu: Mustafa oğlu Hüseyin‟in tereke kaydı
Konu: Tüfekçi Allâhverdi veled-i İlksan‟ın tereke kaydı
Konu: Ceran Mehmed ibni Hamza‟nın tereke kaydı
Konu: Aişe binti Ekilde Ali‟nin tereke kaydı
Konu: Mehmed ibni Abdurrahman‟ın tereke kaydı
Konu: Çerkez oğlu İbrahim‟in tereke kaydı
Konu: Vasi tayini
Konu: Demirci Hüseyin İbn-i Abdullah‟ın tereke kaydı
70
Konu: Rişvan tâifesinden Hazranlı oymağından Mehmed adlı kişinin fukaralara
musallat olması hakkında
Konu: Yunus kızı Hatice‟nin, Es Seyyid Mustafa ibni Köse Ali‟den hisse talebi
Konu: İbrahim Çelebi ibni Mehmed Emin efendinin, Bâdemzâde‟ye borcu nedeniyle
değirmen ve tarlayı Es Seyyid El Hacc Abdullah ibni El Hacc Mehmed‟e rehin
vermesi ve bu süre zarfında hasıl olan gelirleri talep etmesi hakkında
Konu:Mehmed kızı Emine‟nin, Ali kızı Fatma tarafından darb edilmesi hakkında
keşif talebi
Konu: Fatıma hatunun kocası Mehmed‟den mihir talebi
Konu: Ali‟nin üç yaşındaki kızının Ali beşenin katırı tarafından öldürülmesi da „vâsı
Konu: Hilal-i Zilhiccenin görülmesi
Konu: Mehmed oğlu İbrahim‟in terekesi
Konu: Mehmed oğlu Mehmed‟in tereke kaydı
Konu: Abdülkadir ağanın terekesinin mûrisleri arasında taksîm ve mûrislerden
bazılarının alakaları kalmaması
Konu: Elife adındaki üç yaşındaki kızın Kara küçük oğlu Ali beşenin katırı
tarafından depülmek suretiyle öldürülmesinin keşif talebi
Konu: Yusuf ağanın Mehmed ağa tarafından katledilmesi ve 280 kuruş mukâbili
sulhun akd edilmesi
Konu: Mehmed kızı Fatıma‟nın İsa‟ya bağ satışı
Konu: Es Seyyid Mehmed Ali‟nin tereke kaydı
71
Konu: Aşur oğlu Es Seyyid Mustafa‟nın tereke kaydı
Konu: Tarla üzerinde Abdullah‟ın hak iddiası
Konu: Yusuf ağanın 1165 senesi Zilkadesi başlangıcından altı aya tamamına değin
2500 kuruş ücretle menzilci tayin edilmesi ve hane başına 25 kuruş vergi isabet
etmesi
Konu: Hacı Amozem dedenin Ayıntab‟a nefyi fermânı
Konu: Mîrîlerin tahsilinde inad eden şahısların mahbusen kayd ve bend edilmesi
hakkında buyruldu
Konu: 65 senesi imdâd-ı hazariyyeden hane başı isâbet eden vergi miktarı
Konu: Perakende ahalilerin Rakka‟ya iskânı hakkında ferman
Konu: Rakka iskânına tabi tutulan „aşîretlerin fuzulen yerlerini bırakmaları ve Rakka
hazinesine vergi vermedikleri hakkında buyruldu
Konu: Vergi tahsilatı ve firar edenlerin iskânı hakkında buyruldu
Konu: Rakka eyaletine iskân edilen ahalinin iskân bölgelerini bırakarak terk-i vatan
etmeleri hakkında ferman
Konu: Birecik‟den alınacak ve Haleb‟e teslîm edilecek tımar
bedeli hakkında
buyruldu
Konu:
Ayıntab
kasabası
ahalilerinden
bazara
gtirilen
mallar
için
vergi
vermeyenlerden defter-i hâkânî gereğince rusumatın alınması hakkında ferman
Konu: 1165 senesine mahsuben Maraş‟dan alınması gereken 2333 kuruş bir sülüs
imdad-ı hazariye hakkında buyruldu
72
Konu: El Hacc Ahmedin mütevelli tayini hakkındaki berât
Varak No: 122 Sayfa No:243 Belge No:406
Konu: Bayındır „aşîretinin iskânı
Konu: Hüseyin halifenin cüzhan olarak vazifelendirilmesi hakkında berat
Konu: Hissenin devredilmesi
Konu: Küçük Ebu Bekir ağanın 10. bölüğe serdâr ta„yin edilmesi hakkında buyruldu
Konu: Reşi ekrâdına kömür ve odun talep edilmemesi ile ilgili fermân
Konu: Karasakal mescidi vakfının imametinin Seyyid Mehmed tarafından gadr ile
alması ve El Hacc Ahmed‟e tevcih edilmesi hakkında berat
Konu: Tımar sahtekarlığı (Sefere katınılmadığı halde tımar almış)
Konu: Kasaran tâifesinden alınacak vergi hakkında ferman
Konu:Vergilerin toplanması ve usulleri hakkında berat
Konu: Koyun satışı ve parasının alınamaması hususunda buyruldu
Konu: Şehre gelen hınta ve şa‟îrin izin verilen yerlerde alınıp satılması başka
mahallerde satılmaması hakkında buyruldu
Konu: İnlibez oğlu Mustafa‟nın habs edilmesi hakkında buyruldu
Konu: Ayıntab sancağında ve nâhiyelerinde bulunan Gayr-i Müslimlerden alınacak
vergiler hakkında Seyyid Mehmed ağaya verilen temessük
Konu: 1165 ve 1166 senesi Mar‟aş ve Ayıntab ve Malatya sancaklarından ve
tabilerinden alınacak cizye hakkında
73
Konu: Küçük Bekir ağanın onuncu bölüğe serdâr ta„yin edilmesi
Konu: Es Seyyid Kasım ağa ve Sabuncu oğlu Ali Beşe‟nin yasakçı ta„yin edilmesi
Konu: Kahraman kazığı ve kethüdâlık kazığı „aşîretlerinin bazı reâyaları Ayıntab‟da
sâkin olmasından dolayı alınması gereken vergi hakkında buyruldu
Konu: Sinanüddin evkâfına Cafer adındaki şahsın gadr ile mütevelli olması
hakkında berat
Varak No:128 Sayfa No: 255 Belge No:424
Konu: Çepni ahâlisinden alınacak vergi hakkında ferman
Konu: Çepni cema‟atinden olanların vermesi gereken vergi hakkında buyruldu
Konu: Penye ipliklerinin sanat ehli olmayanlar tarafından alınıp yüksek fiyattan
satılmasını men‟i hakkında ferman
Konu: Tepöli tâifesinin yerlerine nakli hakkında buyruldu
Konu: Yeniçerilen ibrâz eyledikleri fermân
Konu: Yeniçelerin ibrâz eyledikleri fermân
Konu: Öküz ve davar hırsızlığı hakkında buyruldu
Konu: Abdi adlı şahsın gadr eylemesi hakkında hakkında buyruldu
Konu: Şeyh Ali‟nin Hacı Baba zaviyesi zâviyedâr mütevellisi olması hakkında berat
Konu: Yusuf ağanın vergi toplamaya yetkili olduğuna dair temessük
Konu: Salihiyye cami-i şerîfi evkâfının tevliyeti ve imameti hakkında berat
74
Konu: Beğlerbeği mukâta„asının Hasan ağaya verilmesi hakkında temessük
Konu: Ali ağanın vergi toplamaya yetkili kılınması hakkında temessük
Konu: Ayıntab‟da Muhyiddin vakfının hissedarlığı hakkında berat
Konu: Ayıntab sancağı alaybeğliği Abdi‟nin lağvından dolayı Muhyiddin‟e tevcih
olunması hakkında ferman
Konu: Ayıntab‟da Muhyiddin medresesi vakfının hissedarlığı hakkında berat
Konu: Hamza adlı şahsın tımar ve ze„âmetler husûsunda sorun çıkarması hakkında
ferman
Konu: Hamza‟nın muhakeme edilmek için gönderilmesi hakkında buyruldu
Konu: Ebu Bekir ibni Mustafa‟nın vakfa mütevelli olması hakkında berat
Konu: Üzümcü Mehmed ağanın ölmesi ve çukadar efendinin Üzümcü Mehmed
ağanın terekesini kabz etmesi ve iki senelik mevâcibin verilememesi hakkında maruz
Konu: 1165 senesi martı gurresinden sene sonuna değin Ayıntab mukataasının
yarısının Es Seyyid Ali ağaya iltizam verilmesi hakkında temessük
Konu: Es Seyyid
Halil ve Hasan ağaya Ayıntab duhan gümrüğü iltizamının
verilmesi hakkında
Konu: 1165 senesine mahsûben Mar‟aş eyâletinden talep edilen imdâd-ı
hazariyyenin ilk taksiti
Konu: Mar‟aş eyâletine mutasarrıf ta„yin edilen Rişvanzâde Süleyman Paşa‟nın
vazifeleri hakkında ferman
Konu: Ayıntab‟dan tahsil edilmesi gereken imdad-ı hazariye hakkında buyruldu
75
Konu: Ayıntab kal‟asının kurbunda bulunan muallimhaneye muallim ta‟yini
hakkında berat
Konu: İbrahim ve hasımlarından alınması lâzım gelen miktarın hak sahibine
verilmesi hakkında buyruldu
Konu: Hacı Mustafa‟nın Kara Şıhlı İbrahim adlı şahısdan alacaklarının tahsili için
„arz-ı hali
Konu: Hacı Mustafa‟nın Kara Şıhlı İbrahim adlı şahısdan alacaklarının alınıb teslîm
edilmesi ve sûretlerin i‟lâm olunması hakkında buyruldu
Konu: El Hacc Mustafa‟nın Hisami karyesinde bulunan Hacı Ahmed ve İbrahim ve
Acem ve Kırca ve Kurd Ömer ve İsmail ve Kilisliadlı şahısların kendinden izin
almadan başka şahıslara vermesi hakkındaki maruz
Konu: Ayıntab‟da bulunan kurâ ve mezraaların 161 ve 164 senelerine gelinceye
değin alınması gereken vergilerin alınmadığı ve bu vergilere ait defterlerin alınması
hakkında Mehmed Çelebinin görevlendirilmesi hakkında temessük
Konu: Seyyid Mehmed Nakşibendi‟nin mutasarrıf ta„yin edilmesi hakkında ferman
Konu: Kızılbaş istilası sebebiyle Memâlik-i İslâma hicret edenlerin iskânları
hakkında ferman
Konu: Behisnizâde şerafetlü Es Seyyid Ali efendinin kaymakâm ta„yin edilmesi
hakkında buyruldu
Konu: Rişvan „aşîretinin perakende ahalilerinden vergilerin toplanması için
Hamo‟nun kethüda tayin edilmesi hakkında buyruldu
Konu: Mehmed‟in oğlunun, El Hacc Abdullah denmekle ma„rûf şahıs tarafından
katli iddiası husûsunda „arz-ı hali
76
Konu: Dergüzin cema‟atinden bazı şahısların vergi avarız vergisine mahsuben emlak
yerleri olmaması nedeniyle bu tür verginin alınmaması hakkında„arz-ı halleri üzerine
yazılan ferman
Konu: 1165 senesine mahsûben Ayıntab mahallelerinin ve köylerinin hesab ve
kitabı
Konu: Tımar tevcihlerinde usul hakkında ferman
Konu: Abdi ağanın alaybeği olarak ta‟yini hakkında buyruldu
Konu: 1165 senesine mahsuben Ayıntab sancağında vaki kazaların kazaların üçyüz
yetmiş iki buçuk ve bir sülüs „avârız hanelerin toplanması hakkında ferman
Konu: Ayıntab sancağında vâki kazaların üçyüzyetmişiki buçuk ve bir sülüs bedel-i
nüzul haneleri olduğuna dair ferman
Konu: Halime adlı hatunun hür olduğuna ve meclis-i şerde rızasıyla Birecikli Ali bin
Süleyman‟a nikâh akd edildiğine dair
Konu: 1165 senesine mahsûb olarak Ayıntab‟dan alınacak imdâd-ı hazariyyenin
tahsiline memur ta‟yin edilmesi hakkında buyruldu
Konu: 1164 senesi Zilka‟desi başlangıcından sene sonuna değin mahzarbaşılığa
Koca Mehmed ağanın vazifelendirildiğine dair temessük
Konu: Koyun eti beher batmana narh takdiri
Konu: Koyun eti narh takdiri
Konu: Dimos-ı Ayıntab malının Salyaneci Mehmed ÇavuĢa teslim edilmesi
Konu: 1165 senesi hasadının sicile kaydı
77
Konu: 1166 senesi karye evraklarının sayımı ve ala, evsat ve edna bahçelerden
çıkması
Konu: Zübük oğlu Karabet‟in Müslüman olması hakkında
Konu: Nikâh akdi
Konu: Çitçi Nanik oğlu Bağdade‟nin Müslüman olması hakkında
Konu: Buğdayın beher batmanının 10 akçe olması hakkında narh takdiri
Konu: Sayda valisinin Halep‟ten Kars‟a giderken kaldığı köylerde ahalinin
masraflarının salyaneden düşülmesi
4.5. BELGELERĠN TASNĠFĠ
BELGE
ġER’ĠYYE SĠCĠLĠNDEKĠ BELGE NUMARASI
NO
TÜRÜ
27,33,34,36,37,38,41,43,44,45,46,47,49,50,52, 53,
54,58,60,66,67,70,72,75,76,77,82,83,84,89,94,101,
102,103,105,106,111,113,114,115,118,120,126,127,
128,133,135,136,137,139,149,150,157,172,180,181,
1 ĠLAM
182,183,185,191,195,199,201,204,205,207,219,221,
223,225,226,237,239,240,241,243,247,249,250,259,
260,261,266,270,274,275,276,278,284,288,289,290,
291,294,300,301,303,308,320,321,322,329,332,338,
340,341,343,344,348,350,353,358,359,360,361,364,
366,378,379,380,382,383,393,466.
13,17,20,21,22,23,24,25,26,28,31,39,40,42,55,56,
63,64,65,71,73,81,85,87,91,92,93,96,98,99,104,107,
109,112,119,121,122,123,132,134,138,140,141,142,
143,146,147,154,155,156,158,159,160,161,162,163,
2 HUCCET
164,166,168,169,173,184,187,188,197,198,206,212,
213,215,216,218,220,224,227,230,236,242,244,245,
248,253,256,268,271,272,280,287,292,293,295,296,
297,298,299,304,311,316,318,327,328,345,357,368,
387,389, 390,
18,19,35,51,57,59,62,68,69,74,78,79,80,86,88,90,
95,100,108,116,129,130,144,151,165,167,174,175,
176,177,178,179,189,190,196,200,202,203,208,209,
210,211,214,222,229,232,234,238,246,252,254,255,
3 TEREKE
258,262,263,265,277,279,281,283,285,286,302,306,
307,309,310,312,313,314,315,324,325,326,333,334,
ADET
124
107
101
78
4
TALEP, ARZ
VE KAYIT
5
BUYRULDU
6
FERMAN
7
NAFAKA
335,336,337,339,342,346,349,351,354,355,362,363,
365,367,369,370,371,372,373,374,377,385,386,391,
392.
