İLERİYE GİDEN

Transkript

İLERİYE GİDEN

Şizofreniden etkilenen herkes
için destek ve öneriler
İLERİYE GİDEN
YOLU KEŞFETMEK
BMS_Weg_Tuerkisch.indd 1
11.12.2006 20:01:39 Uhr
Copyright © Bristol-Myers Squibb Company ve Otsuka Pharmaceuticals Europe Ltd. 2004
Tamamen ya da kısmen her türlü reprodüksiyon hakkı dahil olmak üzere bütün hakları saklıdır
Bütün hakları sakldr. Telif hakkı sahiplerinin izni olmadan bu yayının hiçbir bölümünün reprodüksiyonu yaplamaz, veri işlem sisteminde
belleğe geçirilemez ya da herhangi bir şekilde – elektronik, mekanik olarak, fotokopi, kayt şeklinde ya da başka türlü - yayınlanamaz. Yaynevi
ve redaksiyon bu el kitabında eksik veya yanltc verilerin, fikirlerin ya da açıklamaların yer almasını engellemeye çalşmştr, ancak yaynn
içerdiği materyalin yazarlarn ve katlmda bulunanlarn bağmsz tecrübelerinin ve fikirlerinin bir özeti olduğunu belirtmek isteriz. Bu nedenle
redaksiyon, yaynevi ve sponsor bu gibi eksik, yanltc verilerden ve açıklamalardan dolayı sorumluluk kabul etmez. Yaynn içeriği ya da
ilaçlarn veya tbbi ürünlerin kullanm şu an ilgili ülkedeki ruhsatl kullanma uygun değilse hiçbir şekilde tavsiye edilmez.
Bristol-Myers Squibb Company ve Otsuka Pharmaceuticals Europe Ltd. tarafndan yaynlanmştr, 2004
Adres:
Sapporobogen 6– 8, 80637 München
Telefon: (089) 12142-0
Telefaks: (089) 12142-192
İnternet: www.b-ms.de
www.otsuka-europe.com
İngilizce broşürün yaymcs: Elgie R, Amerongen APV, Byrne P, D’Arienzo S, Hikey C, Lambert M, McCrac J, Sappia S.
ISBN: 0-9547952-0-2
11.12.2006 20:01:39 Uhr
Bu el kitabının amacı şizofreni veya psikozdan etkilenen (maruz kalan) kişilere yardımcı olmaktır.
Şizofreni hastaları, hasta yakınları ya da hastalığa maruz kalmış aile yakınlarına veya dostlarına
bakmak durumunda olan kişiler için yararlı bilgiler içermektedir.
Bu el kitabının hazırlanmasında katkısı olan tüm kişiler hastalara, aile yakınlarına ya da dostlarına bakmak durumunda
olduklarından şizofreni ile ilgili sorunların üstesinden gelmek konusunda kişisel deneyimlere sahiptirler. Amacımız şizofreni
ile yaşamak zorunda olanlara kolay anlaşılır ve pratik öneriler sunmaktır. Şizofreni tanısı için başvurulabilecek görüntüleme
yöntemleri ya da çabuk kan testleri yoktur.
Ancak, hastalığın kendisinin ve tedavisinin
iyi anlaşılması verilecek kararların yerinde
olmasına yardımcı olarak günlük yaşamınızda
kolaylık sağlayacaktır.
ÖNSÖZ
Şizofreni hastalığı ile ilgili olarak hala daha
olağanüstü derecede yanlış bilgiler ve inançlar
mevcuttur. Hastalık hakkında sürekli olarak
hurafeler ve yanlış anlamalar karşımıza çıkmaktadır. Bunun sonucunda şizofrenili insanlar sık sık ayrımcı muamelelere maruz
kalmakta, bu da izolasyon, yalnızlık ve korku gibi duygularının önemli ölçüde güçlenmesine yol açabilmektedir.
Bu el kitabının her bölümünde bir şizofreni hastasının yaşamından kısa alıntılar sunulmuştur. Şizofreni hastaları ve aileleri
sansasyon basınından ve TV dramlarından uzakta, fazla göze batmadan günlük yaşamlarını sürdürmekte ve bunu yaparken de
önlerine çıkan birçok engeli aşmaktadırlar.
Bilimin yeni ufuklar açtığı, sizofreni için yeni terapilerin geliştirildiği ve hastalık hakkındaki bilgilerimizin sürekli olarak
genişlediği bir çağda geleceğe olumlu bir gözle bakmamak için hiç bir neden yoktur. Şizofreniyle yaşamak elbetteki kolay değildir,
ancak destek ve anlayış sayesinde "yolculuğun" daha zahmetsiz olacağı şüphesizdir.
3
11.12.2006 20:01:40 Uhr
Rodney Elgie
GAMIAN Europe (The Global Alliance of Mental İllness Advocasy Networks) Başkanı, İngiltere
Dr. Alain Patrice Van Amerongen
Union Nationale des Amis et Familles de Malades Psychiques (UNAFAM) Fahri Görevlisi
(klinik psikiyatrist), Fransa
Dr. Peter Byrne
Psikiyatri doçenti, University College London, İngiltere
Sandra D’Arienzo
Şizofreni Hastaları/Ruh Hastaları Yakınları Birliği (VASK), İsviçre
Christina Hickey
Toplum psikiyatrisi için klinik bakm uzman, Carlow Kilkenny, Mental Health Services, Kilkenny ve,
Association of Community Mental Health Nurses of İreland, İrlanda Cumhuriyeti
Dr. Martin Lambert
Psikiyatrist, Psikozu ilk tanma ve tedavi projesi (PEB), Psikososyal Tp Merkezi, Hamburg Üniversitesi
Psikiyatri ve Psikoterapi Kliniği, Almanya
Janet McCrae
European Federation of Associations of Families of People with Mental İllness
(EUFAMI) Başkan Yardımcısı, İngiltere
Simona Sappia
National Coalition of Associations of Patients Suffering from Chronic Diseases
(CnAMC) Koordinatörü, Cittadinanza, İtalya
Bristol-Myers Squibb Company ve Otsuka Pharmaceuticals Europe Ltd.‘e bu el kitabının kopyalarının sağlanmasındaki
desteklerinden dolayı teşekkür ediyoruz.
11.12.2006 20:01:40 Uhr
BU EL KİTABININ HAZIRLANMASINDAKİ OLAĞANÜSTÜ KATKILARINDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDİYORUZ:
Dr. Mark Agius
Bedfordshire and Luton Community NHS Trust Özel Uzmanı, İngiltere
Begoñe Ariño
European Federation of Association of Families of People with Mental İllness (EUFAMİ) Yönetim Kurulu Üyesi ve Eski Başkanı, İspanya
Dr. Sanja Martic-Biocina
Vrapce Psikiyatri Kliniği Psikiyatristi, Zagreb; Ağır Ruh Hastası Bakıcıları ve Aileleri Organizasyonu Danışmanı, Zagreb, Hırvatistan
Vreni Diserens
Şizofreni Hastaları/Ruh Hastaları Yakınları Birliği (VASK) Başkanı, İsviçre
Dr. Marina Economou
Panhellenic Association for Families of Mental Health Başkanı, Yunanistan
Elizabeth Gale
Mentality Genel Müdürü, İngiltere
Preston J Garrison
World Federation of Mental Health Genel Sekreteri ve Genel Müdürü, ABD
Prof. Wolfgang Gaebel
Şizofreni Yeterlilik Ağı Başkanı, Almanya
Terry Hammond
Rethink Özel Programlar Yöneticisi, İngiltere
John Henderson
Mental Health Europe Kıdemli Politika Danışmanı, Belçika
Nigel Henderson
Penumbra Genel Müdürü, İskoçya
Prof. Köksal Alptekin
Schizofrenia Solidarity Association Başkanı, İzmir, Türkiye
Prof. Paolo Morselli
Psikiyatrist ve GAMİAN Europe Genel Sekreteri (The Global Alliance of Mental İllness Advocacy Networks), Fransa
Dr. Claudia Di Nicola
Associazione İtaliana Donne Medico Başkanı, İtalya
Inger Nilsson
European Federation of Association of Families of People with Mental İllness (EUFAMİ) Başkanı, İsveç
Prof. Vladimir Rotstein
Epidemiyoloji Bölümü Başkanı ve Kamusal Psikiyatri Girişimleri Başkanı, Rusya
Tıp ve Sağlık Bilimleri Akademisi, Rus Tıp Bilimleri Akademisi, Rusya
Marjorie Wallace
SANE Genel Müdürü, İngiltere
Maria Luisa Zardini
Associazione per la Riforma dell‘Assistenza Psichiatrica (ARAP) Başkanı ve European Federation of Associations of Families of
People with Mental İllness (EUFAMİ) Yönetim Kurulu Üyesi, İtalya
Son olarak redaksiyonel desteğinden dolayı sağlık yazarı Mark Hunter’a ve resimler için psikiyatri uzman bakıcısı ve çizimci Martin Davies’e
özel teşekkürlerimizi sunmak istiyoruz.
11.12.2006 20:01:42 Uhr
İÇİNDEKİLER
EMMA’NIN ÖYKÜSÜ – 1. BÖLÜM
9
BÖLÜM 1
Şizofreniye genel bakış
10
Yaşamım beni nereye sürüklüyor?
10
Şizofreni nedir?
11
Şizofreninin semptomlar
Haberci ön belirtiler
İyileşme şansım ne kadardır?
26
Yatl tedavi zorunlu mudur?
27
BÖLÜM 4
Tedaviye dair bilgiler
44
Tedavimi anlamanın yolları
28
Şizofreni iyileşir mi?
44
Kendi kendini yönetmenin önemi
28
Antipsikotik medikasyon
47
PATRİCK‘İN ÖYKÜSÜ
29
Tipik antipsikotik ilaçlar
47
Atipik antipsikotik ilaçlar
48
Kişiye özel tedavi
50
12
BÖLÜM 3
Tan gerçekleşti
30
Tedavinin değiştirilmesi
51
15
Tannn karşılanması
30
Çeşitli medikasyonlar
51
Tannn mantkl değerlendirilmesi
31
Yan etkiler – neler beklenebilir?
52
Şizofreninin erken döneminde
haberci belirtiler
16
Durumun üstesinden gelmeyi öğrenmek
32
İlacn kullanm
53
Yardım ne zaman aranmalı?
17
Stresi azaltmay öğrenmek
32
Medikasyona ilişkin sorular
54
Yardım kimden istenmeli?
17
Stres anlarında neler olup bitiyor?
34
Tedavi günlüğü
55
Tanıyı beklemek
18
Ruhsal çökkünlükle başetmeyi öğrenmek
35
İlaçsz tedaviler
56
Ne kadar sürecek?
18
Kendini gevşetmeyi öğrenmek
36
• Kognitif (bilişsel) davranış terapisi
56
FRANÇOİS’NIN ÖYKÜSÜ
19
Kontrolü yeniden ele geçirmeyi öğrenmek
37
• Psikoanaliz
57
• Aile terapisi
58
• Konuşma terapisi
58
Terapistin seçimi
59
Olumsuz düşüncelerle mücadele etmeyi
BÖLÜM 2
öğrenmek
38
Şizofreniye dair bilgiler
20
Alkol ve uyuşturucu maddeler
Gerçekler ve uydurmacalar
20
çözüm değildir
39
Terapiste yöneltilebilecek sorular
60
Neden ben?
22
Aile nasıl yardımcı olabilir?
40
MAREK’İN ÖYKÜSÜ
61
Şizofreni yaşantımı nasıl etkiler?
24
ANNA İLE ELSA’NIN ÖYKÜSÜ
42
Hastalık nasıl seyreder?
25
11.12.2006 20:01:44 Uhr
62
BÖLÜM 7
İleriye giden yola dönüş
74
BÖLÜM 9
Yararlı bilgiler
91
Yardma el uzatmak
62
Küçük admlar yeterlidir
74
Sözlük
92
RADOSLAV’IN ÖYKÜSÜ
67
Günü planlamak
75
Bilgi kaynaklar
96
Ajanda kullanmak
77
Antipsikotik ilaçların yan etkileri
97
Her gün için bir günlük
78
Online bilgi ve yardım kaynakları
99
68
EDUARDO’NUN ÖYKÜSÜ
79
adım geri
68
Özgüvene yeniden kavuşmak
69
BÖLÜM 8
Şizofreni hastalarna yardm
80
Beden sağlğnn önemi
70
Kendiniz hasta konumuna gelmeyin
80
İnsanlararas ilişkiler
71
Bilgi takibi
84
Damgalanma ve ayrımcılığa karşı tutum
72
Hastalığın nüksetmesi – haberci belirtileri
JUANİTA’NIN ÖYKÜSÜ
73
ve semptomları farketmek
85
Günlük tutmak
86
Krizlerle başetmek
87
Tasarruflar
88
HELEN İLE ALİCE‘İN ÖYKÜSÜ
EMMA’NIN ÖYKÜSÜ – 2. BÖLÜM
89
BÖLÜM 5
Yardm elinizin altında
BÖLÜM 6
İyi günler, kötü günler
Her zaman iki adım ileri ama bazen de bir
90
11.12.2006 20:01:45 Uhr
11.12.2006 20:01:45 Uhr
Tanımadığım insanlarla birlikte kalıyordum. Çevremdeki
insanlara karş git gide kuşkulu ve şüpheci olmaya başlamıştım.
Benimle birlikte kalan arkadaşlarn bana karş komplo
kurduklarn düşünüyordum. Başka insanlarn düşüncelerimi
okuyacağından veya aklma düşünceler sokacağndan öyle
korkuyordum ki artk odam terk edemez olmuştum.
Boğuk ve nerdeyse duyulamayacak kadar alçak sesli bağrmalar
alglamaya başladğmda ilk defa birşeylerin yolunda gitmediğini
fark ettim. Sonunda sesler de duymaya başladım. Aklımın
başmda olduğu bir zamanda psikoloji kitaplarna ses duymann
ne anlama geldiğine baktm. Kitaplarda psikoz ya da şizofreni
yazyordu ve bu beni çok korkutmuştu.
Benimle birlikte kalan arkadaşlar kapm çalp, "Emma, her şey
yolunda m?" diye soruyorlard. Ancak ben onlar umursamyordum.
Elbetteki onlar sadece odamda oturup çevremdeki insanlara
aldrş etmememin normal olmadğn bilemezlerdi.
Üniversitenin psikiyatristine gittim, ancak bütün semptomlarımı
tarif edecek durumda değildim, çünkü bende kendisine karşı
aşırı bir güvensizlik duygusu vard. Ksa bir zaman önce bir
ilişkiyi braktğm için moralimin bozuk olduğunu düşündü ve
bunun için bana bir antidepresan yazdı. Bense birkaç gün sonra
bu ilac aşr dozda aldm.
Yaz tatili için eve gittiğimde anne ve babam benim ergenlik
çağında, hormonel dengesi düzensiz, kaprisli, can dşarya
çkmak ya da odasn toplamak istemeyen bir genç kız olduğumu
düşünmüşlerdi. Fakat daha sonra gayet acayip davranışlarda
bulunmaya başladm. Kendi kendime gülüyor ve seslere cevap
veriyordum. Bunun üzerine anne ve babam kendimi gerçekten iyi
hissetmediğimi fark ettiler. Tedavi olmak için kendim bir çaba
göstermedim, aksine ailem: "Emma senin bir sorunun var, senin
yardma ihtiyacn var," dedi. Sağlk sorunum olduğunu kendim
farketmediğim için, onlar doktora gitmek zorunda kaldlar ve
beni tedavi etmesi için doktorun bir psikiyatriste danşmasnda
ısrar ettiler.
Aslnda çok açk görüşlüyümdür ama bana ilk kez şizofreni tans
konulduğunda arkadaşlarma uyuşturucu bağmllğndan dolay
rehabilitasyonda bulunduğumu söyledim. Kendi kendime de bir
beyin tümörüm olduğunu telkin ediyor – ruhsal bir sağlk
sorunum olduğunu bir türlü kabul etmek istemiyordum.
Emma Harding, Proje Şefi ve Koordinatörü,
User Employement Programme, Springfield Hospital, İngiltere
EMMA’NIN ÖYKÜSÜ – BÖLÜM 1
"Şizofreninin semptomları bende ilk kez
üniversitedeki psikoloji öğrenimim sırasında
ortaya çıktı"
9
11.12.2006 20:01:45 Uhr
YA Ş A M I M B E N İ N E R E Y E
S Ü RÜ K LÜ YOR
?
Bütün o planlarınıza ne oldu: O hayallerinize, ümitlerinize ve beklentilerinize?
Gelecek gerçekten hiç bu kadar yüklü, zor ve umutsuz görünmüş müydü?
Bu şizofreninin kat gerçeğidir. İnsanın en iyi yllarnda başına gelebilen bir hastalktr. Siz ya da size yakn olan birisi
şizofreni hastalğna yakalandığında hayatınız belki de artık hiç bir zaman eskisi gibi olmayacaktr.
Ancak bu yaşamınızın bir daha asla mutlu olmayacağ
ve olumlu yaşantılardan yoksun kalacağı anlamna
gelmez. Bu deneyimden geçen birçok insan size
geleceği yeniden kurabilmenin mümkün olduğunu
teyit edecektir.
BÖLÜM 1
ŞİZOFRENİ –
GENEL BİR BAKIŞ
Yaşamınızı yeniden kontrol altına
alabilmeniz için atmanız gereken ilk adm
durumunuzu daha iyi anlamanzdr. Size
hastalığın tanısı konmuş olabilir ya da bir
nevi ara dönem yaşıyor olabilirsiniz, yani ilk
semptomları algılamanız ile nedenlerin aydınlatılması arasında bir yerlerde. Hastalık ve hastalığın tedavisi hakkında
daha bilgili olmak her halükarda sizin, ailenizin ve dostlarınızın geleceğe daha hazırlıklı olmasını sağlayacaktır.
10
11.12.2006 20:01:46 Uhr
ŞİZOFR ENİ NEDİR
?
Şizofreni dünya çapında yaklaşık her 100 insandan birinin yakalandığı bir ruh hastalığıdır.
Bu hastalığa herkes yakalanabilir. Şizofreni genç, yaşlı, orta yaşlı ayırt etmeden her insanda ortaya çıkar. Hastalk bütün
sosyal kesimlerde ve farkl etnik gruplarda görülür. Erkekler ve kadnlar ayn oranda etkilenirler.
Şizofreninin baz ailelerde daha sk görüldüğüne dair bilgiler mevcuttur; şizofreninin ortaya çkmasn olumlu
şekilde etkileyen çevre faktörleri vardır. Ancak şizofreninin asl nedeni bilinmemektedir.
Biz şizofreni hastalğn sadece hastalanan kişinin yaşamını bunaltan bir hastalk olarak görmüyoruz.
Aile bireylerinin ve dostlarının yaşamlarını da büyük ölçüde etkileyen bir hastalktr. Çok yaygn
olan yanlş bir kanıya göre şizofreni "kişilik bölünmesinin" bir sonucudur. Bu yanlg "şizofreni"
teriminin Yunancadan gelen "bölmek" ve "ruh" kelimelerinden türetildiği gerçeğine dayanmaktadr.
Ancak bununla, birbirleriyle etkileşim içerisinde bütünleşerek kişinin davranışlarını yönlendiren
bir bütün oluşturan düşünme, hissetme ve isteme süreçlerinin bu bütünleşme özelliğini kaybettiği
anlatılmak istenmiştir.
Şizofreni hastalğ olan insanlarn iyi günleri, kötü günleri vardır, bazı zamanlar kendilerini
yılgın ve hatta umutsuz hissederler. Ancak uygun bir ilaç tedavisi semptomlarn stabilize
edilmesine katkda bulunabilir. Anlayışa dayanan, açk bir iletişim ile destekleyici bir
tedavi şizofreni hastalarının da ilerde aktif ve mutlu bir yaşama kavuşmasını sağlayabilir.
"YA Ş A M B EN İ N ER EYE
G ÖT ÜR ÜYOR "
Dİ YE Hİ Ç DÜ Ş Ü N DÜ N Ü Z M Ü ?
11
11.12.2006 20:01:47 Uhr
Şİ ZOFR ENİNİN SEMP TOML A R I
Şizofreni sanki lunaparkta bir eğlence treninde gidiyormuş gibi bir duygu oluşturabilir. Şizofreninin birçok farklı
objektif ve sübjektif semptomu mevcuttur. Bunlar hastaya göre değişik kombinasyonlarda ve şiddetlerde kendini
gösterebilir.
Semptomların ortaya çıkması yaşamın her aşamasında mümkün olsa da daha çok ergenlik döneminin sonu ile yetişkinlik
çağının başında görülür. Genel olarak erkekler 20 yaşın hemen öncesinde ya da sonrasında, kadınlar ise
20 yaşın üstünde ya da 30‘lu yaşların başlarında semptom geliştirirler. Ergenlik çağında olan gençlerde sık sık davranış
değişiklikleri görüldüğünden hastalığın bu dönemde gelişmesi durumunda semptomların farkedilmesi özellikle güçleşebilir.
Şizofreni semptomlar düşünmeyi, hissetmeyi ve davranışları etkiler, hekimler bunları üç gruba ayırmaktadır:
"Pozitif" semptomlar – örn., gerçekten var olmayan şeylerin görülmesi, duyulmas, koklanmas ya da tadnn alnmas ve birçok şekil alabilen
sanr düşünceleri, örn., takip edilme sanrs, telepatik sanr, büyüklük sanrs, dinsel sanr ya da paranormal tasavvurlar.
