sparus aurata - Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü

T.C.
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
KARADENİZ'DE ÇİPURA BALIĞI (SPARUS AURATA L., 1758) YETİŞTİRİCİLİĞİ
Dr. Temel ŞAHİN
Proje Lideri
Diğer Araştırmacılar
Bilal AKBULUT
Yılmaz ÇİFTÇİ
Muharrem AKSUNGUR
Adnan ERTEKEN
Nilgün AKSUNGUR
Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
TRABZON - 1999
ÖNSÖZ
Yirminci yüz yılın son yarısında hayvansal protein açığının kapatılması için avcılık
yolu ile elde edilen su ürünleri üretiminden, doğal kaynakların sınırlı olması nedeniyle, balık
yetiştiriciliğine doğru bir geçiş söz konusudur.
Denizlerimizin uygun koşulları nedeniyle son yıllarda yetiştiricilik alanında büyük
gelişmeler olmuştur. Özellikle Karadeniz’de çok sayıda girişimci kafeslerde gökkuşağı
alabalığı üretimine başlamış, ancak yaz başlangıcında su sıcaklığının 20ºC’yi geçmesi önemli
sorunlar yaratmıştır. Sonuçta çoğu girişimci faaliyetlerini durdurmuş, diğerleri ise alternatif
yaklaşım ve türler aramaya başlamıştır.
Bu nedenle, yıl boyunca üretimi yapılabilecek alternatif türlerden biride çipura
balığıdır. Çipura balığı ekonomik değerinin yüksek olması ve yapay yöntemlerle üretilmesi ile
akuakültür alanında önem kazanan bir tür olmuştur.
Bu çalışmada, Ege ve Akdeniz’in balığı olan çipuranın Karadeniz koşullarında
büyüme ve yem değerlendirmesi incelenerek, bu türün Karadeniz’de yetiştiricilik imkanları
araştırılmıştır.
Çalışma sonunda, Karadeniz şartlarında çipura balığının yetiştiricilik potansiyelinin
belirlenmesine yönelik çeşitli gözlemsel ve deneysel sonuçlar elde edilmiştir. Sonuçların
irdelenmesi ile hazırlanan bu raporun üreticilere ve araştırmacılara hayırlı olmasını dilerim.
Yusuf KAYIKÇI
Enstitü Müdürü
II
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER...................................................................................................................... III
ABSTRAKT............................................................................................................................IV
ABSTRACT ............................................................................................................................. V
TAVSİYELER........................................................................................................................VI
1. GİRİŞ..................................................................................................................................... 1
2. LİTERATÜR ÖZETİ .......................................................................................................... 2
3. MATERYAL VE METOD.................................................................................................. 4
3. 1. Balık Materyali............................................................................................................... 4
3. 2. Yem Materyali ................................................................................................................ 6
3. 3. Kafes Materyali .............................................................................................................. 7
3. 4. Ağ Materyali................................................................................................................... 7
3. 5. Araştırma Planı .............................................................................................................. 7
3. 6. Çevresel Parametrelerin Belirlenmesi ........................................................................... 8
3. 7. Biyometrik Ölçümlerin Yapılması .................................................................................. 8
3. 8. Yemleme Tekniği ve Tüketilen Yem Miktarının Belirlenmesi......................................... 8
3. 9. Büyümenin Belirlenmesi................................................................................................. 9
3. 10. Verilerin Değerlendirilmesi ....................................................................................... 10
4. SONUÇLAR ....................................................................................................................... 11
5. TARTIŞMA ........................................................................................................................ 18
6. ÖZET................................................................................................................................... 22
SUMMARY............................................................................................................................. 24
7. LİTERATÜR LİSTESİ...................................................................................................... 27
LİFLET ÖRNEĞİ .................................................................................................................. 38
YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ.................................................................................... 408
III
ABSTRAKT
KARADENİZ'DE ÇİPURA BALIĞI (Sparus aurata L., 1758) YETİŞTİRİCİLİĞİ
Bu araştırmada Adana Yumurtalık dalyanından 1995-96 üreme dönemi çıkışlı çipura
(Sparus aurata L., 1758) balığının Doğu Karadeniz koşullarında büyüme ve kültür
performansı değerlendirildi. Balıklar (n=2590) eylül 1996'da kafese stoklanmış ve ekim
1997'ye kadar büyüme performansı izlenmiştir. Balıklar sabah, öğle ve akşam olmak üzere
günde üç kez doyuncaya kadar el ile yemlenmiştir.
