UNISIN

KYM 415 PROSES TASARIMI I
2013-2014 Güz
BÖLÜM 2
AKIM ŞEMALARI ve P&I DİYAGRAMLARI
Flow-sheet
Process Flow Diagram (PFD)
Piping and instrument
Yrd.Doç.Dr. Suna ERTUNÇ
1
Ödev 1: Her proje grubu kimyasal bir prosese ait
1. Akım şemasını (flow sheet)
ve
2. Borulandırma ve enstrümantasyon diyagramını
(piping and instrumentation “P&I” diagram)
27.09.2013 Cuma günü derste teslim edecek.
Teslim edilen dökümanlara dair açıklama yapabilmeli!!!
2
2.1. GİRİŞ
• Akım şemaları proses tasarımında anahtar dökümandır.
• Proseste yer alan ekipmanların yerleşimini ve birbirleriyle
bağlantılarını, akım hatlarını, akımların hızlarını, bileşimlerini ve
ekipmanların işletme koşullarını gösterir.
Akım Şemaları Nerelerde Kullanılır?
1. Uzman tasarım gruplarının tasarımlarına temel teşkil eder
Neyi tasarlarlar?
2. İşletme kılavuzlarının (operating manual) hazırlanması ve
işletme
teknisyenleri
eğitimi
için
dökümanların
hazırlanmasında
3. İşletmeye alma çalışmaları(start up) sırasında prosesin
işletme performansının tasarım değeriyle kıyaslanması
amacıyla da kullanılır.
3
Akım şemaları, proseste yer alan her bir ünite için ve tüm
proses için yapılan kütle ve enerji denklikleri temel
alınarak oluşturulur.
Günümüzde akım şemaları bilgisayar destekli olarak hazırlanmaktadır.
Avantajı
-Alternatif akım şemalarının oluşturulması
-En uygun prosesin seçimi
-En uygun proses şartlarının saptanması
Bu ders kapasamında MATLAB ve CHEMCAD paket programlarından
yararlanılacaktır.
Paket programlara BAŞKA örnekler ?????
Akım şemasının oluşturulmasından sonraki adım
P&I diyagramının oluşturulmasıdır.
4
2.2. AKIM ŞEMALARININ GÖSTERİLİŞİ
Çeşitli tipte akım şemaları vardır:
• Blok diyagram gösterimi
• Resim şeklinde gösterim
2.2.1 Blok Diyagram Gösterimleri:
Blok Akım Diyagramı “Block Flow Diagram” (BFD)
En basit gösterim şeklidir. Çizimde yer alan her bir blok bir
ekipmanı veya prosesin belirli bir adımını simgeler.
Kare
Nerede kullanılır?
daire
diktörgen
* ön raporların hazırlanmasında
* eğitim amacıyla
5
Bir Blok Akım Proses Diyagramı (BFD) Oluşturulurken;
•
İşletmeler bloklarla gösterilir.
•
Önemli akım yönleri oklarla belirtilir.
•
Mümkün olduğunca akımın yönü soldan sağa çizilmeli,
•
Hafif bileşen içeren akımlar (gazlar) yukarı doğru,
ağır bileşen içeren akımlar (sıvılar ve katılar)
aşağı doğru yönlendirilir.
5. Basitleştirilmiş madde dengesi kurulur.
6
Blok Akım Diyagramı (BFD) Örnek 1
Toluen
10 000 kg/h
Hidrojen
820 kg/h
Reaktör
Gaz Ayırıcısı
Dönüşüm
% 75 Toluen
Sıvı karışımı
Gaz Karışımı
2 610 kg/h
Benzen
8 210 kg/h
Damıtma
Kolonu
Toluen
Reaksiyon: C7H8 + H2  C6H6 + CH4
7
2.2.2 Resim Şeklinde Gösterilen Akım Şemaları:
Proses Akış Diyagramı “Process Flow Diagram” (PFD)
Ekipmanlar belirli bir tarza uygun olarak çizilir.