"Negativ" semptomlar – örn., istek ve duygularda azalma, aile ve dostlardan geri çekinme, uyku düzeninin değişmesi, asosyal davranışlar
"Kognitif" semptomlar – örn., düzensiz ya da dağnk düşünme ve bir cümleyi tamamlama yeteneğini yitirme (düşünce kopukluğu)
Hastalarda pozitif, negatif ve kognitif semptomlarn değişik kombinasyonlar mevcut olabilir. Aşağıdaki tabloda semptomlar hekimin tarif ettiği
şekilde tanımlanmakta ve sizin bu semptomları nasıl algılayabileceğiniz açıklanmaktadır.
Ş İZOF RENİ S ANKİ
LUN A PAR K TA B İ R E Ğ L E NC E TRE NİN DE G İDİYOR M UŞ G İB İ
BİR DUYG U OLUŞTURA BİLİR .
12
11.12.2006 20:01:47 Uhr
Bazı semptomlar size "tembel" olduğunuz hissini verebilir;
insanlara ve çevrenize karşı ilginizi kaybedersiniz.
Hekimin dediği
Sizin muhtemelen algıladığınız
Hekimin dediği
Varsanılar
(halüsinasyonlar)
Gerçekten var olmayan şeyleri görmek,
hissetmek, tadını almak ya da koklamak
• En sk görülen varsan ses duyulmasdr
• Baz insanlar bu sesleri özellikle ilk günlerde
korkutucu değil hoş bir şey olarak
algılayabilirler
• Başkaları ise çok kötü ve olumsuz şeyler
söyleyen ya da emirler veren sesler
duyabilirler
Dürtü eksikliği
• Her yönüyle yaşama olan ilgi kaybedilir
• Enerji yavaş yavaş kaybolur ve en kolay
işlerin bile yaplmas zorluk yaratr, örn.,
sabahlar kalkmak ya da evi toplamak gibi.
Sosyal geri çekilme
• Arkadaşlara olan ilgi kaybolur ve zaman
yalnz başna geçirmek istenir; bunda sk sk
izolasyona ilişkin yoğun bir duygu hissedilir.
Konsantrasyon
eksikliği
• Bir kitabı okumak ya da bir televizyon
yayınını başından sonuna kadar izlemek
çok çaba gerektiren bir işmiş gibi görünür
• Ne kadar önemsiz olsa da, bir şeyi
hatrlamak ya da yeni şeyler öğrenmek
imkansızmış gibi görünür.
Sanrılar
Takip edilme sanrısı
Gerçek olmayan şeylere kesinlikle inanmak.
Örnekler:
• Televizyon üzerinden gözetlendiği
inancı
• Televizyon ya da radyodan sinyallerin,
mesajların iletildiği inancı
• Kendisinin meşhur bir şahsiyet olduğu inanc
• Garip ya da saplantl dini inançlar
Aşırı derecede şüphecilik.
Örnekler:
• Başka insanlar tarafından kendisine
karş komplo kurulduğu, zarar verilmeye
çalışıldığı ya da takip edildiği düşüncesi
• Uzaydan gelen varlklarn kendini takip
ettiği düşüncesi
• Mars insanlar tarafndan diğer gezegenlere
kaçrlacağ düşüncesi
N E GAT İ F S E M P T O M L AR
P O Z İ T İ F S E M P T O M L AR
Bazı semptomlar size "deli" olduğunuz hissini verebilir.
Bunlar şizofreni hastası için ne kadar gerçekse, ailesi ve
yakınları için de o kadar gerçekdışıdır.
13
11.12.2006 20:01:47 Uhr
KOGNİTİF SEMPTOMLAR
Bazı semptomlar sizde sanki "sersem" gibi olduğunuz ya da
net düşünemediğiniz duygusu oluşturabilir.
Hekimin dediği
Düşünme
bozuklukları
• Karşklğa ve konsantrasyon kaybna
neden olan dağnk düşünme
Konuşma ve düşünme
fakirliği
• Kişi konuşmaya başlar ve tam ortasında ne
söylemek istediğini unutur
• Konuların enine boyuna düşünülmesi çok
zahmetli olabilir ve çok zor görünebilir.
14
11.12.2006 20:01:48 Uhr
H A BERCİ ÖN BEL İRT İL ER
Şizofreninin başlangıç semptomları çoğu kez çok zor anlaşılır. Sonradan geriye doğru bakıldığında birçok
insan bu garip davranışların şizofreni tanısı konmadan çok önce kendini göstermiş olduğunu fark eder. Ancak
o zaman hiç kimse bir şeylerin yolunda gitmediğini fark etmemiştir. Bazen şizofreninin başlangıç semptomları
yanlışlıkla ergenlik çağında olma, uyuşturucu kullanma ya da sadece tembellik, kendini beğenmişlik veya işbirliği
yeteneksizliği gibi nedenlerden kaynaklanan belirtiler olarak yorumlanır.
Eğer kendinizin ya da bir aile bireyinizin
davranışları sizi endişelendiriyorsa belki
aşağıda gösterilen haberci belirtiler
listesindeki bilgiler yardım aramak için
girişimde bulunmanıza destek olabilir.
Yalnz şunu unutmayın ki bu davranış ve
duygudurum değişikliklerine birçok genç
ve genç yetişkinde rastlamak mümkündür.
Bazlar sadece ergenlik çağnn belirtileri
olabilir.
BEL Kİ DE
TE L E V İ Z YO NDAN GÖ Z ET L EN DİĞ İN İZİ
S A N I YO R S U N U Z .
15
11.12.2006 20:01:48 Uhr
ŞİZOFR ENİNİN ER K EN DÖNEMİNDE
H A BERCİ BEL İRT İL ER
Duygudurum değişiklikleri, örn.: kaprisler, depresyon, ağlama yeteneksizliği, aşr bağırmak, nedensiz gülmek ya da gülme yeteneksizliği
Duyu algılamada değişiklikler, örn.: ses duymak, sese ve ışığa karşı olağanüstü duyarlılık
Etkinlik değişiklikleri: örn.: aşırı etkinlik ya da etkinsizlik geliştirmek, aşr derecede uyku uyumak ya da uykudan tamamen vazgeçmek
Sosyal davranışlarda değişiklikler, örn.: sosyal temaslardan kaçınmak, etkinlikleri kesmek, dışarıya çkmay reddetmek, ilişkilerin
bozulmasını kabullenmek, gerçek dş ya da uygunsuz ifadeler kullanmak, yeni sözcük ve kavramlar üretmek ya da anlamsz akl yürütmek
Aile bireyleriyle olan ilişkilerde değişiklikler, örn.: sürekli kavga etmek, evle telefon temasını kesmek, gece gibi uygunsuz zamanlarda
eve telefon etmek
Okul ve işyerinde değişikler, örn.: konsantrasyon güçlükleri, zihinsel iş görmeyi reddetmek, çalşma yeteneğini kaybetmek
Davranış değişiklikleri, örn.: garip vücut konumları almak, bakışlarla uzun süre bir yerlere takılıp kalmak, aşırı dini inançlar edinmek,
yasadışı uyuşturucu kullanmak
Dış görünüşte değişikler, örn.: garip kıyafetler giymek, vücut temizliğini ihmal etmek
16
11.12.2006 20:01:48 Uhr
YA R D I M N E Z A M A N A R A N M A L I
?
Şizofrenin erken dönemindeki semptomların çoğu ruhsal bozukluğu olmayan gençlerde de sık sık görüldüğünden,
dışardan yardımın ne zaman alnmas gerektiği kolayca farkedilemiyebilir. Eğer kendiniz ya da bir yaknnz için
endişeleniyorsanz, en iyisi bir an önce bir uzmana başvurmanızdır. Yerinde bir davranışta bulunmak için aşağıdaki
çizelgeden yararlanabilirsiniz.
YA R D I M K İ M D E N İ S T E N M E L İ
?
Eğer kendinizde, bir dostunuzda ya da bir aile bireyinizde şizofreninin başlangç semptomlar olabileceğinden
endişe ediyorsanz uzman bir hekimden yardm almanz gerekir. "Şizofreni" tansn sadece bir psikiyatri uzman
koyabilir. Bir dizi başka hastalığın da şizofreni semptomlarna benzer semptomlar olduğundan ev hekiminize
ya da bir psikiyatri uzmanna gitmeniz gerekir.
Ses duyma
Vücut temizliğini
ihmal etme
Akl dş
davranşlar
Ev hekimine ya da psikiyatriste başvurunuz
Sosyal alandan
kendini geri çekme
Garip davranışlar
Okul sorunlar
Okul ya da yardımlaşma grubu ile temas kurunuz
Konsantrasyon
güçlükleri
Geç kalkma
Kaprisli
davranışlar
Önlem gerekmez
17
11.12.2006 20:01:49 Uhr
TA N I Y I BEK L EM EK
Şizofreninin başlangıç semptomlarından etkilenen insanlar için en kötü dönem semptomların gelişmesi ile tanının konması
arasındaki ara dönemdir. Ne yazık ki şizofreni hastalığının teşhis edilmesi için ne bir görüntüleme yöntemi ne de bir kan
testi vardır. Psikiyatri uzmanının ilgili kişinin davranışlarını birkaç hafta süreyle izlemesi ve kişiyle ve de mümkün olduğu
ölçüde ailesi ile görüşmesi gerekmektedir.
" DO K T O R DO K TO R D O L A Ş MAK L A "
TA NI ORTADAN KALKMA Z .
NE KADAR SÜRECEK
?
Baz ülkelerde ilk konsültasyonun ardından doktorun resmi tanıyı koymas
sadece alt hafta sürer. Buna karşın başka ülkelerde bu süre 18 ay veya daha
fazlasına ulaşabilmektedir. Birçok kişi bu süreyi "doktor doktor dolaşarak"
bir açklama aramakla geçirir ve hatta bazı durumlarda şizofreni tansn
kabullenmek istemez. Halbuki önemli olan tan konur konmaz bunun kabul
edilmesi ve kendinizin ve ilişkili diğer kişilerin bundan sonra hastalkla nasl
yaşayacağının planlanmasdr.
18
11.12.2006 20:01:50 Uhr
Daha küçük yaşlardayken François severek okula giderdi. Çabuk
arkadaşlık kurardı. Okuldaki başars snfn üst düzeyindeydi.
Ancak geçen yıl François evde ve okulda git gide güçlük çekmeye
başlad . Önceleri diğer birçok genç arkadaşnda da olduğu gibi
kaprisli ve içine kapank davranşlar sergiledi. Zamanının büyük
bir ksmn odasnda geçiriyor, kz kardeşi ile nerdeyse hiç
konuşmuyor, anne ve babası ile ise kelime kırıntıları ve böğürtüye
benzer sesler aracılığıyla iletişim kuruyordu.
Annesi "gençlik çağ işte", diye düşünerek bu dönemin geçmesini
bekledi.
François için sabahlar kalkmak git gide zorlaşyordu. Çoğu
kez okula geç kalıyor bu yüzden de öğretmenlerinden azar
işitiyordu. Ona göre bu hiç de adil değildi. Okula geç kalmas
onun suçu değildi ki, peki o zaman neden öğretmenler onu
hep azarlyorlard?
"Beni zaten hiçbir zaman sevmediler, okuldan atmak için bahane
arıyorlar," demişti bir arkadaşına.
Durum gerçekten o hale gelmişti ki, artık kendinden kurtulmak
isteyenlerin sadece öğretmenler olmadığını düşünmeye
başlamıştı. François git gide baz arkadaşlarnn ondan uzak
durmaya başladğn farketti. Onlara yaklaştğ zaman
arkadaşlar konuşmalarn kesiyorlar ve, bundan kesinlikle
emindi, arkasından fısıldaşıyorlardı.
François bu muameleyi neden hakettiğini anlamyordu. Her şey
korkutucu ve karmaşıktı. Yardım isteyebileceği hiç kimse yoktu.
François zamanının gittikçe artan bir bölümünü yalnız
geçiriyordu. Okulu krmaya ve bütün gününü metroyla şehirde
dolaşarak geçirmeye başlamıştı.
Ancak metro da çok ürkütücü olabiliyordu. Mümkün olduğunca
kimseyi rahatsz etmemeye çalşyordu. Başn öne eğiyor ve göz
temasnda bulunmaktan kaçınıyordu. Buna rağmen yanlarndan
geçerken diğer yolcularn gözlerini ona dikip baktlarn,
onunla alay ettiklerini ve hakknda konuştuklarn
hissetmekteydi. François zamanla kendini iyice yalnız
hissetmeye başlamıştı. Tamamen yabanc insanlar bile ona karşı
komplo kuruyorlard. Bu koca dünyada yardım isteyebileceği
kim vardı?
Günün birinde François metroda kendisini çaresiz ve yalnz
hisseden insanlara ruhsal destek sunan bir telefon servisinin
afişini gördü. François‘nın bir yardım servisinin insanların
kendisi hakkında konuşmasını ne şekilde engelliyebileceği
konusunda hiçbir fikri yoktu. Ancak belki korkusunu yenmesine
yardmc olabilirlerdi. Heyecan içinde telefon açtı.
FRAN ÇOİS ‘N IN ÖYKÜSÜ
François 16 yaşında olup annesi, babası ve kız
kardeşi ile birlikte Paris’in kuzeyinde bulunan
St. Denis semtinde yaşamaktadır.
Hattın öbür ucundaki kadn samimiydi. Öyküsünü dinledi. Sanki
ona inanyor gibiydi. İyi bir tavsiyede de bulundu: Ona güvendiği
biriyle durumunu konuşmasn ve bir hekime gitmesini önerdi.
François konuyu düşündü. Annesiyle konuşursa belki kendisine
yardımcı olabilirdi. Ve, kendini hasta hissetmese bile, belki
hekim gündüzleri o kadar yorgunluk ve halsizlik hissetmemesi
için bir şeyler yapabilirdi.
19
11.12.2006 20:01:51 Uhr
GE RÇ E K L E R V E U Y DU R M AC A L A R
İnsanların çoğu, sansasyon
basınından da olsa, şizofreni
hastalığının adını duymuştur.
Ancak bu kavramın gerçek
anlamını bilenlerin sayısı çok
azdır. Bunu anlamak
mümkündür çünkü şizofreni sık
görülmesine rağmen basında ve
televizyonda çoğu kez yanlış
tanıtılmaktadır. Bunun
sonucunda da şizofreni
olduğundan daha korkutucu
algılanmaktadır. Şizofreninin
tedavi edilebilir bir hastalık
olduğu ve çok nadir hallerde
etkilediği kişinin saldırgan
ve tehlikeli davranmasına yol
açtığı bir gerçektir.
Şizofreni hakkında bilinmesi gereken on husus:
1
Şizofreni tedavi edilebilir bir hastalktr. Her dört şizofreni hastasndan
birinde beş yl içerisinde hastalk
tamamen iyileşir. Diğerlerinin bir
çoğunda da semptomlar azaltlabilir
ve sağlk durumu farkl düzeylerde
iyileştirilebilir.
2
Şizofreni hastalğ olan insanlar
büyük başarılara ulaşabilirler.
Bunların arasnda size Nobel ödülü
sahibi iktisat bilimcisi John Nash,
caz trompetçisi Tom Harrell ve
"Fleetwood Mac’in" gitaristi Peter
Green’i hatrlatmak istiyoruz.
3
Şizofreni hastalarnda "kişilik
bölünmesi" YOKTUR. Bazen garip
davranışlarda bulunurlar ancak
birden fazla kişiliğe bürünmezler.
BÖLÜM 2
ŞİZOFRENİYE DAİR
BİLGİLER
20
11.12.2006 20:01:52 Uhr
4
Hangi hastalığa yakalanmış olursa
olsun her insan yazılmış ilaçlarını
almayı unutabilir. Ancak şizofrenide
ilaçlar alınmazsa hastalk
nüksedebilir veya semptomlar
yeniden ortaya çkabilir.
5
Şizofreni hastalarnn şiddete
başvurması ya da tehlikeli
davranşlarda bulunması
OLAĞANÜSTÜ NADİRDİR.
Bu gibi durumlarda kognitif
davranş terapisi yararlı olabilir
(bkz. Bölüm 4).
6
Şizofreninin nedeni "kötü anne ve
baba" DEĞİLDİR. Şizofreni
hastalarının da diğer insanlar gibi
iyi, kötü ya da orta halli anne ve
babaları vardır.
7
8
Şizofreni hastalğ olan insanlar
tembel DEĞİLDİRLER. Enerji
eksikliği hastalğn bir semptomudur.
Bu semptom gündüz kliniklerinde
veya ayakta tedavi merkezlerinde
tedavi edilebilir. Ayrıca günlük
yaşamın yeniden düzenlenmesi ve
hatta bazı hallerde işyerine geri
dönülmesi yoluyla da tedavi
gerçekleştirilebilir.
Şizofreni hastasna verilen bakm
hizmeti insana çok şey kazandrabilir.
Tabii ki zordur. Bazen yorucu, hemen
hemen her zaman da bezdiricidir.
Ancak, bir aile bireyi, tıbbi bakım
personeli ya da bir dost olarak,
hayatını yeniden kurmak isteyen bir
insana yardımcı olmak kişiye büyük
bir mutluluk sağlayabilir.
9
Başkalar ne kadar inanlmaz ya
da gerçekdş görse de şizofreni
hastalarnn gördükleri ve
duyduklar onlar için kesinlikle
gerçektir.
10
Hastalğn nüksetmesi şizofreni
hastalğ olan insanlarn daha
önceki sağlk düzeylerine
erişmelerini zorlaştrabilir. Bu
demektir ki, semptomlar kontrol
altna alnmş gibi görünse de
ilaçlarn alnmas ve terapi
seanslarına devam edilmesi
KESİNLİKLE BELİRLEYİCİDİR.
21
11.12.2006 20:01:52 Uhr
NEDEN BEN
?
Bu soruyu şizofreni hastalarının çoğu günün
birinde kendilerine sorarlar: "Ne yaptım da bunu
hakkettim?" diye. Bu sorunun cevabı "hiç birşey"
dir. Şizofrenide kimsenin suçu yoktur. Sizin de,
başkasının da yoktur.
Şizofreni vücudun en karmaşk organ olan beynin
bir hastalğdr. Gerçi beynin işlevinin neden bu
şekilde bozulduğu henüz tamamen açklğa
kavuşmamıştır ancak şizofreni hastalğ olan
insanlarda beynin baz bölgelerinde Dopamin adı
verilen bir haberci maddenin aşırı miktarda
üretildiği, buna karşın beynin başka bölgelerinde
Dopamin eksikliği bulunduğu bilinmektedir.
Ş İ Z O F R EN İNİN
S A N I Ğ I:
22
" D O PA MİN"
11.12.2006 20:01:53 Uhr
Dopamin sevinç duygusu hissetmemizde ve çeşitli duygular yaşamamızda önemli bir rol oynar. Dopamin fazlallğ bu
duyguların ve algılamaların dengesini bozarak hastalarda sanr yaşantlarna, sanr tasavvurlarına ve ses duyulmasna neden
olabilir. Bunlara "pozitif semptomlar" denir. Dopamin eksikliği ise "negatif semptomlar" ad verilen düşünme dağınıklığı,
apati, yalnızlık ve halsizlik gibi olgulara yol açabilir.
Dopamin seviyesindeki dengenin neden bozulduğu henüz tamamen açıklığa kavuşmamştr. Şizofreni hastalığı muhtemelen
birden fazla faktörün etkileşiminden kaynaklanmaktadır.
Aşağıdaki hususlar bu faktörler arasında sayılabilir:
Aile anamnezi – eğer yakn bir akraba bu hastalğa yakalanmş ise şizofreni hastalğna
yakalanma olaslğ ortalamanın biraz üzerinde olur. Anne ve babanın ikisi birden şizofreni
hastalığına yakalanmış olsa dahi çocuklarının bu hastalığa maruz kalmama olasılığı yüzde
60 oranındadır.
Sosyal bakmdan dezavantajl çevre
Uyuşturucu bağmllğ, örn., esrar ve Amfetamin
Üzücü olaylar ve yaşantlar
Belirli enfeksiyon hastalklar
23
11.12.2006 20:01:54 Uhr
Ş İ Z O F R E N İ YA Ş A N T I M I N A S I L E T K İ L E R
Bu sizin ne kadar çabuk yardım
aldığınıza bağlıdır. Şizofreni
hastalığı olan birçok insan
mutlu ve aktif bir yaşam
sürdürmektedir. Düzenli ilaç
tedavisi ve ailenin, dostların
ve tıbbi bakım personelinin
desteği sayesinde pek çok insan
semptomları altedebilecek
ve yaşamını yeterli derece
sağlamlaştıracak duruma
gelmektedir.
Şizofreni tedavi edilmezse git gide daha
zararlı olabilir. Semptomlarn şiddetli
olmas durumunda günlük temel işlerin
yaplmas sorun oluşturabilir. Kendi
bakmn sağlamak, doğru şekilde
beslenmek, dişleri frçalamak ve düzenli
olarak ykanmak zor gelebilir. Bazen alkol
ve sigara tüketimi artar, uyuşturucu
madde kullanılır. Bu da beden sağlığının
kötüleşmesine yol açabilir.
?