Büyüme, yem değerlendirme, yemleme oranı ve kondisyon faktörünü belirlemek için
balıkların total boy ve ağırlıklarının yaklaşık bir aylık aralıklarla 30 adet balık örnek olarak
alınmış ve ölçülmüştür. Deniz suyunun sıcaklığı çözünmüş oksijen konsantrasyonu, pH ve
tuzluluk değerleri günlük olarak belirlenmiştir.
Denemede ortalama olarak 11.13±0.170 cm total boy, 24.4±1.14 g ağırlık 1.73±0.02
kondisyon faktörüne sahip balıklar kafese stoklanmış, deneme sonunda ortalama total boy
26.3±0.31 cm, ağırlık 258.9±9.47 g ve kondisyon faktörü 1.71±0.01 olarak gerçekleşmiştir.
Kasım ayından sonra deniz suyu sıcaklığı 16°C’nin altına düştüğünde büyümenin
hemen hemen durduğu, balıkların ocak-nisan ayları arasında ağırlık kaybına uğradığı, daha
sonra su sıcaklığının artması ile büyüme oranında artış olduğu gözlenmiştir.
Sonuç olarak, su sıcaklığının 7.0-28.5°C arasında değişim gösterdiği Doğu Karadeniz
koşullarında çipuranın büyüme sezonu sadece 6 ay (mayıs-ekim) kadar sürmekte ve uzun
süren açlık nedeniyle ağırlık kaybı meydana gelmektedir. Bu nedenle Doğu Karadeniz
IV
koşullarında su sıcaklığı büyümeyi sınırlayan birinci faktördür. Ancak iyi bir bakım ve
besleme uygulandığı takdirde kafes yetiştirirciliği önerilebilir.
Anahtar Kelimeler : Çipura, Sparus aurata, Doğu Karadeniz, Büyüme, Kafes Balıkçılığı
ABSTRACT
GILTHEAD SEA BREAM (Sparus aurata L., 1758) REARING IN THE BLACK SEA
In this research, growth performance of gilthead sea bream (Sparus aurata L., 1758)
which were taken from Yumurtalık Lagoon, Adana, in 1995-1996 reproduction period, were
studied in cages on Eastern Black Sea coast and culture potential of this species in the Black
Sea has been evaluated. Fish (n=2590) were stocked in a cage in September 1996 and growth
performance was followed until October 1997. Fish were fed by hand three times a day,
morning, noon and evening, up to they were satisfied.
At monthly intervals, 30 number of fish were taken as sample and total lengths and
body weights of fish measured for determining growth, food conversion, feeding rates and
condition factor. Sea water temperature, dissolved oxygen concentrations, pH and salinity
values were measured by daily.
In the experiment, fish with initial mean total length of 11.13±0.17 cm, body weight
24.4±1.14 g, condition factor of 1.73±0.02 were stocked in a cage and at the and of the
experiment, mean total length, body weight and condition factor were determined as
26.3±0.31 cm, 258.9±9.47 g, 1.71±0.01 respectively.
It was observed that growth almost ceased after November when the seawater
temperature dropped below 16°C, fish have lost weight between January and April, then
growth rate increased as dependent on increasing of seawater temperature.
V
As a result, growth season of gilthead Sea bream in Eastern Black Sea, where sea
water temperature varied from 7.0 to 28.5°C, lasts only around 6 (May-October) months and
due to long lasting fasting period losses in weight occur. For this reason, in Eastern Black Sea
conditions, sea water temperature seems to be the main factor limiting the growth. However,
the cage farming with good management might be suggested.
Key Words : Gilthead Sea Bream, Sparus aurata, Eastern Black Sea, Growth, Cage Culture
TAVSİYELER
Araştırmada elde edilen sonuçlar incelendiğinde, çipura balığının Karadeniz
koşullarında kafeslerde üretiminin yapılabileceği görülmüştür. Ancak, çipura balığının
yetiştiriciliğinin Karadeniz’de yoğun olarak yetiştirilen gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğine
ve levrek balığı yetiştiriciliğine nazaran ekonomikliği tartışılabilir. Bunun yanında deniz
kafeslerinde alabalık üreten işletmeler yaz aylarında kafeslerini boşaltmak zorunda
kalmaktadırlar. Bu nedenle çipura balığının büyüme sezonu olan yaz aylarında boş kalan
kafeslerde çipura balığı besleyerek, hem atıl olan kafesler değerlendirilmiş olur, hem de
tüketicilere farklı bir ürün sunma imkanı sağlanabilir.
