T›bbi terimler

Transkript

T›bbi terimler

Çocuk iste¤i
3
Çocu¤a duyulan
özlem
T›bb›n imkanlar›
ve s›n›rlar›
Bundeszentrale
für
gesundheitliche
Aufklärung
‹mpressum
Yay›nlayan:
Federal Sa¤l›k Bilgilendirme Merkezi (BZgA)
Tüm haklar› sakl›d›r.
Bilimsel dan›flmanl›k:
Prof. Dr. med. Heribert Kentenich, Berlin
Redaksiyon ve planlama:
Dr. phil. Ada Borkenhagen, Berlin
Dipl.-Päd. Lucia Gacinski, Berlin
Dr. med. Emine Yüksel, Berlin
Düzenleme:
P:CONNECT Werbeagentur, Lünen
Bask›: Asmuth, Köln
6.10.11.05
Yay›nland›¤› tarih: Eylül 2005
Broflür ücretsizdir, isteme adresi:
BZgA, 51101 Köln, veya
[email protected]
‹steme numaras›: 13623061
5
T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a kavuflmak‹mkanlar ve beraberinde gelen zorluklar
12
Do¤urmazl›k belirtilerin t›bbi tedavi yöntemleri
17
Tüp bebek yönteminin tedavi aflamalar›
23
Çocuk iste¤i tedavilerinin sak›ncal› yanlar›
27
Çocuk iste¤i, tedavisi ve baflar› oran›
30
Ödeme flekli
32
Yasal esaslar
34
Yapay dölleme ve ahlak (Etik)
36
Hormon preparatlar›
38
T›bbi terimler
48
Önerilen kitaplar
50
Adresler
51
Embriyo Koruma Yasas›
Woran es liegen kann
Önsöz
‹çindekiler
4
Önsöz
Çocuk sahibi olamayanlar›n say›s› ne yaz›k ki az
de¤ildir. Efllerden birinde veya her ikisinde de olan
ifllevsel bozukluklardan dolay› her yedi çiftten biri
çocuk sahibi olamamaktad›r. Önceden bu tür olaylarla karfl›laflan insanlar, bunu de¤ifltirilemeyen bir
al›nyaz›s› gibi görür, kaderlerine raz› olurdu. Art›k
günümüzde kadercili¤e s›¤›nmak yerine, soruna, daha
bir bilimsel yaklafl›p araflt›rma yapmaya, o yönde
çözüm yollar› aramaya bafllan›ld›. Soruna çare olabilecek en etkili yöntemlerden birini t›p sunuyor. T›p
çocuk sahibi olabilmek için gerçekten düflünülmesi
gereken en etkili yöntemdir. Ancak, bilinmesi gerekir
ki t›bbi yönden faydalanabilmek hem fiziksel hem de
ruhsal aç›dan güçlü olmay› gerektirir. Verilen talimatlara, yap›lan önerilere her seferinde uyulmas› flartt›r.
Her mücadele, sonunda, yüzde yüz çözüme ulaflacak
diye bir hüküm yoktur. Bu do¤rultuda özverili olmak
gerekir.
Belki siz de t›bb›n bu terapi yöntemlerinden birini
seçmek isteyebilirsiniz. Verece¤iniz kararla kendinizi
yepyeni bir u¤rafl› ve mücadele içinde bulabilirsiniz.
Ancak bu konuda verece¤iniz karar›n do¤rulu¤undan
emin olamayabilirsiniz. Belki de konuyla ilgili deneyimleriniz ve bilginizden dolay› sterilite (do¤urmazl›k–dölsüzlük) ve terapileri hakk›nda karar bile
vermiflsinizdir. Karar›n›zla ilgili olarak flu anda hangi
aflamada olursan›z olun elinizde bulunan bu broflür
terapi yöntemleri ile ilgili imkan ve riskler hakk›nda
size bilgi verip yard›mc› olacakt›r.
4
Genelde efller hamilelik konusunda sonuçsuz kalan
çabalar›ndan sonra t›bbi yard›ma baflvururlar. Bir çok
durumda, efllerin kifliliklerinden ve yaflam flartlar›ndan
kaynaklanan hayal k›r›kl›klar› yaflanm›fl olabilir.
Bazen umutlar zay›flam›fl veya kaybolmufl, iliflkilerde
de ilk sars›nt›lar ortaya ç›km›fl olabilir. T›bbi yöntemler efller için yeni umut kaynaklar›n›n do¤mas›na
neden olur. Tüm sterilite terapileri iyi sonuç verseler
de, beraberlerinde kafam›z› kurcalayan ‘Bize en
uygun olan terapi hangisidir? Faydas› olmazsa ne
yapar›z? Nereye kadar gideriz, ne kadar sürdürebiliriz?’ gibi sorular da getirebilirler.
Terapiden faydalanmak isteyenlerin ayr›ca dölleme ve
döllenebilme tekniklerinden kaynaklanan ahlaki
sorunlarla da u¤raflmalar› gerekecektir. Kendi kendilerine soracaklar› sorular flöyle s›ralanabilir: ‘Sonuna
kadar her fleyi deneyelim mi? Her prosedüre boyun
e¤elim mi, yoksa bir s›n›r çizelim mi? Stop! Buraya
kadar! Buradan daha ileri gitmek yok! Daha ileri gidemeyiz, diyecek miyiz?’
T›bbi bir tedaviden önce korku ve
kendini iyi hissetmeme duygusu
olabilir. Bu tür duygular› ciddiye
almak gerekir, çünkü ruhsal durumumuz bu tür tedavilerde önemli
rol oynar.
Bu yöndeki duygu ve düflüncelerini, efllerin, kendi aralar›nda gizlemeden, tüm aç›kl›¤›yla konuflarak
birlikte karar vermeleri ve tedaviye
bafllamadan önce s›n›rlar›n› birlikte
belirlemeleri gerekir.
5
T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a kavuflmak
T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a
kavuflmak – ‹mkanlar ve
beraberinde gelen zorluklar
‹lk ad›m:
Doktora ne zaman gidilmelidir?
Çocuk isteyen efllerin hamileli¤i beklemeleri her
geçen ay uzamaya bafllay›nca, efllerde bir huzursuzluk
meydana gelir. ‘Acaba bende ve eflimde do¤urganl›kla veya dölsüzlükle ilgili bir problem mi var’
sorusu ortaya ç›kar.
Baz›lar› sab›rs›zl›klar›ndan olsa gerek önce kuflkulanmaya, aylar geçince de kayg›lanmaya bafllarlar. Bu
kayg› gereksizdir, çünkü hemen hamile kalma flans›
pek fazla de¤ildir. Bir adet döneminde hamile kalabilme flans› oran olarak sadece yüzde 15 ile yüzde 20
aras›nda seyreder. Bunun nedeni de, bir adet dönemi
içerisinde kad›n yumurtal›¤›nda sadece bir tek yumurtan›n yetiflebilmesi, bu yumurtan›n da 24 saat yaflayabilmesi ve sadece bu süre içerisinde döllenebilmesidir. Efller endifle içinde yafl›yorsa ve bir de stres
alt›ndaysalar, bu oran daha da azalabilir. Bu gerçe¤i
bilmek, hamile kalmakla ilgili gecikmelerin do¤al
oldu¤unu kabul etmek demektir.
Bir y›l gibi bir süre beklemeden endifleye kap›larak
doktora gitmek baz› durumlarda gereksizdir. Ancak,
aksini gerektiren özel durumlar olabilir. Örne¤in,
kad›nda yumurta kanal› (d›fl) gebeli¤i bafl göstermifl
veya erke¤in er bezelerinde cerrahi bir ifllem söz
konusu olmuflsa, vakit kaybetmeden doktora gitmekte
fayda vard›r.
(WHO) Dünya Sa¤l›k Teflkilat›’ n›n aç›klamas›na
göre:
Efllerin bir y›ll›k bir süre içerisinde muntazam
olarak ve korunmadan sürdürdükleri cinsel
iliflkiye ra¤men, hamilelik gerçekleflemezse, ancak
o zaman do¤urmazl›k ve dölsüzlükten, yani
k›s›rl›ktan söz etmek do¤ru olabilir.
6
Bu konuda ilk baflvurulacak ve bilgi al›nacak doktor,
devaml› tedavisi alt›nda bulundu¤unuz ‘kad›n
hastal›klar› uzman›’ olmal›d›r. Fakat unutmay›n, her
kad›n hastal›klar› uzman› olan doktor k›s›rl›kla ilgili
tedavi yöntemleri uygulayamaz! Ancak sizi k›s›rl›kla
ilgili tedavileri uygulayan uzmanlara sevk edebilir.
Bu tür tedavileri uygulayan özel muayenehanelerde
veya kliniklerde bulunan veya bunlarla iflbirli¤i içerisinde olan dan›flma yerlerinden de faydalan›n›z.
Konu hakk›nda ayr›nt›l› bir flekilde bilgi al›n›z. Bu
tür yerlerde önce do¤urmazl›kla veya dölsüzlükle
ilgili olan nedenlerin tespit edilebilmesi için gerekli
olan muayeneler ve incelemeler yap›l›r. Bu tür yerlere çiftlerin beraber gitmesi çok önemlidir. Uygun bir
muayenehane veya bir klinik bulunduktan sonra da
genel olarak aylar sürebilecek bir bekleme süresini
göze almak gerekir. Talep çoklu¤undan dolay› sadece görüflme randevusu almak bile uzun sürebilir.
Üçüncü ad›m:
‹lk görüflme ve nedenlerin saptanmas›
Bu aflamada yap›lan ilk görüflmeler önce teflhis koyabilmek için yap›lan genel görüflmelerdir. Bu
görüflmelerde ilk olarak k›s›rl›¤a neden olan bedensel incelemeler yap›l›r. Efllerin baz›lar›n›n ilk
görüflmeler öncesi ‘nihayet bir fleyler olacak’
düflüncesiyle heyecanland›klar›, baz›lar›n›n sevinç
duyduklar›, baz›lar›n›nsa ‘acaba ne olacak’ düflüncesi alt›nda endiflelendikleri bilinir. ‹lk görüflmeler
genelde ayr›nt›l› olup uzun sürebilir.
Uzman doktorlar›n sorduklar› sorular genelde
afla¤›daki konularda birleflir:
■ Geçirilmifl olan (eski) hastal›klar
■ Varsa bugüne dek hamilelikle ilgili olaylar
■ Bugüne kadar varsa yap›lan muayeneler ve tedaviler
7
‹kinci ad›m:
Do¤ru uzman doktoru nas›l buluruz?
■ Efllerin durumu ve çocuklar›
■ Çocuksuzlukla ilgili buhranlar, sorunlar
■ Efllerin cinsel hayatlar›
K›s›rl›k araflt›rmalar› efllerin cinsel hayatlar›na kadar
iner. Sorulan sorular ve verece¤imiz yan›tlar al›fl›k
olmad›¤›m›z türden olabilir. Hatta rahats›z edici
sorularla da karfl›laflabiliriz.
Bu sorular› yönelten doktorlar›n amac› sizin özel
hayat›n›za kar›flmak de¤il, tan› ve tedavi için gerekli
bilgileri elde etmektir. Bu sebeple art niyet aranmadan, sorulara do¤ru cevaplar verilmelidir. Ayr›ca
sizin de bu konuda soru sormak en do¤al
hakk›n›zd›r. Bunun için bu tür görüflmelere haz›rl›kl›
olarak gelmeniz daha iyi olur. Sormak ö¤renmek
istedi¤iniz her soruyu küçük notlar halinde yazarak
bir liste oluflturursan›z daha sa¤l›kl› bilgilenmifl olursunuz.
Geçmiflle ilgili elinizde tedavilerle veya cerrahi
ifllemlerle ilgili ne kadar raporunuz varsa birlikte
getiriniz. Bunlar doktorlara zaman kazand›r›p faydal› olabilir.
8
K›s›rl›kla ilgili nedenler belirlenmeden önce bir terapi plan› haz›rlanamaz. Nedenlerin araflt›r›larak teflhis
konmas› zahmetli olabilir ve uzun zaman sürebilir*.
Yasal hastal›k kasalar› bu tür tedaviler bafllamadan
önce efllerin her ikisinden de bir HIV-testi yapt›rmalar›n› isteyebilir. E¤er kad›n k›zam›k afl›s›
yapt›rmam›flsa yapt›r›lmas› istenebilir. Çünkü
k›zam›kla ilgili enfeksiyonlar ana karn›nda bulunan
çocu¤a zarar verir.