Ses duyma veya gerçekten var olmayan
şeyler görme gibi semptomlar büyük
ölçüde düşünme dağınıklığına neden
olarak mesleki çalışmalar ve öğrenim gibi
önemli konulara konsantre olmayı çok
etkileyebilir. Bunun gibi, yeni görevlerin
öğrenilmesi ya da bir şeyin hatrlanmas
da git gide zorlaşr.
Enerji ve istek azalmasndan dolay
yataktan kalmak belki anlamsz gelebilir.
Evinizin kapısını çekip dünyadaki diğer
insanları dışarda bırakmaktan başka
birşey istemiyor olabilirsiniz. Dışarıya
daha az çıktıkça yalnızlığınız da o ölçüde
artar ve bu kısır döngüden kurtulmanız
o derece zorlaşır.
Şizofreni elbette başka insanlarla olan
ilişkilerinizi de etkiler. Size yakn olan
insanlarn sizi sevmedikleri ya da size
karş komplo kurdukları hissi oluşabilir.
En yakn aile bireylerine dahi güvenmek
zor olabilir. Yabanc insanlar ürkütücü
ve tehlikeli görünebilirler.
Bütün bu semptomlar şiddetli bir
çöküntüye ve depresyona yol açabilir.
Bazı hallerde insan kendini çıkış yolu
olmayan bir umutsuzluk girdabına
kapılmış hissedebilir. Bu olağanüstü
bir şey değildir, ancak bu moral
bozukluğundan kurtulmak için elden
gelen herşey yapılmalı ve güven duyulan
bir kişiyle duygular hakkında
konuşulmaldr. Bölüm 3 negatif
duygularla nasl mücadele edilebileceği
konusunda başkaca tavsiyeler
içermektedir.
24
11.12.2006 20:01:54 Uhr
H A S TA L I K N A S I L S E Y R E D E R
?
Şizofreni hastalığının seyri her hastaya göre farklı şekilde gelişebilir. Genel olarak üç farklı
dönem görülür.
Prodromal dönem: Hastalık ciddi boyutlara ulaşmadan önce duygudurumda ve davranışta yavaş yavaş değişikler fark edilir. Giderek
sosyal geri çekilme, garip davranışlar, halsizlik, ilgisizlik, dış görünüşün ve vücut temizliğinin ihmal edilmesi gibi belirtiler ortaya
çıkar. Çevrenizdeki dünya değişiyor gibidir. Kendinizi ne mutlu ne de kederli, sadece duygu yönünden fakirleşmiş hissedersiniz.
Şizofreni hastalığı olan birçok insan bu başlangıç semptomlarını hastalığın aktif döneme nüksetmesine ilişkin haberci belirtiler
olarak tanımayı öğrenmişlerdir. Tedavinin bu başlangıç döneminde yeniden gözden geçirilmesi zararlı hastalık nükslerini
engelleyebilir.
Akut ya da aktif dönem: Bu dönemde artık hastalığı görmemezlikten gelmek mümkün değildir. Sanrı tassavurları, varsanılar ve
düşünme dağınıklığı gibi semptomlar açıkça kendini gösterir ve kriz durumları oluşabilir. Hastalığın bir özelliği de muhtemelen
hasta olduğunuzun farkına varmamanızdır. Kriz esnasında muhtemelen en güvenceli yer hastanedir. Burada gereken muayeneler
yapılarak etkin bir tedavi yürürlüğe konur.
Rezidual dönem: Tedavi etkisini gösterir göstermez hasta durumunun stabil hale geldiğini algılar ve akut semptomlar yavaş yavaş
kaybolur. Bazı semptomların ortadan kalkması (enerji eksikliği, sosyal geri çekilme gibi) farklı süreler alabilir - bazı hallerde hızla
kaybolabilirler diğer hallerde ise belki hiç bir zaman kaybolmazlar. Bu dönem uzun yıllar sürebilir ve arada sırada akut döneme
nüksler gösterebilir. Ancak düzenli bir ilaç tedavisi ve destek yardımıyla birçok hasta bu nüksleri asgari bir düzeye indirebilir.
25
11.12.2006 20:01:55 Uhr
İ Y İ L E Ş M E Ş A N S I M N E K A DA R D I R
?
Geleceğinizi merak etmeniz kaçınılmazdır.
Şizofreni hastalığı olan insanlar için genel prognoz şöyledir:
Her dört şizofreni hastasından birinde hastalık beş yıl içerisinde tamamen iyileşmekte ve daha fazla tedaviye gerek kalmamaktadır.
Diğer hastalarda ise çoğu hallerde semptomlar azaltılabilmekte ve sağlık durumları farklı düzeylerde iyileştirilebilmektedir.
Hastaların yarısına yakını semptomsuz uzun remisyon dönemlerine geçmekte ve bu dönemlerde zaman zaman semptomların
başgösterdiği nüks olayları yaşanmaktadır. Bu nükslerin şiddet ve sıklıkları çok farklı olup kişinin yaşamını çevreleyen birçok koşula
bağlıdır. İlk psikotik epizodun ardından ilaçlarını bırakan hastaların dörtte üçünde hastalık bir yıl içerisinde nükseder. İlaçlar
kararlılıkla alınmaya devam edilirse, nüksetme riski yarıdan aza iner.
Tedavi imkanlarının son yıllarda oldukça gelişmesine rağmen ne yazık ki yine de hastaların yüzde 10‘una yakın bir oranında kalıcı
sorunlar bulunmaktadır. Her ne kadar tedavi sayesinde bazı semptomların hafifletilmesi ve yaşamın kolaylaştırılması mümkün olsa da
hastalık büyük olasılıkla yaşam boyu var olacaktır.
Sizin hangi gruba dahil olduğunuzu önceden söylemek mümkün değildir. Bu çeşitli faktörlere bağlıdır, örn. hastalığın şiddeti, kişisel yaşam
koşullarınız ve hekimin ilaç tedavisiyle ilgili talimatlarına ne ölçüde uyduğunuz gibi.
26
11.12.2006 20:01:56 Uhr
YA T I L I T E DAV İ Z O R U N L U M U D U R ?
Şizofreni hastalığı olan insanların çoğu günümüzde artık alışkın oldukları kendi yaşam ortamlarında
hekimler, bakım personeli, sosyal personel, uğraşı eğitmenleri, psikologlar ve diğer kamusal servislerden
oluşan ekipler tarafından tedavi edilmektedir. Ancak bazı dönemlerde yatılı tedavi gerekli olmaktadır.
İlk tanı muhtemelen muayenehane sahibi bir psikiyatri uzmanı ya da klinikte görevli bir psikiyatrist
tarafından konur; günümüzde artık bazı şehirlerde erken teşhis merkezleri bulunmaktadır. Genel olarak
tedavinin etkili olmasını sağlamak ve kabul edilemez yan etkileri önlemek amacıyla düzenli kontrol
muayeneleri yapılır.
Bazen hastalığı ağır olanlar için en güvenceli yer kliniktir çünkü gerekli bakımın yeterli ölçüde
sağlanması ancak burada mümkündür. Klinikte yatma süreleri artık önemli ölçüde kısalmıştır. Yatılı
tedavi süresi birkaç gün ila birkaç hafta arasında değişmekte, nadir durumlarda birkaç aya kadar
çıkabilmektedir. Kliniğe gitme kararını hiç çekinmeden kendiniz vermelisiniz çünkü çoğu kez size en
iyi yardımcı olunabilecek yer orasıdır.
27
11.12.2006 20:01:57 Uhr
T E DAV İ M İ A N L A M A N I N Y O L L A R I
?
Tedaviyi yürüten hekiminiz semptomlarınızı basit ve anlaşılır bir şekilde açıklamaya çalışacaktır. Yine de
belki bilmediğiniz birçok tıbbi terim duyacaksınız. Bölüm 9‘daki sözlük bu terimleri anlamanıza yardımcı
olacaktır. Soru sormaktan ya da not almaktan çekinmeyin. Eğer çok karmaşık ise, doktorunuza daha
basitçe açıklamasını rica edin. Alabileceğiniz yazılı bilgi olup olmadığını sorun.
K E N Dİ K E N Dİ N İ YÖN E T M E N İ N ÖN E M İ
Şizofreni hastalığı olan birçok insan, durumlarının ne zaman kötüye gittiğini veya bir krizin belirdiğini
anlamasını öğrenirler. Aynı şekilde yakın aile bireyleri de çoğu kez nükslerden yaklaşık bir hafta önce
kendini gösteren ilgi kaybı, kaygı verici rüyalar ya da konsantrasyon bozuklukları gibi haberci semptomların
algılanmasına katkıda bulunabilirler.
Duygudurum ve davranş değişikliklerinin bilinçli bir şekilde alglanmas hastalğa hakim olmanıza ve yaklaşan krizi yenmenize yardmc
olabilir. Duruma göre psikiyatri bakm ekibinden ilave yardım almanız ve psikiyatri uzmanının ilaç tedavinizi gözden geçirmesi gerekecektir.
Ne yapılması gerektiğinin hastalık nüksetmeden önce planlanması sizde çabuk ve etkin bir yardım alacağınıza dair huzur verici bir güven
duygusu oluşturabilir.
Aile bireylerinin haberci belirtilere karşı doğru tepkisi ise size karşı daha uyumlu ve anlayışlı davranmak, bu kadar duyarlı olduğunuz bir
dönemde eleştiri ve düşmanca tutumlardan kaçınmak ve gerekirse daha fazla yardıma hazır olmak şeklinde olmalıdır (bkz. Bölüm 8).
28
11.12.2006 20:01:57 Uhr
Önceleri doğal olarak seslerden huzursuz oluyordu. Nereden
geldiklerini ve neden onunla konuştuklarını anlamyordu. Birçok
kez radyoyu açk brakp brakmadğn kontrol etmek zorunda
kalmşt.
Ancak zamanla sesler ona aşina gelmeye, o da onlara alşmaya
başlad. Sonuçta tahsilini tamamlamak için Dublin’e geldiğinden
beri kendini çok yalnız hissediyordu. Sesler gerçi biraz akıl
karştrcyd ama en azndan ona eşlik ediyorlard.
Yeni okul arkadaşlaryla arkadaşlık kurmak Patrick‘e nedense
zor gelmişti. Çocukluğunu geçirdiği aile evinde başkalarıyla
temas kurmakta hiçbir sorunu yoktu. Ama şimdi insanlarla
konuşmak ona gittikçe zor geliyordu. Bir süre sonra bunu artık
usandırıcı bulmaya başlamıştı. Hatta artık öğle yemeklerinde
bile arkadaşlarıyla kafeteryaya gitmez olmuştu. Sanki artk karnı
hiç acıkmıyordu.
Önceleri genellikle güzel şeyler söylerlerdi. Meşhur olacağını,
tanrının insanlar kurtarmas için kendisini seçtiğini, öğrenci
yurdunun içine sızan terörist hücresini sadece kendisinin ortaya
çıkarabileceğini söylemişlerdi.
Şimdi ise seslerin söyledikleri karanlk ve korkutucu idi.
Teröristler onun peşindeydiler. Gizli polis ile işbirliği
yapmışlardı. Ve kendisini güvenlik kameralar ile sokakta
gözlüyorlardı.
Sonra gecenin birinde sesler onu uyandrp uyardlar. Teröristler
geliyorlardı. Oraya ulaşmaları an meselesiydi. Kaçmas
gerekiyordu. Patrick yardım istemek için gecenin karanlığına
bağırdı. Komşularının da bağırdığını duyuyordu, sokakta siren
sesleri vardı. Sonra kapısı yumruklanmaya başlandı.
Birkaç saat sonra Patrick’in annesi ve babas geldiler. Polis
eşliğinde Patrick’in evine gelen doktor telefon edip olay
hakknda bilgi vermişti. Doktor Patrick’te "akut psikotik
epizod" olduğunu ve derhal yatl tedavi görmesi gerektiğini
açıkladı.
PATR İCK‘İN ÖYKÜSÜ
Patrick bir dönem ses duymaktan gerçekten
mutluydu
Genelde derslerden sonra odasna geri çekilir ve kitaplarnn
arkasna gömülürdü. Sesler geldiğinde arkasna yaslanp ne
dediklerini dinlerdi. Ancak son zamanlarda sesler gittikçe kötü
huylu olmuşlard.
29
11.12.2006 20:01:58 Uhr
TA N I N I N K A R ŞI L A NM A SI
Sizde ya da yakınınız olan bir kişide kısa süre önce şizofreni tanısı konmuş olması durumunda
bu tanıyı aşırı kuşkulu ve reddedici bir tutumla karşılamanız normaldir. Muhtemelen şizofreni
hastalığına yakalanmanın gerçekten ne anlama geldiğini bilmiyorsunuz. Belki de gerek siz gerek
aileniz bu tanının doğru olduğunu kabul etmeyerek ikinci ve hatta üçüncü bir uzmanın fikrine
başvuracaksınız. Bütün bunlar olağan ve anlaşılır tepkilerdir.
Ancak ilk tepkiyi atlattıktan sonra artık yeni
durumu nasıl karşılayacağınızı gözden geçirmeniz
gerekmektedir. Her ne kadar şizofreni tanısı büyük bir
şoka neden olmuşsa da bir avantajını gözardı etmemek
gerekir: Artık sorunun ne olduğu anlaşılmış ve böylece
durumun üstesinden gelmek için önemli bir önkoşul
gerçekleşmiştir.
BÖLÜM 3
TA N I G E R Ç E K L E Ş T İ
30
11.12.2006 20:01:58 Uhr
TA N I N I N M A N T I K L I DEĞER L EN Dİ R İ L M E Sİ
Böyle sıkıntılı bir zamanda hastalık ve tedavisi hakkında edindiğiniz bu kadar bilgiyi aklınızda tutmanız elbette
ki kolay olmayacaktır. Eğer her şeyin çok çabuk gerçekleştiğini düşünüyorsanız, mantıklı bir yaklaşım için
yapmayı deneyebileceğiniz birçok şey vardır.
Birşeyi anlamadğnz zaman soru sormaya çekinmeyin.
Önemli hususları unutmamak için bütün sorularnz bir yere yazın.
Önemli bilgileri not etmek için yannzda not defteri ve kalem bulundurun.
Bir arkadaşınızdan veya yakınınızdan size refakat etmesini isteyin. Belki o, sizin
gözünüzden kaçan ya da unuttuğunuz bir ayrıntıyı hatırlayabilir.
Bilgi broşürü isteyin.
Size destek verebilecek gruplar olup olmadğn sorun.
Ailelere destek sağlayan gruplar olup olmadğn sorun.
31
11.12.2006 20:01:58 Uhr
DU RUM U N ÜST E Sİ N DEN GEL M E Y İ ÖĞR ENM EK
Eğer sizde şizofreni teşhis edilmiş ise bazı "hastalığın üstesinden gelme yöntemlerini" öğrenmeniz yararlı
olur. Aşağıdaki yöntemler şizofreni semptomlarının bazı tetikleyicilerinin önlenmesine ve kriz durumlarına
hazırlıklı olmanıza yardımcı olabilir.
S T R E S İ A Z A L T M AY I Ö Ğ R E N M E K
Şizofreni semptomlarının en sık tetikleyicilerinden birisi strestir. Kişi için şizofreni hastalığına yakalanmış
olmak zaten son derece sıkıntılı bir durumdur. Bu durumda bir de stresten kaçınmak sanki imkansızmış
gibi görünür. Ancak yine de stresin sadece şizofreni hastalığı olan insanlarda bulunmadığını unutmamalıdır.
Hemen hemen herkes günün birinde stres altında kalabilir. Bazı insanlar diğerlerine göre bunun üstesinden
gelmeyi daha kolay başarırlar. Aşağıda gösterilen yöntemler aracılığıyla yaşamınızda stresi azaltabilir ve
stresle daha iyi başa çıkabilirsiniz.
Bu bölümdeki tablodan yararlanarak sıkıntılı durumlarda neler olup bittiğini anlamaya çalşn. Bu sayede uyarı işaretlerini
algılamanız daha kolay olacaktır.
Sizde stres yaratan bütün durumlar not edin. Böyle durumlardan kaçınmak için neler yapabileceğinizi, eğer kaçınma olanağınız
yoksa en azından stresi azaltmak için ne gibi çarelere başvurabileceğinizi düşünün.
Sizde sıkıntı yaratan bir duruma girdiğinizi fark ettiğinizde (örn. kalabalık sokaklar, mağazalar) kendinizi ağır ağır geri çekin.
Aniden kaçmaya kalkmak daha fazla stres yaratabilir.
32
11.12.2006 20:01:58 Uhr
Alkolden, yasadş uyuşturucu maddelerden ve kafeinden (çay, kahve ve kola) uzak durun. Bu size o an için biraz gevşeme imkanı
sağlasa da, daha sonra aşr psikotik davranış ("Rebound", korku tepkisi) yaratabilir.
Kendinizi gevşetmeyi öğrenin. Aşağdaki yöntemleri gözden geçirin ya da
hekiminize, bakm personeline veya bir uğraş eğitmenine gevşeme
egzersizi olanaklarını sorun.
Örnekler:
• Müzik dinlemek
• Yürüyüş yapmak
• İnternette sörf yapmak
• Spor yapmak
• Meditasyon
• Banyo yapmak
• Kitap okumak
• Bir arkadaşla sinemaya gitmek ya
da birlikte televizyon seyretmek
• Yüzmek
• Yoga yapmak
Konuşabileceğiniz birisini bulmaya çalışın. Siz yalnz
değilsiniz. Bir sorununuz olduğunda güvendiğiniz birisi
ile konuşun.
Hayatnz kolaylaştrn – birçok işi ayn anda yapmaya kalkmayn,
ayn anda sadece bir tek işi yapmaya çalşn.
G ÜV EN DİĞ İN İZ B İR K İŞ İYL E
K O N U Ş M A N I Z S İ Z E YA R D I M C I O L A B İ L İ R
Her gün için ayrı bir plan yapın ve bu plana uyun.
Eğer bir kişiyle aranızda olan anlaşmazlık sizde stres yaratyorsa icabnda objektif bir bakş açsyla konunun
açklğa kavuşmasn sağlamak için konuyla ilgisi olmayan bir kişiyle görüşün.
33
11.12.2006 20:01:59 Uhr
S T R E S A N L A R I N DA N E L E R O L U P B İ T İ Y O R
Kafamızda
Vücudumuzda
Sürekli olarak sorunlarmz düşünüp dururuz.
Eller titrer ve terli hissedilir
Kendi korkularımız bizde korku yaratır.
(düşüncelerimiz kısır döngüye saplanır)
Ağzmz ve boğazmz kurur
?
Kalbimiz hzl çarpar
Kafamz karışıktır
Göğüste daralma hissi oluşur
Tehlike olmamasna rağmen korku hissederiz
Baş ağrs ve ense kaslarnda kasılma oluşur
Çevremizdeki dünyay kontrol edilemez
gibi algılarız
Kaslar katılaşır
Sanki her an çok feci bir şey olacakmş gibi bir
duyguya kapılırız
Parmaklarda "karıncalanma" olur
Nefes darlığı oluşur
Hızlanan solunum çoğu kez başdönmesine yol açar
34
11.12.2006 20:01:59 Uhr
RU HSA L ÇÖK K Ü N LÜ K L E BA ŞE T M E Y İ ÖĞR ENM EK
Şizofreni hastalığı olan insanların üçte birine yakını aynı zamanda ruhsal çökkünlük ve depresyondan
şikayetçidir. Karşı karşıya bulundukları sorunlar dikkate alındığında bunu anlamak belki mümkün olabilir.
Ancak bu, bu durumu aynen kabullenmek gerektiği anlamına gelmez. Duygudurumun düzelmesi ve depresif
duyguların altedilmesi için yapılabilecek birçok şey vardır.
Dinlenin – depresyonun baz semptomlar yorgunluktan kaynaklanır. İyi uyuyarak geçirdiğiniz bir gecenin ardından kendinizi muhtemelen
daha iyi hissedeceksiniz.
Bir arkadaşnz ya da akrabanz ziyaret edin – İnsanlarla temas etmek moralinizi düzeltmek için iyi bir imkandr.
Evden dşar çkn – izolasyon ve can sknts durumunuzu daha da kötüleştirir. Sadece bir gazete almak için dahi olsa evden dşar
çıkmanız bu olumsuz duygular azaltabilir.
Bedensel aktif olun – bu gerilimleri ve stresi azaltr ve duygudurumu düzeltir.
Severek yaptğnz şeyleri yapın – insan depresyonda olunca, sevdiği bazı şeyler olduğunu kolayca unutur. Bir kitap okuyun, bir film izleyin,
parkta dolaşın ya da arkadaşlarınızı ziyaret edin. Düşüncelerinizi sorunlarınızdan çelen herşey yararlı olabilir.
Hekiminizden yardm isteyin – antidepresanlar genelde kullanımı kolay ve depresif semptomlara karş etkili ilaçlardır.
Kendinizi gevşetmeyi öğrenin (bir sonraki bölümdeki yöntemlere baknz) – hekiminize, bakm personeline veya uğraş eğitmenine
gevşeme egzersizi olanaklarını sorun.
Stresin üstesinden gelmeyi öğrenin – (bir önceki bölümdeki yöntemlere baknz).
Bir yardım ya da danşmanlk servisine telefon açın – eğer konuşabilecek kimseniz yoksa böyle bir servis pratik öneriler ve destek sağlamak
açısından iyi bir imkan oluşturabilir.