#
#
#
#
İngiliz Standartları (BS 1553, 1977)
Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü (ANSI)
Alman Standartları (DIN 28004, 1988)
ISO 10628
Coulson J.M., Richardson J.F. and Sinnot R.K., 1999, Chemical Engineering, Vol 6,
Design, 3rd ed., Butterworth-Heinmann, Oxford.
APPENDIX A: Graphical symbols for piping systems and plant
İNCELENECEK !!!
8
2.3. PROSES AKIŞ DİYAGRAMLARINDA BULUNACAK
BİLGİLER
Zorunlu Bilgiler
1. Akım no
2. Sıcaklık (oC)
3. Nominal (istenilen) işletme basıncı (bar)
4. Akımın bileşimi
a) Herbir bileşenin akış hızı (kg/h) veya
b) Akımın ağırlıkça yüzde bileşimi
5. Toplam akış hızı (kg/h)
Seçimli Bilgiler
1. Molar yüzde bileşimler
2. Buhar Kesri
3. Önemli fiziksel özellikler
- Yoğunluk -Viskozite -Diğerleri
4. Akımların termodinamik verileri
-Isı kapasitesi -Akımların entalpileri - K değerleri
5. Akım ismi
“aseton kolonu alt akımı”
9
Proses Akış Diyagramı (PFD) Örnek 1
10
Proses Akış Diyagramı (PFD) Örnek 2
11
2.4. PROSES YERLEŞİM PLANI (Process Layout)
• Proseste yer alan temel ekipmanların akım
şeması üzerinde sırasıyla yerleşimini ve
ekipmanlar arasındaki proses akım hatlarını
gösterir.
•Amaç; madde akımını gerçektekine uygun
göstermek
•Temel ekipmanlar gerçek büyüklükleriyle
orantılı
12
2.5. VERİLERİN KESİNLİĞİ VE DOĞRULUĞU
 Verileri virgülden sonra bir basamaklı olarak yazmak yeterli
 Hassaslık derecesine göre veriler verilmeli
 Çok daha küçük değerler ise ‘eser’ miktarda yazılır
Prosesi kısıtlayan bir öneme sahip ise ‘ppm’ olarak belirtilir.
 Bazı durumlarda eser miktardaki maddeler çok önemlidir.
ÖRNEĞİN, katalizör zehirlenmesine neden olan ve malzeme
seçimini etkileyen maddeler söz konusu olduğunda bu
maddelerin miktarları belirtilmelidir.
13
2.6. HESAPLAMALARDA KULLANILAN TEMELLER
 Akım şeması üzerine yazılan değerlerin hesaplanmasında
kullanılan temeller akım şeması üzerinde belirtilmeli
Bu temeller içerisinde;
-Yıllık işletme süresi,
-Reaksiyon verimi ve fiziksel verimler,
-Ortam sıcaklığı (EKD’de kullanılan),
-Kullanılan varsayımlar
• Farklı durumlar için farklı akım şemaları
14
2.7. KESİKLİ PROSESLER
• Kesikli prosesler için hazırlanan akım şemalarında gösterilen
değerler tek bir dolum (batch) için gerekli miktarlardır.
• Kesikli proses, sürekli prosesin bir parçası ise ona ait akım
şeması sürekli akım şeması içerisinde gösterilir ve sınırları
belirtilir.
Süreklide;(kg/st)
Kesiklide; (kg/dolum)
Örneğin; Sürekli bir polimerizasyon prosesi
katalizörün hazırlanması kesikli bir prosesdir.
için
gerekli
2.8. EKİPMANLARIN KODLANMASI VE ADLANDIRILMASI
• Her ekipman bir ad ve kod numarası ile tanımlanır
• Genelde bir harf ve birkaç basamaklı sayıdır
Örneğin; R101, H205, C311
15
3. HESAPLAMALAR
Kütle korunum denklemleri  akımların akış hızları ve bileşimleri
Enerji korunum denklemleri  akımların sıcaklıkları
Tasarım kısıtlamaları
I.Dış Kısıtlamalar (Tasarımcının kontrolunda değildir)
i. Müşteri talebine göre belirlenen ürün spesifikasyonları
ii. Alevlenme limiti v.b. temel güvenlik konuları
iii. Hükümet tarafından saptanan atık spesifikasyonları
II. İç Kısıtlamalar (Proses ve ekipmanların fonksiyonlarına bağlıdır),
i. Proses stokiyometrisi, dönüşüm oranı ve verim
ii. Kimyasal denge
iii. Sıvı-sıvı ve gaz-sıvı ayırma işlemlerinde faz dengesi
iv. Azeotrop karışımlar
v. Enerji denkliğinde karşılaşılan kısıtlamalar
vi. Ekipman tasarımında karşılaşılan kısıtlamalardır.
