docBUCAKLARIN ĠġLEVSĠZLEġTĠRĠLMESĠNDE
download 
Şikayet Transkript
BUCAKLARIN ĠġLEVSĠZLEġTĠRĠLMESĠNDE
BUCAKLARIN ĠġLEVSĠZLEġTĠRĠLMESĠNDE MERKEZĠN/MERKEZĠ SĠYASETĠN ROLÜ Hazırlayan BaĢbakanlık Uzmanı NAZMĠ KÜÇÜKYAĞCI Ankara 2013 ISBN: 978-605-86393-3-1 Bu çalışmanın sorumluluğu yazarına aittir. İnternet adresi ve yazar adı belirtilmek kaydıyla yayın ve referans olarak kullanılabilir. Bu e-kitap resmi olarak http://www.igb.gov.tr adresinde yer almaktadır. 2 ĠÇĠNDEKĠLER GİRİŞ ......................................................................................................................................... 3 1.BÖLÜM: BUCAK KAVRAMI .............................................................................................. 4 2.BÖLÜM: BUCAKLARIN TARİHSEL OLARAK ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ ......... 7 2.1 Klasik Dönemde Bucaklar ................................................................................................ 7 2.2 Osmanlı Tanzimat Sonrası Bucaklar ............................................................................... 9 2.3 Cumhuriyet Döneminde Bucaklar(1923-1980) ............................................................. 14 2.4 1980 Sonrası Bucaklar ve Mevcut Durum ..................................................................... 21 3.BÖLÜM: BUCAKLARIN IŞLEVSIZLEŞTIRILMESINDE MERKEZ/MERKEZI SIYASET ILIŞKISI ................................................................................................................. 25 SONUÇ .................................................................................................................................... 32 KAYNAKÇA ........................................................................................................................... 35 EK............................................................................................................................................. 39 ġEKĠL, TABLO VE HARĠTALAR Şekil-1:Klasik Dönemde Tımar Sistemi İle Yönetilen Topraklarda Örgütlenme ..................... 7 Şekil-2: Öngörülen Mülki İdare Bölümlenmesi-1 ..................................................................... 9 Şekil-3: Öngörülen Mülki İdare Bölümlenmesi-2 .................................................................. 14 Şekil-4: İl Genel İdaresi-İl Özel İdaresi-Bucak İdaresi ............................................................ 18 Şekil-5: 1921-2013 Mülki İdare Birimleri Değişim Grafiği ................................................... 21 Şekil-6: 2013 Yılı İtibariyle Fiili Mülki İdare Bölümlenmesi ................................................ 22 Tablo-1: Yıllar İtibariye Kurulan Tam Teşkilatlı Bucak Sayısı(1952-67) .............................. 18 Tablo-2: 1921-2013 Mülki İdare Birimleri Sayısı ................................................................... 20 Harita-1:Türkiye‟deki Bucakların 2013 Yılındaki Durumu..................................................... 23 Harita-2: 2014 Yerel Yönetim Seçimlerinden Sonra Türkiye‟deki Bucakların Durumu ....... 24 *Bu çalışma Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Yönetim Bilimleri Yüksek Lisans Programında Türkiye’de Mülki İdare dersinde sunulmuştur. 3 GĠRĠġ 1923-70 döneminde mülki idare bölümlenmesinde çok önemli işlevlere sahip olan bucakların günümüzde işlevlerini yitirdikleri söylenegelmektedir. Bugün uygulamada ortadan kalkmış /kaldırılmış bucaklar hala hukuki statülerini sürdürmektedir. Osmanlı klasik döneminde var olan bucaklar ancak 1871 Vilayet Nizamnamesiyle tam anlamıyla yönetim birimi haline gelmiştir. Osmanlı devletinin idari sisteminden Türkiye Cumhuriyetine miras kalan bucaklara 50 yıldan fazla bir süre önem verilmiştir. Bu süre içersinde mülki idare bölümlenmesinde ilçelerin alt bölümlerini oluşturmuşlardır. Aktif oldukları dönemde bucaklar kendilerine bağlı olan köylerin devletle olan ilişkilerine yön vermekte ve işlerin büyük ölçüde yerinde çözülmesini sağlamışlardır. Bu sayede köylünün her fırsatta kaymakamlıklara ve valiliklere akın etmesini önlemişlerdir. Peki, bu derece önemli fonksiyonlar yüklenen bucaklar bugün neden yoktur, neden işlevsizleştirilmiştir/işlevsizleşmiştir? Bir işlevsizleştirme varsa merkezin/merkezi siyasetin rolü ne olmuştur? Çalışmada yanıtını arayacağımız temel soru budur. Bu soru etrafında diğer sorular çalışma içersinde oluşturularak bunların yanıtı verilmeye çalışılacaktır. Yapılan bu çalışma merkezileşme perspektifinde bucakların işlevsizleştirilmesinin arka planında yatan merkezin/merkezi siyasetin etkisi rolü ortaya koymaya çalışacaktır. Çünkü merkez basit anlamda merkez yönetim değildir. Hukuken merkezin merkezi yönetimle aynı olduğu söylenebilirse de yönetsel olarak ondan özerk olduğu görülmektedir. Dolayısıyla merkezin/merkezi siyasetin yönetimden özerk olduğunu görmek için sadece mevzuat düzenlemelerine değil; aynı zamanda uygulamaya bakmak gerekmektedir. Bu açıdan bucakların işlevsizleştirilmesinde merkezin merkezi yönetimle kimi zaman çakışsa da aynı olmadığı görülecektir. Bu bağlamda çalışmanın üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kavramların(bucak, nahiye, merkez/merkezi siyaset, merkezi yönetim) ne anlama geldiği, ikinci bölümde bir mülki idare birimi olarak bucakların tarihsel olarak gelişimi, üçüncü bölümde bucakların işlevsizleştirilmesinde merkez/merkezi siyaset ilişkisi ele alınacaktır. 1.BÖLÜM: BUCAK KAVRAMI Mülki idare birimi olan bucak üzerinde çalışırken önce bu kavramın ne anlama geldiğini ele almamız gerekir. Kavramın nasıl ortaya çıktığı ne anlamını zaman içerisinde değişip değişmediği yönetim açısından önem taşımaktadır. Zira bazı kavramlar vardır ki değişen koşullar onun zamanla anlamını değişmesine neden olabilmektedir. Bu yönüyle günlük olarak kullandığımız anlamından çok farklı bir anlama gelebilmektedir. Bucak, merkez/merkezi siyaset ve merkezi yönetim kavramlarını ele almadan bucakların işlevsizleştirilmesinde merkezin/merkezi siyasetin rolünü tam olarak anlayamayız. Bu nedenle bu bölümde konuyla ilgili ele alacağımız temel kavramlara yer verilmeye çalışılacaktır. Konunun anlaşılması açısından gerektirdiği ölçüde detaya inilecek, ancak çalışmamızın bir makale olduğu dikkate alınarak tartışma ve değerlendirmelerin ayrıntısına yer verilmeyecektir. Zira çalışma konusu son derece geniş kapsamlı ve bir tez çalışmasını gerektirecek kadar da önemlidir. 4 Bucak kelime anlamıyla kenar, köşe, yer, uç, açı gibi anlamlara gelmektedir. Coğrafi sözcük olarak bucağın altı farklı anlamda kullanıldığını görmekteyiz. Coğrafi sözcük olarak: 1. Memleket 2. Semt, mahalle 3. Taraf, öte, uzak 4. Dağ eteği 5. Dağ tepesi, doruğu 6. Çay, ırmak kıyılarındaki tarla ile su arasındaki çayır, sazlık, çalılık yer, 7. Irmak kenarı, sahil anlamlarını taşıyan bucağın daha çok bir yeri ve çevreyi ifade ettiğini görmekteyiz. Yönetsel coğrafya açısından bucak; ulaşım ağı yönünden birbiriyle irtibatlı, jeomorfolojik ünite ve birimler itibariyle aynı coğrafi ortamı paylaşan köylerin bir sınır içine alınmasıyla oluşturulmuş idari alanlar olarak tanımlanmaktadır.1Türk dil kurumunun tarih terimleri sözlüğü bucağı “Türkiye'nin yönetim örgütünde en küçük yönetim bölgesi” olarak tanımlandığı görülmekte ve eski anlamının Osmanlıca “nahiye” olduğu belirtilmektedir. Gerçekten de Türkçeleştirme faaliyetine kadar bucak yerine Osmanlıcadaki nahiye sözcüğü kullanılmıştır.2 Dolayısıyla bu noktada nahiye sözcüğünün yerine bucak kelimesinin kullanılmasıyla bir anlam faklılığı veya kaybı olup olmadığı konusunda nahiye sözcüğünü de ele almak gerekir. Osmanlıca-Türkçe sözlüğe bakıldığında nahiye Arapçadan gelen “nevahi” olarak da anılan yan, taraf, kenar, bölük, civar, küçük yer, yöre, bölge ve bucak anlamını taşıdığını görmekteyiz. Nahiye sözcüğünün Türkçe karşılığı olarak bucak kullanıldığı görülmektedir. Ancak kelimelerin tam olarak birbirini karşılamadığını görmekteyiz. Nahiye kelimesi bölge, yer ve civar anlamıyla bucağa göre belli bir coğrafi mekânı ifade ediş yönü ağır basmaktadır. Aradaki bu nüans fakına rağmen birbirinin yerine kullanılan her iki sözcükte “idari taksimatta, kazadan küçük, köyden büyük olan yerleşme merkezi” anlamında kullanılmaktadır. Bu açıdan her iki sözcük arasında temel olarak bir anlam kayması yoktur; ikisi arasındaki fark bir nüans farklılaşmasından öte değildir. Bucak kelimesi Fransızca ‟da “commune” sözcüğüne karşılığı olarak kullanılmıştır. Yönetim bilimleri açısından bucak, TODAİE kamu yönetimi sözlüğünde şu şekilde tanımlanmaktadır: “Coğrafya, ekonomi, güvenlik ve yerel hizmetler bakımından aralarında ilişki bulunan kasaba ve köylerden oluşan en alt düzeydeki mülki yönetim birimi”3dir. Eski tercümesinin de nahiye olduğu vurgulanmaktadır. Esas olarak 1949 tarih ve 5442 sayılı il idaresi kanunundaki bucak tanımını benimsemiştir. Dolayısıyla sözlük, kanuni tanımı esas almaktadır ve bunun dışında bucak tanımını yapmamıştır. Bu durum bizi tanımlama açısından mevzuat düzenlemelerindeki bucak tanımına yönlendirmektedir.1929 tarih ve 1426 sayılı Vilayet İdaresi Kanunu‟nda da bucak 5442 sayılı kanundaki aynı tanımı içermektedir. Dolayısıyla 1426 sayılı Kanun ve 5442 sayılı Kanun bucak tanımı bakımından bir farklılık içermemektedir. Osmanlı döneminde çıkarılan 1870 tarihli İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesinde her ilçe mülki sınırları içinde bulunan köy ve çiftlikler yakınlık ilişkilerine göre bir veya birkaç daireye bölünmesi sonucunda oluşan daireler bucak(eski ismiyle nahiye) olarak adlandırılmaktadır. Bölünmede temel sınır 500 hanedir. 1876 tarihli İdare-i Nevahi 1 Ali Özçağlar, “Türkiye‟de Mülki İdare Bölümlerinin İdari Coğrafya Analizi”,AÜDTCF Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı:3, Ankara, 2005, s.15. 2 10.01.1945 tarih ve 4695 sayılı kanunla 1924 anayasası Türkçeleştirilmiş ve nahiye bucak adını almıştır. Ancak bu Türkçeleştirme 24.12.1952 tarih ve 5997 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Buna rağmen 1949 il idaresi kanunu ile yerleşen bucak, artık Türk idare ve yönetim birimi olarak yerleşmiştir. 3 Ömer Bozkurt, Turgay Ergün, Kamu Yönetimi Sözlüğü, Editör: Seriye Sezen, 2. Baskı, TODAİE, Ankara, 2008,s.42. 5 Nizamnamesinde bucak tanımını daha net olarak ortaya koymaktadır. Bu Nizamnameye göre her ilçeye bağlı olan köy, çiftlik ve dağınık evler yakınlık civar ve ilişkilerine göre nahiye(bucak) namıyla birkaç daireye bölünecektir. Bölünmedeki temel sınır 200 hane olarak düzenlenmiştir. Hane sayısı 200‟den fazla olan köyler tek bucak, hane sayısı 200‟den az olan küçük köylerin birleşmesinden oluşan dairelerden meydana gelen bucaklardır4.Bu nüfus açısından değerlendirildiğinde çekirdek bir aile 4 kişiden oluştuğu dikkate alındığında 800, o dönemdeki ortalama geniş bir aile yaklaşık 6 kişiden ele alındığında en az 1200 kişi nüfusu bulunan ve ilçe sınırları içinde yer alan köy ve çiftliklere yakınlık ilişkilerine göre bölümlenen en küçük mülki idare birimi olarak tanımlanabilir. Bucaktan sonra bu bölümde ele alacağımız diğer kavramlar merkez/merkezi siyaset ve merkezi yönetimdir. Merkez kelimesi Arapçadan gelmekte ve sözlüklerde kök anlamı “ bir nesnenin ya da bir yerin ortasına kazık çakmak anlamına gelmektedir. Yönetim bilimi açısından baktığımızda merkez yukarıdan aşağıya emir komuta zincirinin işlediği en üst konum anlaşılmaktadır. Oysa kelimenin temeline bakıldığında yukarıdan aşağıya doğru bir hareket değil bir çember düzlemindeki gibi orta nokta anlatılmak istenir. Dolayısıyla merkez kavramsal olarak aşağıdan yukarıya veya yukarıdan aşağıya doğru bir hareketten öte bir şeyi yani bir yetki ve gücün belirli bir noktada yoğunlaştığı, siyasal düzlemde tüm kararların tek bir yerde alınıp yönlendirmenin yapıldığı yeri ifade eder. Bu açıdan merkez bir anlamda merkezi siyaseti ifade eder. Merkezi siyaset ülkenin kararlarına yön veren temel belirleyici niteliğe sahip olan siyasettir. Merkezi siyaset doğrudan doğruya iktidar ve güce sahip olanlarca yönlendirilmektedir. Merkez siyaset yetkilerin asıl sahibidir ve kural olarak başkentte bulunur. Bu bütün toplumu ve ülkeyi ilgilendiren bir işleve sahiptir. Bu anlamda merkez organın yetki çevresi, topluluğun içindeki herkestir. Başka bir değişle merkez siyaset /merkez ülkenin her yeridir; yani sınırsızdır. Bunu organ olarak Cumhurbaşkanı, parlamento veya hükümet temsil edebilir.5Ama bu kimi zaman farklılaşabilmektedir. Örneğin bir ülkede iktidara sahip olan X partisinden bir hükümet olmasına karşılık aslında ülkede parlamento politikaların belirlenmesinde temel belirleyici olabilir. O takdirde burada temel merkezi siyasette etkin olan hükümet değil temel olarak parlamentodur. Ancak bu durumun tersi durumunda da hükümet merkezi siyaseti belirleyici nitelikte olacaktır. Merkezi yönetimse merkeze/merkezi siyasete başkentte ve taşrada hiyerarşik olarak bağlı olan ve kamu görevlilerinin bulunduğu bir örgütlenme şebekesidir.6 Merkezi yönetim, merkeze hiyerarşik bağlarla bağlı, alınan kararları yerine getiren ve siyasi nitelikte karar alma yetkisi bulunmayan ancak merkezin kendisine olanak tanıdığı ölçüde belli konularda karar verebilme yeteneğine sahiptir. Merkez basit anlamda merkezi yönetim değildir. Hukuken merkezin merkezi yönetimle aynı olduğu söylenebilirse de yönetsel olarak ondan özerk olduğu görülmektedir. Dolayısıyla merkezin/merkezi siyasetin yönetimden özerk olduğunu görmek için sadece mevzuat düzenlemelerine değil; aynı zamanda uygulamaya bakmak gerekmektedir. Bu açıdan bucakların işlevsizleştirilmesinde merkezin merkezi yönetimle kimi zaman çakışsa da aynı olmadığı görülecektir. 4 Vecihi Tönük, Türkiye’de İdari Teşkilatın Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara,1945,s.201-202 5 Atilla Nalbant, Üniter Devlet Bölgeselleşmeden Küreleşmeye, On iki Levha Yayınları, 2 Baskı, İstanbul, 2012, s.24-25. 6 A.g.k, s.30. 6 2.BÖLÜM: BUCAKLARIN TARĠHSEL OLARAK ORTAYA ÇIKIġI VE GELĠġĠMĠ Birinci bölümde bucakları ele alırken kullanacağımız temel kavram olan bucak, merkez/merkezi siyaset ve merkezi yönetim kavramlarının ne anlama geldiğini ortaya koymaya çalıştık. Bu bölümde tarihsel olarak bucağın bir mülki idare birimi olarak ortaya çıkışını ve gelişimi ele alınacaktır. Bu türden inceleme bucakların bugünkü işlevsizlik durumunu ve merkez ile olan ilişkisini incelerken bize yol gösterici olacaktır. Bu nedenle bu bölüm bucakların tarihsel olarak ortaya çıkışı ve gelişimine ayrılmıştır. Türk idare tarihi bakımından değerlendirildiğinde bucakların tarihsel olarak ortaya çıkışı ve gelişiminde iki önemli ayrım görülmektedir. Bunların birincisi Osmanlı dönemidir. Bu dönemde kendi içersinde ikiye ayrılmaktadır. Birincisi İslam ve örf ve adet hukukunun hâkim olduğu Tanzimat öncesi Osmanlı yönetim sisteminin geçerli olduğu klasik dönem, ikincisi ise Tanzimat fermanı ile başlayan reformların yapıldığı modern yönetim ve yargı kurumlarının oluşturulduğu Tanzimat sonrası dönemdir. İkinci dönemse Cumhuriyet dönemidir. Bu dönemlemede kendisi içersinde dört döneme ayrılır: Milli mücadelenin verildiği ilk yılları da kapsayacak şekilde ikinci dünya savaşının sona erdiği bucakların önemli işlevler taşıdığı 1920-1945 dönemi, çok partili siyasal yaşamın başladığı bucakların fonksiyonlarının ve teşkilatlanmalarının düzenli bir plana bağlandığı 1946-1960 dönemi, 1960 darbesinin yapıldığı yeni bir Anayasal düzenin oluşturulduğu ve bucakların işlevsizleştirildiği ve fiilen ortadan kaldırıldığı 1961-80 dönemi ve son olarak tamamen kâğıt üstünde varlıklarını sürdüren hukuki ve fiili olarak işlevi kalmadığı 1980 sonrası dönem. 