Afla¤›daki ek muayenelerin yap›lmas› tavsiye edilir:
■ Hepatitis muayenesi (bulafl›c› niteli¤i olan bir karaci¤er hastal›¤›)
■ Toxoplasmose testi (do¤mam›fl olan çocu¤a zararl› olabilen bir enfeksiyon)
■ Chlamydien muayenesi (enfeksiyon üreticisi)
■ Kanser erken teflhis muayenesi (kad›nda)
■ Mikro enjeksiyon tedavisinden önce (ICSI),
düflük ve ölü do¤um ve ayr›ca k›s›rl›k ile ilgili
olarak her iki eflin bir soya¤ac› araflt›rmas› ve
bununla birlikte bir insan geneti¤i dan›flmanl›¤›
yap›lmal›d›r;
■ Mikro enjeksiyon (ICSI) tedavisinden önce her
iki eflin sitogenetik bir analizi (kal›tsal materyalin incelenmesi) veya erkekte hedefe yönelik
genetik bir muayene gerekli olabilir.
* Do¤urmazl›kla ilgili nedenleri ve tedavi yöntemlerini ayr›nt›l›
olarak 2 ‘inci broflürümüzde bulabilirsiniz.
9
T›bbi tedavi flartlar›
Dördüncü ad›m:
Bize uygun olan tedavi yöntemi
hangisidir?
Muayenelerin sonunda t›bbi tedaviye hemen
bafllamak mümkündür. Do¤urmazl›k veya dölsüzlükle
ilgili nedenlerin türüne göre, efllere çeflitli tedavi yöntemleri uygulanabilir. Efllerin karar vermeden önce,
kendilerine uygulanabilecek yöntemler ve bunlar›n
baflar› flans› hakk›nda bilgilenmeleri çok iyi olur.
Uygulanacak metotlar›n büyük bir k›sm› k›s›rl›kla
ilgilidir. Erkekte varolan herhangi bir olumsuzluk
kad›n vücudunun da incelenmesini gerektirir. Bu
durumdan hareket ederek konu hakk›nda efllerin
birlikte bilgilenmeleri, birlikte karar vermeleri veya
birlikte vazgeçmeleri önemlidir. Düflünülen tedavi
yöntemini tercih etmeden önce nelerin neden ve nas›l
yap›lmas› gerekti¤ini, uygulanacak olan tedavinin
süresini, olas› yan etkilerini ve baflar› flanslar› ö¤renmeden tedaviye bafllamak do¤ru de¤ildir. Bütün
konular hakk›nda bilgilerin tedaviyi uygulayacak olan
doktorlar taraf›ndan ayr›nt›lar›yla ve anlafl›l›r bir dille
anlat›lmas› gerekir. Anlamad›¤›n›z noktalar› çekinmeden
ve gerçekten anlay›ncaya kadar tekrarlat›n›z. Ancak
bu tavsiyelere uydu¤unuz takdirde sa¤l›kl› bir karar
verebilmeniz mümkündür.
10
Metod
Tedavi gerekçesi
Adet döneminin
ekran görüntüleri
Tedavisiz bir adet döneminde
yumurtlaman›n saptanmas›
Hormon terapisi
Hormonlarda dengesizlik
Yumurta gelifliminde bozukluklar
Sar› madde yetersizli¤i
Sperma nakli
(‹nzeminasyon)
S›n›rl› tohum kalitesi
Tohum hücre antikorlar›
Döl yata¤› bo¤az›nda bozukluk
Nedeni bilinemeyen uzun süreli
do¤urmazl›k
Tüp bebek yöntemi
Vücut d›fl› dölleme
ifllemi
Yumurta kanal› ile ilgili sorunlar
Tohum kalitesinde düflüklük
Mikroenjeksiyon
yöntemi
Vücut d›fl› dölleme
ifllemi
Tohum kalitesinde afl›r› bozukluk
TESE / MESA
(ameliyat yoluyla er
bezesinden veya yan
erbezesinden tohum
hücrelerin elde
edilmesi)
Tohum kanal› do¤ufltan eksik
veya tamamen kapal› durumda
Menide tohum yok
GIFT
(Yumurta kanal›nda
yumurta ile tohum
hücresinin biraraya
getirilmesi)
Nedeni anlafl›lamayan/
bilinmeyen do¤urmazl›k
Tohum kalitesi s›n›rl›
Sperma ba¤›fl›
(inseminasyon, IVF,
ICSI ile birlikte)
Testislerde hiç sperma olmamas›, sperma kalitesinin afl›r›
kötü olmas›
11
Terapi imkanlar› hakk›nda bir çizelge
Do¤urmazl›k belirtilerin t›bbi
tedavi yöntemleri
Broflürümüzün bu bölümünden itibaren en çok uygulanan metotlar› aç›klayaca¤›z. K›sa olarak IVF ad›
verilen tüp bebek metodunun bütünü genifl ve
ayr›nt›l› oldu¤undan, bu metot hakk›nda genifl kapsamda bilgiye ihtiyaç vard›r. Metotlar ayr› olarak
tarif edildikten sonra sözünü etti¤imiz IVF metodunda at›lmas› gerekli olan ad›mlara özel olarak tekrar
de¤inece¤iz.
Adet dönemlerini gözlemek
Doktorlar kad›n›n adet dönemlerini gözleyip incelerler. Bunun için adet döneminin çeflitli günlerinde
ultrason muayeneleri yap›l›r. Amaç henüz kabarc›k
ve geliflme halinde olan yumurtalar›n büyüklüklerini
tespit etmektir. Bu ifllem esnas›nda ultrason aletinin
bafl›, kad›n vajinas›n›n içerisine sürülür ve kabarc›k
aletin ekran›nda görüntülenerek, boyutlar› ölçülür.
Ayr›ca iflleme ek olarak hormon de¤erinin tespit edilebilmesi için kan al›n›r. Tespit edilen hormon
de¤erleri ile yumurtan›n geliflmesi hakk›nda bilgi
sahibi olunur. Esasen adet dönemlerini gözlemek
için yap›lan bu ifllemlere terapi denilemez. Fakat bu
ifllemlerle tespit edilen tüm de¤erler tedavinin bundan sonraki uygulamalar› için temel say›l›r.
Hormon tedavisi
Kad›n vücudunda hamile kalmay› engelleyen çeflitli
hormon bozukluklar›na rastlanabilir. Bunlar tiroit
bezlerinin do¤ru çal›flmamas›ndan kaynakland›¤›
gibi, hiperprolaktinemi denilen prolaktin hormonun
fazla üretilmesinden de kaynaklanabilir. Ayr›ca,
hiperandrogenemi de sebep olabilir. Yani erkek
cinsel hormonun fazla olmas›. Tespit edilen hormon
bozuklu¤u türüne göre özel tesirleri bulunan ilaçlar
kulland›r›l›r. Afl›r› kilo veya hiperandrogenemi söz
konusu olunca kilo vermek suretiyle hormon durumunu düzeltebilmek mümkündür.
12
Hormon tedavisi ve ö¤ütlü cinsel iliflkiler
olursa hormon ilaçlar›yla (tablet veya i¤ne fleklinde)
yumurta hücresinin geliflmesi sa¤lanabilir. Ultrason
muayeneleri ve kanda mevcut hormon de¤er
kontrolleriyle yumurtan›n irili¤i ve geliflme derecesi
tespit edilir ve belirli bir anda di¤er bir hormonun
yapay olarak ilave edilmesi ile yumurtlama sa¤lan›r.
Yumurtlama sa¤land›ktan sonra döllenme için en
uygun zaman 36 saat sonra bafllar. Bu durumda
efllerin cinsel iliflkiye 36 saat sonra girmeleri tavsiye
edilir.
Hormon tedavisi ve sperma nakli (‹nzeminasyon)
Yumurtalar›n geliflmesi tablet ve i¤ne ile, yukarda
aç›kland›¤› flekle uygun olarak yapay bir flekilde
düzenlenir. Yumurtan›n kopma olay›nda, 36 saat
sonra erke¤in tohumlar› özel bir kapak ile kad›n›n
dölyata¤› a¤z›na konur. Erkek menisinin çok k›sa bir
süre önce al›nm›fl olmas› önemlidir. ‹kinci bir yöntemde ise ince plastik bir hortumla erke¤in tohumlar›
kad›n›n dölyata¤› haznesine transfer edilir. Bunun
için, k›sa bir süre önce erke¤in mastürbasyon metodu ile sa¤lad›¤› meniyi laboratuara teslim etmesi
gerekir. Tohumlar laboratuarda, dölleme flans›n›
artt›rabilmek için özel bir ifllemle haz›rlan›r.
13
T›bbi tedavi yöntemleri
Hormon de¤erlerinin normal olmas›, yumurtal›klar›n
ise normal çal›flmamas› gibi durum söz konusu
Hormon tedavisine ek olarak, tohum transfer metodu, tohum hücrelerinin hareketlerinin yetersiz olmas›
veya hareketliliklerinin s›n›rl› olmas› durumlar›nda
uygulan›r. Kad›n›n dölyata¤› boynunda sorunlar›
varsa, yine ayn› metot uygulan›r.
Tohum transferi metoduyla yumurta hücresine do¤ru
yol alan tohumlar›n, yol üzerinde giderken ‘ekfli’
vajina salg›lar›ndan yüzerek geçmesine gerek kalmaz (çünkü tohum hücrelerinin büyük bir bölümü bu
salg›lar› aflmaya çal›fl›rken ölür), tohum hücreleri
tehlikeyle karfl›laflmadan direk olarak yo¤un flekilde
yumurta hücresine ulafl›rlar.
Tüp bebek yöntemi
Bu döllenme vücudun d›fl›nda gerçeklefltirilen bir
metottur. Yapay olarak yumurtal›klarda hormon
tedavisiyle
gelifltirilen
yumurtlama
olay›
sa¤land›ktan sonra ultrason tekni¤i ve çok ince bir
i¤ne yard›m›yla yumurtalar vajina duvar›n› delip
yumurtal›¤a ulafl›p toplan›r. Yumurta hücreleri ve
tohum hücreleri laboratuarda,
içinde besleyici nitelikli s›v›
bulunan bir tüp içine konulur. Döllenme baflar›l› olup da yumurtalar›n bölünmesi bafllad›¤›nda,
bir-iki, en fazla ise üç tane
embriyo kad›n›n dölyata¤›na
aktar›labilir. Daha fazla embriyo
aktar›lmas› kanunen yasakt›r. Bu
teknik,
özellikle
yumurta
kanallar›n›n kapal› olmas› veya
hiç olmamas›, erke¤in dölleme
yetene¤inin oldukça s›n›rl› olmas›, ba¤›fl›kl›k dölsüzlü¤ü, yani kad›n taraf›ndan üretilen antikorlar›n
erkek tohum hücrelerini imha etmesi veya kalite ve
say›sal bak›mdan olumsuz etkilemesi ve de bu ana
kadar uygulanan di¤er tüm metotlar›n sonuçsuz kalmas› halinde uygulan›r.
14
Bu metotta döllenme olay› kad›n vücudunda oluflur.
Tüp bebek yöntemindeki gibi yumurta hücresi ile
tohum hücreleri birlikte yumurta kanal›na konulur.
Bu iki ayr› metotla yap›labilir. ‹lki kar›n
bofllu¤undan geçmek suretiyle veya ince bir sondayla dölyata¤› a¤z›ndan geçerek.
Dölleme – döllenme olay› böylece do¤al haliyle
yumurta kanal›nda gerçekleflir. Bu metodun tek
bir dezavantaj›, döllenme olay›n›n gerçekleflip
gerçekleflmedi¤ini kontrol etme olana¤›n›n bulunmamas›d›r.
Derin dondurma
Spermalar›n, yumurta hücrelerinin veya dokular›n dondurulmas› anlam›na gelmektedir. Spermalar›n dondurulmas›, donör spermalar›n transferinde s›kl›kla uygulan›r ve nadir durumlarda
erke¤in spermas› ile yap›lan tedavide söz konusudur. Yumurta hücrelerinin sonradan rahme
transferi için hücrelerin bölünmesinden önce
dondurulmas› da mümkündür. Dondurulan
yumurta hücrelerini Almanya’da iki y›l muhafaza
etmek kural haline gelmifltir. ‹htiyaç duyuldu¤unda
bunlar dölyata¤›na transfer edilir.
