Otomatik merkezi yağlama sistemleri eğitimi

OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA
SİSTEMLERİ
SİSTEMLERİN ÇALIŞMA PRENSİPLERİ
POMPALAR VE ÖZELLİKLERİ
VALFLERİN VE ELEKTRONİK
KARTLARIN ÖZELLİKLERİ VE KULLANIMLARI
ALLFETT Mekanik ve Elektronik Sistemler San. ve Tic. Ltd. Şti. Yeni Eyüp Bulvarı
Topçular Caddesi Set Üstü No:1 34055 Demirkapı-Rami / İstanbul Tel. 0 212 501 32 01
Fax. 0 212 501 33 37
0
1
2
3
4
5
OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİNİN
KULLANILMA SEBEBLERİ
Demir çelik fabrikası gezici arabasının yağlama sistemi
Makine elemanları birbirleriyle bir düzen dahilinde çalışır. Devamlı yük altında veya
darbeli olarak çalışan makine elemanlarının verimli çalışmaları için çalışan yüzeylerin
yağlanmaları gerekir. Rulmanlar, kaymalı yataklar , mafsallar, dişli sistemleri periyodik
olarak yağlandığı müddetçe verimli olarak çalışırlar. Yağlama, çalışan iki yüzey arasında
film tabakası meydana getirilerek metal yüzeylerin birbirleri üzerinde en düşük seviyede
sürtünmelerini sağlamaktadır. Makine sistemlerinde yağlama, manuel veya otomatik
yağlama sistemleriyle yapılmaktadır .Manuel yağlamalarda makinenin ilk hareketinde
önemli miktardaki yağ dışarı atılmaktadır. Bu durum fazla yağlamaya, yağ israfına ve
çevre kirliliğine sebep olmaktadır. Ayrıca makinede belli aralıklarla yağlama yapılamaması
sonucunda arızalar ortaya çıkmaktadır.
Elektrik motoru rulmanlarının manuel yağlanması
6
Makinelerin belli sürelerde yağlama noktalarının yağlamalarının yapılması ekipmanların
uzun sürede arıza yapmadan çalışmasını, yağın gereksiz sarf edilmemesini sağlar .Yapılan
endüstriyel araştırmalar otomatik merkezi yağlama sistemlerinin enerji tüketiminde %7,
makinenin veriminde %3 ,bakım ve yenileme maliyetlerinde % 20 tasarruf sağladığını
ortaya koymuştur.
Otomatik merkezi yağlama sistemlerinin oluşturulmasında 4 temel kural önemlidir. Bu
kurallar; kullanılacak yağın doğru tespit edilmesi, yağlama noktalarının iyi belirlenmesi,
yağlama noktaları hacim tespitlerinin iyi yapılması ve yağlama zamanının belirlenmesidir.
Bu dört temel unsurun gereği gibi uygulanmasıyla otomatik yağlama sistemi sorunsuz
olarak çalışır. Hareket ileten makine parçalarının dönen aksamlarının belli süreler
içerisinde yağlanması , makinenin arıza yapmamasını, makinenin hassas iş yapmasını
sağlamaktadır. Allfett bu konuya yerli üretici olarak 1986 yılından beri gereken hassasiyeti
göstererek makinelerin otomatik yağlama sistemleriyle donatılmasını sağlamaktadır.
Demir çelik işletmeleri otomatik yağlama sistemi
Yurt dışından getirilen makine ve ekipmanların hepsinde otomatik yağlama sistemleri
bulunmaktadır. Yerli firmaların yurt dışı pazarlara makine ve ekipman satışlarını
yoğunlaştırmaları sonucu yerli üretici firmalar ihraç edilen ülke kullanım şartlarında bu
donanımın gerekliliği sebebiyle bu donanımları artık yurt içi üretimlerinde ve yurt dışı
üretimlerinde de kullanır duruma getirmişlerdir.
Otomatik yağlama sistemleri demir-çelik sanayi sistemlerinde ,hadde makinelerinde ve
kok fabrikası sistemlerinde, yükleme makinelerinde, vinçlerde, ergimiş metal nakil
vagonlarında ve aksamlarında, kağıt sanayi makinelerinde, çimento sanayinde, maden
ocaklarında, ekskavatör, kepçe, yükleyici gibi iş makinelerinde ,kaya kamyonu ve
otobüslerde de kullanılmaktadır.
7
İş makinesi yağlama sistemi
Otomatik yağlama sistemleri ; kullanılacak makinenin özelliğine ve makinenin kullanım
şartlarına göre yapılan proje esas alınarak uygulanır. Uygulamada kullanılacak sistem
elemanlarının seçimleri, sistemde kullanılacak yağ türü, yağlama noktalarının ihtiyaçları,
yağlanacak nokta sayısı, yağlama hattı uzunluğu ve sistem yağlama basıncı gibi teknik
konular dikkate alınarak sistem oluşturulur. Sistemler ihtiyaç hacmine ve yağlama
noktaları sayılarına göre tespit edilecek bir pompa vasıtasıyla gres veya sıvı yağla
yağlanırlar.
Otomatik yağlama sistem birleşenlerini ; pompalar, sistem dağıtıcı valfleri, sistemi
kontrol eden elektronik kart, yağlama noktalarına basınçlı yağı ulaştıran çelik ve polyamid
hortumlar ve sistem basıncını devre başlangıç ve sonlarında ölçen manometrelerden ve
bağlantı elemanlarından oluşmaktadır. Her bir makinenin yağlanacak noktalarının
yağlama değerleri farklıdır. Bunun için otomatik yağlama sistemleri gelişen makine
teknolojileriyle birlikte geliştirilmek zorundadır.
Bunun için otomatik yağlama sistemleri üreten firmalar ar-ge çalışmalarına önem
vermektedirler. Allfett ürünleri bugün İsveç Finlandiya, İtalya, İran( Azerbaycan),
Hindistan ,Suudi Arabistan, Kanada, Latin Amerika, Brezilya ve Avustralya'da
kullanılmaktadır .
Endüstriyel yağlama sistemi
8
Lastik tekerlekli ekskavatör yağlama noktaları
Allfett yıllık 100.000 adetlik otomatik yağlama sistemi temel ekipmanı ve bağlantı
ekipmanları üretim kapasitesine sahiptir. Ürünler; elektrikli sıvı ve gres sanayi tipi
pompalar, kırıcı pompaları, pnömatik gres ve sıvı pompalar, manuel pompalar, dağıtıcı
valfler, elektronik kontrol kartları, basınç şalterleri, püskürtme ve dozlama elemanları,
damla yağlayıcılar ve bağlantı elemanlarından meydana gelmektedir. Allfett yıllık 40.000
adet pompa üretim kapasitesine sahiptir.
Maden sahası iş makineleri çalışması
Otomatik yağlama sistemleri çalışma sıcaklıkları - 550c ile +800c sıcaklıklar arasındadır.
Otomatik merkezi yağlama sistemlerinin kalbini pompalar oluşturur.
Pompaların türü ;yağlama noktalarının ihtiyaç hacimlerine, yağlama noktası sayılarına,
sistemde kullanılacak yağın sıvı yağ veya gres yağ olma durumuna göre tespit edilir.
Otomatik yağlama sistemi gres yağı ile yağlanacak ve sistem sabit ve işletme ortamı ise
hat uzunlukları ve yağlama nokta sayısı fazla ,sistemin dakikadaki yağ hacmi ihtiyacı
örneğin 75 cm3/dakika ise bu durumda 10 pompa elemanına sahip ve her pompa elemanı
deplasmanı 7,5 cm3/dakika olan ALL 25 pompa türünün kullanılması gereklidir. Bu
pompanın yağlama sistemine ürettiği basınç 400 bardır. Ayrıca pompa çıkış basıncının
otomatik yağlama sistemi dağıtıcı valf sayısına ,hat uzunluğuna ve hat sonunda bulunan
dağıtıcı valf basıncının da 80 bar olma şartı göz önünde bulundurularak pompa çıkış
basıncının belirlenmesi gerekir.