Yetiştiricilikte başlangıç ağırlığının büyük olması, balığın Pazar ağırlığına daha erken
ulaşmasını sağlamaktadır. Karadeniz’de büyüme sezonunun Ege ve Akdeniz’e nazaran daha
kısa sürmesi nedeniyle, çipura yetiştiriciliğine büyük balıklar (25 g üzeri) ile başlanması
tavsiye edilebilir.
Yoğun yetiştirme şartlarında zamanla balıklarda büyüklük farklılıkları meydana
geleceğinden, balıkların eşit bir şekilde yem almalarını sağlamak için zaman içerisinde
balıklar büyüklüklerine göre ayrılmalı ve balık büyüklüğüne uygun yemleme yapılmalıdır.
Balığın gelişmesinde stres önemli rol oynadığından, balıklar yemlenirken, ilaçlanırken
veya bakım işleri yapılırken ani darbe ve hareketlerden kaçınılarak balıkların kafes içerisinde
sakin durmaları sağlanmalıdır.
Hastalık sorunları ile karşılaşmamak için sağlıklı balıklar alınmalı ve üretim süresince
hijyen kurallarına titizlikle uyulmalıdır.
Yetiştiricilikle uğraşmayı düşünen girişimcilerin dikkat etmesi gereken en önemli
husus bilinçli ve rantabıl bir yetiştiricilik yapabilmek için gelişen teknolojiyi takip etmek ve
VI
aynı zamanda canlı ile uğraşmak ve doğa ile mücadele etmekten kaynaklanabilecek riskleri
hiçbir zaman göz ardı etmemektir.
Çipura balığının Karadeniz’de yetiştiriciliğinin sağlam temellere oturtulması için
‰16–18 tuzluluk şartlarında yavru üretim imkanlarının araştırılması ve ayrıca kış aylarında
meydana gelen ağırlık kaybının bu balığın et kalitesi ve üreme özelliklerine etkisinin
belirlenmesi gerekmektedir. Çünkü, çipura balığının Karadeniz şartlarında cinsi olgunluğu,
yumurta verimi, yavru çıkışı gibi üreme özelliklerine ait yeterli bilgi mevcut değildir.
VII
1. GİRİŞ
Su kaynakları önemli gıda rezervleridir. Özellikle hayvansal protein açığının
kapatılmasında önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Kara kökenli gıda kaynaklarının üretim
ve tüketiminin üst sınırına yaklaştığı günümüzde insanoğlu toplumların beslenmesi için
dikkatinin su kaynaklarına yöneltmiştir.
Büyük boyutlarda olumsuz müdahaleler olmadığı sürece devamlı olarak kendini
yenileyebilen su kaynaklarından ürün iki ana yöntemle elde edilmektedir. Bu yöntemlerden
biri avlanma diğeri de yetiştirmektir. Giderek artan endüstriyel ve evsel atıkların akarsu, göl
ve denizlerde meydana getirdiği kirlenmeye ilave olarak aşırı avcılık su ürünlerinin avcılık
yolu ile üretiminde azalmalara sebep olmaktadır. Bu nedenle kirlenmeyi önleme, stokların
daha verimli kullanılması, potansiyel su ürünlerinin devreye sokulması ve yetiştiricilik
konularında araştırmalar yoğunlaşmıştır.
Türkiye’de su ürünleri üretimindeki esas uygulama, doğal kaynaklardan avcılık
şeklindedir. İstatistiksel kayıtlara göre gelişen balıkçılık teknolojisi ve sayısı artan balıkçılık
filolarına rağmen denizlerden avcılık yolu ile üretilen su ürünlerinde her geçen yıl azalmalar
gözlenmektedir.
Aşırı avcılık ve ekosistemdeki değişikliklere bağlı olarak doğal kaynaklardan avcılığa
dayalı su ürünleri üretimindeki düzensizlik ve azalmanın da etkisi ile son yıllarda su ürünleri
yetiştiriciliğine olan ilgi artmıştır.
Karadeniz’de çok sayıda girişimci deniz kafeslerinde alabalık (Oncorhyncus mykiss)
üretimine başlamış, ancak yaz başlangıcında deniz suyu sıcaklığının 20ºC’yi geçmesi bu tür
için önemli sorunları ortaya çıkarmıştır. Sonuçta, çoğu yetiştirici faaliyetini durdurmuş, bir
kısmı da alternatif türler aramaya başlamıştır.