35
11.12.2006 20:02:00 Uhr
K EN DİNİ GE VŞETME Y İ ÖĞR ENMEK
Solunumunuzu düzenleyin
Sadece yavaş soluk alıp vermek yoluyla korkuların yenilmesine ve stres duygusunun azalmasına katkıda bulunmak mümkündür. Çok
korktuğunuz ya da sıkıntılı bir durumda bulunduğunuzu hissettiğiniz anlarda burnunuzdan derin bir soluk alarak yediye kadar sayın ve
ardından yavaşça soluğu boşaltıp tekrar 11‘e kadar sayn. Şimdi alt saniyelik döngüler halinde soluk alıp vermeye başlayın, yani üç saniye soluk
alıp üç saniye soluk verin. Her dakikann bitiminde soluğunuzu yine on saniye kadar tutun.
Kendinize rahatlatıcı bir alan sağlayın
Kendinizi rahat ve güvende hissettiğiniz sakin ve scak bir oda seçin. Yere bir yatak veya yumuşak bir halı serin. Işğ biraz ksn. Kokulu bir
mum yakn ve sevdiğiniz müziği ya da piyasadan temin edebileceğiniz özel bir gevşeme müziğini dinleyin. Sakin ve yavaş bir müzik
seçmelisiniz. Aklınızı çelebilecek sözlü müzikten kaçnn. Yere uzann ve gevşeme uygulamalarna başlayn.
Birkaç gevşeme egzersizi öğrenin
Yere uzann ve yavaşça bütün kaslarnz gevşetmek üzere konsantre olun. Parmaklarnz ve ayak parmaklarnz ile başlayn ve gerilimi yavaşça
gevşetin. Ardından kollarınız ve bacaklarınız, sonra da vücudunuz ile devam edin ve egzersizi enseniz ve başınızla tamamlayın.
Bir uzmana danışın
Terapistler vücut gevşetme teknikleri konusunda profesyonelce bilgi verebilirler. Diğer bir seçenek hekiminize danışarak gevşeme egzersizleri
hakkında bilgi edinmektir.
36
11.12.2006 20:02:00 Uhr
K O N T R O L Ü Y E N İ D E N K A Z A N M AY I Ö Ğ R E N İ N
Yaşamınızın kontrolünü yeniden ele geçirmenizi sağlayacak
bir dizi önlem vardır. İşte birkaç örnek:
En önemli hususlardan biri uyuşturucu maddelerden uzak durmaktır.
Esrar ve diğer uyuşturucu maddeler şizofreninin semptomlarn
kötüleştirebilir, psikotik epizodları tetikleyebilir ve depresyonlara yol
açabilir.
Alkolü ölçülü kullann. Alkol belki size o anda rahatlık duygusu
sağlayabilir, ancak bunu izleyen saatlerde ve günlerde "aşırı psikotik
davranışa" (diğer deyimiyle Rebound‘a) neden olabilir. Aşr alkol
kullanm depresyona yol açabilir ve sorunlar kötüleştirebilir.
Hekiminizden daha sağlkl bir yaşam tarz için tavsiyelerde bulunmasn
rica edin. Sigarayı azaltmak, daha sağlıklı beslenmek ve bedensel
etkinliği arttırmak beden sağlığınızı olumlu şekilde etkileyecek ve
ruh esenliğinizin gelişmesine katkıda bulunacaktır.
Depresyonlar yenmeye çalışın. Kendinizi çökkün hissettiğiniz anlarda
yardım arayın. Hekiminizle ya da diğer tbbi uzman personel ile konuşun.
Uzmanlara danışın.
KON T R OL Ü YEN İDEN EL E
G EÇİR M EK İ Çİ N K R İ Z
DU R U M L AR I N DA DO Ğ R U YO L A
S A PM A K Ö N E M TA Ş I R .
37
11.12.2006 20:02:00 Uhr
OLUMSUZ DÜŞÜ NCEL ER L E MÜC A DEL E
ETMEY İ ÖĞR ENMEK
Bazen herşeyin altında ezildiğiniz ve hayatınızla baş edemedeğiniz duygusuna kapılabilirsiniz. Şizofreni
hastalığı olan insanların çoğunda sık sık intihar düşünceleri oluşur. Bu hislerin fazla güçlenmemesine
kesinlikle dikkat etmeniz gerekir. Bu düşünceleri bastırmanız için deneyebileceğiniz bir dizi şey vardır.
Güvendiğiniz bir kişiyle konuşmaya çalşn. Duyguların ifade edilmesi, bunlarn aşr derecede hakimiyet kazanmasını engeller ve
duygudurumunuzu değiştirebilir. Eğer intihar düşünceniz olduysa, birisiyle bu hususu konuşmaktan çekinmeyin. İntihardan
bahsetmek gerçekten intihar etme olasılığını arttrmaz.
Bulunduğunuz ortam değiştirmeye çalşn. Eğer odanızda bulunuyorsanız bir yürüyüşe çıkın, bir arkadaşnz ya da
akrabalarnz ziyaret edin ya da sadece başka bir odaya geçin.
Kendiniz, arkadaşlarnz ve sizin için önemli olan insanlar hakknda olumlu şeyler içeren bir liste hazırlayın. Bu listeyi intihar
düşüncelerinizi yenmek için kullann.
Aile bireyleriniz ile intihar düşünceleriniz olduğu anlarda kendilerine telefon etmek üzere anlaşmaya varn.
İntihar düşüncelerinin ezici boyutlara ulaştığı durumlarda hekime veya kliniğe telefon açın.
38
11.12.2006 20:02:01 Uhr
A L KOL V E U Y U Ş T U RUC U M A DDE L E R
ÇÖZ ÜM DEĞİ L Dİ R
Şizofreni hastası olan pek çok insan septomları hafifletmek ve/veya korku, izolasyon ve depresyon gibi
olguları yenmek için alkol veya yasadışı uyuşturucu maddelere başvurur. Esrar, amfetamin ve kokain
gibi diğer uyuşturucuların kullanımı özellikle şizofreni hastalığı olan gençler arasında oldukça
yaygındır.
Baz insanlar yasadş uyuşturucu maddelerin kendilerine geçici bir rahatlama sağladğn, davranışlarını yeniden normale
döndürdüğünü veya semptomlar azalttğn ileri sürse de bunlar aslında uzun vadede şizofreni semptomlarının kötüleşmesine yol
açabilir. Bu maddelerin hastalığın varsanı ve sanrı gibi psikotik semptomlarn arttrdğna dair pek çok ipucu mevcuttur. Bunlar
şizofreninin psikotik epizodunu "tetikleyebilir" yani başlatabilir. Hatta bu durum daha önce hiç böyle bir episod geçirmemiş olan
ancak örneğin şizofreni hastası kişilerle akrabalığı nedeniyle yüksek risk taşıyan insanlarda dahi gerçekleşebilir.
Eğer şizofreni semptomlarnz esrar gibi maddeler ile "tedavi" etmeye kalkarsanız, antipsikotik etkili uygun ilaçların yazılmasını da
geciktirmiş olursunuz. İlaç tedavisi ve diğer terapiler ne kadar gecikirse şizofreni epizodu da o kadar uzun sürer. Bu da sizin yaşam
kalitenizi düzeltme ve hastalğnz üzerinde kontrol sahibi olma şansnz azaltr.
39
11.12.2006 20:02:01 Uhr
A İ L E N A S I L YA R D I M C I O L A B İ L İ R
?
Şizofreninin aktif döneminde hasta bu durumdan öylesine etkilenebilir ki, en basit sorunlarla bile başedemez hale gelir. Kısa
vadede hastanın yükümlülükleri kısmen üstlenilerek yükü biraz hafifletilebilir. Ancak yaşamının idaresini devralmaktan
kesinlikle sakınılmalıdır. Bu, bağımlılığa yol açarak ilerde daha büyük sorunlar doğurabilir.
Şizofreni hastası olan insanlar başkalarna anlamsz gelen kelimeler kullanabilirler. Eğer hastay anlamyorsanz, onunla başka
türlü iletişim kurmaya çalışın. İlginizi ve şefkatinizi kelimelere gerek olmadan da, birlikte müzik dinleyerek, resim yaparak,
televizyon seyrederek ve hatta sadece sakin sakin birlikte oturarak gösterebilirsiniz.
Hiçbir zaman sanki şizofreni hastas orada değilmiş gibi konuşmayn. Şizofreni hastalar çoğu zaman çevrelerinde olup
bitenlerin farkındadırlar.
40
11.12.2006 20:02:01 Uhr
Kendinize dikkat edin. Aile bireyinize yardım edebilmeniz için ruhen zinde ve bedenen sağlıklı olmanız şarttır. Aşağıdaki
önlemlere başvurarak bunu sağlayabilirsiniz:
•
•
•
•
Tandklarnz ve iş arkadaşlarnz ile olan sosyal ağnz koruyun
İzolasyonu önleyin
Kendinizdeki stres belirtilerini tanyn
Aileniz için sıkıntılı olan durumlar tespit edin ve bunun üstesinden gelmek için kimden yardım isteyebileceğinizi
düşünün. Aile yaşamı dışındaki ilgi alanlarınızı koruyun
• Her gün kendinize biraz zaman ayrn
Nüks ya da kriz durumlarına hazrlkl olun. Krizin üstesinden gelmek ya da onu muhtemelen önleyebilmek için en iyi
yöntem böyle bir kriz öncesinde neler yapılması gerektiğini bilmektir.
Hastalığı izleyen süreç için hazrlk yapn. Belki de aile bireyinizin durumu düzelir düzelmez onun ilerdeki konut
durumuyla ilgili kararlar verilmesi gerekecektir. Bazlar evlerine geri döner, bazlar ortak konutlara yerleşir diğerleri
ise kendilerine bir oda ya da daire ararlar. Her ailenin kendi kararn kendi vermesi gerekir. Bu zor konularda karar
vermeden önce örneğin hemen hemen her şehirde bulunan Sosyal Psikiyatri servislerinin sosyal görevlileri gibi uzman
kişilerden profesyonel danışma sağlanabilir.
Aile bireyinizde bir nüks olayının veya bir krizin ortaya çıkabileceğini gözönünde bulundurarak hazrlkl olun.
41
11.12.2006 20:02:01 Uhr
AN N A İLE ELSA’NIN ÖYK ÜSÜ
Anna, Hamburg’ta birlikte yaşadığı 22 yaşındaki
kızı Elsa’nın durumuna gittikçe daha çok
üzülüyordu.
Gerçi Elsa pek o kadar girgin bir insan değildi ama dş
görünüşüne daima çok özen gösterirdi. Ancak son zamanlarda
değişmişti. Saçlarn haftalardan beri yıkamamıştı, makyaj
yapmıyordu, kıyafeti ise sanki soyunmadan yatmş gibiydi.
Anna önceleri, Elsa’nn arkadaşlarndan biriyle kavga etmiş
olduğunu düşündü. Sonuçta uzun zamandan beri onlarla
çıkmamıştı. Odasında kalmay, bütün gün uyumay ve hemen
hemen bütün geceyi müzik dinleyerek geçirmeyi tercih ediyordu.
Ancak Anna bu konuda konuşmak istediğinde Elsa çok
sinirleniyor ve öfkeyle "Kapa çeneni, kapa çeneni! Neden herkes
bana neler yapmam gerektiğini söylüyor? Beni rahat braksanza.
Sürekli drdrnzdan kendi düşündüğümü bile duyamyorum!",
diye bağryordu.
42
11.12.2006 20:02:01 Uhr
Ksa bir zaman sonra Anna kznn yumruklaryla başını
dövdüğünü gördü. Artık mutlaka bir şeyler yaplmas
gerekiyordu. Anna ev hekiminden bir randevu ald.
Hekime gittiklerinde Elsa’nn durumu sanki daha iyi gibiydi.
Mantıklı ve kontrollu görünüyor, doktorun sorularn sakin ve
ayrıntılı bir şekilde yantlyordu. Doktor antidepresan düzenledi
ve Elsa’ya alt hafta sonra tekrar gelmesini söyledi.
Elsa altı hafta boyunca tek bir ilaç bile almamşt. Garip
davranşlar halen devam ediyor ve tekrar hekime gitmeyi
reddediyordu.
Sonunda Anna hekime yalnz gitmeye karar verdi. Sorunlar
daha iyi açklayabilmek için Elsa’nn yaptğ acayip şeyleri, garip
uyku davranışlarını ve öfke patlamalarını not etti.
Hekim haftann sonunda bir ev ziyareti kararlaştrd. Elsa’y
ikinci kez gördükten sonra onu bir psikiyatri uzmanna
sevketmeye karar verdi.
"Endişe verici bir şey mi", diye sordu Anna. Hekim, Anna’nn
davranşlarnn bir dizi nedeni olabileceğini açklad. Bedensel
ya da ruhsal bir hastalk olabileceğini izah etti. Hekim Anna’ya
ruh hastalıklarıyla ilgili birkaç broşür verdi. "Psikiyatri uzman
doğru tany koyabilecekti".
İlerideki alt ay zarfnda Anna ve Elsa birçok kez psikiyatri
uzmanna başvurdular. Elsa’nn hayatn bütün yönleriyle ortaya
koyan, anne ve kzyla yaplan bir dizi görüşmeden sonra
psikiyatri uzman nihayet tany koydu.
"Elsa, ben size son zamanlarda şikayetçi olduğunuz bir çok
sorunun şizofreni hastalğndan kaynaklandığını belirtmek
istiyorum", dedi hekim. "Bu sizin beyin metabolizmanızda
oluşan ve ciddiye alınması gereken bir bozukluktur, ancak iyi
tedavi edilebilir".
AN N A İLE ELSA‘NIN ÖYK ÜSÜ
Elsa’nn odasndan gelen müziğin gürültüsü artk iyice artmşt.
Anna müziğin sesini ksmas için rica ettiğinde, Elsa ona:
"Defol buradan! Tabii ki müzik sesli! Yoksa senin drdrn nasl
bastırsın ki?" diye bağryordu.
43
11.12.2006 20:02:02 Uhr
ŞİZOFR ENİ İ Y İLEŞİR Mİ
?
Her ne kadar her dört şizofreni hastasından üçünün durumu belirgin bir şekilde ya da tamamen
düzeliyorsa da hastalığı tamamen iyileştirmek henüz mümkün olmamaktadır. Semptomlarn
kontrol altna alnmasnn tek çaresi, antipsikotik etkili ilaçlarla birlikte farmakolojik olmayan
destekleyici tedavilerin uygulanmasdr.
T E DAV İ Nİ N TAR İ HÇES İ –
T I M AR H A N ED EN
KO N U Ş MA TERAP İ S İ N E
BÖLÜM 4
T E D AV İ Y E D A İ R
BİLGİLER
Şizofreni tedavisi son 100 yl içinde uzun bir yol katetmiştir (tabloya baknz). Eskiden insanlara
esrarengiz görünen ve bazı garip ve hatta acımasız yöntemlerle tedavi edilmeye çalışılan bu
hastalık artık tedavi edilebilir bir ruh hastalığı olarak kabul edilmektedir. Günümüzde tedavi
hastalığa değil insana odaklanmıştır; tedavi genelde antipsikotik ilaçlarla farmakolojik
olmayan terapi yöntemlerinin kombinasyonu konseptine dayanır.
44
11.12.2006 20:02:02 Uhr
Ş İ Z O F R E N İ T E D AV İ S İ N İ N TA R İ H Ç E S İ
İlaç terapisinden önce
(1911 –1950’li yıllar)
20. yüzyln başnda, etkili ilaçlarn bulunmadğ zamanlarda hekimler şizofreni
hastalarnn tedavisi için elektro şok terapisinin basit bir türünü uyguluyorlardı. Bu yöntem
şiddetli ateşe ve epilepsi nöbetlerine neden oluyor ve bu sayede görünüşte psikotik
semptomlar azaltlabiliyordu. Ayrca hastalar sakinleştirmek ve işler durumda olan beyin
hücrelerinin miktarn azaltmak için insulin kürü uygulanyordu.
Baz durumlarda ise duygudurumu işleyen beyin kesiminin alnmas için operatif yöntemler
uygulanmıştı. Lobotomi denilen bu yöntem saldrgan davranşn kontrol altna alnmasn
desteklemekle birlikte hastalar kaytsz ve hissiz brakyordu.
İlk antipsikotik ilaçlar:
Tipik antipsikotik ilaçlar
(1950’li –1960’lı yıllar)
İlk antipsikotik ilaçlar 1950’li yllarda piyasaya çkt. 1960’l yllarda Haloperidol ve
Flufenazin gibi daha gelişmiş antipsikotik ilaçlar piyasaya sürüldü. Tipik antipsikotik denilen
bu ilaçlar daha sonraki 30 yl zarfnda tedavide tercih edilen ilaçlard. Tipik antipsikotik
ilaçlar günümüzde de halen tedavi imkan olarak kullanılmaktadır.
Tipik antipsikotik ilaçlar şizofreninin pozitif semptomlarna karş etki etmekle birlikte
bir dizi yan etkilere neden olmaktadır ve şizofreninin negatif semptomlarna karş etkileri
kstldr. Ayrıca kognitif semptomlara karşı etkin değildirler.
45
11.12.2006 20:02:02 Uhr
Ş İ Z O F R E N İ T E D AV İ S İ N İ N TA R İ H Ç E S İ
Atipik antipsikotik ilaçlar
(1990’lı yıllar)
1990 ylnda atipik antipsikotik ilaç denilen yeni bir ilaç grubu piyasaya çıkmıştır. Bu ilaçlar
sayesinde şizofreni semptomlarnn etkin bir şekilde kontrol altna alınması sağlanmakta
ancak eski ilaçlarda ortaya çkan yan etkiler daha seyrek görülmektedir. Ayrca bu ilaçlar,
etkili bir şekilde pozitif, negatif ve kognitif semptomlara tesir etmektedir.
Bugün artık bir dizi farkl tipte atipik antipsikotik ilaç mevcuttur. Her birinin kendine göre
avantajlar ve dezavantajlar bulunmaktadır. Böylece hastann bireysel ihtiyaçlarna yönelik
bir tedavi uygulanmas mümkün olmaktadır.
Günümüzde resmi yönergelerin birçoğunda şizofreni tedavisi için eski tipik antipsikotik
ilaçlar yerine atipik antipsikotik ilaçların kullanılması önerilmektedir. Ancak tipik
antipsikotik ilaçlarla tedavi edilen ve kendilerini iyi hisseden şizofrenili hastalar da vardr.
Son gelişmeler
Şizofreni olgusu giderek daha iyi anlaşılmaktadır. Şizofreni semptomlarnn nedenlerine
ilişkin bilgilerin her geçen gün artması sayesinde sürekli olarak yeni tedaviler geliştirilmektedir.
46
11.12.2006 20:02:02 Uhr
A N T İ P S İ KO T İ K M E Dİ K A S YON
Antipsikotik medikasyon şizofreni ile bağlantl çok sayıda semptomun (örn., varsanıların, sanrıların ve düşünme bozukluklarnn)
kontrol altna alnmas için en etkili yöntemdir. Bu tür ilaçlar büyük bir çeşitlilikle piyasaya sunulmakta olup size en uygun ilacn
bulunmas için muhtemelen önce birkaç ilacn denenmesi gerekmektedir.
T İ Pİ K A N T İ P S İ KO T İ K İ L AÇ L A R
Tipik antipsikotik ilaçlar (klasik nöroleptik ilaçlar) 1950’l yllardan beri mevcuttur.
Bunlar beyinde dopamin reseptörlerini bloke ederler.
B A Ş L I C A AVA N TA J L A R I
• Varsanlarn, sanrlarn ve paranoid düşüncelerin etkili bir şekilde kontrol edilmesi.
B A Ş L I C A D E Z AVA N TA J L A R I
• Şizofreninin istek yetersizliği, duygu fakirleşmesi ve sosyal geri çekilme gibi negatif semptomlarna karş az etki
göstermeleri. Muhtemelen bir dizi rahatsz edici yan etkinin ortaya çkmas, örneğin çeşitli vücut ksmlarnn
kontrol dş hareketleri, tremor ve titreme, ağz kuruluğu. Tipik antipsikotik ilaçlar bu yan etkilerinden dolayı artık
birçok ülkede şizofreni tedavisinde birinci sırada tercih edilmemektedir. Ancak yine de pek çok hasta tipik
antipsikotik ilaçlar sorunsuz bir şekilde kullanmaktadr. Eğer şimdiye kadar tipik antipsikotik ilaçlar sorunsuz
olarak kullandysanz muhtemelen tedavinin değiştirilmesine gerek yoktur.
47
11.12.2006 20:02:03 Uhr
AT İ Pİ K A N T İ P S İ KO T İ K İ L AÇ L A R
Bu ilaçlarn çoğunluğu 1990’l yllarda klinik kullanıma arzedilmiştir.
Bunların beyindeki etki mekanizmaları muhtemelen tipik antipsikotik ilaçlara göre farklıdır.
B A Ş L I C A AVA N TA J L A R I
• Şizofreninin pozitif, negatif ve kognitif semptomlarnn etkili
şekilde kontrol altna alnmas. Motor yan etkilerin daha eski tipik
antipsikotik ilaçlara nazaran daha az ortaya çkmas.
B A Ş L I C A D E Z AVA N TA J L A R I
• Farkl atipik ilaçlarn farkl yan etkileri vardr. Baz atipik
antipsikotik ilaçlarn kullanmnda kilo alma sorunu ortaya
çkabilir, bazlar sedasyona yol açabilir, diğerleri ise
hastalarda psikomotor aktivite artşna neden olur.