16
3.1. Temeller
A) Zaman
•
Hiçbir tesis durmadan SÜREKLİ işletilemez
•
Ekipmanların temizlenmesi,
katalizörün yenilenmesi,
kolon dolgu maddelerinin değiştirilmesi vb işlemler
için önceden planlanmış duruşlar olur.
•
Çoğu tesiste yıllık işletme süresi,
Bir yılın %90-95 i olup, genellikle 8000 saat kabul edilir.
17
B) Ölçek faktörü
• Hesaplamaları proses
prosesde yer alan ekipman sırasına uyarak yapmak
kolaylık sağlar
• İstenilen üretim hızı girdi üzerinden değil ürün üzerinden verilir
 TEMEL seçilmelidir
Örneğin, 100 mol/h hammadde temel olarak alınabilir.
• Akımların gerçek değeri; her bir akımı, istenilen üretim hızı üzerinden
hesapalanmış ölçek faktörüyle çarparak elde edilir
mol/h ürün
Ölçek faktörü =
100 mol/h temel alınan girdi için elde edilen ürün mol miktarı
18
3.2. Akım şemasında yer alan üniteler için yapılan
hesapalamalar
Reaktörlerde
* verim ve dönüşüm belirlenir (literatürden)
* tersinir tepkime için denge dönüşümü – reaktör işletim
sıcaklık ve basıncı için – hesaplanır
Denge kademelerinde (Absorpsiyon, Damıtma, Ekstraksiyon)
* çıkış akımlarının hızı kademeleri terkeden akımların
dengede olduğu varsayımı ile hesaplanır
Sabit akımların bileşimlerinin hesaplanmasında
* iç ve dış kısıtlamalar tarafından akımların akış hızı ya
da bileşimleri belirlenebilir
Kütle ve enerji korunum denklemlerinin birlikte kullanılması
* sıcaklık belirli ise aktarılacak ısı hesaplanır
19
3.3. Proses benzetim programları
ADI
TİPİ
KAYNAK
Aspen Plus
yatışkın hal
USA (Aspen Tech.)
CHEMCAD
yatışkın hal
USA (Chemstations)
DESIGN II
yatışkın hal
USA (WinSim Inc.)
ASPEN HYSYS
yatışkın ve dinamik hal
USA (Aspen Tech.)
PRO/II and DYNSIM
yatışkın ve dinamik hal
USA (SimSci-Esscor)
UniSim Design
yatışkın ve dinamik hal
CANADA(Honeywell)
• Ardıl- birimsel (Sequential Modular) benzetim programları
• Eşanlı (Simultaneous /Equation oriented) benzetim programları
20
4. BİLGİSAYAR DESTEKLİ AKIM ŞEMALARI
 Proses tasarımında akım şemalarının hazırlanmasında yararlanılan
bilgisayar programları;
1. Güçlü hesaplama olanaklarına sahip tam benzetim programları
Eşanlı (Simultaneous /Equation oriented) benzetim programları
2. Basit kütle denkliği programları
Ardıl- birimsel (Sequential Modular) benzetim programları
Bir proje çalışmasının başlangıcında tam benzetim programı
kullanmak yerine basit madde denkliği programları kullanılması
tercih edilir. Böylece çabuk ve ucuz bir şekilde elementer bir akım
şeması ortaya konulabilir.
