1 KONYA VE YAKIN ÇEVRESİ HELENİNZM ve
Transkript
1 KONYA VE YAKIN ÇEVRESİ HELENİNZM ve
KONYA VE YAKIN ÇEVRESİ HELENİNZM ve ROMA DÖNEMİ YAZITLARI (İMPARATORLARA GÖRE) Araştırmalarımda İmparator isimleri geçen yazıtları onların dönemlerine göre aşağıda çıkarmaya çalıştım. Helenizm dönemine ait sadece Amblada kentinde yazıta rastlanılmaktadır. Ayrıca Konya Laodeciea (Ladik) son zamanlarda Roma dönemi yazıtları ile Helenizm dönemine ait Prof. Dr. Thomas Drew-Bear tarafından rastlandığı ve kayda geçirildiğini öğrendim ama onlara ulaşamadım. MEHMET BİLDİRİCİ İstanbul Şişli 24.03.2008 1 KONYA VE ÇEVRESİNDE KRAL VE İMPARATOR YAZITLARI Helenistik dönemden Hıristiyanlığın gelişine kadar yakın çevrede tespit edilmiş yazıtlar. BERGAMA KRALLARI II. ATTALOS (M.Ö. 159-138) Bergama Kralı I. Attalos’un oğlu, Eumenes'in kardeşi. II. Attalos (M.Ö.220-138) 82 yaşında öldü. Bilim ve sanat koruyuculuğu geleneğini sürdürdü. Amblada (Beyşehir-Seydişehir arasında) kenti yakınında Kızılcaköy'de Ahmet Ağa oğlu Mehmet'in evinde 1902 yılında bulunmuş 7+16 satırlık yazıtta, kentin adı Amlada olarak geçmektedir. (Denkmaler L.P.I.-Swoboda 1935- sayfa 33-74 nolu yazıt) ATTALOS III (M.Ö.138-133) Son Bergama kralı, bekar ve çocuksuz idi, botaniğe ilgi duyuyordu. Ülkesini vasiyet yolu ile Roma'ya bıraktı. Swoboda 75 nolu yazıtta ismi geçmektedir. 2 ROMA İMPARATORLARI AUGUSTUS (M.Ö. 27- M.S.14) Roma’daki heykeli İlk Roma İmparatoru ve imparatorluğunun kurucusu. Ankara’da ve Pisidian Antioch (IspartaYalvaç) kentinde adına yapılmış tapınaklar vardır. Ankara’da Hacı Bayram Camii yanındaki Augustus tapınağının duvarlarında yaptığı işler anlatılmaktadır. Lystra’da (Konya-Hatunsaray) bulunan Latince yazıt, halen Konya Arkeoloji Müzesi bahçesindedir. (MAMA Vol.8-5). Amerikalı Sterret tarafından bulunan bu yazıt ile Lystra’nın yeri belirlenmiştir. Konya çevresinde bilinen en eski Latince yazıttır. Lystra kenti Augustus döneminde askeri bir koloni olarak kurulmuştur. “Diuum Aug(ustum) Col(onia) İul(ia) felix gemina concecrauit d(ecreto) d(ecurionum)” Mutlu Lystra kolonisi onbaşının emri ile tanrısal August’a bir çift kurban kestiler. TİBERİUS (14-37) Konya-Beyşehir arasında Pappa Tiberiopolis (Yunuslar köyü) kentine ismi verilmiştir. GAIUS CALIGULA (37-41) 3 CLAUDİUS (41-54) İstanbul Arkeoloji Müzesi Claudius ismi ön ek olarak İconium (Konya) Laodiceia (Ladik) ve Derbe kentlerinin başına verilmiştir. Claudiconium (Konya), Claudilaodiceia (Sarayönü-Ladik), Claudiderbe (KaramanDerbe). Ayrıca Mut yakınında Claudipolis kenti ismini taşımaktadır. Iconium’um önemli bir olarak kurulmasına bu imparator döneminde başlandığı kabul edilebilir. Bu imparator döneminde M. Annius Afrinius’un Galata valisi olduğu bilinmektedir. Seydişehir Homonad ülkesini ziyaret eden bu valinin Yalıhüyük’ün 3 km doğusunda Arasöğüt (Sandı) köyü cami duvarında imparator Cladius’un heykel tabanı için yazıt bulunmaktadır. (Hamilton cilt 2-442 ) NERO (54-68) Nero döneminde Konya’da para basılmıştır. Bir