Metodun olumlu yan› hormon tedavisi ile yumurta
hücresi toplama iflleminin
tekrarlanmamas›d›r. Bu özelli¤iyle kad›n› koruyan, yormayan bir metottan söz edilebilir. Ancak bu metotla
sa¤lanabilen
hamilelik,
say›sal olarak di¤erlerinden
yani, taze yumurta hücrelerinin kullan›ld›¤› metotlardan
daha azd›r. Embriyolar›n
dondurulmas› sadece acil
durumlarda mümkündür.
15
T›bbi tedavi yöntemleri
GIFT
Tohum hücresinin yumurta hücresine
i¤ne ile enjekte edilmesi
(Mikroenjeksiyon)
Bu metod daha önce aç›klad›¤›m›z yapay dölleme
metoduna ek olarak yap›labilen bir ifllemdir. Bu ek
ifllem daha önce aç›klanan metotlarla döllemenin
sonuçsuz kald›¤› durumlarda yap›labilir. Önceki
metotlarla yapay dölleme olay› ya yumurta
kanal›nda veya tüp içinde gerçeklefltirilmeye
çal›fl›l›yordu. Bu denemelerin verimsiz kalmas›
halinde mikroenjeksiyon metodu uygulanabilir. Bunun anlam› tohum hücresinin do¤ruca yumurta
hücresine i¤ne ile enjekte edilmesidir.
Bunu yapabilmek için tüp bebek metodunda da
anlat›ld›¤› gibi, hormon tedavisinden sonra kad›n›n
yumurtal›¤›ndan al›nan geliflmifl yumurta hücreleri,
kapakl› yuvarlak küçük cam kaplar içerisine konur.
Mikroskop alt›nda pipet denilen ince bir fl›r›ngayla
tohum hücresi do¤ruca yumurta hücresinin içerisine
enjekte edilir. Döllenme gerçeklefltikten sonra
yap›lmas› gereken ifllemler aynen tüp bebek metodundaki gibidir.
MESA ve TESE yöntemleri
MESA yöntemi tohum hücrelerinin yan er bezelerinden kazan›lmas›n›n k›sa yaz›l›fl fleklidir. TESE ise
tohum hücrelerini do¤ruca er bezeleri dokusundan
kazan›labilme yöntemidir. Baz› özel olaylarda
örne¤in, tohum kanallar›n›n kapal› olmas› halinde
erke¤in menisinin boflalmas›nda meni içinde tohum
bulunmaz. Buna ra¤men laboratuarda yap›lan özel
16
Donör sperma
Donör (verici) spermalarla yap›lan bir tedavi,
sperma nakli ile birlikte mümkündür. Bu ifllem,
ya erke¤in testislerinde hiç sperma bulunmamas›
veya kalitesinin çok kötü olmas› durumunda
yap›l›r. Ancak sperma naklinin koflulu, kad›n›n
tüplerinin aç›k olmas›d›r. Donör spermalar in
vitro fertilizasyon ve ICSI metotlar›yla birlikte
de uygulanabilir. Bunun yap›lmas›n›n nedenleri
yine erke¤in afl›r› infertilitesi veya çocukta
erke¤in genlerinden dolay› a¤›r bir genetik
hastal›¤›n olmas› ihtimalidir. Heterolog inseminasyonun gerekli olup olmad›¤›, yani erkekteki
genetik hastal›klar›n veya k›s›rl›¤›n nedenlerinin
araflt›r›lmas›, insan geneti¤i dan›flmanl›¤› çerçevesinde gerçekleflmektedir.
Tüp bebek yönteminin tedavi
aflamalar›
Detayl› bak›fl:
Tüp bebek yöntemi ço¤unlukla yapay dölleme olarak adland›r›lsa da, bu kavram› bu yöntem için kullanmak tam olarak do¤ru olmaz, çünkü dölleme
do¤al flekilde gerçekleflmektedir. Yumurta ve tohum
hücresi birleflip, do¤al döllenmede oldu¤u gibi, birlikte erimektedir. Ne var ki, ifllem tüp bebek yöntemi
kad›n vücudunda de¤il, vücudun d›fl›nda tüp içerisinde oluflmaktad›r. Bu farkl›l›ktan dolay› bu yönteme vücut d›fl› dölleme yöntemi denir.
Tüp bebek yönteminin uygulanmas› ad›m ad›m
gerçeklefltirilir ve birkaç hafta sürer. Efllerin bu yöntemi seçmeleri halinde bu ad›mlar› daha önceden çok
iyi tan›malar› yerinde bir davran›fl olur.
17
bir ifllemle erke¤in er bezelerinden veya yan er bezelerinden tohum hücresi almak mümkündür. Bu
ifllemi gerçeklefltirebilmek için bir üroloji uzman›
taraf›ndan erke¤in er bezelerinden veya yan er bezelerinden doku al›nmas› gerekmektedir (er bezesi
biyopsisi). Bu ifllemi bir kere yapmak genelde yeterli olmaktad›r. Çünkü al›nan doku dondurulmak suretiyle gerek duyuldu¤u zaman yeniden kullan›labilir.
MESA ve TESE teknikleriyle yap›lan dölleme ifllemleri için daima mikroenjeksiyon yöntemi uygulan›r.
Stimüle
edilmifl
yumurtal›k
1. Yumurta hücresi geliflim stimülasyonu: Hormon
tedavisiyle, yumurtal›klar›n çok miktarda yumurta
kabarc›¤›n› ayn› anda gelifltirmesi sa¤lan›r. Böylece
çok say›da döllenmeye uygun yumurta hücresini
elde etme flans› yükselir. Tedavi modeline göre, hormon tedavisiyle ilgili uygulamalarda de¤iflik hormon
ilaçlar› kullanmak söz konusu olabilir.
Afla¤›daki ifllemler genelde hormon tedavilerinde
uygulan›r:
■ Sadece Clomifen (tablet olarak)
■ Clomifen ve ard›ndan FSH ve hMG (enjeksiyon)
Yumurta
toplama flekli
■ FSH veya hMG (enjeksiyon)
■ Hormon tedavisi ön döneminde GnRH agonistleri
veya GRH antagonist kombine edilmesi ve
ard›ndan FSH veya hMG ‘ nin enjekte edilmesi.
Clomifen ad› verilen bir ilaç, yumurtal›klarda hormon oluflumlar›na dolayl› olarak yard›m eder. Clo-
18
GnRH – analog veya GnRH-antagonistler ise vücudun kendi üretti¤i hormonlar› frenleyerek azalt›rlar.
Böylece yumurta hücre geliflimi ve yumurtlama
zaman› daha iyi bir flekilde kontrol alt›nda tutulabilir. ‹¤neler kad›n›n kendisi taraf›ndan yap›labildi¤i
gibi, efli taraf›ndan yap›lmas› da mümkündür.
2. Yumurtlama bafllat›l›yor: Yumurtal›klarda hormon
tedavisiyle ilgili ifllemlerin bafllamas›ndan bir hafta
kadar sonra sürekli olarak yumurta hücrelerinin
büyüklük ve geliflme durumlar› ultrason aleti ve kandaki hormon de¤erleri ile kontrol alt›nda tutulur.
Yumurta hücrelerinin geliflmeleri yeterli ve döllenebilmeye uygun olarak saptan›rsa, kabarc›klar› düzenleyen hormon tedavisi kesilerek hCG hormonu verilerek yumurtlama olay› harekete geçirilir.
3. Yumurta hücrelerinin toplanmas›: Yumurtlama
olay›n›n bafllat›lmas›ndan 36 saat sonra döllenmeye
uygun olan yumurta hücreleri çok ince bir i¤neyle
yumurtal›klardan al›n›r.
Bu cerrahi ifllem ultrason kontrolü alt›nda
vajinadan
girilmek
suretiyle yap›l›r. ‹fllem
esnas›nda kad›na sakinlefltirici ve a¤r› kesici
ilaçlar verilebilir. Çok
nadir hallerde bu ifllem
tam narkoz alt›nda ve
kar›n bofllu¤undan girilerek yap›l›r. Geliflmifl
yumurtalar al›nd›ktan
sonra kanama olabilir ve kad›n kendisini halsiz hissedebilir.
19
mifen ilac› yumurtal›klarda hormonlar›n üretilmesini
dolayl› olarak teflvik eder, çünkü beyinde yo¤un olarak FSH ve LH hormonlar›n›n oluflumunu sa¤lar.
FSH (folikül stimüle edici hormon), LH (luteinizan hormon) ve hMG ad› verilen hormonlar›n
enjekte edilmesi, yumurtal›klarda yumurtalar›n
say›sal olarak artarak geliflmelerini motive ederler.
4. Yumurta hücreleri ve tohum hücrelerinin
birlefltirilmeleri: Yumurta hücresinin al›nd›¤› gün,
erke¤in laboratuara giderek
taze meni teslim etmesi
gerekir. Tohum hücrelerin
dölleme yetene¤ini artt›rabilmek için özel bir ifllem
yap›l›r. Yumurta hücreleri ve
tohum hücreleri besleyici
niteli¤i olan bir s›v› içerisine
konarak belirli ›s› alt›nda
gelifltirilir. O anki sperma
kalitesine göre sadece tüp
bebek veya mikroenjeksiyon
yöntemi uygulanabilir. Siparifl üzerine meni boflaltmada
problemi olan erkeklere rastlan›r. Bu tür durumlarda önceden haber verilerek
çözüm yollar› aran›r.
5. Embriyolar›n transferi: Bir veya birden fazla
yumurta hücresinin döllendirilme ifllemi baflar›l› olarak son bulduktan ve geliflimleri de bafllad›ktan sonra, bunlar dölyata¤› haznesine aktar›labilir. Transfer
ifllemi yumurta hücresinin al›nd›¤›ndan iki, üç veya
befl gün sonra ince, esnek, bükülebilen bir sonda ile
yap›l›r. Sonda vajina ve dölyata¤› a¤z›ndan geçerek
dölyata¤› haznesine kadar sal›n›r. Bu ifllemde ac›
duyan kad›n hemen hemen yok gibidir.
6. Assisted hatching: Üç baflar›s›z tüp-bebek uygulamasından sonra oldu¤u gibi baz› vakalarda embriyonun rahimin içine yerleflme flartları iyilefltirilebilir.
Önçekirdek safhas›ndaki yumurta hücresi
20
Dört hücreden oluflan
embriyo
7. Kontroller: Döllenmifl yumurta hücrelerinin transfer edilmesinden yaklafl›k 14 gün sonra yap›lan kan
tahlilinde bulunmas› gereken hCG hormonuyla
hamileli¤i tespit etmek mümkündür. Tam emin olabilmek için kontrollerin birkaç defa yap›lmas› önemlidir. Ancak hamileli¤in devam edebilmesi hakk›nda
henüz kesin olarak bir fley söylenemez. Son kan
muayenesinden iki hafta sonra ve yaklafl›k yumurta
hücresinin transfer iflleminden bir ay sonra, ultrason
aletinden yararlan›larak art›k kesin bir de¤erlendirme yapmak mümkün olur.
Embriyonun dölyata¤›na
transferi/nakli
21
Bunun için embriyonun d›flkabu¤u laser aleti ile
delinir (assisted hatching). Yöntemin bafları
oran›n›n daha yüksek olaca¤›na dair herhangi bir
kesin bilimsel dayanak yok.
Tüp bebek ve mikroenjeksiyon
yöntemleri hakk›nda çiftlerden gelen
önemli sorular
Yöntemler baflar›ya ulafl›r m›?
Tüp bebek ve mikroenjeksiyon y›llardan beri uygulanan yöntemlerdir. Ancak genifl bir kompleks
olmas›ndan dolay› aksamalar da olabilir. Kompleksi oluflturan ad›mlar›n baz›lar›nda baflar›s›zl›kla
karfl›laflmak mümkündür. Örne¤in, bazen döllenmeye uygun olan yumurta hücreleri gelifltirilemez
veya döllenme gecikir. Ayr›ca embriyonun transfer
iflleminden sonra dölyata¤›nda bar›nabilece¤i bir
ortam bulabilme konusunda da garanti verilemez.
Tedavi edilen çiftin sab›rl› ve sakin olmas› gerekir.
‘Acaba geliflmifl yumurta bulunabilecek mi, döllendirme ifllemi baflar›l› olacak m›, hamile kalabilecek
miyim?’ gibi heyecanlar ve endifleler ruhsal
çöküntüye neden olabilir.
Neden hep tüp bebek tedavisi yap›lm›yor?
Tedavide yöntem seçimi tedavi için baflvuran çiftin
kendi flahs›na özel do¤urmazl›kla ilgili
bulgular›n›n de¤erlendirilmesinden sonra yap›l›r.