9
YAĞLAMA SİSTEMLERİNİN MALİYETLERE OLAN ETKİLERİ
A.YAĞLAMANIN MAKİNE SİSTEMİ GENEL MALİYETİNE OLAN ETKİSİ
1.Enerji tüketimine olan etkileri(rulman arızaları sebebiyle elektrik motoruna daha fazla
güç binmesi)
2.Makina arızası sebebiyle makine duruşuna olan etkileri(sık arıza yapma)
3.Hatalı mal yapımına olan etkileri(rulman aşınması sebebiyle elips çap elde etme gibi)
B.YAĞLAMANIN RULMANLARA VE MAKİNE ELEMANLARINA OLAN ETKİSİ
1.Rulmanların erken aşınmasına olan etkileri(erken rulman hasarının %50’si yetersiz
yağlamadan kaynaklanır)
2.Arızalı rulman ve makine elemanı değiştirme sürecinin iş maliyetine getirdiği etkileri
3.Yedek malzemelerin daha fazla kullanılmasına olan etkileri
C.YAĞLAMANIN GETİRDİĞİ MALİYETLER
1.Yağlamanın zamanında ve gereği gibi yapılmamasından oluşan maliyetler
2.Yağlama yönteminin doğru tespit edilmemesinde kaynaklanan maliyetler(manuel veya
otomatik yağlama)
3.Kullanılan yağlama sistemiyle ilgili kullanıcılara gerekli eğitimin verilmemesinden
kaynaklanan maliyetler(sistem kullanım eğitimleri)
YATAKLARDAKİ RULMAN HASARLARININ SEBEBLERİ
Rulman yorulması (periyodik bakımların yapılmaması)
% 34
Yetersiz yağlamayla oluşan genel hasarlar(yağlama hacminin tespit edilmemesi) % 36
Çalışma ortamı şartlarından kaynaklanan hasarlar(rutubet-partikül -rulman yükl.)% 14
Rulmanların hatalı montajından oluşan hasarlar (mil - rulman ekseni hataları)
% 16
İŞLETMELERİN BAKIM BÜTÇELERİ
Çeşitli malzeme harcamaları (elektrik motoru-redüktör-kablo alımları)
% 14
Makine elemanlarına yapılan harcamalar(rulman-segman-mil tespit plakası-pim) % 40
Yağlayıcı harcamaları(yağlama noktaları gres ve sıvı yağ harcamaları)
%3
Bakım işçilikleri(makinelerin periyodik bakım giderleri)
%15
Ek bakım işçilik harcamaları(yetersiz yağlama ve hatalı işçiliklerden kaynaklanan) % 28
10
OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMLERİNİN
İŞLETMELERE SAĞLADIĞI YARARLAR
Yağlama grafiği
1.Otomatik yağlama sistemleri küçük hacimlerde ve belirli basınçlardaki yağ kütlelerini
belirlenen sürelerde yağlama noktalarına gönderirler. Periyodik bu akış;
a. Yataklarda bulunan rulmanlarda meydana gelen ısınmayı
b. Rulmanda keçe hasarlarını
c. Rulmanda meydana gelecek aşınmaları önler
2.Elle yapılan yağlamalarda yağlama noktasının çevresi gres basma aparatından
taşan yağlarla kirlenir. Ayrıca elle yapılan yağlamalarda yağlanmayan noktalar olabilir.
Otomatik yağlamalarda bu tarz sorunlar yaşanmaz.
3.Kullanılan makinelerde bazı yağlama noktaları ulaşılması güç yerlerde olabilir.
Yağlanmaları bir şekilde yapılmayabilir. Otomatik yağlamada bu riskler oluşmaz.
4.Otomatik yağlama sistemlerinin toplam satın alma maliyetlerine etkisi çok düşük
değerdedir. Yağlamanın otomatik olarak ve belirli yağ hacimlerinde yapılması
makinelerin duruş zamanını ,tamir masraflarını, işçilik maliyetlerini ve yağlama giderlerini
minimum değerlere indirgediği kullanıcı firmalar tarafından ve yapılan araştırma
sonuçlarıyla teyit edilmektedir.
11
YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN RULMANLI VE
KAYMALI YATAKLARIN ÖZELLİKLERİ VE YATAKLARDA
OLUŞAN SÜRTÜNME KUVVETLERİ
Rulmanlı yatak
Kaymalı yataklar
Mil hareketlerinin iletilmesine ve desteklenmesine yardımcı olan yatakların en düşük
sürtünme değerinde dönüş hareketlerini iletmesi için yatak içlerine rulmanlar veya
millerin yatak içerisinde kayma hareketiyle dönme hareketini sağlayabilmek amacıyla
yataklar içerisine mil malzemesinden daha az sertliğe sahip malzemeler kullanılarak
dönme hareketleri sağlanır.
Millerin sahip olduğu devire, mil üzerindeki yüke, milin çapına ve ortamda meydan gelen
ısıya bağlı olarak yataklarda rulmanlar veya mille yatak malzemesi arasına konacak diğer
bir malzeme üzerinde kayarak çalışmasının sağlayacak kaymalı sistemler kullanılır.
Rulmanlı yataklarda ve kaymalı yataklarda esas olan dönme hareketi sırasında meydana
12
gelen sürtünmeyi en düşük düzeyde tutmaktır. Birbirleri üzerinde çalışan bütün
yüzeylerde sürtünme oluşur. Sürtünme, birbirleri üzerinde hareket eden cisimlerin yüzey
pürüzlülüklerine, değme yüzeylerine ve iletilen yüke bağlıdır. Millerdeki sürtünmeyi en
düşük düzeyde sağlayabilmek için bilyelı, makaralı, silindirik rulmanlar ve bu rulmanların
yağla yağlanmaları sunucu dönme hareketinin bir yağ filmi tabakası üzerinde
gerçekleşmesi sağlanır. Kaymalı yataklarda da iki metal yüzey arasına yine yağ filmi
tabakası meydana getirilerek sürtünme hareketinin en düşük değerlerde kalması
sağlanır.
RULMANLAR VE KULLANIM ÖZELLİKLERİ
Sabit bilyeli rulman(Tek sıralı)
Oynak bilyeli rulman
İç ve dış bilezikleri arasında bilye, makara, silindir gibi yuvarlanan elemanları vasıtasıyla
minimum sürtünme sağlayarak farklı yükleri taşıyan makine elemanlarıdır .
Silindirik makaralı rulmanlar
Rulmanlar karşıladıkları yüklere göre radyal rulmanlar ve eksenel rulmanlar olarak
adlandırılır. Radyal rulmanlar özellikle birleşik yüklerin etkisindeki rulmanlarda
kullanılır.
Bu rulmanlar sabit bilyeli, eğik bilyeli, konik makaralı ve oynak makaralı rulmanlardır.
Eksenel rulmanlar ise eksenel yüklerin etkisindeki yüklerin karşılanmasında kullanılır. Bu
13
rulman tipleri oynak makaralı rulmanlar, eğik bilyeli rulmanlardır.
Rulmanlar başlıca şu parçalardan meydana gelir.
Rulmanı meydana getiren parçalar
1.Dış bilezik 2.İç bilezik 3.Kafes(Çelik ,Pirinç, Polyamid ) 4.Yuvarlanma elemanları
Rulman gövdeleri 100 Cr 6 malzemeden üretilir.
Rulmanlar ISO standartlarına göre üretilir. Bütün rulman markalarının iç çapları, dış
çapları ve genişlikleri standarttır. Örneğin numarası 6210 olan rulmanın ISO normlarına
göre üretilen farklı markadaki rulmanların hepsinde iç çapı 50mm ,dış çapı 90mm ve
genişliği de 20 milimetredir.Rulman ömrünü belirleyen faktörler ise rulman malzeme
kalitesi ,malzeme yorulması, kullanılan yağlayıcı kalitesi, rulmanın kullanıldığı ortam
sıcaklığı, rulman ortam temizliği ve rutubet tir. Yukarıda belirtilen hususlarla birlikte
yağlama sisteminin de seçimi rulman ömründe etkendir..