Karadeniz’in gibi belirgin mevsimsel sıcaklık varyasyonu gösteren acı sularında
yetiştiriciliği yapılabilecek alternatif türlerden biri olarak da çipura balığı düşünülmüştür.
Bu çalışmada, Doğu Karadeniz koşullarında kafeslerde yetiştirilen çipuranın büyüme
özellikleri incelenmiş ve bölge için kültür potansiyeli irdelenmiştir.
2. LİTERATÜR ÖZETİ
Porter ve ark. (1984) toprak havuzlarda çipuralar üzerinde yaptıkları çalışmada 20ºC
su sıcaklığında günde 0.75 g ağırlık artışı ile bir yılda 245 g ağırlığa ulaştıklarını, büyümede
sıcaklık kadar su kalitesinin de önemli olduğunu bildirdiler.
Alpbaz ve ark. (1989) Ege denizi koşullarında kafes ortamında yaptıkları bir çalışmada
121 g başlangıç ağırlığındaki çipuraların üç ay içinde 148 g, beş ay içinde 172 g’a, 52 g
başlangıç ağırlığında olanların 19 aylık bir periyotta 277 g’a ve 49.5 g başlangıç
ağırlığındakilerin 8 ayda 197 g ağırlığa ulaştığını, spesifik büyüme oranının iki ayrı grup için
0.61 ve 0.67 olarak saptandığını belirlediler.
Alpbaz ve ark. (1991) düşük su sıcaklığı koşullarında tanklarda iki grup üzerinde
yaptıkları 40 günlük bir çalışmada başlangıç ağırlıkları 105.35±3.81 g ve 110.64±6.02 g
çipuraların 134.36±7.37 g ve 144.5±6.36 g’a ulaştıklarını rapor ettiler.
Temelli ve ark. (1991) çipuralar üzerinde besleme çalışmasında 10–30 g ve 100–130
g’lık iki grupta çalışılmış ve birinci grupta 20–26ºC’de vücut ağırlığının %1.4–1.7’si arasında
yemleme ile 3 ay sonunda 15.38 g’dan 27 g’a ulaştıkları, ikinci grupta ise %1–2 arasındaki
yemleme ile 110.6 g’dan 144.5 g’a ulaştıklarını bildirdiler.
Korkut ve ark. (1994) İzmir’in SÜFA (Homa) dalyanından yakalanan çipura balığı
yavrularının yarı entansif yetiştirme denemesinde, yine dalyan ile bağlantılı 25x5x0.8 m
boyutlarındaki bölümünde 150 adet 48.76±0.76 g çipuraların beş ay sonunda 131.40±0.73 g
canlı ağırlığa ulaştıklarını, yem dönüşüm oranının 2.77 ve yaşama oranının %100 olduğunu
saptamışlardır.
Alpbaz ve ark. (1981) çipura yavrularının akvaryum koşullarında gelişimi üzerinde
yaptıkları çalışmada 3.65±0.48 g olarak denemeye alınan balıkların 12 ay sonunda 115.4±7.8
g’a ulaştıklarını ve yem dönüşüm oranının ise 6.78:1 olduğunu bildirdiler.
Genç ve ark. (1997) doğadan yakalanan çipura yavrularını 10 m3 hacmindeki
fiberglass tanklarda sıra ile 15, 20, 25 ve 30 balık/ m3 yoğunlukta stoklayarak farklı stok
yoğunluklarının büyümeye etkilerini incelediler. Başlangıçta 7.44±1.11 cm total boy ve
8.34±7.74 g canlı ağırlığa sahip çipuralar, 45 gün sonunda 12.83±0.77, 12.39±1.06,
12.33±0.99 ve 11.64±0.66 cm ortalama total boy ve 36.99±7.22, 33.21±8.33, 31.60±7.67 ve
25.51±4.89 g ortalama canlı ağırlığa ulaştılar. Grupların yem değerlendirme oranları sıra ile
1.10, 1.16, 1.51 ve 2.35, günlük canlı ağırlık artışları 0.63, 0.55, 0.52 ve 0.38 g/gün, yaşama
3
oranları %97.33, %95.50, %96.80 ve %95.67, kondisyon faktörleri ise 1.75±0.10, 1.71±0.12,
1.65±0.11 ve 1.60±0.12 olarak saptandı.