2.1 Klasik Dönemde Bucaklar Cumhuriyet öncesi bucakların Türk yönetim sistemindekini konumu ve önemini anlamak için bu iki dönemi birbirinden ayırarak incelemek gerekmektedir. Osmanlı devletinin kuruluşundan Tanzimat fermanın ilanına kadar geçen dönem klasik Osmanlı dönemi olarak adlandırılmaktadır. Bu dönem kendi içerisinde her zaman homojenlik göstermemekle beraber Osmanlı yönetim yapısında başında beylerbeyinin bulunduğu eyalet; sancakbeyinin yönetimindeki çeşitli sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar da nahiye ve köylere ayrılmaktadır. Kazanın başında subaşı ve kadı, nahiyelerin başındaysa kadılarca görevlendirilen idari, mali ve yargısal olarak yetkili bir naip bulunmaktadır. Klasik dönem Osmanlı‟da nahiye, kaza ve köy arasında yer alan hiyerarşik bir birimden çok, önemli ve nüfusça büyük köy görümündedir.7Ancak bu dönemde nahiye, tımar sisteminin uygulanması bakımından önem taşımaktaydı. Bir kazayı oluşturan köyler, serbest tımar ve serbest olmayan tımar olmak üzere vergi bölgelerine ayrılmaktaydı.8Padişaha, yüksek devlet görevlilerine ve kapıkulu askerlerine dirlik olarak verilen köyler ile sultan vakıfları serbest tımar sayılmaktaydı. Bu tımarların güvenliği doğrudan doğruya dirlik adına görev yapan voyvodalar tarafından sağlanmaktaydı. Dolayısıyla bu tür tımarların korunması sancakbeyleri ve onların görevlendirdiği subaşının görevi kapsamında değildi. Birkaç köyden oluşan bir serbest tımar nahiye ismini almaktaydı. Sancakbeyi, kadı ve subaşının karışamayacağı bu nahiyelere kadı tarafından naip atanmakta ve bu yolla voyvodalar tarafından denetlenmekteydi. Serbest olmayan tımarlarda kadı tarafından atanan naip ve sancakbeyi tarafından görevlendirilen subaşı görev yapmaktaydı. Nahiyeyi kaza kadısının atadığı bir naip, onun adına 7 İlber Ortaylı, “Türkiye‟de Taşra Yönetim ve Yöneticiliğinin Evrimi”, Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Türkiye’de Mülki İdare Amirliği Sistem ve Sorunlar, Editör: Kurthan Fişek, Türk İdareciler Derneği Bilimsel Araştırma Dizisi: 1, Ankara, 1976, s.9. 8 Mustafa Akdağ, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celali İsyanları, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1975 ,s.91. 7 yönetmekteydi.9Bu yerler subaşılık bölgeleri olarak adlandırılmaktaydı. Bu dönemde eyaletlerdeki sancak ve kazalar subaşılık bölgelerine/ tımar nahiyelerine ve kadılık bölgelerine ayrılmaktaydı. Dolayısıyla Osmanlı klasik döneminde nahiyenin iki anlamı olduğunu görmekteyiz. Bunlardan birincisi kaza içerisinde kadının naibi atadığı ve naibin görev yaptığı yerdir. İkincisi sancakta tımar sisteminin uygulandığı büyük köy veya birkaç köyden oluşan yerdir.10 ġekil-1:Klasik Dönemde Tımar Sistemi Ġle Yönetilen Topraklarda Örgütlenme11 Klasik dönemde bucak hiyerarşik bir birim olmaktan öte tımar sisteminde vergilerin toplanması, güvenliğin sağlanması ve en alt düzeyde yargılama çevresi niteliğini taşıyan bir büyük köy veya birkaç köyün kontrolünü sağlayan temel bir vergi bölgesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Köy ve nahiye Osmanlı taşra yönetim hiyerarşisinin en altında yer alan yerleşimlerdi ve şehirlerde de mahalleler idari hiyerarşide bu birimlerle aynı düzeydeydiler. Ancak köy ve nahiye yönetimi 19.yy kadar şehirlerdeki mahallelerden farklı bir yapıdaydı ve komünal bir yönetim söz konusu değildi. Osmanlı devletinde 19. yüzyıla kadar kalabalık köy anlamını taşıyan nahiye ve köy gibi kırsal yerleşmeler, vergi defterlerindeki mükellefiyet kayıtları dışında yönetsel özekliği olmadığı gibi bu birimlerin devlet tarafından bir idari birim olarak kabul edilmemektedir. 12 9 Mustafa Gençoğlu, 1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:2(1),s.31. 10 Nuray Ertük Keskin, Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi, Tan Kitapevi, Ankara, 2009,s.87-88 11 Nuray Ertük Keskin, a.g.k.,s..89. 12 İlber Ortaylı, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri(1840-1880), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000,s.98-99. 8 Osmanlı klasik düzeni özellikle Avrupa‟da yer alan çok önemli değişme ve gelişmelerden yetersiz kalışının yanı sıra, iç dinamiklerin bozulması beraberinde yenilik arayışını getirmiştir. II. Mahmut 1826 yılında başta askerlik kurumundan başlayarak birçok kurumda kalıcı düzenlemeler yapmıştır.13Özellikle 1839-76 yılları arası ülke yönetimi ve mülki örgütlenmede yeni arayışların ve sürekli değişimin olduğu yıllar olmuştur. Islahat fermanı dönemine kadar taşrada eyalet sınırlarının değiştirilmesi, muhassıl meclisleri uygulamasına geçilmesi, kaza müdürlüklerinin oluşturulması gibi gelişmeler meydana gelmiştir.14 Tüm bu yeniliklerin en önemli noktası merkezin taşradaki otoritesini, gücünü arttırmak ve vergi tahsil seviyesini yükselmektir. Bu dönemde nahiyelere ilişkin kayda değer bir gelişme yaşanmamış, esas olarak nahiyelerin gelişimi Tanzimat fermanının aksine Islahat fermanıyla başlamıştır. 2.2 Osmanlı Tanzimat Sonrası Bucaklar Tanzimat hareketiyle merkeziyetçiliği modern anlamda arttıracak girişimlerle yeni kurumlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu dönemde merkezin istemi yerel özerklik ve mahalli demokrasiyi yerleştirmek değil; eyalet idaresinin ıslah edilmesi, vergilerin düzenli olarak toplanması ve gelirlerin arttırılması ve tutarlı bir idarenin oluşturulmasıdır. Merkezi idarenin taşra örgütü bucağın ortaya çıkışı da dışsal etkenler etkili olmuştur. Bucak idari bir bölüm olarak 1856 Islahat fermanını mütakip ıslahat harekteleri ile Türk idare teşkilatının girmiştir. 1858 tarihli Vülat-ı İzam ve Mutasarrıfi-i Kiram İle Kaymakamların Vezaifin-i Şamil Talimat ile ülke eyalet, liva, kaza ve karye olmak üzere idari bölümlere ayrılmış, eyalet birkaç livadan, liva birkaç kazadan, kaza da birkaç karyeden oluşan bir birim sayılmış; eyaletler valilerin, livalar kaymakamların, kazalarda müdürlerin idaresine verilmiştir.151861‟de Cebel-i Lübnan‟da çıkan olayların kontrol altına alınması ve dış müdahalenin önlenmesi için Cebeli Lübnan Vilayet Nizamnamesi Osmanlı yönetimi tarafından hayata geçirilmiştir. Bu nizamname, bir din esasına dayanan yeni bir yönetim modeli getirmekle kalmayıp Avrupalı devletlerin bir karışıklık çıkması halinde bu vilayetin yönetimine müdahale etmesine imkân sağlamaktaydı. Islahat fermanı ve yeni Lübnan modelinin getirdiği ayrıcalıklardan yararlanmak isteyen Avrupalı devletler Osmanlı idari taksimatında her kademedeki halkın(özellikle de azınlıkların) yönetimde etkili olmasını sağlamak amacıyla Osmanlı devletine baskı yapmışlardır. Osmanlı devleti bu baskılardan kurtulmak ve İmparatorluğu bir arada tutabilecek bir idari taksimata giderek merkezi otoriteyi de arttırmak amacıyla önce 1864 Tuna Vilayet Nizamnamesini çıkarmıştır. Bugünkü Bulgaristan topraklarında uygulanan bu yeni model başarılı olunca bu nizamnamede uygulamada görülen eksiklikler giderilerek tüm ülke genelinde, bu modelin uygulanması amacıyla, yine 1864 yılında İdare-i Vilayet Nizamnamesi çıkarılmıştır. Nizamnamede göze çarpan belli başlı özellikler; başta idare amirleri olmak üzere bütün memurların vazifelerini düzene koyması, belediye teşkilatı ve nahiye idareleri kurulması ile köy ihtiyar heyetlerinin görev ve yetkilerinin genişletilmesidir.16Böylece nahiyeler idari taksimatta bir birim olarak ilk defa yer veriliyordu. Ancak nizamname incelendiğinde Fransız yönetim sisteminden ilham alınarak oluşturulan Osmanlı Eyalet Sistemi, Tuna Vilayet Nizamnamesiyle revize edilip, eyaletin adı vilayet yapılmıştı. Bu sistemde idari yapı vilayet, sancak, kaza ve karye (köy) olmak üzere dört kademeli örgütlenmeden meydana gelmekteydi. Tuna Vilayet Nizamnamesinde vilayet valinin, merkeze bağlı sancaklar mutasarrıfların, diğer sancaklar kaymakamın, kazalar müdürlerin, karye de muhtarın yönetimine verilmişken; Vilayet 13 Musa Çadırcı, Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, İmge Kitapevi, Ankara, 2007, s.304. Ayrıntılı bilgi için bakınız Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Cilt: VII, Ankara, 1988. ;Musa Çadırcı, Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, İmge Kitapevi, Ankara, 2007, 15 Vecihi Tönük, a.g.k.,s.117. 16 Fatih Kocabaş, 19.yy Osmanlı İdare Teşkilatı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Bölümü, İstanbul, 1987, s.40. 14 9 Nizamnamesinde vilayet valilere, sancaklar mutasarrıflara bırakılırken, kaymakamlar kaza yönetiminin başı olmuşlardı. Bu tarihten itibaren kaymakamlar artık kazalara atanmaya başlandı.17Bucaklarla ilgili olarak Nizamnamenin 4. maddesinde “Bazı kuranın içtimadından hasıl olan daireler hasbelmevki müstakil kaza olmayıp diğer bir kazaya ilhakla idare olunur ve bunlar nahiye itibar kılınır.”18 ifadesinden bucağın itibari bir idari bölüm sayılmakta ve genel idari taksimatta yönetim kademesi olarak kabul edilmediği görülmektedir. Bucağı bir idari bölüm haline getiren temel düzenleme 1871 yılında çıkarılan İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesidir. Bu dönemde Osmanlı İdaresi vilayet, liva, kaza, nahiye ve köy olarak beş kademeli şekilde örgütlenmişti.19 Bu dönemde sancaklar liva olarak adlandırılmış ve bu birimlerdeki yöneticilerin yanında idare meclisleri oluşturulmuştu. Bu meclisler memurlar, ruhani reisler ve seçimlik dört üyeden oluşmaktaydı. Bunlar halkın yönetimini etkilemesini sağlayan araçlardan çok yöneticilerin karar ve isteklerini onaylayan yerler olmuşlar ve bu durum bu nizamname merkezin etki ve denetimini arttırmıştır.20 ġekil-2: Öngörülen Mülki Ġdare Bölümlenmesi-1 (Ġdari Taksimat Piramidi) 1864 Vilayet Nizamnamesi 1871 Vilayet Nizamnamesi Bu nizamname ile nahiyeler ete kemiğe bürünmüş ve idari taksimat piramidi içerisinde ayrı bir bölüm olarak yer almıştır. Nahiyeler bu Nizamnamenin getirdiği önemli bir yeniliktir ve nahiyelere 30 madde ayrılmıştır. Bu Nizamnameye göre her ilçe mülki sınırları dâhilinde kaza içindeki köy ve çiftliklerin yakınlık ve ilişkilerine göre bir veya birkaç köyün bir araya 17 Adnan Çimen, “Kaymakamlık Mesleği” Açısından Mülki İdarenin Kısa Tarihi, Türk İdare Dergisi, Ankara, s.198. 18 Erkan Tural, “Bir Belge:1861 Hersek İsyanı -1863 Eyalet Teftişleri- 1864 Vilayet Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:13,Sayı:2 Nisan 2004,s.110. 19 İlber Ortaylı, Türk Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Yayınları,3. Baskı, Ankara, 2008,s.432. 20 İlber Ortaylı, “Türkiye‟de Taşra Yönetim ve Yöneticiliğinin Evrimi”, Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Türkiye’de Mülki İdare Amirliği Sistem ve Sorunlar, a.g.k., s.9. 10 getirilmesi sonucu oluşan yeni birime nahiye denilmekteydi. Bir yerin sınırları içerisinde en az 500 erkek kişi bulunması şartıyla o yerde nahiye kurulabilecekti. Nahiye merkezinin tespit edilmesi sırasıyla önce kaza, liva ve valinin onayından geçtikten sonra vilayet genel meclisince görüşülüp kabul edildikten sonra padişahın bilgisine sunularak gerekli izin alınacaktı. Her nahiyeyi bir müdür ve ona bağlı heyet-i müşavere adı verilen bir danışma meclisi idare edecekti. Nahiye müdürünün ataması Dâhiliye Nezareti tarafından onaylanmakla birlikte nahiye müdürü olabilmek için şu şartlar aranmaktaydı: 1-Mahallin ahalisinden olup 25 yaşını geçmiş olması, 2- Tebaa-i Osmaniyye‟den biri olması, 3- İyi derecede okuma yazma bilmesi, 4- Mahallinde kötü isim yapmamış olup adli sicilinin temiz olmasıdır. Nizamname ile nahiye müdürlerinin görevleri:21 1-Merkezi hükümetçe yayınlanan kanun ve yönetmelikleri nahiyede duyurmak, 2-Muhtar ve ihtiyar meclislerini, seçimlerine kadar denetim altında bulundurmak 3-Köylerde vergi toplanması başta olmak üzere köylüden gelecek her türlü şikâyeti soruşturmak ve kaymakamı haberdar etmek, 4-Nahiyelerde zorunlu hizmetlerde görev yapmak üzere tespit edilen işçileri hazırlamak, 5-Başketten ve vilayetten gelen protesto ve ihtar türü yazılara aracılık etmek, 6-Nahiye Meclisi toplantılarına başkanlık etmek, 7- Nahiye sınırları içinde işlenen cinayet davaları ile ilgili olarak ilk soruşturmayı yapmak 8-Vergi tahsildarlarının işlerini kolaylaştırmak olarak özetlenebilir. Bu görevler nahiye sınırları içersinde nahiye müdürlerine önemli bir sorumluklar verildiğini göstermektedir. Bu geniş sorumluluğa rağmen Nizamnamenin 58. maddesinde cezai işlemlerden kaçınması, dava görmekten sakınması ve köy ihtiyar heyetlerine düşen görevlere karışmaması konusunda uyarı niteliğinde bir vurgulama mevcuttur. Genel olarak görevlerini değerlendirdiğimizde nahiye müdürü hükümet ile halk arasında önceki dönemde ayanların yaptıkları aracılık işine benzer bir görev yüklendikleri söylenebilir.22 Nahiye statüsü bu nizamnameye rağmen Osmanlı devletinde yaygınlık kazanmış bir uygulama değildi. Özerk statüsü sebebiyle nahiyeler, özellikle Balkanlarda oluşan ulusal hareket ve fikirlerin kırsal alana kadar inmesi için uygun bir ortam sağlıyordu. Bu nedenle idari kademede böyle bir yönetim birimi merkezi hükümet merkezi hükümetçe arzu edilmemiştir. Nitekim nahiye kademesi Avrupalı devletlerin baskılarıyla nizamnameye girmişti ve özellikle Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna‟da ve Rusya Bulgaristan‟da nahiyelerin kurulması konusunda Osmanlı devletine baskı yapmıştı. Bu baskılar sonucunda 1876 İdare-i Nevahi Nizamnamesi çıkarılmak zorunda kalmıştır. Nizamnamenin çıkarılması Avusturya hariciye Nazırı Kont Andrassy tarafından hazırlanan ve gayri resmî olarak Osmanlı devletine sunulan beş maddelik bir nota ile gerçekleşir. Bu notaya göre:23 1-Hersekteki kanlı mücadelelere, isyan çıkan vilayetlerin gerçek ihtiyaçlarını Osmanlı hukuku ile uzlaştırabilecek ıslahatlar aracılığı ile son verilmesi, 2-Bu bölgedeki Hristiyanların fiilen ve kanunen İslam dinine mensup olanlarla eşit hale getirilmesi, 3-Vergi toplanma usulünün değiştirilmesi, 21 Erkan Tural, Bir Belge:1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri ve 1876 İdare-i Umumiye-i Vilayet Talimatnamesi, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:14, Sayı:1 Ocak 2005,s.78. 22 Nuray Ertük Keskin,a.g.k.,s.205. 23 İsmail Hakkı Göreli, “Memleketimizde Vilayetler İdaresine Bir Bakış” , İdare Dergisi, Sayı:173, Mart- Nisan 1975,s.146-169. 