Sabit bilyeli rulman-Polyamid kapaklı rulmanÇelik kapaklı rulman
Rulmanlı yataklarda dönen elemanlar (bilyeler, makaralar. silindirler) alt bilezikle üst
bilezik yüzeyleri arasında teğetsel değme hareketiyle sürtünmeyi azaltırlar.
Sürtünmenin minimum değere indirgenmesi ise bilyelerin, makaraların, silindirlerin bir
araya getirildiği bileziğin içerisine yağlama kanalları vasıtasıyla gönderilen yağın yüzeyler
arasında bir film tabakası meydana getirerek yüzeylerin birbirleri üzerinde kayarak
14
hareket etmelerini sağlar.Bu durum alt düzeyde bir sürtünme yaratır. Burada rulmanlara
uygulanan yağlama metodu da önemlidir.
Yağlama noktalarındaki rulmanlar eğer hidrolik pompa ile yağlanırsa bu yağ pompası
1000 barlık bir basınç üretmektedir. Bu basınç rulman keçelerini yerinde oynatma
değerindedir.(rulman keçeleri 35 bar basınca dayanıklıdır)Rulman keçelerinin zarar
görmesi sonucu rulman içerisine toz, kir, partikül gibi cisimlerin girebilir. Bu durum
rulman döner elemanlarının bozulmasına ,milin eksenel dönmeme gibi sorunlarının
ortaya çıkmasına sebebiyet verir. Ayrıca manuel yapılan bu yağlamada yağlama
periyotları aksatılabilir. Uzun süreli yağlama yapılmaması sonucu rulmanlardaki ısınma
sebebiyle rulman içerisindeki yağ bozulmaya uğrayarak sertleşebilir .Uzun süre rulman
içerisindeki kalan baz ve polimerleşme özelliğini kaybeden yağ rulman içerisinde
korozyon etkisi yaratarak makine arızalarına sebebiyet verir. Bu durum kullanılan
makinede yüksek enerji kaybı, fazladan yağ kullanımı gibi maliyet artışlarını da getirir.
Yağlama noktalarının belirli sürelerde ve yağlama noktaları hacimlerine göre
yağlanmalarını sağlamak için rulmanların otomatik yağlama sistemleriyle yağlanması
makina duruşlarını azalttığı, makinaların daha az enerji harcadığı, daha az yedek parça
kullanıldığı gerçeğini ortaya koymaktadır.
Rulmanlı yatak
KAYMALI YATAKLAR
Kaymalı yataklar
15
Kaymalı yatakta oluşan basıncın dağılımı
Bir milin yüzeyi üzerinde kayarak dönmesini sağlayan makine elemanlarına kaymalı yatak
adı verilir. Kaymalı yataklarda esas olan mille yatak arasında yağ filmi oluşturarak
metalin, metal yüzeyi üzerinde sürtünmesini en düşük düzeye ulaştırmaktır. Kaymalı
yataklar iki parça halinde yapılabilme, darbe ve titreşimlere dayanabilme, yeterli yağlama
ortamında bulunduklarından yüksek performansa sahiptirler.
Kaymalı yataklarda kaymalı yatağın kullanılacak yerine göre mille yatak arasında üç türlü
kaymalı yatak türü oluşturulur:
1.Metal yüzeyler arasında kuru sürtünmenin olması gereken durumlarda grafit yataklar
kullanılarak düşük sürtünme katsayısı ve düşük aşınma sağlanır. Yatak burçlarının içerisine
açılan kanallara grafit konularak yağsız çalışma sağlanır. (gıda sanayi yağlama sistemleri)
2.Sistem mili ile kaymalı yatak yüzeyi arasında yağ filmi oluşturularak sıvı sürtünmesi
sağlanır. Yağ kanalları vasıtasıyla yağ mille yatak arasına bir pompa vasıtasıyla gönderilir.
Bu yağlama türünde kalkış ve duruşlarda büyük kuvvetler ve aşınma oluşmaz.
Kaymalı yatakların tekrarlı yüklere dayanabilmesi için yorulma mukavemetlerinin yüksek
olması gerekir. Özellikle bu konu uçak motorlarında ,iniş takımlarında ve otomotiv sanayi
yürüyüş takımlarımda önem ar z eder. Kaymalı yataklarda mil malzemesi ile yatak
malzemesi farklı malzemelerden seçilir .Özellkle yatak malzemeleri kromlu çelikten,
yatak malzemesi ise kalay bronzu, kurşun bronzu, fosfor bronzu, alüminyum alaşımları
ve beyaz metalden yapılır. Yatak malzemelerinin millerdeki basma kuvvetlerine yüksek
mukavemet göstermeleri ve millerdeki deformasyonları önleyecek kapasitede olmaları
en önemli özelliktir. Kaymalı yataklar düşük devirlerde ,düşük veya yüksek sıcaklıklarda
büyük yüklerin desteklenmesinde tercih edilir.
Kaymalı yataklarda kullanılan greslerin sıcaklık ve hızlarda polimerleşmeme özelliklerinin
bulunması önemlidir. Özellikle EP lityum katkılı gresler uygulamalarda kullanılır.
16
Beyaz metalden iki parçalı yataklar
Grafit delikli yataklar
Bronz yataklar
Yol silindiri ( Polimer yataklı )
Yol temizlik aracı
Polimer yatak( yağlamasız sistem)
Polimer yataklar ( yağlamasız sistem)
( Süpürme mekanizması polimer yataklı )
17
OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN YAĞLAR
Otomatik merkezi yağlama sistemleri rulman ve yatak yağlamalarında gres ve sıvı yağlar
yağlama malzemesi olarak kullanılır. Otomatik merkezi yağlama sisteminin uygulanacağı
hat uzunluğu, yağlama noktası sayısı , iklim şartları gres veya sıvı yağ kullanım kararında
etkendir. Ayrıca otomatik yağlama sisteminin uygulanacağı ortamın fabrika veya mobil
araç olması da yağ seçiminde önemlidir.
GRES YAĞLARI
Gres yağları sıvı yağlara göre avantajlara sahiptir. Gres yağı ile yağlanan mekanizmalar en
az yağ kaybına sahiptir. Yatakların % 80'inde kullanılan gres yağları sıvı yağın bütün
işlevlerini yerine getirir. Yeniden yağlamanın nadir olduğu veya gresin yağlanan
mekanizma içerisinde belli bir süre kalması istenen yağlama sistemlerinde özellikle gres
yağı kullanılır.
GRESİN BİLEŞENLERİ
Rulman çalışma şartlarına göre gres türleri
Gresler üç temel bileşenden oluşur. Bunlar baz yağ, kalınlaştırıcılar ve katkı
maddeleridir. Baz yağlar gresin %80'ini oluşturur. Baz yağlar mineral yağ veya sentetik
yağlardır. Yağlama işlemini gresin baz yağı kısmı gerçekleştirir. Kalınlaştırıcılar; baz yağı
katı veya yarı sıvı yapıya dönüştüren malzemelerdir. Kullanılan başlıca metal bazlı gres
kalınlaştırıcıları lityum, alüminyum ,kalsiyum sabunları ve kompleksleridir. Kil ve poliüre
de kalınlaştırıcı olarak kullanılır. En yaygın kullanılan kalınlaştırıcı lityum sabunudur.
Greslere katılan katkı ve dönüştürücüler pası önleme, okside olmama ve sürtünmeyi
azaltma ve aşırı basınca dayanım özellikleri sağlar.
18
GRESİN KIVAMI
Yağlama sistemlerinde kıvamlılık, sertlik ve yumuşaklık ölçüsüdür. Greste sertlik ve
yumuşaklık ölçüsü NLGI değerleriyle ifade edilir.