Gordian ve ark. (1987) İsrail – Eilat’ta plastik malzeme ile sınırladıkları 3100 m2’lik
alanda Çipura balığı ve İstiridye yetiştiriciliğini birlikte denemişler. 300 g başlangıç ağırlığına
sahip Çipuralar 2.4 Kg/m2 olarak stoklanmış 240 gün sonunda 540 g ağırlığa ve 4 Kg/m2 stok
yoğunluğuna ulaşmışlardır.
Ravognan (1984) çipura balıklarının dalyan kültüründe entansif şartlar altında
yetiştirmiş, iki yıllık çalışma sonunda %70 yaşama oranı ile 500 – 600 g ağırlığa ulaştığını,
çipuraların soğuğa karşı dirençlerinin çok az olmasından dolayı kışlatma tanklarının
kullanılması gerektiği bildirildi.
Çiftçi (1997) Doğu Karadeniz koşullarında ortalama total boyları 6.6±0.06 – 8.5±0.10
cm, ağırlıkları 5.3±0.14 – 10.8±0.37 g arasında değişen iki farklı çipura grubu ile tanklarda
yaptığı araştırmada 207 gün sonunda sıra ile 18.2±0.09, 19.5±0.08 cm total boy, 96.9±1.46,
123.3±1.69 g ağırlığa ulaştığını, spesifik büyüme oranının %1.32±0.43, %1.10±0.36, canlı
ağırlığın yüzdesi olarak yem tüketiminin 2.29±0.458, 2.14±0.427, yem değerlendirme
değerinin 2.18, 2.26 ve kondisyon faktörünün 1.706±0.295, 1.727±0.0151 olarak
gerçekleştiğini bildirdi.
Şahin ve ark. (1998) çipura balığının Doğu Karadeniz koşullarında tanklarda büyüme
performansını değerlendirdikleri çalışmada 192 günlük periyotta ortalama canlı ağırlığın
141.6±6.4 g’dan 306.6±12.2 g’a yükseldiğini, spesifik büyüme, yem değerlendirme ve
yemleme oranının sıra ile %0.066–0.920, %2.1–6.1, %0.3–2.2 arasında değiştiğini bildirdiler.
Görüldüğü gibi, Karadeniz gibi tuzluluğu ‰16–18 arasında değişen subtropikal bir
denizde, kafeslerde yetiştirilen gökkuşağı alabalığına alternatif türlerden biri olabilecek çipura
yetiştiriciliği ile ilgili pratiğe yönelik detaylı bir çalışma mevcut değildir. Bu nedenle böyle
bir çalışma özellikle pratik yetiştiricilik açısından önem taşımaktadır.
3. MATERYAL VE METOD
3. 1. Balık Materyali
Çipura Balığının Genel Özellikleri
Sistematikteki Yeri (Mater ve ark., 1989).
Phylum
: Vertebrata
Subphylum : Pisces
Superclassis : Grathostamata
Classis
: Osteichthyes
Ordo
: Persiformes
Subordo
: Persiodei
Familia
: Sparidae
Genus
: Sparus
Species
: Sparus aurata (Linneaus 1758)
Synonim
: Chrysophyrys aurata (Cuvier 1829)
Morfolojik ve Anatomik Özellikleri
Vücut yapısı oval, lateralden yassı, sırt oldukça yüksektir. Baş profili küçük hafifçe
oblik ağız ve kalın dudakları ile pulsuz pre-operculum, pullu yuvarlak ve küçük gözleriyle
düzenli bir şekilde eğim yapar. Her bir çenenin anterior kısmında 4-6 adet kanin dişi bulunur.
Posterior kısmında 2-4 sıra halinde kesici olmayan molar dişler vardır. Uzun olan dorsal
yüzgeçte 11 adet diken, 13–14 yumuşak ışın; anal yüzgeçte 3 adet diken, 11–12 adet yumuşak
ışın, pelvik yüzgeçte de 1 diken, 4–5 adet yumuşak ışın vardır. Ventral yüzgeçler kısa,
pektoral yüzgeçler uzun olup anal yüzgeç ilk ışın hizasına kadar uzanır. Yanal çizgi
üzerindeki pul sayısı 73-5 adettir. Vucut rengi dorsalde gümüşi–mavi, yanlarda gümüşi,
ayrıca çok ince horizantal kahve rengi bantlar bulunur.