21
GİRDİ VERİLERİ
EKİPMAN ÖZELLİKLERİ
İÇİN ALT PROGRAMLAR
A
N
A
TERMODİNAMİK HESAPLAR
İÇİN ALT PROGRAMLAR
Ç
A
İTERATİF YÖNTEMLER
İÇİN ALT PROGRAMLAR
L
I
Ş
FİZİKSEL ÖZELLİKLER
İÇİN VERİ DOSYALARI
T
I
ÇIKTILAR
R
I
MALİYET HESAPLARI
İÇİN VERİ DOSYALARI
C
I
EXE
Tipik bir benzetim
programının içeriği
22
5.1. Bilgi Akış Diyagramları
• Bilgisayara problemi tanıtmak için, temel işlemlerin ve akım
bağlantılarının sırasını gösteren elementer bir proses akış diyagramı
hazırlanır ve daha sonra bir bilgi akış diyagramına dönüştürülür.
• Bilgi akış diyagramında yer alan her bir blok benzetim programındaki
hesaplama modüllerinden birine karşılık gelir.
• Bileşim, sıcaklık, veya basıncın değişime uğramadığı üniteler bilgi
akış diyagramlarına dahil edilmezler. Diğer taraftan bileşim, sıcaklık
veya basınç değişimine neden olan her ünite ve her ünite parçası
diyagram içerisinde yer almalıdır.
23
Nitrobenzenin hidrojenasyonuyla anilin üretimi için proses akım şeması
24
5.2. Geri Döngü Akımları Varlığında Elle Hesaplamalar
 Benzetim programı yokken geri döngü akımlarının varlığında elle
çözümde ‘Fraksiyon Katsayıları (ajik) kavramı” proses için kütle
denkliğini tanımlayan denklem takımını kurmak üzere kullanılır.
 Üniteyi terk eden çıkış akımlarındaki bileşenlerin akış hızlarını giriş
akımlarındaki akış hızlarıyla ilişkilendirmek üzere tanımlanan
katsayılardır.
a)
b)
• Üniteye giren akım, üniteyi birden fazla akım şeklinde terk ediyordur (örn.
damıtma kolonuna giren akım kolon çıkışında üst ve dip ürün olarak ikiye
ayrılır.)
• Üniteye giren akım birden fazla akım şeklinde üniteyi terk etmiyor ancak girişten
çıkışa akımdaki bileşenlerin akış hızları değişiyordur. (örn reaktöre tek akım girip
tek akım ayrılabilir ancak giriş ve çıkış akımları bileşen akış hızları açısından farklı
olur
25
i,j
: ünite numaraları
ik
: i ünitesine giren k bileşeninin toplam akış hızı
ajik
: i ünitesinden çıkıp j ünitesine giden akım içerisindeki k
bileşeninin akış hızının çıkış akımındaki kesri “Fraksiyon katsayısı”
giok
: i ünitesine sistem dışından gelen akım içerisindeki k
bileşeninin akış hızı
26
 i ünitesinden çıkan ve j ünitesine giden k bileşenin akış
hızı, üniteye giriş akış hızı ile fraksiyon katsayısının
çarpımına eşittir.
jk = ajik ik
 Fraksiyon katsayısı, ünitenin tasarım özelliklerine ve
üniteye giren akımın özelliklerine bağlıdır.
27
1 nolu ünite için kütle denkliği
g 10k  a 12k  2 k  a 13k  3k  1k
28
 Denklemler düzenlenip matris formunda yazılabilir
1k  a 12k  2 k  a 13k  3k  g 10k
 a 21k 1k 
 2k
0
 a 31k 1k  a32k  2 k 
1

 a 21k
 a31k

- a 12k
1
- a32k
 3k  g 30k
- a13k 

0


1

1k  g10k 
   0 

 2k  
 3k  g 30k 
1k
 2k
 3k
 Her bir bileşen (k) için bu denklem takımı yazılır
29
 Bazı ünitelerin çıkış akımında giriş akımında yer almayan bileşenler
bulunabilir (örn. ………) Bu bileşen sanki üniteye dışarıdan giriyormuş
gibi gösterilir (gi0k)
 n tane ünite içeren denklemler düzenlenip matris formunda
yazılabilir
 Genelde bu eşitlikler doğrusal değildir ; çünkü ……………..