117,131,217,231,233,257,264,267,269,330,331,381,
384,388,394,397,445,446,451,453,459,461,469,470,
471,472,473,474,476,477,478.
15,16,170,171,323,396,399,400,402,404,406,409,415
,416,417,420,422,425,427,430,431,441,448,450,452,
457,458,463,467.
395,398,401,403,410,413,424,426,428,429,438,440,
447,456,460,462,464,465.
4,29,30,61,97,124,125,145,148,153,193,194,273,282,
352,356,375.
30
29
18
17
405,407,411,412,414,419,423,432,434,437,439,442,449,455. 14
8 BERAT
9 NASP-TAYĠN 3,32,110,192,228,235,251,305,317,319,347,376,421. 13
10 AKĠD
1,2,5,6,7,8,9,10,11,12,475.
11
11 TEMESSÜK 408,418,433,435,436,444,454,468.
8
12 VAKFIYE
48,152,186.
3
13 MA‟RUZ
443.
1
14 ARAPÇA
14.
1
Toplam Belge Sayısı :
478
Tablo 4.2. 109 Numaralı Ayıntab ġer‟îyye Sicilinde yer alan belgelerin tasnifi
4.6. 109 NOLU AYINTAB ġER‘ĠYYE SĠCĠLĠ METĠN TRANSKRĠPSĠYONU
Not: Bu bölüm yaklaĢık 500 sayfa olarak Tezin orijinalindedir.
79
BEġĠNCĠ BÖLÜM
BULGULAR VE TARTIġMA
5.1. 109 NOLU AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLĠ IġIĞINDA AYINTAB
ġEHRĠNĠN SOSYO-EKONOMĠK AÇIDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
5.1.1.Materyal Ve Yöntem
109
Nolu
Ayıntab
ġer‟îye
Sicili
hicri
1165
(M:1752)
senesini
kapsamaktadır.Ancak, sicilde altı adet belge muhtelif zamanlara aittir.Bu altı
belgenin numarası ve tarihi Ģu Ģekildedir: 428 numaralı belge 1150 tarihli, 454
numaralı belge 1163 tarihli, 464 ve 468 numaralı belgeler 1164 tarihli, 13 ve 473
numaralı belgeler 1166 tarihli olarak kayda geçilmiĢtir. Transkripsiyonu yapılırken
sicilin baĢlangıcından itibaren belgelere sırasıyla varak numarası, sayfa numarası ve
belge numarası verilmiĢ olup altına ise konu baĢlığıyla belge özeti kaydı düĢülerek
transkripsiyon
iĢlemi
tamamlanmıĢtır.
Defterin
transkripsiyonu
esnasında,
transkripsiyon kaidelerine imkân dâhilinde uymaya çalıĢılmıĢtır. Ayın harfi („)
Ģeklinde, uzatma med harfi (ˆ) ile okunamayan kelimeleri ise (…) üç nokta iĢareti ile
gösterilmiĢtir. Okunmasına rağmen Ģüphe duyulan kelimelerin sonuna (?) soru iĢareti
konulmuĢtur. Bu çalıĢma hazırlanırken, kelimelerin doğru okunuĢlarını bulmak için
ve teyit etmek için “Kamûs-ı Türkî”,91 “Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat”92,
“Farsça-Türkçe Sözlük” 93 , ‟‟Kanar Osmanlıca-Türkçe Sözlük‟‟ 94 ve „‟Osmanlıca
Dersleri‟‟95adlı eserlerden yararlanılmıĢtır.
5.1.2. Bulgular Ve TartıĢma
5.1.2.1.Tespitler
Transkript metninden de anlaĢılacağı üzere oldukça hacimli ve uzun soluklu
bir çalıĢmanın ürünü olan bu çalıĢma 1165 sene-i hicriyesini (M:1752) ihtiva etmekte
olup defterde bulunan 478 belge özetlenmiĢ ve transkripsiyonu yapılmıĢtır. Bu
91
ġemseddin Sâmi.(1989).Kâmûs-ı Türkî. Enderun Kitabevi, Ġstanbul .
Ferit Devellioğlu.(1997).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Kitab evi,Ankara.
93
Ġbrahim Olgun ve CemĢit DrahĢan.(2005). Farsça-Türkçe Sözlük. Murat Yayınları, Ankara.
94
Mehmet Kanar.(2009). KANAR Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, c.2,Say Yayınları,Ġstanbul.
95
Muharrem Ergin.(1997). Osmanlıca Dersleri. Boğaziçi Yayınları, Ġstanbul.
92
80
dönemi ihtiva eden 109 nolu sicil defterinden XVIII. asrın ortalarında Osmanlı
içtimai yapısı içinde “Medine-i Ayıntab‟ın” ahvalini görmemiz mümkün olmuştur.
Sosyal hayatta ailevi ilişkilerin, vefat neticesinde miras taksimlerinde yaşanan
sorunlar ve sulh akidleri, toplum içinde esnaf grublarının halkla olan ilişkilerini
görme imkânı elde edilmiştir. Bunların yanında bu asırlarda olduğu gibi daha önceki
zamanlarda da Osmanlı devleti‟nin başını bir hayli ağrıtan göçebe ahalinin durumuna
ve merkezin iskân faliyetlerine ne denli ağırlık verdiğini görme şansına sahip olundu.
Ancak ne hikmetse bu iskân faliyetlerinin istenilen düzeyde başarılı olmadığı ve
iskân edilen ahalilerin bir fırsatını bulduklarında tekraren rücu‟ ettikleri tespit
edilmiştir.
Klasik
dönemde
kadıların
tek
işlevinin
adalet
dağıtma
olmadığı
bilinmektedir. Bu vesileyle noterlik vazifelerinin merkezi olması nedeniyle sicil
içinde bu türden bir çok belgenin varlığına şahit olunmuştur. Akidler ve huccetlerin
yanında tereke kayıtlarıyla ağırlıklı olarak karşılaşılmaktadır.Bu belgelerde
bayanların ne denli ticari hayatın içinde olduğunu görmek mümkün olmaktadır.
Tereke kayıtlarından ise bölgenin ekonomik yapısı hakkında genel bir fikir çıkarmak
mümkün olmuştur. Sicilde kayda geçen şikâyetlerde, halkın gayr-ı ahlaki durumlar
karşısında nasıl bir tavır takındığını göstermektedir. Çocukların „„sağîr‟‟ ve „„sağıre‟‟
tabiri ile ifade edilmektedir. Ebeveynlerinin vefatı sonrasında mallarının korunması
için vasi tayinleri ve çocukların büyümesi akabinde vasilerinden şikâyetçi olmaları
gibi hususlar da bu suistimaller kısmında değerlendirilmeye değerdir.
Yapılan çalışmada, özellikle terekelerden birçok tespit elde etme şansı
doğmuştur. Çalışmanın tamamında 101 adet tereke kaydına rastlanılmaktadır.
Terekeler içerisinden değerlendirilen Müslüman-Türk 68 adet terekeden 59 tanesinde
ölen, mirası bırakan yani tereke sahibi erkek, 9 tanesinde ise kadındır. Erkek tereke
sahipleri mirasını eş ve çocuklarına bırakmaktadır. Kadınlarda ise durum biraz farklı
olup eş ve çocukların yanında yer yer valideye, kız kardeşe, erkek kardeşe, babaya da
miras bırakıldığı tespit edilmiştir.
Çalışmanın toplamında 6 adet Gayr-i Müslim tereke görülmüştür. İlk dikkat
çeken unsur miras taksiminin Şer‟î Hukuka göre uygulanılmış olmasıdır. Tıpkı
Müslümanlarda olduğu gibi kadın mirasçıya bir erkek varise iki hak pay
edilmektedir. Terekelerden edinilen bilgiler ışığında o dönem Ayıntab Gayr-i
Müslim tereke sahiplerinin tamamının tek eşli olduğu anlaşılmaktadır. Yine çocuk
dağılımına bakıldığında 6 terekede 10 erkek 4 kız çocuk ismi geçmektedir. Bu da
81
bize Gayr-i Müslimlerin ortalama 3 çocuk sahibi olduklarını ve bunun çoğunluğunu
erkeklerin oluşturduğunu göstermektedir. Bu bilgiler ışığında bir kıyas yapılacak
olursa Müslüman-Türk Ayıntab ahalisinin 68 terekede 4 tanesi iki, 1 tanesi üç eşli
geri kalanları tek eşlidir, yani ekseriyet tek eşlilik bir aile kurumu söz konusudur.
Çocuk dağılımına bakıldığında 68 adet terekedeki varislerin isimlerinden
130 erkek 91 kız çocuğun varlığına şahit olunmaktadır. Erkek nufusun çoğunluğu
görülmektedir, ancak Gayr-i Müslimlere oranla daha homojen bir cinsiyet dağılımı
da dikkat çekicidir.
İncelenen bu sicilde terekelerden Ayıntab halkının o dönemde çocuklarına
verdiği isimlerden, en çok hangilerini tercih ettikleri, tespit edilmiştir.Bu isimlerin
çoğunluğunu; Hz.Peygamber (SAV) isimleri olan Mehmet, Mustafa ve Ahmet,
Halife isimleri olan Ali, Osman ve Ömer; Peygamber (SAV) efendimizin ailesinin
isimleri; Hasan, Hüseyin, Fatma, Aişe gibi isimler oluşturmaktadır. Ki bu isimler
belgelerde geçen isimlerin %90‟ından fazlasını oluşturmaktadır.Bu da bize halkın
İslâm hassasiyetinin bir göstergesidir. Bu vesileyle XVIII. asrın ortalarında Ayıntab
şehrinin İçtimai ve kültürel yapısı bu sicil içinde kendine yer bulmaktadır.
5.1.2.1.1.Hüccetler
Sicil içindeki belgelerden en fazla görülen ikinci çoğunluğunu toplam 107
belgeyle bu tür belgeler oluĢturmaktadır. Zira kadıların önemli bir görevi de noter
iĢlerini yürütmektir. Bu vesileyle özellikle emlak satıĢları önemli bir yer teĢkil
etmektedir. SatıĢ iĢlemlerinde bayanların da bizzat veya bir vekil eliyle iĢlemlerini
yürüttüğünü görmek mümkündür.
96
Emlak satıĢlarının yanında bahçelik, bağ,
zerdali ağaçlarının satıĢları da göze çarpmaktadır. Bu tür satıĢ iĢlemlerinde
bayanların bizzat veya bil vekale bulunuyor olması “tâife-i nisâiye‟nin” bir nebze
dahi olsa ekonomik hayatın içinde olduğunu göstermektedir. Ayrıca nizalı konularda
dava sürecinde tarafların sulha varmaları neticesinde davanın kapandığı da
görülmektedir.97 Yine bu tür davaların “inşâ-i „akd-i sulh eylediklerinde” tabirleriyle
ve anlaĢma yoluyla
çözüldüğü görülmektedir. Ayıntab‟da miladi 1752 yılında
kadının sosyal hayatın içinde rol aldığı önemde iktisadi hayatın içinde de rol aldığı
belgeler ıĢığında göze çarpmaktadır.ġehirdeki yoğun ticari faaliyetlere rağmen, itilaf
96
97
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 26, 28, 65, 85, 140, 191, 206, 212, 227
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 119, 154, 168, 172,226,268,
82
söz konusu olduğu durumlar dikkate alınmayacak kadar azdır. Bir kısım itilaf
davaları ise fazla uzamada anlaĢma yolu ile çözülmüĢtür.
5.1.2.1.2. Tereke kayıtları
Sicildeki tereke kayıtlarıyla ilgili değerlendirmelerde bulunmadan önce
konuyla doğrudan ilgili olması münasebetiyle Ġslâm Miras Hukukunu kısaca
hatırlamak yerinde olacaktır. Bu hukuka göre, ölenin bıraktığı malların (terekenin)
mirasçılar arasında taksimine baĢlamadan evvel Ģu iĢlemlerin yapılması icap
etmektedir:
* Ölenin cenazesinin münasip bir Ģekilde kaldırılması için gerekli „‟teçhîz ve tekfîn„‟
masrafları yapılır.
* „‟Teçhîz ve tekfîn„‟ masraflarından sonra ölünün Ģahıslara ait borçları
„‟kefâret‟‟ödenir.(Allah‟a karĢı olan borçlar sukût etmektedir.) Ölenin borçları
bıraktığı mirastan ziyade olunca, hâkimin emriyle tereke sattırılarak bedeli
alacaklılar arasında herkesin alacağı ile mütenasip bir Ģekilde (garâmeten)
dağıtılmaktadır. Terekeden ödenemeyen kalan borçlar sâkıt olur.
* Ölenin borçlarının ödenmesinden sonra, sıra vasiyetlerin yerine getirilmesine gelir.
Ġslâm hukukuna göre, mirasçıları mevcut olan bir kimse malının ancak üçte
birini vasıyet edebilir. Bu nispeti aĢan vasıyetler, mirasçıların müsaadesi olmadan
yerine getirilemez. Yalnız baĢka mirasçı bulunmayan hallerde, malın hepsi vasıyet
edilebilir. Mirasçı vaziyetinde olanlara yapılmıĢ olan vasıyetler mûteber sayılmaz.
Buna mukabil, mirasçı mirasçılığa mâni belli haller dıĢında, miras hakkından
vasıyetle mahrum edilemez. Annesinin karnında olan çocuğa (hamil‟e) köle ve
cariyeye vasıyet yapılabilir. Müslimin müslim olmayana ve müslim olmayanın
müslime vasıyeti caizdir (Halbuki bu gibiler arasında miras carî değildir. Borç ve
alacak hesaplarının tasfiyesi, vasiyetlerin tatbik ve icrası, yetimlerin haklarının
korunması için ölen, vaktiyle bir vasi (vasiyy-i muhtâr) seçmemiĢ ise hâkim bir vasi
tayin eder.
* Ölenin vasiyetleri de yerine getirildikten sonra, mirasçıların sırası ve hissesi,
menkul ve gayr-i menkul bütün mülk mallara tatbik olan Ģer‟î miras kaidelerine göre
tayin olunur.98
98
Barkan,a.g.e.,ss.19-20.