48
11.12.2006 20:02:03 Uhr
ŞİZOFRENİ SEMPTOMLARINA KARŞI ETKİNLİĞİ
KANITLANMIŞ OLAN TÜM İLAÇLAR BEYİNDEKİ
D O PA M İ N YO L L AR I Ü Z E R İ N D E N E T K İ
GÖSTERİRLER.
DOPAMİN DENGESİ MUHTEMELEN SEMPTOM DENGESİNİN SAĞLANMASINA KATKIDA BULUNMAKTADIR.
49
11.12.2006 20:02:03 Uhr
K İ Ş İ Y E Ö Z E L T E DAV İ
Psikiyatri uzmanı şizofreni hastalığının tedavi
edilmesi için seçenek oluşturan çeşitli ilaçlar
arasından elbette sizin için uygun bir ilaç
seçecektir. İlacın seçimi, ilacın semptomlarınızı
ne derece kontrol altına alabildiği, tolere
edemediğiniz yan etkilere neden olup olmadığı
ve sizin tedavi hakkında ne düşündüğünüz
gibi birçok faktöre bağlıdır. Terapiyle ilgili
kendi beklentilerinizi psikiyatri hekiminize
söylemeniz çok önemlidir. Eğer belli bir
semptom sizi rahatsız ediyorsa ya da belli
bazı yan etkilerden kesinlikle sakınmak
istiyorsanız hekiminize başvurunuz.
Hekiminiz terapiyi bu doğrultuda
uyarlayabilir.
İLA Ç TEDAVİSİ SÖZ KON USU OLDU Ğ U N DA
"H E RK E S İ Ç İ N BİÇİL M İŞ K A FTA N B İR İL A Ç"
50
YOKTUR .
11.12.2006 20:02:03 Uhr
T E DAV İ N İ N D E Ğ İ Ş T İ R İ L M E S İ
Tedavinizde yapılacak her değişiklik kafanızı karıştırmaya neden olabilir. Duruma göre yeni ilacı günün
başka bir saatinde almanız gerekecektir, muhtemelen başka yan etkiler ortaya çıkabilecek ya da
semptomlar başka türlü gelişecektir. Bu yüzden yeni ilacı almadan önce yeni tedaviniz konusunda
mutlaka bilgi isteyin. Ailenizin de başka bir ilaç almaya başladığınızdan haberdar olmasını sağlayın.
Ayrıca hem sizin hem de aile bireylerinizin bir sorun çıkması durumunda kime başvurulması
gerektiğini de bilmesi gereklidir.
Ç E Şİ T L İ M E Dİ K A S YON L A R
Hekimin tanımlaması
İlacın türü
TABLET
Tablet
Oral çözünür tablet
Genelde sıvı ile yutulan tablet
Ağzda dağlan tablet
SIVI
Oral sv
Ağzdan almak için sv
KASA YAPILAN ENJEKSİYON – İNTRAMÜSKÜLER ENJEKSİYON (i.m.)
Ksa sürede etki eden enjeksiyon
Uzun etki süreli enjeksiyon (depo)
Etkisi 12 –24 saat sürer, acil tedavide uygulanr
Etkisi 2 – 4 hafta sürer
51
11.12.2006 20:02:03 Uhr
YA N E T K İ L E R –
NELER BEK LENEBİLİR
?
Piyasada bulunan antipsikotik ilaçların çeşitliliği sayesinde şizofreni hastalar gelecekte artık
son derece rahatsız edici yan etkilere katlanmak zorunda kalmayacaklardr. Eğer kabul
edilmesi mümkün olmayan yan etkilere maruz kaldığınızı düşünüyorsanız derhal hekiminizi
ya da uzman psikiyatri personelini haberdar etmelisiniz. Yan etkilerin birçoğu ilacn dozaj
değiştirilerek veya başka bir ilaç kullanlarak azaltlabilir ve hatta baz durumlarda tamamen
ortadan kaldırılabilir. Diğerleri ise ilave ilaç kullanm yoluyla, beslenmenin veya yaşam tarznn
yeniden düzenlenmesi aracılığıyla kontrol altna alnabilir. Daha önce herhangi bir ilaç
kullanrken yan etki görülmüş ise hekiminizi bundan haberdar etmeniz gerekir. Bu, hekimin
sizin için hangi antipsikotik ilacı seçeceği konusunda belirleyici olabilir.
52
11.12.2006 20:02:04 Uhr
İ L AC I N K U L L A N I M I
Antipsikotik etkin ilacın kullanılmasındaki amaç sadece sağlık durumunuzun iyileştirilmesi değil aynı
zamanda esenliğinizin de korunmasını sağlamaktadır. Bunun anlamı, artık kendinizi iyi hissetmeye
başladıktan sonra da ilacınızı almaya devam etmenizdir. Hastalığın nüksetmesine yol açan en önemli
nedenlerden biri hastaların ilaçlarını düzenli bir şekilde almayı bırakmalarıdır.
KEN DİN İZ İ DA HA İ Yİ Hİ S S E TM E YE BA Ş L A S A N I Z Bİ L E
İ L AC I A L M AYA DEVA M ET M EN İZ
G ER EK M E K TE Dİ R .
Antipsikotik ilaçların düzenli bir şekilde alınmamasının en yaygın nedenleri:
Hastanın hastalığını benimsememesi ya da kabullenmemesi. Burada dostlara ve aile bireylerine ilacn hekimin talimatları
doğrultusunda alınması için büyük bir motivasyon görevi düşmektedir.
Tolere edilemeyen yan etkiler. Bu durumda psikiyatri uzman ile görüşülmesi gerekir. İlaç dozajnn değiştirilmesi ya da başka bir
ilaca geçilmesi olanakları mevcuttur.
Karmaşk kullanm şeması. Bu durumda da psikiyatri uzman ile görüşülerek şemanın basitleştirilmesi veya kullanm daha
kolay olan başka bir ilacın tavsiye edilmesi sağlanabilir. Baz durumlarda ise hekim muhtemelen "depo" enjeksiyonunu tavsiye
edecektir. Bu enjeksiyon iki ila üç haftada bir uygulanır, böylece her gün tablet almayı düşünmeye gerek kalmaz.
53
11.12.2006 20:02:04 Uhr
M E Dİ K A S YONA İ L İ Ş K İ N S ORU L A R
Hekiminiz veya bir bakm personeli ile ilaçlarnz hakkında konuşurken belki
soru sormak gereği duyabilirsiniz.
Aşağıda size birkaç öneri:
Bu ilaç bana nasıl yardımcı olur?
Semptomlarımın hangisini giderir?
Avantajları nedir?
Bu ilacın ne gibi riskleri olabilir?
Hangi yan etkilere neden olur?
Yan etki hissedersem kime başvurabilirim?
Yararı kendini gösterinceye kadar ne kadar zaman geçer?
Bağımlılık yapar mı?
İLACIN IZ HA KKIN DA
B İ L MEK İS T EĞ İN İZ HER Ş EYİ
Bİ L Dİ Ğ İ N İ Z DE N E M İ N M İ S İ N İ Z ?
54
11.12.2006 20:02:04 Uhr
T E DAV İ G Ü N L Ü Ğ Ü
Sizin için hangi ilacn uygun olduğunu bulmak için icabnda birkaç değişik antipsikotik ilaç denemeniz gerekebilir. Hekiminize sizin
için en uygun ilacı seçmesinde yardmc olabilirsiniz ; bunun için denediğiniz ilaçlarda neleri olumlu neleri olumsuz bulduğunuzu
not etmelisiniz.
İLAÇ
ALIŞ TARİHİ
OLUMLU ETKİLER
OLUMSUZ ETKİLER
55
11.12.2006 20:02:05 Uhr
İ L A Ç S I Z T E DAV İ L E R
Antipsikotik ilaçlar çoğunlukla başka tedavilerle bağlantılı olarak uygulanır. Buradaki amaç şizofreninin
semptomlarını azaltmak, hastalığın nüksetmesini önlemek, ilaç tedavisinin sürekliliğini sağlamak
ve yaşamın tekrar kurulmasını desteklemektir.
Hekiminiz çevrenizde sunulan çeşitli tedavi olanakları hakkında size bilgi verebilir.
Bu tedaviler bazen "psikososyal terapi" olarak tanımlanır ve aşağıdaki terapileri kapsar.
K O G N İ T İ F ( B İ L İ Ş S E L ) D AV R A N I Ş T E R A P İ S İ
Burada birçok ruhsal sorunun tedavisi amacıyla oldukça kısa süreli olarak uygulanan bir psikolojik terapi söz konusudur. Bu terapinin,
şizofrenide özellikle sanr düşüncelerinin azaltlmasna ve depresyonlarn yenilmesine yararı vardr.
Sonuçta kognitif davranş terapisinin amac hastalıklı düşünme ve davranş örneklerinin değiştirilmesidir. Bu da esenliğin
gelişmesine katkda bulunur.
Kognitif davranş terapilerini uygulayan terapistlerin birçoğu psikologtur. Terapi genelde yaplandrlmş bir şekilde uygulanr.
Siz ve terapistiniz, bir dizi hedef kararlaştırır ve terapi oturumları arasında yerine getirilmesi gereken belli görevleri saptarsınız.
56
11.12.2006 20:02:05 Uhr
PSİKOANALİZ
Psikoanaliz uzmanı en zor, en ac duygularnz ve tecrübelerinizi araştrmanz için sizi teşvik eder. Bunlar genel korku ve depresyon
duygularını veya geçmişteki özel travmatik olaylar kapsayabilir. Psikoanalizin pek çok farkl şekilleri olmakla birlikte,
genel amacı, size daha fazla bağmszlk kazandırmak ve yaşamınız için akll ve yerinde kararlar verebilme yeteneğinizi
geliştirmektir. Terapist size güncel sorunlarn çözülmesinde yardmc olur, siz de onun desteğiyle ilerde karşılaşabileceğiniz
muhtemel zorluklarla başa çıkabilmek için gereken yetkinlikleri kazanabilirsiniz.
Psikoanaliz şizofreniyi iyileştiremez. Ancak bazı semptomların üstesinden gelinmesi için yardımcı olabilir. Örn.:
• Korku
• Duygusal sorunlar
• Depresyon
• Panik ataklar
• Stres
• İlişki sorunlar
• Fobiler
• Uykusuzluk
• Psikoseksüel sorunlar
Analiz ayrıca şizofreni hastalığına yakalandığınızı benimsemenize yardımcı olarak tedaviye uyumluluğunuzu da arttırabilir.
Psikoanaliz terapisi yetişkinlere, çocuklara, eşlere, ailelere veya gruplara sunulmaktadır.
57
11.12.2006 20:02:05 Uhr
A İL E T ER A PİSİ
KO N U Ş M A T E R A P İ S İ
Yaplan araştrmalar, aileye yoğun biçimde müdahale
edilerek şizofreni hastalarnda, hastalğn nüksetmesinin
geciktirilebildiğini ya da tamamen engellenebildiğini
göstermektedir.
Eğitimli danşmanlar hakknzda hüküm vermeden
ve eleştiri yapmadan düşüncelerinizden ve duygularınızdan
bahsetmenize yardmc olabilirler. Böylece sorunlarnz
görüşebilir ve çözümler bulabilirsiniz.
Aile terapisine mümkün olduğunca çok aile bireyi dahil
edilmelidir. Bu terapinin amacı aile yaşantısından kaynaklanan
ve şizofreni semptomlarını körükleyen stresin ve aşırı
duyguların azaltılmasıdır.
Konuşma terapisinin
iki temel yaklaşımı vardır:
Terapinin içeriği aile bireylerinin şizofreni konusunda
bilgilendirilmesi, davranş şekillerine ve sorun çözümüne ilişkin
danışma sağlanması, ailenin desteklenmesi ve kriz
durumlarnn üstesinden gelinmesine ilişkin tekniklerin
öğretilmesinden oluşur.
Terapi tek tek aile bireylerine ya da daha büyük gruplara
yönelik olabilir. Terapiye şizofreni hastas dahil edilebilir veya
edilmeyebilir; bu hastann o anda hastalğn hangi döneminde
bulunduğuna bağldr.
• Varoluşcu yaklaşm: Konuşma terapisi sizi yaşamınızın
anlamn ve değerini araştırmak ve kendi ideallerinize,
önceliklerinize ve değerlerinize sadk kalmay öğrenmek
yönünde teşvik eder.
• Kişi merkezli yaklaşm: Siz, kendi sorununuzun ne olduğunu
en iyi bilen insan olarak kabul edilirsiniz. Bu yöntem size
kendi gelişim potansiyelinizden bütünüyle yararlanmanz
sağlayacak koşullarn yaratlmas için destek vermeyi amaçlar.
58
11.12.2006 20:02:05 Uhr
T ER A PİST İN SEÇİMİ
Günümüzde sunulan ilaçsız tedavi yöntemlerinin çeşitliliği hangi terapinin sizin için en iyisi olduğu
konusunda karar vermenizi güçleştirebilir. Çoğu hallerde seçimi yaparken terapist tarafından sunulan
terapiden değil terapistin kendisinden yola çıkmak daha sağlıklı bir yöntemdir. Örneğin kendi kültür
çevrenize yakın bir çevreden gelen bir terapisti tercih edebilirsiniz. Ya da belki bir kadın veya bir erkek
terapiste gitmek isteyebilirsiniz.
Araştrmalar, terapistle iyi bir ilişki kurmann uygulanan terapiden daha önemli olduğunu göstermiştir. Terapist ve siz iyi bir "işbirliği"
oluşturur, birbirinize güvenir ve saygı duyarsanız, terapinin başarya ulaşma olaslğ da artmaktadır.
Doktorunuz ilaçsz tedavi için tavsiyelerde bulunurken sizin terapiste ilişkin arzularnz ve duygularnz göz önünde
bulundurmaldr. Bunun dşnda serbest sosyal yardm kurumlarından ve yardımlaşma gruplarından da yararlı bilgiler edinmek
mümkündür.
59
11.12.2006 20:02:05 Uhr
T E R A Pİ S T E YÖN E LT İ L E B İ L E C E K S ORU L A R
Ne tür bir terapi sunuyorsunuz ve bununla neyi amaçlıyorsunuz?
Terapi seansları ne kadar sürüyor?
Terapi seansları hangi sıklıkla yapılıyor?
Tahminen ne kadar terapi seansına ihtiyacım var?
Deneyimlerinize göre terapinin yararını görmem ne kadar zaman alır?
Gerekirse terapi seansları arasında da size başvurabilir miyim?
Hangi eğitime sahipsiniz ve mesleğinizi kaç yıldır sürdürüyorsunuz?
Bir meslek birliğine üye misiniz?
Şizofreni hastalarıyla çalışma tecrübesine sahip misiniz?
60
11.12.2006 20:02:06 Uhr
Ancak yıllar içinde Marek’in ilaçları birçok kez değiştirildi.
Başlangıçta kendisine günde iki kez almak üzere bir antipsikotik
(klasik nöroleptik ilaç) verilmişti. Bu sayede semptomlar kontrol
altına alınmış gibi görünse de ilacın yan etkileri vardı. Marek’in
enerjisi korkutucu boyutlarda azalmaktaydı. Artık okulda bütün
gün uyumadan dayanması gittikçe güçleşmişti. Ayrıca ellerinin
sık sık kontrolsüz bir şekilde titrediğini fark etmişti. Bu nedenle
tahtaya yazı yazmakta zorluk çekiyordu. Fakat onu en çok
rahatsız eden yan etki ağız ve dil kramplarıydı. Marek doğru
konuşamadığı için öğrencilerinin kendisiyle alay etmelerine
öyle üzülüyordu ki artık ilaçlarını almayı reddediyordu. Sinirli,
dikkati çabuk dağılan ve unutkan biri olmuştu.
Neyseki Marek’in bir iş arkadaşı bunların hastalığın
nüksetmesinin ön belirtileri olduğunu fark etti ve onu tekrar
psikiyatri hekimine gitmesi ve tedavisini gözden geçirtmesi için
ikna etti. Psikiyatrist Marek’in medikasyonunu daha yeni "atipik"
bir antipsikotikle değiştirmeye karar verdi.
Marek’in durumu düzelmeye başladı. Hastalığın nüksetmesine
ilişkin semptomlar ve daha önceki ilacın rahatsız edici yan
etkileri kayboldu.
Tremor ve konuşma bozukluğundan kurtulduğu için sınıfta artık
o kadar çekinmiyor ve yeni bir enerji ile okuldaki işine
sarılıyordu. Ancak birkaç ay sonra Marek bu kez başka bir
nedenden dolayı üzülmeye başlamıştı. Kilosu artıyordu.
Marek vücutça daha aktif olmaya ve diyet uygulamaya karar
verdi. Ancak kilo alması bu sayede biraz yavaşlasa da git gide
şişmanladığı gözden kaçmıyordu.
Sonunda Marek aile hekimine danıştı. Hekim ona kilo almasının
kullandığı atipik antipsikotik ilacın bilinen bir yan etkisi
olduğunu söyledi.
M AR EK’İN ÖYKÜSÜ
Marek’te şizofreni ilk kez yedi yıl önce teşhis
edilmişti; o zamandan beri ilaç tedavisi görüyor.
Tedavi semptomların kontrol altına alınmasında
olağanüstü etkili oldu ve Marek Stavanger’deki
bir okulda öğretmen olarak meslek yaşamını
sürdürebildi.
Marek medikasyonunun tekrar gözden geçirilmesi için psikiyatri
hekimine gitti. Bu kez kendisine başka bir atipik antipsikotik
ilaç verildi. Daha sonraki aylarda Marek kilo vermeye başladı.
Bir yandan da diyetine ve terapi programına devam ediyordu.
Kendini daha önce hiç böyle zinde hissetmemişti.
61
11.12.2006 20:02:06 Uhr
YA R D I M A E L U Z A T M A K
Şizofreni ile yaşamak kolay değildir. Ancak tek başınıza mücadele etmeniz için de bir
neden yoktur. Çevrenizde işini severek yapan uzmanlardan, gönüllü yardımseverlerden
ve sizi seven, sizinle yakından ilgilenen insanlardan oluşan bir ağ mevcuttur.
Bu insanların desteğine yoğun bir biçimde başvurursanız iyileşme yolunda onların
yardımlarından yararlanabilirsiniz.
BÖLÜM 5
YA R D I M E L İ N İ Z İ N A L T I N D A
SİZİNLE İLGİLENEN
İ N S A N L A R D A N O L U Ş A N G E N İ Ş B İ R A Ğ VA R .
62
11.12.2006 20:02:06 Uhr
AİLE VE DOSTL AR
Ruh hastalığı travması yaşayan
bir kişi çoğu kez kendini seven
ve kendisiyle ilgilenen insanlar
olduğunu algılamakta güçlük
çeker. Bu yüzden şizofreni
hastası olan pek çok insan
kendini izole olmuş ve yalnz
hisseder. Hiç birşey ailenin ve
arkadaşların desteğinin yerini
tutamaz. Aile bireyleriniz ve
dostlarınız hastalğn
üstesinden gelmeniz için
ruhsal destek ve pratik yardm
sunabilirler.
AİLE HEKİMİ
Hastalık ilk olarak kendini
gösterdiğinde başvuracağınız
ilk tıp uzmanı muhtemelen aile
hekiminiz olacaktır. Kendisi
ruh hastalıkları konusunda
uzman olmasa da,
semptomlarnzn bedensel
kaynakl olup olmadğn
araştrabilir ve sizi hangi
uzman hekime havale
edeceğini bilir. Aile hekiminiz
muhtemelen ortaya
çkabilecek diğer sağlk
sorunlarnzda da yardmc
olacaktır.
R U H H E K İ M İ V E YA
P S İ K İ YA T R İ S T
Almanya’da ruhsal hastalklar
için uzman hekim, uzmanlk
alanna göre ya ruh hekimi ya
da psikiyatri /psikoterapi
hekimidir. Bu uzman hekim
tany koyar ve gerekli tedavi
konusunda sizinle görüşür.
Hastalğnz, tedaviniz ya
da muhtemel yan etkiler
konusunda kuşkunuz varsa,
uzman hekiminizden sizinle
bu konuları görüşmesini rica
edebilirsiniz.
S O S YA L DA N I Ş M A N
Sosyal danşman sizin hayata
yeniden entegre edilmenize
yardmc olur. Danşman, diğer
bakm kuruluşlaryla olan
ilişkileri oluşturma, konut
seçiminde yardm, maddi
destek ihtiyacnzn
saptanması gibi pratik
yardmlar için yetkilidir.
Ayn zamanda hakknz olan
bütün bakım yardımı
olanaklarından yararlanıp
yararlanmadığınızı da kontrol
eder.
63
11.12.2006 20:02:06 Uhr
UĞR A ŞI / İŞ T ER A PİSİ
EĞİTMENİ
Uğraş / iş terapisi eğitmenleri
eski işyerinize geri dönmenize
ya da eğer bu mümkün değilse
yeni bir iş bulmanza yardmc
olabilirler. Uğraş terapisi
eğitmeninin yardmyla
kendinizde mevcut olan önemli
becerilerin farkına varabilir
ve gerekli hallerde yeni
beceriler öğrenebilirsiniz.
E C Z AC I
Eczac gerektiğinde ilaçlarnzla
ilgili sorularnz yantlayabilir.
Örn., başka bir hastalğnz
için aldğnz ilacn kullandğnz antipsikotik ilaçla
bağdaşp bağdaşmadğn
öğrenmek istiyorsanz
eczacnz size uzmanca ve
kolay anlaşlr şekilde bilgi
verebilir.
