Stratejiste Bilişsel Yaklaşım

Teorik olarak Bilişsel Harita, bireyin çevreyi anlamada kullandığı kavram ve kavramlar
arası ilişkilerin içsel temsilidir. 1 Ampirik olarak bilişsel haritalama metodu, bireyin
bilişsel haritasına ulaşma ve bunu görsel olarak ortaya koymak amacıyla kullanılan bir
tekniktir. Dolayısı ile bilişsel haritalama metotları bireyin örtük olarak barındırdığı
inanç sistemlerinin yapı ve içeriğini temsil eden ve çevre ile ilişkisinde bireyin yerini
belirleyen görsel temsillerdir. Genel yaklaşım, belirli bir problem alanı ile ilgili ana
kavram ve ilişkilerini bireylerin ifadelerinden çıkartmak ve görsel olarak
resmetmektir. 2
Bilgi yükü ile karşılaşan karar vericiler genellikle geriye dönük anlamlandırma süreci
ile veriyi neden-sonuca dayalı olarak örgütler ve basitleştirirler. 3 Neden-sonuç
ilişkileri, karar problemlerini en iyi açıklama ve anlama yöntemlerindendir. Ayrıca,
alternatif karar eylemleri arasından seçim, neden-sonuca dayalı ilişkileri içerir. 4
Neden-sonuçların anlaşılması, bir konunun çerçevesini çizmesi ve bunu izleyen yorum
ve eylemleri etkilemesi ile stratejik konu teşhisinde önemlidir. 5 Dolayısıyla, stratejik
karar vermede bireylerin bilişsel temsillerinin araştırılmasında kullanılan en yaygın
yöntemlerden bir tanesi neden-sonuç haritaları olmuştur. 6
Bilişsel haritalama yönteminin uygulama alanının temelini politik seçkinlerin bilişsel
haritalarının çalışıldığı Axelrod’un “Kararın Yapısı” çalışması oluşturmuştur. 7 1976
tarihli bu çalışma batı yazınında 35 yılın üzerinde çalışılan bir alanın doğmasına neden
olmakla beraber bilindiği kadarı ile Türkiye’de bir CEO’nun yatırım kararları ile ilgili bir
haritalama çalışması yapılmadığı bilgisi bana ulaşmıştır. Dolayısı ile bendeniz’in bilişsel
haritasının çıkarılması bu yönü ile bir ilk olma özelliği taşıyacak gibi gözüküyor.
Benim bilişsel haritam Basamaklı Mülakat Tekniği kullanılarak çizilecektir. Bu teknik,
klinik psikoloji alanında insanların kavram ve inançlarını basit ve sistematik olarak
kişisel yapılarındaki üst kavramları ortaya koyacak şekilde modelleme amacıyla
geliştirilmiştir. Basamaklama özellikle hiyerarşik yapıların ortaya konulmasına yönelik
araştırmalarda önerilmektedir. 8 Ayrıca araçlar ve sonuçlar arasındaki ilişkilerin
araştırılmasında en sık kullanılan metotlardan birisi olma özelliğini taşımaktadır. 9
1
Jacky A. Swan, "Exploring Knowledge and Cognitions in Decisions About Technological Innovation: Mapping
Managerial Cognitions", Human Relations, Vol 48, No 11, 1995, s.1257
2
Swan, a.g.e., s.1257
3
Ed Bukszar, Jr. “Strategic Bias: The Impact Of Cognitive Biases On Strategy”, Canadian Journal of
Administrative Sciences, Vol 16, No 2, 1999, s. 107
4
Brahim Chaib-draa, “Causal Maps: Theory, Implementation, And Practical Applications In Multiagent
Environments”, IEEE Transactions On Knowledge And Data Engineering, Vol 14, No 6, 2002, s. 1202
5
Jane E. Dutton, Liam Fahey, V.K. Narayanan, “Toward Understanding Strategic Issue Diagnosis”, Strategic
Management Journal, Vol 4, No 4, 1983, s. 316
6
Gerard P. Hodgkinson, A. John Maule, Nicola J. Bown, "Causal Cognitive Mapping In The Organizational
Strategy Field: A Comparison Of Alternative Elicitation Procedures", Organizational Research Methods, Vol
7, No 1, January 2004, s. 3-4
7
Robert Axelrod, ( e.d. ), Structure of Decision, New Jersey: Princeton University Press, 1976
8
Tania Modesto Veludo-de-Oliveira, Ana Akemi Ikeda, Marcos Cortez Campomar, “Discussing Laddering
Application By The Means-End Chain Theory”, The Qualitative Report, Vol 11, No 4, 2006, s. 626
9
Günter Botschen, Andrea Hemetsberger, “Diagnosing Means-End Structures To Determine The Degree Of
Potential Marketing Program Standardization”, Journal of Business Research, Vol 42, 1998, s. 152
Basamaklı mülakat yöntemi Kelly’nin Kişisel Yapı Teorisi’ne (K.K.Y.T.) dayanarak
geliştirilmiştir. 10 Basamaklama, K.K.Y.T’ye dayanmasıyla, bilişsel haritalama yöntemi
ile de uyumlu bir mülakat yöntemidir. Bilişsel harita oluşturmada basamaklı mülakat
yöntemi, kavramdan aşağıya doğru basamak oluşturmak için “nasıl”, yukarıya doğru
basamak oluşturmak için ise “niçin” sorularını kullanır. 11
Basamaklı mülakat yönteminin en önemli yararı, ham verinin araştırmacı yerine
deneğin bilişsel yapısı ve süreçleri tarafından yönlendirilmesidir. Ayrıca, basamaklı
mülakat yöntemi teori temelli olmasıyla da geleneksel mülakat yöntemlerine üstünlük
sağlamaktadır. 12
Ben de böylece kendi düşünsel sistemini keşfetme, sorgulama, var olan boşlukları
görme ve farkındalığımı artırma süreci yaşayacağım. Ayrıca bu harita ders
kitaplarında öğretilen yatırım kararlarının ötesinde, gerçek hayatta bir stratejistin
yatırım yapma/yapmama ayrımını nasıl yaptığını görselleştirmesi ile değerli bir
kaynaktır. Dragon’s Den Türkiye’de yer alan diğer Dragonların bilişsel haritaları da
çıkarılabilirse karşılaştırmalı bir analiz bu kaynağı zenginleştireceği gibi yatırımcıların
kendi haritalarını diğerleri ile karşılaştırarak olası boşlukları doldurmalarına yardımcı
olacaktır.
10
Humphrey Bourne, Mark Jenkins, “Eliciting Managers’ Personal Values: An Adaptation Of The Laddering
Interview Method”, Organizational Research Methods, Vol 8, No 4, 2005, s. 411
11
John M. Bryson, Fran Ackermann, Colin Eden, Charles B. Finn, Visible Thinking, West Sussex: John Wiley
& Sons Ltd, 2004, s. 118
12
Klaus G. Grunert, Elin Sorensen, “Perceived And Actual Key Success Factors: A Study Of The Yoghurt
Market In Denmark, Germany And The United Kingdom”, The Aarhus School of Business, Working Paper
No 40, 1996, s. 9