NLGI gres kıvamlılığı yarı sıvı gresler için 000 ve blok gresler için 6 değerleri arasında
gösterilir.
NLGI GRES DERECELERİ
NLGI Kıvamlılık Derecesi
Penetrasyon Aralığı
000
445-475
00
400-430
0
353-380
1
310-340
2
265-295
3
220-250
4
75-205
5
110-160
6
85-115
Tanım
Sıvı
Yarı Sıvı
Tam Sıvı
Çok Yumuşak
Yumuşak
Orta Sert
Sert
Çok Sert
Blok
GRESİN YAPISAL DENGESİ
Greslerin kullanıldığı yatak ve rulmanlar çalışma şartları sebebiyle titreşime, çiğnenmeye
ve mekanik gerilime maruz kalırlar. Bu durumlarda gresin yumuşamaması, kimyasal
özelliğini yitirmemesi gerekir. Bunun için greslere ilave edilecek kalınlaştırıcı bileşimlerinin
yağlama noktalarındaki kızaklı yatak ve rulmanların çalışma şartlarına göre seçimleri
gerekir. Ayrıca gresin kullanıldığı ortamın sıcaklığı ve yüksek hızlarda çalışma durumu
gresin baz yağının bozulmasına sebep oluşturur. Bunun için gres katkı maddelerinin
kullanılan ortam şartlarına göre oranlanması rulman ömürlerini artırıcı bir faktördür. Bu
durumlar göz önünde bulundurularak kalınlaştırıcı oranlamasının yapılması önemlidir.
Farklı yapılardaki greslerin rulmanlarda kullanımları
19
OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMİ POMPALARINDA
KULLANILAN GRESLER VE ÖZELLİKLERİ
Otomatik yağlama sistemi pompalarında lityum katkılı (EP) gresler kullanılır .Mevsim ve
iklim şartlarına göre greslerin seçimleri farklılık gösterir. Isının yüksek olduğu iklim
şartlarında NLGI 3 orta sert greslerin kullanılması otomatik yağlama sisteminin sorunsuz
çalışması için gereklidir. Kış şartlarının çok sert geçmediği bölgelerde ise NLGI 2 sınıfı
greslerin kullanılması önem arz eder. Çok soğuk şartlarda çalışan iş makinelerinin
pompalarında ise NLGI 0 greslerin kullanılması gerekmektedir. Pompa türlerine ve iklim
şartlarına göre kullanılan gresler şunlardır:
ALL 1 , ALL 10, ALL 25, ALL 300 serisi pompalarda;
NLGI 0
(-100C) ̴ ( 00C)
NLGI 1
( 00C ) ̴ (100C)
NLGI 2
(100C) ̴ (300C)
NLGI 3
( +300C )
kullanılmaktadır. İklim şartlarıyla birlikte pompanın çalışma ortam sıcaklığının da dikkate
alınarak gres NLGI değerlerinin tespiti gerekir.(otomobil lastiği üretim tesislerinde,
döküm fabrikaları ve haddehanelerde gres kıvamlılık derecelerinin seçimleri önemlidir)
GRESLERİN ÖZELLİKLERİNE GÖRE
KULLANIM ALANLARI
BEYAZ GRES :Çalışma sıcaklığının çok yüksek olmadığı orta devirli normal yüklü düz
yataklarda kullanılır. Soğukta kolay pompalanabilme özelliğine sahiptir.
RULMAN GRESİ :Çalışma sıcaklığı 1350C kadar olan rulmanlı, kaymalı ve merkezi yağlama
sistemlerinin ağır yük altında çalışan uygulamalarında kullanılır. Soğuk ortamlarda kolay
pompalanabilme özelliği vardır.
KIRMIZI GRES :Taşıt ve iş makinalarının kaymalı yataklarında ve şase aksamlarında ve
genel yağlama uygularında kullanılan gres türüdür. Kalsiyum sabunlu kombinasyonları
düşük sıcaklıklarda kullanılır.
YEŞİL KAUÇUKLU GRES : Kaliteli baz yağlar ve kalsiyum sabunu ile kombine edilir. Genel
amaçlı uygulamalarda ve 650C sıcaklıklara kadar olan ortamlarda kullanılır.
Gres türleri
20
SIVI YAĞLAR
Sıvı yağlar sentetik özelliklere sahiptir. Çalışan yüzeyler arasında film tabakası oluşturur.
Sıvı yağların uzun süre yüksek basınç altında yağlama yeteneğini kaybetmeme,
polimerleşmeme(Hidrolik yağların yüksek basınç ve sıcaklıklarda moleküllerine ayrılma
işlemine polimerleşme denir. Hidrolik yağların polimerleşerek özelliklerini
kaybetmemeleri için içeriğine katkı maddeleri eklenir), suyu uzaklaştırma, çalışma ısısında
viskozitesini koruma, hava tutmama özelliklerinin bulunması önemlidir.
Otomatik yağlama sistemlerinde ISO ve DIN normlarında ve kullanım yerlerine göre
sınıflandırılan HL sınıfı sıvı yağlar kullanılır. Sıvı yağlar yüksek devirli makine elemanlarının
yağlanmasında ve uzun yağlama hatlarına sahip endüstriyel yağlama sistemlerinde
kullanılır.
SIVI YAĞLARIN KULLANIM YERLERİNE
GÖRE SINIFLANDIRILMASI
Sınıfı
Genel tanımı
Özellikleri
ISO
DIN
HH
HH Mineral yağ özelliği taşır
Düşük maliyetlidir. Hassasiyet
gerektirmeyen yağlama
sistemlerinde kullanılır
HL
HL
Pas ve okside olmayı önleyici
Uzun kullanım ömrü-az aşınma
istenen durumlarda aşınmaya karşı
katıklar içerir
HM
HLP
Pas-okside olmayı önleyici ve
aşınmaya karşı katıklar içerir
Uzun kullanım ömrü ve aşınmaya
karşı koruma gerektiren
yağlamalarda kullanılır.
HV
HVI Yüksek viskozite sağlayan
katkılar içerir
HG
GLP-D Yapışma-kaymama özelliklerine Hidrolik kızak yağlama
sahiptir
sistemlerinde kull. Pas, okside
olmama özelliklerini içerir.
Geniş sıcaklık aralıklarında çalışan
yağlama sistemlerinde kullanılır.
21
OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE
RULMAN YAĞ İHTİYACININ HESAPLANMASI
Tek sıralı bilyeli rulman
Rulmanların yağ ihtiyaçlarının hesaplanması , yağlama sistemindeki rulmanların gres
yağı veya sıvı yağ ihtiyaç miktarının belirlenmesini matematiksel olarak sağlar.
Hesaplamalarda kullanılan formül ve sayısal değerler şunlardır:
Rulman yağ ihtiyacı formülü
Q= 4 . 10-3 . dm . a
Q= Rulman yağ ihtiyacı ( cm3 /saat)
dm= Ortalama rulman çapı (cm )
a=Bilye sırası adedi
Rp=Devir limit katsayısı
Rp Devir limit katsayısı değerleri
50-500 = 1
500-2500 = 2
2500-5000 = 3
5000-8000 = 3,5
22
Tek sıralı rulman uygulaması
dm= 10 cm
a= 1 (Bilye sırası adedi)
N=50 dev/dakik
Q= 4 . 10 -3 .dm . a
Q= 4 . 10 -3 .10 . 1
Q= 4 . 10/ 1000
Q= 0.04 cm3 / saat
Q= 0,04 . 24 saat
Q= 0,96 cm3 /24 saat = 1 cm3/ gün
Q= 0,04 . 8 saat = 0,32 cm3 / 8 saat
Rulman devir sayısı 1000 devir/dakika olması durumunda yağ ihtiyacı formülüyle
bulunan değerin 2 katının alınması gereklidir.