Tedavi uygulamalar› hamleler halinde ve s›rayla
gerçeklefltirilir. Örne¤in, basit bir hormon tedavisi
ve sperma nakliyle bafllan›p beklenen baflar›ya
ulafl›lamazsa, tedaviyi uygulayan doktor tüp bebek
önerisi getirebilir. Baflka bir olayda ise tüp bebek
yöntemi tedavi plan›na daha bafl›ndan itibaren
dahil
edilmifl
olabilir.
Baz›
çiftlerin
sab›rs›zl›klar›ndan dolay› tüm metodlar›n ayn›
anda uygulanmas›n› istedikleri görülmüfltür. Bu
türlere anlay›fl göstermek gerekir.
fiunu da belirtmek gerekir; her sa¤duyulu doktor
uygulayaca¤› metodu seçerken önce fiziksel ve psikolojik yönden az y›prat›c› olan yöntemi tercih
eder. Doktor ancak baflka olanaklarla gebelik
sa¤lanamad›¤›nda, bedensel ve psiflik olarak
daha zorlu olan "sert" metotlara baflvuracakt›r.
22
Do¤acak çocukta sakatl›k olabilir mi?
Bu soruya kesin bir yan›t verilmesi mümkün
de¤ildir. Çiftin sterilite probleminin, ICSI tedavisiyle birlikte, çocukta daha s›k dikkat çekici
özelliklerin ortaya ç›kartabilme ihtimaline dair
belirtiler görülmüfltür.
Çocuk iste¤i tedavilerinin
sak›ncal› yanlar›
‹lk duyumda kula¤a basit, kolay gibi gelse de olay›n
çiftler için özellikle kad›nlar için a¤›r bir yük oldu¤u
bilinir. Bu nedenle faydalar› ve u¤rafllar› iyi tartmak,
karfl›laflt›rmak gerekir. Türleri fazla olan terapi
teknikleri acaba sa¤l›k sorunu yaratabilirler mi?
Riskleri nedir? Hangi prosedürleri göze almam›z
do¤ru olur?
23
Kaç tane embriyo iade edilebilir?
Embriyoyu Koruma Yasas›’ na göre; en çok üç adet
embriyonun dölyata¤›na yerlefltirilmesi söz konusudur. Her ayr› yumurta hücresi hamile kalabilme
flans›n› yükseltti¤i için, çiftlerin mümkün
oldu¤unca fazla yumurta hücresi verilmesi ›srar›n›
normal karfl›lamak gerekir. Ayr›ca bilinmelidir ki,
verilen embriyo say›s›n›n fazla olmas› özellikle
genç kad›nlarda ikiz, üçüz ve daha fazla çocu¤a
hamile kalma riskini artt›r›r. Bu bilinen gerçekten
dolay› çeflitli tedavi merkezlerinde yafl› 38’in
alt›nda olan kad›nlara iki adet embriyodan fazlas›
verilmez. Eldeki istatistik de¤erlerden bu hallerde
verilen döllendirilmifl yumurta hücre say›s› üç olan
kad›nlar›n % 3 ile 5’i üçüz, % 20’si ikiz ve % 70’i
bir çocuk do¤uruyor. ‹kiz çocuklar›n geliflimleri
sa¤l›kl› olabiliyor. Fakat üçüzlerin erken
do¤umdan dolay› bedensel ve zihinsel
geliflmelerindeki risk fazlad›r.
T›bbi aç›dan riskler
Do¤urmazl›kla ilgili tedavi yöntemleri k›smen de
olsa kad›n bedenine a¤›r bir flekilde müdahale edilmesini gerektirebilir. Özellikle hormon tedavilerinde
hofl olmayan yan etkilere rastlanabilece¤i gibi ciddi
düzensizlikler de ortaya ç›kabilir. Doktorlar hormon
tedavilerini, vücudun afl›r› hormon üretim tepkisini
önlemek için çok titiz davran›rlar.
Bu tür tepkilerde yumurtal›klar hem say›sal yönden
fazla ve hem de yap›sal yönden çok iri olan yumurta
kabarc›klar› üretmeye bafllarlar. Bundan böyle bu
dönemdeki cinsel iliflkiler ayn› anda say›sal olarak
pek çok bebe¤e birden gebe kalmaya sebep olabilir
ve üçüz, dördüz veya daha fazla çocu¤a götürebilir.
Bu nedenle doktorlar afl›r› hormon üretimi tespit
etti¤inde cinsel iliflkiye girilmesini tavsiye etmez.
!
Afl›r› hormon tedavileri yumurtal›klarda afl›r› olarak
büyümelere neden olurlar. Yumurta kabarc›klar› çok
fazla östrojen üretmeye bafllar. Bu durum kad›nda
bulant›, fliddetli kar›n a¤r›s›, kar›n bofllu¤unda su
birikmesi, nefes alma sorunlar› ve kan›n
kat›laflmas›na neden olabilir. Hormon tedavisinin
çok afl›r› olmas› halinde hastane tedavisi kaç›n›lmaz
olur.
Seyrek görülmesine ra¤men, tan›m ve tedaviyle ilgili olan uygulamalar bazen cerrahi bir ifllemi zorunlu
k›labilir. Yumurta hücreleri al›n›rken, mikrop kaparak yumurtal›klar›n iltihaplanmas› mümkündür.
Yumurtal›klara uygulanan ponksiyon ifllemi idrar
kesesini, barsak veya iri damarlar› zedeleyebilir.
24
Tedavi ve yükleri
K›s›rl›k ile ba¤lant›l› tüm tedaviler bedensel ve ruhsal bak›mdan yorucudur. Kad›nda ve erkekte ciddi
yüklere dönüflebildi¤i gibi rahats›z edici taraflar› da
fazlad›r. Örne¤in gerekli olan muayeneler, ilaçlar ve
müdahaleler gibi. Bütün bunlar uzun y›llar› kapsayabilir ve bu zaman içerisinde tedavi olanlar›n
yaflamlar›n› terapi programlar›na denk flekilde ayarlamalar› gerekli olabilir.
■ Hormon tedavilerinin olumsuz yan etkileri nadir
de¤ildir
■ Planl› cinsel iliflkiler heves k›r›c›, cinsel
birleflmeler problemli olur
■ Tedavi ve gerekli kontrollerin, ifl hayat› ve baflka
görevleri birlikte yürütülmesi kolay olmaz
■ Birçok erkek için, klini¤e meni verebilmek
amac›yla, ‘siparifl üzerine’ mastürbasyon da bulunmak a¤›r gelen bir yüktür
■ Yumurta hücrelerinin al›nmas›, toplanmas› ve
embriyonun transfer edilebilmesi için gerekli olan
bekleme zamanlar› s›k›c› ve h›rpalay›c› olur
■ Baflar›s›z kalan tedavi dönemleri hayal k›r›kl›¤›
yarat›r
■ Uygulanan tedavinin muhtemelen efl dost ve çevreden gizli tutulmas› çiftleri yaln›zl›¤a itebilir
25
E¤er doktorlar›n aç›klamalar›n› tam olarak anlamad›ysan›z, mutlaka tekrar tekrar sorunuz! Çünkü
olay sizin vücudunuz ve sizin sa¤l›¤›n›zla ilgili
bir konudur. Çocuk iste¤iniz ne kadar büyük
olursa olsun, bedensel ve ruhsal sa¤l›¤›n›z›
düflünerek yüklenebilece¤iniz eforlar›n s›n›rlar›n›
bilin. Gereksiz yere s›n›rlar›n›z› aflmamaya dikkat
edin.
Çiftin ahenkli yaflam› tedavi alt›nda olumsuz etkilenebilir. Özellikle terapiyle ilgili konuda efller sab›r
ve dayan›m gücü bak›m›ndan farkl› kifliliklere sahip
olurlarsa bu olumsuzluklar kendisini daha çabuk
gösterebilir. Efllerden biri tedaviyi devam ettirmek
isterken di¤erinin sak›nca duymas› veya hevesinin
k›r›lmas› bu tür sorunlar› bafllatabilir. Böyle haller
tedavinin bir süre devam etmesinden sonra da güncel
olabilir. Efllerden birine muayeneler, haplar, i¤neler
b›kk›nl›k getirebilir. Böyle duygular›n ciddiye
al›nmas› ve bunlar hakk›nda birlikte konuflulmas›
önemlidir. Çok hallerde uygulanan terapiye uzunca
bir ara verip dinlenmek faydal› olabilir. Belki terapiyi tümüyle iptal etmenin veya baflka yollara
baflvurman›n zaman› gelmifl olabilir.
Olas› her yeni terapi aflamas›n›n birlikte denetlenmesi, e¤er terapi sürdürülecekse tedavi yolu ve tedavi
temposunun birlikte saptanmas› uygun bir tavsiyedir.
Umut hayal k›r›kl›¤›na dönebilir
Sterilite tedavilerinde dayan›lmas› gerçekten güç
olan durumlarla karfl›laflmak mümkündür. Bunlardan
biride tüp bebek yöntemindeki
embriyo transferinden sonraki
bekleme süresidir. Hamilelikle
ilgili bir baflar›y› saptayabilmek
için en az iki haftal›k bir zamana ihtiyaç vard›r. Bu süre insana
hiç bitmeyecekmifl gibi uzun
gelir. Süre bitiminde baflar›
tespit edilse de, baflar›n›n
devam edebilece¤i hususunda
hiçbir güvence yoktur.
Ayl›k adet kanamas›yla birlikte hüsran ve hüzün
tazelenir. Yeni bir dönemin bafllayabilmesi ve tedaviyle ilgili denemenin yinelenebilmesi için önce,
yeniden güç ve moral toplamak flart› gelir. Tedavi
26
Çocuk iste¤i tedavisi
ve baflar› oran›
Çocuk isteyen çiftlerin en çok merak ettikleri konu
tedavideki baflar› flans› ve baflar› oranlar›yla ilgili
say›sal rakamlard›r. Bu konuda mevcut istatistikler
belki ölçü olamaz, fakat bir fikir verebilirler. Çünkü
istatistikler sadece ortalama de¤erleri kapsar. Baflar›
oranlar› kiflilerin kendi flartlar› ile ba¤lant›l›d›r.
Do¤urmazl›¤›n, dölsüzlü¤ün süresi, tespit edilebilen
nedenleri, kad›n›n yafl›, çiftin ruhsal durumlar› gibi
faktörler tedavinin baflar›s›nda önemli roller oynar.
fiunu da bilmek gerekir: Tedavinin baflar›s›yla hamile kalabilmek, do¤um yapabilece¤i anlam›na gelmez. Hamilelik devresinde de çeflitli sorunlarla
karfl›laflmak her zaman mümkündür. Örne¤in düflük
yapmak veya d›fl gebelik gibi sorunlar karfl›n›za
ç›kabilir.
27
Çocuk iste¤i tedavisi ve baflar› oran›
esnas›nda, duygusall›ktan kaynaklanan de¤iflkenlikler insan› zorlayabilir. Bu yüzden t›bbi tedaviye
paralel olarak bir psikoterapi sürdürmek de yararl›
olur. Tedaviyi sürdüren ekipte muhtemelen bir de
psikolog olabilir. Bir psikolog yoksa bile ayn› sorunlar› olanlar›n böyle durumlarda baflvurabilecekleri
bir yerin adresini bu ekipden ö¤renmek mümkündür.
Hatta bir çok durumda çocuk isteyen baflka çiftlerle
görüflüp diyalog kurmak da faydal›d›r. Çeflitli yörelerde profesyonel yönetimli veya profesyonel yönetimsiz bu tür gruplar çal›fl›r. Bunlar› bulmak ve
kat›lmakta yarar vard›r.
Tedavi yöntemlerine göre do¤um oranlar›
Tüp bebek
%15 – %20
Mikroenjeksiyon
%15 – %20
MESA / TESE
% 8 – %12
Kriyoprezervasyonla
muhafaza edilmifl
hücre bölünmesi
öncesi safhas›nda
transfer
% 8 – %12
Verilen bu rakamlar sadece genel bir fikir edinmek
için verilmifltir. Baflar› flartlar›n›n kiflinin özel faktörlerine göre de¤iflebilmesi mümkün oldu¤undan her
kiflinin kendi özel durumu hakk›nda doktoruyla
görüflmesi daha iyi olur.