83
Tereke kayıtları, vefat eden kiĢilerin mal varlıklarının dökümünü ifade
etmekte olup bu kayıtlardan hareketle kiĢilerin ekonomik durumları hakkında bilgi
sahibi olunabildiği gibi “Minhâ‟l-İhracât” vefat eden kiĢinin techiz, tekfin varsa
keffaret gibi masraflarının ne yekün tutduğu da görülebilmektedir. Tereke
kayıtlarındaki son bölüm ise tüm mal varlığından masraflar düĢüldükten sonra
varislere taksim edilecek kısım geliyor ki buna da tereke kayıtlarında “Sahhü‟l-bâki
li‟t-taksîm-i beyne‟l-verese” bölümünde rastlanılmaktadır. Bu bölümde Ģer‟î hukuka
uygun olarak bayanlara erkeklere nazaran yarısı ölçüsünde hisse düĢtüğü
görülmektedir. 99 Bunun yanında kiĢilerin kaç evlilik yaptıkları, çocuk sayısı,
çocukların kaçının erkek kaçının kız olduğu gibi bilgilere ulaĢmak mümkündür.
Genel anlamda toplumun alım gücü hakkında genel bir fikir edinmek mümkün
olduğu gibi; emlak, bağ ve günlük kullanılan malzeme fiyatları hakkında da bilgi
sahibi olunabilmektedir. Sicilde bu tür belgelere sıkça rastlamak mümkündür. Tereke
kayıtlarında vefat eden Ģahısların mal varlıkları yazılırken borçları da hesap
edilmektedir. Bu tür borçlar mal varlığından düĢüldükden sonra mirasçılara taksim
yapılmaktadır. Ancak bazı durumlar var ki kiĢinin mal varlığı ancak borçlarına kafi
gelebildiği
gibi,
yetmemektedir.
100
bazı
zamanlarda
ise
terekesi
borçlarını
karĢılamaya
246 nolu belgede Cevizlice Mahallesi sakinlerinden Çulcu
Hamza‟nın tereke kaydında bu tür bir duruma rastlamak mümkündür. Bu belgede
Çulcu Hamza‟nın tüm mal varlığı 32,5 kuruĢ olup cenaze masraflarından sonra
geriye kalan meblağ ise borç sahiblerine taksim edilmiĢtir. “Müteveffâ-yı mezbûrun
terekesi ancak sabit olan duyûn mesârifine îfâ idüb vereselerine bir nesne kalmadığı
defetrîdirki ber vech-i âtî zikr olunur” Ģeklindeki ifade ile bu durum kayd edilmiĢtir.
Ancak bu Ģekilde olan tereke kayıtlarına defterde pek az rastlanmaktadır. 101 Bu
durum ahalinin borçlanma veya borçları ödeme konusundaki hassasiyetini ifade
etmektedir.
Tereke kayıtlarından hareketle vatandaĢların maddi varlıkları hakkında bilgi
sahibi olmak mümkündür. Sicildeki tereke kayıtlarında kiĢilerin mal varlıklarının çok
yüksek olduğunu söylemek, pek de mümkün görünmemektedir. Bazı Ģahısların
terekelerinde ise gayet az hatta yukarıda ifadesi geçtiği gibi borçlarına ancak yettiği
görülmüĢtür.
99
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 62, 68, 74, 78, 90,116
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 246
101
100
84
Ancak azda olsa bazı tereke kayıtlarında mal varlığı yerinde olan Ģahıslara
da rastlamak mümkündür. “Emine binti Köse El Hacc İsMail‟in tereke kaydı” 102 nda
4072 kuruĢluk mal varlığını görmekteyiz. Bir bayanın bu denli mal varlığına sahibi
olması dikkat çekici bir durumdur. Zira Emine hatunun tereke kaydı incelendiğinde
kocasının sağ olmasına karĢın çocuğunun olmadığı görülmekte olup mirası, eĢi ve
amca oğulları arasında taksim edilmiĢtir. Ev fiyatlarının 50-100 kuruĢ arasında seyr
ettiğini sicilde görebiliyoruz. Ancak Emine hatun‟un Kayser Mahallesinde bulunan
evinin 400 kuruĢ değerinde olduğu ve Cağdığın‟da 100 kuruĢ değerinde bostan
hissesi, Kilise köyünde 100 kuruĢ değerinde bağ, Kızılhisar köyünde 300 kuruĢ
değerinde tarla, Sam Karyesinde 100 kuruĢ değerinde tarla, 100 kuruĢ değerinde
köĢger dükkânı babasından kalan 1000 kuruĢ değerinde hisse Nakibzade ile
müĢtereken 380 kuruĢ değerinde bir bostan ve 60 kuruĢ değerinde dörtte bir
değirmen hissesi gibi kayıtlara rastlanmaktadır. Bu vesileyle Emine hatunun varlıklı
bir Ģahıs olduğu gözlenmekte olup malvarlığının önemli bir kısmının gayr-i menkul
ve iĢtirakler olduğu anlaĢılıyor. Ayrıca sicil içinde Gayr-i Müslimlere ait tereke
kayıtlatında
mal
gözlenmektedir.
varlıklarının
öyle
abartılacak
bir
durumda
olmadığı
103
334 nolu belgede Mesr kızı Herü Mauni‟nin tereke kaydında mal varlığı 120
kuruĢ, 370 nolu belgede Tüfekçi Allâhverdi veled-i İlksan‟ın mal varlığı ise 210
kuruş olduğu görülmektedir. Ancak defter-i kasamdan gizleme durumları da dikkate
alınmalıdır. Zira bazı davaların sırf bu mesele yüzünden açılmış olduğunu görüyoruz.
Terekenin kaydı sonrası açığa çıkan mallar için varislerin tekrar dava açıp bu
mallarında kimin elinde ise alınıb taksim edilebildiğini anlaşılmaktadır.104
Tereke
kayıtlarından
yola
çıkarakarak
bazı
karşılaştırmalı
değerlendirmelerde bulunulabilir. Örneğin, 1752 senesinde Ayıntab‟da bir evin
değeri; 40, 60, 200, 250, 300 kuruş değerleri arasında değişmektedir.105Ayıntab‟da
bir evin değeri, 1892-96 yılları arasında, 4.000, 4.500, 6.000, 16.000 kuruş değerleri
arasındadır. 106 Görüldüğü gibi 140 yıl gibi bir sürede ev fiyatları ortalama bin,
binbeşyüz kat artmıştır. Ayıntab‟da bir evin değeri, 1647-48 yıllarında, esadi kuruş
102
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 205, 334
104
105
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 35,59,62,307,324.
106
AyĢe Erkmen.(2005). 156 Numaralı Ayıntab Şer‟iyye Sicilinin Transkripsiyon ve
Değerlendirilmesi.Yüksek Lisans Tezi,G.Ü.S.B.E.,Gaziantep,ss.22,232,241,274,292.
103
85
ile 8-400; guruş ile 10-154 arası değerlerde satılmıştır. 107 Yani, yaklaşık yüz yıl
öncesi fiyatlar ile aşağ-yukarı paralellik arz etmektedir. Bu da bize 1650 – 1750
yılları arası Ayıntab‟da herhangi
bir enflasyonist fiyat hareketinin olmadığını,
ekonominin halen bozulmadığını göstermektedir.Oysa, Osmanlı Devleti‟nde
XVII..yy‟dan itibaren para hızlı bir şekilde değerini kaybetmeye başlamış, fiyat
hareketleri kendini göstermiştir.
5.1.2.1.3.Ferman ve beratlar
Klasik dönem Osmanlı adalet mekanizmasının en temel kısmı olan kadılar
önceki sayfalarda değinildiği gibi adalet dağıtmanın yanında noter iĢlevini de
gördüğü gibi merkez ile taĢra arasındaki irtibatı kurması açısından da ayrı bir öneme
haizdir. Merkezden gelen en mühim belgeler olan ferman, berat ve buyruldı gibi
belgelerin suretleri deftere kayd edilirdi. Bu vesileyle Osmanlı Tarih araĢtırmaları
hele hele Ģehir tarihçiliği açısından Ģeriyye sicilleri muazzam kaynaklar olarak
karĢımıza çıkmaktadır. Genel olarak çalıĢması yapılan bu Ģeriye sicillerinin genel
muhteviyatı adi davalar ve tereke kayıtlarının yanında huccetler olarak karĢımıza
çıkmakta ise de defterin sonlarında ferman ve beratların varlığına da Ģahit
olunmaktadır.
Farsça buyurmak, emretmek mastarından türetilen ferman kelimesi sözlükte
emir, emirnâme, buyruk, hükümdar alâmeti gibi anlamlar ifade edilmektedir. Terim
olarak ferman, yapılması gereken bir iĢ veya görev için hükümdar tarafından verilen
ve hükümdarın tuğrasını taĢıyan yazılı emirdir.108 Sicil içinde bulunan fermanlarda
merkezin en fazla dikkat ettiği konuların baĢında, iskân faaliyetlerinden kaçan
perakende ahalinin merkezi otoriteye ve ahaliye çıkardığı sorunlar ve vergi tahsilinde
yaĢanan problemler gelmektedir. 109 Ġskâna tabi tutulan ahali ve yaylak ve kıĢlağa
gidenlerin meskûn ahalinin tarlaları ve hayvanlarına zarar verdikleri mal sahiblerinin
dahi bunlardan Ģikâyetçi oldukları görülmektedir. 110 Fermanlarda bu konuların
yanında özellikle vergi toplanması konusunda yaĢanan problemleri görmek
mümkündür. Bu meseleye örnek teĢkil edecek olan 399 nolu belgede Rakka valisi
Mehmed Ragıb PaĢa‟ya yazılan buyrulduda perakende ahalinin iskânı hususunda
107
Rabia Sultan Timbil.(2003).19 Numaralı Gaziantep Şer‟iyye Siciline Göre Mülk Satışları,Yüksek
Lisans Tezi, Selçuk Ünv.Sos.Bil.Ens.,Konya,s.38.
108
Ġ. Hakkı UzunçarĢılı.(1984). Osmanlı Devleti‟nin Saray Teşkilatı, TTK. Yayınları, Ankara,s.
109
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 398, 401, 403.
110
86
“Rakka‟dan ta‟yin olunan ma‟rifetler delâletleriyle bay-ı vech-i kân bulundukları
mahallerden tahrik ve ihrac ve bir ferdi gerüye kalmamak şartıyla bulunan
perâkendelerin cümlesine mübâşir-i mûmâ ileyh Selim ile Rakka‟ya irsâl ve îsal ve
tesyîr-i rikkat ve mübâşeret ve sen ki Rakka valisi veziri msin ileyhin tarafına irsâl
olunan tâife-i mezbûreyi mahall-i iskânları olan oymakları derûnuna iskân ve îvâ ve
îkan ile mezbur mahal-i iskânlarından hâric mahalle müteferrik olmaları emrine
Bezl-i tâb ve tevâde olunmak bâbında fermân-ı âli şânım sâdır olmuşdur” Ģeklindeki
ifade ile bir ferd dahi geriye kalmamak Ģeklinde iskân mahallerindeki oymakları
içine katarak perakende ahalinin iskân edilmesi emr olunmuĢtur. Bu belgenin hemen
ardında gelen diğer belgede ise “Rakka iskânı perâkendesinin bulundukları
mahallerin kadıları efendiler zîdet fezâilühüm ve kudvetü‟l-emâcid ve‟l-‟ayân mahali mezkûrenin mütesellim voyvoda ve yeniçeri serdârı ve kethüdâ-yı yeri ve „ayân-ı
vilâyet ve iş erleri ve evkâf mütevellileri ve mâlikane mutasarrıfları zîde mecdühüm
inhâ olunur ki” hitabı ile yazılan buyrulduda ise Rakka iskânına tabi tutulan
„aşîretlerin fuzulen yerlerini bırakmaları ve Rakka hazinesine vergi vermedikleri
belirtilerek tedbirler alması istenmiştir. Buyrulduda iskâna tabi tutulan ve bir nizam
verilen „aşîretlere bir miktarda mal-ı miri verilmesine rağmen şekavet-i aslilerine geri
döndükleri ve Haleb ve Ayıntab ve Kilis cihetlerine gittikleri, ayrıca Rakka
hazinesine vermeleri gereken vergiden bir nesne dahi vermedikleri beyan
buyrulmuştur. Bu vesileyle bu tür perakende ahalilerin merkezi otoriteyi ve mali
yapıyı çokça uğraştırdığını sicil içinde sarihan görmekteyiz. Fermanlarda halkın
durumu merkezde dikkate alındığını gösteren pek çok belge mevcuttur. Bu hususta
ReĢi ekrâdı hakkında merkezden sadır olan ferman gayet ilgi çekicidir.111
Reşi ekrâdından kömür ve odun talep edilmemesi ile ilgili fermanda Rakka
valilerinin Reşi ekradından kömür ve odun talep etmeleri ahalinin perişaniyetine
sebebiyet vermesi neticesinde alınmaması hakkına ferman gönderilmiştir. Bu ferman
içerisinde Bağdad‟a nakl edilen gemilerin inşası konusuna değinilmiş ve Birecik‟den
kalkan gemilerle Bağdad‟a zahire ihracının yapıldığı belirtilmiştir. Fermanlarda
vergilerin toplanması konusunda ciddi ihtarları sık sık görmek mümkündür. Ancak
bunun yanında vergisini ödemekte güçlük çekenler ve vergi toplama konusunda
halka gadr eden görevlilere de gerekli ihtarlarda bulunulduğu ayrıca dikkat
çekmektedir. Aynı fermanda geçen “emr-i âlişânım mûcebince üzerlerine edâsı
111
87
lâzım gelen imdâd-ı seferiye ve hazariyyelerin fermânım olduğu üzere edâ
eylediklerinden sonra bilâ fermân aba-i bahâ ve kömür ve odun vesâire tekâlif ile
rencide virmiye itdirmeyüb” şeklindeki ifadelerle ahalinin durumunun dikkate
alınması hususunda görevlilerin uyarıldığı görülmektedir.112
Bu duruma diğer bir örnek olarak Dergüzin cemaatinden bazı kimselerin
arzuhalleri üzerine yazılan ferman örnek gösterilebilir. 460 nolu belgede Dergüzin
cemaatinden bazılarının konar göçer taifesi olmaları hasebiyle emlaka mahsuben
alınan avarız vergilerinden muaf olmaları gerektiği ifade edilmiş ve kendilerinden de
bu tür vergilerin istendiği bildirilmiştir. Fermanın neticesinde ise “kurâ-i mezbûre
ahâlilerinin karyeleri taraflarında bi‟l-fi‟l zabt ve tasarruflarında hane-i „avârıza
bağlu tekâlif alınmak îcab ider emlak ve yerleri yoğise kurâ-i mezbûre ahâlilerine
vâki olan tekâlifden siz dahi bizimle me‟an hisse verin deyû ve ehl-i örf tâifesine dahi
bi‟l-emr-i şerîf tekâlif-i şâkka mutalebesiyle bunları bir dürlü te‟addî ve rencide
itdirmeyüb ol vechle olan te‟addîleri men‟ ve def‟ eyleyesiz” şeklindeki emr ile
ferman neticelendirilmiştir.