yüzünde Nero, diğer yüzünde eşi Poppea portresi görünmekte, isimleri bulunmaktadır. (Konyalı s.195) GALBA (68-69) OTHO (69) VITELLIUS (69) VESPASIAN (69-79) Pappa Tiberiopolis (Yunuslar) kentinde bulunmuş baş tarafı kırık yazıtta (MAMA-8-330) ismi bulunmaktadır. (….o) Vespasian imparator… 4 TITUS (79-81) İmparator Titus adına Iconium’da basılmış para vardır. Bir yüzünde Titus’un büstü. Bir yüzünde İmparator Caesar Titus, diğer yüzünde Perseus büstü ve Klaudeikonion. (Anadolu Med. Müzesi Roman Coins 49 ) DOMITIAN (81-96) Bozkır civarında görülmüş bir yazıtta I harfinden ismi çıkarılmaktadır. (Denkmaler s-66-137) (İmp. Caes. Domitiano Aug. Germanico pont max trib. p.V. imp. X)I NERVA (96-98) Argıthan’ın güneyinde bulunan Mescit de bulunmuş iki tarafı yazılı bir taşta ki Latince kitabe (MAMA-7-134a) şöyledir. Burada ismi, (Ne)rv(a) (97 yılında) olarak okunmuştur. TRAJANUS (98-117) Perge (Antalya Müzesi) A-Trajanus’un ismi geçen çok önemli bir yazıt Akşehir’de (MAMA-7-193) de görülmüştür. B-Konya’nın kuzey doğusunda Gene’de (Kana kenti) bulunmuş bir yazıtta Trajanus ismi geçmektedir. (MAMA-8-211). Yazıt 110-111 veya 114-115 yılına tarihlenmektedir. Türkçesi: “Kana Meclis ve halkı Vali (legatus Augustus) Publius Calvisius Ruso Iulius Frontius zamanında İmparator Nerva Trajanus Caesar Augustus Germanicus Dacius’a, vatanın babası, ve 15 defa halkın temsilcisi iken tapınak ve heykelini (sundular) (Thomas Drew-Bear tercümesi) Burada İmparator Trajanus zamanında Galata-Kapadokya valisi Publius Calvisius Ruso Julius Frontius’un ismi geçmektedir. Görev yaptığı süre 106-107 yıllarıdır. Kana kentinde Trajanus onuruna heykeli bulunan bir yapı yapılmış olmalıdır. 5 HADRIANUS (117-138) Hadrianus Isaura antik kentinde (Bozkır, Zengibar Kalesi) anıtsal bir kapı vardır. Kapının sadece kemer kısmı ayaktadır. Cephe genişliği 5.20 m derinliği 3.60 m ve yüksekliği 1835 yılında kenti gezen W. Hamilton tarafından 7.20 m olarak ölçülmüştür. Bu anıtsal kapı üzerinde bulunan yazının orijinali ve Türkçe’si şöyledir. Isaura Halkı ve Meclisi tarafından tanrısal Nerva’nın torunu, tanrısal Trajanus’un oğlu, tanrısal Caesar Augustus Hadrianus’un anısına ithaf edilmiştir. (Karaman Müze Yıllığı 2-18) B-Doğanhisar yakınında Hadrianapolis isimli imparatorun ismini taşıyan bir kent olduğu belirlenmiştir. Bu kentin yeri araştırmacı Calder’e göre Doğanhisar’ın 9 km doğusunda BalkıBeşköy arasında Adaras tepesi olduğu sanılmaktadır. Yazıtlarda (MAMA 7-138) de (halk ve meclis) kelimesi kent olgusunu kuvvetlendirmektedir. Ancak imparator adının geçtiği yazıt yoktur. MAMA 8-142 de de Hadrianapolis ismi geçmektedir. C- Konya’nın güneyinde Kavak köyünde Latince mil taşında ( MAMA 8-6) ismi geçmektedir. Imp.C(aesari d)iui / Tr(aini filuio…. İmparator Caesar Trajan….(Hadrianus) D-Konya’nın doğusunda Obruk’ta bulunmuş bir mil taşında (MAMA 8-261). 6 satır (….)