P Sİ KOL O G
Psikologlar insanlarn
davranışları ve tecrübeleri ile
ilgili eğitim almş uzmanlardr.
"Ruh sağlğ" alannda etkin
olan psikologlar çoğunlukla
kliniklerde, toplum kuruluşlarnda, danşma servislerinde
ya da kendi muayenehanelerinde
çalşrlar ve hekimlik
kimliğine sahip değillerse ilaç
yazmazlar.
YA R D I M L A Ş M A G R U P L A R I
Çoğunlukla hastanelere ve
sosyal yardm birliklerine bağl
olarak faaliyet gösteren hasta
ve yaknlar için yardımlaşma
gruplar veya yönetimli ruh
sağlığı grupları bilgi ve destek
yönünden değerli bir kaynak
oluşturur. Bu gruplar
çoğunlukla sizinkine benzer
deneyimlere sahip olan kişiler
tara fndan yönetilir. Sağlığınız
için yokuşu aşmanzda size yol
gösterici olabilirler.
64
11.12.2006 20:02:06 Uhr
T E L E F O N DA YA R D I M
V E DA N I Ş M A N L I K
SERV İSLER İ
Sorunlarnz başka birisi
ile yüzyüze konuşmak
istemiyorsanz ilk aşamada
tavsiye, bilgi, ve destek
sağlamak için telefon
servislerinden
yararlanabilirsiniz. Bu tür
danışma hizmetlerini telefon
ya da son zamanlarda yaygın
bir biçimde elektronik posta
aracılığıyla sunan kuruluşlar
hastalar ve yakınları
tarafından oluşturulan
yardımlaşma grupları, ruhsal
destek hatları, kiliseler ve özel
sosyal yardım kurumlarıdır.
SPOR DER NEK L ER İ /
BOŞ Z A M A NL A R I DEĞERL EN Dİ R M E GRU PL A R I
Şizofreni hastas olmanz
başka ilgi alanlarınız
olmayacağ anlamna gelmez.
Aktif kalmak ve sizin
ilgilerinizi paylaşan insanlarla
birlikte olmak moralinizi
düzelterek yaşam sevincinizi
ayakta tutabilir.
VA T A N DA Ş DA N I Ş M A
BÜROL A R I
Belki konut bulmak için
yardım isteme, konut paras ve
sosyal yardm alma haklarınız
vardr. Bu bürolarda uzman
danışmanlardan mevcut
haklarınız ve bu haklardan
yararlanmak için ne şekilde
başvuruda bulunmanız
gerektiği konusunda bilgi
edinebilirsiniz.
İNTERNET
İnternet kullanmn öğrenerek
şizofreni ve benzeri hastalklar
konusunda pek çok bilgi edinebilirsiniz. Elektronik posta ve
sohbet odalar gerektiğinde
benzer tecrübeleri olan
insanlarla temas kurmanıza
olanak sağlar. Sizin için yetkili
olan danışmandan iyi İnternet
kaynakları konusunda bilgi
isteyebilirsiniz.
65
11.12.2006 20:02:07 Uhr
11.12.2006 20:02:07 Uhr
Radoslav’n babas Joseph şizofreni hastas. Bu durum geçmişte
Radoslav‘ın yaşamını çok güçleştirmişti. Çoğu zaman
kendi kendine bakmak, kendisine yiyecek almak ve kendi
yemeğini pişirmek zorunda kalmşt. Babasnn yaşadğ
şaşrtc ve ürkütücü psikotik epizodlar bazen görüyordu.
Ancak zamanının daha büyük bir bölümünü babasn yataktan
kalkmas için ikna etmekle geçiriyordu.
Zor bir yaşamdı. Bu yaşam koşulları, sorunların üstesinden
gelemedikleri için geçen yl evden ayrlan Radoslav’n annesi ile
kz kardeşine daha da zor gelmişti. O zamandan bu yana bütün
yük Radoslav‘ın omuzlarındaydı.
Ancak aldığı yardım son zamanlarda önemli ölçüde arttı. Babası
artık bir gündüz kliniğine giderek hekimler, psikiyatri bakım
personeli, sosyal danışmanlar ve uğraşı terapisi eğitmenlerinden
oluşan bir ekip tarafından destekleniyor. Radoslav‘da artk
babasnn evde ne yaptğn düşünmeden okula gidebiliyor.
Babas Joseph şimdi ilaçlarn da düzenli şekilde alyor.
Kendisini çok daha iyi hissediyor ve ev işlerine daha fazla yardm
edebiliyor.
İki haftada bir psikiyatri bakm personeli Joseph’i evde ziyaret
ederek durumunu kontrol ediyor ve Radoslav‘ın yardma
ihtiyac olup olmadğna bakyor. Zaman zaman bir de sosyal
danışman geliyor.
Bazen Radoslav babas ile birlikte gündüz kliniğine gidiyor. Son
gittiklerinde birlikte bir rol oyunu oynadlar, oyunda Radoslav
hasta Joseph ise doktor rolünü ald. Sonra hastalarn aile
bireyleri ve arkadaşlaryla hastalklar hakknda nasl
konuşabileceklerini konuştular. Babasyla oynamak çok hoşuna
gitti. Öte yandan bu oyun Radoslav’ düşündürdü. Daha önce bu
durumun babas için ne kadar zor olduğunu hiç fark etmemişti.
Diğer taraftan Joseph gündüz kliniğinin psikiyatristi tarafndan
düzenlenen, sosyal ve kişisel yetkinlik eğitimiyle ilgili bir
programa katld. Bu program sayesinde Joseph hastalığı
sırasında kaybettiği sosyal yetkinliklerin bazılarına zamanla
yeniden kavuşacak. Radoslav babasının bu sayede dışarı çıkmak
için daha fazla özgüvene sahip olacağını ümit ediyor. Eskiden sk
sk futbol maç seyrederlerdi. Yine birlikte bir maç seyretseler ne
güzel olurdu diye düşünüyor.
RADOS LAV’IN ÖYKÜSÜ
Radoslav Prag’da babasıyla birlikte yalnız yaşayan
15 yaşındaki tek gencin kendisi olmadığını biliyor.
Ancak ailede kendisinin mi yoksa babasının
mı ebeveyn olduğunu anlamak bazen kolay
olmuyor.
67
11.12.2006 20:02:07 Uhr
HER Z A M A N İK İ A DIM İL ER İ
A M A BA ZEN DE BİR A DIM GER İ
Şizofreni hastalığının iyileşmesi zor bir yokuş gibidir. Biraz ilerledim diye düşünürken, tekrar
kötüleşir. Bu insanı bezdirir; ancak hayal kırıklıklarını kabul etmeyi öğrenmek de bu sürecin
bir parçasıdır.
Çoğu zaman ortaya çkan problemlerin üstesinden gelmek
çok zordur. İnsan kontrolünü kaybeder, durumu net ve
sakin bir şekilde düşünmesi zorlaşır. Bunun üstesinden
gelebilmek için başvurulabilecek olanaklardan biri de
karşılaşılan tüm güçlüklerin yazılabileceği bir günlük
tutmaktr. Böylece kendinizi daha güçlü hissettiğiniz ve
çözüm aramak için daha iyi düşünebileceğiniz bir anda
konuyla yeniden ilgilenme fırsatı bulabilirsiniz. Terapiste
giderken günlüğünüzü yannzda götürün. Böylece
konuları birlikte görüşebilir ve çözüm arayabilirsiniz.
BÖLÜM 6
İYİ GÜNLER,
KÖTÜ GÜNLER
68
11.12.2006 20:02:08 Uhr
Ö Z G Ü V E N E Y E N İ D E N K AV U Ş M A K
İyileşme süreci esnasında çoğu kez kendinizi çökkün ve özgüvensiz
hissedeceksiniz. Eskiden insanlarla ilişki kurmanız gayet normal iken
şimdi ilişkilerinizde çekingenlik duyabilirsiniz. Her zaman kolay
olmasa da yeni sosyal ilişkiler oluşturmak iyileşme yolunda önemli
bir adımdır.
A Ş AĞ I DA K İ H U S U S L A R YA R A R L I O L A B İ L İ R :
• Diğer insanlarla birlikte yapmak istediğiniz şeylerin bir listesini yapn; bu etkinlikleri
yavaş yavaş yeni yaşamınızla bütünleştirmeye çalşn.
• Kendinizde beğendiğiniz özelliklerin ve başkalarının sizde beğendiği özelliklerin bir
listesini yapn, örn., espri, cömertlik, sanatsal beceriler ya da bilgisayar bilgisi gibi.
• Yavaş yavaş ancak emin adımlarla sizin için önem taşıyan ve güven duyduğunuz
insanlarla ilişki oluşturmayı deneyin ve bu sayede özgüveninize yeniden kavuşun.
A K T İF K A L M A K
VE DİĞER İ N S A N L AR L A İ L İ Ş K İ DE BU L U N M A K
ÖZG Ü VE N İ N İ Z İ G Ü ÇL E N Dİ R E Bİ L İ R .
69
11.12.2006 20:02:08 Uhr
B E DE N S AĞ L IĞ I N I N ÖN E M İ
Şizofreni gibi bir ruh hastalığından etkilenen bir insan beden sağlığını da kolayca ihmal edebilir. Sağlıksız alşkanlklar zindeliğin
azalmasna ve bedensel hastalıkların oluşmasına yol açar. Bu da sonuçta ruh sağlığını olumsuz etkileyerek ruh-fizik durumunun sürekli
kötüleşmesine neden olur.
Hekiminiz sizi daha sağlıklı bir yaşam tarzı konusunda bilgilendirebilir. İşte bununla ilgili birkaç genel öneri:
Kendinizi iyi hissetmediğiniz durumlarda hekim randevunuzu ertelemeyin.
Sigaray azaltmay deneyin ya da tamamen brakn.
Alkolü ölçülü biçimde kullann.
Eğer kilonuz fazlaysa uzun bir zaman süreci içerisinde sürekli ve kararlı bir biçimde yavaş yavaş kilo vermeye çalışın.
Bedensel etkinliğinizi arttırın. Eğer etkinliklerden hoşlanmyorsanz bunun nedenini araştrn. Eğer bunun nedeni kendinizi yalnız
hissetmeniz ise, bir spor grubuna katln. Başkalarnn yannda çekingenlik duyuyorsanz yalnz spor yapn, örn., yürüyüş, koşma ya da sakin
zamanlarda havuzda yüzme gibi.
Pasta, cips, patates kzartmas ve bisküviden vazgeçmeye çalışın.
Bir porsiyonu yağ bakımından zengin balık türlerinden olmak üzere (uskumru, sardalye veya ringa balığı gibi) haftada iki kez balık yiyin.
Tereyağ, margarin ve ekmek üstüne sürülen diğer besinleri azaltn ya da az yağl alternatifleri tercih edin.
Bolca taze meyve ve sebze yiyin. Sebzeyi haşlama yerine buğuda pişirin.
Yağsz ya da az yağl süt kullann.
Öğünlerinizin üçte biri makarna, pirinç ya da patatesten oluşmaldr.
Yemeklere ayrca tuz atmaktan kaçnn.
Bol bol sv alın – mümkünse günde sekiz ila on bardak su, sulandrlmş meyve suyu ya da az yağl süt için.
70
11.12.2006 20:02:09 Uhr
İNSA NL A R A R A SI İLİŞK İLER
İnsanlarn çoğu iyi olduğu zamanlarda bile ilişkilerde zorlandığı duygusuna kapılabilir. Ruh hastalğ söz konusu olduğu zaman ise
bazen ilişki kurmak sanki tamamen olanaksızmış gibi gelir. İlişki sorunları için basit çözüm yoktur. Sadece belli pratik önlemler
aracılığıyla bazı hususlarda kolaylık sağlanabilir.
Endişelenmemeye çalşn – Şizofreni hastalğ sizi başka insanların söylemlerine ve davranışlarına karşı hassaslaştrr.
Bazı insanların neden "gelmediklerini" ya da neden sizi aramadklarn düşünüp kendinizi üzerek boş yere zaman harcamayn.
Eşinizle konuşun – Eğer eşiniz varsa mutlaka o da hastalığınızın ilişkinizi nasl etkilediğini düşünüyordur. Örneğin tedaviniz cinsel hayatnz
etkileyebilir. Bu kaygıları görüşün ve çözülmesi gereken ortak bir sorununuz olduğunda yardm için hekime başvurun.
Anlaşmazlklarn üstesinden gelmeyi öğrenin – bir münakaşa, kavga olduğunda, kafanza fazla takmayn. Sakinleştikten sonra karşı tarafın
düşüncesini anlamaya çalşn. Sorunu birlikte çözemiyorsanz, üçüncü bir kişiden araclk etmesini isteyin.
Olayların içinde ailenize de yer verin – onlarla birlikte yaşamasanz bile, aileniz yine de durumla nasl baş ettiğinizi bilmek isteyecektir.
Ne yaptğnz, tedavinizin nasl gittiğini ve gelecek için ne gibi planlarnz olduğunu onlara anlatn.
Yeni insanlarla tanşn – gününüzü başka insanlarla geçirmeniz stres yaratmadan muhabbet etmek için iyi bir olanak yaratabilir.
Konuşmalara hazrlkl olun – ne söyleyeceğini bilmeden birisiyle muhabbet etmek zordur. Sk sk karşılaştığınız sorular için hazırda cevaplar
bulundurmaya çalşn, örn., "Siz ne yapyorsunuz" sorusu gibi.
71
11.12.2006 20:02:10 Uhr
DA M G A L A N M AYA V E AY R I M C I L I Ğ A
K A R ŞI T UT UM
Şizofreninin iyileşme sürecinde dikkat edilmesi gereken hususlardan
biri de diğer insanların tepkilerine karşı nasıl bir tutum takınılacağıdır.
Ruh hastalıkları ve özellikle şizofreni hakkında olağanüstü bir
bilgisizlik hakimdir. Şizofreni hastalığı olan insanların tehlikeli,
vahşi ve sağı solu belli olmayan insanlar olduğu söylenir. Bu durum
şizofrenili insanların ve pek çok hallerde de ailelerinin dışlayıcı ve
ayrımcı bir tutumla karşılaşmalarına neden olan bir kısır döngüyü
harekete geçirebilir. Damgalanmanın sonuçları izolasyon, iş
bulamama, alkol ve uyuşturucu istismarı, evsiz kalma ve gerektiğinden
fazla klinikte yatma gibi iyileşme şansını olumsuz etkileyen
faktörlerdir.
BA Z E N S İ Z İ N L E BA Ş K A L AR I ARA S I N DA
YÜK S EK B İR DUVAR
VARM I Ş G İ Bİ Bİ R DU YG U YA K A PI L A Bİ L İ R S İ N İ Z .
Damgalanma başkalarının kafasında gerçekleştiği için bununla mücadele etmek zor olabilir. Ama yine de buna karşı bazı
şeyler yapmak mümkündür:
•
•
•
•
Şizofreni konusunda kapsaml bilgi edinin, böylece bilgisizlikten kaynaklanan görüşleri gerçeklere dayanarak çürütebilirsiniz.
Çevrenizdeki insanlar şizofreni konusunda bilgilendirmeye çalşn.
Bir TV programnda veya bir gazetede yaynlanan vurdumduymaz bir fikirden dolay üzülürseniz mektup yazarak tepki gösterin.
Ayrımcılığa karş mücadele edin. İşyerinizde önyargıyla karşılaşırsanız sendikanza başvurun. Müşteri olarak
ayrımcılık görürseniz işletme idaresine şikayette bulunun.
72
11.12.2006 20:02:10 Uhr
Hastalığı artık kontrol altında. İlaçlarını
düzenli şekilde kullanıyor. Şizofreni
semptomları aylardır ortaya çıkmadı.
Buna rağmen Juanita’da sanki eskisinden daha fazla
yalnz olduğu ve düşmanca bir dünyada bulunduğu
şeklinde bir his var.
Bunun nedenleri ortada çünkü Juanita‘nın hastalğ sadece
kendisi için değil, çevresindeki insanlar için de son
derece acı ve ürkütücü bir deneyim oldu. Arkadaşlarnn
birçoğunu krdğn ve onlara hakaret ettiğini biliyor.
Şimdi artk kendisiyle ilgilenmedikleri için onlara gücenmiyor.
Çalştğ süpermarketteki iş arkadaşlarnn önyarglarn
da hissediyor. İçlerinden bazlar onunla birlikte çalışmayı
dahi reddettiler. Onun deli ve tehlikeli olduğunu söylüyorlar.
Juanita, hastalğnn artk kontrol altnda olduğunu ve
hastalğ esnasnda bile kendisinden başka kimseye zarar
vermediğini açklamaya çalıştı ancak ona gerçekten
inanmadılar. Onlar gazetelerde şizofreni hakkında
okuduklarından hareket ederek bu hastalık ile delirmiş,
tehlikeli, saldırgan ya da hedefsiz şiddet kullanan kişiler
arasında bağlant kuruyorlar.
Juanita’nn ailesi ona fazla yardımcı olamıyor. Zaten birbirleriyle
ilişkileri pek yakın sayılmazdı. Juanita on yıl önce taşradan
Madrid’e geldiğinden beri hiç görüşmediler. Hastalık nedeniyle
aralarındaki mesafe daha da arttı.
Artık küçük bir umut ışığı var. Juanita’nn eski arkadaşlar
onunla ilgilenmeseler de ksa bir süre önce en azndan yeni
arkadaşlklar kurabileceği yeni insanlarla tanıştı. Birkaç hafta
önce bir İspanyol yardm organizasyonuna telefon açmşt.
Orada ona işyerindeki düşmanca davranşlara karş nasl
davranabileceği konusunda birkaç tavsiyede bulundular.
İş terapisi eğitmenine iş arkadaşlar ile Juanita’yla ilgili korkular
ve kuşkular konusunda konuşmas için ricada bulunmasn
önerdiler. Belki bu görüşme Juanita ile yeniden birlikte çalşma
açsndan iş arkadaşlarn rahatlatabilirdi.
Organizasyon Juanita’ya benzeri tecrübelere sahip bir grup
insanla temas kurma olanağı da sağlad. Böyle insanlarla
buluşmak ona alışılmışın dışında geldi. Hepsi çok farkl
ortamlardan geliyorlardı. Juanita önceleri onlara karşı son derece
çekingen ve gergin davrandı. Ancak bir süre sonra konuşmaya,
gülmeye ve birbirleriyle tecrübe alşverişi yapmaya
başlamışlardı.
JUAN İTA’N IN ÖYKÜSÜ
Juanita, artık hayatının asla eskisi gibi
olmayacağının farkında.
Juanita aylardan beri ilk defa bir şeye sevinebilmenin
mutluluğunu yaşıyordu.
73
11.12.2006 20:02:10 Uhr
K ÜÇÜ K A DIML A R Y ET ER L İ DİR
Şizofreninin nekahat devresine geçince bir an önce eski yaşam tarzınıza geri dönmek
istersiniz. Ancak önemli olan acele etmemektir. İyileşmeye giden yol uzun olup devasa
sıçramalarla değil küçük adımlarla aşılması daha uygundur. Her şeyden önce ilerleme
temposunun kendinize göre ayarlanmasını sağlamanız gerekir. Çevrenizde size cesaret verecek
ve aynen eskisi gibi olmanızı isteyecek insanlara ihtiyacınız vardır.
Cesaretlendirilmeyi
kabullenin ancak kimsenin
kendinizi hazır
hissetmediğiniz bir şeyi
yapmak için ısrar
etmesine izin vermeyin.
BÖLÜM 7
İLERİYE GÖTÜREN
YO L A G E R İ D Ö N Ü Ş
N EK A H AT YO L U NDA K Ü Ç Ü K ADIM L AR L A
İLERLEMEK YARAR IN IZ A DIR
74
11.12.2006 20:02:10 Uhr
GÜNÜ PL A NL A M A K
Kendinizi iyi hissettiğiniz zamanlarda her gün birçok şeyi düşünmeden halledersiniz. Ancak
şizofreninin iyileşme dönemini yaşarken günlerce hiçbir şey halledemediğiniz olabilir.
Onun için bazen günü tamamen planlamakta yarar vardır. İşte birkaç örnek:
ÖĞLEDEN ÖNCE
Ö Ğ L E D E N S O N RA
• Yataktan kalk
• Eve dön. Öğle yemeğini
hazırla ve yemek ye.
• Kahvalt yap
• Banyo yap ve dişlerini fırçala
• Alışveriş yap. Gda maddesi, gazete
al, bir video ve annen için bir doğum
günü hediyesi al
• Dinlen. Gazete oku
• Bisikletle gündüz kliniğine git
• Terapist ile görüş
• Bir arkadaşa mektup yaz
• Banyoyu temizle
• Akşam yemeğini hazırla ve yemek ye
• Video izle
• Dinlen. Müzik dinle
• Dişlerini fırçala. Yat.
75
11.12.2006 20:02:11 Uhr
Ş İ M D İ G Ü N L Ü K P L A N I N I Z I YA P I N
Bir kağıt alın ve günlük planınızı tasarlayın. Aşağıdaki formu örnek olarak
kullanabilirsiniz.