Ayrıca meslek erbabının da fermanlarda korunduğuna dikkat çekmek
gerekir. Culahlar taifesininin, sanat ehli olmayan kimselerin taşradan gelen penyeleri
sokak başlarını tutarak satın alması ve yüksek fiyattan satmasından şikâyetçi olmaları
üzerine merkezden bu hususta gönderilen fermanla bu durumun men edilmesi emir
buyrulmuştur. 113 Bu tür tedbirlerle sanat ehillerinin karaborsacılıktan korumaya
çalışıldığı görülmektedir.
Ayrıca toplum içinde huzursuzluğa neden olan şahıslar hakkında ne tür
muameleler yapılacağı hakkında bir örnek teşkil edecek Maraş Beğlerbeğisine
hitaben yazılan fermanda Ayıntab erbab-ı tımarından Hamza adlı şahsın daima sorun
çıkardığındna bahisle tenbih olunması, uslanmaması durumunda ise keyfiyetin
merkeze irsal edilmesi emr olunmuştur. Ardından gelen belgede ise Maraş beylerbeyi
Süleyman Paşa canibinden
Ayıntab kadısı ve voyvodasına hitaben yazılan
buyrulduda Hamza‟nın hasımlarıyla beraber gönderilmesi emr edilmiştir. Böylece
olayın yerel mahkemeler tarafından tamamen çözülemediği durumlarda beylerbeyliği
hatta devlet merkezinde dahi bu sorunların bir şeklide giderilmeye çalışıldığı
anlışılmaktadır.
112
113
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 410,460
88
Beratlar sicil içerisinde fermanlar gibi son bölümlerde kayd edilmiĢtir.
Berat, Arapça asıllı bir kelime olup, yazılı kağıt, mektup anlamlarını ifade eder. Bir
tarih terimi olarak berât, Osmanlı Devleti‟nde bazı memuriyetlere tayin edilenlere,
görevlerini ve yetkilerini belirten, padiĢahın tuğrasını taĢıyan ve tayin emirlerini
ihtiva eden belgelere denir. Aynı zamanda berâta “biti”, “berât-ı Ģerif”, “niĢân-ı
Ģerif”de denilir. Bir berâtta, verilen görevin cinsi, yeri, geliri veya maaĢı, verilenin
ismi, niçin verildiği ve kendisinden ne istenildiği, kumandanlık, serdarlık veya diğer
mühim
bir
vazife
tevcihi
için
ise
berât
sahibinin
salâhiyet
derecesi
belirtilirdi.Berâtlar, tımar, iltizâm, muâfiyet, mukâtaa, mâlikâne, imtiyâz berâtları;
beylerbeyilik, niĢancılık, defterdarlık, vezirlik gibi memuriyetlerin berâtları; imâmet,
hitâbet, ferâĢet ve tabâbete mezuniyeti hâvi berâtlar gibi konularına göre
isimlendirilirler.114
Vakıf tevliyeti için isdar olan beratlarda evladiyet üzere devam ede gelen
vakıfların iĢleyiĢlerinde ahardan bazı kimselerin olaya müdahil
oldukları
görülmektedir. Böyle durumlarda vazifeye selahiyeti olan Ģahısların Ģikâyetleri
sözkonusu olmuĢ ve merkezden gönderilen beratlarla bu durum düzeltilmesi
emrolunmuĢtur.
115
Kurb-ı Molla Ahmed Mahallesinde bulunan Salihiyye Camii-i
Ģerifi evkafının tevliyeti vakfiye gereği ekber evlada has iken küçük kardeĢi Es
Seyyid Üveys‟in bir yol bularak imamet vazifesini üzerine aldığını ifade etmesi
beratın ifadesi ile “ahâli-i mahalle-i mezbûrun ihtilaline bâis” olduğu ifade
edilmiştir. Böylece vazifenin gerçek sahibi olan büyük oğul Es Seyyid Şeyh Mustafa
halife yeniden vakıf mütevelliliğine tayin edilmiştir.
Bunun yanında berat kayıtlarında vakıf hissedarlığının evladiyet ve
meşrutiyet üzere tek bir şahısda olabileceği gibi nısfiyet denilen yarı yarıya
tasarrufun vaki olduğu da müşahede edilmiştir.
116
Kale altında bulunan
Muallimhaneye muallim olan Ebu Bekir‟in vefatı neticesi “her vechle layık ve mahal
ve müstehak olan” Ahmed halife tayin olunmuştur. Ancak Ahmed halife Ebu
Bekir‟in torunudur. Dedesi gibi yevmi iki akçe vazife ile Muallimliğe tayin
edilmiştir. Aynı vazifeye evladiyet üzere bir vakıf olmadığı halde vefatı sonrası
torununun tayini ise dikkat çekici bir husustur.
114
Kütükoğlu, a.g.e., s. 130.
116
115
89
Berat-ı şeriflerin isdar buyrulmasında bir diğer sebep ise şahsın uhdesinde
bulunan vazifenin gadr ile bir başkaları tarafından deruhde edilmesi olup bu durum
sicil içindeki beratlara da yansıdığını görüyoruz. Nihayetinde adaletden uzak olan bu
gibi durumlar hoşnud-ı umumiyi bozmakta olup mağdur olanların şikâyet ve
arzuhalleri neticesinde vazifenin asıl sahibi olanlara tekrar tevdi edildiği
görülmektedir.117 411 nolu belgede Karasakal Mescidi vakfının imametinin Seyyid
Mehmed tarafından gadr ile alması ve El Hacc Ahmed‟e tekrar tevcih edilmesi
hakkında berattan anlaşıldığı kadarıyla Karasakal Mescidinin yıkılmaya yüz tuttuğu
bir sırada El Hacc Ahmed kendi malıyla mescidi yeniden bina etmiş ve mescidde
tevliyeti bir, imameti üç akçe olmak üzere vazifedeyken diğer mahalleden Seyyid
Mehmed‟in olaya müdahil olup imamet ve tevliyete mutasarrıf olmuştur. Bu durumu
ise Ahali-i mahalle 61 senesinde mahkemeye intikal ettirmiştir. Yeniden gönderilen
beratla ahali-i mahallenin de şikâyetçi olduğu bu haksızlık giderilmiştir. Bu hususda
aynı minval üzere yazılan diğer bir berat kaydında ise 118 Sinanüddin vakfının
tevliyeti Hüseyin yedinde iken ahir mahlleden Cafer adlı şahsın hilaf ile vazifeyi
alması külli gadr olarak değerlendirilmiş ve vakfın tevliyeti vakfiye gereği erşed
evlad olan Hüseyin‟e tekrar tevcih edilmiştir. Bu gibi vesilelerle merkezden sadır
olan beratlarla merkezi otoritenin huzursuzluğun kaynağı olan durumlara ilgisiz
kalmadığı görülmektedir.
Bunların yanında bir vazifeye tayin gibi önemli hususların icrası için sadır
olan tımar tevcihi konusunda sahtekârlıkların yapılabildiği göze çarpmaktadır. 119
Özellikle tımar tevcihlerinde en önemli esaslardan biri seferde bulunmak olduğu gibi
sefer esnasında na mevcud olan bazılarının bir tarikle berat ihzar edib vazifeyi
deruhte ettiklerini görmek mümkündür. Seferde mevcud olmayan “Mustafa ve Ömer
Revan cânibi seferinde bayrağı Altında bulunmayub ve mezbur Ali sefer-i
hümâyunumda mevcud ve mazur olmakla tımar-ı mezbur mezbûrân Mustafa ve
Ömer‟in fi‟linden merkum Ali‟ye ibkâ olunmak bâbında inâyet ricasına” binaen
berat hazırlanmış ve 7333 kuruşluk tımar Ali‟ye tevcih ve ibka edilmiştir. Ancak bu
kanun dışı uygulamayı yapanlar hakkında tımarın ellerinden alınması yeterli
görülmüş olmalı ki herhangi bir cezanın uygulandığı belgede görülmemektedir.
117
119
118
90
Ferman ve berat gibi merkezden gönderilen belgelerin; içeriklerinden de
anlaşıldığı üzere asıl gayesi merkezi otoritenin varlığını ve devamlılığını sağlamaktır.
Bu merkezden gelen belgeler; bazen vergi toplama hususunda, bazen isyanlarda,
bazen de aşiretler üzerindeki egemenliği güçlendirme ve anlaşmazlıkları giderme
gibi muhtelif konularda devletin hükmünü içermektedir.
5.1.2.1.4. Vakfiyyeler
Vakfiyye, vakıf ile ilgili, vakıf senedi, vakıf Ģartlarının yazılı olduğu belge
anlamındadır. Vakıf kelimesi ise vakf Ģeklinde yazılmakta olup durdurma, durma
manasındadır.
120
Vakıf müessesesi, asırlarca Ġslâm devletlerinde büyük önem
kazanmıĢ, sosyal ve iktisadi hayat üzerinde derin tesirler bırakmıĢ dini-hukuki bir
müessesedir. Bütün Türk-Ġslâm devletlerinde âdeta bir yarıĢ halinde geliĢen vakıflar,
bilhassa Osmanlı Devleti‟nde tekâmülünün zirvesine ulaĢmıĢ ve Ġslâm hukukunun en
zengin ve etkili müesseselerinden biri hatta birincisi haline gelmiĢtir. 121 Vakıf
Sistemi sosyal güvenlikle alakalı olduğu kadar ülkedeki eğitim, sağlık ve sosyal
yardım, diyanet ve bayındırlık yatırımlarını yürüten kurum olarak mali sistemin
üçüncü alt öğesidir. Vakfın esası bir malı insanların faydalanması için, Allah‟ın
mülkü hükmünde olmak üzere, ferdi mülkiyet sahasından çıkartmaktır. 122 Vakfı
yapana “Vakıf”, vakfedilen menkul veya Gayr-i menkule de “Mevkuf” adı verilir.
Vakfın idarecisine, yani Vakıfın tayin ettiği yöneticiye “Mütevelli”; Mütevelliyi,
vakfın Ģartlarına uygun idarede bulunup bulunmadığını denetleyene de “nazır”
denir. Vakfın gelirlerinin nasıl ve nerelerde harcanacağını, kimlerin bunu kontrol
edeceğini ve neyi vakf ettiğini belirten ve Ģahitler huzurunda hazırlanan belgeye de
“Vakfiye” adı verilir. Ayrıca vakf edilen mevkufun tahsisi yönünede “mevkufun
leyh” denilir. 123
Yapılan bu çalıĢmada sicil içinde iki adet vakıf Ģartnamesine
rastlanılmıĢtır. 15 safer 1165 tarihli 48 nolu belgede Ali besbes ibni Hüseyin adlı
hayrat sahibi bir bostan, bulgur devlibi, ev, otuz adet ceviz ağacı ve masere kazanını
vakf eylemiĢ ve vakıf Ģartnamesinde kendisinin vefatından sonra vakfedilen
mallardan elde edilen gelirle Muharrem ayında aĢure yapılıb fukaraya dağıtılmasını
120
Kanar,a.g.e.,s.3619.
Halaçoğlu,a.g.e.,s.155.
122
Tabakoğlu,a.g.e.,s.229.
123
Muhiddin TuĢ.(1999). Osmanlılarda Özel Toprak Mülkiyeti ve Vakıf Münasebet , Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s.V Konya, s. 181.
121
91
ve Ramazan ayında bir batman iç yağı Çaparlı mescid-i Ģerifine verilmesi baki kalan
meblağın evladlarına verilmesini istemiĢtir.
Diğer bir vakfiyede ise Emine binti Ġsmail‟in Ģartnamesidir. 186 nolu bu
belgede bostanını vakf eylemiĢtir. Bostandan elde edilen gelirle her sene Ramazan
ayında dört batman iç yağını Tahtani cami-i Ģerifi ve Mehmed Efendi mescid-i
Ģerifine verilmesi istenilmiĢtir. Ayrıca Muharrem ayında bir koyun ve keçi alınarak
prinç pilavı, yahni ve aĢure yapılıb fukara ahaliye dağıtılması ve aĢurenin en kaliteli
malzemelerden yapılması Ģart koĢulmuĢtur. Bunun yanında mütevelli olanlara altı
kuruĢ ücret verilmesi kendi vefatına kadar mütevelli olarak kendinin, vefatından
sonra ise eĢinin onun vefatından sonra ise erkek evladından erĢed olanının mütevelli
olması vakfiyede belirtilmiĢtir.
Bu Ģartnamelerde kiĢilerin vakf ettikleri Ģeylerin genelde tarla, bostan,
değirmen, ev hatta masere kazanı dahi olduğu görülmektedir. Ayrıca hayır
sahiblerinin Ģartnamelerinde istediklerin hayırların Muharrem ve Ramazan aylarında
yapılması Ģart koĢulmuĢ ve fukara ahalinin doyurulması istenmiĢtir. Fakir ahaliye
verilecek yemeklerin cinsler de belirtilmiĢtir. Yapılacak hayırların halk nezdinde de
muteber olmasının gerekliliği düĢünülürse prinç pilavı, yahni ve aĢurenin günümüzde
olduğu gibi 1752 senesinde de Ayıntab‟da sevilen yemekler olduğu anlaĢılmaktadır.
Vakıflar
günümüzde
olduğu
gibi
yüzyıllar
öncesinde
de
sosyal
yardımlaĢmayı ve dayanıĢmayı sağlayan en önemli kurum olma özelliği
taĢımıĢlardır. Vakıf yardımlarının
diğer bütün yardımlardan ayrılan en önemli
özelliği ise kiĢisel değil toplumsal olmasıdır.
5.1.2.1.5. Nikâh akidleri
Sicil için umumiyetle rastlanan bu durumda iki tarafın hazır olduğu bir
meclisde Ģahitler huzurunda evlilik akidlerinin yapıldığı görülmektedir. Bu merasim
esnasında öncelikle bayanın
ardından
erkeğin
nikâh
akdini
kabul
ettiği
anlaĢılmaktadır. Nikâh meselesinde kadının erkek tarafından isteme hakkı olduğu
Mihr-i Muahhar ve Mukaddem olarak iki kısma ayrıldığı göze çarpmakta olup sicil
içinde iki, on, kırk ve yüz kuruĢ gibi meblağların belirlendiği görülmektedir.124 Sicil
defterinin hemen baĢlangıcında ardı ardına nikâh akidlerine rastlanılmaktadır. Bu
124
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 1, 2, 5, 6, 8, 10, 11
92
suretle Osmanlı toplumsal hayatında resmi nikâh müessesesinin cari olduğu
anlaĢılmaktadır. Bayanların Ġslâm hukukundan kaynaklanan bu tür haklarını
kullandıkları görülmekte olup bu vesileyle kadınların hakları konusunda bilinçli
davrandıklarına Ģahit olmaktayız.
