VAROLUŞSAL KAYGILAR ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ∗ Murat

∗
VAROLUŞSAL KAYGILAR ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ
Murat YIKILMAZ, [email protected]
A. Aykut CEYHAN, [email protected]
Problem Durumu
İnsanlar, ölümlü olduklarının, türünün diğer üyelerinden yalıtılmış halde var
olduklarının, tüm davranışlarında ve seçimlerinde özgür olduklarının ve yaşamlarında
bir anlam bulmak sorumluluğu taşıdıklarının farkında olma potansiyeli bakımından
diğer canlılardan farklılaşırlar. Bu gerçeklere ilişkin farkındalık sahibi olmak ise
insanları kaygılandırır. Bu kaygı ile baş etmek için kimi bireyler bu gerçeklikleri
uygun bir biçimde anlamlandırarak yaşamlarını zenginleştirecek biçimde
yorumlayabilirler. Kimi bireyler ise bu gerçeklikleri yok sayarak yaşamlarını otantik
olmayan bir biçimde sürdürebilirler (Geçtan, 2000; Yalom, 2001; Tillich, 2014).
Varoluşçu yaklaşım anlamsızlık, ölüm, yalıtılmışlık ve özgürlük karşısında yaşanan
kaygıları varoluşsal kaygılar olarak tanımlamakta, varoluşsal kaygıların ise ruhsal
düzenleme içerisinde ve bireyin yaşama biçimi üzerinde önemli bir rol oynadığını
ileri sürmektedir. Bazı araştırma bulguları (Debats, 1990; Debats, 1996; Debats, Drost
ve Hansen, 1995; Kıraç, 2007; Klaas, 1996; Mascaro ve Rosen, 2005) varoluşsal
kaygıların başta depresyon olmak üzere psikolojik belirtiler ile negatif yönde ilişkili
olduğuna işaret etmektedir.
Yurt dışında varoluşsal kaygılarla ilgili çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Bu
araştırmaların bazıları varoluşsal kaygıları ölçmeye yönelik araç geliştirme
çalışmalarını içermektedir. Ancak ülkemizde varoluşsal kaygıların çeşitli yönleri ile
araştırılmasına ve bunun için de varoluşsal kaygıların ölçülmesine yönelik bir ölçme
aracının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu açıdan varoluşsal kaygıları
ölçmeye yönelik ölçeğin geliştirilmesinin ruh sağlığı alanında yapılacak çalışmalara
önemli katkılar sağlayacağı öngörülmektedir.
Araştırmanın Amacı
Bu araştırma, varoluşsal gerçeklikler karşısında yaşanan varoluşsal kaygıları geçerli
ve güvenilir bir biçimde ölçmeye yönelik bir öz-bildirim ölçeği (Varoluşsal Kaygılar
Ölçeği- VKÖ) geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Yöntem
Ölçek geliştirme sürecinde farklı araştırma grupları ile çalışılmıştır. Bu çerçevede,
açımlayıcı faktör analizi işlemleri için veri toplanan birinci çalışma grubu 785
üniversite öğrencisinden oluşturulmuştur. Bu öğrenciler, 2013-2014 öğretim yılı
bahar döneminde Anadolu Üniversitesi’nin farklı örgün lisans programlarına devam
etmekte olup öğrencilerin 446’sı (%56.8) kadın, 339’u (%43.2) erkektir.
Katılımcıların yaşları 18-42 arasında değişmekte olup yaş ortalaması 21.36’dır
(SS=2.14).
* Bu çalışma ikinci yazarın danışmanlığında birinci yazar tarafından yürütülmekte olan doktora
tezinin birinci çalışmasıdır.
∗
İkinci çalışma grubu, ölçeğin doğrulayıcı faktör analizi, geçerlik ve güvenirlik
analizlerinin gerçekleştirilmesi için 2013-2014 öğretim yılı bahar döneminde Anadolu
Üniversitesi’nin lisans düzeyinde farklı örgün lisans öğretim programlarında öğrenim
gören 160’ı kaidın 94’ü erkek olmak üzere 254 öğrenciden oluşturulmuştur. İkinci
çalışma grubunun katılımcılarının yaşları 18-28 arasında değişmekte olup yaş
ortalaması 20.57’dir (SS=1.66).
Bulgular
Varoluşsal Kaygılar Ölçeği’nin (VKÖ) faktör yapısını belirlemek için, madde
havuzunu oluşturan 91 maddelik form 785 katılımcıya uygulanmış ve verilere temel
bileşenler analizi tekniğine dayalı olarak açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır. Analizi
sonucunda döndürme işlemi olmaksızın VKÖ’nün öz değeri bir ve birden daha büyük
olan ve toplam varyansın %56.94’ünü açıklayan 20 faktörlü bir yapıya sahip olduğu
ortaya çıkmıştır. Yamaç eğim grafiğinin incelenmesi ve paralel analiz sonrasında,
verilere eğik döndürme tekniklerinden direkt oblimin tekniği uygulanmış ve analiz
sonucunda 66 madde analizden çıkarılarak, 25 maddelik dört faktörlü yapı elde
edilmiştir. Elde edilen dört faktörlü yapı toplam varyansın %50.58’sini açıklamakta
olup, dört faktör sırasıyla anlamsızlık kaygısı (% 19.10), ölüm kaygısı (%11.14),
yalıtılmışlık kaygısı (%10.42) ve özgürlük kaygısı (%9.92) olarak adlandırılmıştır.