11 4-Islahat programlarının uygulanması sadece paşalara bırakılmamalı; bu bölgede ıslahatın yerel halk tarafından seçilmiş bir komisyon tarafından üstlenmesi, 5- Vergilerin bir bölümünün vilayetlerin yerel ihtiyaçlarına tahsis edilerek, yerinde harcanması, Osmanlı devletinden istenmekteydi. Osmanlı devleti, Ocak 1875‟te iletilen bu notayı 11 Şubat 1876‟da ilk dört maddesini kabul etmiş; ancak son maddeyi değiştirerek kabul etmişti. Aynı notanın benzeri Rusya tarafından Bulgaristan‟daki köylerin özerk nahiyelere dönüştürülmesi konusunda sunulmuştu. Avusturya-Macaristan ve Rusya‟nın baskısı sonucunda çıkarılan İdare-i Nevahi Nizamnamesi nahiyeleri şu şekilde düzenliyordu:24 Her ilçeye bağlı olan köy, çiftlik ve dağınık evler yakınlık civar ve ilişkilerine göre nahiye(bucak) namıyla birkaç daireye bölünecektir. Bölünmedeki temel sınır 200 hane olarak düzenlenmiştir. Hane sayısı 200‟den fazla olan köyler tek bucak, hane sayısı 200‟den az olan küçük köylerin birleşmesinden oluşan dairelerden meydana gelen bucaklarsa ikinci tür nahiyelerdir.50‟den fazla haneye sahip olan köylerin yıllık ödeneklerini karşılamaları halinde bir nahiye olabilecekleri; ancak 50 haneden daha az olan köylerin ayrı bir nahiye olamayacakları ve bunların diğerleriyle birleşmek zorunda oldukları belirtilmekteydi. Her nahiye bir müdür olmak üzere ve üye sayısı sekizi geçmemek kaydıyla dört üyenin seçimle geldiği bir meclis tarafından yönetilmesi öngörülmüştü. Üyelerden biri müdür yardımcısı olarak görev yapacak ve meclise bir de kâtip atanacaktı. Müdür seçilmek için şartlarda 1871 Nizamnamesine göre değişiklikler mevcuttu. Nahiye müdürü olmak için geçerli olan 25 yaş sınırı 30‟a çıkarılırken vergi verme şartı yokken yıllık 100 kuruş vergi verme şartı getirilmişti. Bunun dışındaki diğer seçilme şartları aynıydı ve bu şartlar meclis üyeleri içinde geçerliydi. Nahiye müdürleri iki yılda bir, meclis üyelerinin yarısı her yıl değişecekti. Ruhani görevliler, öğretmenler ve devlet memurları müdür olamayacakları; nahiyede yaşayanların çoğunluğu gayrimüslimse müdür onlardan, müdür yardımcısı ise Müslümanlardan seçilecekti. Aynı durum tersi içinde geçerliydi. Nahiye halkı tarafından seçilecek müdürlerin onaylanması sırasıyla kaza, liva ve vilayet hiyerarşisi içinde gerçekleşecekti. Bu görevler için meclis üyelerine ve müdürlere maaş verilmeyeceği belirtilmişti. Ancak bucak müdürüne ve atanan kâtibe her yıl bucak halkınca uygun bir şey(karşılık) verileceği belirtilmekteydi. Bu Nizamnameye göre nahiyelerin görevi vergileri tahsil ederek hükümete teslim etmek, yılsonunda bütün tahsilatın ve kaza mal sandığına gönderilen teslimatın hesabını vermek, küçük hukuki davaları sulhen çözüme bağlamak ve halkın iyi geçinmesi için huzurlu ve güvenli bir ortam sağlamaktı. Nahiye meclisleri nahiye müdürünün başkanlığında yılda dört defa toplanırdı. Kararlar çoğunluğun oyuna göre alınır, eşitlik halinde başkanın olduğu taraf çoğunluk sayılırdı. Nahiye meclisinin aldığı kararlar kesin değildi. Alınan kararlar kaymakam onayından geçtikten sonra uygulamaya konulurdu. Nahiye meclisleri dava görmeye, para cezası vermeye ve kendisine verilen işler dışında görev yapamayacağı düzenlenmişti.25 Genel olarak değerlendirdiğimizde 1876 İdare-i Nevahi Nizamnamesi, bucağın ilk ortaya çıktığı 1871 Nizamnamesine göre doğrudan doğruya bucağı düzenleyen en önemli mevzuat olmuştur. Bu nizamname sonucunda nahiye idari bir kademe olmakla birlikte özerk bir yönetim halini almıştır.1871 Nizamnamesi nahiyeler hakkında geniş bilgi verse de bu Nizamname uygulamaya konulduktan ancak sekiz sene sonra26 devlet salnamelerinde kazalara 24 Cenk Reyhan, “Yerel Yönetim Metinleri: İdare-i Nevahi Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:11, Sayı:2, Nisan 2002, s.107-111. 25 Şenel Kelleci, Tanzimat Döneminde Osmanlı Mülki İdaresi, TODAİE(Uzmanlık tezi),TODAİE, Ankara, 1989,s.68-69. 26 Nahiye biriminin 8 sene kadar gecikmesinin bir diğer nedeni olarak Sait Paşa anılarında II. Abdülhamit‟in tutumunun etkili olduğunu belirtmektedir. II. Abdülhamit‟e vilayet nizamnamesi anlatılırken padişahın nahiye teşkilatının ne olduğunu sorduğunu ve kendisine “commune” şeklinde cevap verilince padişah Avrupa 12 bağlı nahiyelerin isimleri verilmeye başlanmış ve nahiye idarelerinin tam bir düzene bağlanması 1876 Nizamnamesiyle olmuştur.27 Bu Nizamname yürürlüğe girdikten sonra yayınlanmış olan devlet salnamesi kayıtlarına göre kurulmuş olan bucak sayısı 339‟dur.28 İdare-i Nevahi Nizamnamesinin yayınlanmasından fazla bir süre geçmeden 23 Aralık 1876'da Kanuni Esasi ilan edilmiştir. Kanuni Esasi, Osmanlı Devleti'nde mutlak monarşiden anayasalı monarşiye geçişi belirleyen ve meşrutiyet rejiminin temellerini atan anayasadır. Kanun-u Esasi, on iki fasıl ve yüz on dokuz maddeden oluşmaktadır. Birinci fasıl Padişahın hak ve yetkilerini, ikinci fasıl Osmanlı Devleti tebaasının çeşitli haklarını, üçüncü fasıl Meclis-i Vükela, Sadrazam, Şeyhülislam ve diğer vekiller gibi devletin çeşitli siyasi ve dini organlarını, bunların teşekkülü ve bu organlara tayin usulleri yetkileri ve sorumluluklarını düzenleyen hükümler ihtiva etmektedir. On birinci fasıl vilayetlerin, dolayısıyla taşra teşkilatı idare usulünden bahsetmektedir. Kanun-u Esasiye göre, Osmanlı Devleti; mevcut memleket, kıtalar ve eyalat-ı mumtazeyi ihtiva eden, hiçbir zaman yekdiğerinden ayrılmaz bir bütündü. (İdarenin bütünlüğü ilkesi) Kanun-u Esaside vilayetlerin idare usulü, tevsi-i mezuniyet (yetki genişliği) ve tefrik-i vezaif (vazifelerin ayrıştırılması; bir nevi âdem-i merkeziyet) kaideleri üzerine tesis ediliyor ve derecelerinin hususi bir nizamnameyle tayin edileceği amir hükmü bulunuyordu. (108. Madde)Vilayet, liva ve kaza merkezlerinde olan idare meclisleri ile senede bir defa vilayet merkezinde toplanan meclis-i umumi üyelerinin seçimle belirlenmesi şekli, bir kanunla düzenlenecekti. (109. Madde) Vilayet meclis-i umumisinin vazifelerinin de bir kanunla belirlenmesi prensibi getirilmişti. (110. Madde) Nahiyelerle ilgili doğrudan doğruya bir düzenleme içermeyen Kanun-u Esasi, yürürlüğe girdikten kısa bir sure sonra Osmanlı-Rus savaşı sebebiyle 1877 yılında, meclis feshedilerek ve seçim yenilenmeyerek fiilen ortadan kaldırılmış olmasına rağmen hukuken meriyette kaldı. Hükümdarın devleti mutlakıyetle idare etmesi, 1908 yılına kadar sürdü. Bu sure zarfında Kanunu-i Esasi hukuken devletin anayasası olarak Devlet Salnamelerinin başında yer almıştır.291913 yılında yürürlüğe giren İdare-i Umumiyye-i Vilayat Muvakkatinin hazırlanması için mecliste oluşturulan özel komisyon, 1876 Anayasasındaki ademi merkeziyetçiliğin temel esaslarını benimsemekle kalmamış meşrutiyetin milletin tüm üyeleriyle hükümete katılması anlamına geldiği şeklinde yorumlanmıştır. Bunun sonucu parlamento ile yetinmek, genel refah ve ulusal ilerleme için yetersizdir. Halk il, nahiye ve belediye seçimlerine katılması öngörülmüştür30. Komisyon toplantılarında nahiyeden bahsedilmişse de 1913 İdare-i Umumiyye-i Vilayat Muvakkatinde nahiyelerle ilgili yeni önemli bir değişiklik yapılmamış; genel yönetimde Vilayet, liva, kaza ve nahiye mülki kademelerinin başı ve mercii sırasıyla vali, mutasarrıf, kaymakam ve nahiye müdürü olmuştur.31Dolayısıyla 1913 tarihli kanun bucaklar hakkında özel hüküm getirmediğinden 1876 İdare-i Nevahi Nizamnamesindeki esaslar bir bakıma Cumhuriyet döneminde çıkarılan 1929 tarih ve 1426 sayılı Vilayet İdaresi kanunun kabulüne kadar yürürlükte kalacaktır. seyahatinde Paris‟te 1871 ihtilalini yapan Komün hakkında duyduklarını anlatmıştır. Bu nedenden ötürü padişahın nahiyeden nefret ettiğini ve kurulmalarının geciktiğini belirtmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Cilt: VII, Ankara, 1988,s.317-318. 27 Mümtaz Talat Yaman, Osmanlı Mülki İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında “Bir Kademe Tecrübesi”, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1940, s.214. 28 Vecihi Tönük, a.g.k.,s.211. 29 Fatih Kocabaş,a.g.k.,s.46. 30 Birgül Ayman Güler, “Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Ademi merkeziyetçilik mi?”,Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:9, Sayı:2 Nisan 2000, s.17-18. 31 İçişleri Bakanlığı, İl Genel Yönetimi, İç-Düzen Genel Rapor, Cilt:I, Kitap: 5, İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1972 ,s.20. 13 2.3 Cumhuriyet Döneminde Bucaklar(1923-1980) Milli mücadele döneminde elde edilen verilere göre 1919 yılında Osmanlı toprakları 15 vilayet, 17 bağımsız 35 bağlı liva, 302 kaza ve 679 nahiyeden oluşmaktaydı.32Bu mevcut durumuyla Osmanlının taşradaki yönetim yapısı Türkiye Cumhuriyetine miras kalmıştı. Osmanlıdan Cumhuriyete geçişte vilayetlerin ismi “il” olarak değiştirilmişti.33Böylece tüm sancak veya livalarda vilayet teşkilatın kurulmasıyla 15 doğrudan, 33‟ü müstakil 26‟sı mülhak livadan 74 vilayet meydana gelmişti. Bunlar cumhuriyet döneminin ilk illeri olmuştu.34 Osmanlı devletinin 1. Dünya savaşı sonrasında Mondros antlaşmasıyla fiilen sona erdiği, bağımsızlık mücadelesinin verildiği yıllarda kabul edilen 1921 Anayasası, nahiyeyi idare bölümü içersinde 16-21. Maddeleri arasında düzenlemişti. 1921 Anayasasının 10. maddesi idareyi “Türkiye coğrafi vaziyet ve iktisadi münasebet noktai nazarından vilayetlere, vilayetler kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp eder.” şeklinde düzenlemekteydi. Dolayısıyla yeni Anayasa Osmanlı döneminin son evresinde yer alan liva idari kademesini ortadan kaldırmıştı. Nahiyeler ise tüzel kişiliğe sahip idari birim haline gelmişlerdi. 1921 Anayasasının nahiyelerle ilgili olarak: - Nahiye özerkliğe haiz olup tüzel kişiliğinin bulunduğunu,( Madde 16) - Nahiyenin bir şûrası, idare heyeti ve müdürünün bulunacağını(Madde 17) - Nahiye şûrası doğrudan doğruya nahiye halkınca seçileceğini, (Madde 18) - İdare heyeti ve nahiye müdürü, nahiye şûrasından seçileceğini,(Madde 19) - Nahiye şûrası ve idare heyeti kazai, iktisadi ve mali yetkilere sahip olup bunların o yerin halkınca seçileceğini, (Madde 20) - Nahiyenin bir veya birkaç köyden meydana gelebileceği gibi bir kasabanın da bir nahiye olduğunu, (Madde 21) düzenlemelerini içermekteydi. Anayasanın nahiye ile ilgili düzenlemelerini tam olarak hayata geçirmek için aynı yıl İdare-i Kura ve Nevahi Kanun tasarısı hazırlanmıştı. Bu tasarıda köy birliklerinden ibaret olan bu nahiyelerle kasabalar tam anlamıyla birer komün haline getirilmeye çalışıldığı görülmektedir.35Bu tasarı daha çok köyleri düzenlemekle birlikte nahiyelere toplam 13 madde ayırmıştır. Tasarının 170-182. maddeleri nahiyeyi düzenlemektedir. Tasarıya göre nahiye en az 8 en çok 20 karyeden(köyden) oluşacaktı. Köy adedi sekizden fazla olan nahiyeler için üst nüfus sınırı 10.000‟di. Tasarının 175. maddesine göre nahiye müdürü vali tarafından seçilecekti ve nahiye müdürü nahiye mahallinde güvenlik, düzen ve intizamın sağlanmasından sorumluydu. Bu görevi kapsamında nahiye müdürü her ay kaymakama rapor sunmakla yükümlü kılınmıştı. Nahiye müdürlerinin bu görevlerini yerine getirmesinde bir de kâtip bulunması şartını koruduğu görülür. Tasarıda yer alan nahiye müdürünün vali tarafından seçilmesi 1921 Anayasasının 19. maddesine aykırıydı. Kanun tasarısıyla ilgili diğer bir gelişmeyse tasarının Dâhiliye encümenine sevk edilmesiyle meydana gelmiştir. Dâhiliye encümeni karye ifadesini nahiye olarak algılaması sonucu kanun tasarısının ismi İdare-i Nevahi Kanunu halini almıştır. Bu algılamanın diğer bir sonucu olarak nahiyelerin oluşumunda iki yolun benimsenmesine yol açmıştı. Gerekli gelire sahip olan köylerin tek başına nahiye olabileceği, ikincisi birden fazla köyün birleştirilerek nahiyelerin 32 Nedret Güngördü, Tanzimat ve Meşrutiyet (I-II) Dönemlerinde Osmanlı Mülki İdareleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1988, s.137. 33 Gencay Şaylan, ,“Cumhuriyet Dönemi Mülki İdare Amirliği Sisteminin Mirası ve Ana Gelişme Süreçleri”, Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Türkiye’de Mülki İdare Amirliği Sistem ve Sorunlar, Editör: Kurthan Fişek, Türk İdareciler Derneği Bilimsel Araştırma Dizisi: 1, Ankara, 1976, s.29–30. 34 Adnan Çimen, a.g.k.,s.200. 35 Vecihi Tönük, a.g.k.,s.259. 14 oluşturulmasıydı.36Nahiyelerin bir komün olarak düşünülmesi anlayışının etkisiyle Dâhiliye encümeni belediye kanunu ile şehirlere verilen görevleri de nahiyelere vermişti. Nahiyelerin olduğu yerlerde belediyelerin görevlerinin nahiye müdür ve heyetlerine geçtiğini kabul etmekteydi. Tasarıda tapu, vergi, askere alma, nüfus kaydı vb işlemlerin ilk ayağını nahiyeler oluşturması öngörülen diğer önemli yenilikler arasında yer almaktaydı.37 Yasanın büyük bir bölümü üzerinde tartışma yapılmış ve karar verilmiş olmasına rağmen tapu kayıtlarının nahiyelere devri ve nahiye heyetlerine yargı yetkisinin devredilmesine yapılan itirazlar sebebiyle yasa düşmüştür. Ayrıca 1924 yılında çıkarılan Köy Kanunun Nahiye Kanunu yerine geçecek şekilde düzenlendiği ve bu nedenle nahiye kanuna gerek olmadığı Dâhiliye Encümeni tarafından bildirilmekteydi.38Böylece bucağın hem bir mülki idare birimi hem de komün idaresi olarak ortaya çıkışı için önemli bir fırsatın kaybedildiği söylenebilir. 20 Nisan 1924 kabul edilen yeni Türk Anayasası idareyi altıncı bölümde 89-91. Maddeleri arsasında düzenlemişti. Yeni anayasaya göre: Türkiye, coğrafya durumu ve ekonomi ilişkileri bakımından illere, iller ilçelere, ilçeler bucaklara bölünmüştür ve bucaklar da kasaba ve köylerden meydana geldiği, İllerle şehir, kasaba ve köyler tüzelkişilik sahibi olduğu, İllerin işleri, yetki genişliği ve görev ayrımı esaslarına göre idare olunacağı, belirtilmektedir. Dolaysıyla 1924 Anayasası 1921 Anayasasından farklı olarak bucak tüzel kişiliğini kaldırmakta ve bucakları tam anlamıyla merkezi yönetimin bir birimi haline getirmekteydi. Köy ise merkezi yönetim kademesi olmaktan çıkarılmış ayrı bir kamu tüzel kişiliğine sahip olmuştu. ġekil-3: Öngörülen Mülki Ġdare Bölümlenmesi-2 (Ġdari Taksimat Piramidi) 1921 Anayasası 1924 Anayasası 1924 Anayasası ile beraber bucak, tüzel kişiliğe sahip olan kasaba ve köylerden meydana gelen mülki idare birimi olması en önemli değişimden biridir. Daha önce Osmanlı döneminde çıkarılan düzenlemelerde bucak tüzel kişiliğe sahip olmayan köy veya kasabadan oluşuyordu. Şimdiyse kasaba ve köyler tüzel kişilik sahibi olurken bucağın özerkliği ve tüzel kişiliğine son 36 Nizam Özen, Cenk Reyhan, “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye‟de Ülke Yönetimi”, Amme İdaresi Dergisi, Sayı:42/4 Aralık 2009, Ankara, s.13-14. 37 Nuray Ertük Keskin,a.g.k.,s.322. 38 Nizam Özen, Cenk Reyhan, “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye‟de Ülke Yönetimi” a.g.m., s.17. 15 verilmiş ve ilçe gibi tam anlamıyla mülki idare birimi haline geliyordu. 