Bunun yanında bayanların kocalarından belli Ģartlarla ayrılma haklarınında
olduğunu sicil içindeki boĢanma davalarında görmek mümkündür. Ġslâm hukukunda
boĢama hakkı esasen erkeğin elinde bulunmakta ve nikâh akdi sırasında bayan isterse
talak hakkını alabilmektedir.125 Bu durum eğer gerçekleĢmediyse muhalaa yoluyla
kadının kocasından ayrılma hakkı vardır. Muhalaa Herhangi bir nedenle evlilik
hayatını sürdürmek istemeyen kadının kocasına ödediği bir bedel karĢılığında evlilik
bağından kurtulması anlamına gelir. Bu boĢanma biçiminde kadın istemediği
evlilikten kurtulurken, erkek de uğrayabileceği maddi zararı telafi ederek yeniden
evlenme imkânını elde etmiĢ olur. Bu duruma örnek olabilecek belgeleri sicil içinde
görmek mümkündür. 126 Bu vesileyle Ġslâm hukukunda bayanların talak hakkının
olmadığı hakkındaki haksız eleĢtirlerin asılsız olduğu Ayıntab ġeriyye Sicillerinde
görülebilmektedir. Görüldüğü gibi evlenme akdi çok sağlam bir Ģekilde kayıt altına
alınmıĢtır. Evliliklerde cinsiyet ayrımı gözetmeksizin her iki tarafın hakları ve
hukukları devlet tarafından garanti altına alınmıĢtır.
Her ne kadar nikâh akdi olmasa da ilgi çekici olması hasebiyle burada zikr
etme ihtiyacı hissedilen bir diğer akid belgesi ise 236 nolu belgede geçen hasta sahibi
ile doktor arasındaki sözleĢmedir. Günümüzde de hastanelerde muayene öncesi
imzalatılan bir belge ile muayene sırasında oluĢacak olumsuz durumlarda
sorumluluğun hasta veya velisi tarafından üstlenmesi istenilmektedir. 127 Özetle Es
Seyyid Halil ibni Mehmed BeĢe‟nin kızı Safiye‟nin mesanesindeki taĢ için tedavi
ücreti olarak cerrah taifesinden Ahmed bin Mustafa ile beĢ kuruĢa anlaĢması ve
ameliyat sırasında meydana gelecek olumsuzluklarda davacı olmayacaklarına dair
kayıt Aynı durumun 1752 yılı Ayıntab Ģehrinde de görmemizi mümkün
125
Ġslâm hukukunda, talâk kelimesi hem tek taraflı irade beyanıyla yapılan boĢamayı, hem tarafların
anlaĢarak evlilik birliğine son vermelerini hem de mahkeme kararıyla meydana gelen boĢanmayı
içerir. Esasen meydana geliĢ Ģekilleri farklı olmakla birlikte her üç boĢanma türü de müĢterek
hükümlere sahiptir. Bununla birlikte talâk sözcüğü ile genellikle tek taraflı irade beyenıyla yapılan
boĢamalar kastedilir. Kadının malî bir ödeme yapması ve malî bir hakkından feragat etmesi suretiyle
tarafların anlaĢarak evlilik birliğine son vermelerine hul„ veya muhâlea, mahkeme kararıyla meydana
gelen boĢanmaya da tefrik denir.(Bkz.M.Akif Aydın.(2008). Aile Hayatı. Ġslâm ve Toplum Ġlmihal,
c.II,Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara,s.224.)
126
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 55, 304, 311,318
127
93
kılmaktadır.Bu belgede Safiye‟nin tedavisi için yedi gün hizmet edileceği ve bunun
karĢılığında beĢ kuruĢ ücret talep edileceği ayrıca muayene esnasında meydana
gelebilecek olumsuz durumlardan dolayı hasta sahiblerinin davacı olmayacaklarına
dair mahkeme huzurunda kiĢiler karĢılıklı olarak sözleĢme akdedilmiĢtir.
5.1.2.1.6. Ġçtimai hassasiyeler
ġeriye sicilleri toplumun o zamana ait ahlaki durumlarını yansıtması
açısından da gayet önemli belgelerdir. Zira adalet mekanizmasının nasıl iĢlediğini
gösteren bu defterlerin incelenmesi neticesinde toplumsal hassasiyetlerin neler
olduğunu anlamak mümkün olmaktadır. Bilindiği gibi Ġslâm dininde içki ve zina
haramdır. Hatta ayet-i kerimede “zinaya yaklaşmayınız şüphe yok ki, o pek çirkin bir
şeydir ve ne fena bir yoldur.” 128 ihtarı ile zinaya götüren her yol ve vasıta dahi
yasaklanmıĢtır. Aynen bunu gibi Ġslâmın hâkimiyeti süreci içinde tedricen içkinin
yasaklandığınıda görüyoruz. Bu tür yasakların Ġslâmi toplum içinde kendine yer
edindiğini ve toplumun bu tür fiil iĢleyenlere karĢı gayet hassas olduğunu bu sicil
defteri içinde de görme imkânı olmuĢtur.
129
45 nolu belgede ġehreküstü
Mahallesinden Yusuf ibni El Hacc Mustafa hakkında ahalinin gayr-i ahlaki
davranıĢları sebebiyle Ģikâyetleri ve mahalleden ihrac edilmesi taleplerini görmek
mümkündür. FahiĢe avratları cem etmesi ve Ģarap içmeyi “adet-i müstemire” yani
alıĢkanlık haline getirmesi halkın canına tak etmiĢ olmalı ki sayıları bir hayli fazla
olan kiĢilerden durumun istihbar edilmesi istenmiĢ ve bu durumun düzeltilmesi için
mezkur Ģahsın mahalleden ihracı talep edilmiĢtir. Mahalleden çıkarılması istenen
sadece Yusuf değildir, hanımı ve çocuklarının da mahalleden ihracları talep
edilmiĢtir. Mahkeme istihbar sonrası Yusuf‟a tazir 130 cezası verirken babası ve
kardeĢleri ve validesinin mahalleden nakillerine karar vermiĢtir.
Bu tür durumlara verebileceğimiz bir diğer olaysa Seng-i nakkaĢ Mahallesi
ahâlisinden Es Seyyid Mustafa Çelebi ibni Es Seyyid Hasan Çelebi ve Durak beğ
oğlu Mustafa beğ ve Karpuz oğlu Ahmed ve Masarcı Ahmed vesairlerinin aynı
mahalleden Hüseyin BeĢe ibni Mustafa ve zevcesi Fatıma binti Hüseyin üzerine
128
Ġsra 32
130
Lügatta azarlama, paylama, ağzının payını verme mânalarına gelen bu tabir, padiĢah ve nâibi
tarafından uygulanan Ģer‟î olmayan ceza anlamına gelmektedir. (Bkz.Kanar, a.g.e., s.3383) Hakkında
belli bir ceza bulunmayan suçlaradn dolayı Ģekli ve miktarı kadı tarafından tâyin ve tatbik edilen
cezadır. (Bkz. Ömer Nasûhi Bilmen.(2002). Büyük İslam İlmihali, Mehmet T. (SadeleĢtiren), Çelik
Yayınları, Ġstanbul, s.462.)
129
94
açtıkları davada Hüseyin BeĢe ahir diyarda iken zevcesi Fatıma‟nın gayr-i meĢru
iliĢkisi nedeniyle Hüseyin BeĢe ve zevcesinin mahalleden çıkarılma talebi ile ilgili
belgedir.131 Belgeden anladığımız kadarıyla mahkeme davalı Ģahısların mahalleden
huruclarına karar vermiĢtir. Ayrıca 233 nolu belgede ise Kürkciyan Mahallesi
ahalisinden Ahmed BeĢe‟nin evinde içki içmesi ve evine fahiĢe avrat getirmesi
üzerine ahaliden Ahmed uyarmak maksadı ile kapısına geldiğinde ev sahibi bıçakla
üzerine saldırmıĢtır. Bunun üzerine ahali mahalleden ihracları için mahkemeye
Ģikâyet etmiĢtir. 132 Bu tür davalar tüm sicil içinde üç dava gibi gayet az yer
tutmaktadır. Sayıca bu tür davaların az olması halkın dinen yasaklanan Ģeylere karĢı
dikkat ettiğini göstermektedir. Ayrıca toplumun bu tür konularda ne denli hassas bir
tavır takındığı anlaĢılmaktadır.
Bu konu hakkında değinebileceğimiz bir diğer husus ise mahalle içinde
imar, tecdid ve tamir edilmesi gereken müĢtemilat hakkında sosyal dayanıĢma
örnekleridir. 267 nolu belgede ġeyh kasteli denen kastelin tamire ve temizlenmeye
muhtaç olması nedeniyle keĢif talebinde bulunulmuĢ ve 100 kuruĢluk masraf
çıkmıĢtır. 40 kuruĢu mütevellisi Es-Seyyid Ahmed Efendi eliyle baki kalan 60 kuruĢ
ise mahalleli eliyle toplanarak karĢılanmıĢtır. Mahallelinin durumlarına göre durumu
iyi, orta ve düĢük olma derecesine göre para toplanmıĢtır. Belgenin altındaki tabloda
ise „Alâü‟l-hâl olanlardan birer buçuk, Evsâtü‟l-hâl olanlardan birer kuruĢ, Ednâü‟lhâl olanlardan üç rub‟ toplanarak Kastelin tamir ve temizliği yapılmaya çalıĢılmıĢtır.
60 kuruĢ toplanması gerekirken 63,5 kuruĢun toplanmıĢ olduğunu görüyoruz. Bu
açıdan mahalleli kendinden beklenenin fazlasını gerçekleĢtirmiĢtir. Her evde
günümüzdeki gibi muslukların bulunmadığı bir zaman için kastelin temizliği ve
çalıĢıyor olmasının ne denli önemli olduğu anlaĢılmaktadır. Bu belgenin bir diğer
önemli tarafı ise mahallelinin hangi meslek grubundan olduklarını bildirmesidir.
Belgeye göre mahallelinin durumu iyi olanlarından katrancı, bakkal, köĢger; durumu
orta halli olanlardan culah (dokumacı), kebabçı; düĢük düzeyde olanlardan ise
kuyumcu, kefiĢker, çerçi ve culah esnaflarının olduğunu görüyoruz. Ancak,
Kuyumcu Mehmed kayıtının, Ednaül hal olanlar sınıfından sayılması dikkat
çekicidir.
131
132
95
5.1.2.1.7. Yaralama ve katil davaları
Bu tür durumlara alet-i cariha denen yaralama aletleri ile yaralamalar
olduğu gibi kiĢinin kendi hareketleri neticesinde vaki olduğunu da görebilmekteyiz.
133
Zira bu tür davaların genelde sirkat davalarıyla irtibatlı olduğunu görüyoruz.
Örneğin “Ömer ve Hasan ibni Mehmed nâm karındaşların geceleyin kavun
bostanında yatarken Kebebcı Ömer‟in üzerlerine saldırması ve mallarını alması”
hususundaki 64 nolu belgede Kebabçı Ömer‟in Ömer ve Hasan‟ı yaralaması
sonrasında yanlarında bulunan mallarıda çaldığı Ģeklinde mahkemeye Ģikâyet hasıl
olmuĢtur. Ancak bu tür davaların oluĢmasında kiĢilerin ve diğer canlıların etkisi
olduğu gibi Ģahısların kendi hatalarının neticesinde ölümlerin dahi gerçekleĢtiğini
görüyoruz. 201 nolu belgede “Elife nâm hatun‟un, Ebû Bekir Beşe ibni İbrâhim
üzerine açtığı davada Ebû Bekir beşenin mülkü olan incir bahçesinde oğlu Hasan‟ın
karnından yaralanarak ölmesi” dava konusu olmuĢ ve Elife hatun incir bahçesinin
sahibini oğlunun vefatı neticesi dava etmiĢ ve bahçe sahibi ise daldan düĢerken
karnının budağa saplanması sonucu vefatın gerçekleĢtiğini iddia etmiĢtir. Yaralanma
davalarında ve bazı katil davalarında dahi belli bir bedel karĢılığında sulhun akd
edildiğini görmek mümkündür. 134 Ayrıca bu tür davalarda olayın Ģer‟î hükmü için
fetva talep edildiği görülmekte olup Hasan adlı çocuğun yaralanma sonucu ölmesi
davasında davalı Ģahıs mahkemeye ibraz ettiği fetva-yı Ģerifte “mazmûn-ı münîfinde
zeyd incir ağacından düşüb karnına budak battıkda ahâli-i karye eşhâd idüb benim
kimesnede asla da'vam yokdur dedikden sonra müteessiren fevt olsa zeydin
vereseleri incir ağacı sâhibinden zemm-i diyet namına bir nesne talebine kadir olur
mu el-cevab olmaz deyû” Ģeklindeki fetva ile tazminat vermesi gerekmediğini ifade
etmiĢtir. Katl davaları içinde belkide sicilde en dikkati çeken dava 275 nolu belgedir.
Zira bu belgede Es Seyyid Mustafa Zemzem ve Teslime hakkında davacı olmuĢ ve
eĢi Zemzem ve Teslime‟nin beraberce kızı Hatice‟ye zehirli nesne yedirdiğini iddia
etmiĢtir. Sonucunda ise Kızı Hatice‟nin öldüğünü ifade etmiĢtir. Ayrıca Teslime‟nin
eĢi Zemzem‟in beline kasden vurarak karnındaki cenini düĢürmesine sebep olduğunu
iddia etmiĢtir. Bu durum karĢısında davalılar durumu inkâr etmiĢ ve hâkim
Mustafa‟dan “ityân-ı beyyine” delil getirmesini istemiĢ ancak bu duruma Ģahid
getiremeyince Mustafa‟yı muarazadan men etmiĢtir.
133
134
Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 64,201
96
Hayvan depmeleri neticesinde vefatlarında yaĢandığını görüyoruz. Elife
adındaki üç yaşındaki kızın Kara küçük oğlu Ali beşenin katırı tarafından depülmek
suretiyle öldürülmesinin keşif talebi135 davasında olayın mahallinde keĢfi için sicil
içinde ismine çokça rastlamıĢ olduğumuz Mevlâna Ömer efendi tayin olunmuş ve kız
çocuğunun yaralanma şekillerinin nasıl olduğu tafsilatlı bir şekilde tarif edilmiştir.