30
Örnek: İZOPROPİL ALKOL’den ASETON ÜRETİMİ
C3H7OH  (CH3)2O + H2
İzopropil alkol buharlaştırıldıktan sonra reaktöre gönderilmekte ve katalitik dehidrojenasyon sonucu
aseton oluşmaktadır. Reaktörden çıkan gaz akımı (aseton, su,
su ,hidrojen,
hidrojen, izopropil alkol) bir
yoğuşturucuya gönderilerek akım içerisindeki asetonun çoğu, su ve izopropil alkol yoğunlaştırılır.
Yoğuşturucuyu terk eden gaz akımı içerisinde az miktarda aseton ve izopropil alkol bulunduğundan
bu akım bir absorbsiyon kolonunda su ile yıkanmakta ve aseton ve alkol absorbe edilmektedir.
Yıkayıcının (absorbsiyon kolonu) altından alınan akım ve yoğruşturucudan alınan sıvı akım
(kondensat) birleştirilerek saf aseton elde etmek amacıyla destilasyon kolonuna gönderilir.
Destilasyon kolonunun üstünden saf aseton alınır. Bu kolonun altından ise su ve izopropil alkol içeren
akım alınarak ikinci bir destilasyon kolonuna gönderilir. 2 nolu distilasyon kolonunun üst akımı %91
alkol içeren azeotrop su-alkol karışımıdır. Bu akım reaktöre devir ettirilir.
Reaktörde ZnO-Cu katalizör kullanılmakta, tepkime 400-500oC sıcaklık ve 4.5 bar basınç altında
yapılmaktadır. Prosesde aseton verimi %98’dir. İzopropil alkolun reaktörden her geçiş dönüşüm
oranı %85-90 civarındadır.
1. Proses akım şemasını çiziniz.
2. Bilgi akım şemasını çiziniz.
3. Bileşenler için kütle denkliklerini kurarak matris formunda yazınız.
4. Proseste mevcut bileşenler için ayrılma (split) oranı (fraksiyon) katsayılarını belirleyiniz
ve her bir bileşen için matris formundaki kütle denkliklerini tekrar yazınız.
Örnek: İZOPROPİL ALKOL’den ASETON ÜRETİMİ
Bilgi Akış Diyagramı
Proses Akış Diyagramı
32
Fraksiyon katsayıları ve taze besleme akımları
1k  g10 k  a 15 k 5 k
2 k  g 20 k  a 21k 1k
3 k  g 30 k  a 32 k 2 k
4 k  a 42 k 2 k  a 43 k 3 k
5 k  a 54 k 4 k
1k  a15k 5k  g10k
2k  a 21k 1k  g 20k
3k  a32k 2k  g30k
4k  a 43k 3k  a 42k 2k  0
5k  a54k 4k  0
34
Fraksiyon katsayılarının belirlenmesi:
• Bileşenler k=1 İzopropil alkol, k=2 Aseton, k=3 Hidrojen, k=4 Su
•Proses üniteleri(i,j) 1 = Reaktör 2 =Yoğruşturucu
3 = Yıkayıcı 4 = Birinci distilasyon kolonu
5 = İkinci distilasyon kolonu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Reaktörden her geçişte izopropil alkol dönüşüm oranı %90’dır.
Yoğuşturucuda izopropil alkolün %90’ı yoğuşmaktadır.
Yıkayıcıda izopropil alkolün %99’u absorplanarak sıvı faza geçmektedir.
Üretilen aseton içerisinde safsızlık olarak en fazla %1 oranında izopropil alkol
bulunmasına izin verilmektedir.
Yoğuşturucuya giren akımdaki asetonun en az %80’inin yoğunlaşması
istenmektedir.
Yıkayıcıda asetonun %99’u absorplanmalıdır.
Suyun yoğuşturucuda %95’i yoğuşmaktadır.
Yıkayıcıya giren suyun en fazla %1’i gaz faza sürüklenmektedir.