30.05.1926 tarihinde 877 sayılı Teşkilatı Mülkiye Kanunu çıkarılmıştı. Kanunla 11 il ilçe haline;27 ilçe bucak haline getirilirken 60 bucak kaldırılmış;18 ilçe yeniden kurulmuş ve 17 ilçenin bağlılıkları değiştirilmişti. Teşkilatı Mülkiye Kanunu genel olarak incelendiğinde mülki taksimatta ve özellikle de bucak teşkilatında köklü bir değişikliğe gitmemiştir. Bu döneminde çıkarılan 18.04.1929 tarih ve 1426 sayılı Vilâyet İdaresi Kanunu mülki idare bölümlerini ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Kanunun birinci maddesi 1924 Anayasasının 89. maddesini tekrar etmektedir. Nahiye kurulması, kaldırılması veya bunların merkez ve sınırının değiştirilmesi bir kazadan başka bir kazaya bağlanması vilayet idare heyet ve umumî meclislerinin mütalaası alındıktan sonra İçişleri Bakanının kararı ve Cumhurbaşkanının onayı ile yapılmaktadır. Nahiye idaresinin başı müdür olduğu ve kaymakamların tavsiyesi üzerine vilâyette mensup oldukları şube idaresi reisinin mütalaası alındıktan sonra valiler tarafından atanmaktadır.39 Nahiye idare memurları nahiye kâtibi ve zabıta memuru ile hükümet hekimi veya sıhhiye memuru, nüfus, tapu ve vergi memurlarından oluşmakta ve nahiye merkezinde hâkimler ile savcılar ve askerî memurların yanı sıra tali memurlar bulunabilecektir. Kanunun 5. faslı (52-57. madde) nahiye müdürü ve nahiye memurlarına ayrılmıştır. Nahiye müdürü kanun ve nizamnamelerin nahiyede ilân edilmesi ve uygulanması, emniyet ve asayişin sağlanması, Köy ve Nüfus Kanununun uygulanması, halkın müracaat ve şikâyetlerini dinlemekle görevlendirilmiştir.40Bu Kanunda köylünün işlerini köylüye en yakın yer olan nahiyede çözümlenmesi amaçlandığı görülmektedir. Nitekim nahiyelerde asli ve tali memurların yer alması bunu açık bir şekilde göstermektedir. Ancak yeni Anayasadan bir ay önce çıkan 442 sayılı Köy Kanununda köy yararına uygun olmayan kararları köylünün yararına bozulması yetkisi kaymakama verilmiş olması durumu da önemli bir noktadır41.Bu yetkinin bucak müdüründe olması gerekirken kaymakamda bulunması günümüze kadar sürmüştür. Bu durumda yasa çıkmadan önce 1928 yılında Dâhiliye Vekâletinin meclise sunduğu yasa tasarısındaki “tam teşekküllü nahiye” konusuyla gündeme gelmiştir.1426 sayılı Vilayet Kanunu nahiyelere ilişkin yasal alt yapıyı oluşturmuş ve bakanlık “tam teşkilatlı nahiye” projesine girişmiştir. Projedeki amaç köylünün hükümetle olan ilişkilerini düzenlemek ve köylünün en alt düzeyde çözülebilecek sorunları için üst düzeydeki ilçe ve ile taşımasını engellemekti. Bu amaçla beş temel ilke esasında tam teşkilatlı nahiyeler oluşturuluyordu:42 Köylünün yaya olarak sabah nahiye merkezine giderek işini bitirdikten sonra akşam eve dönebilmesini sağlayacak şekilde nahiyeyi çevreleyecek köylerin nahiyeye en az 10 km en fazla 15 km uzaklıkta olması, Nahiyeye bağlı köy sayısının 25‟ten fazla olmaması, Nahiye nüfusunun 10.000‟i geçmemesi, Nüfus, askerlik, vergi, tapu, adalet gibi işlerin görülmesini sağlayacak teşkilata sahip olması, Her yıl bütçeye konulan ödeneklerle tam teşkilatlı nahiye sayısının arttırılmasıdır. Nitekim proje doğrultusunda nahiyelerin sayısı artırılmaya başlanmıştır. Ayrılan ödeneklerle 1930 yılına kadar tam teşkilatlı nahiye 215, 1938‟de tam teşkilatlı nahiye sayısı 39 Ancak nahiye müdürlerinin atanması 09.06.1930 tarih ve 1700 sayılı Dâhiliye Memurları Kanunun 5. maddesi bir yıl sonra değiştirilmiştir. Değişiklikle artık Nahiye müdürlerinin ataması; İçişleri Bakanlığının tasdikiyle vilayetlerce yapılacağı hükme bağlanmış; böylece merkezin taşradaki en alt kademede otoritesi ve gücü arttırılırken valilerin kaymakamın görüşünü alarak doğrudan nahiye müdürü ataması uygulamasına son verilmiştir. 40 18.04.1929 tarih ve 1426 sayılı Vilâyet İdaresi Kanunu 41 M.Fikret, Vilayet İdaresi Kanuna Göre: Tatbikatta Kaymakamlar ve Nahiye Müdürlerinin Vazife ve Salahiyetleri, Necmi İstikbal Matbaası, İstanbul,1934, s.148-149. 42 İdare, Yıl:6, Birinci teşrin, Sayı:67,1933, s.275-277. 16 323‟dür.4312.01.1942 tarihinde nahiye kurulması ve nahiyelerin yönetimi hakkında dâhiliye vekâletince hazırlanan 26 maddelik bir tasarı TBMM‟ye sunulmuştur. Tasarı bütçe, adliye ve dâhiliye encümenleri tarafından incelenmiş ve hazırlanmış olan raporlar genel kurulda görüşülmeye başlandıysa da görüşmeler kesilmiştir. Tasarı sonuçsuz kalmıştır.441426 sayılı Vilayet İdaresi Kanunu 20 yıla yakın bir süre uygulamada kaldıktan sonra yerini bugün halen yürürlükte olan ve bucaklarla ilgili yeni hüküm ve kurumlar getiren 10.06.1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanununa bırakmıştır. Günümüzde de hala geçerliliğini sürdüren 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu Cumhuriyet döneminde çıkarılan diğer düzenlemelere göre bucakların yönetimi ve teşkilatlarına ilişkin en ayrıntılı düzenlemeyi getirmiştir. Kanunun 41-56. maddeleri bucaklara ayrılmış olup, toplam 17 madde bucaklarla ilgilidir. Ayrıca kanunun ilk maddesinde 1924 Anayasasının 89. maddesi tekrarlanmakta, ikinci maddesinin b fıkrasında “Bucak kurulması, kaldırılması, merkezinin belirtilmesi, il ilçe ve bucak sınırlarının ve bucak adlarının değiştirilmesi bir köyün veya kasabanın veya bucağın başka bir il ve ilçeye bağlanması, mühim mevki ve tabii arazi adlarının değiştirilmesi İçişleri Bakanlığının kararı ve Cumhurbaşkanının tasdiki ile” 45 gerçekleşeceğini düzenlemektedir. Kanunun 4. bölümü bucak idare ve teşkilatı başlığını altında bucaklara ayrılmıştır. Kanunun 4. Bölümünün bucaklarla ilgili getirilen düzenlemeleri şu şekilde özetleyebiliriz:46 Bucak; coğrafya, ekonomi, güvenlik ve mahalli hizmet bakımlarından aralarında münasebet bulunan kasaba ve köylerden meydana gelen bir idare bölümü olarak tanımlanmakta köy ve kasabaları merkez teşkilatına bağlayan hiyerarşik bir kademe olarak belirlenmektedir. Bucak müdürü, bucakta en büyük Hükümet memuru ve temsilcisi olarak yer almakta ve bucak müdürünün yanında müdürün başkanlığında bucak meclisi ve bucak komisyonu oluşturulmuştur. Bucakların hizmeti yerinde görebilmeleri için bucaklarda, bakanlıklar tarafından ihtiyaca göre valilikler emrine gönderilen gezici ve sabit doktor, veteriner, tarım memuru (en az sanat enstitüsü veya yapı usta okulu mezunu teknisyen) fen memuru, sağlık memuru, ebe ve tapu ve nüfus kâtibi ile özel kanunlarında gösterilecek diğer teşkilat bulunması öngörülmektedir. Bucakta en büyük Hükümet memuru ve temsilcisi olarak bucak müdürü, valilik tarafından atanmakta ve memuriyetleri İçişleri Bakanlığınca onaylanmaktadır. Bucak müdürü, bucağın genel idaresinden sorumlu tutulmaktadır. Buna göre bucak müdürü kanun, tüzük, yönetmelik ve Hükümet kararlarının yayınlanmasını ve uygulanmasını sağlamak, adli ve askeri teşkilat dışında kalan bucak teşkilatına dâhil daire ve müesseseler, belediye ve köy idareleri bucak müdürünün gözetim ve teftişini gerçekleştirmek ve buradaki memur ve kolluk görevlilerine Memurin Kanunundaki usulüne göre savunmalarını aldıktan sonra uyarma cezası vermek ve uygulamak, Cumhuriyet bayramlarında bucakta yapılacak törene başkanlık yapmak ve ziyaretleri kabul etmek, bucağın güven ve düzeninin korunması amacıyla suç işlenmesini önlemek için gereken tedbirleri almak ve uygulamak, doğal afet ve silahlı ayaklanma gibi olağanüstü olaylarda gereken tedbirleri alarak kaymakama bildirmek, her yıl bucağın bütün köy ve kasabalarını en az birer kere dolaşarak halkın müracaat ve şikâyetlerini dinlemek ve yetkileri içindeki işleri yapmak ve yapamadıklarını kaymakama bildirmekle görevlendirilmiştir. 43 İdare, Yıl:6, Birinci teşrin, Sayı:67,1933,s.395. İsmail Hakkı Göreli, İl İdaresi, AÜSBF Yayınları, Ankara, 1952, s.422. 45 10.06.1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu. 46 10.06.1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu. 44 17 Kanun bucak müdürü olabilmek için en az lise mezunu veya dengi bir okuldan mezun olma, askerliği yapmış olma, 30 yaşını geçmemiş olma, görevi yapabilecek sağlık şartına sahip olmak gerektiğini belirtmekte ve bucak müdürlerinin maaşları dikkate alarak 6 sınıfa ayırmaktadır. Bucak meclislerininse, bucağa bağlı belediye meclisleri ve köy ihtiyar kurulları tarafından kendi aralarından veya kendi köy ve kasabaları halkından olmak üzere bunların dışından seçilen birer üyeden oluşmaktadır. Ayrıca meclisin seçilmemiş olan ve bucağın sabit veya gezici doktoru, doktoru olmayan yerlerde sağlık memurları, veterineri, ziraat muallimi, sabit ve gezici başöğretmenleri meclisin doğal üyeleri olarak yer almaktadır. Kasaba ve köy adedi 12 den aşağı olursa meclise seçilen üye adedi 12 den az olmamak üzere kasaba ve köylerce eşit sayıda üye seçilmekte, meclise seçilen üyelerin görevleri dört yıl sürmekle beraber bu üyeler yeniden seçilebilmektedir. Bucak meclisi yılda bir defa ekim ayının başında toplanmakta ve toplantı süresi meclis tarafından belirlenmektedir. Bucak meclis ve komisyonların başkanlık ve üyelikleri fahri olması, meclisin müzakere usulü İçişleri Bakanlığınca yönetmelikle tespit ediliyor olması ile vali ve kaymakamlar, il ve ilçe merkez bucağının meclis ve komisyonlarına başkanlık edecekleri gibi ilçeye bağlı bucakların meclis ve komisyonlarına da lüzum gördükleri hallerde başkanlık edebilmeleri karar organı meclisler üstünde merkezin kontrol gücünü elinde tutuğunu göstermektedir. Bucak meclisi, bir yıl süre ile kendi üyeleri arasından dört üyeden oluşan bir bucak komisyonu seçmektedir. Bucak komisyonu, en az ayda bir kere toplanarak bucak meclisinin toplantı halinde olmadığı zamanlarda meclis görevini yapmaktadır. Bu komisyonun başkanlığını bucak müdürü yerine getirmektedir. Bucak meclislerinin karar ve isteği üzerine fen ve ihtisaslarından faydalanmak üzere gönderilecek devlet, özel idare memurlarının her türlü masrafları devlet veya özel idare bütçesinden ödenmektedir. Bu bucakların uzmanlık gerektirecek işlerde çalıştırılacak memur/görevlilerin ücretlerini karşılayabilecek durumda olmadığını açıkça göstermektedir. Bucak çevresindeki bütün köylerle belediyeler kendi aralarında içme suları, sulama, yol ve telefon şebekeleriyle tarım alet ve makineleri tedarik, tesis ve işletmeleri gibi mahalli mahiyetteki müşterek işler için bucak meclislerinin kararıyla köy ve belediye Kanunlarına göre birlik kurmaları halinde bucak meclis ve komisyonu bu birliğin karar ve denetleme kurulları olacağı, bucak müdürleri de icra vasıtası görevini yapacağı belirtilmektedir. Bu nitelikte oluşturulan birliğin kuruluşu valinin onayı ile tamamlanması yönüyle de kırsaldaki her girişim merkezin kontrol ve bilgisiyle gerçekleşebilmektedir. Ayrıca 1953 yılında Kanunun bucaklarla ilgili bölümde yer alan 47 ve 49. Maddelerinde değişiklik yapılmış ve bunun sonucunda bucak müdürlerinin içişleri bakanlığınca valiliklerin emrine ataması yapılmakta ve il idare şube başkanlarının önerisi üzerine vali tarafından istihdam yerlerinin belirlenmesi uygulaması ile gerçekleşmişti.47Bu değişiklik de merkezin denetim kontrol gücünü daha da arttırdığını göstermektedir. Genel olarak 5442 Kanun 1924 Anayasasına paralel olarak bucağı düzenlemekteydi. Artık bucak hem genel idarenin taşra örgütü hem de yerel yönetim birliği olarak çifte işleve sahiptir. Peki, bu birliğin tüzel kişiliği var mıydı? Birlik tüzel kişiliğe sahipse bucağı aynı zamanda yerel yönetim birliği olarak kabul etmek gerekir. Ancak kanun bu birliğin tüzel kişiliğe sahip olduğuna ilişkin açık bir hüküm içermediği için bucaklar bir yerel yönetim birimi değildir. 47 09.07.1953 tarih ve 6125 sayılı İl İdaresi Kanununun 47 ve 49 uncu Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun 1. ve 2. Maddesi. 18 Ancak daha önceki dönemlerde komün olarak ele alındığı düşünülürse vali tarafından atanan bucak müdürü yanında tıpkı il özel idaresinin organlarının en alt düzeyde düşey izlenime sahip organların oluşturulması da düşündürücüdür. Bucakların bu şekilde düzenlenmesi mülki idare birimi olma özelliği ağır basmakla birlikte bucakların hala yerel yönetim olduğu düşüncesinin yansıması olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.48Nitekim 1929 tarihli Vilayet İdaresi Kanunu, bucakları merkezin bir kademesi sayarken, 1949 tarihli Vilayet İdaresi Kanunu bucakların genel idarenin taşradaki bir idari birimi olmasının yanında, mahalli halkın yönetime dolaylı katılmasını sağlayacak bir yapı öngördüğünü söyleyebiliriz.49 ġekil-4: Ġl Genel Ġdaresi-Ġl Özel Ġdaresi-Bucak Ġdaresi 5442 sayılı Kanunun 51. maddesinde öngörülen teşkilatın kurulması için Kanunun geçici 1.maddesinde Bu Kanun hükümlerine göre kurulacak bucak teşkilatı her yıl bütçesine konacak ödenek nispetinde ve Bakanlar Kurulunca münasip görülecek illerde peyderpey bucakların kurulacağını ve her ilde bu teşkilat yapılıncaya kadar halen yürürlükte olan kadrolar uygulanacağını belirtmektedir. Bucak meclis ve komisyonları, ancak teşkilatı böylece tamamlanan bucaklarda kurulabilmektedir. Böylece Bakanlar Kurulu kararı çıkmış olan bucaklar tam teşkilatlı, bunların dışındakiler ise basit bucak olarak itibar edilmiştir.50Kanunun yürürlülüğe girmesine rağmen tam teşkilatlı bucakların kurulması çalışmalarına 1952 yılında başlanmıştır. Yapılan çalışmalarla her yıl tam teşkilatlı bucak sayısının arttırıldığı görülmektedir. Tam teşkilatlı kurulan bucakların sayısı yıllar itibariye şu şekilde gerçekleşmiştir: Tablo-1: Yıllar Ġtibariye Kurulan Tam TeĢkilatlı Bucak Sayısı(1952-67) YILLAR BAKANLAR KURULU KARARI KURULAN BUCAK SAYISI 1952 1953 02.06.1952 tarih ve 3/15142 sayılı karar 07.12.1953 tarih ve 4/1945 sayılı karar 20.03.1954 tarih ve 4/2578 sayılı karar ile 26.11.1954 tarih ve 4/4012 sayılı karar 07.06.1955 tarih ve 4/5251 sayılı karar 05.06.1956 tarih ve 4/7387 sayılı karar 27.06.1957 tarih ve 9147 sayılı karar ? ? 23.12.1967 tarih ve 5847 Sayılı İçişleri Bakanlığı Kararı 9 40 1954 1955 1956 1957 1963 1965 1967 48 25 79 50 50 1 1 2 Konuyla ilgili olarak kanunun görüşmeleri sırasında bucakların komün idaresi olup olmadığı tartışılmaktadır. Tartışma sonucunda bucağa tek ve basit bir komün niteliği verilmeyeceği öngörülmüş ve merkeziyet bakımından idari bir taksimat dairesi haline getirildiği belirtilmektedir. Özellikle köylere etkili hizmetlerin götürülmesi ve mahalli ademi merkeziyet idareleri hükmi şahısların kurdukları birliklerin gelişmesine yardımcı olarak düşünüldükleri görülmektedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız TBMM Zabıt Ceridesi, Devre VIII, İçtima 3, Cilt 18. 49 Mustafa Tamer, Mülki İdare Teşkilatımız ve Bölge Valiliği, TODAİE KYUP Tezi, Elazığ,1989,s. 83. 50 M.Necat Eldem, Bucak idaresi Üzerine Bir Araştırma (İç-Düzen Çalışmaları),İçişleri Bakanlığı, Ankara,1969, s.34. 19 Tablodan da görüldüğü gibi seçim sonrası dönemlerde bucak sayısının daha fazla arttırıldığı gözlemlenmekle beraber 1957 yılından sonra tam teşkilatlı bucak kurma faaliyetinin durduğu görülmektedir. Bu durum 29 Mayıs 1960 darbesi ile Demokrat Partinin hükümetten uzaklaştırılması sonucu meydana gelmiştir.1961‟de yeni bir anayasa kabul edilmiştir. 09.07.1961 kabul edilen yeni Türk Anayasası idareyi altıncı bölümde 112-125. maddeleri arsasında düzenlemişti. Yeni anayasa :51 İdarenin kuruluş ve görevleri merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayandığını,(112. Madde) İdarenin, kuruluş ve görevleriyle bir bütün olduğu ve kanunla düzenleneceğini, (112. Madde) Kamu tüzel kişiliğinin, ancak Kanunla veya Kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulacağını, (112. Madde) Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımdan coğrafya durumuna, iktisadî şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayrıldığını, (115. Madde) İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayandığını, (115. Madde) Belli kamu hizmetlerinin görülmesi amacıyla, birden çok ili içine alan çevrede, bu hizmetler için, yetki genişliğine sahip kuruluşlar meydana getirilebileceği, (115. Madde) düzenlemelerini içermekteydi.1924 Anayasasından farklı olarak yetki genişliği ve görev ayrımı ilkelerinden görev ayrımı bu yeni anayasada yer almamış ve yetki genişliği ilkesi korunmuş ve idarenin bütünlüğü ilkesi kabul edilmiştir. Böylelikle Türkiye Cumhuriyeti yönetimde merkeziyetçilik ilkesini esas almıştır. Anayasanın bu yaklaşımı 5442 sayılı İller İdaresi Kanununda değişiklik yapılmasını gerektirmiş ve 1964 yılında görev ayrımı ilkesi kanundan çıkarılmıştır. Bucak idaresiyle ilgili 42. maddenin 1. fıkrasının e bendi de bu değişiklikler içersinde yer almaktadır.52Dolayısıyla 1961 Anayasası mülki bölünmede illerin diğer kademeli bölümlere ayrıldığını belirtmiş ancak önceki anayasalardan farklı olarak ilçe ve bucak kademesine anayasada yer vermemiştir. Zira konuyla ilgili Anayasa gerekçesinde ülkemizde özellikle son yıllarda nahiyelerin kaza olması eğilimi kuvvetlenmiş olduğundan, ileride orta bir kademenin meydana getirilmesi veya iki kademenin birleştirilmesine ihtiyaç duyulabileceği belirtilmekte 53ve bu nedenle Anayasada il altında yer alan ilçe ve bucaklardan söz edilmemektedir. 