Hamilelik ve do¤um
Sterilite tedavisinden sonraki hamileliklerin ço¤u
çok normal devam eder. Buna ra¤men doktorlar bu
hamilelikleri daha büyük bir titizlikle kontrol alt›nda
tutmak isterler. Bunun nedeni ise; tedavi sonucu
hamileliklerdeki düflük oran›n›n, do¤al hamileliklerdeki düflük oran›ndan biraz yüksek olmas›d›r. Buna
gerekçe olarak, tedavi yöntemi ile hamile kalan
kad›nlar›n yafl ortalamalar›n›n, do¤al olarak hamile
kalan kad›nlar›n yafl ortalamalar›ndan daha yüksek
oldu¤u gösterilmektedir. Kad›n›n yafl› ilerledikçe,
hamilelikte düflük yapma riski de artar. Sterilite tedavisiyle hamile kalan kad›nlar›n, hamilelik dönemlerinde daha s›k hastanede yatarak gözetim alt›na
girdikleri de bir gerçektir. Bunun nedenlerini, hem
tedaviyi uygulayan doktorlar›n, hem de tedavi gören
kad›nlar›n hamileliklerini daha büyük bir titizlikle
korumaya çal›flmalar›nda aramak do¤ru olur. Ayr›ca,
tedavi yöntemiyle hamile kalan kad›nlar›n
28
Tedavi sonuçsuz kal›nca –
Ümitsizli¤e karfl› giriflimler
Sterilite tedavisine karar verip, tedaviye bafllayan
çiftlerin ço¤unun sonuç hakk›ndaki görüflleri umut
dolu ve olumludur. Hiç birisi kendi terapisinin arzulad›¤› neticeye götüremeyece¤ini, hamile kalamayaca¤›n› akl›n›n ucuna bile getirmez. Tedavi istenilen
hamileli¤e ulaflt›ramad›¤› zaman hayal k›r›kl›¤›
büyük olur. Bu durumla karfl›laflanlar›n, ayn› kaderi
bölüflenlerle bir araya gelmeleri, onlarla dertleflmeleri rahatl›k verir. Buna dayan›flma gruplar› da denebilir. Bunlar tedavi esnas›nda veya tedavi sonras›nda
birlikte sohbet etmek, tart›flmalara kat›lmak fleklinde
olur. Bu gruplarda sadece dinleyerek veya konuflarak
avuntu bulmak, rahatlamak gerçekten mümkündür.
Baz› insanlar için bu tür olumsuz sonuçlar uzun
süren s›k›nt› ve ruhsal çöküntülere götürür. Bu
dönemlerde ruhsal bilgilendirilme, psikoterapi
büyük fayda sa¤lar.
Psikoterapi moralin düzelmesinde, ayr›ca sonraki
yaflama yeniden yön verme de yard›mc› olur. Psikoterapilerin masraflar› genelde ba¤l› bulundu¤unuz
hastal›k kasalar› taraf›ndan karfl›lan›r. Baflar›s›z olarak sonuçlanan bir sterilite tedavisine karfl› gösterilen tepki her çiftte farkl› olarak görülür. Baz› efller
veya efllerden sadece biri doktorlar›n tavsiye etmemelerine karfl›n, terapi ve tedavinin devam› konusunda ›srar ederler. Di¤erleri ise üzüntülerinin ve
29
Çocuk iste¤i tedavisi ve baflar› oran›
do¤umlar›ndaki sezeryan ameliyatlar› da oran olarak
daha yüksektir. Bunun da nedenlerinden biri, bu
hamilelik türlerinde kad›n›n bir adetten fazla bebek
beklemesidir. Birden fazla bebe¤e hamile kalan
kad›nlarda hem erken do¤um daha fazlad›r hem de
henüz tam geliflmemifl olan bebeklerin say›sal oran›
daha yüksektir. Fakat genel olarak flunu söylemek
yerinde olur: Bu yöntemle bebek bekleyen çiftlerin
hamilelik süreçleri ve do¤umlar› çok normal flartlar
alt›nda sonuçlan›r.
yorgunluklar›n›n etkisi alt›nda, bir daha böyle bir
tedavi konusunu a¤›zlar›na bile almak istemezler.
Bir di¤er grup ise çocuksuz kalacaklar›n› ö¤renmifl
olur ve bundan emin olurlar. Bu yöndeki flanslar›n›
denemifl olduklar›ndan piflmanl›k bile duymazlar ve
bundan sonra çocuksuz olarak da mutlu bir hayat
sürdürebileceklerini dile getirirler.
Ödeme flekli
Tedavi masraflar›
Çocuksuz kalman›n nedenini araflt›rmak için
yap›lan ön muayeneler yasal ve özel sa¤l›k sigortalar› taraf›ndan genelde ödenmektedir. Hormonlar›n düzeltilmesi ve stimülasyon (uyarma) için
gerekli ilaçlar da (e¤er inseminasyon, IVF, ICSI
yap›lmayacaksa) sa¤l›k sigortalar› taraf›ndan
karfl›lanmaktad›r.
Ancak evli olmayan yasal sa¤l›k sigortas›nda
sigortal› olan çiftler inseminasyon, IVF ve ICSI
(ilaçlar dahil) tedavisinin bütün masraflar›n›
genelde kendileri karfl›lamak zorundad›rlar.
Yapay döllenme ile tedavi
Yasal sa¤l›k sigortas›nda sigortal› olan evli çiftlerde sa¤l›k sigortalar› 01.01.2004 tarihinden itibaren, kad›n›n 25 ile 40 ve erke¤in 25 ile 50 yafl
aras›nda olmas› kofluluyla, tedavi masraflar›n›n
% 50'sini ödemektedirler. Bu yafl s›n›r›n›n alt›nda
veya üstünde herhangi bir masraf üstlenilmemektedir.
30
Ayr› tedaviler için afla¤›daki kurallar geçerlidir:
Sperma nakli
Homolog sperma nakli, yani eflin spermas›n›n
nakli, stimülasyon yap›lmayan bir adet döneminde sekiz defaya kadar (% 50 oran›nda) ödenmektedir. Stimülasyonlu bir adet döneminde (hormonla stimülasyon) üç defa yar› yar›ya ödenmektedir.
Donör spermalarla sperma nakli genelde ne yasal
ne de özel sa¤l›k sigortalar› taraf›ndan ödenmemektedir!
IVF ve ICSI
Yasal sa¤l›k sigortalar› en fazla 3 tedavinin %
50'sini ödemektedirler. 2. tedaviden sonra döllenme olmazsa, 3. tedavi ödenmiyor. Özel sa¤l›k
sigortalar›, neden olan prensibine göre ödeme
yapmaktad›rlar. Bunun anlam›, e¤er sterilite
erkekten kaynaklan›yorsa (k›s›tl› spermiyogram)
özel sa¤l›k sigortalar› tedavinin bütün masraflar›n› üstlenmek zorundad›rlar ve bu s›rada
kad›n›n yasal sa¤l›k sigortas›nda olup olmad›¤›na
bak›lmamaktad›r (Federal Sosyal Mahkemenin
2004 Mart tarihli karar›).
Donör spermalarla IVF veya ICSI
Donör spermalar›n kullan›lmas› zorunlu
oldu¤unda, ne özel ne de yasal sa¤l›k sigortalar›
herhangi bir masraf üstlenmemektedirler.
Kriyoprezervasyon (Embriyo Dondurma)
Yumurta hücrelerinin muhafaza edilmesi için
gereken masraflar› çiftlerin kendileri tafl›mas›
gerekmektedir.
Masraflar›n üstlenilmesi durumu de¤iflebildi¤inden ve mahkeme kararlar›ndan etkilendi¤inden, ayr›nt›lar›n› tedavi gördü¤ünüz merkeze sormal›s›n›z.
31
Ödeme flekli
Donör spermalarla sperma nakli
Yasal esaslar
Embriyo Koruma Yasas›’n›n esaslar›, embriyo ile
ilgili esaslar›, do¤urganl›k ve dölleme tekni¤iyle
ba¤lant›l› olan kurallar› düzenler. Bu yasan›n
hükümlerine göre döllenmifl ve geliflmeye uygun
olan bir yumurta hücresi, tohum hücresiyle yumurta
hücresinin birleflerek eridi¤i andan itibaren
“embriyo” olarak kabul edilir.
Hamilelik elde edebilmek için izin
verilen ifllemler
■ Homolog sperma nakli (‹mzeminasyon, efle ait
tohum hücresinin nakli)
■ Tüp bebek ve mikroenjeksiyon yöntemlerinin
uzman doktorlar taraf›ndan uygulanmas›
■ Bir döneme ait üç embriyonun iade edilme
ifllemi
■ Ön çekirdek dönemindeki yumurta hücrelerinin
derin dondurulma ifllemleri
■ Heterolog inseminasyon (bir donörün spermas›n›n nakli) sadece hekim ve hukuksal
dan›flmanl›ktan sonra
Yasak olan ifllemler
■ Ödünç yumurta kullanmak
■ Ödünç annelik
■ Embriyolarla ilgili her türlü denemeler
32
In-Vitro-Fertilisation (vücut d›fl› dölleme) metotlar›n›n
ra¤bet kazanmas› üzerine Federal Hekimler Odas› bu
tür do¤um ve ço¤alma ifllemleriyle ilgili özel bir
yönetmelik haz›rlam›fltır.
Yapay dölleme metotlar›ndaki geliflmeler, uygulama
yöntemleri esnas›nda, dolayl›da olsa örf ve geleneksel
kültüre, ayr›ca yasal hükümlerle ba¤daflt›r›l›p
düzenlenmesini gerektirmifltir. Bu rab›talar yönetmelik
buyruklar›n›n da arayla de¤ifltirilmelerine neden
olmufltur.
1998 y›l›nda yönetmelikte yap›lan de¤iflikliklerle bu
yönergeler bugüne kadar iki defa de¤ifltirilmifltir.
Yapay dölleme ameliyatlar›n› uygulayan hekimler’ in,
„Federal Hekimler Odas›“ taraf›ndan haz›rlanm›fl olan
bu yönergelere ve ayr›ca Embriyo Koruma Yasas›’na
tam olarak uyma mecburiyetleri vard›r.
Baz› kiflilerin özel durumlar›nda belirli bir metot’
un uygulanabilmesi veya uygulanmamas› hakk›nda
‘Hekimler Odas›n›n’ özel bir „Etik Kurulu“ karar
verir.
Çok özel hallerde; baz› kararlar›n ‚Ahlak Kurullar›'n›n‘
(Etik Kurulu) devreye sokularak al›nmas› gerekebilir.
Örne¤in donör sperma ile tedavi yapt›r›lmak
istenildi¤inde, ayr›nt›l› bir hekim ve hukuksal
dan›flmanl›k gereklidir. Psikolojik bir dan›flmanl›k
tavsiye olunur, çünkü genetik ve sosyal baba ayn›
kifli olmayacakt›r.
Ayr› olarak birde, Ortak Federal Komisyon da (eski
ad›yla Hekimler ve Hastal›k Kasalar› Federal
Komisyon) taraf›ndan hekimler için, yapay dölleme
uygulamalar›yla ilgili ve 5. Sosyal Yasalar Kitab›n›n
(SGB IV) § 27 a temel ilkelerine uygun olan yönergeler haz›rlanarak karara ba¤lam›flt›r. 1990 y›l›na ait
olan bu yönergeler 2004 y›l›nda de¤iflmifltir.
§§
Sözü edilen bu yönergeler, çocuk arzusu ve
özlemini giderebilmek için, hekimler tarafindan
uygulanabilen yöntemleri ve flartlari tan›mlar.
Genelde kimliklerle ilgili bilgiler, ‚Datenschutz’
ad›ndaki‚ Veri Gizleme Yasas›’ hükümleri ile
gizli tutulmaya zorunlu b›rak›l›rlar.
Ço¤u tüp bebek merkezleri bilgilerini isimsiz
olarak yay›mlarlar ve uygulanan tedavilerin neticeleri hakk›nda aç›kl›k getirirler. Tüm bilgiler
DIR (Alman Tüp Bebek Bilgi Aktarma
33
Yasal esaslar
Reprodüktif t›bb›n kontrol ve denetimi
Merkezi) de toplan›r. Bu bilgiler de¤erlendirildi¤inde yapay do¤urganl›k tedavileriyle ulafl›lan
hamilelikler ve do¤um oranlar› hakk›nda ve
ayr›ca düflüklerle karfl›lafl›lan komplikeler
hakk›nda fikir sahibi olmam›z sa¤lan›r. Eldeki
istatistik verilerine göre, doktorlar›n kendi uygulamalar›n›, baflka benzer uygulamalarla
karfl›laflt›rmalar› ve böylece uygulad›klar› yöntemi kontrol edebilmeleri sa¤lan›r.