Aynı dava ile ilgili bir diğer belgede136 ise katır sahibi Ali Beşe yukarda izah edildiği
gibi bir fetva-yı şefi ibraz etmiş ve bu fetvada “mazmûn-ı münîfinde zeydin katırı
meradan gelür iken Ömer‟in üç yaşında sabiye kızını depeleyüb helâk eylese zeyd
kızın diyetini zamin olur mu Cevab bâ savâbında olmaz deyû buyrulub” böyle bir
durumda hayvan sahibinin diyet ödemesi gerekmediğine hükm etmiştir.
Bu konuyla alakalı olarak sicilin sonlarına doğru Ayıntab ahalilerinden
Mehmed adlı şahsın Merkeze hitaben yazdığı arzuhalinde
denmekle ma‟rûf
El Hacc Abdullah
şahsın haksız yere evladını katl etmesinden bahisle tarafların
huzurda ihzarı ve hak icrasını talep etmiştir. Arzuhalin sonunda ise “ol günden berü
ahvalimizi perişan hanemize varamıyoruz.” Şeklindeki ifade ile kendi durumunu dile
getirmiştir. Nihayetinden bir yıla yakın bir zaman içinde sayıca az diyebileceğimiz
yaralanma ve katil davalarının olması bölgedeki huzurun yerinde olduğu fikrine
varmamıza neden oluyor.
5.1.2.1.8. Ġhtida hareketleri
Uzun yıllar Müslümanlarla iç içe yaĢayan Gayr-i Müslim vatandaĢlardan bir
kısmının kendi istekleri ile ihtidâ ettikleri görülmektedir. Ġhtidâ edenler Ģer‟îye sicili
denilen mahkeme defterlerine yazılırdı. Ġhtidâ kayıtları doğrudan veya dolaylı olarak
sicillerde yer alıyordu. Doğrudan ihtidalar mahkemede, mühtedinin kendi iradesiyle
Müslüman olmak istediği, hangi dine ve millete mensup olduğu, yeni isminin ne
olacağı gibi hususlar açıkça belirtilerek yapılmakta idi. Bu tarz ihtidalar, "Ġhtida
Ġ'lamı" Ģeklinde sicillere kaydedilmekte idi. Dolaylı olarak bilinen ihtidâlar ise miras,
alım-satım, kefalet ve benzeri kayıtlarda geçen isimlerin yanında "mühtedi"
kelimesinin yer almasından anlaĢılmaktadır. Mühtedi kelimesi, o kiĢinin sonradan
Müslüman olduğunu göstermektedir.
137
Müslüman olmak suretiyle hidâyete eren
kimselerin adları Müslümanların kullandıkları isimlerle değiĢtirilirdi. Bu durum,
135
137
Ali Ġhsan KarataĢ. (2005). Mahkeme Sicillerini Göre XVIII. Yüzyılda
Gayr-i Müslimler. Doktora Tezi ,Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, s.146.
136
97
bizzat kendileri tarafından verilen dilekçelerde (ariza) de görülmektedir. Bir
mühtedinin isminden bahsedilirken kendi adından sonra Müslüman olmayan
babasının isminin yerine "Allah'ın kulu" anlamına gelen Abdullah adı kullanılırdı. Bu
sebepledir ki, babasının adı Abdullah olarak belirtilenlerin çoğunlukla ihtidâ eden
kimseler olduğu kabul edilirdi.138
Bu konuyla ilgili olarak sicil içinde iki adet belge görmekteyiz. 474 nolu
belgede “Amo Mahallesinden Zübük oğlu Karabet hidâyet-i İslâmiye ile mühtedi
olub şeref-i İslâm ile müşerref oldukda Mehmed ismiyle tesmiye olunduğu bu
mahalle kayd-ı
şedd.
Fî
şehr-i
Recebü‟l-Ferd”
şeklindeki
kayıtla Amo
Mahallesinden Zübük oğlu Karabet ihtida etmiş ve Mehmed ismini almıştır. Diğer
belge ise 476 nolu belgedir. Bu belgede ise “İbn-i Eyyüb Mahallesinden Çitçi Nanik
oğlu Bağdade hidayet-i İslâmiye mühtedi olub şeref-i İslâm ile müşerref oldukda
Ahmed ismiyle tesmiye olunduğu bu mahalle kayd olundu. Fî 10 Zilka‟de-i„ş-Şerîfe
sene 1165” şeklindeki kayıtla İbn-i Eyyüb Mahallesinden Çitçi Nanik oğlu Bağdade
ihtida etmiş ve Ahmed ismini almıştır.
5.1.2.2. Bulgular
H.1165 senesine mahsuben “mâl-ı „avârız ve bedel-i nüzul ve Maişet ve
taraf-i vilâyetden tahsildâr-ı Maişet ve defter kalemiyesi cümle ma‟rifeti ve ma‟rifet-i
şer‟le hesab ve kitab ve salyâne olundukda beher haneye on ikişer kuruş isâbet
itmekle şehr ve kuranın hanesi defterîdir ki ber vech-i ati zikr olunur.” Şeklindeki
Ayıntab şehri vergi tahsili için hesab ve kitab işlemleri yapılmış ve belgenin
neticesinde ise mahalle ve köy isimlerine yer verilmiştir. Bu vesileyle bu seneye ait
Ayıntab mahalleleri ve köyleri hakkında bilgi sahibi olmaktayız.bu belgenin yanında
sicilde taranmış olup mahalle isimleri aşağıya çıkarılmıştır.
5.1.2.2.1.Mahalleler
Akyol
Kurb-ı Molla Ahmed
Tevbe
Ali Neccar
Kurb-ı Ali Neccar
Seng-i nakkaĢ
Amo
Sefer PaĢa Yeri
Seng-i tavîl
Beğ
MağarabaĢı
Kurb-ı MağarabaĢı
Bostancı
Kurb-ı Bostancı
Hızır çavuĢ
Boyacı
ġehreküstü
Kurb-ı ġehreküstü
138
Ziya Kazıcı.(2005). Osmanlı Döneminde Ġhtida. Köprü Dergisi, Ġstanbul, s. 95.
98
Cabi
Seng-i hoĢkadem
Kızılca mescid
Cevizlice
Tarla-yı cedid
Ġbn-i Kör
Çukur
Zincirli
Kurb-ı Zincirli
Eblahan
Kılıçoğlu
Kurb-ı Kılıçoğlu
Ehl-i Cefa
Musallazâde
Kurb-ı Musallazâde
Hayik baba
Kozanlı
Kurb-ı Kozanlı
Hâyik-i Müslüman
ġarkiyan
Molla Ahmed
Hâyik zımmiyan
Kürkciyan
Ġbni Eyyüb
Hicarlı
Kürtünciyan
Tarla-yı Atîk
Kanalıcı
Kurb-ı Kanalıcı
Yahni
Karasakal
Ġbn-i ġükür
Kastel
Kayacık
Ġbn-i Yusuf
TıĢlaki
Kaysar
Tablo 5.1. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Mahalleler
5.1.2.2.2. Nahiyeler
Araban
Tilbeşar
Tablo 5.2. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Nahiyeler
5.1.2.2.3. Karyeler
Burc
Sebge
Narlıca
Yaylacık
Lohan
Zemge
Vahne
Sekr
Kaya kendi
Kaya pınar
Pavrege
Dorlı
Çartel
Keplin
Zülfikar
Kolubeğ kilisecik
Görece
Göçgin
Sondul
Tahtemur
Hezik
Rum evvelin
Rumtel
Tahtan
Mihman
Zevgir
Karakuyu
Taşgın
Eydem sevke?
Sükudlıca
Karadiğek
İsbatrın
Cuba
Dülük
Soygaz
Akpınar
Çakal
Kızıl hisar
İbrahim
Arabgini
Kantara
Cided
Arablar
Mezra-i kızılcakend
Karaca burc
Çavlı
Ağça burc
Şıhma
Edbeni
Tornalık
Cegde
Epişge
99
Nalım öyüğü
Kamsal
Etne
Cubekir
İki ahur
Beğlerbeği
Mert menge
Göcge
Çağırgan
Karacaviran
Göğsüncük
Hacı Arab Kilisecik
Kara üyük
Atabeğ
Erbeni
Güllü
Küfr-i bostan
Küfr-i cebel
Arıl
Şahmelek
Battal Hüyük
Hıyam
Kürd
Kızılcakend
Ağçakend
Mimlan
Fenek
Börti
Göllüce
Boyalıca
Orucgazi
İkizce
Kâfir höyüğü
Öyücek damlalıcası
Taşlıca
Üç kilise
İnce su
Güngören
Güllüce
Göreniz
Bedrkendi
Mevzud
Telhinoz
Gölecek
Saylıca
Çaykuyu
Sarıbiğak
Oğrıca
Tilbeşar
Mezra-i sitti
Mezra-i sarit
Mezmez
Erbuğen
Çapalı
Sekergen
Barna
Kinayik
Bostancık
Kevdevir
Kameri
Ağlıca
Cevzilice
Barne
Kinayik
Bostancık
Kevdevir
Kameri kayabaş
Harşitil
Uyucik
Kantavir
Pehlivan çukuru
Kemnük
Tukurcuk
Arkık
Tünüb
Gereyen
Kanab
Valsı
Söndü
Hamiri
Anbarcık
Ergöyün
Cedidi
Telgar
Harbete
Kantara
Simavin
Anfar
Yuna
Hisami
Burhani
Hayik
Kayacık
Tilharneb
Hırar
Değmetaş
Arabğazı
Şeyhkendi
Tilavez
Kürd Osman
Dehbi
Mülk
Zeranbu
Beş deli
Mitrani
Ağça üyük
Rum evvelin
Telsivad
Uruş
Gülek
Zenbur
İkiz kuyu
Karaviran …
Gerer
Bekar
Görgün
Zağiye
Alaca
Almalu
Eşref
Ulu ma‟sere
Kara çomak
Küçük Masere
Hengermen
Bazmuhur
Sarı
Yüreğir
Nefah
Şağidin
Sebük
Kilisecik
Babliğe
100
Nurvane
Bayda
Tul-i ayn
Ağça mezra
Süleyman
Mugadir
Kebe
Tulhan
Sarmı
Doğanlıca
Karacaviran
Kurulmuş
Kılcan
Kayabaşı
Karagül
Bahire
Kadîm
Tekresin
Kinise
Ağalı
Şefiyüddin
Sazgın
Dülük
Kalpende
Sam
Zülkadriye
Beğlerbeği
Gürüm
Hacer
Elmalu
Züker
Humanız
Göçgin
Ardil
Çarpın
Göcek
Kızılhisar
Görkün
Cağdığın
Ağçaöyük
Karaçomak
Hisami
Kirişte
Yeniyapan
Yassıca
Devlet
Tilbeşar
Devlek
Mevrivane
Kızılhisar fevkani
Belviran
Tablo 5.3. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Karyeler
5.1.2.2.4. ‘AĢîretler
Rişvan
Ağçakoyunlu
Çepni
Reyhanlu
Barazi
Kocaşlı
Kahraman kazığı
Bayındır
Kethüdalık kazığı
Tablo 5.4. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen „Aşîretler
5.1.2.2.5. Vakıflar
Müftizade vakfı
Hacı Baba zaviyesi vakfı
Yayrlı mescid-i Ģerif vakfı
Muhyiddin medresesi vakfı
Bostancı camii vakfı
Halil oğlu mescid-i Ģerif vakfı
Monla Ġshak mescidi vakfı
Salihiye camii vakfı
Karasakal mescidi vakfı
Tablo 5.5. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Vakıflar
5.1.2.2.6. Camii ve mescitler
Monla Mehmed Beğ Camii
Salihiye Camii
Tahtani Camii
Karasakal Mescidi
101
Hacı Nasır Camii
Halil oğlu Mescidi
Boyacı Camii
Yayarlı Mescidi
Bostancı Camii
Çaparlı Mescidi
Monla Ġshak Mescidi
Tablo 5.6. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Camii ve Mescitler
5.1.2.2.7. Medreseler
Muhyiddin medresesi (ġer‟îyye Sicilinde adı geçen tek medresedir.)
5.1.2.2.8. Mevki ve makamları ile elkaplar
ġam Valisi
Rakka Valisi
MaraĢ Beğlerbeğisi
Ayıntab Alay Beği
ġam Kadısı
Rumkala , Ayıntab ve Birecik Kadıları
Dîvân-ı Hümâyun ÇavuĢbaĢı
Ayıntab Voyvodası
KapucubaĢı
BaĢ Defterdâr
Silahtar Ağası
Tablo 5.7. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Mevki ve Makamlar
(Tablo içerisindeki isimler belgelerde kendilerine atfen lakabı geçen
makamlardır.Lakapları ise aşağıda makamları ile verilmiştir. )
*Şam Valisi’nin Elkabı
Düsturûn-ı
mükrimûn-ı
müşîrûn-ı
müfahhamûn
nizâmü‟l-‟âlem
müdebbirü‟l-umûru‟l-cumhur bi‟l- fikrü‟s-sâbık mütemmimü‟l-mihâmü‟l-in‟am bi‟rreyi‟s-sâib … ve bünyânü‟d-devlet ve‟l-ikbâl meşîd ve erkânü‟s-sa‟âdet ve‟l-iclâli‟lmahkûfun bi sanûf-i „avâtıfu‟l-melikü‟l-„alâ emir
*Rakka Valisi’nin Elkabı
Düstur-ı Mükerrem müşîr-i müfehham nizâmü‟l-‟âlem müdîr-i umûru‟lcumhur bi‟l-fikr-i sâkıb mütemmim-i mihâmü‟l-enâm biümerâ-yı nakîb mümhid-i
102
bünyânü‟d-devlet ve‟l-ikbâl meşîd-i erkânü‟s-sa‟âdet ve‟l-iclâl cünûn-ı avâtıfü‟lmelekü‟l-„alâ
*Mar’aş Beğlerbeğisi Elkabı
Emîrü‟l-ümerâi‟l-kirâm kebîrü‟l-kiberâi‟l-fiham Zü‟l-kadr-i ve‟l-ihtiram
mûcebü‟l-Ferdü‟l-ihtişâmü‟l- muhtass bi mezîd-i inâyetül meliki‟l-„alâ
*Ayıntab Alay Beği Elkabı
Vâcibü‟l-izân kudvetü‟l-emâsil ve‟l-akrân
*Şam Kadısı Elkabı
Akzâ kazâti‟l-müslimîn-i evlâ vülâti‟l-muvahhidîn ma‟dinü‟l-fazl ve ve‟lyakîn râfi‟ü i‟lâmü‟ş-şerâiti ve‟d-dîn vârisü‟l-„ulûmi‟l-enbiyâ ve‟l-mürselîn el mahz-ı
mezîd-i „inâyetü‟l-melikü‟l-müslimîn
*Rumkala , Ayıntab ve Birecik Kadıları Elkabı
Mefâhirü‟l- kuzât ve‟l-hükkâm ma‟dinü‟l- fezâil ve‟l- kelâm
*Dîvân-ı hümâyun Çavuşbaşı Elkabı
İftihârü‟l-emâcid ve‟l-ekârim câmiü‟l-mehâmid ve‟l-mekârimü‟l-muhakkin
Mezîd-i inâyetü‟l- meliküddâim olan El Hacc Mehmed dâme mecdehû
*Ayıntab Voyvodası Elkabı
Kudvetü‟l-emâsil ve‟l-akrân
*Kapucubaşı Elkabı
Mefharü‟l-emâcid ve‟l-ekârim câmiü‟l-mecâmid ve‟l-mekârim İftihârü‟lemâcid
ve‟l-hükkâm
câmiü‟l-mehâmid
inâyetü‟l- melikü‟d-dâim
*Baş Defterdâr Elkabı
İftihârü‟l - ümerâ ve‟l-ekâbir
*Silahdar Ağası Elkabı
İftihârü‟l- emâcid ve‟l-ekârim
ve‟l-mekârimü‟l-münhas
bi
mezîd-i
103
SONUÇ
Transkripsiyon ve değerlendirilmesinin yapılmaya çalışıldığı 109 nolu
Şer‟îyye sicili 141 varaktan oluşmaktadır. 1165 hicri senesini (M.1752) ihtiva eden
bu sicilde hüccetlerin ağırlıklı bulunması, o bölgenin ticari faliyetlerinin yoğun
olduğu anlamını taşımaktadır. Bu ticari faliyetler içinde bayanların da etkin biçimde
rol aldıklarına tanıklık edilmektedir.