35
Ek olarak :
• Reaktöre giren akımda bulunan aseton, su ve hidrojenin tepkimeye girmeden
reaktörü terk ettiği,
• Hidrojenin, yoğuşturucuda yoğuşmadığı, yıkayıcıda absorplanmadığı ve dolayısıyla
sürekli gaz fazda olduğu, distilasyon kolonuna gitme olasılığı olsa bile kolonun tepe
ürününe geçeceği;
• İkinci distilasyon kolonunu terk eden ve reaktöre devir ettirilen akımın %91’lik
alkol-su azeotrop karışımı olduğu tarafımızdan bilinen olgulardır.
Temel olarak 100 kmol/h izopropil alkol alınırsa;
g101 = 100
Reaktörde aseton verimi %98 olduğu için
g202 = 98
Reaktörde hidrojen verimi de %98’dir.
g203 = 98
α
α
α
α
211
=0,1
α
=0,9
α
=1
a
=0,8
422
α
=1
α
=0
α323=1
α433=0
α
=1
α
=0,95
α
α
α
212
213
214
421
423
424
321
322
=0,1
α
=0,2
α
324
=0,05
431
=0,99
432
=0,99
434
=0.99
α
541
α
=0,99
542
=0
151
α
=0,99
152
=0
α
=0,99
α
543
544
α
=0,00
153
=0
154
=0,05
α
k=1
k=2
k=3
k=4
21k
-0,1
-1
-1
-1
32k
-0,1
-0,2
-1
-0,05
42k
-0,9
-0,8
0
-0,95
43k
-0,99
-0,99
0
-0,99
54k
-0,99
0,0
0.0
-0,99
15k
-0,91
0,0
0,0
-0,05
g101
g202
g203
g304
100
98
98
*
Mol/h
•Absorbsiyon kolonuna dışardan gönderilen su miktarı kolon tasarımına bağlıdır. g 304=200 kmol/h alınmıştır
38
İZLENECEK YOL
1. Her bir bileşen (k) için her bir ünitedeki fraksiyon katsayıları
ve taze besleme akımları belirlenir
2. Her bir bileşen (k) için fraksiyon katsayıları matris formunda
yazılarak denklem takımı çözümünden
( yöntem ??) ilgili bileşenin her üniteye giriş akış hızı hesaplanır.
3. Hesaplanan değerler tasarım kısıtlamaları sağlanana kadar
fraksiyon katsayıları ve taze besleme akımları değiştirilerek tekrar
hesaplanır.
7. Borulandırma ve Enstrumantasyon
(P&I: Piping and Instrumentation)
7.1. Giriş
 Proses akım–şemaları (flow–sheet), ekipmanların ve
onların büyük ara bağlantı parçalarının düzenlenmesini
gösterir.

Borulandırma ve enstrüman diyagramları (P&I diagram:
Piping and Instrumentation) ise, ekipmanların,
cihazların, borulandırmanın, vanaların, bağlantıların ve
onların
düzenlenmesinin
mühendislik
detaylarını
gösterir ve sıkça mühendislik akım şemaları veya
mühendislik çizgi diyagramları olarak adlandırılır.
41
P&I diyagramlarının aşağıdakileri içermesi gerekir;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Prosesin tüm ekipmanlarına bir ekipman numarası verilir.
Ekipmanın orantılı olarak düzgün bir şekilde çizilmesi ve nozılların
yerlerinin gösterilmesi gerekir.
Boruların tümüne ayrı bir hat numarası verilir. Boru ölçüleri ve yapı
malzemesinin gösterilmesi gerekir. Malzeme hat tanıtım numarasını
kısmi olarak içerebilir.
Tüm vanalara ayrı bir tanıtım numarası verilir. Tipi ve büyüklüğünün
gösterilmesi gerekir. Vana tipi, vana için kullanılan bir sembol veya
içerdiği vana numarası için kullanılan kod ile gösterilebilir.
Gözetleme camı, süzgeç ve buhar tuzakları gibi borulandırma
sisteminin iç hat parçaları olan yardımcı bağlantılara ayrı bir tanıtım
numarası verilir.
Pompalara uygun bir kod numarası verilir.
Tüm kontrol devrelerine ve enstrümanlarına ayrı bir numara verilir.
P&ID prosesin akım şemasını andırır, fakat proses bilgileri gösterilmez. Her iki
diyagramda da aynı ekipman için aynı tanıtım numaralarının kullanılması gerekir.