25 Haziran 1978 tarihinde - Louisa Brown- ad›ndaki
ilk tüp bebe¤i ‹ngiltere’ de dünyaya gelmifltir.
Almanya’ da bu yöntemle ilk çocuk 1982 y›l›nda
do¤mufltur, Türkiye de ise 1989‘ da Ege Üniversitesinde.
Bugün art›k tüp bebek yöntemiyle yaln›z Almanya da
her y›l do¤an çocuklar›n say›s› birkaç bini bulmaktad›r. Bilimsel verilerden elde edilen deneyimler, bilgilere dayanarak bu yöntemle dünyaya gelen çocuklar›n geliflim ve sa¤l›k durumlar›n›n do¤al olarak
döllenerek dünyaya gelen çocuklardan farkl›
olmad›¤›n› gösterir. Tüp bebek çocuklar›n›n ebeveynleri ile di¤er çocuklar›n ebeveynlerinin de
farks›z olmamalar›na ra¤men ‘suni döllendirme’
yöntemi hakk›ndaki tart›flmalar henüz sürmektedir.
Bu tart›flmalar›n nedenleri nelerdir?
Herhalde nedenleri fazlad›r! Çünkü, konu hakk›ndaki bilgi yetersizdir; bir yandan yasal kurallar bilinmemektedir. Öte yandan tedavi yöntemleri tan›nmamaktad›r. Çok kiflilerde yapay döllendirme yöntemlerinin insan bedeni d›fl›nda gerçeklefltirilmesi, insanlar›n irsiyetlerine, irsi bir atak, bir sald›r›da bulunmak gibi görüfller hakim. Baz› insanlar›n ise; hamilelikle ilgili her türlü yapay müdahaleyi, do¤an›n
‘tanr›n›n’ ifline kar›flmakla bir tuttuklar›ndan, bu
yöntemlere karfl› olduklar› bilinmektedir.
Baz›lar›n›nsa sadece; yabanc› bir erke¤in tohum
hücrelerinin transferine karfl› sak›ncal› görüflleri
vard›r. Örne¤in: Bu yöntemle tam olarak bir
de¤erlendirme yapt›klar›nda, do¤an çocu¤un hem bir
‘biyolojik babas›’ ve hem de bir ‘sosyal babas›’
oldu¤unu ileri sürerek kuramlar›n› gerekçeleriyle
34
‹mplantasyon öncesi genetik tan› metodu (PGD),
embriyolar›n yapay döllenme çerçevesinde genetik olarak muayene etme olana¤›n› sa¤lamaktad›r. Bu s›rada genetik bir hastal›¤›n olup
olmad›¤› tespit edilebilmektedir. Ayr›ca giderek
daha çok düflüklere neden olan belirli kromozom
bozukluklar›n›n mevcut olup olmad›¤› da kontrol
edilebilmektedir. Bu metot baz› Avrupa ülkelerinde uygulanmaktad›r, ancak Almanya'da etik
olarak tart›fl›lmaktad›r, çünkü suiistimal edilerek
sadece iyilerin seçilmesinden korkulmaktad›r.
Bir embriyo koruma kanunuyla bu metot
Almanya'da yasakt›r ve uygulanmamaktad›r.
Alternatif olarak polar cisimcik tan›s› yap›labilmektedir. Bu s›rada embriyo üzerinde de¤il, döllenmenin tamamlanmas›ndan önce yumurta
hücresindeki birinci (ve gerekti¤inde) ikinci
polar cisimci¤i üzerinde, yumurta hücresinde
genetik bir hastal›k olup olmad›¤› incelenir. Bu
yüzden bu metotla sadece yumurta hücresi
hakk›nda bir sonuç al›nabilir, sonradan oluflacak
embriyo hakk›nda bilgi al›namaz, çünkü
embriyoya erke¤in genetik materyali de etki
etmektedir.
Bu
metot
henüz
deney
aflamas›ndad›r.
Farkl› ve çeliflkili dünya görüflleri üreme t›bb›n›n
olanaklar› hakk›nda ahlaki soru ve sorunlar›n
do¤mas›na sebep olmufltur. Bu soru ve sorunlar›n bir
k›sm›na bugün bile henüz bir yan›t verilememifl, bir
çözüm bulunamam›flt›r. Bu sorular ve sorunlarla
do¤rudan karfl› karfl›ya kalan çiftlerin yo¤un tart›fl›p,
aralar›nda, uygulanacak olan yöntem ve
karfl›laflabilecekleri sorunlar› tart›flmalar› ve birbirleriyle anlaflarak karar vermeleri gerekir. Çünkü, ikisinin de, kad›n ve erke¤in, sorumlu¤unu müflterek olarak tafl›yacaklar› yöntemi birlikte seçmeleri söz
konusudur.
35
birlikte dile getirirler. Di¤er yandan efller için ve
yöntemi uygulayan ekip için sorun olabilen bir konu;
terapinin istenmeyen birden fazla (yüksek say›da)
hamileli¤e neden olabilmesidir. Böyle hallerde
embriyolardan baz›lar›n›n yokedilmesine çift ve ekip
karar vermeli. Bu konudaki görüfller birbirinden farkl›d›r.
Hormon tedavisi için s›k kullan›lan ilaçlar
Preparat
Ticari ad›
Klomifen
ClomHEXAL 50
Clomifen Galen
Clomifen-ratiopharm
HMG HP
Yüksek Derecede Ar›nd›r›lm›fl
(HP)
Human Menopozal
Gonadotropin
Menogon HP
Amp. 75 IU
Gen teknolojisiyle üretilen
FSH
Puregon
Ampul 50, 75, 100, 150, 200 IU
Pen 300, 600 IU
FSH
(Filled by mass)
Gonal F
Multi doz 75, 450, 1050 IU
Pen 300, 450, 900 IU
LH
Luteinizan hormon
Luveris 75 IU
GnRH Agonistleri
Gonadotropin-ReleasingHormon-Agonist
‹¤neler (depo etkili)
Decapeptyl Gyn
Enantone (off label use)
Zoladex (off label use)
Burun spreyi (depo etkisiz)
Synarela burun spreyi
Suprecur
GnRH Antagonistleri
Gonadotropin-ReleasingHormon-Antagonist
Cetrotide (Cetrorelix)
0,25 mg, 3 mg
Orgalutran (Ganirelix)
0,25 mg
HCG
Human chorionic gonadotropin
(gebelik hormonu)
Choragon 1500 IU, 5000 IU
Predalon 500 IU, 5000 IU
Gen teknolojisiyle üretilmifl
HCG
Human chorionic gonadotropin
(gebelik hormonu)
Ovitrelle 250 mikrogram
Progesteron
Crinone %8 vajinal jel
Utrogest Kapsül
36
Olas› yan etkileri
Hipofiz (beyin iç salg› bezi)
üzerinden yumurta hücresi
büyümesinin stimüle edilmesi
(uyar›lmas›)
S›cakl›k basmas›, bafl dönmesi,
görme bozukluklar›, birden fazla
bebe¤e gebe kalma,
alerjik reaksiyonlar
Yumurtal›klar›n do¤rudan
stimülasyonu
Bafl a¤r›s›, ruh halinin sürekli
de¤iflmesi, uyku bozukluklar›, kilo
alma, afl›r› stimülasyon sendromu,
alerjik reaksiyonlar, birden fazla
bebe¤e gebe kalma
stimülasyonu
HMG'ye benzer yan etkiler, daha
az alerjik reaksiyonlar
stimülasyonu
HMG'ye benzer yan etkiler, daha
az alerjik reaksiyonlar
FSH ile birlikte folikül
stimülasyonu için
LH eksikli¤inde
Bazen enjeksiyon yerinde
reaksiyon, bafl a¤r›s›, mide
bulant›s›, bat›n bölgesinde
flikayetler, afl›r› stimülasyon
sendromu, trombo-emboli
Hipofizin ve yumurtal›k
fonksiyonu seviyesinin
düflürülmesi
Erken yumurtlaman›n
önlenmesi
Menopozdaki gibi yan etkiler:
S›cakl›k basmas›, mukoza
bezelerinin kurumas›, sinirlilik,
haf›za bozukluklar›, libido kayb›,
depresyon
Erken yumurtlaman›n
önlenmesi için hipofizin
geçici olarak bloke edilmesi
Enjeksiyon yerinde k›zar›kl›k,
kafl›nt› veya fliflkinlik gibi hafif
derecede ve geçici reaksiyonlar;
bazen mide bulant›s› ve bafl a¤r›s›
gibi sistemik yan etkiler ve yumurtal›¤›n afl›r› stimülasyon sendromu
Yumurtan›n çatlamas›
Sar› cisim safhas›n› destekler
Hemen hemen hiç yan etkisi
yoktur, alerjik reaksiyonlar, daha
önce stimülasyon tedavisi
yap›lm›flsa, afl›r› stimülasyon
sendromu
Yumurtan›n çatlamas›
Bazen enjeksiyon yerinde a¤r›lar,
bafl a¤r›s›, yorgunluk, daha önce
stimülasyon tedavisi yap›lm›flsa,
afl›r› stimülasyon sendromu
Hemen hemen hiç yan etkisi yoktur,
alerjik reaksiyonlar
37
Etkisi
Tibbi terimler
Abort
Fehlgeburt
Anamnese
Vorgeschichte einer Krankheit
Androgene
männliche Geschlechtshormone
Assisted hatching
Laserbehandlung der Außenschicht
von Embryonen zur (möglichen)
Verbesserung der Einnistung
Blastozyste
Entwicklungsstadium eines Embryos
Chamydien
Bakterien, die Gebärmutter und
Eileiter entzünden können
Chromosomen
Erbanlagen
Chromosomenanomalie
Störung der Erbanlagen
Corpus luteum
Gelbkörper
Down-Regulation
Verminderung der LH- und FSHAusschüttung aus der Hirnanhangdrüse durch bestimmte Medikamente
Ejakulat
Samenflüssigkeit des Mannes
Embryotransfer
Übertragung eines Embryos/ mehrerer Embryonen in die Gebärmutter
Extrakorporale
Befruchtung
Befruchtung außerhalb des Körpers
Extrauteringravidität
Schwangerschaft außerhalb der
Gebärmutter (meist im Eileiter)
Fertilisation
Befruchtung
Fertilität
Fruchtbarkeit
Fetus
das Ungeborene ab der 13. Schwangerschaftswoche bis zur Geburt
38
Düflük
Hastal›kla ilgili ön bilgiler, hastan›n hikayesi
Erkek cinsel hormonlar›
Bir embriyonun en erken geliflme safhas›
Dölyata¤› ve yumurta yollar›n›n iltihaplanmas›na
neden olabilen bakteriler
Kromozomlar üzerinde genler do¤rusal olarak
yerlefltirilmifllerdir
Normal kromozom say›s›ndan ve yap›s›ndan
sapmalar
Sar› madde
Çeflitli ilaçlar›n etkisi alt›nda beyinden LH ve FSH
hormonlar›n›n üretimini azaltmak
Erke¤in menisi
Bir veya birden fazla embriyonun dölyata¤›na
transfer edilmesi
Dölleme iflleminin vücut d›fl›nda gerçeklefltirilmesi
dölyata¤› d›fl›ndaki gebelikler (genelinde yumurta
kanal›nda)
Döllendirme ifllemi
Verimlilik
Üçüncü gebelik ay› bafl›ndan do¤uma kadarki
devre içinde gebelik ürününe verilen isim
39
T›bbi terimler
Embriyonun dölyata¤›na daha iyi yerleflebilmesi
için laser aletiyle embriyonun d›flkabu¤unda
yap›lan ifllem
Follikel
mit Flüssigkeit gefülltes Eibläschen, das die Eizelle enthält
Follikelpunktion
Absaugen von Follikeln aus
dem Eierstock
FSH
Follikelstimulierendes Hormon, in der Hirnanhangdrüse
gebildet, regt Wachstum und
Entwicklung von Eizellen an
Gameten
Keimzellen
Gen
Erbanlage
Genetik
Vererbungslehre
GIFT
Gamete Intrafallopian Transfer; Übertragung von Ei- und
Samenzelle in die Eileiter
GnRH
Gonadotropin-Releasing Hormon; Freisetzungshormon des
Zwischenhirns, das die Ausschüttung von LH und FSH
aus der Hirnanhangdrüse
bewirkt
GnRH-Agonist
Arzneimittel zur Hemmung des
o.g. Vorgangs (nach anfänglicher Freisetzung dieser Hormone)
GnRH-Antagonist
Arzneimittel zur Hemmung des
o.g. Vorgangs
Gravidität
Schwangerschaft
HCG
Humanes Choriongonadotropin; Schwangerschaftshormon,
sorgt für die Aufrechterhaltung
des Gelbkörpers
Heterologe
Insemination
Samenübertragung mit
Spendersamen
40
‹çi s›v› dolu olan ve yumurta hücresini içeren
yumurta kabarc›¤›
Yumurtal›ktan vakumla folikül alma ifllemi
Üreme hücreleri (embriyo hücreleri)
Kal›tsal özellikler
Kal›tsal özellikleri inceleyen bilim dal›
yumurta ve tohum hücrelerinin yumurta yoluna
transferi (Gamate ‹ntrafallopian Transfer)
FSH ve LH hormonlar›n›n üretilmesini ara beyine
tesir ederek sa¤layan bir hormon
FSH ve LH hormonlar›n üretilmesini
beyine tesir ederek frenleyen, evvela
salg›lanmalar›n› sa¤layan
üsteki aç›klaman›n ayn›s›
Gebelik - hamilelik
Hamilelik hormonu. Sar› maddenin korunmas›n›,
devam›n› sa¤lar.