ÖĞLEDEN ÖNCE
Ö Ğ L E D E N S O N RA
76
11.12.2006 20:02:11 Uhr
A J A N DA K U L L A N M A K
İnsan randevularını, sosyal etkinlikleri ve aile bireylerinin veya arkadaşlarının doğum
günlerini kolaylıkla unutabilir. Bir ajanda kullanarak yaklaşmakta olan önemli tarihlerin
unutulması önlenmiş olur. Kendinize yöneltilen bütün davetleri, o an için canınız istemese dahi,
kabul ederseniz her zaman önünüzde sevinçle beklediğiniz bir olay olmasını sağlayabilirsiniz.
77
11.12.2006 20:02:11 Uhr
HER GÜN İÇİN BİR GÜNLÜ K
İlerleme göstermeye başladığınız andan itibaren hekiminizin kendinizi nasıl hissetiğinizi, nelerin yolunda
olduğunu ve daha hangi sorunların mevcut olduğunu tam olarak bilmesi yararlı olabilir. Bu yüzden
ilerlemelerinizi her gün bir çizelge şeklinde günlüğünüze kaydetmeniz iyi bir fikirdir. İşte bir örnek:
Gün
Kendimi nasıl
hissediyorum?
İlacımı aldım mı?
Yan etkiler?
Günün en iyi olayı
Sorunlar
Pazartesi
iyi
evet
hayr
Erken kalkp banyo
yaptm
yok
Salı
okey
evet
biraz uykuluyum
Ses duymadm
Odamdan çkmadm
Çarşamba
pek kötü değil
kilomdan dolay biraz
moralim bozuk
hayır
0,5 kg almışım!!
Kognitif terapi
seans gerçekten
iyi geçti.
Tabletlerimi almam
lazmd, yarn
alacağm
Perşembe
biraz moralim
bozuk
evet
uykuluyum
Bugün iyi olay yok.
Mike’in beni ziyaretini beklemiştim.
Ama gelmedi.
Cuma
yine biraz bezgin
ve biraz kaygılı
evet
yok
Mike ile görüştüm
Mike ile konuştum.
Özür diledi
Cumartesi
okey
evet
yok
TV’de maç
seyrettim. Biz
kazandk!
yok
Pazar
okey
evet
yok
Yürüyüş yaptım
yok
78
11.12.2006 20:02:11 Uhr
Roma’da iyi işleyen bir avukat bürosunda başarılı
bir avukat olarak düzenli şekilde günde 14 saat
çalışıyor ve akşamlarını genellikle müvekkilleriyle birlikte geçiriyordu. Hafta sonlarında çoğu
zaman arkadaşlarını ziyaret ediyor ve eşiyle
birlikte akşam toplantılarına davet ediyordu.
Eduardo ihtiraslıydı ve çok çalışıyordu. Misafir
toplantılarında bulunmaktan keyif alırdı.
Keskin zekası ve ince esprileri meşhurdu.
Bütün bunlar Eduardo’nun ilk psikotik epizoduyla birlikte
aniden sona erdi. Kendini yeniden başka insanların arasına
girebilecek durumda hissetmeye başlaması için doktor
randevuları, psikiyatrik muayeneler, psikiyatri hemşiresinin
ziyaretleri ve düzenli ilaç kullanımı ile dolu bir altı ayın
geçmesi gerekiyordu. Eduardo, eşinin azimli desteği olmasaydı
iyileşebileceğinden emin değildi.
Şimdi artık kendisini yine daha güçlü hissediyor. İlaçların
etkili olduğu görülüyor ve Eduardo dşardaki hayata göğüs
gerebileceğini düşünüyor. Ancak bu kez daha yavaş davranmas
gerektiğini de biliyor. Dört hafta önce eşi ve arkadaşlar ile
birlikte tiyatroya gitmeyi denedi. Tiyatroyu zevkle izledi, ancak
daha sonra bardaki neşeli toplantdan oldukça skld. Korkmaya
başlad ve sanki git gide kontrolü kaybediyormuş hissine kapıldı.
O zamandan bu yana adım adım ilerlemeyi tercih ediyor.
Eşi gençken sk sk gittikleri yerlere gitmelerini önerdi. Her
ihtimale karş acil telefon numaralarn yanlarna aldlar,
fakat her şey yolunda gitti ve birlikte mutlu anlarn yeniden
canlanmasnn keyfini yaşadlar.
Eduardo ksa bir süreden beri aile yakınları ve arkadaşlarıyla
buluşacak güce sahip olduğunu düşünüyor. Artık kendisini
üç dört kişilik gruplar içinde iyi hissediyor ve gevşediği anlarda
sosyal yeteneklerinin yine canlandğn fark ediyor. Hatta artık
arada sırada espri bile yapyor.
Eduardo, bir sonraki adm olarak eşinin desteği olmadan
yine kendi başna insanlarla buluşmay düşünüyor. Büyük
bir mücadele, ama Eduardo buna yaknda hazr olacağn
hissediyor.
E D U A R D O ’ N U N ÖY K Ü S Ü
Eduardo geriye baktığında eski yaşam temposuna
nerdeyse inanamıyordu.
79
11.12.2006 20:02:12 Uhr
K EN Dİ N İ Z H A STA
KON U M U NA GE L M E Y İ N
Şizofreni tanısı sadece hastalanan
insan için değil, bütün aile için
travma oluşturabilir.
Eğer aile bireylerinizden birinde
şizofreni teşhis edilirse kendinizi
birden yabancı ve tanımadığınız
bir dünyada hissedersiniz. Belki
de kendinizi iyi zamanlarla kötü
zamanlar arasında bir "tampon
bölge" sanırsınız. İşler yolundayken
hasta belki kendiliğinden
sorunların üstesinden gelebilir.
Kriz durumlarında duruma göre
hastaneye yatırılması gerekir.
Aralardaki dönemlerde ise
muhtemelen sizden büyük
fedakarlıklar beklenecektir.
BÖLÜM 8
ŞİZOFRENİ
H A S TA L A R I N A YA R D I M
80
11.12.2006 20:02:12 Uhr
Belki yakınlarınız için duyduğunuz kaygı, geleceğin neler getireceğini bilmemenizden kaynaklanan belirsizlik ve birdenbire
size yöneltilen ve yerine getirilmesi her zaman mümkün olmayan isteklerin yarattığı öfke dolayısıyla ne yapacağınızı şaşırmış
bulunuyorsunuz. Eğer dikkat etmezseniz, bu çelişkili duygular ailenizi bir kırılma noktasına götürebilir.
ŞİZOFR EN İ
PEK ÇOK İN S A N IN K A PIL DIĞ I
Bİ R A K I N TI YARATI R
81
11.12.2006 20:02:12 Uhr
Bir yandan yakınınıza hastalığı süresince yardımcı olabilecek bir yandan da size ve aile bireylerinize sorunla başetmede
destek sağlayacak bir dizi önlem mevcuttur.
• Şizofreni hakkında mümkün olduğu kadar kapsamlı bilgi edinin.
• Çevrenizde hangi danşma hizmetlerinin ve temas kurulabilecek gruplarn olduğunu öğrenin.
• Tecrübe alşverişinde bulunmak ve karşlkl destek vermek için bakclardan /aile bireylerinden oluşan yardımlaşma
grubuna katln.
• Hekiminize bakıcılar ve aile bireyleri için yazl öneriler mevcut olup olmadığını sorun.
• Şizofreninin haberci belirtilerini tanıyın ve yakınınız olan kişide hastalığın nüksetmeye başladığı izlenimine
kapıldığınız zaman kime başvurmanız gerektiğini öğrenin.
• Krizlerin üstesinden gelmeyi öğrenin.
• Yaknnzn kendi bakımı ile ilgili bütün kararlara katlmasn sağlayn.
• Eğer arkadaşnz veya aile bireyiniz hastalğn kabul etmiyorsa, kendiniz hekime gidin ve sorunlarnz görüşün.
82
11.12.2006 20:02:12 Uhr
• Nasıl olsa geçer ümidi ile gözlerinizi yummayn.
• Ayn durumda olan insanlarla konuşun.
• Aile bireyinizi ilac kullanmas için motive etmeye çalşn. Eğer istemiyorsa, nedenlerini anlamaya çalşn ve sorunu çözme
imkanlarn konuşun.
• Diğer arkadaşlarnza /aile bireylerinize hastalğ izah etmeye çalşn ve onlarla temasta bulunmayı sürdürün.
• Diğer aile bireylerini ihmal etmeyin. Şizofreni hastalarnn kardeşleri çoğu zaman fazla ilgi görmedikleri duygusuna kaplrlar.
Bu durum olumsuz duygulara ve kskançlğa neden olabilir.
• Bir yardımlaşma grubuyla temas kurun. Ayn sorundan etkilenen insanlarla tecrübe alşverişi yapmak büyük yararlar
sağlayabilir.
• Kahraman olmaya çalışmayın! Sizin de yaşamaya hakkınız vardır. Kendinize ve kendiniz için önemli olan şeylere yeteri kadar
zaman ayırmaya çalışın. Fazla zorlandığınızı hissettiğinizde biraz "nefes almanızı" sağlamak için bakım ekibine (psikiyatri
hekimi / bakım personeli /sosyal danışman v.s.) hastanın bakımıyla geçici olarak ilgilenecek birisini bulma imkanı olup olmadığını sorun.
83
11.12.2006 20:02:12 Uhr
Bİ L Gİ TA K İ Bİ
Hastalığın seyri konusunda geniş kapsamlı bilgi sahibi olmazsanız şizofreni hastasının uzun süreli
bakımı çok zahmetli olabilir. Ne yazık ki aile bireyleri çoğu kez yakınlarının tedavisi hakkında bilgi
almak için mücadele etmek zorunda kalmaktadırlar. Şizofreni hastası hastalığını kabul etmediği,
hastalığını saklamak istediği ya da ailesine karşı çıktığı ve onlara bilinçli olarak bilgi verilmesini
reddettiği için aile bireyleri bu bilgilerden mahrum edilmektedir.
Hekimler ve tbbi bakm personeli mesleki sr saklama zorunluluğuna bağl olduklarndan, hasta size bu bilgileri sağlamamakta
kararl ise, tedavi konusunda bilgi edinmeniz nerdeyse imkanszdr. Bu büyük sorunlara yol açabilir. Örneğin arkadaşnz /aile
bireyiniz hastaneden taburcu edildiği için aniden kapıda belirebilir ama sizin hiçbir şeyden haberiniz olmamıştır. Ancak sr saklama
zorunluluğu her hastanın kişisel özel bilgilerine mahsustur, hekimin size hastalıkla, tedaviyle ve gereken somut yardım önlemleriyle
ilgili genel bilgiler vermesini engellemez. Tam tersine: sizin arkadaşınıza / aile yakınınıza yardımcı olabilmeniz için ona nelerin
yaradığını bilmeniz şarttır.
Bunun için arkadaşnza /aile bireyinize ve onun bakımını yürüten tıp uzmanına verilen tbbi kararlarn hasta için olduğu kadar
sizin için de çok önemli olduğunu anlatmanız gerekir. Dostunuzun /aile yakınınızın iyi olduğu bir anda kendisiyle konuşarak bir kriz
durumunda kendisine nasıl yardımcı olabileceğinizi kararlaştırır ve böylece muhtemel bir krize hazırlıklı olabilirsiniz (örn., hasta
ya da tedbir vekaletnamesi, bkz. sayfa 88).
84
11.12.2006 20:02:12 Uhr
H A STA L IĞI N N Ü K SE T M E Sİ – H A BERCİ
B E L İ R T İ L E R İ V E S E M P T O M L A R I FA R K E T M E K
Şizofreni hastalığının nüksetmesi olayla ilgili herkes için son derece sıkıntılı bir durumdur. En iyi önlem, hastanın
ilaçlarını talimatlara göre aldığından emin olmaktır. Ancak hastalık nüksettiğinde hazırlıklı olabilmek için hastada
ani davranış değişiklikleri olup olmadığına dikkat edilmelidir. Ona verdiğiniz desteği ve bakımı arttırmaya
hazırlıklı olmak için gelmekte olan krize işaret eden özel belirtileri ve semptomları fark etmesini öğrenmelisiniz. Bu
haberci belirtiler, büyük bir olasılıkla sizi yakınınız için ilk kez yardım aramak zorunda bırakan belirtilerin aynısıdır.
Herkes farklı tepkiler gösterir, ancak haberci belirtilerin en sık görülenleri şunlardır:
Kararszlk, depresyon, aşr korku, aşr derece bağırmak, nedensiz gülmek
Ses duymak, olağanüstü ses ve şk hassasiyeti
Şaka anlayşnn kaybolmas
Aşr etkinlik ya da etkinsizlik geliştirmek. Aşr derecede uyku uyumak ya da uykudan nerdeyse tamemen vazgeçmek
Sosyal temaslardan kaçınmak, etkinlikleri kesmek, dşarya çkmay reddetmek, ilişkilerin bozulmasını kabullenmek
Akl dş ya da uygunsuz ifadeler kullanmak. Yeni kelimeler veya saçma fikirler uydurmak
Acayip vücut konumları almak, uzun zaman gözlerini bir yere dikip bakmak
Garip kyafetler giymek, vücut temizliğini ihmal etmek
Önemli! Hastalğn nüksetmesini önlemenin en iyi yolu, ilacn düzenli şekilde kullanlmasdr. Eğer hasta bunu reddediyorsa,
neden böyle davrandığı anlaşılmalıdır. Tedavinin gerçekten etkin olup olmadığını, sorunun muhtemel yan etkilerden mi
kaynaklandığını öğrenmek ve gerekirse alternatif ilaçlar denemek gereklidir.
85
11.12.2006 20:02:13 Uhr
GÜNLÜK T UTM A K
Şizofreni hastasının bakımı esnasında bir günlük tutmak çok faydalı olabilir. Bu sayede terapinin
başarılı olup olmadığına ya da ilacın kullanılmadığına işaret eden davranış örnekleri kaydedilebilir.
Böylece hastalığın nüksetmesi daha kolay ve daha erken fark edilir.
K R İZLER LE BA ŞETMEK
Bir aile yakınınızda veya dostunuzda daha önceden bir psikotik epizod görülmüş olması durumunda,
hastalığın nüksetmesi halinde nasıl bir davranış göstermeniz gerektiğini bilmenizde yarar vardır.
Aşağıdaki tabloda bununla ilgili bazı öneriler sunulmuştur:
86
11.12.2006 20:02:13 Uhr
K R İZLER LE BA ŞETMEK
Tehdit etmekten ve ültimatom vermekten kaçnn.
Her zaman geri çekilebileceğinizi aklınızdan çıkarmayın
Bağrmamaya çalşn
Eleştirilerden kaçnn
Aldatmaca yapmayı denemeyin
Ne yaplacağ konusunda diğer aile bireyleri ile çatışmaya girmekten kaçnn
Hasta otururken ayakta durmayn
Sürekli doğrudan göz temasında bulunmaktan veya dokunmaktan kaçnn
Mantkl ricalar yerine getirin
Kaplar veya çkş yollarn bloke etmeyin
Normal tonda konuşun
Telefon numaralarnn bir listesini hazrlayn:
• Ev hekimi
• Psikiyatri hekimi
• Esas bakc
• Psikiyatrik hastalklar için acil servis
• Polis
Acil durumlarda hangi kliniğin yetkili olduğunu öğrenin
Gece ve gündüz telefonla kimden yardm isteyebileceğinizi öğrenin
Normal olarak sizin baktğnz kişilere gerekli hallerde sizin yerinize kimin bakacağını kararlaştırın
87
11.12.2006 20:02:13 Uhr
TA SA R RU F L A R
Yakınınızın arzularına saygı duyulmasını sağlamanın bir imkanı da ona bir "tasarrufun"
düzenlenmesinde yardımcı olmaktır. Bu, yakının kendisi karar veremeyecek kadar hasta olduğu
durumlarda ilerideki bakımını nasıl arzu ettiğini belirten bir açıklamadır.
Bir tasarruf aşağıdaki hususları içerebilir:
Hastay belirli konularda temsil etmeye vekil tayin edilen aile bireyinin /arkadaşn ad ve adresi.
Vekilin karar verme yetkisi olduğu konuların bir listesi, örn.,:
• İlaç tedavisi
• Diğer tedaviler
• Maddi konular
• Konut meseleleri
Hastann tedavisinde kullanılmasını istemediği özel ilaçlarn bir listesi.
Tasarrufun kopyalar hastann hastalık belgeleri arasında, evde ve bir aile bireyinde bulunmalıdır. Aile bireyinize veya
dostunuza acil durumlar için bir kopyasını da cüzdannda saklamasn önerebilirsiniz.
88
11.12.2006 20:02:14 Uhr
Helen böyle düşünmesinin doğru olmadığını biliyordu.
Şizofreni hastalğna yakalanmas Alice’in suçu değildi
ve Helen, kardeşine gösterilen ilgiden hoşlanmadğ için
kendisini suçlu hissediyordu.
Alice hastalanmadan önce herşey çok daha kolayd. O zaman
Helen her gün işten sonra yüzmeye giderdi. Hafta sonları
çoğunlukla arkadaşlar ile buluşur ve sk sk herşeyi bir kenara
bırakıp birkaç günlüğüne tatile çıkardı. Ama en hoşlandığı şey
arada sırada Alice ile buluşmaktı. İki kardeş Londra’ya, Oxford
Street’e alışverişe giderlerdi.
Ancak Alice hastalandktan sonra artık alşverişe gitmek
istemez olmuştu. Sanki artık hiçbir şey yapmak istemiyormuş
gibi bir izlenim uyandırıyordu.
"Sen çok can skc ve acayip oldun", diye bağırmıştı ona
Helen. "Arkadaşn olmadğna hiç şaşırma". Bugün Helen bu
sözlerinden dolayı vicdan azab duyuyor.
Helen doğal olarak artık şizofreni hakknda çok daha fazla bilgi
sahibi. Alice’in iyileşmek için gerçekten çok çaba gösterdiğini ve
bunun için de her türlü desteğe ihtiyac olduğunu biliyor.
Bundan dolay Helen kardeşini fazla eleştirmemeye çalşyor.
Bu sıralar kardeşine sabahlar giyinmek veya duş yapmak
gibi günlük basit işlerde yardm ederken onu incitmemeyi ve
olumlu bir şekilde motive etmeyi öğreniyor. Alice’in artk dış
görünüşüne yine daha çok önem vermeye başladğ görülüyor.
Helen, Alice’e tedavisini üzerine alan hekim ve hemşire ekibiyle
olan ilişkilerde de yardımcı oluyor. Hekim randevularnda ona
eşlik ediyor ve önem taşıyan tüm bilgilerin (örn., aile anamnezi)
göz önünde bulundurulmasına dikkat ediyor. Alice’in hangi
ilaçlar almas ve hangi yan etkilere dikkat edilmesi gerektiğini
not ediyor. Ayrca hastalğn nüksetme belirtilerini tanıması ve
gerekeni yapması için gereken bilgilere de sahip.
Alice bağımsızlığını yeniden kazanma yolunda gün geçtikçe
ilerliyor. Helen ise kardeşinin iyileşmesinde önemli bir paya
sahip olduğu için çok gurur duyuyor. Ancak kamu psikiyatri
uzman bakcsnn son ziyaretinde söylediği "kendinize ait bir
yaşamınız olmasına da dikkat edin" sözlerini de aklından
çıkarmıyor.
H ELEN İLE ALİCE’İN
ÖYKÜS Ü
Bazen Helen hasta olanın kendisi olmasını
arzulardı. O zaman bütün gün koltuğa uzanıp
televizyon seyredebilirdi. Acele acele işten eve
gelip, kardeşi Alice’e bakmak zorunda kalmaz ve
belki anne ve babası kendisine daha fazla ilgi
gösterirlerdi.
Yerinde bir öneri! Onun için Alice bu akşam yemeğini
kendisi hazrlyacak ve Helen işten sonra arkadaşlar ile
yüzmeye gidecek.
89
11.12.2006 20:02:14 Uhr
EMMA’NIN ÖYKÜSÜ – 2 . BÖLÜM
Dönüm noktası uygun ilaçlar bulunduktan sonra
geldi. Bu gerçekten çok önemliydi, çünkü bana
sunulan diğer yardım olanaklarının kapıları
bu sayede açıldı. İlacı almasaydım kendimi bu
kadar iyi hissetmez ve gündüz kliniğindeki grup
çalışmalarının ve etkinliklerinin o kadar faydasını
görmezdim. Ailemin yardımını ve desteğini de
yeterince algılayamazdım.
Yarar gördüğüm daha birçok husus vardı: Beni destekleyen
arkadaşlarm ve ailem, yaşamak için güvenceli bir evim, geçimime
yetecek kadar param, ve tabii en başta gerçekten güvendiğim
ve çok iyi bir psikiyatri hekimi olan bir kişi tarafndan tedavi
edilme imkanım.
Sonunda üniversite öğrenimime bir yl ara vermeye karar
verdim. Şansım yaver gitti, katlamadğm snavlara sonradan
katılmak için çağrı aldım. Yazl snava katldktan sonra
üniversiteye döneceğime gerçekten inandım. Bu yaşamımın
belki en önemli dönüm noktası oldu diyebilirim. Gerçekten
benim için çok büyük bir başaryd.
Hastalğm esnasnda pek çok arkadaşm kaybettim, fakat ayn
zamanda gerçek arkadaşlarmn kim olduğunu da öğrendim.
İlişkiler bana sorun yaratyordu ve bir iş bulmak benim için
çok zordu. Medyada çok olumsuz bir tablo sergilendiği için
işverenlerde çok yaygn olan ruhsal hastalarn, özellikle
şizofreni hastalarnn damgalanmasına karş mücadele etmek
zorunda kaldm.