İki gözün arasında altın renkli parlak bir kısım bulunur. Yanal çizginin başlangıcında
büyük siyah renkli bir leke var. Operkulumun üst kısmını kaplayan kırmızımsı-pembe renk
çok belirgin olup, bu balığın tanınmasında en belirgin özelliklerinden biridir ve bu yüzden
“Alyanak” olarakta isimlendirilmektedir. Maksimum 70 cm, genellikle 20 – 30 cm boydadır
(Bouchot, 1987).
5
Biyoekolojik Özellikleri
Coğrafik olarak Moritanya’dan İngiltere’ye kadar olan Atlantik ve Akdeniz kıyılarında
yayılım gösterirler.
Posidonia oceanica türü deniz çayırları ile kaplı, kumluk, çamurlu
biyotoplar ile kayalık bölgelerde yaşarlar. Yavrular 30 m, erginler ise 150 m’ye kadar olan
derinliklerde yaşayabilirler. Eurihalindirler ve acı sularda (nehir ağızlarında, dalyanlarda) bol
bulunurlar. Genellikle tek başlarına yaşarlar veya çok küçük gruplar oluştururlar (Bouchot,
1987).
Çipura balığı bentik bir tür olup, 5–32ºC sıcaklık ve ‰5–50 tuzluluk içeren sularda
yaşamını sürdürebilir (Benli ve Uçal, 1990). Doğal ortamda yumurtlama 5–25 m derinliklerde
ve 14–19ºC de olur. Yumurtlama Güney’de ve Akdeniz’de aralık, Kuzey’de ise yaz aylarında
gerçekleşir. Yumurtalar planktonik olup yüzeyde bulunur. Larvalar ilk iki ayda pelajiktir.
Bentik olan yavrular mart ayından itibaren dalyanlara girer, kış aylarında kıyıları terk ederler
(Cnexo, 1993).
Çipura balığı protandirik hermofrodit bir türdür (Zokar ve ark., 1978; Uçal, 1983). İlk
cinsi olgunluğuna 2. yılın sonunda sperm oluşmuştur. Cinsiyet değişimi 3. veya 4. yılın
sonunda gerçekleşir. Bu nedenle 2 yaşın altındaki tüm bireyleri erkek, 4 yaşın üzerindeki tüm
bireyler dişidir.
Dişi balıklar kısmı olarak yumurta bırakırlar. 4 aylık üreme döneminde dişi balığın
yumurta verimi 1 Kg ağırlık için 1 000 000 adettir.
6
3. 2. Yem Materyali
Denemede özel bir firma tarafından üretilen 1, 2, 3 ve 4 nolu pelet yemler
kullanılmıştır (Tablo 1).
Tablo 1. Araştırmada kullanılan pelet yemlerin kompozisyonları.
BALIK YEMİ NORMLARI
Kuru madde (min) %
Ham protein (min %)
Ham seliloz (mak %)
Ham kül (mak %)
Kalsiyum (min %)
Fosfor (min %)
Ham yağ (min)
Enerji Değeri (min Kg/cal)
Pelet
No 1
88.0
52.0
2.0
13.0
2.0
1.4
10.0
4700
Pelet
No 2
88.0
49.0
3.0
13.0
2.2
1.5
10.0
4500
Pelet
No 3, 4,
88.0
46.0
4.0
13.0
2.2
1.5
10.0
4500
VİTAMİNLER(MİN IU/Kg veya mg/Kg
A
(IU)
D
(IU)
E
(IU)
C
(mg)
Thiamin
(mg)
B2
(mg)
Pantoteknik Asit (mg)
Pyridoxine
(mg)
B12
(mg)
K
(mg)
Niacin
(mg)
Biotin
(mg)
Folic Asit
(mg)
İnositol
(mg)
Kolin
(mg)
2500
2000
100
150
20
50
10
20
0.06
10
300
1.2
8
600
2500
2500
2000
100
150
20
50
10
20
0.06
10
300
1.2
8
600
2500
2500
2000
100
150
20
50
10
20
0.06
10
300
1.2
8
600
2500
70
60
60
10
4
5
1
70
60
60
10
4
5
1
70
60
60
10
4
5
1
İZELEMENTLER (min/Kg)
Çinko
(mg)
Manganez
(mg)
Mağnezyum
(mg)
Demir
(mg)
İyot
(mg)
Bakır
(mg)
Kobalt
(mg)
7
3. 3. Kafes Materyali
Araştırmada 4x4 m ebatlarında galvaniz borudan yapılmış yüzer kafesler kullanıldı.