N= 1000 devir/dakika için
dm=10 cm
a= 2 (Bilye sırası adedi)değerleri için rulman yağ ihtiyacı
Devir sayısına göre rulman yağ ihtiyacı formülü
Qd= Q. Rp
Q=0,04 cm3/saat
Qd=0,04 . 2
Qd=0,08 cm3/saat
Qd=0,08 . 24 saat=1,92 cm3 /gün
Qd=0,08 . 8 saat=0.64 cm3/ 8 saat
Aynı çap ölçüsünde ( dm =10 cm ) fakat devir sayısı 1000 devir/ dakika olan bir
rulmanın yağ ihtiyacı düşük devirli ( 50 dev /dakika) rulmanının 2 katı olmaktadır.
Q= 2 cm3/gün
Eğer yağlama noktasındaki yatakta bilye sırası adedi 2 adet olan rulman kullanılmakta ise
o takdirde formülde a harfsel değerine a=2 değeri konarak rulman yağ ihtiyacı hesaplanır.
Rulman-mil bağlantısı
23
Örnek uygulama
dm= 20 cm
a=2 Bilye sırası adedi
n=6000 devir/dakika
Q= 4 . 10-3 . dm . a
Q= 4.10-3 . 20 . 2
Q= 4 .40/1000
Q=160/1000
Q=0,16cm3/dakika
n=6000 devir/dakika olduğuna göre Rp devir limit katsayı Rp=3,5 alınır.
Qd=Q . Rp
Qd=0,16 .3,5
Qd=0.56 cm3/saat
RULMAN ÇAPINA GÖRE YAĞ İHTİYACININ VE YENİDEN
YAĞLAMA ZAMANI HESAPLAMASI
Rulman dış çapına göre gres miktarı formülü
G Gres miktarı= 0,005 X D Rulman dış çapı X B Rulman kalınlığı
G=Gres miktarı
D=Rulman dış çapı
B=Rulman genişliği
Yatak çapına göre gres miktarı formülü
G gres miktarı = D yatak çapı x B yatak genişliği x 0,005 / 3
24
RULMAN YENİDEN YAĞLAMA ZAMANI HESAPLAMASI
Rulman yağlama
Rulman yağlama süresinin hesaplanması belirtilen değerler göz önünde bulundurularak
yapılır
a. Rulman iç çapı (mm)
b. Rulman devri (dev/dakika)
c .Yatakta meydana gelen ısınma (0C )
d. Ortam kirliliği
e. Yatağın çalışma ortamındaki nem oranı
f. Yatağın meydana getirdiği titreşim ( mm/sn)
g. Yatağın montaj durumu ( radyal yatak- eksenel yatak-açılı yatak)
h. Rulman tipi ( bilyalı-konik-silindirik )
YENİDEN YAĞLAMA ZAMANI KATSAYILARI
Formül harfsel değerleri
Değer aralıkları
Katsayılar
Sıcaklık
600C’dan düşük
1.0
( Ft )
600C – 800C
0,5
800C – 940C
0,2
940C’dan fazla
0,1
Kirlilik
Hafif toz
1.0
( Fc )
Yoğun toz
0,7
Hafif aşındırıcı toz
0,4
Yoğun aşındırıcı toz
0,2
25
Nem
% 80 nem oranı
1.0
( Fm )
%80-%90 nem oranı
0,7
Yatakta kısmi yoğunlaşma
0,4
Yatakta kısmi su
0,1
V˂0,5
1
0,5˂V˂ 1
0,6
V˃1
0,3
Titreşim
Fv
Pozisyon
Fp
Rulman Tipi
Fd
Delik ekseni yatay
1.0
Delik ekseni 450 eğimli
0,5
Delik ekseni dikey
0,3
Bilyeli
10
Silindirik küresel rulman
5
Konik küresel rulman
1
Yeniden yağlama zaman formülü
T= K x [ 14000000 /n x d - 4 x d
T=Yağlama zamanı ( saat )
K= Ft x Fc x Fm x Fv x Fp x Fd
n=Devir sayısı ( devir/dakika )
d = Rulman iç çapı ( mm )
Örnek uygulama
Soru :Yatay eksenli yatak içerisinde bulunan konik rulmanın iç çapı 80
milimetre ,dış çapı ise 100 milimetre ve mil devir sayısı 3000
devir/dakikadır . Bilye kalınlığı 30 milimetredir. Bilye 800C , hafif aşındırıcı
tozlu ortamda ,nemli ortam sebebiyle kısmi yoğunlaşma ve titreşimli
olarak çalışmaktadır. Verilen bu değerlere göre;
26
a.Rulman için gerekli gres miktarını
b. Rulman yeniden yağlama zamanını hesaplayınız.
Çözüm :
Gres miktarı hesaplaması
G gres miktarı =D yatak çapı x B yatak genişliği x 0,005
G=100 x 30 x 0,005
G=15 gram
Rulman yeniden yağlama süresi
T= K x [ 14000000 /n x d - 4 x d
n=devir sayısı
d=Rulman iç çapı
K= Ft x Fc x Fm x Fv x Fp x Fd
Tablo değerlerine göre
Ft= 0,5 Fc =0,4 Fm=0,4 Fv = 0,3 Fp =1 Fd=1
K= 0,5 x 0,4 x 0,4 x 0,3 x 1 x 1
K=0,024
T= 0,024 x [ 14000000 / 3000. 80 - 4 x 80]
T=4,76 saat ( Yeniden yağlama zamanı )
BİLYELİ YATAKLARIN YAĞ İHTİYACININ
HESAPLANMASI
Bilyeli yatak
Bilyeli yatakların gres yağı ihtiyacının hesaplaması rulmanlı yataklara göre farklılık
gösterir. Bilyeli yatakların yağ ihtiyacı hesaplaması şu formülle yapılır:
Q= 8 . 10-4 . h . a . k . L
Q=Yağ ihtiyacı ( cm3/ saat )
h=Strok (hareket aralığı )( cm )
a=Alındaki bilye sayısı
k=Hız faktörü cm/dakika
L=Yatak boyu (cm)
Hız faktörü değerleri ( k )
50 - 250 cm/dakika = 0,03
27
250 - 500 cm/dakika = 0,05
500 -1000 cm/dakika = 0,1
1000 - 2000 cm/dakika = 0,2
Örnek uygulama
a=30 (alındaki bilye sayısı )
h= 20cm L=10 cm
n= 500 dev/dakika
k= 0,05
Q=8.10-4 .h.a.k.L =8.10-4.20.10.0,05
Q=0,024 cm3/saat
Q=0,024. 8 saat
Q=0,192 cm3/ 8 saat
Q=0,024. 24 saat
Q=0,576 cm3/24saat
KIZAKLI YATAKLARIN YAĞ İHTİYACININ
HESAPLANMASI
Kızaklı yatakların yağ ihtiyaçlarının hesaplanmasında işlem sırası şu şekilde yapılır.
1. Kızaklı yatağın açılımı hesaplanır
2. Kızaklı yatağın açılım alanı aynı alana sahip olacak rulman alanına eşitlenir
3. kurulan eşitlik formülünden rulman ortalama çapı bulunur
4.Rulman ortalama çapı ,rulman yağ ihtiyacı formülünde yerine konur
5.Rulman yağ ihtiyaç formülüne göre kızaklı yatağın yağ ihtiyacı hesaplanır
Kızaklı yatak açınımı
Kızaklı yatak ölçüleri a=20mm b=10mm c=10mm
strok mesafesi b=50 mm
A Kızak= ( a + b + c ) . L
A Kızak= ( 20+10+10) . 50
28
A Kızak= 40.50
A Kızak=2000 mm2 =20 cm2
Kızak yatak alanı dönüştürülecek rulman çevre alanına eşitlenerek eşdeğer rulman çapı
hesaplanır.