/ nepos Traianus/ Hadrianus Aug. / pont. Max. Trib. pote / xiii cos. (iii)// p.p. /m/ m.p. vii 129 yılına tarihlenmektedir. E-İmparator adına Konya’da para basılmıştır. Portrenin kenarında KAICAP okunmaktadır. (Konyalı s.196) 6 ANTONIUS PIUS (138-161) Karaman, Derbe’de bulunmuş ve Konya Müzesi 1146 envanter numarasında kayıtlı ve Derbe’nin yerini belirten kitabe: Bildirici Tarihi Su yapıları s. 292 İmparator Caesar tanrısal Hadrianus’un oğlu, imparator Caesar tanrısal Trajanus’un torunu, İmparator Caesar tanrısal Nerva’nın torunun oğlu, imparator Caesar Aerilius Antonius Pius . Dört defa konsül olmuş ve Claudiderbe Meclis ve Halkı tarafından şereflendirilmiştir. MARCUS AURELIUS (161-180) Marcus Aurelius (İstanbul Arkeoloji Müzesi) A-Bozkır Zengibar kalesinde imparator adına yapılmış anıtsal bir kapı vardır. (Denkmaler 127-Abb 45) Denkmaler 148 numaralı yazıt: Isaura Halkı ve Meclisi baş rahip Orestes Tiberius'un dini görevi sırasında Germanya ve Sarmatya fatihi İmparator Caesar Augustus Marcus Aurelius Antonium'a şükranlarını sundu. B- Aynı kaynak Zengibar kalesinde anıtsal kapıda görülen147 numaralı 13 satırlık uzun bir yazıtta bu imparatorun ismi geçmektedir. C-Konya'da görülmüş Latince yazıt (MAMA 8-299) Imp. Caes. M.Aur. Antonino Aug. Diui Hadriani nepoti Diui Traiani Parthici pro nepoti Diui Neruae ab nepoti et Imp. Caes L. Aurelio Uero Augusto…… 161-169 yıllarına tarihlenen yazıtın Türkçesi (Thomas Drew-Bear mektubu) : İmparator Caesar Marcus Aurelius Antonius Augustus, tanrısal Hadrianus’un torunu, tanrısal Trajanus Parthikus'un torununun oğlu, tanrısal Nerva'nın torununun torunu ve İmparator Caesar Lucius Aurelius Verus Augusta…. Eşi Annia Galeria Faustina (125?-176) imparatorun tüm yolculuklarında yanında bulundu. Genç Faustuna olarak bilinir. Suriye dönüşü Niğde ili sınırları içinde öldü. Bu yer daha sonra Faustinapolis (Niğde-Ulukışla- Başmakçı köyü) adını aldı. 7 LUCIUS VERUS (161-169) Yukarıda ki Konya'da görülen yazıtta Marcus Aurelius ile müşterek imparator olan Lucius Verus'un da ismi geçmektedir. COMMODUS (177-192) Konya Seydişehir Vasada antik kentine ait Dereköy'de Dedeoğlu Hacı Hasan evinde (Denkmaler 38) kırık 7 satırlık yazıtta Kommodus ismi geçmektedir. PERTINAX (193) DIDIUS JULINAUS (193) SEPTIMUS SEVERUS (193-211) Septimus Severus (Antalya Müzesi) A-Zengibar Kalesi (ISAURA) imparator adına yapılmış anıtsal kapı vardır. Buradaki (Denkmaler 149) Latince kitabe: Imperatori Caesarı L.Septimio Severo Pio Pertinaci Felici Augusto Arabico Adiabenico Parthico Maximo sacerdoti tribunicia potestas X imperatori XI consuli III patri patriae proconsuli et imparatori Caesarı Caracalla (Geta) B-Gene aynı yerde: Silifke Ura su yolunda kent yakınında Severus tarafından yaptırılmış, akedük (Su kemeri) bulunmaktadır. 