Kafeslerde ağ derinliği 4 m olarak düzenlenerek ve toplam stoklanabilir hacim torbalaşma
kaybı dikkate alındığında yaklaşık 50 m3 hesap edildi. Yüzdürücü olarak her bir kafeste
50x50x100 cm boyutunda 8 adet köpük kullanıldı. Ayrıca yemleme, ağ değiştirme, stoklama,
bakım ve hasat gibi işlemleri kolayca yapabilmek için her bir kafesin etrafında ahşap
malzemeden 50 cm genişliğinde servis yolu yapıldı.
3. 4. Ağ Materyali
Kafeslerde naylon iplikten yapılmış değişik göz açıklıklarında ağlar kullanıldı.
Kullanılacak ağların göz açıklığı ve ip kalınlığı balık büyüklüğüne bağlı olarak değiştirildi.
Bu ağların özellikleri şöyledir:
Göz açıklığı
İp Kalınlığı
4 mm
210 d/6-9
12 mm
210 d/18
18 mm
210 d/24-30
24 mm
210 d/45
3. 5. Araştırma Planı
Araştırma, Trabzon ili Yomra ilçesi sınırlarında kalan Yomra balıkçı barınağında Su
Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsüne ait araştırma kafeslerinde yürütüldü. Kafeslerin
yerleştirildiği su kesimi mendirekten 7 m içeride olup, su derinliği 6 m civarındadır.
Deneme 11.09.1996 tarihinde, Adana yumurtalık dalyanından yakalanan ortalama
24.4±1.14 g ve 11.13±0.17 cm boydaki 1995–1996 üreme dönemine ait 2590 adet çipura
(Sparus aurata L. 1758) yavrusu ile başlanmış ve 20.11.1997 tarihinde sonuçlandırılmıştır. Su
sıcaklığının düşmesi ve buna bağlı olarak balıkların yem alımı ve büyümelerinin yavaşlaması
ayrıca balıkların porsiyonluk boya gelmesi nedeniyle denemeye son verilmiştir.
8
3. 6. Çevresel Parametrelerin Belirlenmesi
Araştırma süresince çevresel parametrelerden
yetiştiricilik için önemli olan su
sıcaklığı, pH tuzluluk ve çözünmüş oksijen günlük olarak belirlenmiş. Bu parametreler
sıcaklık, pH, tuzluluk ve oksijen değerleri Horiba U-7 marka su analiz seti kullanılarak,
elektrometrik yöntemi ile ölçülmüştür (APHA, 1985).
3. 7. Biyometrik Ölçümlerin Yapılması
Bu araştırmada balıkların biyometrik ölçümleri, her kafesten tesadüfi alınan 30 adet
balıktan oluşan örneklerde yapılmış. Ölçüm yapılacağı günün sabahı balıklara yem
verilmemiş. Balıklar 0.04gr/L oranında MS 222 ile bayıltıldıktan sonra tek tek boy ve
ağırlıkları alınmış. Boy ölçümleri, ±1mm hassasiyetli Von Bayer ölçü tahtası ile çatal boy
olarak ölçülmüş ve gram hassasiyetli elektronik terazi ile de canlı ağırlıkları alınmış. Tartılan
balıklar alındıkları kafese tekrar geri bırakılmıştır.
Kafesler her gün kontrol edilerek, varsa,
ölen balıklar alınmış ağırlıkları 1 g
hassasiyetle tartılarak kaydedilmiş. Ölen balıkların sayısı ve ağırlığı yem değerlendirme
değerinin hesaplanmasında dikkate alınmıştır.
3. 8. Yemleme Tekniği ve Tüketilen Yem Miktarının Belirlenmesi
Araştırmanın her
aşamasında da balıklar el ile serbest yemlemeye uygun olarak
yemlenmiş. Araştırma süresince sabah, öğle ve akşam olmak üzere günde üç kez yemleme
yapılmış. Her öğün balıkların yiyebileceği kadar yem verilmiştir. Yem alma isteği kriteri
olarak yemleme esnasında balıkların hareketleri göz önünde bulundurulmuştur. Yem
atıldığında balıklarda yem almaya karşı hareket durunca yemlemeye son verilmiştir. Kafes
üzerine 15 Kg’lık bir yem kovası bırakılmış, boşalan kova doldurulduğunda tartılıp
kaydedilmiş.
Yapılan ölçümler ve tutulan kayıtlardaki veriler kullanılarak canlı ağırlığın yüzdesi
olarak tüketilen yem miktarı ve yem değerlendirme değerleri aşağıdaki formülere göre
hesaplanmıştır (Çelikkale, 1994; Mökinen ve Rouhounen, 1990).