Kızak alanı = Rulman alanı
20 = π . dm . B ( daire çevresi x rulman kalınlığı)
20 = 3,14 . dm . 2
dm=3,18 cm
a= Tek bilye sıralı rulman
Q Rulman yağ ihtiyacı= 4 . 10-3 . dm . a
Q Rulman yağ ihtiyacı= 4 . 1/1000 . 3 . 1
Q Rulman yağ ihtiyacı= 0,012cm3/saat
Q Rulman yağ ihtiyacı=0,012 .24 saat
QRulman yağ ihtiyacı=0,288 cm3/24 saat
KAZICI-YÜKLEYİCİ KEPÇE GÖBEK MİLİ
YAĞ İHTİYACININ HESAPLANMASI
Kazıcı -yükleyici yağlama sistemi
Kazıcı-yükleyici göbek mili ve yatağı
29
d=30 cm (kaymalı yatak mil çapı )
L= 45 cm( kaymalı yatak boyu )
A göbek = π . d . L
A göbek=3,14 .30 . 45
A göbek =4239 cm2 ( kaymalı yatak alanı )
Kaymalı yatak alanı = Rulman alanı
Kaymalı yatak alanı= π . dm . B
B= Rulman kalınlığı
B=15 cm
45 santimetrelik yatay kaymalı yatakta; genişliği B=15 santimetre olan çift bilye
sıralı rulmandan 3 adet kullanılmıştır. Buna göre rulman açınım alanı;
A Rulman açınım alanı = π . dm .b+ π . dm .B + π . dm .B
4239 = 3,14 .dm . 15+ 3,14 .dm . +3,14 .dm . 15
4239 =47,10 . dm + 47,10 dm + 47,10 dm
4239 =141,30 . dm
dm=4239 / 141,30
dm=30 cm
KAYMALI YATAĞIN DAİRE DURUMUNA GETİRİLEN AÇINIMIN RULMAN YAĞ
İHTİYACININ HESAPLANMASI
3 sıralı çift bilyeli yatak
Q=4 . 10-3 . dm . a
a=6 Bilye sırası adedi (3adet 2 bilyeli rulman)
Yataklarda kullanılan rulman sırası
a. Mil çapına
b. Milin ilettiği kuvvete
c. Mil devir sayısına bağlı olarak belirlenir.
dm= 30 cm
Q= 4 . 10 -3 . 30 . 6
Q= 4. 1 / 1000 . 180
Q=720/ 1000
Q=0,72 cm3/saat Bulunan değer kazıcı- yükleyicinin kepçe
kaymalı göbek yatağının gres yağı ihtiyacıdır.
30
OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA SİSTEMLERİ
A. SIVI YAĞLAMA SİSTEMLERİ
Sıvı yağlama hattı şeması
Sıvı yağlama sistemlerinde sıvı yağ kullanılarak istenilen adede kadar yağlama noktası
yağlanabilmektedir. Bu sistemlerde kullanılan boru çapı, hatların pompa seviyesi
üstünde olması gibi durumlar göz önünde bulundurularak sistem meydana getirilir. Bu
sistemlerde pompadan tek pompa elemanıyla basınçlı yağ dağıtıcı valflere ulaşır.
Sistem elektronik kontrol kartında belirlenen süre sonunda durduğunda sistemdeki bypass vasıtasıyla hattaki sıvı yağ sistem tankına gönderilir. Bu sırada dağıtıcı türüne göre
pompanın çalışması sırasında veya pompa durduğu anda yağlama işlemi gerçekleşir. Sıvı
yağlama sistemlerinde her çalışma periyodunda dağıtıcılar ayarlanan dozlarda yağlama
noktalarını bir defa yağlar. Sıvı yağlama sistemlerinde LUBMATIC pompaları kullanılır.
Bu pompalar by-pass sistemlidir. Bu sistemlerde pompa çalışırken pompa elektronik
kontrol kartına tanıtılan süreye ulaşıldığı zaman pompa durur. Pompanın durduğu
andan itibaren dağıtıcıların tekrar kurulabilmesi için by-pass tahliyesi olur. Bu sırada
dağıtıcı pistonlarına dolmuş olan sıvı yağ , yağlama noktalarına gönderilir. Sıvı yağlama
sistemlerinde basınçlı sıvı yağ yağlama noktalarına bir defa iletilir. Sistem elektronik
kartına tanıtılan çalışma ve bekleme sürelerine göre pompa tekrar devreye girerek
yağlama işlemi belirlenen sürede devam eder. Yağlama noktaları yağ ihtiyaçlarına göre
bu sistemlerde sabit dozlu ve doz ayarlı valfler kullanılır.
Hidrolik piston yağlamaları
31
32
33
34
35
36
37
38
SIVI YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE
MEYDANA GELEN BASINÇ KAYIPLARI
Diğer yağlama sistemlerinde olduğu gibi sıvı yağlama sistemlerinde de boru hatlarında
karşı basınçlar meydana gelir. Meydana gelen bu karşı basınçların değerlerinin
hesaplanması pompa çıkış debi değeri veya sıvı dağıtıcı çıkışı debisi ve ilgili hat çapı
dikkate alınarak basınç kayıp tablosundan 1 metredeki basınç kaybı hesaplanır. Kayıp
hesabı yapılan hat kaç metre ise metredeki basınç kaybı ile çarpılarak ilgili hattaki kayıp
hesaplanır.
Örnek uygulama: Dış çapı 12 mm olan sıvı yağlama ana hattında sistemin debisi
Q=2,5 litre /dakikadır. Sistemde kullanılan sıvı yağın kinematik viskozitesi ⍵= 74,80
mm2/saniyedir. Sıvı yağlama ana hattının hat boyu 46 metredir. Sistemdeki valflerin ana
hat bağlantıları 4'er metredir. Valflerin ana hat bağlantı boru çapları 6 milimetredir.
Valfler sistemde 10 adettir. Valf debileri Q dağıtıcı=0,4 litre /dakikadır. Sistem sonu basınç
değeri kaç bar olur?
Çözüm
Sistem hat boyu L= 30 metre
Hat boru çapı D=12 mm
Sistem debisi Q =2,5 litre/dakika
Sıvı yağın kinematik viskozitesi
⍵ sıvı kinematik = 74,80 mm2/s
⍵ 34=34 mm2/s
⧍P34=0,05bar
⍵175=175 mm2/s
⧍P175 =0,27bar.
Buna göre 74,80/34=2,2
⧍P34 =0,05bar
⧍P74,80= 0,05 . 2,2
⧍P74,80 =0,11 bar
⧍P= 0,11bar
Basınç kaybı değer karşılaştırmalarıyla bulunan her bir metredeki basınç kaybı
30 metrelik hattaki basınç kaybı
Σ⧍P1= 30 X 0,11
Σ⧍P1=3,3 bar bulunur.
39
VALF HATTI BASINÇ KAYBININ HESABI
Çözüm için değerler
Dağıtıcı valf hat boy L1 =4 metre
Sistemdeki ana hat-yağlama noktası toplam uzunluğu(sistemde 10 adet yağlama noktası bulunmaktadır)
L
dağıtıcı toplam
L
dağıtıcı toplam
=2 metre x10 adet
=20 metre
Valf bağlantısı boru çapı d= ⏀ 6 mm
Sıvı yağ viskozitesi ⍵= 74,80mm2/cst
Valf çıkış debisi Q dağıtıcı=0,5 litre/dakika
Çözüm :
Dağıtıcı valf ana hattı bağlantı boyu 2 metre X 10 adet = 20metre
Dağıtıcı bağlantı çapı 6 milimetredir.
⍵=34 mm2/s
⧍P34=0,24 bar
⍵=175 mm2/s
⧍P175=1,19 bar
74,80/34 =2,2
⧍P34=0,24 bar
⧍P74,80= 0,24. 2,2=0,528 bar
⧍P74,80=0,528 bar
Verilen değerlere göre bulanan dağıtıcı valf hattındaki metredeki basınç kaybı
⧍P=0,528 bar
Dağıtıcı hatlarda oluşan toplam basınç kaybı
Σ⧍P2=0,528 X 20 metre
Σ⧍P2 =10,56 bar
Sistemdeki toplam basınç kaybı
Σ⧍P =Σ⧍P1 + Σ⧍P2
Σ⧍P =3,3 +10,56
Σ⧍P =13,86 bar
40
PVC pencere üretim tesisi sıvı yağlama hattı şeması
Tel çekme makinası sıvı yağlama sistemi
41
42
43
B. İKİ HATLI SİSTEMLER
Haddehane iki hatlı sistem şeması
Bu yağlama prensibine göre kullanılan pompa ve dağıtıcılar gresle yağlama için kullanılır.