Ölçüt bağıntılı geçerlik kapsamında VKÖ’nün Yaşamın Anlamı Ölçeği (Steger,
Frazier Oishi ve Kaler, 2006) anlamın varlığı alt ölçeği ile arasındaki korelasyon
katsayısı -.57, Yaşam Doyumu Ölçeği (Yetim, 1991) ile arasındaki korelasyon
katsayısı -.48 olarak belirlenmiştir. Bu durum bireylerin varoluşsal kaygıları arttıkça
yaşam doyumu ve yaşamlarında bir bulma düzeylerinin düştüğü
anlamına
gelmektedir.
VKÖ’nün 25 maddesine ilişkin cevaplardan elde edilen iç tutarlılık katsayısı tüm
ölçek için α=0.85, anlamsızlık kaygısı alt ölçeği için α=.87, ölüm kaygısı alt ölçeği
için α=.79, yalıtılmışlık kaygısı alt ölçeği için α=.70 ve özgürlük kaygısı alt ölçeği
için α=.71 olarak bulunmuştur. VKÖ’nün iki yarım güvenirlik analizi sonuçlarına
göre birinci yarımın iç tutarlılık katsayısı α=.73 diğer yarımın iç tutarlılık katsayısı ise
α=.74 olarak belirlenmiştir, iki yarım arasındaki korelasyon katsayısı .79 olarak
belirlenmiştir. VKÖ ile 15 gün arayla yapılan iki ölçüm arasındaki test tekrar
korelasyon katsayılarının ise toplam puan için .76, alt ölçekler için ise sırasıyla .70,
.59, .65 ve .64 olduğu belirlenmiştir.
VKÖ’nün dört faktörlü ölçme modelinin doğrulanıp doğrulanmadığını test etmek için
ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. İkinci düzey doğrulayıcı faktör
analizi sonucunda açıklayıcılık varyanslarına ait bütün t değerlerinin .01 düzeyinde
anlamlı olduğu, varoluşsal kaygı örtük değişkeninin açıkladığı en yüksek varyansın
.64 ile yalıtılmışlık kaygısı boyutuna en düşük varyansın ise .08 ile anlamsızlık
kaygısı alt boyutuna ait olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, modelin elde hesaplanan CR
(Composite Reliability-Bileşik Güvenirlik) katsayılarının ise .70 ve üzerinde olduğu
belirlenmiştir. Analize ilişkin uyum indeksleri incelendiğinde ise χ2 / df oranının
2.49 olduğu, RMR (.07) ,SRMR (.07), NNFI (.90), RMSEA (.06) ve CFI (.91)
değerlerinin kabul sınırları içinde olduğu belirlenmiştir. Bu çerçevede, elde edilen
uyum indeksleri genel olarak değerlendirildiğinde, sonuçların ölçeğin 25 maddelik
dört faktörlü yapısının doğrulandığı anlaşılmaktadır.
Sonuç ve Öneriler
VKÖ’nün geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının sonuçları, ölçeğin 25 maddeden
oluşan dört faktörlü bir yapı içerdiğini göstermiştir. Bu faktörler 10 maddeden oluşan
anlamsızlık kaygısı, ve her biri 5’er maddeden oluşan ölüm kaygısı, yalıtılmışlık
kaygısı ve özgürlük kaygısı yapılarıdır. VKÖ beşli derecelendirme biçiminde
yanıtlanmakta olup, dereceler “beni hiç yansıtmıyor” ile “beni tamamen yansıtıyor”
arasındadır. Ölçekten alınabilecek en düşün puan 25 en yüksek puan ise 125’tir.
Ölçek puanlarının yükselmesi varoluşsal kaygıların arttığı anlamına gelmektedir.
Sonuç olarak, araştırma kapsamında elde edilen veriler VKÖ’nün üniversite
öğrencilerinin varoluşsal kaygılarının düzeyini belirlemek için geçerli ve güvenilir bir
araç olduğunu ve araştırma amaçlı olarak kullanılabileceğini göstermektedir.
KAYNAKÇA
Debats, D. L. (1990). The Life Regard Index: Reliability and validity. Psychological
Reports, 67, 27-34.
Debats, D. L. (1996). Meaning in life: Clinical relevance and predictive power.
British Journal of Clinical Psychology, 35(4), 503-516.
Debats, D. L., Drost, J., & Hansen, P. (1995). Experiences of meaning in life: A
combined qualitative and quantitative approach. British Journal of Psychology,86(3),
359-375.
Geçtan, E. (2000). Psikanaliz ve sonrası. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kıraç, F. (2007). Dindarlık eğilimi, varoluşsal kaygı ve psikolojik sağlık.
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
Klaas, D. J. K. (1996). The experience of depression, meaning in life and selftranscendence in two groups of elders.
Mascaro, N., & Rosen, D. H. (2005). Existential meaning's role in the enhancement of
hope and prevention of depressive symptoms. Journal of personality, 73(4), 985-1014.
Steger, M. F., Frazier, P., Oishi, S., & Kaler, M. (2006). The Meaning in Life
Questionnaire: Assessing the presence of and search for meaning in life. Journal of
Counseling Psychology, 53(1), 80.
Tillich, P. (2014). Olmak Cesareti. İstanbul: Okuyanus.
Yalom, I. D. (2001). Varoluşçu psikoterapi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Yetim Ü. (1991) Yaşam Doyumu. İzmir: E. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.