8 CARACALLA (198-217) Yukarıda İmparator Septimus Severus ile ilgili yazıtlarda ismi geçmektedir. Müştereken görev yapmışlardır. Caracalla döneminde herkes Roma vatandaşı olmuştur. Ankara’da adına yapılmış çok büyük bir hamam bulunmaktadır. (Ulus Roma Hamamı) GETA (209-212) MACRINUS (217-218) DIADUMENIAN (218) ELEGABALUS (218-222) İmparatorun büyük annesi JULIA MAESA'nın adı geçen yazıt bulunmaktadır. (MAMA 8-228). Yazıt Savatra kenti (Yağlıbayat Köyü) yakınında Ennek de bulunmuştur. İyi şans! Savatra'nın Meclis ve Halkı Julia Maesa Augusta ….. (heykelini sundular) Roman Coins 128 de Amasra'da basılmış parası vardır. SEVERUS ALEKSANDER (222-235) A-Bozkır civarında bulunmuş bir taş (Denkmaler 137a) İmperatoris Caesaris M:Aurili Severi Aleksandri Pii Felicis Augusti. B-Aynı kaynağın (Denkmaler 150) Isaura halkı ve meclisinin kararı olan Severus Aleksander'in ismi geçen yazıt bulunmaktadır. C- Ladik mezarlıkta görülmüş bir bomos (MAMA 1-24). Latince yazıt: Iuiae Mameae sanctissimae Augustae matri domini nostri Seueri Aleksandri pii felicis Augusti et castrorum Glycerinus lib. proc. praediorum Quadratia norum gratias agens numini maiestatique ieus libens posui. Severus Aleksander döneminde Quadratus olarak ismi geçen kişinin 93 yılında Galatia Valisi olduğu, çok zengin olduğu ve arazilerini Hadrianus veya Antonius'a vasiyet yoluyla bıraktığı sanılmaktadır. Bu yörede devlete ait geniş işletmeler bulunmaktadır. Bu yazıtta ayrıca Severus Aleksander'in annesi İmparatoriçe JULIA MAMAEA'nın ismi geçmektedir. Adına basılmış para da bulunmaktadır. Bu imparator döneminde Konya'da 230 yılında Sinod (Hıristiyan din adamları ) toplanıyor. Hıristiyanlara hiçbir baskı yok. (Kaynak : Eusebios-Historia) MAXIMINUS I (235-238) A-Hatunsaray (Lystra kenti) yakınında altı kaybolmuş kitabe (MAMA 8-7) İmp. Caes. G. Iuius Verus Maximinus. İmparator Caesar Maximinus B-Konya'nın kuzeyinde Nevinne (Bahçesaray) köyünde bulunmuş yazıt (MAMA 7-7) mparator Caesar G. Julius Verus Maximinus…. C-Hatunsaray (Lystra) yakınında Akköprüde yayınlanmış yazıt (Sterret -Wolfe Expeditior to Asia Minor 1888 sayfa. 144) -Thomas Drew-Bear raporu 1994 İmp. Caes. G. Iulius Verus Maximinus pius .el Aug restituit mi xi 9 İmperator Caesar Gaius Iulius Verus Maximinus dindar başarılı …. yolu tamir ettirdi. 11. Mil BALBINUS (238) PUPIENUS (238) GORDIAN III (238-244) Beyşehir yakınlarında Akçalar'da (Denkmaler 90) bulunan yazıt: Imperator Caesar M. Antonius Gordianus Pius Felix Augustus.. İngiltere’de İmparator Gordian döneminde Konya'da basılmış çeşitli paralar bulunmaktadır. Bu paralardan birinin bir yüzünde imparatorun portresi ve ismi, diğer yüzünde Talih Tanrıçası Tyche'nin tahtta oturan bir portresi yer almaktadır. Tanrıça'nın bir bolluk boynuzu ve dümen ile temsil edildiği bilinir. Yanında ICONIES IADRIA COL- SR ibaresi yer almaktadır. Konya Kolonisi ve Roma Senatosunun baş harfleri görülmektedir. Ayrıca eşi Sabina Tranquillina adına basılmış paralarda vardır. (Konyalı s.197) PHILIP I (244-249) Pappa Tiberiopolis (Yunuslar'da) İmparatorun eşi OTACILIA SEVERA için onurlandırma yazıtı bulunmaktadır. (MAMA 8-331) Pappa ve Tiberiopolis Marcia Otacilia Severa Augusta….. PHILIP II (247-249) TRAJAN DECIUS (249-251) HERENNIUS ETRUSCUS (251) TREBONIANUS GALLUS (251-253) VOLUSIAN (251-253) AEMILIAN (253) VALERİAN (253-260) Urfa'da Persler'e (İran) esir düştü. Konya'ya kadar bölümler bir süre Persler'in eline geçti. GALLIENUS (253-268) Bu imparator zamanında Konya'da para basılmıştır. Bir yüzünde imparatorun portresi, öbür yüzünde elinde meduza başı taşıyan çıplak Perseus.. (Roman Coins 169). Meduza başı tutan Perseus’un Konya’nın kuruluş efsanesi ile de ilgilidir. Bir yüzünde : IMP. C P LIC GALLIENVS Diğer yüzünde: ICONIEN COLO. MACRIANUS (260-261) QUIETUS (260-261) POSTUMUS (260-269) CLAUDIUS II (268-270) TETRICUS I (271-274) 10 AURELIAN (270-275) TACITUS (275-276) PROBUS (276-282) A-Konya'nın doğusunda Gene köyünde (Kana antik kenti) bulunmuş stel: (MAMA 8-212) Kana'nın Meclis ve Halkı İmparator Caesar Marcus Aerilius Probus Augusta…….. B- Antik Ladik kenti civarında Meydan köyünde bulunmuş bir kolonda (MAMA 1-18) Latinci yazıt: M.Aurel. Probo pio fel. (inuicto Aug. CARUS (282-283) Konya'nın kuzeyinde Zıvarık (Altınekin) de bulunmuş Latince kitabe (MAMA 1-17) İmp. C. M. Aur. Caro p.f. inuicto Aug. et M. Aur. Carino et Nomeriano - Üç ortak imparator Carus, Carinus ve Numerianus'un isimleri NUMERIAN (283-284) İmparator Carus ve Carinus ile aynı yazıtta ismi geçmektedir. CARINUS (283-285) İmparator Carus ve Numerian ile aynı yazıtta ismi geçmektedir. 11 DIOCLETİAN (284-305) İmparatorlukta Diocletian ile düzen sağlanabilmiştir. A-Meydan köyünde (MAMA 1-18) bulunmuş ve bir yüzünde Probus'un ismi görünen Latince kitabenin arka yüzünde Diocletian'ın ismi geçen yazıt bulunmaktadır. Yazıt yarım bırakılmış Büyük Basileus Diocletian…. B- Güneysınır ilçesi Armasun( Gürağaç) köyünde bulunmuş blok (MAMA 8-186) Bu yazıtta Diocletian ve Maksimiano'un isimleri geçmektedir. 286-292 yıllarına tarih verilmektedir. C- Armasun köyünde ikinci yazıt (MAMA 8-187) Bu yazıtta Diocletian, Maksimian ve Constantinus ismi görülmektedir. 305 yılına tarih verilmektedir. D- Kazım Karabekir ilçesi Güdelisin (Kodylessos) köyünde görülmüş bloktaki yazıt: İmparator Diocletian ve Maksimian'ın isimleri görülmeketdir. MAXIMIAN (286-310) Damadı Büyük Constantine tarafından uzaklaştırılmış intihar etmiştir. Yukarıda B ve D yazıtlarında Diocletian ile birlikte, C yazıtında ise Diocletian ve Constantinus ile birlikte anılmaktadır. CONSTANTINUS I (305-306) Yukarıdaki Armasun yazıtında Diocletian ve Maximian ile birlikte görülmektedir. Büyük Constantine'nin babasıdır. GALERIUS (305-311) Tarihler kendisini 303 yılında başlayan Hıristiyan kıyımı ile suçlarlar. Ölürken 311 yılında "Hıristiyanlara Hoşgörü" fermanını imzalamıştır. SEVERUS II (306-307) MAXENTIUS (307-312) LICINIUS (308-324) Akören, Kestel ve Sarayönü'nde görülen üç yazıtta anılmaktadır. Constantine I ve Maximinus ile MAXIMINUS (310-313) Galerius tarafından ortak imparator seçildi. Hıristiyanlara kırım uyguladı. (Daia) Akören, Kestel ve Sarayönü görülen üç yazıtta Constantine I ve Licininius ile birlikte anılmaktadır. 12 Büyük CONSTANTINE I (307-337) İlk Hıristiyan imparator, Başkent olarak Constantinopolis (İstanbul) kentinin kurucusu. 