Bu sistemde kullanılan pompalar 600 bar çalışma basıncına kadar ayarlanabilir. Üretilen
basınç sistemin iki hattına sıra ile gönderilir. Hatlara basınçlı gresin yönlendirilmesi yön
valfi ile sağlanır. Basınçlı gresin yağlama noktalarına dağıtımı dozu ayarlanan valflerle
yapılır. Sistemin birinci hattına gelen gres valfin birinci odacığını doldurur. Basınç yön
valfinde ayarlanan seviyeye ulaştığında, yön valfi konum değiştirerek basınç hattını ikinci
hatta yönlendirir. Aynı zamanda çekirdek pistonların diğer kısmında bulunan gres pompa
haznesine by-pass edilir. Birinci hattın odacıklarına dolmuş olan gres ikinci hattaki basınç
yükselmesiyle yağlama noktalarına gönderilir. Bu anda ikinci hattın doz odacıkları da
dolmuş olur. Ayarlanan basınca göre yön valfi tekrar yön değiştirerek bu kez birinci hattı
tekrar doldurmaya başlar. Bu sistem ayarlanan zaman aralıklarıyla tekrarlanır. İki hatlı
sistemlerde kumanda elektronik kontrol sistemleriyle yapılır. Elektronik kontrol
sistemlerinde çalışma ve bekleme zamanları ayarlanarak kontrol veya pulse (atım)
sayarak kontrol sistemlerinden biri yağlama sisteminin özelliklerine göre seçilir. İki hatlı
sistemlerde çıkış dozu değerleri 0,5 cm3 ile 1,5 cm3 olan modüler dağıtıcılar kullanılır.
Gerektiğinde mono-blok tip dağıtıcılar kullanılarak dağıtıcı doz değerleri 15 cm3''e kadar
arttırılabilir. İki hatlı sistemler özellikle büyük ölçekli fabrika sistemlerinde kullanılır.
İKİ HATLI SİSTEMLERDE KULLANILAN GRES POMPALAR
ALL 25 gres pompası
ALL 300 gres pompası
ALL-600 gres pompası
44
45
46
47
İKİ HATLI SİSTEMLERDE KULLANILAN DAĞITICILAR
İki hatlı sistem dağıtıcısı
Demir-çelik tesisi iki hatlı sistem dağıtıcıları ve sistem hatları
Bu dağıtıcılar iki hatlı sistemlerde kullanılır. İki hatlı dağıtıcı çıkışlarına progresif sistem
dağıtıcıları bağlanarak yağlama sistemlerinde daha fazla seçenekler yaratılabilir. İki hatlı
dağıtıcılar modüler bir sisteme sahiptir. Bu dağıtıcılar minimum 4 maksimum 12 çıkışa
sahiptir. Bu dağıtıcıların her birinden 1,5 cm3/strok yağ çıkışı elde edilir. İki hatlı sistem
valflerinde bulunan indikatörler ile yağ akışı izlenir. İki hatlı sistem dağıtıcılarında lityum
bazlı ve EP katkılı gresler kullanılır. İki hatlı sistemlerde çalışma basıncı 600 bar seviyesine
kadar ayarlanabilir. Sistemlerde NLGI 0-1-2-3 sınıflarında gres yağları kullanılır. Gres yağı
seçimlerinin mevsim sıcaklıklarına göre yapılması önemlidir. Yaz mevsimlerinde NLGI2
sınıfı greslerin kış mevsimlerinde ise NLGI 0 sınıfın greslerin kullanılması önerilir.
İKİ HATLI SİSTEMLERDE KULLANILAN YÖN VALFLARI
İki hatlı sistem yön valfi uygulaması
Yön valfi
İki hatlı sistem yön valfleri, pompadan gelen yağın sıra ile 1. ve 2. Yağ hatlarına
yönlendirilmesini sağlayan elemanıdır. Yön valfi ; pilot pistonları, gres geçiş kanalları ve
ayar sistemi ile (oringlerden) meydana gelir. Yön valfi hat değiştirmeleri elektrik panosuna
veya elektronik karta işlenecek sesli ve veya ışıklı ikazlarla takip edilebilmektedir.
48
49
50
51
52
53
ALL 25 POMPA İLE YAPILAN YAĞLAMADA BORU HATLARINDA
MEYDANA GELEN BASINÇ KAYIPLARI
Otomatik merkezi yağlama sistemlerinde farklı boru çaplarından, dirsek dönüşlerinden,
kullanılan yağ türünden, ortam ısısından basınç kayıpları oluşmaktadır. Basınç kayıpları
dikkate alınarak pompa çıkış basıncı, dağıtıcı valf basınç değerleri hesaplanır. Basınç
değeri kayıplarında dikkate alınacak en önemli faktör sistemdeki boru çaplarının ve
kullanılan gres yağı viskozite değerlerinin basınca etken birer faktör olduğunun
bilinmesidir. Basınç kaybı tablosunda belirtilen ALL 25 sanayi tipi elektrikli gres
pompasında hattın boru çapına ,gres viskozite değerlerine ve ortam ısısına bağlı olarak 1
metrede meydana gelen basınç değeri kayıpları şu şekilde ifade edilir.
ALL 25 5 pompa elemanlı ve köprülü bir sistemde ⏀8 mm ( iç çapı 6 mm) olan bir
boruda kullanılan gres yağı NLGI 0 ise ve bu borunun ortam ısısı -100C de boru hattının
her bir metresindeki basınç kaybı 7,8 bar olarak tespit edilir. Bu basınç kaybı kullanılan
gres türü NLGI 2 olursa ve çalışma ısısı 300C ise bu takdirde meydana gelen basınç kaybı
her bir metrede 2,5 bar olmaktadır. u basınç değişimlerinin boru çaplarına göre değerleri
basınç kaybı tablosunda belirtilmiştir.
Örnek Problem
Sistemle ilgili bilgiler
Hatlardaki basınçlı boru çapı:R1/2(boru iç çap 15,75 mm) Basınçlı boru hat boyu :65metre
Sistemde kullanılan pompa ALL 25 10 pompa elemanı köprülü
ALL 25 pompa elemanı debisi Q=7,5 cm3/dakika
10 pompa elemanı köprülü olduğuna göre Q= 7,5 x10=75 cm3/dakika
Q 10 pompa elemanı =75 cm3/dakika
Sistem basıncı 180 bar
Kullanılan gres NLGI 2
Sistemin ortam sıcaklığı 100C
Basınç kayıp tablosu değerlerinden
Debi miktarları ve 100C'da metredeki basınç kayıpları
Q 5 pompa elemanı köprülü=37,5 cm3 Q 1o pompa elemanı köprülü =75 cm3
P=0,6 bar/m
P=0,88 bar/m
65 metrede basınç kaybı =65 metre x 0,88 bar
P kayıp = 57,2bar
P hat sonu = p çıkış - p kayıp
P hat sonu =180 - 57,2
P hat sonu = 122,8 bar olarak bulunur
54
GRES YAĞLAMA HATLARINDA GRES DEBİSİNE VE
SICAKLIĞA BAĞLI OLARAK ALL25 POMPALARDA
METREDEKİ BASINÇ KAYBI TABLOSU
5 pompa elemanı
10pompa elemanı
3
köprülü Q1=7,5 cm /dk
köprülü Q1=7,5 cm3/dk
Q 5 pompa elemanı=37,5 cm3/dk Q 10 pompa elemanı=75 cm3/dk
55
DEMİR ÇELİK TESİSİNDE İKİ HATLI SİSTEM UYGULAMASI
Demir- çelik işletmesi kok tesisi itici araba iki hatlı sistem uygulamaları
56
57
C. PROGRESİF SİSTEMLER
Progresif yağlama sistem şeması
Bu prensipte progresif dağıtıcılar pompanın her bir çıkışına bağlanabildiği gibi progresif
valf çıkışları diğer valf çıkışlarına da bağlanabilir. Bu sistemde yağlama pilot kumandalı
sıralı valflerle yapılır. Pompadan çıkan yağ sıra ile belirli dozlarda yağlama noktalarına
gönderilir. Bu sistemde pompa çıkış basıncı maksimum 450 bar seviyesine kadar
ayarlanabilir. Yağlama noktalarının herhangi birinin tıkanması durumunda bir sonraki
yağlama noktasına pilot verilemez . Bu durumda sistem bloke olur. Elektronik karta bağlı
olan sistem arıza sinyali verir. Ayrıca sisteme puls sayıcı ilave edilerek gresin akıp
akmadığı ve süreye bağlı olmaksızın puls sayarak yağ miktarı belirlenebilir. Progresif
sistemlerde NLGI 0 -1 -2 -3 gres türleri kullanılır. Progresif sistemlerde progresif dağıtıcı
valfler kullanılır. Progresif valflerde doz ayarları ⏀ 3 mm, ⏀4 mm, ⏀5 mm olan ara
valflerin birbirleriyle kombine edilmesiyle yağlama noktalarının farklı doz
ihtiyaçları karşılanır.