42
7.2. Semboller ve yerleşim

Ekipmanları, vanaları, enstrümanları ve kontrol devrelerini
göstermek için kullanılan semboller tasarım ofisinin
deneyimine bağlıdır. Ekipman sembolleri genellikle proses
akım şemalarında kullanılanlardan daha ayrıntılıdır .

Enstrümanlar, kontrol ediciler ve vanalar için standart
semboller İngiliz standartlarında (BS 1646) verilmiştir.
Austin (1979) İngiliz ve ayrıca Amerikan standart
sembollerinin (ANSI) anlaşılabilir bir özetini ve onların
bazı müteahhitlik firmaları tarafından kullanılan
örneklerini vermiştir.
43
7.3. Basit semboller (BS 1646’dan alınmıştır)

Kontrol vanası
Bu sembol tüm kontrol vana tiplerini; pnömatik ve elektrik motor
sürücülü vanaların her ikisini de ifade etmek için kullanılır.
Arıza modu
Açma arızası
(fails open)
Kapatma arızası
(fails shut)
Olağan pozisyon
44
 Enstrümanlar ve kontrol ediciler
Yerel olarak konumlanmış
(locally mounted)
Yerel konumlanmış ifadesi,
kontrol edici ve göstergenin
tesiste bulunan algılama cihazının
yanına yerleştirilmesi anlamına gelir.
Ana panele konumlanmış
(main panel mounted)
Ana panele konumlanmış ifadesi
ise, kontrol edici ve göstergenin
kontrol odasındaki bir panel
üzerine yerleştirilmesi anlamına
gelir.
45
 Enstrümanlar tipi
Tüm ölçülen proses bilgileri P&ID üzerinde bir daire içinde gösterilir.
46
Tanıtıcı Yazıların Anlamları
İlk harf (X)
A
Analiz
B
Fırın alevi
C
İletkenlik
D
E
F
H
I
J
K
L
M
O
P
Q
R
S
T
V
W
Y
Z
Yoğunluk veya spesifik gravite
Voltaj
Akış hızı
El (Elle başlama)
Akım
Güç
Zaman veya zaman şedülü
Seviye
Nem veya nemlilik
Basınç veya vakum
Miktar veya olay
Radyoaktivite veya oran
Sürat veya frekans
Sıcaklık
Viskozite
Ağırlık
Pozisyon
XYY
İkinci veya üçüncü harf (Y)
Alarm
Kontrol
Eleman
Yüksek
Gösterge
Kontrol hali
Hafif veya düşük
Orta veya ara
Orifis
Nokta
Kayıt veya Yazma
Anahtar
Transmitter
Vana, durdurucu
Memba
Gecikme veya hesaplama
Sürücü
47
 Hatlar
Enstrüman bağlantılarını ana proses hatlarından ayırt etmek için farklı bir
şekilde çizilmesi gerekir.
Kapiler
Havalı (Pünomatik)
Elektriksel
FRC
Tipik kontrol devresi
48
7.4 Kontrol ve Enstrümantasyon
 Cihazlar, otomatik kontrol devrelerinde veya manuel olarak anahtar proses
değişkenlerini izlemeyi sağlar.
 Kritik proses değişkenlerini izleyen cihazlara, kritik ve tehlikeli durumlarda
operatöre haber vermek üzere bir alarm bağlanacaktır.
 Tercihen doğrudan ölçülmüş proses değişkenleri izlenir. Kolay ölçülemeyen
bazı proses değişkenlerini ölçmek için ikincil değişkenler yerinde izlenir.
Hedefler;
1.Güvenlik
2. Üretim
3. Ürün kalitesi
4. Maliyet
49
Tipik kontrol sistemleri

Seviye kontrolu
50
 Basınç kontrolu
51
 Akış Kontrolu
52
 Isı değiştiriciler
53
 Kaynatıcı ve buharlaştırıcı kontrolu
Buharlaştırıcılar için sıklıkla seviye kontrolu kullanılır;
54
 Damıtma Kolonu Kontrolu
55
56
57
 Reaktör Kontrolu
58