efle ait olmayan tohum hücresinin nakli
41
T›bbi terimler
Beyin taraf› salg›lanan ve yumurta hücrelerinin
üretim ve geliflimini teflvik eden hormon
HMG
humanes MenopausenGonadotropin
Hodenbiopsie
Gewebeentnahme aus dem
Hoden
Homologe
Insemination
Samenübertragung mit dem
Samen des Partners
Hormone
körpereigene Botenstoffe
Hormonstimulation
Förderung des Heranreifens von
Eibläschen durch Hormonpräparate
Hypophyse
Hirnanhangdrüse
Hypothalamus
Zwischenhirn
ICSI
Intracytoplasmatische Spermieninjektion, Mikroinjektion, Einspritzen einer Samenzelle in
eine Eizelle
Implantation
Einnistung des Embryos in die
Gebärmutter
Indikation
Grund zur Anwendung eines
bestimmten Heilverfahrens
Infertilität
Unfruchtbarkeit
Insemination
Einbringung von vorbereiteter
Samenflüssigkeit in die Gebärmutterhöhle
IVF
In-vitro-Fertilisation: Befruchtung außerhalb des Körpers
Katheter
dünner Schlauch zum Einführen
in Körperorgane
Kryokonservierung Tiefgefrierkonservierung von
biologischem Material
42
yumurta kabarc›klar›n›n geliflimini sa¤layan
hormon
Er bezelerinden doku al›nmas›
efle ait olan tohum hücresinin nakli
Hormon terapisiyle yumurta kabarc›klar›n›n
geliflimini desteklemek
Beyin bezesi
Ara beyin
Tohum hücresinin yumurta hücresine
i¤ne ile enjekte edilmesi, mikroenjeksiyon
Döllenen yumurta hücresinin dölyata¤›na
yerleflmesi
Belli bir terapinin uygulanmas›na neden olan
gerekçe
Do¤urmazl›k, dölsüzlük
Haz›rlanan tohum hücrelerinin dölyata¤›
haznesine transferi
Vücut d›fl› dölleme olay›, tüp bebek yöntemi
Vücuda sal›nan ince bir hortum (sonda)
Biyolojik malzemelerin derin dondurulmas›
43
T›bbi terimler
‹ç salg› bezi taraf›ndan salg›lanarak kana geçen
madde
LH
Luteinisierendes Hormon, das
den Eisprung auslöst
Lutealphase
Gelbkörperphase des Zyklus
Masturbation
Selbstbefriedigung
MESA
Mikrochirurgische Epididymale
Spermienaspiration;
Operative Entnahme von
Samenzellen aus dem
Nebenhoden
Östrogen
weibliches Geschlechtshormon
Ovar
Eierstock
Ovulation
Eisprung
pathologisch
krankhaft
PID
Präimplantationsdiagnostik
PKD
Polkörperdiagnostik
Progesteron
Gelbkörperhormon
Psychosomatik
Wechselwirkung zwischen
Körper und Seele
Reproduktion
Fortpflanzung
Sedierung
kurzfristige Ruhigstellung
durch Medikamente
Spermium
Samenzelle
Sterilität
Unfruchtbarkeit
TESE
Testikuläre Spermienextraktion;
Operative Entnahme von
Samenzellen aus dem Hoden
44
Yumurta hücresinin kopmas›n› sa¤layan
luteinlefltirici hormon
Adet döneminin sar› madde dönemi
Kendi kendini cinsel aç›dan tatmin etmek
(mastürbasyon)
Kad›n cinsel hormonu
Yumurtal›k
Yumurtan›n kopma olay›, yumurtlama
Hastal›kl› (patolojik)
(PGT) ‹mplantasyon öncesi genetik tan›
Polar cisimcik tan›s›
Sar› madde hormonu
Bedensel ve ruhsal de¤iflkenlikleri içeren bilim
dal› (psikosomatik)
Cinsi ço¤alma
K›sa süreli olarak ilaçlarla sakinlefltirme olay›
Sperma/tohum hücresi
Verimsizlik
Er bezelerinden cerrahi bir ifllemle
erkek tohumu almak
45
T›bbi terimler
Yan er bezelerinden cerrahi ifllemle
erkek tohum hücresinin kazan›lmas›
Testosteron
männliches Geschlechtshormon, das die Spermienbildung
und -reifung fördert
Therapie
Behandlung
Transvaginal
durch die Scheide
Uterus
Gebärmutter
Zyklus
Phase vom 1. Tag der Regelblutung bis zum letzten Tag
vor der nächsten Blutung
Zyklusmonitoring
Beobachtung des natürlichen
Zyklus der Frau durch medizinische Hilfsmittel
Zytogenetische
Untersuchung
Untersuchung der Erbanlagen
46
Tohum hücresinin üremesini teflvik eden ve
gelifltiren erkek cinsel hormonu
Tedavi, terapi
vajina içerisinden geçirilerek
Ayl›k adet kanamas›n›n ilk gününden, di¤er ay›n
ayl›k adet kanamas›n›n bafllad›¤› günün bir gün
evveline kadar olan süre
Kad›n›n do¤al adet dönem süresinin t›bbi aletlerle
gözetim alt›nda tutulmas›
Kromozomlar›n mikroskop alt›nda incelenmesi
47
T›bbi terimler
Dölyata¤›, rahim
Önerilen kitaplar
Auhagen-Stephanos, Ute (2002)
Wenn die Seele nein sagt.
Unfruchtbarkeit - Deutung, Hoffnung, Hilfe.
(Ruh hay›r derse.
K›s›rl›k - Yorumlama, Umut, Yard›m.)
Bu kitap, bir çocuk sahibi mücadelesini ve istemeyerek çocuksuz kalan kad›nlar›n ço¤unlukla
bofla ç›kan ümitleri ve ruhsal ac›lar›n› tarif
etmektedir. Bu s›rada insan›n kendi gereksinimlerini görmesi gerekti¤ini ve de günümüz reprodüksiyon t›bb›na ve genel olarak hakim olan
yap›labilirlik düflüncesi ve ilerleme inanc›na
elefltirisel olarak bak›lmas› gerekti¤ini savunmaktad›r.
Jutta Fiegl (2004)
Unerfüllter Kinderwunsch
(Gerçekleflmeyen çocuk iste¤i)
Yazar genifl kapsaml› olarak istenmeyerek çocuksuz kalman›n arkas›nda yatabilen olas› psikosomatik nedenler hakk›nda bilgi vermekte, yapay
döllenmenin en modern tekniklerini aç›klamakta
ve çiftlere bedenin ve ruhun hassas sinyalleriyle
daha iyi bafla ç›kabilmelerinde yard›mc› olmaktad›r. Arka plandaki t›bbi bilgiler, özellikle reprodüksiyon teknikleri, k›lavuzlar ve kendi kendine
yard›m tavsiyeleri anlafl›l›r bir flekilde dile getirilmifltir.
48
Bu broflürde istenmeden çocuksuz kalma probleminin psikolojik ve t›bbi yönlerine genifl kapsaml› olarak yer verilmektedir. Sterilitenin teflhis
ve tedavi yöntemleri gösterilmekte ve bu s›rada,
özellikle psikolojik yönlere önem verilmektedir.
Prof. Dr. Strauß ve elemanlar› taraf›ndan
haz›rlanan broflür (Jena Üniversitesi T›bbi Psikoloji Enstitüsü) Nordufer 20, 13353 Berlin
adresindeki Robert Koch - Institut taraf›ndan
da¤›t›lmaktad›r.
Teut, Michael (2002)
Das KinderWunschBuch
(Çocuk ‹ste¤i Kitab›)
Çocuk ‹ste¤i Kitab›, çocuksuz çiftlerin neden
alternatif t›p ile tedavi olmay› denemelerinin faydal› olaca¤›n› anlatmaktad›r ve hangi
hastal›klarda ve hangi zamanlarda geleneksel
tedaviye göre mant›kl› bir alternatif oldu¤unu
göstermektedir. K›lavuz flu an uygulanan ve birkaç az bilinen yöntemi özetlemektedir. Ayr›ca bu
metodun olanaklar›n› bilimsel bir ›fl›k alt›nda
göstermeye çal›flmaktad›r.
49
Önerilen kitaplar
Robert Koch-Institut (Yay›nlayan) 2004
Gesundheitsberichterstattung des Bundes:
Ungewollte Kinderlosigkeit
(Federal Devletin sa¤l›k raporu:
‹stenmeyerek çocuksuz kalma)
Adresler
Bundesverband Pro Familia
(Pro Famila Federal Birlik)
Stresemannallee 3
60596 Frankfurt/Main
Telefon: 069 / 63 90 02
Pro Familia, istedikleri halde çocuksuz kalan çiftlere dan›flmanl›k veren dan›flma merkezlerinin kurulufludur. Kendi kendine yard›m gruplar› da Pro
Familia taraf›ndan desteklenmektedirler. Federal
Birlik üzerinden en yak›n dan›flma merkezi ö¤renilebilir.
Feministisches Frauengesundheitszentrum
(Feminist Kad›n Sa¤l›¤› Merkezi)
Bamberger Str. 51
10777 Berlin
Telefon: 030 / 2 13 95 97
Fax: 030 / 2 14 19 27
E-Mail: [email protected]
Çok say›da kad›n sa¤l›k merkezlerinde istedikleri
halde çocuksuz kalan kad›nlar için dan›flmanl›k ve
destek verilmektedir. Berlin'deki kad›n sa¤l›k merkezi, hangi flehirlerde kad›n sa¤l›k merkezlerinin
bulundu¤u hakk›nda bilgi vermektedir.
Wunschkind e.V.
Verein der Selbsthilfegruppen für Fragen
ungewollter Kinderlosigkeit
(‹stenen Çocuk Derne¤i
‹stenildi¤i halde çocuksuz kalma sorular› için kendi kendine yard›m gruplar› derne¤i)
Fehrbellinerstr. 92
10119 Berlin
Telefon/Fax: 0180 / 5 00 21 66
www.wunschkind.de
Bölgeler üstü çal›flan dernek, kendi kendine yard›m
gruplar›n›n deneyim ve görüfl al›flveriflini organize
ve koordine etmektedir ve ilgilileri yeni gruplar›n
oluflturulmas›nda desteklemektedir. Geri göndermek için posta pulu gönderildi¤inde, buradan bilgi
ka¤›tlar› ve bir broflür temin edilebilir. Dernek
ayr›ca üyeleri için haber dergisi olan 'Blickpunkt'
dergisini yay›nlamaktad›r.
50
§1
Missbräuchliche Anwendung
von Fortpflanzungstechniken
(1) Mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit
Geldstrafe wird bestraft, wer
1. auf eine Frau eine fremde unbefruchtete Eizelle
überträgt,
2. es unternimmt, eine Eizelle zu einem anderen
Zweck künstlich zu befruchten, als eine Schwangerschaft der Frau herbeizuführen, von der die
Eizelle stammt,
3. es unternimmt, innerhalb eines Zyklus mehr als
drei Embryonen auf eine Frau zu übertragen,
4. es unternimmt, durch intratubaren Gamententransfer innerhalb eines Zyklus mehr als drei
Eizellen zu befruchten,
5. es unternimmt, mehr Eizellen einer Frau zu
befruchten, als ihr innerhalb eines Zyklus übertragen werden sollen,
6. einer Frau einen Embryo vor Abschluss seiner
Einnistung in der Gebärmutter entnimmt, um
diesen auf eine andere Frau zu übertragen oder
ihn für einen nicht seiner Erhaltung dienenden
Zweck zu verwenden, oder
7. es unternimmt, bei einer Frau, welche bereit ist,
ihr Kind nach der Geburt Dritten auf Dauer zu
überlassen (Ersatzmutter), eine künstliche
Befruchtung durchzuführen oder auf sie einen
menschlichen Embryo zu übertragen.