Hüccetlerde genel olarak tarla, dükkân, ev ve ağaçların satış aracı olarak
kendini göstermektedir. Tereke kayıtlarında her ne kadar kişilerden kalan mallara
şahit olunsa da diğer tarafdan varislerden hareketle çok eşle evliliğin gayet az
olduğu, ortalama üç çocuklu ailelerin ağır bastığı da tespit edilebilmektedir. Ayrıca
Gayr-i Müslim dahi olsa tereke kayıtlarında mal paylaşımlarında Şer‟î hukuka uygun
olarak erkeklere bayanlardan iki kat fazla pay verildiği tespit edilmiştir. Bu vesileyle
uzun yüzyıllardan beri beraber yaşayan ahalinin kültürel etkileşiminin etkilerine şahit
olunmaktadır.
Hacimli bir şeriye sicili olan 109 nolu şeriye sicilinde XVIII. yy ortasında
Ayıntab‟da 55 mahalle, 2 nahiye, 239 karye tesbit edilmiştir. Böylece mahalle ve
karye sayısının fazlalığı Ayıntab şehrinin gelişmişliği, insan potansiyeli ve vergi
kaynakları açısından önemli bir şehir olduğu kanaatini oluşturmaktadır. Sicil içinde
dokuz „aşîrete rastlanmıştır. Bunların yanında şehirde 11 cami ve mescid, 9 vakfa
rastlanmıştır. Evladiyet vakıflarında mütevelli olarak vefatına kadar Vâkıfın, daha
sonra ekber evladın mutasarrıf olduğunu, bazı davaların ise vakfa mütevelli olmayla
alakalı olduğu görülmüştür.
„Aşîretlerin iskânı konusunda merkezden gönderilen fermanlarda iskân
faliyetlerine verilen ağırlık kendini hissettirmekte olup konar göçer „aşîretlerin
meskûn ahaliye verdikleri huzursuzluklar mahkemeye yansımıştır. Ayrıca vermeleri
gereken vergileri vermedikleri hakkında yerel idareciler uyarılmıştır. Vergi toplama
hususlarında merkezin hassasiyetleri fermanlardan anlaşılmakta ise de diğer taraftan
104
halka gadr edilmemesi hususunda ise dikkat etmeleri özellikle belirtilmiştir. İctimai
yapı içinde bayanların haklarını koruma konusunda vekil tayinini ihtiyar ettiklerine
ve bu vekil eliyle haklarını aradıklarına daha fazla şahit olunmaktadır.
Katl ve yaralama davalarına ise sayısı gayet az diyebilceğimiz oranda
belgelere rastlıyoruz. Bu vesileyle bölgede toplumsal huzurun yerinde olduğunu
görüyoruz. Yaralanma ve katl davalarında maktul şahısların aileleri karşı tarafdan
diyet talep etmek şekilinde davaların çözülme cihetine gidildiği görülüyor.
Defter içinde mahalle idaresinde ortak kullanımı vaki olan binaların
tamirlerinin mahalleli tarafından yapıldığı ve kişilerin durumlarına göre yardımlarda
bulundukları görülmektedir. Toplumsal hassasiyetlerin dini hükümler çerçevesinde
şekillenmiş olduğunu zina ve içki gibi durumların mahallelinin beraberce engellemek
istedikleri dikkat çekicidir. Ancak bu tür davalarda katl ve yaralanma davaları gibi
gayet az belgelerde karşımıza çıkması bu tür gayr-i ahlaki durumların toplumsal
boyuta ulaşmadığını göstermektedir.
Netice olarak noksanlıkları ve hatalarıyla dahi olsa yapmaya çalışılan bu tez
ile XVIII.yy ortasında Ayıntab şehrinin durumu değişik cihetlerden incelenmeye
çalışılmıştır. Bu tür çalışmaların Ayıntab tarihi açısından daha sonra yapılacak
çalışmalara misal teşkil edeceği ve şehir tarihçiliği üzerine yapılan çalışmalar için de
âcizane katkı sağlayacağı temenni edilir.
105
KAYNAKLAR
Akbıyık,YaĢar.(2002).Milli Mücadele‟de Güney Cephesi. Türkler Ansiklopedisi,
c.XV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.1392.
Akdağ, Mustafa.(1947).Tanzimat‟tan Önceki Zamanlarda Adalet ĠĢleri. Ülkü
Dergisi, I / V Mayıs,s. 10.
Akgündüz, Ahmet.(1988). Şer‟îyye Sicilleri,Toplu Katalogu ve Seçme Hükümler,
c.I, Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul, ss. 17-18.
Akgündüz, Ahmet.(2002).Ġslâm Hukukunun Osmanlı Devleti‟nde Tatbiki: ġer‟îye
Mahkeme ve ġer‟îye Sicilleri.Türkler Ansiklopedisi, c.X, Yeni Türkiye
Yayınları, Ankara, s. 54.
Altınöz, Ġsmail. (1999).Dulkadir Eyaleti'nin Kuruluşunda Antep Şehri (XVI.Yüzyıl).
(Editör:Yusuf Küçükdağ),Gaziantep Üniversitesi Vakfı Kültür Yayınları,
Yayın No:6, Gaziantep,ss. 95-97.
Atar, Fahrettin.(1979).İslâm Adliye Teşkilatı, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları,
Ankara, ss.17-58.
Atar, Fahrettin.(2001).Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.24, Güzel
Sanatlar Matbaası, Ġstanbul, s.66.
Aydın, M.Akif.(2003). Mahkeme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.27,
Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara, s.342.
Aydın, M.Akif. (2005). Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Ufuk Yayınları, Ġstanbul, s. 69.
Aydın, M.Akif. (2008). Aile Hayatı. Ġslâm ve Toplum Ġlmihal, c.II,Türkiye Diyanet
Vakfı Yayınları, Ankara,s.224.
Barkan, Ömer Lütfi.(1993).Edirne Askerî Kassâmına Ait Tereke Defterleri. Tarih
Belgeleri Dergisi, III/V-VI, Ankara, s.2.
Bilgi, Nejdet.(2002).Cumhuriyet‟in Ġlk Döneminde Mülki Yapının GeliĢimi(19201950). Türkler Ansiklopedisi, c.XVII, Yeni Türkiye Yayınları, s.573.
Bilmen, Ömer Nasûhi. (2002). Büyük İslam İlmihali, Mehmet T. (SadeleĢtiren),
Çelik Yayınları, Ġstanbul, s.462.)
Cin,H., Akgündüz,A.(1995). Türk Hukuk Tarihi. c.I, Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı,
Ġstanbul, s. 270.
Çadırcı, Musa.(1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve
Ekonomik Yapısı,TTK, Ankara, s.79.
Devellioğlu, Ferit.(2005).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın kitabevi,
Ankara, s. 799.
Erkmen AyĢe.(2005). 156 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinin Transkripsiyon ve
Değerlendirilmesi.Yüksek Lisans Tezi, G.Ü.S.B.E., Gaziantep.
Fendoğlu, Hasan T.(1999). Osmanlı'da Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı.
Osmanlı Teşkilatı, c.VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 465.
Fendoğlu, Hasan Tahsin.(2002).Osmanlı‟da Kadılık Kurumu ve Yargının
Bağımsızlığı.Türkler Ansiklopedisi,c.VI,Yeni Türkiye Yayınları, Ankara,s. 453.
Geçgil, Aynur.(2006). 141 Numaralı Gaziantep Şer‟îyye Sicili. Yüksek Lisans Tezi,
Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, s.10.
106
Gökhan, Ġlyas.(2000).Gaziantep ve Yöresinin Osmanlı Hâkimiyetine Geçmesi.
(Editör:Yusuf Küçükdağ),Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu,
Arsan Basın-Yayın, Gaziantep, ss.59-65.
Göyünç, Nejat.(2000).Gaziantep Tarihi ile Ġlgili Bazı Notlar. (Editör:Yusuf
Küçükdağ),Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu, Arsan BasınYayın,Gaziantep,ss.46-48.
Halaçoğlu, Yusuf.(1998). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılar'da Devlet Teşkilatı ve
Sosyal Yapı. 4.Baskı, TTK Yayınları, Ankara, ss. 26,27.
H.T.(1979). Ayıntab. Ġ.A., c.II, MEB Yayınları, Ġstanbul, ss.64-67.
Ġnalcık, Halil.(1985). Osmanlı ArĢivlerinin Türk ve Dünya Tarihi Ġçin Önemi.
Osmanlı Arşivleri ve Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu, Ġstanbul, s.35.
Ġnalcık, Halil.(2000). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. Halil
B. (Çev.), c.1, 2.Baskı, Eren Yayınları, Ġstanbul, s.146.
KarataĢ,Ali Ġhsan. (2005). Mahkeme Sicillerini Göre XVIII. Yüzyılda
Gayr-i Müslimler. Doktora Tezi ,Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Bursa, s.146.
Kanar, Mehmet.(2009). KANAR Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, c.2,Say
Yayınları,Ġstanbul, s.2337.
Kanar,Mehmet.(2010).Farsça-Türkçe Sözlük. Say Yayınları,Ġstanbul.
Kazıcı,Ziya. (2005). Osmanlı Döneminde Ġhtida. Köprü Dergisi, Ġstanbul, s. 95.
Kuru, Levent.(2006). 29 Numaralı Edirne Şer‟îyye Sicili.Yüksek Lisans Tezi,Trakya
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne, s.11.
Kütükoğlu, Mübahat S.(1998). Osmanlı Belgelerinin Dili( Diplomatika). Kubbealtı
NeĢriyatı, Ġstanbul, s.197.
Mardin, Ebu‟l Ula.(1967).Kadı maddesi, İ.A, c.VI, MEB Yayınları, Ġstanbul, s. 42.
Olgun Ġ.,DrahĢan C.(2005). Farsça-Türkçe Sözlük. Murat Yayınları, Ankara.
Ortaylı, Ġlber.(1974).Osmanlı Kadısı'nın TaĢra Yönetimindeki Rolü Üzerine.
Belleten, c.XXXVIII, Ankara, s. 96.
Ortaylı, Ġlber.(1994).Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti'nde Kadı.
Turhan Kitabevi, Ankara, s. 16.
Ortaylı, Ġlber.(2001).Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.24, Güzel
Sanatlar Matbaası, Ġstanbul, s.70.
Özdeğer, Hüseyin .(1996).Gaziantep,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,c.13,
Güzel Sanatlar Matbaası, Ġstanbul, ss.466-477.
Özdemir, Rıfat.(1986).XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara. Ankara, Kültür Bakanlığı
Yay., ss.17-18.
Özlü, Zeynel.(1999).Gaziantep‟in 120 No‟lu Şer‟îye Sicili.Yüksek Lisans Tezi . Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, s.5.
Öztürk, Said.(1995).Askeri Kasamsa Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke
Defterleri(Sosyo-Ekonomik Tahlil),OSAV,Ġstanbul,s.19.
Pakalın, Mehmet Zeki.(1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. c.III,
MEB Yayınları, Ġstanbul, s. 644.
Pamuk, Bilgehan.(2009). Bir Şehrin Direnişi Antep Savunması. IQ Kültür Sanat
Yayıncılık,Ġstanbul,s.45.
Sâmi,ġemseddin.(1989).Kâmûs-ı Türkî. Enderun Kitabevi, Ġstanbul
Sertoğlu, Mithat.(1982). Osmanlı Tarih Lügati. Enderun Yayınevi, Ġstanbul, s.337.
Solmaz, Mehmet.(1983).Atatürk Gaziantep‟te. 2.Baskı, Eko Matbaası, Ġstanbul,s.76.
Timbil,Rabia Sultan.(2003).19 Numaralı Gaziantep Şer‟îyye Siciline Göre Mülk
Satışları,Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Ünv.Sos.Bil.Ens.,Konya,s.38.
Tozcu, Hacer Çetin.(2006).173 Numaralı(H.1282-1286) Besni Şer‟îyye Sicil Defteri.
107
Yüksek Lisans Tezi,Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü, Niğde, s.9.
TuĢ, Muhiddin.(1999). Osmanlılarda Özel Toprak Mülkiyeti ve Vakıf Münasebet ,
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s.V Konya, s. 181.
Uluerler, Sıtkı.(1999). 71 Numaralı Amasya Şer‟îyye Sicilli (H. 1234/1236 - M.
1818/1821). Yüksek Lisans Tezi,Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Elazığ, s. 16.
UzunçarĢılı, Ġsmail Hakkı.(1988).Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilat.TTK Basımevi,
Ankara, s.83.
UzunçarĢılı, Ġsmail Hakkı.(1984). Osmanlı Devleti‟nin Saray Teşkilatı, TTK.
Yayınları, Ankara.
UzunçarĢılı, Ġsmail Hakkı.(1979). Ferman. İslâm Ansiklopedisi, c.IV, M.E.B.
Yayınları, Ġstanbul, s. 57.
Ünler, Ali Nadir.(1969).Gaziantep Savunması, KardeĢler Matbaacılık,Gaziantep.