1960-70 yılları arasında sadece dört tam teşkilatlı bucak kurulmuştur.54Bu dönem bucakların duraklama dönemi olarak adlandırabiliriz. Nitekim 1957 yılı sonunda var olan bucakların sadece %27‟si tam teşkilata sahip olup geri kalan bucakların bir kısmında bucak müdürü ve belli idare birimleri bulunurken ya da bir kısmında bucak müdürü bulunmamaktadır.1970‟lerde ise bucaklar ikinci kırılma evresine girer. Bu evre bucakların gerileme ve ortadan kaldırılması evresidir. Nitekim İçişleri Bakanlığı‟nın 1978 yılında yayınladığı mülki idare bölümleri kitapçığında var olan 887 bucaktan 186‟sının tam teşkilatlı 51 09.07.1961 tarihli ve 334 sayılı 1961 Anayasası . Söz konusu kanunun 1, 3, 13, 31 ve 42. Maddelerinde düzenleme yapılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bakınız 12.05.1964 tarih ve 469 sayılı 5442 sayılı İller İdaresi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun 53 Arif Payaslıoğlu, Merkezi İdarenin Taşra Teşkilatı Üzerinde Bir İnceleme, TODAİE-DPT, Ankara,1966, s.5354. 54 1963 ve 1965 yılında kurulan bucaklarla ilgili Bakanlar Kurulu kararı bulunamamıştır. Ancak Nuray Ertürk Keskin 1963 yılında Eskişehir Sarıcakaya ilçesine bağlı Mihalgazi ile 1965 yılında Kırşehir Çiçekdağı ilçesine bağlı Kösefakılı bucağı kurulduğunu ifade etmektedir. Nuray Ertük Keskin, a.g.k.,s.333; 05.01.1968 tarih ve 12792 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 23.12.1967 tarih ve 5847 Sayılı İçişleri Bakanlığı Kararı ile Kastamonu İlinin Abana ve Pazaryeri Kasabaları merkez olmak üzere, Abana ve Bozkurt adları ile iki bucak kurulmuş ve İnebolu İlçesine bağlanmıştır. 52 20 bucak olduğu belirtilmektedir.55 Meclis ve komisyonların kurulması, bucakların idari teşkilatının tamamlanması şartına bağlanması nedeniyle tam teşekküllü bucaklar oluşturulamamıştır. Ayrıca komisyon ve meclisleri oluşturulanlar da herhangi bir varlık gösterememesi bucakların oluşturulmamasının nedenleri arasında sayılmıştır56.İlk olarak Ankara, İstanbul, İzmir ve Konya merkez bucak müdürleri başka görevlere alınmış ve başka görevlere atanmıştır. Boşalan bucak müdürlüklerine yeni atama yapılmayarak bucakların faaliyetlerine son verilmiştir. Yine bu yıllarda yeni bucaklar kurulmamış ve aday bucak müdürü alımlarına son verilmiştir. 2.4 1980 Sonrası Bucaklar ve Mevcut Durum 1980‟li yıllara gelindiğinde mevcut bucaklar müdürsüz bırakılması ve var olan bucak müdürlerinin emekli olması ve yerine yenilerinin atanmaması yoluyla bucak mülki idare biriminin faaliyetlerine fiilen son verilmiştir.1982 yılında çıkarılan yeni Anayasanın idareye ilişkin ilkeleri 1961 Anayasasının ilkeleriyle aynı olmuş bucaklara ilişkin bir düzenleme yapmamıştır. 1988 yılında müdürü olmayan bucak sayısı 717 olmuş ve müdürü bulunan bucak sayısı 76‟ya düşmüştür.57Dolayısıyla bucaklar bugün kâğıt üstünde varlıklarını sürdürmekle birlikte birçoğunun ilçe olması ve yenilerinin kurulmaması sebebiyle sayısı giderek azalmaktadır. 1921 yılından bu yana bucakların sayısı aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tabloda özellikle 1980‟li yıllarda bucak kademesinin sona erdiği dikkate alındığında 1980 sonrası bucak sayısının itibari bir değer taşıdığı görülecektir. Tablo-2:1921-2013 Mülki Ġdare Birimleri Sayısı58 YILLAR ĠL ĠLÇE 1921 1925 1926 1929 1933 1944 1947 1953 1962 1968 1976 71 74 63 63 57 63 63 64 67 67 67 302 315 317 338 351 400 419 460 570 572 572 BUCAK YILLAR 679 673 661 750 876 937 939 940 923 888 887 1977 1980 1989 1991 1992 1995 1996 1999 2012 2013 ĠL ĠLÇE BUCAK 67 67 71 74 76 79 80 81 81 81 572 572 696 828 839 847 849 850 892 919 887 887 793 699 697 690 689 688 634 632 Yukarıdaki mülki idare birimleri tablosundan anlaşılacağı gibi il ve ilçe sayısı sürekli artarken bucak sayısının azaldığı görülmektedir. İl ve ilçe sayısındaki artış bucakların aleyhine olmuş ve bucak sayısı sürekli düşmüştür.1932 yılına kadar bucak sayısı sürekli bir artış gösterirken bucak sayısında ilk azalma il sayısının 67‟ye çıkarılmasıyla gerçekleşir. İkinci önemli azalma ise 1968 yılında gerçekleşmiştir. Burada dikkat çekici nokta il sayısı 55 İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Türkiye’de Mülki İdare Bölümleri: Belediye ve Köyler, İçişleri Bakanlığı, Ankara,1978,s.7. 56 Selçuk Yalçındağ, İlçe Özel Yönetimi, TODAİE,1977,s.66. 57 Mustafa Tamer,a.g.k.,s.181. 58 M.Necat Eldem,a.g.k.,s.16.; İçişleri Bakanlığı, Mülki İdare Taksimatı 1962,Karadeniz Matbaası, Ankara,1962,s.3; İçişleri Bakanlığı, Mülki İdare Bölümleri 1968, Jandarma Basımevi, Ankara,1968.,s.7; İçişleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Türkiye Mülki İdare Bölümleri 1976, Güneş Matbaası, Ankara,1976. ,s.3; İçişleri Bakanlığı, Türkiye Mülki İdare Bölümleri 1977, Güneş Matbaası, Ankara, s.7. 21 sabit kalırken sadece 2 ilçe kurulmuş ancak bucak sayısı 923‟ten 888‟e kadar önemli oranda düşüş yaşamıştır. 1989 yılına kadar bucak sayısı aynı seviyede seyretmiş ve bu tarihten sonra il ve ilçe sayısındaki artışlarla beraber bucak sayısı sürekli azalmıştır. 1991 yılından itibaren ilçe sayısı bucak sayısını geçmiştir. En son 2008 yılında çıkartılan 5747 sayılı Kanunla 50 adet bucak kaldırılmıştır. Yine aynı yıl 8 Şubat 2008 Tarihli ve 26781 Sayılı Resmî Gazetede yayımlanan 23.01.2008 kabul edilen 5728 Temel Ceza Kanunlarına Uyum Amacıyla Çeşitli Kanunlarda ve Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 578. maddesiyle bucakların ceza muhakemesiyle ilgili görevini düzenleyen 45. maddesi yürürlükten kaldırılarak bu madde mülga olmuştur. 08.10.2012 tarihinde İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü İl Yönetimi ve Mülki Bölümler Şubesi tarafından bucak kurulması kaldırılması merkezinin belirtilmesi adlarının değiştirilmesi konusunda talepleri değerlendirmek ve gerekirse kararname hazırlamasıyla ilgili süreç analiz belgesinde bugün bucak teşkilatı günümüzde fiilen kaldırıldığından hukuken de kaldırılması düşünüldüğünü ve bugüne kadar bucak teşkilatlarıyla ilgili herhangi bir çalışma yapılmadığını ortaya koyarak bucak teşkilatının yasal olarak sonlandırılması konusunda da görüşünü açıkça beyan etmektedir. 59 ġekil-5: 1921-2013 Mülki Ġdare Birimleri DeğiĢim Grafiği 59 http://www.illeridaresi.gov.tr/ortak_icerik/illeridaresi/i%C3%A7%20kontroller%20%C3%A7aal%C4%B1%C 5%9Fmalar%C4%B1/sgb%20i%C5%9F%20ak%C4%B1%C5%9F%20%C5%9Femalar%C4%B1/Bucak%20Ad %C4%B1%20De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi.pdf<Erişim Tarihi:01.05.2013> 22 1921-2013 yılları arasındaki mülki idare birimleri değişim grafiğini incelediğimizde bugünkü bucakların 1980‟lerden sonra hızlı bir düşüş eğilimine girdiğini görmekteyiz. İl ve ilçe sayılarının arttığı yıllarda bucak sayıları sürekli bir düşüş göstermektedir.1990‟larla beraber artık ilçe sayısı mevcut bucak sayısının üstüne çıkmıştır. İlçeler sürekli bir artış eğilimi o dönemden beri süreklilik kazanarak devam etmektedir. Aynı durum negatif yönde bucaklar için geçerlidir. Dolayısıyla idari taksimat piramidi kâğıt üzerinde aynı kalsa de uygulamada ikili bir yapıya dönüşmüştür. Merkezin altında il ve ilçeler yer almaktadır. Ancak yaşanan değişimler sonucunda bölge düzeyinde kamu hizmetlerinin örgütlendiği dikkate alındığında il düzeyinin üstünde yeni bir mülki örgütlenmenin ileriki dönemlerde kurulabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Çünkü var olan kademelerinden birisini kaldırdığınızda başka bir deyişle fiilen işlevsizleştirdiğinizde üstteki idari birimin denetim alanı daha da genişler. Bu denetim ve hizmet alanı genişlemesi üst birimi de zamanla işlevsiz hale getirecektir. Bucakların sistemden çıkarılması bugün mülki sistemin yeniden düzenlemesini gerektireceği aşikârdır. ġekil-6: 2013 Yılı Ġtibariyle Fiili Mülki Ġdare Bölümlenmesi (Ġdari Taksimat Piramidi) Bugün itibariyle aşağıda yer alan Türkiye‟nin mülki idare yoğunluk haritası incelendiğinde İstanbul, Kocaeli, Kırşehir ve Kilis illerinin hiç bucağının olmadığı görülmektedir. Bucak statüsüne sahip olan yerin büyük bir çoğunluğunun Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgesinde köy olarak kaldığını Ege, Akdeniz ve Marmara bölgelerindekilerinse belediye idaresinin bulunduğunu görmekteyiz. Karadeniz ve İç Anadolu bölgesinde farklılık göstermekle beraber belediye idaresi bulunan bucaklarla köy idaresinin bulunduğu bucakların sayısı birbirine yakındır. Bu haritadan çıkaracağımız sonuç bucak statülü yerler ister köy isterse de belediye idaresine sahip olsun mülki bölünmede merkezin/merkez siyasetin ve de merkezi yönetimin temel kılcal damarlarıdır. Kılcal damarlar ne kadar güçlü olursa ülkede o denli kararlarını uygulamada ve hizmet sunma sürecinde o kadar etkili olacaktır. Ancak bu tablo 2014 yerel seçimleri sonrasında değişecektir. 2012 yılında çıkarılan 6360 Sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun sonucunda yerel seçimler sonrasında mülki yapıda değişim yaşanacaktır. Kanunla büyükşehir belediyelerinin kurulduğu illerde bucak statüsüne sahip olan yerlerin bu statüsü sona erecektir. Böylelikle hiç bucağı bulunmayan il sayısı 32‟ye çıkacak ve mevcut bucakların sayısı 335‟e düşecektir. 23 Harita-1:Türkiye’deki Bucakların 2013 Yılındaki Durumu -Mülki Ġdare Birimleri Yoğunluk Haritası- 23 Harita-2: 2014 Yerel Yönetim Seçimlerinden Sonra Türkiye’deki Bucakların Durumu -Mülki Ġdare Birimleri Yoğunluk Haritası- 24 3.BÖLÜM: BUCAKLARIN IġLEVSIZLEġTIRILMESINDE MERKEZ/MERKEZI SIYASET ILIġKISI Çalışmamızın ilk bölümünde bucağın ne anlama geldiğini ele aldıktan sonra ikinci bölümde mülki kademede bucakların nasıl ortaya çıktığını geliştiğini tarihsel olarak ortaya koyduk. Bu bölümde bucakların işlevsizleştirilmesinde merkezin/merkezi siyasetin rolünü saptayacağız. Bunu gerçekleştirmeden önce şu tavrı benimsediğimizi belirtmemiz gerekir. Bu çalışmada bucakların varlıklarının gerekli veya gereksiz olduğunu ileri sürmüyoruz. Aynı zamanda bucakların işlevsizleştirildiğini veya baştan beri işlevsiz olduğunu da ileri sürmüyoruz. Bizim kabul ettiğimiz şey işlevsizleştirilen/baştan beri işlevsiz olarak kabul edilen bucakların bugünkü “işlevsizlik” haline düşmesinde merkezin/merkezin siyasetin etkisinin olduğudur. Elbette bucakların bugünkü durumuna gelmesine sadece bu etkide bulunmamış diğer toplumsal, ekonomik vb. etkenlerde etkili olmuştur. Bu etkenlere yeri geldiğince değinilecek; ancak merkezin/merkezin siyasetin rolüne ağırlık verilecektir. Bucakların işlevsizliği ile ilgili burada soracağımız ilk soru bucakların işlevleri neydi? Ne amaçla kuruldular? Önce bu soruya cevap bulmak gerekir. Nahiye birimi Osmanlı il yönetiminin iyi niyetle istediği bir birim değildi. Nahiyeler daha çok Avrupalı devletlerin Osmanlı vilayet yönetiminin sürekli müdahalelerini önlemek amacıyla oluşturulmuştu. Sırasıyla 1864,1871ve 1876 Nizamnameleri ile giderek ayrıntılı bir düzenlemeye kavuşan nahiye örgütü belli ölçüde özerk bir yönetim kademesiydi. Ancak meclisin toplanması, kararların onaylanması ve uygulanması ve bucak müdürünün atanması gibi işlemler yönüyle vilayete hatta merkeze kadar gidebilen bürokratik bir kontrol mekanizması bulunmaktaydı. Bu aşırı merkeziyetçilik kırtasiyeciliğe sebep olmaktaydı. Bu durumun özellikle kırsal bölgelerde kalabalık köylerin bulunduğu Balkanlar ve Kuzey Mezopotamya‟nın bazı bölgelerinde kurulan60 nahiyelerin kontrolünü sağlamak için istenerek oluşturulduğunu göstermektedir. Nitekim İlber Ortaylı nahiye kademesinin kurulması ve sürdürülmesinde başarısızlığını şu şekilde belirtmektedir:61 “Uygulamanın başarılı olması için gereken ortam yoktu ve başarılı bir uygulama ve yaygın örgütlenme zaten istenmemişti. İmparatorluğun kırsal bölgelerindeki dağınık yerleşme düzeni, ulaşımın kötülüğü ve her türlü örgütsüzlük, nahiyelerin komün statüsü altında yaşayıp gelişmesini engelliyordu. Kırsal yerleşmelerdeki kapanıklık ve otarşik düzen dolayısıyla, ayrı cemaatler aynı köyde yaşasalar bile, bir araya gelip ortaklaşa iş göremezken, nahiye statüsü birkaç köyü bir araya getirip sorunların kendilerinin çözmelerini öngörüyordu.1864 ve 1871 nizamnamelerine rağmen, bu yıllarca nahiyelerin kuruluşu konusunda pek ağır davranıldığı; kurulan nahiyelerin de bu nedenlerle az sayıda ve noksan örgütlendiği görülmektedir.” Her ne kadar Osmanlı yönetimince istenilmese de nahiyeler kurulmaya başlanmıştır. Ulaşım, coğrafi konum, nüfus yoğunluğu ve belli bir düzeyde ekonomik hayatın yüksek olduğu illerde nahiyeler kolay kurulmuştur. Dolayısıyla merkezle yoğun ilişkinin olduğu illerde nahiye örgütleri hızlı bir şekilde kurulmuştur. Merkezle ilişkilerin az olduğu Orta, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde nahiye örgütünün yaygınlaşamadığı görülmektedir. Özellikle Doğu ve Güney Doğu Anadolu da aşiretlere nahiye statüsü verilmiş ve aşiret reisleri nahiye müdürü olarak atanmıştır. Bu durum nahiyelerin öncelikli olarak ayaklanmalarını önleme, vergileri toplayabilme ve göçebe olan aşiretlerin köylere zarar 60 61 İsmail Hakkı Göreli, İl İdaresi,a.g.k.,s.327. İlber Ortaylı, Tanzimat devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri(1840-1880),a.g.k.,s.101. 25 vermemesi amacını taşıdığını görmekteyiz.62Dolayısıyla aşiret düzeninin sürdüğü ve ülkenin diğer bölümlerine göre nispeten az gelişmiş olan bölgelerde nahiyelerin temel işlevinin güvenliği sağlama, vergi toplama ve yerleşme düzenini kontrol altında tutma olduğunu görmekteyiz. İmparatorluğun ticaretle kapitalist üretim sürecine eklemlenerek gelişen bölgelerindeyse nahiyelerin bir komün gibi karar alabilen kendi kendine yeterli yönetim kademesi işlev üstendiğinin görmekteyiz. Ekonomisine tarıma dayalı olduğu, etnik ve dinsel ayrılığının bulunduğu kapalı köy toplumuna sahip bütünleşememiş İmparatorlukta nahiyelerin başarısız olması doğaldı. Bu durum yerel yönetim gerçekleştirecek bucakların taşrada kırtasiyeciliği arttıran bir kademe olmasına yol açmaktaydı. Bu anlayış daha sonra Cumhuriyet döneminde de nahiyelerin gereksiz bir kademe olduğu inancını miras bırakmış ve sürekli nahiye kademesinin kaldırılması yönünde çalışmalara sebep olmuştur.63 Peki, Osmanlı devletinden yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetine miras kalan bucakların işlevlerinde bir değişme olmuş muydu? İşlevlerde bir değişme olduysa bucak kademesinden ne beklenmekteydi? Bu soruların cevabı da ikinci bölümde aktardığımız tarihsel süreç içerisinde gizlidir. Özellikle ikinci bölüm içerisinde bu soruların yanıtlamamızın nedeni tarihsel anlatım içersinde bunların satır aralarında kaybolmasını önlemek içindir. Kurtuluş mücadelesinin verildiği yıllarda 1921 Anayasası ile bucaklar tüzel kişiliğe sahip idari birim haline gelmişlerdi. Bugünküne göre önemli derecede geniş yetkilere sahiptiler. Bağımsızlık mücadelesinin verildiği bir dönemde bucaklara tüzel kişiliğin tanınması doğal olarak kabul görülebilir. Nitekim aynı yıl içerisinde İdare-i Kura ve Nevahi Kanun tasarısı hazırlanmıştı. Bu tasarıda köy birliklerinden ibaret olan bu nahiyelerle kasabalar tam anlamıyla birer komün haline getirilmeye çalışılmıştı. Ancak bağımsızlık mücadelesi sebebiyle tasarı yasalaşamamıştı. 