ALL 1 gres pompası
ALL 10 gres pompası
ALL 6 gres pompası
58
59
60
61
62
63
64
65
LD PROGRESİF VALFLAR
LD Progresif valf
LD progresif valf uygulaması
Modüler yapıya sahip pilot kumandalı sıralama valfleridir. Pompadan çıkan yağ
sıra ile belirli dozlarda yağlama noktalarına bu valfler vasıtasıyla iletilir. Yağlama
basıncı bu sistemlerde maksimum 450 bardır. Yağlama noktalarından herhangi
birinin tıkanması durumunda valfler bir sonraki yağlama noktasına pilot veremediği
için sistem bloke olur.
LD Progresif dağıtıcılarla yapılan yağlama işlemlerinde valf akış kontrolü valf
üzerine bağlanan switch veya mekanik pimli indikatörler ile sağlanır. Sisteme
entegre edilen elektronik kontrol kartları veya işletmelerin PLC otomasyon
sistemleri üzerinden çalışma veya arıza durumları kontrol edilir.
Progresif valflerin modüler yapıya sahip olması sebebiyle yağlama noktaları çıkış
sayıları ve yağlama noktaları doz miktarları istenen oranlarda ayarlanabilir.
Yağ miktarlarının ayarlanması; piston çaplarının kombinasyonu , pompa çalışma
ve bekleme zamanlarının belirlenmesi ve dağıtıcı çıkışlarının körlenmesi,
köprülenmesi veya puls sayma yöntemleriyle yapılır.
PROGRESİF VALFLARDA PİSTON ÇAPLARI -KÖRLEME VE
KÖPRÜLEME YÖNTEMLERİ KULLANILARAK ELDE EDİLEN DOZ
DEĞERLERİ
Piston çapları ve körleme yöntemleri yağlama noktası hacim değerlerine göre yalnız
başına kullanıldığı gibi birlikte veya köprüleme yöntemiyle birlikte ortaklaşa da
kullanılabilir. Köprüleme ;valf çıkışında 2 ara elemanın birbirine bağlanmasıyla elde
edilen hacimlerdir.
66
Pompa elemanından gelen hacmin piston çapları tarafından
bölünmesiyle elde edilen valf çıkış hacimleri
Körleme yöntem iyle elde edilen valf çıkış hacimler
Körleme ve körleme-köprülemeyle elde edilen valf çıkış hacimleri
Köprüleme -körleme yöntemiyle elde edilen valf çıkış hacimleri
Körleme -köprüleme yöntemiyle elde edilen valf çıkış hacimleri
67
68
69
70
71
72
İŞ MAKİNASI YAĞLAMA NOKTALARININ
YAĞ İHTİYAÇLARI
Lastik tekerlekli Loder yükleyici yağlama noktaları
Loder, dozer, ekskavatör, trans mikser gibi iş makinelerinin farklı yağlama noktaları belirli
periyotlarda yağlanır. Ekskavatörlerin 26 farklı noktası ALL1 gres pompalarının 6 litrelik
gres yağı hazneleriyle beslenirler. Bu hacim iş makinesinin 10 günlük yağlama noktaları
ihtiyacını karşılamaktadır.
Loder yağlama sistemi şeması
İş makineleri yağlama sistemlerinde progresif valfler kullanılır. Bu valfler vasıtasıyla
yağlama noktalarının ihtiyacı olan hacimlerin sağlanarak sistem otomatik olarak yağlanır.
İş makinelerinin bazı yataklarında rulman bulunmaz. Bu yataklarda metal yüzeyler
arasında yağ filmi tabakası meydana getirilir. Bu yataklara pirinç burç geçirilmiştir. Bu tür
yataklarda pirinç metal üzerinde çelik mil çalışır. Bu yatakların yağ ihtiyacı 2 cm3/dakikadır
73
D.ÇOK HATLI SİSTEMLER
Çok hatlı sistem şeması
Bu sistemlerde pompa etrafına sıralanmış olan pompa elemanlarından her biri bir
yağlama noktasına veya progresif valfe bağlanır. Bu sistemlerde pompa elemanlarından
her biri ayrı ayrı yağlama noktaları ihtiyaçlarına göre doz ayarları yapılır. Sistem pompası
belirlenen sürelerde çalıştırılarak yağlama gerçekleştirilir. Gerekli olan durumlarda her
hattın yağlama işlemi elektronik devre ile kontrol edilir. Bu sistemlerde 20 noktaya kadar
pompa çıkışı verilebilir.
ALL 25 gres pompası çok hatlı sistemi
Bu sistemler 400 barlık çalışma basıncına sahiptir. Tarım makinelerinde, raylı sistemlerde
ve fabrika sistemlerinde özellikle kullanılır.
Gıda endüstrisi makineleri yağlama sistemi
74
OTOMATİK YAĞLAMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN
ELEKTRONİK KARTLAR
EK 10 elektronik kart
Elektronik kontrol kartları, merkezi yağlama sistemlerine ait pompaları
kumanda etmek için geliştirilmiş olan ürünlerdir. Çalışma süreleri 1 saniye ile 99
dakika arasından seçilebilir. Bekleme süreleri ise 1 saniye ile 99 saat arasından
seçilebilmektedir. Gerektiği durumlarda pompa motoru çalışma ve durdurma,
basınç kontrolü, yağ seviyesi kontrolü,arıza ikaz bildirimi (sesli-ışıklı- buzzer), gibi
her tür noktada tam kontrole olanak tanıyan bu kartlar, makineler ve araçların
yağlama ile ilgili olarak meydana gelebilecek her tür arızayı zamanında
bildirir. Elektronik kontrol kartlarının tümünde çalışma ve bekleme sürelerinde
olabilecek elektrik kesilme durumlarında kesilmeden önceki konumu muhafaza
etme ve enerji geldiğinde kaldığı yerden çalışma özellikleri girilebilir.
ENTEGRE KONTROL KARTI
ALL-1 mini ve ALL-1 serisi pompaların motor muhafazası altına
entegre edilerek kullanılan elektronik kontrol kartlarıdır. Bu kartla çalışma ve
bekleme zamanlaması ve sistem arıza takip kodlamaları yapılabilir. Uzaktan
kumanda özelliğine sahiptir.10-30 volt değerlerinde çalışır.
75
76
İŞ MAKİNELERİNDE OTOMATİK MERKEZİ YAĞLAMA
SİSTEM UYGULAMALARI
Loder yağlama sistemi
Greyder yağlama sistemi
Loder yağlama sistemi
77