(2) Ebenso wird bestraft, wer
1. künstlich bewirkt, dass eine menschliche Samenzelle in eine menschliche Eizelle eindringt, oder
51
Adresler / Embriyo koruma yasası
Embriyo koruma yasası
2. eine menschliche Samenzelle in eine menschliche Eizelle künstlich verbringt,
ohne eine Schwangerschaft der Frau herbeiführen
zu wollen, von der die Eizelle stammt.
(3) Nicht bestraft werden
1. in den Fällen des Absatzes 1 Nr. 1, 2 und 6 die
Frau, von der die Eizelle oder der Embryo
stammt, sowie die Frau, auf die die Eizelle übertragen wird oder der Embryo übertragen werden
soll, und
2. in den Fällen des Absatzes 1 Nr. 7 die Ersatzmutter sowie die Person, die das Kind auf Dauer
bei sich aufnehmen will.
(4) In den Fällen des Absatzes 1 Nr. 6 und des
Absatzes 2 ist der Versuch strafbar.
§2
Missbräuchliche Verwendung
menschlicher Embryonen
(1) Wer einen extrakorporal erzeugten oder einer
Frau vor Abschluss seiner Einnistung in der Gebärmutter entnommenen menschlichen Embryo veräußert oder zu einem nicht seiner Erhaltung dienenden Zweck abgibt, erwirbt oder verwendet, wird
mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit Geldstrafe bestraft.
(2) Ebenso wird bestraft, wer zu einem anderen
Zweck als der Herbeiführung einer Schwangerschaft bewirkt, dass sich ein menschlicher Embryo
extrakorporal weiterentwickelt.
(3) Der Versuch ist strafbar.
52
Wer es unternimmt, eine menschliche Eizelle mit
einer Samenzelle künstlich zu befruchten, die nach
dem in ihr enthaltenen Geschlechtschromosom ausgewählt worden ist, wird mit Freiheitsstrafe bis zu
einem Jahr oder mit Geldstrafe bestraft. Dies gilt
nicht, wenn die Auswahl der Samenzelle durch einen
Arzt dazu dient, das Kind vor der Erkrankung an
einer Muskeldystrophie vom Typ Duchenne oder
einer ähnlich schwerwiegenden geschlechtsgebundenen Erbkrankheit zu bewahren, und die dem Kind
drohende Erkrankung von der nach Landesrecht
zuständigen Stelle als entsprechend schwerwiegend
anerkannt worden ist.
§4
Eigenmächtige Befruchtung,
eigenmächtige Embryoübertragung
und künstliche Befruchtung nach dem Tode
(1) Mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit
Geldstrafe wird bestraft, wer
1. es unternimmt, eine Eizelle künstlich zu befruchten, ohne dass die Frau, deren Eizelle
befruchtet wird, und der Mann, dessen Samenzelle für die Befruchtung verwendet wird, eingewilligt haben,
2. es unternimmt, auf eine Frau ohne deren Einwilligung einen Embryo zu übertragen, oder
3. wissentlich eine Eizelle mit dem Samen eines
Mannes nach dessen Tode künstlich befruchtet.
(2) Nicht bestraft wird im Fall des Absatzes 1 Nr. 3
die Frau, bei der die künstliche Befruchtung vorgenommen wird.
53
§3
Verbotene Geschlechtswahl
§5
Künstliche Veränderung
menschlicher Keimbahnzellen
(1) Wer die Erbinformation einer menschlichen
Keimbahnzelle künstlich verändert, wird mit Freiheitsstrafe bis zu fünf Jahren oder mit Geldstrafe
bestraft.
(2) Ebenso wird bestraft, wer eine menschliche
Keimzelle mit künstlich veränderter Erbinformation
zur Befruchtung verwendet.
(4) Absatz 1 findet keine Anwendung auf
1. eine künstliche Veränderung der Erbinformation
einer außerhalb des Körpers befindlichen Keimzelle, wenn ausgeschlossen ist, daß diese zur
Befruchtung verwendet wird,
2. eine künstliche Veränderung der Erbinformation einer sonstigen körpereigenen Keimbahnzelle, die einer toten Leibesfrucht, einem Menschen
oder einem Verstorbenen entnommen worden
ist, wenn ausgeschlossen ist, dass
a) diese auf einen Embryo, Foetus oder Menschen übertragen wird oder
b) aus ihr eine Keimzelle entsteht, sowie
3. Impfungen, strahlen-, chemotherapeutische oder
andere Behandlungen, mit denen eine Veränderung der Erbinformation von Keimbahnzellen
nicht beabsichtigt ist.
§6
Klonen
(1) Wer künstlich bewirkt, dass ein menschlicher
Embryo mit der gleichen Erbinformation wie ein
anderer Embryo, ein Fötus, ein Mensch oder ein
54
Verstorbener entsteht, wird mit Freiheitsstrafe bis
zu fünf Jahren oder mit Geldstrafe bestraft.
§7
Chimären- und Hybridbildung
(1) Wer es unternimmt,
1. Embryonen mit unterschiedlichen Erbinformationen unter Verwendung mindestens eines
menschlichen Embryos zu einem Zellverband zu
vereinigen,
2. mit einem menschlichen Embryo eine Zelle zu
verbinden, die eine andere Erbinformation als
die Zellen des Embryos enthält und sich mit diesem weiter zu differenzieren vermag, oder
3. durch Befruchtung einer menschlichen Eizelle
mit dem Samen eines Tieres oder durch Befruchtung einer tierischen Eizelle mit dem Samen
eines Menschen einen differenzierungsfähigen
Embryo zu erzeugen, wird mit Frei-heitsstrafe
bis zu fünf Jahren oder mit Geldstrafe bestraft.
(2) Ebenso wird bestraft, wer es unternimmt,
1. einen durch eine Handlung nach Absatz 1 entstandenen Embryo auf
a) eine Frau oder
b) ein Tier
zu übertragen, oder
2. einen menschlichen Embryo auf ein Tier zu
übertragen.
55
(2) Ebenso wird bestraft, wer einen in Absatz 1
bezeichneten Embryo auf eine Frau überträgt.
§8
Begriffsbestimmung
(1) Als Embryo im Sinne dieses Gesetzes gilt
bereits die befruchtete, entwicklungsfähige
menschliche Eizelle vom Zeitpunkt der Kernverschmelzung an, ferner jede einem Embryo entnommene totipotente Zelle, die sich bei Vorliegen der
dafür erforderlichen weiteren Voraussetzungen zu
teilen und zu einem Individuum zu entwickeln vermag.
(2) In den ersten vierundzwanzig Stunden nach der
Kernverschmelzung gilt die befruchtete menschliche Eizelle als entwicklungsfähig, es sei denn, dass
schon vor Ablauf dieses Zeitraums festgestellt wird,
dass sich diese nicht über das Einzellstadium hinaus
zu entwickeln vermag.
(3) Keimbahnzellen im Sinne dieses Gesetzes sind
alle Zellen, die in einer Zell-Linie von der befruchteten Eizelle bis zu den Ei- und Samenzellen des
aus ihr hervorgegangenen Menschen führen, ferner
die Eizelle vom Einbringen oder Eindringen der
Samenzelle an bis zu der mit der Kernverschmelzung abgeschlossenen Befruchtung.
§9
Arztvorbehalt
Nur ein Arzt darf vornehmen:
1. die künstliche Befruchtung,
2. die Übertragung eines menschlichen Embryos
auf eine Frau,
3. die Konservierung eines menschlichen Embryos sowie einer menschlichen Eizelle, in die
bereits eine menschliche Samenzelle eingedrungen oder künstlich eingebracht worden ist.
56
§ 10
Freiwillige Mitwirkung
§ 11
Verstoß gegen den Arztvorbehalt
(1) Wer, ohne Arzt zu sein,
1. entgegen § 9 Nr. 1 eine künstliche Befruchtung
vornimmt oder
2. entgegen § 9 Nr. 2 einen menschlichen Embryo
auf eine Frau überträgt,
wird mit Freiheitsstrafe bis zu einem Jahr oder mit
Geldstrafe bestraft.
(2) Nicht bestraft werden im Fall des § 9 Nr. 1 die
Frau, die eine künstliche Insemination bei sich vornimmt, und der Mann, dessen Samen zu einer
künstlichen Insemination verwendet wird.
§ 12
Bußgeldvorschriften
(1) Ordnungswidrig handelt, wer, ohne Arzt zu sein,
entgegen § 9 Nr. 3 einen menschlichen Embryo
oder eine dort bezeichnete menschliche Eizelle
konserviert.
(2) Die Ordnungswidrigkeit kann mit einer Geldbuße bis zu 2.500 Euro geahndet werden.
§ 13
Inkrafttreten
Dieses Gesetz tritt am 1. Januar 1991 in Kraft.
57
Niemand ist verpflichtet, Maßnahmen der in § 9
bezeichneten Art vorzunehmen oder an ihnen mitzuwirken.
Çocuk iste¤i
Mucizeler tükenmez:
‹nsanda ço¤alma
Kad›nda do¤urganl›k ve erkekte üretkenlik
Broflür isteme numaras›: 13621061
Video isteme numaras›: 13621060
Çocuk iste¤i
1
‹nsanda ço¤alma
Kad›nda do¤urganl›k
ve erkekte üretkenlik
1
‹nsanda ço¤alma
Kad›nda do¤urganl›k
ve erkekte üretkenlik
Çocuk iste¤i
Çocu¤a duyulan özlem
T›bb›n imkanlar› ve s›n›rlar›
Çocuk iste¤i
3
Çocu¤a duyulan
özlem
ve s›n›rlar›
3
Çocu¤a duyulan
özlem
ve s›n›rlar›
58
‹stekler hayal
olarak kal›rsa ...
Çocuk iste¤i ve k›s›rl›k
Çocuk iste¤i
2
‹stekler hayal
Çocuk iste¤i
ve k›s›rl›k
2
‹stekler hayal
Çocuk iste¤i
ve k›s›rl›k
Broflürlerin hepsi ücretsiz „Bundeszentrale für gesundheitliche
Aufklärung“ den istenilebilir. BZgA, 51101 Köln,
E-Mail: [email protected]
Video kasetleri ise „Deutsches Filmzentrum“, „Landesbildstellen“
ve „Landesfilmdienste“, „Kreis- ve Stadtbildstelle“, ayr›ca „evangelische ve katholische Medienzentralen“ den ödünç al›nabilir.
59
Medya paketi „Çocuk iste¤i“
Çocuk iste¤i
Çocuk iste¤i
Çocuk sahibi olamayanlar›n say›s› ne yaz›k ki az
de¤ildir. Efllerden birinde veya her ikisinde de
olan ifllevsel bozukluklardan dolay› her yedi çiftten
biri çocuk sahibi olamamaktad›r. Art›k günümüzde
kadercili¤e s›¤›nmak yerine, soruna, daha bir
bilimsel yaklafl›p araflt›rma yapmaya, o yönde
çözüm yollar› aramaya bafllan›ld›. Soruna çare
olabilecek en etkili yöntemlerden birini t›p sunuyor. Belki siz de t›bb›n bu terapi yöntemlerinden
birini seçmek isteyebilirsiniz.
Belki de konuyla ilgili deneyimleriniz ve bilginizden dolay› sterilite (do¤urmazl›k-dölsüzlük) ve
terapileri hakk›nda karar bile vermiflsinizdir. Karar›n›zla ilgili olarak flu anda hangi aflamada olursan›z olun elinizde bulunan bu broflür terapi yöntemleri ile ilgili imkan ve riskler hakk›nda size bilgi
verip yard›mc› olacakt›r.
Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung
51101 Köln

T›bbi terimler

Transkript

Benzer belgeler

havası temiz Narcity

Sanat Delisi - Pera Museum

sayfa 11 - Spormeydani.org

Bilim Zincirinde Bir Halka: Ortaça¤ Araplar

yap› 280 Mart 2005