Şu an proje yöneticisi olarak User Employement Programme
(UEP), Springfeld Hospital’da görevliyim ayrıca ksa bir süre
önce de UEP Team’de koordinatör olarak bir görev teklifi
aldım. Ben, ruhsal sağlk sorunlar olan insanlarn vakfmz
bünyesinde çalışmalarından yanayım. Öncelikle bir iş
bulmalarn ama diğer yandan da iş teminat verildikten sonra
işlerinde kalmalarn destekliyorum. İstek üzerine işlerinde ve
mesleki hayatlarnda destek ve danşmanlk hizmeti sunuyorum.
Ksa bir süre önce iş psikolojisi master bitirme sınavını başardım.
Şizofreninin toplumun geniş kesimleri tarafından anlaşıldığını
söylemek mümkün değil, ancak insanlarn gelecekte medya, okul
ve eğitim kurslar sayesinde daha detayl bilgilendirilmelerini
ve böylelikle bu durumun değişmesini temenni ediyorum.
Emma Harding, Proje Yöneticisi ve Koordinatör,
User Employement Programme,
Springfield Hospital, İngiltere
90
11.12.2006 20:02:14 Uhr
BÖLÜM 9
YA R A R L I B İ L G İ L E R
91
11.12.2006 20:02:15 Uhr
SÖZLÜK
A–E
A DHER A NS ( İL AÇ K U L L A NIMINI
K A BU L E T M EK )
İlaçlarn, hekimin belirlediği dozda veya şemaya
göre alnmas. Compliance (terapiye bağllk)
olarak da tanmlanr.
A NT İPSİKOT İK İL AÇ
DA MGA L A NM A
Şizofreninin tedavisi için reçeteyle verilen
ilaçlardr. Bunlar normalde "tipik" ve atipik"
antipsikotik ilaçlar olarak iki gruba ayrlrlar.
Damgalanma psikiyatrik hastalklar ile bağlantl
olarak genelde toplum tarafndan ruhsal sağlk
sorunu olan insanlarn olumsuz bir şekilde
değerlendirilmesidir, bu husus toplumun bu
insanlara olumsuz şekilde davranmasndan ileri
gelmektedir.
AT İPİK A NT İPSİKOT İK İL AÇ
A FEKT DÜZLEŞMESİ
"Afekt" duygular için kullanılan bir tıbbi terimdir.
Afekt düzleşmesi duygularn küntleşmesi ve
fakirleşmesi anlamna gelir. Bu şizofreninin bir
"negatif" semptomudur.
Şizofreninin tedavisi için bir çeşit antipsikotik
ilaç. Antipsikotik ilaçlarn çoğunluğu 1990’l
yllarda piyasaya çıkmıştır ve tipik antipsikotik
ilaçlara göre daha az yan etkileri vardr.
Bunlar şizofreninin tedavisinde genelde
öncelikle tercih edilen ilaçlardr.
DEPO ENJEK Sİ YONU
Her iki ile üç hafta arasnda yaplan bir
enjeksiyon, antipsikotik ilacn günlük
kullanmna gerek kalmaz
A K AT İZİ
Hareket etme isteği ve yerinde sakin oturma
ve durma yeteneğinin olmamas. Oturmaya
zorlandğnda hastada korku ve huzursuzluk
meydana gelir.
AVOLİSYON
DOPA MİN
Temel işlere başlama veya bitirme yeteneksizliği.
Şizofreninin bir "negatif" semptomudur.
Neşe ve duygularn alglanmasnda rol oynayan
beyinde bulunan bir nörotransmitterdir.
Şizofreni semptomlarnn birçoğunun belirli
beyin alanlarnda dopamin fazlallğndan ve
diğer alanlarda ise dopamin azlğndan
kaynaklandğ düşünülmektedir. Antipsikotik
ilaçlarn birçoğu beyinde dopamin seviyesini
azaltarak ya da stabilize ederek etki ederler.
AYA KTA T EDAV İ GÖR EN H A STA
A KUT ŞİZOFR ENİ
Şizofreni epizodu zirvesine ulaşmştr veya aşr
derecede belirgin şizofreni semptomlar vardr.
Ayakta tedavi gören hastalar kliniğe ilaç tedavisi
için gelirler, örn., ilaç ya da başka terapi almak
için. Hastaneye yatrlmalarna gerek yoktur.
A LOJİ
BÖLÜNMÜŞ K İŞİLİK
Konuşma yeteneksizliği. Aloji şizofreninin bir
"negatif" semptomudur.
"Çoklu kişiliğe" baknz.
EK ST R A PİR A MİDA L MOTOR
SEMP TOML A R I
ÇOK LU K İŞİLİK
Kontrol edilemeyen titreme /silkelenme /
huzursuzluk ve bilinçdş yüzde seğirmeler (tik).
Ekstrapiramidal motor semptomlar (EPS olarak
da tanmlanr) normalde eski tipik antipsikotik
ilaçlarn yan etkileridir.
A NHEDONİ
Eskiden keyif alınan etkinliklerden zevk
alamama hali.
92
Hastalarn iki veya daha fazla farkl ve ayr ve
de çoğunlukla da değişik yaşta ve cinsiyetten
kişiliklerle davrandklar nadir bir hastalktr.
Burada şizofreniden çok farkl olan bağmsz bir
hastalk söz konusudur, ancak yanlşlkla sk sk
benzer şekilde değerlendirilmektedir.
11.12.2006 20:02:15 Uhr
G– N
GENET İK
K ISA SÜR E ET K İLİ ENJEK Sİ YON
META BOLİZM A
Kaltm ilkelerini ve mekanizmalarn ve de
bilhassa kaltsal özelliklerin anne ve babalardan
çocuklara geçme mekanizmalarn inceleyen bir
bilimdir. Genetik mekanizmalar şizofreninin
gelişiminde rol oynabilirler. Şizofreni ve genetik
faktörler konusundaki bilimsel araştrmalar
halen sürmektedir.
Çoğunlukla acil durumlarda kullanlan bir
antipsikotik ilaç enjeksiyonudur, örn., akut bir
epizodda semptomlarn çabuk kontrol altna
alnmas gerekiyorsa. İlacin etkisi genelde
12–24 saat sürer.
Gdadaki besin maddelerinin sindirildikten
sonra kana karşmasn sağlayan vücut
dokularndaki biyo kimyasal değişim
süreçleridir. Bu sürece bağrsaktaki besin
maddelerinin böbrek, sindirim sistemi gibi atık
dışlayan organlara geçişi de dahildir. Şizofreni
hastalarnda en sk görülen metabolizma
bozukluklar diabet ve yüksek kolesteroldür.
H A STA LIĞIN K A BUL EDİL MESİ
Semptomlarn, bunlarn anlamnn ve hastalğn
oluşmasnda oynadğ rolün bilinçli olarak
alglanmasdr. Hastalğn kabul edilmesi gerçi
hastalğ "iyileştirmese" de, hastaya semptomlarn
etkisinin üstesinden gelmesinde ve azaltlmasnda
yardmc olabilir.
HİSLER İN KÜNT LEŞMESİ
His fakirliği. Konuşma monotonlaşabilir, yüz
ifadesi donuk ve ilgisizdir.
KOGNİSYON
Düşünme, hatrlama ve bilgilerin işlenmesini
sağlayan beyin fonksiyonlardr.
NEGAT İF SEMP TOML A R
KORUM A A LT INDA Ç A LIŞM A
Hastalktan dolay engelleri göz önünde
bulunduran özel bir çalşma türüdür, örn.,
ruhsal hastalkl insanlar için atölyelerde
veya entegrasyon şirketlerinde. Bunun yannda
ileride birinci işgücü piyasasına geri dönülmesine
ilişkin hazrlk yapan rehabilitasyon programlar
da vardr.
Şizofreni semptomlarnn bir grubudur, örn.,
dürtü eksikliği, konsantrasyon eksikliği ve aile
ve arkadaşlardan çekilme. Bu semptomlar
çoğunlukla pozitif semptomlardan daha zor
tedavi edilebilmektedir ve şizofreni hastalarnn
algladklar yanlzlk ve izolasyon için öncelikle
sorumludur. Negatif semptomlarn bazılarının
belirli beyin alanlarndaki dopamin seviyesinin
az olduğundan ileri geldiği düşünülmektedir.
KORUM A DOZU
K ATATONİ V E K ATATONİK DAV R A NIŞ
Çevreye ilişkin olarak aşr kstl reaksiyon
yeteneği. Hasta donakalmş bir konumda
kprdamadan durabilir, sanki "felçli" ya da
transa geçmiş gibidir.
Düzenli şekilde kullanldğnda semptomlarn
kontrol altna alnmasn sağlayan ilacn dozu.
NÖROLEP T İK İL AÇ
Halen sk kullanlan "Antipsikotik ilaçlar"
için eski terim (bkz. antipsikotik ilaç).
K RONİK ŞİZOFR ENİ
Semptomlarn uzun süre mevcut olmas
durumunda buna kronik şizofreni denir.
MESLEK DA NIŞM A NLIĞI
İş aramada yardm ve mesleki faaliyet esnasnda
eğitim sunan danşmanlk.
93
11.12.2006 20:02:15 Uhr
P– R
POZİT İF SEMP TOML A R
PSİKOA NA LİZ
PSİKOSOM AT İK H A STA LIK
Varsanlar (gerçekten var olmayan şeyleri
görmek, duymak veya koklamak), sanrlar
(gerçeğe uygun olmayan şeylere inanmak)
ve paranoya (aşr şüphecilik) dahil olmak
üzere bir semptom grubudur. Bu semptomlar
hastaya olağanüstü sıkıntı verebilir, ancak
antipsikotiklerle tedavileri mümkündür.
Dr. Sigmund Freud tarafndan ilk defa uygulanan
konuşma terapisi, bunda rüyalar ve çocukluktaki
tecrübeler v.b. mevcut sorunlarn çözülmesi için
analize edilir. Bunun temeli, insann sorunlarnn
büyük bir ksmnn bilinçdş dürtü ve çocukluktaki olumsuz tecrübelerden kaynaklandğna
inanlmasdr.
Stres ya da diğer bedensel olmayan ruhsal
faktörlerden dolay ortaya çkan bedensel
semptomlar.
PSİK İ YAT R İ HEK İMİ
PSİKOLOG
Psikiyatri uzman eğitimi görmüş hekim.
Psikiyatri hekimleri psikiyatri hastalklar için
uzmanlk eğitimi görmüş tp hekimleridir ve
şizofreni hastalğnn tedavi edilmesi için ilaç
yazmaya yetkilidirler. Psikolog ile de
karşlaştrnz.
Psikoloji diplomas olan bir kişidir. Hastalarn
tedavisinde katlm olan psikologlara klinik
psikolog denir. Bunlar psikoterapi uygulayabilirler ancak ilaç yazma yetkileri yoktur.
Psikiyatri hekimi ile karşlaştrnz.
Ruhsal hastalklarn nedenleri, teşhisi,
korunmas ve tedavisi ile ilgilenen bir tp
anadaldr.
PSİK İ YAT R İ HEMŞİR ESİ / BA K ICISI
Uzman eğitimi görmüş ve psikiyatrik ve ruhsal
sağlk sorunlar konusunda tecrübeye sahip
bakm personeli.
Ruhsal sorunlarn hasta ve terapist ile yaplan
konuşmalar sayesinde tedavi edilmesi.
Destekleyici (suportif) terapi ve aile terapisi
psikoterapinin özel türleridir.
R EH A BİLİTA SYON
Ruhsal süreçleri ve insanlarn davranışlarını
araştran bir bilim daldr.
Rehabilitasyon programlar sayesinde engelleyici
hastalk, yaralanma, bağmllk hastalğ yada
hapis cezası sonrasında kişinin önceki fonksiyon
düzeyinin tekrar sağlanması amaçlanmaktadır.
Hedef, ilgili kişinin kendi başna hayatn
sürdürebilmesi için gereken yeteneklere sahip
olmasn sağlamaktadr.
PSİKOZ
R EMİSYON
Hastann düşünme yeteneğinde, duygusal
reaksiyon yeteneğinde, hatrlama yeteneğinde,
iletişiminde, gerçeği yorumlama yeteneğinde
ve uygun davranşndaki bozukluklardan dolayı
normal günlük hayatn üstesinden gelme
yeteneğinin oldukça kstl olduğu ağr bir
psikiyatrik bozukluktur.
Şizofrenide semptomlarn azalmas, yani "pozitif"
ve "negatif" semptomlarn ksmen yada tamamen
kaybolmasdr.
PSİKOLOJİ
PSİK İ YAT R İ
PSİKOT ER A Pİ
94
11.12.2006 20:02:16 Uhr
R– Y
R ESEP TÖR
SOSYA L DA NIŞM A N
ULUSL A R A R A SI SER BEST İSİM
Vücuttaki ya da çevresindeki kimyasal ya da
fiziksel uyarlara tepki gösteren sinir uçlarndaki
özel yaplardr. Baz ilaçlarn bir veya birkaç
reseptör tipinde hassasiyeti arttrdğ
kantlanmştr. Diğerleri ise özel reseptörleri
engeller yada uyarabilirler.
Özel eğitiminden dolay sosyal entegrasyon
için destek vermeye yetkisi olan bir kişidir.
Şizofrenide bu, hastalktan dolay ortaya çkan
hastann ve ailesinin çeşitli sosyal ve duygusal
sorunlarnn üstesinden gelmeye yönelik
danşmanlk olabilir.
Uluslararas serbest isim, bir ilaç molekülünün
ismine ilişkindir. İlacn üreticisi, bu ilaç
maddesini ticari isim denilen özel bir isim
altnda pazarlamaktadr. Ticari isim hemen
hemen her zaman uluslararas isimden farkldr.
SA NR I
T İPİK A NT İPSİKOT İK İL AÇL A R
Gerçeğe dayanmayan ve aklc fikirler ve aksi
deliller ile ikna edilemeyen sabit inançlardr.
Sanr düşünceleri olan insanlar çoğu zaman
ünlü bir şahsiyet olduklarına, takip edildiklerine
veya olağanüstü yetenekleri sahip olduklarna
inanrlar. Sanr düşünceleri çoğunlukla tanr ve
dine ilişkindir.
1950’li yllarda piyasaya sunulan ilk antipsikotik
ilaçlardr. Gerçi tipik antipsikotik ilaçlar
şizofreninin "pozitif" semptomlarna karş etkili
olsalar da çoğu defa titreme /silkelenme gibi
rahatsz edici hareket bozukluklarna neden
olurlar. Ayn zamanda bir dizi yan etkilere yol
açarlar ve şizofreninin negatif semptomlarna
karş etkinliği snrldr. Ayrca şizofreninin
kognitif semptomlarna etki göstermezler.
ŞİZOFR ENİ
Dünya çapnda 100 kişiden birinde bulunan
psikiyatrik hastalktr. Bu hastalk sanr
düşünceleri ve varsanlar gibi "pozitif"
semptomlar ve dürtü eksikliği ve aile ile
arkadaşlardan çekilme gibi "negatif" semptomlar
ve de dağnk düşünme gibi "kognitif"
semptomlar ile karakterize edilir. Şizofreni,
antipsikotik ilaçlarla ve diğer destekleyici
(suportif) terapilerle tedavi edilir.
UĞR A ŞI T ER A PİSİ
Çeşitli yaratc işlerle becerilerin gelişmesini
ve hislerin ifade edilmesini teşvik eden bir
terapidir, örn,: el işleri (seramik işleri, resim,
ahşap işleri) veya rol oyunlar, müzik veya
şiir okumak gibi. Uğraş terapisi, mesleki
çalşmay kolaylaştrmak bakmndan pratik
becerileri geliştirmek için de uygulanabilir
UZUN SÜR E ET K İLİ (DEPO)
ENJEK Sİ YONU
Bu tür enjeksiyonda ilaç yavaşca kasa salınır.
Bunlar genelde talimata uygun şekilde ilaçlarn
kullanmada zorluk çeken veya ilaç kullanmn
reddeden hastalarda uygulanr. Enjeksiyonlar
her 2–4 haftada bir uygulanabilir ve çoğunlukla
kliniklerde yaplr.
YA R DIML A ŞM A GRUPL A R I
Konuşarak ve özel aktivitelerde bulunarak
durumlarını iyileştirmek için buluşan insan
grupları. Grup psikoterapisinin aksine genelde
terapist tarafndan yönetilmezler.
95
11.12.2006 20:02:16 Uhr
B İ L G İ K AY N A K L A R I
Yardımlaşma imkanları:
Familien-Selbsthilfe Psychiatrie (BapK e.V.), Thomas-Mann-Straße 49 a, 53111 Bonn
Telefonda yardımlaşma danışmanlığı:
Pazartesi, Sal, Perşembe günleri saat 15 ile 19 aras danşma hatt üzerinden:
Telefon (1805) 950 951 (dakikas 12 cent), E-mail danışmanlığı: [email protected]
Ruhsal hastalar ile birlikte yaşamak – Yakınlar için danışmanlık ve yardım:
Tarafmzdan yaynlanan aile yaknlar için klavuzu özellikle tavsiye etmek istiyoruz.
"Mit psychisch Kranken leben".
Psychiatrieverlag, Bonn
2002’de yaynlanmştr, 279 sayfa kapsamaktadr ve 15,90 tutarndadr.
ISBN: 3-88424-267-4
Bu kılavuz
• En yaygın ruh hastalıkları hakkında bilgilendirir,
• psikososyal bakm sistemine genel bir bakş sağlar,
• A’dan Z’ye kadar en önemli hukuk terimlerini kapsar,
• aile yaknlar hareketinin çalışmalarını belgeler,
• yardm ve yardımlaşma sistemindeki başvuru noktalarını gösterir.
96
11.12.2006 20:02:17 Uhr
A N T İ P S İ K O T İ K * İ L A Ç L A R I N YA N E T K İ L E R İ
Ne ölçülüyor
Hekim nasıl tanımlıyor
Ellerin kontrol dş titremesi
Ekstrapiramidal motor bozukluğu (EPS): Tremor
Kas sertliği
Ekstrapiramidal motor bozukluğu (EPS): Distoni
Acayip vücut hareketleri
Ekstrapiramidal motor bozukluğu (EPS): Diskinez
Korku ile birlikte iç huzursuzluğu
Ekstrapiramidal motor bozukluğu (EPS): Akatizi
Kontrol edilme duygusu
Aktivasyon
Doğal olmayan kalp ritm bozukluğu
QTc – bozukluğu
Dilde, yüzde ve çenede seğirmeler
Geç diskinezi
Ağz kuruluğu, kabzlk, bulank görme, idrar zoru
Antikolinerj yan etki
Ateş, boğaz ağrs, ağzda ülserlere, anüs bölgesinde ülserlere ve enfeksiyonlara
karş direnme gücünün azalmasna neden olan potansiyel ölümcül sonuçlanan
kan hastalğ
Agranülositoz
Sersemlik ya da uykulu hal
Somnolens, sedasyon
Süt akm, menstrüasyon bozukluğu, ereksiyon bozukluğu, ksrlk
Prolaktin artş
Kilo alma
Aşr kilo alma
Kalp enfarktüsü riskine neden olan yüksek kolesterol değerleri
Dislipidemi
* Yan etkilerin sklğ çeşitli ilaçlar için farkl olabilir.
97
11.12.2006 20:02:17 Uhr
NOT L A R
98
11.12.2006 20:02:18 Uhr
O N L İ N E B İ L G İ V E YA R D I M K AY N A K L A R I
Uluslararası
www.cufami.org
www.gamian.org
www.mentalhealtheurope.org
www.wfmh.org
Almanya
www.kompetenznetz-schizophrenie.de
Büyük Britanya & İrlanda
www.rethink.org
www.sane.org.uk
www.mind.org.uk
www.mentality.org.uk
ABD & Kanada
www.nimh.nih.gov/publicat/index.cfm
www.www.schizophrenia.ca
www.mentalhealth.com/dis/p20-ps01.html
Şizofreni Web-Toplumu
www.groups.msn.com/Schizophrenia/WebCommunity/_homepage.msnw?pgmarket=en-us
Şizofreni Aile El Kitabı
www.mentalhealth.com/book/p40-sc02.html
Şizofreni konusunda temel olgular
www.mentalhealth.com/book/p40-sc02.html
Şizofreninin farmakoterapisi
www.mhc.com/Algorithms/Schizophrenia
Güncel arıştırmalar
www.mentalhealth.com/dis-rs/frs-ps01.html
Şizofreni ile kişisel tecrübeler
www.chovil.com
Şizofreni ve buna bağlı hastalıklar için dünya çapında organizyon
www.world-schizophrenia.org
Aileler ve bakıcılar için başvuru kitabı
www.schizophrenia.ca/refmanualindesign.html
99
11.12.2006 20:02:18 Uhr
100
ABI/XXXX/XXXX/XXXX
Date of Preparation: XXXXXXXXXXXX
11.12.2006 20:02:18 Uhr

İLERİYE GİDEN

Transkript

Benzer belgeler

MAVİ AT KAFE

DENEYSEL FİZOFRENİ MODELLERİ

Şizofreni ve Diğer Psikotik Bozukluklar - TPD Yayınları

Şizofreni ve Sosyal Hizmet - Imdat Artan Sosyal Hizmet Uzmanı

Psikiyatrik rehabilitasyonun toplum içinde uygulama örneği*