1924 Anayasası kabulüyle birlikte 1921 Anayasasından farklı olarak bucağın tüzel kişiliğine son verilmekte ve bucakları tam anlamıyla merkezi yönetimin bir birimi haline getirmekteydi. Köy ise merkezi yönetim kademesi olmaktan çıkarılmış ayrı bir kamu tüzel kişiliğine sahip olmuştu. Bucaklar artık Osmanlı döneminden farklı olarak tüzel kişiliğe sahip olan kasaba ve köylerden meydana gelen mülki idare birimidir. Ancak işlevleri incelendiğinde nüfus, askerlik, güvenlik ve asayişin sağlanması, kanun ve diğer düzenleyici işlemlerle hükümet kararlarının bucak sınırları içindeki mahalli halka duyurulması gibi daha çok geleneksel görevleri yerine getirmektedir.64Bu işlevler Osmanlı dönemindeki görevlerinden çok da farklı değildir.65Özellikle bucak kurulan yerlerde var olan yapıya bakıldığında genel olarak bucak müdürü ve bir jandarma karakolunun birlikte bulunduğu görülmektedir. Osmanlı döneminde olduğu gibi bucakların temel işlevi kurulduğu yerde güvenlik fonksiyonunun yerine getirilmesi ve burada merkezi hükümetin kontrolünün sağlanmasıydı. Bu iki örgütlenme kurulduktan sonra -bucaktan bucağa değişmekle berabernüfus memurluğu, sağlık memurluğu, tahrirat kâtibi, orman ve gümrük muhafaza memurlukları ve PTT kurulmaktaydı. Merkez/merkezi siyaset burada en temel kamu hizmetlerini vatandaşa sunumunu amaçlıyor ve kurduğu yeni birimlerle onu kendisine daha çok eklemliyordu. Ülkenin bağımsızlığını kazanmasından sonra nüfusunun %75‟inin kırsal bölgelerde yaşayan ülkenin kalkınması için uygulanacak politikalara kırdan başlanılması bir zorunluluktu. Bu açıdan bucakların güçlendirilmesi önem kazanmaya başlamıştı.1935 yılında 62 Ayrıntılı bilgi için bakınız İlber Ortaylı, Tanzimat devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri(1840-1880), a.g.k.,s.105. 63 İlber Ortaylı, Tanzimat devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880),a.g.k.,s.106. 64 M.Necat Eldem, Bucaklar üstüne yaptığı araştırmada bucakların gerçekleştirdiği görevlerin %45,8‟inin geleneksel görevler, %28,7‟sinin iktisadi ve mali görevler,%11‟nin danışma görevleri kalanının sosyal ve kültürel görevler olduğunu ortaya koymaktadır. Araştırma için bakınız a.g.k. s.33. 65 M.Fikret, a.g.k., s.129-159;Ertuğrul Vasfi Akalın, Nahiye Müdürlerine ve Muhtarlara Kılavuz Halkın Hukuk Müşaviri, Türk Neşriyat Yurdu Yeni Savaş Matbaası, İstanbul, 1963. 26 tarım kredi ve satış kooperatifleri ile 1938 yılında toprak mahsulleri ofisinin kurulması ve ziraat bankasının iktisadi devlet teşekkülü haline gelmesi bucakların önemini giderek artırdı.66Bunların bucaklarda şube açmalarıyla bucaklar hızlı bir gelişim sürecine girmeye başladı. Ancak bütçe ve insan kaynağı olanaksızları bucakların gelişmesini sınırlamaktaydı. Bucakların tam olarak teşkilatlanamadığı için merkezi yönetimce eleştiriler gelmesine rağmen vatandaşların büyük bir bölümü kırsal alanda yaşayan ülke için bucakların gerekli olduğu vurgulanmaktaydı.67Ancak Cumhuriyetin kuruluşundan beri merkez siyaset/merkez ve merkezi yönetim birliği bulunmaktaydı. Aslında bu durum 1876 ilk parlamentonun açılmasından sonra bile siyasal nitelikte olan kararların yönetsel kadrolarca alındığı dikkate alınırsa siyaset ve yönetim ayrılığının o dönemden beri olmadığı görülecektir. Zira Osmanlı devletinin çözülürken devleti kapitalist modern bir toplum haline getirme çabasında yönetim ve siyaset bütünleşmesini getirmiştir. Nitekim Osmanlı devletinde tam olarak burjuvazi gelişip egemen güç olmamış, bu durum yeni kurulan devlette de kendini göstermiştir. Dolayısıyla yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetinde de durum çok farklı değildi. Merkez siyaset bürokrasi yani yönetimin içinden gelmekte, yönetimin ve siyasetin çıkarları birbirleriyle örtüşmekteydi. Bunun en önemli göstergesi yapılan bir araştırmada 1946 yılına kadar TBMM‟nin kadrosunun neredeyse %60-70 arasında devlet memurlarından oluşmasıdır.68 Bu tarih önemlidir. Çünkü çok partili hayata geçişin olduğu siyaset ve yönetim ayrılığının ortaya çıktığı ve burjuvazi sınıfı toplumda karar alma sürecinde bağımlı olmaktan çıkmaya başladığı bir döneme işaret etmektedir. Toprak reformu çalışmalarının yönetim yani bürokrasi içinde ve parlamento içinde engellenmesi burjuvazinin gelişmesi konusunda yönetimin çekingen tavrını göstermişti.69Yeni devlette yönetim içinden gelen siyaset etkiliydi ve bu konumunu kaybetmek istemiyordu. Burjuvazinin tam olarak sivrilmediği bu dönemde, devleti temsil eden memurların toplumsal hiyerarşinin en üst katında ve gelir ve saygınlık bakımından da en ayrıcalıklı kesimler arasında yer alıyordu.70Çok partili siyasal yaşama geçildiği ve tek partili yönetimin sonlarına doğru kapitalistleşme süreci hızlanmış, ticaret sermayesi büyümüş, toprakta mülkiyetin birleşmesi artış göstermiş ve eski dönemin kendine yeterli işletmelerinin pazar için üretime yöneldiği dönemde burjuvazi artık egemen olma yönünde adımları 1950 yılında Demokrat Parti ile atılmıştır. Demokrat Partinin iktidara gelişi yönetim ve siyaset arasındaki organik bağlantıyı kesmiş ve yönetim ve siyaset ayrılığını getirmiştir. Bu dönemde burjuvazinin egemenliğinin arttırılması ve kapitalist gelişmenin sağlanması yönünde adımlar atılmıştır. Tarımda makineleşme, kara yolu ulaşım ağının oluşturulması ve yüksek tarım fiyatları politikası gibi uygulamalar bunun aracı olmuşlardır. Özellikle oy potansiyeli fazla olduğu kırsal bölgelerde CHP‟nin baskıcı ve aşırı merkezi yönetimine tepki olarak Demokrat parti ön 66 Ali Özçağlar, İdari Coğrafya, Ümit Matbaacılık, Ankara, 2011,s.167. Bucaklarla ilgili olarak Birinci idareciler Kongresinde İller idaresi genel müdürlüğünce sunulan ilk raporda iki şey tavsiye edilmektedir. Birincisi yeniden mevcut bucaklara benzer bucak kurulmayarak bunun yerine ilçe kurulması yoluna gidilmesiyken ikincisi mevcut bucakların komün haline getirilmesiydi. Böylece bugünkü bucakların mahalli kalkınma hareketlerinin, nüfus ve evlenme işlerinin daha yakından desteklenmesi ve süratle yapılmasının sağlanması bakımından komün halinde idaresiyle ilgili İl idaresi kanununa hükümler koyulmasının faydalı olacağı belirtilmekteydi. İkinci raporda ise bucakların ipkası kabul edilmekle beraber komün fikri reddedilerek ilçelerin çoğaltılması, yeterli ilçe teşkilatı kuruluncaya kadar bucakların kadro bakımından faydalı hale getirilerek mahalli kalkınma hareketinin desteklenmesi tavsiye edilmişti. Dolaysıyla bucakların kaldırılması düşünülmekle beraber yine de desteklenmesi ve etkin hale getirilmesi görüşünün üstün olduğu görülmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. İçişleri Bakanlığı, Birinci İdareciler Kongresi, İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1947,s.99,193194,442-443. 68 Frederick W. Frey, The Turkish Political Elite, Cambridge, Mass, 1965.,s.258. 69 Bakınız Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam, Cilt:II, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1968,s.337. 70 Gencay Şaylan, a.g.k., s.44–46. 67 27 plandadır. DP oy oranının yüksek olduğu kırsal bölgelerde gücünü pekiştirmesinin aracı ise bu yıllarda bucaklar olmuştur. Nitekim siyasal partiler için o dönemde bucaklarda teşkilatlanma yasağı yoktur. DP, CHP‟nin taşrada yapamadığını yapmış ve bucaklarda hatta mahallelerde teşkilatlanma yoluna gitmiştir. DP bucaklarda bucak başkanlıkları mahallelerde ocak başkanlıklarını kurmuşlardır. Bu durum yerelde yeni siyasal aktörlerin ön plana çıkmasına neden olmuştur. Artık ocak ve bucak başkanları yerelde destekledikleri bucak müdürleri göreve getirmede etkili olmaktadır. Özellikle bu yıllarda tam teşkilatlı bucak sayısının arttırılmaya çalışılması artık merkez siyasette karar verici olan DP‟nin yerelde yönetimi kontrol atlında tutmak istemesinin bir göstergesidir. Tüm bu önemli gelişmelerin yaşandığı 1950‟li yıllarda yerelde hükümet ve yöneticileri arasında çatışmalar ortaya çıkmıştır. Dönemle ilgili Doğan Canman‟ın yaptığı bir araştırmada ocak ve bucak başkanlarının mülki amirlerle takışmalarının her gün gazetelere yansıdığını, bürokratların hükümete direndikleri, hükümetinde memur güvencesini yok edecek şekilde atama, yer değiştirme ve görevden uzaklaştırmalarla bürokrasiyi yola getirmenin yollarını aradığı vurgulanmaktadır. Bu sebeplerden dolayı -siyasal baskı nedeniyle- mülki idare amirliğinden ayrılanların sayısının eskiden görülmemiş derecede bir boyuta ulaştığını ifade etmektedir.71 1953 yılında 5442 Kanunun bucaklarla ilgili bölümde yer alan 47 ve 49. maddelerinde değişiklik yapılmış ve bunun sonucunda bucak müdürlerinin İçişleri Bakanlığınca valiliklerin emrine ataması uygulaması ile gerçekleşmişti.72Bu değişiklikler de merkezin/merkez siyasetin taşrada denetim kontrol gücünü daha da arttırılmaktaydı. Genel olarak buradan şu sonucu çıkartmaktayız ki bucaklar DP‟nin taşrada etkili olmasını sağlayan politikaların hayata geçirebilme potansiyelini ve gücünü taşıyan temel mülki idare birimidir. DP vatandaşa hizmet eden devlet anlayışı ile kırsal alandaki vatandaşlarla yakın ilişkide olan ocak ve bucak başkanları yoluyla bucaklarda etkili olmuştur. Örneğin DP bucak idare kurullarının faaliyet raporları hazırlaması 73ve ekte yer verdiğimiz DP ocak ve bucak başkanlık duyurusu74 bunu açık bir şekilde göstermektedir. Bucaklar taşrada merkez siyaset ve merkezi yönetimin önemli ve temel çatışma ve savaş alanlarından biridir. Bu mücadelede DP taşrada bürokrasiyi kırmak ve otoritesini arttırmak için tam teşkilatlı bucakların sayısının arttırma yoluna gitmiş ancak bu çabaları 1960 darbesiyle son bulmuştur. DP‟nin siyasal iktidardan uzaklaştırılmasıyla bürokrasi bu dönemde karşılaştığı anti-bürokratik diyebileceğimiz uygulamalardan korunmak amacıyla 1961 Anayasası ile kendine güvenceler getirmiştir. Bunlardan birisi de bucakların mülki bölünmede Anayasa metninden çıkarılmasıdır. Bucakları bu dönemde etkileyen önemli bir diğer gelişme ise 15.10.1961 seçimleri olmuştur. 16 Ekim 1958'de Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Türkiye Köylü Partisi'nin birleşmesiyle kurulan Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi 1961 genel seçimlerinde % 14 oy alarak CHP ve Adalet partisinden sonra üçüncü parti olmuştur. CKMP, 1961 seçimlerinde 1.415.390 oyla, oyların %14‟ünü toplamış ve 54 milletvekili çıkarmıştır.75 Senato‟da ise 71 Doğan Canman, Türkiye’de Kesimler Arası İnsan Gücü Hareketliliği, TODAİE, Ankara, 1975, s.68-69. 09.07.1953 tarih ve 6125 sayılı İl idaresi Kanununun 47 ve 49 uncu maddelerinin değiştirilmesi hakkında Kanun 1. ve 2. maddesi 73 Ayrıntılı bilgi için bakınız Demokrat Parti, Kasımpaşa Bucak İdare Kurulu Faaliyet Raporu(1950-51), Halk Basımevi, İstanbul, 1951;Demokrat Parti, Kasımpaşa Bucak İdare Kurulu Faaliyet Raporu(1952-53), Halk Basımevi, İstanbul,1952. 74 Ayrıntılı bilgi için bakınız Ahmet Yükseltürk, DP Ocak ve Bucak Başkanlıkları Bilgilendirme Duyurusu, Ankara, 1951. 75 Nazmi Küçükyağcı, “1954-2002 Genel Seçim Sonuçlarının Analizi”, Epilog Düşünce Dergisi, Sayı:3,Ankara, 2004, s.16. 72 28 1.350.892 oyla 16 sandalye elde etmiştir. CKMP, mahalli özelliği ağır basan bir partidir.76 CKMP, merkezde Demokrat Partinin devamı niteliğinde olan Adalet Partisi ile aldığı oy oranıyla taşrada yeni bir güç odağı oluşturmaya başlamıştır. Parti için bucaklar taşradaki oy potansiyelini sağlamada bir araçtır. Bu parti 1962‟de İnönü‟nün II. Koalisyon hükümetine altı bakanla katılmıştır. Ancak Bölükbaşı ve arkadaşları 27 Kasım 1963‟te II. İnönü Koalisyonu‟ndan ayrılarak hükümetin düşmesine sebep olmuştur. Taşra artık merkezdeki siyasal otoriteyi belirlemede etkin olduğunu göstermektedir. Bu noktada bucakların işlevlerini yerine getiremediği işlevsiz olduğu yönünde merkezi yönetimi elinde bulunduran bürokrasi tarafından çalışmalara hız verildiği ve bucak oluşturulmasının hemen hemen durduğu yıllar olması şaşırtıcı bir rastlantı değildir. Nitekim 1960‟lı yıllarla beraber bucakların işlevsiz oldukları sebebiyle kaldırılmaları çeşitli çalışmalarla gündeme geldiği görülmektedir Bu dönemde 1963 yılında yapılan MEHTAP raporunda bucakla ilgili olarak şunlar dile getirilmektedir:77 “Sayılan 900‟ü aşan bucak müdürlükleri, bugün kamu hizmetlerinin görülmesinde etkili bir görev sahibi olmadıkları gibi, idari kademe olarak da bunların fazla bir anlamı kalmamıştır. Gerçekten, ilçelerle köyler arasında bir idari kademe olarak teşekkül eden bucaklar, görevsel teşkilatlanma ve bu teşkilatlanmanın gerektirdiği personel ve maddi imkânlar bakımından zayıf ve yetersiz birer birim olarak görülmektedir. Aslında il kademesinin altındaki kamu hizmetlerinin ilçelerde toplanması ve hemen hemen bütün meselelerin bu seviyede halledilmesi, bucak seviyesindeki idari kademenin lüzumunu azaltmaktadır. Bu sebeple, bucak kademesindeki idari birimlerden vazgeçilmesinin bir inceleme konusu yapılması faydalı olacaktır.”Bu Raporun teklif ve tavsiyeler arasında “idari bir kademe olan bucağın önemi kalmadığı ve kaldırılmasının, hizmetlerin daha iyi ve tasarruflu bir şekilde görülmesini sağlayacağı da belirtilmektedir.” Ayrıca bu dönemde planlı kalkınma anlayışı doğrultusunda kırsalda toplum kalkınması modeli benimsenmiş bucakların işlevsizliği öne sürülerek temel yürütücü birimi olarak ilçeye yönelim olmuştur. Merkez siyaset bakımından bucaklar yetersizliklerinin yanı sıra kalkınma politikası açısından da destek bulmamıştır.78 16-30 Kasım 1964 tarihinde toplanan 2. İdariciler kongresinde genel durum şu şekilde özetlenmektedir: “ o günden bu yana (1949)” geçen zaman, yapılan tatbikatta görülen aksamalar, planlı ve programlı hayat tarzı içinde, idaremizin yeniden gözden geçirilip bugünkü hayata uydurulması zaruretini ortaya koymuştur……Bugün devlet nizamının her yeni kurulan teşkilat ve bakanlık teşkilatı kanunlarıyla idareden ve idareciden kendisine mevcut olması şart bulunan bir salahiyetin alınıp götürüldüğü ve bu suretle il idaresi kanununu mesnetleri kaybolmuş ve idari otoriteyi zaafa götüren bir istikamette, didik didik ettiğini biliyorsunuz.Bunu yerine getirebilmek ve halledebilmenin tek şartı idareyi kayıp ettiği yetkilerine, itibarına ve devlet içindeki yerine tam oturtmakla mümkün olacağı kanaatindeyiz.Her kurulan umum müdürlük veya vekâlet teşkilatının valinin 76 TBMM, Müreffeh ve Kuvvetli Türkiye İçin CKMP Programı, Arı Matbaası, Ankara, [t.y.], s.35. vd. TODAİE, Merkezî Hükümet Teşkilâtı Araştırma Projesi Yönetim Kurulu Raporu,2. Baskı, TODAİE, Ankara,1966, s..46. 