Üzel, Sahir.(1952).Gaziantep Savaşının İç Yüzü, DoğuĢ Matbaası, Ankara, s.334.
Zengin, Ahmet Fevzi.(1998). 4/446 Numaralı Şer‟îye Siciline Göre Üsküdar‟da
Ekonomik ve Sosyal Hayat.Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ünv. Sosyal Bilimler
Enst., Ġstanbul, s.18.
108
EKLER
109
K A. 109 NUMARALI AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLĠ VARAK ÖRNEKLERĠ
Not: Belgeler, tezin orijinalinde mevcuttur.
EK A.1. 76 NOLU VARAK: ĠÇERDĠĞĠ BELGE VE KONULAR
Monla Mehmed‟in Hamo‟dan kalan alacaklarını zevcesi Zeyneb ve Büyük kızı
Fatıma‟dan talep etmesi(266 Nolu Belge); Şeyh kastelinin temizlenmesi için lazım
olan altmış guruşun ahaliden toplanması hakkında belge(267 Nolu Belge);
Süleyman‟ın, Ġbrahim BeĢe tarafından yaralanması neticesi ölmesi üzerine 150 kuruĢ
üzerine sulhun akd edilmesi (268 Nolu Belge)
Fatıma binti El Hacc Ebû Bekir‟in tereke kaydı(214 Nolu Belge); Hüseyin BeĢe‟nin,
Mehmed Ali BeĢe‟ye üç bab dükkan satıĢı(215 Nolu Belge)
Ayıntab‟da Muhyiddin medresesi vakfının hissedarlığı hakkında berat(439 Nolu
Belge);Hamza adlı şahsın tımar ve ze„âmetler husûsunda sorun çıkarması hakkında
ferman(440 Nolu Belge); Hamza‟nın muhakeme edilmek için gönderilmesi hakkında
buyruldu(441 Nolu Belge); Ebu Bekir ibni Mustafa‟nın vakfa mütevelli olması
hakkında berat(442 Nolu Belge)
Ġhtida kayıtları, Narh takdirleri, Nikah akdi ve muhtelif kayıtlar: Koyun eti beher
batmana narh takdiri(469); Koyun eti narh takdiri(470); Dimos-ı Ayıntab malının Salyaneci
Mehmed ÇavuĢa teslim edilmesi(471);1165 senesi hasadının sicile kaydı(472); 1166 senesi
karye evraklarının sayımı ve ala, evsat ve edna bahçelerden çıkması(473);Zübük oğlu
Karabet‟in Müslüman olması hakkında(474); Nikâh akdi(475); Çitçi Nanik oğlu
Bağdade‟nin Müslüman olması hakkında(476);Buğdayın beher batmanının 10 akçe olması
hakkında narh takdiri(477); Sayda valisinin Halep‟ten Kars‟a giderken kaldığı köylerde
ahalinin masraflarının salyaneden düşülmesi(478)
110
SÖZLÜK
-A–
Ahz: Alıp kabul etme,yakalama
Ahzü Kabz: Alıp sahip çıkma
Âmme: Kamuya ait,herkes,halk
-B–
Ba’delyevm: Bugünden sonra
Ba’del: Sonra
Ber: Üzeri,üzerinde,üzere,göre;Yan;Göğüs
Ber haseb-i: Göre,nazaran
Ber vech-iâti: AĢağıda olduğu gibi
Ber vech-i istihkâk: Hak ediĢe göre
Beyn: Ara,orta
Beyn-i: Arasında
Bey-i bât: Kesin satıĢ
Binâen: Dayanarak,-e göre,-den dolayı,-dığı için
Binâenaleyh : Bundan dolayı,buna dayanarak
-C–
Cânib: Taraf,yön;Makam
Cu’l: Ücret
Cûlâh:Çulha,Dokumacı
-D–
Da’vi: Dava,hak arama
Deyn : Borç
Düyûn: Borç
Düyûn-u Kesiresi : Bir çok borç
-E–
Ehl-i Karye: Köylü
Esâbî’: Haftalar
-F–
Fevt: Geçme,geçip gitme,ölme,ölüm
-G–
Gadr: Haksızlık,zorbalık,zulümhainlik
Gıbb: Son,gün aĢırı,-den sonra
-H–
Hasbî: Bedava,karĢılıksız,para karĢılığı olmayarak
Hasbihâl: DertleĢme,konuĢma
Hâvî: Ġçeren,ihtiva eden;Issız bölge,tenha yer
Hınta: Buğday
Hulf: Sözünde durmama,sözünde durmayan
111
-I–
Ikfâl: Kilitleme,kilit vurma
Iskât: DüĢürme,yok etme,hükümsüz bırakma,birinin ölümünden
sonra dağıtılan sadaka
Iskât Yapmak: Ölenin bıraktığı malının üçte birini ayırarak yaĢarken
yapamadığı dini görevlerine sayılmak üzere fidye vermek
Iskât-ı salât: Ölünün farz ve vacip dahil olmak üzere günde altı rek‟at hesap
edilen borçlu kaldığı namazlar
Ikvâl: SöylenmemiĢ bir sözü söylendi diye iddia etme
-Ġ–
Ġbrâ’: Aklanma,bereat etme,hastayı iyileĢtirme
Ġbrâ-i amm: Ġslâm hukukuna göre bir kiĢiyi bazı hak ve davalardan ibra
etmek
Ġbrâ-i ıskât: Ġslâm hukukuna göre bir kiĢinin baĢka bir kiĢide olan hakkını
tümünü düĢürmesi veya bir kısmını indirmesi
ĠfĢâ’ât: Açığa vurmalar
Ġftâ: Fetva verme
Ġstintâk: Sorgulama,sorguya çekme,konuĢturma,söyletme
ĠstiĢhâd: Tanık getirme,Ģahit getirme,örnek gösterme;ġehit olma
ĠĢtirâ: Satın alma,satın alınma
ĠĢtirât: ġart sürme,ġart sürülme
ĠĢtitât: Haksızlık etme
Ġzâbe : Eritme,eritilme
-J–
Jende: Yırtık eskimiĢ,yamalı hırka, eski hırka
-K–
Kâbil-i süknâ: Oturulabilir
Kabz: Alma,çekme,tutma,kavrama; Azrailin can alması
Kâffe: Bütün,tüm
Karye: Köy,kent,kasaba,memleket
Kat’: Kesme,kesilme,bitirme,geride bırakma
Kat-ı hayat: Ölüm
Kat-ı münâsebât: ĠliĢki kesmek
Kat-ı nizâ: Kavgayı kesme
Kati: Çok
Kat’î: Kesin; Çok
Kât’i: Kesen,kesici,keskin kılıç
Kat-i alâka: Ġlgi kesme
Kat-i davâ: Davayı bitirme,davayı sonuçlandırma
Kesire: Çok,birçok
Ketb: Yazma
Kıyye: Okka
-L–
Lesâset : Hırsızlık
Levm: Kötüeme,paylama,azarlama,çekiĢtirme
112
-MMahdûd: Sınırlı,kısıtlı
Mahzar: Huzur,kat;Dilekçe,toplu dilekçe;Mahkeme sicili;Görünüm,görünüĢ
Matbah: Mutfak
Matlûb: Ġstenilen,talep edilen,alacak
Medfû’: UzaklaĢtırılmıĢ,kovulmuĢ,defedilmiĢ,giderilmiĢ,vezneden verilmiĢ
Medfûn: Gömülü,defnedilmiĢ
Medh: Övgü,Övme
Menzil: Konak yeri,ev,yer,uzaklık
Menzur: AdanmıĢ,nezredilmiĢ
Meram: Maksat
Merkûm: YazılmıĢ,adı geçen,anılan,;AĢağılık insan;Üst üste yığılmıĢ
Metruk: Terk edilmiĢ,bırakılmıĢ
Metruke: Kocası tarafından terk edilen kadın,boĢanmıĢ kadın
Meyyit: Ölü,ölmüĢ,canlı cenaze
Mezbur(e): Anılan,adı geçen
Mi’eteyn: Ġki yüz
Minha’l-ihrâcât: Terekenin taksiminden önce yapılan her türlü harcamayı,
keintiyi,alınan resimleri ve mürisin borçlarını içeren kısım
Mu’âraza: ÇekiĢme,didiĢme,kavga,çtıĢma
Mu’arız: KarĢıt,itiraz eden,muhalif
Mucebince: Bakan,vali gibi üst düzey memurlara gönderilen yazıların altına bu
yöneticilerin yazdıkları onay iĢareti
Muhâdarat: Edebi konuĢmalar,hatırda tutulan yararlı bilgiler
Muhallef: Ölenin terekesi,geriye bıraktığı mal,geride bırakılan
Muhallefat: Ölenin geriye bıraktıkları
Muhallefe: Ölen adamın dul karısı
Muharrer: YazılmıĢ,yazılı
Mukaddem: Önce,önde,önde giden,üstün,önerti
Muris: Miras bırakan
Mübîn: Ġyi ile kötüyü ayıran,açık,âĢikar,ortada,besbelli
Müdde’â: Ġddia edilen,sav,tez
Müddeâ aleyh : Aleyhinde dava açılan
Müdde’î: Davacı,iddiacı,inatçı
Müfsid(e): Bozan,bozguncu,fesat sokan,ĠĢleri bozan
Mü’eccel: ErtelenmiĢ,tecil edilmiĢ,belirli bir süre
Münâsafa: Ġki eĢit parçaya bölme,yarı yarıya paylaĢma
Münhasır: Bir yere özgü,bir kiĢiye özgü,çeviren,sınırlayan
Mürâfık: ArkadaĢ,birlikte olan
Mürûr: Geçme,geçip gitme,geçiĢ
Müsadif : Rastlayan,tesadüf eden
Müsadif Olmak: Rastlamak
Müsta’mel: KullanılmıĢ,eski
MüĢterâ: Satın alınmıĢ
Mütala: Okumak
Mütala’at: Okumalar,incelemeler
Mütehakkık: GerçekleĢen,doğruluğu ortaya çıkan
Müteveffa: Vefat eden,ölen,ölmüĢ olan
Mûceb: Gereken,icap eden;Sonuç;Paraf
113
Mûcib: Gereken,gerektiren
Mûcebât: Gerekenler
-N–
Nâs: Ġnsanlar
Nizâ: Kavga
Nizâ-ı lafzi: Ağız kavgası,ağız dalaĢı
Nümâ: Gösteren
Nümâyân: Görünen,ortada,açık,aĢikar
-R–
Râfi: Kaldıran,yükselten
Resm-i Kısmet: Ölen kiĢinin mirasını devletçe bölüĢtürülmesi iĢleminden alınan
vergi
Ribh: Kâr,kazanç
Rüfekâ: ArkadaĢlar
-S–
Sâhûn: Gaflete dalanlar
Semmî: Zehir ile ilgili,zehirli
Sükkân: Oturanlar,yerleĢik olanlar,sakinler
Süknâ: Konut,yerleĢim
-ġ–
ġerâ’it: KoĢullar,ġartlar
ġerh: Açıklama,açma,açılama
ġerh-i ahvâl: Durumun açıklanması
ġurût: KoĢullar,Ģartlar
ġühûd: Tanıklar,görünme,ortaya çıkma,görme
-TTakrîr: YerleĢtirme,yerine koyma,anlatma,yerine getirme,bildirme
Takrîrât: Anlatılan Ģeyler
Takrîren: Anlatarak
Takrîben: AĢağı yukarı,yaklaĢık olarak
Ta’zîr:PadiĢah veya naibi tarafından uygulanan Ģer!i olmayan
ceza;Azarlama,paylama,ağzının payını verme
Tebeyyün: Ortaya çıkma,belirginleĢme,anlaĢılma
Techîzü tekfin: Ölünün yıkanıp ilaçlandıktan sonra kefenlenmesi
Tecvîz: Uygun görme,caiz görme,izin verilme,uygun görülme
Tevâbi’: Maiyette bulunanlar;UĢaklar;Merkeze bağlı bölgeler
Tevâbi-i muttasıla-i müstakırre: Evin demirbaĢ kısımları
Tevâbi-i süknâ : Evin oturma kısmı dıĢında kalan bölümler
Tevliyet: Mütevellilik,vakıf iĢine bakma; Yüz çevirme
Tezkiye: Arındırma,aklama,temize çıkarma,maldan zekât verme,birinin durumunun
baĢkalarına gizlice sorulması
-V–
Vech: Yüz,yüzey,satıh,ön,alın,biçim,üslup
114
Vech-i muharrer: Yazıldığı gibi,yazıldığı Ģekilde
-Y–
Yektâ: Bir tane,biricik,eĢsiz,benzersiz
-Z–
Zahîr: Destekleyen,yardımcı,arka çıkan
Zâhir: Ortaya çıkan,görünen,açık,ortada,aĢikar
Zımni: Dolaylı olarak,üstü örtülü,üstü kapalı
Vaz’î: Durum ile ilgili
Vazî’: Sıradan,adi,alçak,basit,sıradan;mütevâzi
Vâziülyed: El koyan
115
ÖZGEÇMĠġ
Mehmet Karasakal 01.01.1979 Tarihinde Gaziantep‟in Araban ilçesi AĢağı
Karavaiz Köyünde dünyaya geldi.Ġlk ve orta öğrenimini Gaziantep‟in çeĢitli
okullarında tamamladı.1998 yılında girdiği Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Tarih Bölümü‟nden 2002 yılında mezun oldu.Akabinde Ġstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih alan öğretmenliği alanında Tezsiz
Yüksek Lisans yaptı ve buradan 2003 yılında mezun oldu.Öğrenim hayatına halen
Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı‟nda Genel
Türk Tarihi alanında yüksek lisans yaparak devam ettirmekte olup evli ve bir çocuk
babasıdır.
VITAE
Mehmet Karasakal was born in AĢağı Karavaiz village of Araban town of
in Gaziantep on 01.01.1979. He completed his primary and secondary education at
various schools of in Gaziantep. He entered faculty of Science-Literature of Trakya
Üniversity in 1998 and he graduated in 2002. He did master's without thesis at
Istanbul University of Social Sciences Institute at the branch of history teacher and
he graduated from there in 2003. He still continues his education life the main
science branch of history of the General Turkish History of Institute of Social
Sciences of Gaziantep University.He is married and he has a child.

Tezin özetini PDF belgesi olarak indirmek için tıklayınız..

Transkript

Benzer belgeler

Eroğlu - Kıbrıs Postası

Ankara`nın Kitapları

Bayim Olur Musun?

Otobüs Rayiç Bedelleri - izmir yüksek teknoloji enstitüsü

Kanada Vize Bilgileri

e-BÜLTEN

Facebook paylaşım detaylarını kişiselleştirme

Yat ve Tekne İmalat Sektörünün İlk Dergisi