313 yılında Licinius ile Milano'da Hıristiyanlara Tolerans yasasını çıkardı. (The act of Tolerence). 324 yılında devletin kapılarını Hıristiyanlığa açtı. 324 yılında İznik (Nicea) konsülünü topladı. A-Akören'de bulunmuş üç imparator ismi geçen yazıt (MAMA 8-67) Burada Constantine ismi Maksiminus ve Licinius ile birlikte anılmaktadır. 310-313 yıllarına tarih verilebilir. B-Kadınhanı Kestel köyünde bulunmuş Latince yazıtta üç imparator ismi geçmektedir. (MAMA 7-8) DDD NNN C. Val. Maximino et Fl. Val. Constantino et Val. Licin. Licinnio Constantine I, Maksimino ve Licinnio C- Sarayönü'nde bir mezarlıkta Latince kitabe DD. nn. Gal. Val. Maximino et Fl. Val. Constantino et Val. Licinniano Licinnio piis inuictis Augg. Maksimino, Constantine I ve Licinius isimleri görülmektedir. AZİZE HELENA (ölümü 335) Bitinya'lıdır (Bithynia-Marmara Bölgesi). İmparator Constantius Chlorus'un metresi ve Büyük Constantine’nin annesidir. Devletin dini Hıristiyan olunca azize ilan edildi. Konya Sille'de 19. yüzyılda yapılmış ve halen Müze olan kilise onun ismine yapılmıştır. CONSTANTİNE II (337-340) Gratian döneminde yazılmış yazıtta ismi geçmektedir. Konya Müzesinde bir mil taşı (DrewBear 1994 raporu). Çumra ilçesinde bulunmuş İlk Grekçe yazıda, Koloninin yöneticisi (?) Gaios Patrokles kendisi ve çocuğunun anısı için bu lahdi yaptırıp bu sütunu diktirdiği yazılıdır. Hıristiyanlığın gelişi ile taş ikinci defa kullanılmış. DDDD NNNN Fl. Val.Constantino Ag. et, Fl Cl. Costantino et Fl. Constantıo et Fl. Iul. Constante Efendilerimiz Flavius Valerius Constantinus (307-337) ve Flavius Cladius Constantinus (337340), Flavius Constantius (337-361) ve Flavius Iulius Constans (337-350) asil Caesarlara…. Dördüncü yüzyılın ikinci yarısına tarih konabilir. CONSTANS (337-350) Gratian dönemine ait yazıtta ismi geçmektedir. Çumra'da bulunmuş mil taşında diğer imparatorlarla ismi görülmektedir. CONSTANTIUS II (337-361) Gratian dönemine ait yazıtta ismi geçmektedir. Ayrıca müşterek imparatorlarla ismi geçmektedir. 13 JULIAN II (360-363) JOVIAN (363-364) VALENTINIAN I (364-375) Gratian dönemine ait yazıtta ismi geçmektedir. VALENS (364-375) Gratian dönemine ait yazıtta ismi geçmektedir. GRATIAN (367-383) Konya Arkeoloji Müzesinde mil taşı (Thomas Drew-Bear 1995 raporu). Mil taşı Çumra ilçesinde bulunmuştur. ..nn Fl. …ntiano .t Fl. Valenti tr ..fatoriss..A. gg et gratia no perpe tuo Ag. Burada 7 imparatorun ismi geçmektedir. Tercümesi Efendilerimiz Flavius Valentian (364-375) ve Flavius Valens (364-378) galip Augustlara ve Gratian daimi Augusta….-Efendilerimiz Flavius Valerius Constantinus (307-337), Flavius Kladius Constantinus (337-340) ve Flavius Constantius (337-361) ve Flavius Iulius Costans (337-350) asil Caesar'lara… Bunun daimi Caesar sözünden ve en genç imparator Gratian döneminde yazdırıldığı ve o tarihe kadar Hıristiyan imparatorların ismi geçmektedir. Daha sonraki imparator isimlerine ait yazıtlara rastlanılmamaktadır. 14