78 07.02.1964 tarihli iller idaresi genel müdürlüğü komisyon raporunda 1. beş yıllık kalkınma planındaki bu durum şu şekilde eleştirilmektedir:”bucakların bugünkü hali ile fonksiyonlarını ifa edemediği gerekçesiyle faydalı olmadığı görüşü ileri sürülmekte ve münakaşa konusu açılmaktadır.idareciler açısından geniş taraftar bulan bir grup, yeter teşkilattan, esaslı vazife ve yetkiden mahrum bucakların kaldırılmasında herhangi bir sakınca görmemekte ise de bu fikre karşıt olanlar hükümetin halka en yakın kuruluşu, halkın hükümetle temasını sağlayan en yakın müracaat makamı olarak bucakların kaldırılması yerine ıslahı ve faydalı hale getirilmesi görüşünü savunmaktadırlar.planlı kalkınma ve toplum kalkınması konularının ele alındığı bir hamle devresinde , kendisine önemli vazifeler düşmekte olan bucakların aşağıdaki esaslar dairesinde ıslahı cihetine gidilmesi lüzumunda ittifak hasıl olmuştur.” ikinci beş yıllık kalkınma planında ise mahalli kademelerde yapılması gereken işlerin başarılabilmesi için özellikle ilçe kademesi idari ve teknik yönden kuvvetlendirileceği ve toplum kalkınmasında il ve ilçe kademeleri öderliğinde yapılacağı yer almıştır.Bucaklar toplum kalkınmasında bir kenara bırakılmıştır.Ayrıca bucakların toplum kalkınmasında aktif rol verilip verilmeyeceği 2. İdareciler kongresi dahil olmak üzere çeşitli çalışmalarda tartışılmıştır.Ayrıntılı bilgi için bkz. M.Necat Eldem,a.g.k.,s.8387. 77 29 salahiyeti içinde bulunan bir iş manzumesini, murakemesini onun elinden kurtarmayı marifet sandıkça devlet düzeni içinde yukarıdan aşağıya murakabe ve kontrol nizamı tam işleyemez.” 79 olduğu belirtilmekte ve bu tarihten itibaren bucakların kaldırılması/işlevsizleştirilmesi yönünde çalışmalar hız kazanmıştır. Örneğin 1964 yılında Altan Turan bucakların kaldırılması konulu 41. Dönem kaymakamlık kursu tezi olarak kabul edilmesi, Arif Payaslıoğlu‟nun 1966 yılında yazmış olduğu merkezi idarenin taşra teşkilatı üzerinde bir inceleme eserinde bucakların işlevsizliklerine ve onların kaldırılmaları yönünde önerilerde bulunmuştur. 1969 yılında İçişleri Bakanlığında iç-düzen çalışmaları kapsamında M.Necat Eldem tarafından bucak idaresi üzerine bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırma bucaklar üstüne o döneme kadar yapılmış en ayrıntılı çalışmadır. Bu araştırmada bucakların tarihsel gelişimi, teşkilatlanmaları, görev ve yetkileri, iş yükü gibi açılardan incelemiştir. Bu çalışma ve daha önceki yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde bucakların kaldırılmak istenmesinin sebepleri:80 1.Bucaklarda bucak yönetimlerinin ve hizmet teşkilatlarının bulunmaması, 2.Yönetim tarafından bucaklardaki meclis ve komisyonlara yeterince işlerlik kazandırılamaması, 3.Bucakların hukuki statülerine uygun olarak tam teşkilatlı bir biçimde kurulamaması, 4.Bucakların cari giderlerinin bakanlıkların bütçesine yük getirmesi ve personel yetersizliği, 5.Büyükşehir statülü merkezlerdeki bucakların durumu ve yıllık masraflarının fazlalığı, 6.Bazı bucak müdürlerinin eğitim durumunun lise ya da dengi okul seviyesinde bile olmaması, 7.Bucak müdürlerinin meslekte yükselme olanaklarının olmaması, 8.Bucak müdürlerinin yetkilerinin sınırlı olması, 9.Bucak hükümet konakları ve lojmanlarının olmaması ve inşasına lüzum görülmesi, 10.Köylerin bucaklara, bucakların da ilçelere dağılışında dengesizlik olması, 11.Köylü ile kaymakamlık makamı arasındaki bu idari kademenin sıklıkla aşılması, 12.Bucak merkezlerinin ilçe merkezlerine oranla şehirsel işlevlerinin yetersiz olmasıdır. M.Necat Eldem, Payaslıoğlu‟nun düşüncelerini benimseyerek bucakların kaldırılması doğrultusunda yol haritası sunmuştur. Bu yol haritası 1970 darbe sonrası uygulamaya konulmuştur. Artık merkezi yönetim askeri bürokrasinin vermiş olduğu güçle merkez siyaseti bucakların işlevsizliği konusunda kesin olarak ikna etmiştir. Önceki 10 sene tam teşkilatlı bucak kurulması engellenmiş ve siyasal partilerin bucaklarda örgütlenmesinin önüne geçilmişken81 yetmişli yıllarda bucaklar devam etmekle birlikte tam teşkilatlı bucaklarda azaltılmaya başlanmıştır. İlk olarak Ankara, İstanbul, İzmir ve Konya merkez bucak müdürleri başka görevlere alınmış ve başka görevlere atanmıştır. Boşalan bucak müdürlüklerine yeni atama yapılmayarak bucakların faaliyetlerine son verilmiştir. Yine bu yıllarda yeni bucaklar kurulmamış ve aday bucak müdürü alımlarına son verilmiştir. 1960 yılların sonu ve yetmişli yılların başında mülki idare sistemi içersinde kırsal kalkınma bakımından önemli işlevler yüklenmiş bucakların ortadan kalkması sürecinde ortaya çıkan boşluğun kısmen giderilmesi için köy-kent ve merkez köy projeleri üretilmiş ve bu projeler daha çok eski bucak merkezi olan yerler üs kabul edilerek yapılmaya çalışılmıştır.82Ancak 79 İçişleri Bakanlığı, İkinci İdareciler Kongresi, İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara,1966. Hulusi Kargel, “Bölgesel Kalkınma Planlamasında Planlama Birimi Olarak Bucaklar”, Elazığ Bilim ve Sanat Merkezi, http://blog.hkaragel.mku.edu.tr <Erişim Tarihi:01.05.2013>s.348. 81 13.07.1965 tarih ve 648 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu 15 ve 16. maddelerinde il ilçe teşkilatı kurulabileceğini öngörmüş 17. maddenin 2. fıkrasındaki: “Siyasi partiler, yukardaki fıkrada öngörülen parti görevlisinden başka, bucaklarda ve köy veya mahalle muhtarlık bölgelerinde herhangi bir ad altında teşkilât kuramazlar.” ifadesiyle bucaklarda DP ve CKMP gibi partilerin etkili olmasının önüne geçilmiştir. 82 Ali Özçağlar, İdari Coğrafya, a.g.k.,s.168. 80 30 yaşanan hızlı kentleşme ve dönemin siyasal ve ekonomik olayları bu projeleri başarısız kılmıştır. 1980 darbesiyle başlayan yıllar bucakların mülki kademe olarak son dönemleri olarak adlandırılabilir. 1982 yılında çıkarılan yeni Anayasanın idareye ilişkin ilkeleri 1961 Anayasasının ilkeleriyle aynı olmuş bucaklara ilişkin bir düzenleme yapmamıştır. 27.09.1984 tarihli ve 3046 sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanunun bakanlıkların taşradaki örgütlenmesiyle ilgili 8. maddesi bakanlık taşra teşkilatının il valisine bağlı il kuruluşları, kaymakama bağlı ilçe kuruluşları, doğrudan merkeze bağlı taşra kuruluşları olacağını belirtmektedir. Başka bir deyişle bucakta bakanlıkların taşra örgütlenmesinin olmayacağı ortaya koyulmaktadır. Yine aynı Kanunun taşra teşkilatına ilişkin esasları düzenleyen 17. maddesinde bölge, il ve ilçe ölçeğinden söz edilmekte ülke düzeyinde yerine getirilmesi gereken hizmetler için, taşra teşkilatının il ve ilçe kuruluşu şeklinde düzenlenmesi esas olduğu; ancak bu hizmet alanlarında bölgedeki illerin tamamına destek sağlayacak nitelikte bölge kuruluşları kurulabileceği gibi, bölgenin bütün illerinde veya birkaç ilinde görev ve hizmet yapacak şekilde de bölge kuruluşları kurulabileceğini esas almaktaydı. Kanun hizmetlerin örgütlenmesinde bucak ölçeğinden vazgeçtiğini ve yeni bir ölçek olan bölgeye yönelişi ortaya koymaktadır. Bu dönemde var olan tam teşkilatlı aktif bucaklarda zamanla sayısı azaltılarak mülki sistemden devre dışı edilmeye devam etmiştir. KAYA Raporunda aynı durum tespit edildiğini görmekteyiz: “İl İdaresi Yasasının yürürlüğe girdiği 1949 yılından bu yana geçen süre içinde, bucaklar hem yönetsel yapı hem de yönetsel bir birim olarak işlevlerini yitirmişlerdir. Şimdiki durumda 699 bucaktan ancak 50'sinin başında bucak müdürü vardır. Bunlarda da boşalma olduğunda yeni müdür ataması yapılmamaktadır. Bugünkü taşra yönetimi uygulamada, 73 il ve 831 ilçeden oluşan iki basamaklı bir yapıya dönüşmüştür…..Bugünkü yönetsel yapı içinde işlevlerini tümüyle yitirmiş olan bucakların yasal varlıklarına son verilmelidir. ”83 Nitekim 1993‟de aktif bucakların sayısı 38‟e,1995‟de 24‟e kadar düşmüştür. Ankara Yenikent‟teki son aktif bucağında 2008 yılında lağvedilmesiyle bucakların faaliyetlerine son verilmiştir. Ayrıca uygulamadaki bu durumun yansıması olarak mülki idare ile ilgili 1970 sonrası yapılan araştırmalarda da bucak örgütünün işlevsiz olup olmadığı ve bu örgütlerin kaldırılmasının gerekli olup olmadığı yönünde yapılan anketlerde bucakların işlevsiz olduğu ve artık kaldırılması gerektiği yönünde mülki idare amirlerinde bir inancında yerleştiği görülür.84Böylece bucakların işlevsizleştirilmesi süreci hem yönetsel boyutta hem de düşünsel boyutta tamamlanmıştır. 83 TODAİE, Kamu Yönetimi Araştırması Genel Raporu, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara,1991,s.7981. 84 1976 yılında mülki idare amirliği konusunda yapılan araştırmada mülki idare amirlerinin %80‟inden fazlasının bucakların artık işlevlerini yitirdiklerine inandıklarını ve bunlarında %91‟inin bucakların varlıklarına son verilmesi gerektiğini savunmuşlardır. Ayrıca 2000‟li yılların başında yapılan diğer bir anket çalışmasında mülki idare amirlerinin % 87,4‟ü bucakların kaldırılmasını, %13,8‟i bucakların yeniden düzenlenerek canlandırılmasını desteklemektedir. Bu durum sadece uygulama olarak değil düşünsel boyutta da işlevsizlik halinin yerleştirildiğinin açık bir göstergesidir. Ayrıntılı bilgi için bakınız Kurthan Fişek,“Türkiye‟de Mülki İdare Amirliği Sisteminin ve Taşra Yöneticilerinin Sorunları Üstüne Araştırma”, Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Türkiye’de Mülki İdare Amirliği Sistem ve Sorunlar, Editör: Kurthan Fişek, Türk İdareciler Derneği Bilimsel Araştırma Dizisi: 1, Ankara, 1976, s.261-262; Cahit Emre,“Mülki Yönetim Sisteminin Yeniden Düzenlenmesi Tartışmalarına Genel Bir Bakış”, İyi Yönetim Arayışında Türkiye’de Mülki İdarenin Geleceği, Türk İdari Araştırmalar Vakfı, Ankara, 2002, s.287-289. 31 Burada şu soru aklımıza gelmektedir? Madem bu mülki idare birimi 1960‟larda işlevsizdi /işlevsizleştirilmişti peki neden bucak kademesi kaldırılmadı? Neden bugün hala İl İdaresi Kanununda hala hukuken de olsa yer alıyor? Merkezin/merkez siyaset ile merkezi yönetimin temel çatışma alanı olan bucaklar işlevsizleşmesi/işlevsizleştirilmesi sonucu bucaklar günümüzde bir mücadele alanı olmaktan çıkmıştır. İdari statüsünü fiiliyatta kaybeden bucak yerleşimlerinin olduğu yerlerde var olan kamu kurumları da kapanmıştır. Bunları banka ve PTT şubelerinin gitmesi takip etmiştir. Bunun sonucu bucakların iş ve ticaret merkezi özelliklerini yitirmeleri olmuştur.85 Kırsalda pazar fonksiyonunu yitiren bucaklar yok olma sürecine girmiştir. Bu süreçte kimi önemli bucaklar ilçe statüsü alarak varlıklarını sürdürmüş kimilerindeyse belediye kurularak buradaki ekonomik ve toplumsal hayatın devam etmesi sağlanmıştır. Ama büyük bir çoğunluğu kâğıt üstünde bucak olarak görülse de köy olarak kalmıştır. Kırsaldaki en küçük pazar ölçeğinin kayboluşu kentleşme olgusunu artırıcı bir etki yaparken çağın şartları doğrultusunda üretim ölçeğinin büyümesi yeni bir örgütlenme biçimi olan bölgeye yönelimi arttırmıştır. 64 yıldır mülki idare kademesi olarak kalan bucak ilk yıllarda olduğu gibi gerekli duyulması halinde merkezin güvenlik ve kontrol gücünü sağlamak amacıyla bir tedbir olarak kaldırılmamasının nedeni olarak düşünülebilse de esas neden ülkenin diğer siyasi ve ekonomik sorunlarından bucağın kaldırılması ve mülki kademenin yeniden düzenlenmesine sıra gelmediğini kabul etmek daha doğru olacaktır. Nitekim son olarak çıkarılan 14 ilde Büyükşehir Belediyesinin Kurulmasına İlişkin 6360 Sayılı Kanunda sadece büyükşehir belediyesinin olduğu illerdeki bucakların kaldırılması bu durumu doğrular niteliktedir.86 SONUÇ Devletin toprak üzerinde örgütlenmesi onun geleneklerine, toplumun ekonomik ve sosyal yapısına göre belirlenmektedir. Geçmişten bugüne bu topraklarda, toprak üzerinde örgütlenme ister taşra diyelim istersek de çevre diyelim sürekli değişiklikler arz etmiştir. Değişen ekonomik ve sosyal şartlar merkeziyetçiliğin artmasına sebep olmuştur. Bu çalışma merkeziyetçilik perspektifinde yaşanan değişim bucak ölçeğinde ortaya koymuştur. Çalışmamızın başında ele aldığımız konunun terimleri olan bucağın merkezin/merkezi siyasetin ve merkezi yönetimin ne anlama geldiğini ortaya koyduk. Burada vardığımız sonuç Osmanlıcada nahiye olarak kullanılan bucağın aslında nahiye terimini karşılamakla beraber nahiye kelimesinin bölge, yer ve civar anlamıyla bucağa göre belli bir coğrafi mekânı ifade ediş yönü ağır bastığı ve bu özelliğiyle bucak kelimesi ile aralarında bir nüans farkının olduğuydu. Merkez ise aşağıdan yukarıya veya yukarıdan aşağıya doğru bir hareketten öte bir şeyi yani bir yetki ve gücün belirli bir noktada yoğunlaştığı, siyasal düzlemde tüm kararların tek bir yerde alınıp yönlendirmenin yapıldığı yeri ifade ettiğiydi. Bu açıdan merkez bir anlamda merkezi siyaseti ifade ettiği ve organ olarak Cumhurbaşkanı, parlamento veya hükümet temsil edebileceğiydi. Siyaset ve yönetim bütünleşmesi ve ayrışması sonrasında merkezin/merkez siyasetin ve merkezi yönetimin çıkarlarının örtüşebileceği ve ayrılabileceği ve tarihsel çerçeveden sunularak bucak örneğinden ortaya koyulmasıydı. Bu perspektifte çalışmamızı değerlendirecek olursak bucaklar Osmanlı klasik düzeninde tımar sisteminin uygulanmasında yönetsel niteliği olmayan ara bir kademedir. Bucağın yönetsel bir kademe olması 19.yy „da 1864 Nizamnamesiyle başlar. Ancak bu Nizamnamede 85 Hulusi Kargel, “Tarihsel Süreç İçerisinde Doğu Anadolu Bölgesindeki Mülki Yönetim Alanlarının İdari Coğrafya Analizi”, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, Sayı:61, Elazığ, 2010,s.48-49. 86 06.12.2012 tarih ve 6360 Sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi Ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 1.maddesinin 6. fıkrası. 32 bucağa itibari bir değer verilir ve uygulamada yer alan bir birim olmaz. Bucağın uygulamada idari bir kademe oluşu Avrupalı devletlerin baskısı sonucu 1871 Nizamnamesiyle gerçekleşir. İdari bir kademe olarak kabul edilse de Osmanlı devleti Avrupalı devletlerin baskısı sonucu kabul edilmesinin etkisiyle hemen uygulamaya geçmez. Ancak 1876 Kanuni esasiden önce çıkarılan Nevahi Nizamnamesiyle bucaklar tam olarak kurulmaya ve uygulanmaya başladığı görülür. Osmanlı devletinin yaşadığı siyasal ve ekonomik sıkıntılar bucakların ülkenin her yerinde tam olarak uygulanmasının önüne geçmiştir. Kırsal nüfusun fazla olduğu bir dönemde güvenlik ve asayişin sağlanması, vergilerin hakkaniyete uygun biçimde adil olarak toplanması ve hükümet düzenlemelerinin kırsaldaki ahaliye anlatılması gibi önemli işlevler görmüştür. Bu yapı yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetine miras kalmış ve alınan miras içerisinde vilayet, liva, kaza, nahiye ve köy idari taksimatında livalar kaldırılırken bucakların(nahiyelerin) varlığı devam ettirilmiştir. Ülkenin bağımsızlık mücadelesinin verildiği yıllarda bucaklar tüzel kişiliğe sahiptirler ve bucak sınırları içerisinde güvenliğin sağlanması amacıyla acil nitelikte kararları alabilmektedirler. Ancak bucaklar, Cumhuriyetin ilanı ve yeni Anayasa sonrasında tüzel kişiliği kaldırılarak tam anlamıyla bir mülki idare birimi haline getirilmiştir. 1426 sayılı Vilayet Kanunu ise var olan yapıyı çok fazla değiştirmemiştir. Bucakların tam teşkilatlı hale getirilmeleri konusunda projeler uygulamaya konulmuştur. Bugünkü 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu bucaklara ayrı bir önem vermiştir. Bu kanun bucakları hem genel idarenin taşra örgütü hem de yerel yönetim birliği olarak çifte işleve sahip kılmış ancak ona tüzel kişilik tanımamıştır. İşte bu tarihi gelişim süreci içerisinde bucaklar merkezin taşrada otoritesini arttırmanın birer aracı olmuştur. Bu merkez yönetimin yani bürokrasinin içinden çıkmaktadır. Öyle ki her ikisinin -siyaset ve yönetimin- çıkarları hep örtüşmektedir. Bu merkez Osmanlı Devletinin son dönemlerinde II. Abdülhamit dönemi bir kenara bırakılırsa daha çok Babı Ali yani hükümet olmuştur. Kurtuluş mücadelesinin verildiği yıllarda Büyük Millet Meclisi, Cumhuriyetin ilanıyla beraber hükümet yeni merkezi/merkezi siyaseti oluşturmuştur. Merkez/merkezi siyaset Osmanlı devletinde olduğu gibi bürokrasiden yani yönetimden gelmekte ve merkez tarafından bürokrasi korunmakta ve ayrıcalıklara sahip kılınmaktadır. Yönetim ve siyasetin bütünlüğü 1946 yılında çok partili yaşama geçilince bozulacaktı. Nitekim iktidarda bulunan hükümet kendisinin iktidardan uzaklaşması olasılığına karşı 5442 İl İdaresi Kanunuyla 1949 yılında valiyi güçlendirmekte ve il sınırları içindeki kamusal ve özel tüm işyerlerini denetleyebilecek ölçüde geniş yetkiler vermiştir. Bucaklar açısından bucak müdürlerinin vali tarafından belirlenip İçişleri bakanlığınca atamasını getirmiştir. Nitekim öngörü gerçek olmuş ve ilk defa yönetimle organik bağlantısı olmayan bir siyasal örgüt-Demokrat Parti- merkeze egemen olmuştur. Artık yeni merkezin/merkez siyasetin komutasına giren merkezi yönetim ile merkezin çıkarları örtüşmemekte ve bu da önemli çatışmalara sebep olmaktadır. Bu çatışmanın yaşandığı önemli alanlardan birisi de bucaklardır. Bucaklarda ve mahallelerde teşkilatlı olarak örgütlenen bucak ve ocak başkanları taşra da kendi destekledikleri bucak müdürlerini desteklemekte ve merkezi yönetimden hizmet talep etmektedir. Ancak personel sıkıntısının çekildiği bir dönemde eski dönemden kalan ve eski merkezin ajanları olan vali ve kaymakamlarla önemli çatışmalar yaşanmasına sebep olmuş, hatta bu sürtüşmelerden dolayı vali ve kaymakamların yeri değiştirilirken bazı vali ve kaymakamlar merkezden/merkezi siyasetten gelen baskılara dayanamayarak istifa etmişlerdir. Dönemin yeni merkezi haline gelen Demokrat parti hükümeti taşrada etkinliğini daha da arttırmak amacıyla önceki hükümetin tam teşkilatlı bucak projesine el atarak tam teşkilatlı bucak sayısını arttırmada önemli başarı elde ettiyse de 1960 darbesiyle iktidardan uzaklaştırılmıştır. 1960-70 dönemi bucakların duraklama ve işlevsizleştirilerek önemsizleştirildiği yıllar olmuştur. Nitekim planlı kalkınma çalışmalarının başladığı bu yıllarda kırsal kesime en yakın mülki birim bucakların burada etkin bir rol oynayacağı düşünülmekteydi. Bu amaçla kırsaldaki kasaba ve köyleri toparlayıcı bucaklara kırsalda kalkınmayı sağlayacak görevler 33 verilecekti. Ancak bucaklar mevcut yapısıyla bu görevlere hazır değildi. Nitekim bucaklar bu konuda etkili olamamış ve ölçek olarak il ve ilçeye yönelim olmuştur. Aynı yıllarda bucakların işlevsiz olduklarıyla ilgili bucakların bir yazışma ve güvenlik kademesi olmaktan ileri gidemediği, devlet bütçesine yükünün ağır olduğu, büyükşehir çevresindeki bucakların hiçbir fonksiyonu kalmadığı, bunların halka mal olmuş birimler olmadığı için bu birimlerin kaldırılmasına halkın fazla tepki göstermeyeceği iddiaları ileri sürülmekteydi. Nitekim daha önceki dönemlerde de bu iddialar gündeme gelmiş ancak bunlar kabul görmemişti. Değişen şey neydi de artık bucaklar yeni merkez tarafından istenmiyordu? Değişen şey yönetimin eski statüsüne kavuşmak istemesiydi. Bu amaçla yeni Anayasada bucak yeni kademe olarak sayılmadı ve bucakların ilçelerle ileride birleştirileceği öngörüldü. Yeni bucak kurulmayarak zamanla ortadan kaldırılması hedeflendi. Bucakların bir anda kaldırılması mevcut ortamda beklenin aksine taşrada büyük bir tepki oluşturabilirdi. Bu nedenle var olan önemli bazı bucakların ilçe yapılması yoluna gidilmesi ve var olanlarında kırtasiyeciliği arttıran ve işlevsiz birimler oldukları savıyla zamanla etkisizleştirildi. En son 2008 yılında son aktif bucağın lağvedilmesiyle bucaklar fiilen sona erdi. Bugün bucakların işlevsizleşmesi/işlevsizleştirilmesi sebebiyle bugünkü “işlevsizlik” halinin ortaya çıkmasında merkez/merkezi siyaset ile merkezi yönetim-yani bürokrasiarasındaki çatışma başat rolü oynamıştır. Lakin bu çatışmaya kurban giden bucakların ortadan kalkması ve işlevlerini yerine getiremeyişi önemli sorunlara neden olmuştur. Bucak yönetimlerinin işlevlerini yitirmeleriyle sorumluluk sahaları genişleyen kaymakamlar köylere bucak müdürleri kadar yakın olamamıştır. Bucak merkezlerinde belediye kurularak kırsalda bu yerleri cazibe merkezi haline getirme anlayışı da başarılı olamamıştır. Bucakların fonksiyonlarını yitirmeleri hızlı kentleşmeye ve aşırı nüfuslaşmaya nedenleri arasında sayılabileceği düşünülürse konunun önemi daha da anlaşılır olacaktır. Özellikle 1980‟li yıllardan itibaren giderek artan kırdan şehirlere olan göçlerin temelinde yatan sebepler; terör, eğitim, sağlık ve geçim sorunları başta olmak üzere çeşitli toplumsal ve ekonomik sorunların yaşandığı dönem olmuştur.87 Bu dönem bucak teşkilatlarının resmen olmasa da fiilen devre dışı bırakıldığı dönemle örtüştüğü dikkate alındığında konunun önem taşıdığı görülür. Biz burada sadece merkezle ilişkisi açısından bucakları ele aldık. Konunun ekonomik, sosyal ve diğer unsurlarla ele alınması bir tez çalışmasının yapılmasının yararlı olacağını dile getiriyoruz. Son olarak dikkat çekeceğimiz nokta bucakların idari taksimatta kâğıt üzerine kalmasıyla beraber bölge örgütlenmesinin mülki idare birimi olarak sisteme eklemlenebileceğidir. Çünkü günümüzde geniş anlamda modern ulaşım ve haberleşme teknikleriyle kurulan yapı, küçük alanda ayrıca çok olarak örgütlenen yapıya göre daha akılcı, etkili ve verimli kabul edilmektedir. Demokratik yönetim için en iyi yönetim; alanı dar nüfusu az yönetim birimidir. Bu nedenle yönetsel merkezcilik ile demokratik yönetimin bağdaştırılması sorun olmaktadır. 1960‟larda dar alanda örgütlenmiş küçük birimlerin tek merkezden sınırlı imkânlarla yönetilmeye çalışılması artık geçerliliğini yitirmiştir. 1961 Anayasasında ilçe ve bucakların sayılmayışı, bu birimlerin ileride gelişip büyüyeceği ve bölgesel ölçekte planlanacak birimler haline geleceğinin düşünülmesinden kaynaklanmaktadır. 87 Hulusi Kargel, “Bölgesel Kalkınma Planlamasında Planlama Birimi Olarak Bucaklar”, Elazığ Bilim ve Sanat Merkezi, http://blog.hkaragel.mku.edu.tr <Erişim Tarihi:01.05.2013>s.348. 34 KAYNAKÇA Akalın, Ertuğrul Vasfi, Nahiye Müdürlerine ve Muhtarlara Kılavuz Halkın Hukuk Müşaviri, Türk Neşriyat Yurdu Yeni Savaş Matbaası, .İstanbul,1963 Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celali İsyanları, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1975. Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam, Cilt:II, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1968. Bozkurt, Ömer, Ergün, Turgay, Kamu Yönetimi Sözlüğü, Editör: Seriye Sezen, 2. Baskı, TODAİE, Ankara, 2008. Canman, Doğan, Türkiye’de Kesimler Arası İnsan Gücü Hareketliliği, TODAİE, Ankara, 1975. Çadırcı, Musa, Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, İmge Kitapevi, Ankara, 2007. Çimen, Adnan, “Kaymakamlık Mesleği” Açısından Mülki İdarenin Kısa Tarihi, Türk İdare Dergisi, Ankara, s.189-206. Demokrat Parti, Kasımpaşa Bucak İdare Kurulu Faaliyet Raporu(1950-51), Halk Basımevi, İstanbul, 1951. Demokrat Parti, Kasımpaşa Bucak İdare Kurulu Faaliyet Raporu(1952-53), Halk Basımevi, İstanbul,1952. Eldem, M.Necat, Bucak idaresi Üzerine Bir Araştırma (İç-Düzen Çalışmaları),İçişleri Bakanlığı, Ankara,1969. Emre, Cahit,“Mülki Yönetim Sisteminin Yeniden Düzenlenmesi Tartışmalarına Genel Bir Bakış”, İyi Yönetim Arayışında Türkiye’de Mülki İdarenin Geleceği, Türk İdari Araştırmalar Vakfı, Ankara, 2002. Ertük Keskin, Nuray, Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi, Tan Kitapevi, Ankara,2009. Fikret M., Vilayet İdaresi Kanuna Göre: Tatbikatta Kaymakamlar ve Nahiye Müdürlerinin Vazife ve Salahiyetleri, Nemci İstikbal Matbaası, İstanbul,1934. Fişek, Kurthan,“Türkiye‟de Mülki İdare Amirliği Sisteminin ve Taşra Yöneticilerinin Sorunları Üstüne Araştırma”, Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Türkiye’de Mülki İdare Amirliği Sistem ve Sorunlar, Editör: Kurthan Fişek, Türk İdareciler Derneği Bilimsel Araştırma Dizisi: 1, Ankara, 1976. Frederick, W. Frey, The Turkish Political Elite, Cambridge, Mass, 1965. Gençoğlu, Mustafa, “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:2(1), s. 29-50. Göreli, İsmail Hakkı, İl İdaresi, AÜSBF Yayınları, Ankara,1952. Göreli, İsmail Hakkı, “Memleketimizde Vilayetler İdaresine Bir Bakış” , İdare Dergisi, Sayı:173, Mart- Nisan 1975,s.146-169. 35 Güler, Birgül Ayman, “Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Ademi Merkeziyetçilik mi?”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:9, Sayı:2 Nisan 2000,s.14-29. Güngördü, Nedret, Tanzimat ve Meşrutiyet (I-II) Dönemlerinde Osmanlı Mülki İdareleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1988. İçişleri Bakanlığı, Birinci İdareciler Kongresi, İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1947. İçişleri Bakanlığı, Mülki İdare Taksimatı 1962,Karadeniz Matbaası, Ankara,1962. İçişleri Bakanlığı, İkinci İdareciler Kongresi, İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara,1966. İçişleri Bakanlığı, Mülki İdare Bölümleri 1968, Jandarma Basımevi, Ankara,1968. İçişleri Bakanlığı, İl Genel Yönetimi, İç-Düzen Genel Rapor, Cilt:I, Kitap: 5, İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1972. İçişleri Bakanlığı, Türkiye Mülki İdare Bölümleri 1976, Güneş Matbaası, Ankara,1976. İçişleri Bakanlığı, Türkiye Mülki İdare Bölümleri 1977, Güneş Matbaası, Ankara,1977. İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Türkiye’de Mülki İdare Bölümleri: Belediye ve Köyler, İçişleri Bakanlığı, Ankara,1978. İdare, Yıl:6, Birinci Teşrin, Sayı:67,1933. Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Cilt: VII, Ankara,1988. Kargel, Hulusi, “Tarihsel Süreç İçerisinde Doğu Anadolu Bölgesindeki Mülki Yönetim Alanlarının İdari Coğrafya Analizi”, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, Sayı:61, Elazığ, 2010,s.41-62. Kargel, Hulusi, “Bölgesel Kalkınma Planlamasında Planlama Birimi Olarak Bucaklar”, Elazığ Bilim ve Sanat Merkezi, http://blog.hkaragel.mku.edu.tr <Erişim Tarihi:01.05.2013> Kelleci, Şenel, Tanzimat Döneminde Osmanlı Mülki İdaresi, TODAİE(Uzmanlık tezi),TODAİE, Ankara, 1989. Kocabaş, Fatih, 19.yy Osmanlı İdare Teşkilatı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Bölümü, İstanbul,1987. Küçükyağcı, Nazmi, “1954-2002 Genel Seçim Sonuçlarının Analizi”, Epilog Düşünce Dergisi, Sayı:3, Ankara, 2004, s.16. Nalbant, Atilla, Üniter Devlet Bölgeselleşmeden Kürselleşmeye, On iki Levha Yayınları, 2 Baskı, İstanbul, 2012. Ortaylı, İlber, “Türkiye‟de Taşra Yönetim ve Yöneticiliğinin Evrimi”, Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Türkiye’de Mülki İdare Amirliği Sistem ve Sorunlar, Editör: Kurthan Fişek, Türk İdareciler Derneği Bilimsel Araştırma Dizisi: 1, Ankara, 1976,s.1-22. Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri(1840-1880), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000. Ortaylı, İlber, Türk Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Yayınları,3. Baskı, Ankara, 2008. 36 Özçağlar, Ali, “Türkiye‟de Mülki İdare Bölümlerinin İdari Coğrafya Analizi”,AÜDTCF Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı:3, Ankara, 2005, s.1-25 Özçağlar, Ali, İdari Coğrafya, Ümit Matbaacılık, Ankara, 2011. Payaslıoğlu, Arif, Merkezi İdarenin Taşra Teşkilatı Üzerinde Bir İnceleme, TODAİE-DPT, Ankara,1966. Reyhan, Cenk, “Yerel Yönetim Metinleri: İdare-i Nevahi Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:11, Sayı:2, Nisan 2002, s.107-111. Reyhan Cenk, Özen, Nizam, “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye‟de Ülke Yönetimi”, Amme İdaresi Dergisi, Sayı:42/4 Aralık 2009, Ankara, s.1-23. Şaylan, Gencay,“Cumhuriyet Dönemi Mülki İdare Amirliği Sisteminin Mirası ve Ana Gelişme Süreçleri”, Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Türkiye’de Mülki İdare Amirliği Sistem ve Sorunlar, Editör: Kurthan Fişek, Türk İdareciler Derneği Bilimsel Araştırma Dizisi: 1, Ankara, 1976, s.29–30. Tamer, Mustafa, Mülki İdare Teşkilatımız ve Bölge Valiliği, TODAİE KYUP Tezi, Elazığ,1989. TBMM, Müreffeh ve Kuvvetli Türkiye İçin CMKP Programı, Arı Matbaası, Ankara, [t.y.]. TODAİE, Merkezî Hükümet Teşkilâtı Araştırma Projesi Yönetim Kurulu Raporu,2. Baskı, TODAİE, Ankara,1966. TODAİE, Kamu Yönetimi Araştırması Genel Raporu, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara,1991. Tönük, Vecihi, Türkiye’de İdari Teşkilatın Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, İçişleri Bakanlığı Yayınları,Ankara,1945. Tural, Erkan, Bir Belge:1861 Hersek İsyanı -1863 Eyalet Teftişleri- 1864 Vilayet Nizamnamesi, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:13,Sayı:2 Nisan 2004, s.93-123. Tural Erkan, Bir Belge:1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri ve 1876 İdare-i Umumiyye-i Vilayet Talimatnamesi, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:14, Sayı:1 Ocak 2005,s.71-91. Yalçındağ, Selçuk, İlçe Özel Yönetimi, TODAİE,1977. Yaman, Mümtaz Talat, Osmanlı Mülki İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında Tecrübesi”,Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1940. “Bir Kademe Yükseltürk, Ahmet, DP Ocak ve Bucak Başkanlıkları Bilgilendirme Duyurusu, Ankara, 1951. http://www.illeridaresi.gov.tr/ortak_icerik/illeridaresi/i%C3%A7%20kontroller%20%C3%A7aal %C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1/sgb%20i%C5%9F%20ak%C4%B1%C5%9F%20%C5%9 Femalar%C4%B1/Bucak%20Ad%C4%B1%20De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi.pdf<Erişi m Tarihi:01.05.2013> 37 Mevzuat 1-7 Şubat 1337 tarih ve 85 sayılı 1921 Anayasası. 20.04.1924 tarih ve 4695 sayılı 1924 Anayasası. 30.05.1926 tarih ve 877 sayılı Teşkilatı Mülkiye Kanunu. 09.70.1961 tarih ve 334 sayılı 1961 Anayasası. 18.04.1929 tarih ve 1426 sayılı Vilâyet İdaresi Kanunu. 09.06.1930 tarih ve 1700 sayılı Dâhiliye Memurları Kanunu. 10.01.1945 tarih ve 4695 Sayılı Kanun. 10.06.1949 tarih ve 5442 sayılı İl idaresi Kanunu. 24.12.1952 tarih ve 5997 Sayılı Kanun. 09.07.1953 tarih ve 6125 Sayılı İl idaresi Kanununun 47 ve 49 uncu maddelerinin değiştirilmesi hakkında Kanunu. 12.05.1964 tarih ve 469 sayılı 5442 sayılı iller idaresi kanununda değişiklik yapılması hakkındaki Kanun. 13.07.1965 tarih ve 648 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu. 05/01/1968 tarih ve 12792 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 23/12/1967 tarih ve 5847 Sayılı İçişleri Bakanlığı Kararı 27.09.1984 tarih ve 3046 Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 174 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 13.12.1983 gün ve 174 Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 202 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun. 06.12.2012 tarih ve 6360 Sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre VIII, İçtima:3, Cilt 18. 38 EK 39 40