9
YT = {F0 / [(Wn-1 + Wn) / 2] x t} x 100
(1)
YDD = F / [(Wn + m) – Wn-1 ]
YT
: Yem Tüketimi
F0
: Bir dönemde tüketilen yem miktarı
Wn-1 : Dönem başı ağırlık (g)
Wn
t
: Dönem sonu ağırlık (g)
: İki ölçüm arasındaki süre (gün)
YDD : Yem Değerlendirme Değeri
F : Verilen yem miktarı (g)
m : Ölen balıkların toplam ağırlığı (g)
3. 9. Büyümenin Belirlenmesi
Balığın büyümesi, tüm vücudun yada bazı organların boy, ağırlık, hacim, kütle gibi
fiziksel boyutlarının zaman içerisinde değişmesidir. Balığın ölçülmesi veya tartılması ile
büyüme kolayca belirlenir. Ancak bu işlem yapıldığında büyümenin görüldüğü kadar basit
olmadığı anlaşılır. Balık büyümesini tanımlamak için sayısız matematik formülü
önerilmektedir (Lall ve Bishop, 1976; Bernabe, G., 1993; Hidalgo ve ark., 1987; Storebakken
ve Austreng, 1987; Ballestrazzi ve ark., 1994; Zanuy
ve Carillo, 1985; Tıraşın, 1993;
Wootton, 1995).
Bu çalışmada, büyümenin belirlenmesinde aşağıdaki formüller kullanılmıştır.
OAA = (( Wn – Wn-1 ) / Wn-1 ) x 100
(2)
OBA = (( Ln – L n-1 ) / L n-1 ) x 100
(3)
SBO = (( lnWn – lnWn-1 ) / t ) x 100
(4)
OAA: Oransal Ağırlık Artışı
SBO : Spesifik Büyüme Oranı
Wn : Dönem sonu ağırlık (g)
Wn-1: Dönem başı ağırlık (g)
L n : Dönem sonu boy (cm)
L n-1 : Dönem başı boy (cm)
t : İki ölçüm arasındaki süre (Gün)
10
Kondisyon faktörünün belirlenmesinde aşağıdaki formül kullanılmıştır (Lagler, 1969).
K = (W / L3 ) x 100
(5)
K : Kondisyon Faktörü (%)
W : Ağırlık (g)
L : Boy (cm)
3. 10. Verilerin Değerlendirilmesi
Biyometrik ölçümler ve tutulan kayıtlardan alınan sayısal veriler Exel proğramında
değerlendirilerek, gerekli hesaplamalar ve testler yapıldı. Exel proğramında hesaplanan veriler
Quatropro proğramına aktarılarak ilgili grafikler yapılmıştır. Exel'de elde edilen değerler ve
Quatropro'da çizilen grafikler word yazılım proğramına alınarak değerlendirilmiştir.
4. SONUÇLAR
Araştırmanın yapıldığı Yomra balıkçı barınağındaki kafeslerde
deneme süresince
ölçülen sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen ve tuzluluk değerleri Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. Aylara göre ortalama su sıcaklığı (ºC), oksijen, pH ve tuzluluk (‰S)
değerleri
AY
EYLÜL96
EKİM96
KASIM96
ARALIK96
OCAK97
ŞUBAT97
MART97
NİSAN97
MAYIS97
HAZİRAN97
TEMMUZ97
AĞUSTOS97
EYLÜL97
EKİM97
KASIM97
°C
24.0
20.18
15.64
14.35
10.26
8.26
7.90
9.94
15.26
20.14
23.02
23.51
20.60
18.80
15.15
pH
7.93
8.23
8.12
8.07
8.22
8.28
8.16
8.02
8.06
8.23
8.02
7.88
7.93
8.23
8.12
O2(mg/lt)
6.06
7.74
7.70
8.37
9.21
9.96
9.96
9.99
9.19
9.27
6.42
6.47
6.06
7.74
7.70
‰S
18.11
17.92
17.99
17.80
17.47
17.75
17.25
16.62
16.52
17.63
17.72
17.54
18.11
17.92
17.99
Denemenin yürütüldüğü eylül 1996 – kasım 1997 tarihleri arasında su sıcaklığı mart
1996’ da 7.90ºC ile en düşük, eylül 1996’da 24ºC ile en yüksek düzeyde saptanmıştır. Aralık
– nisan arası dönemde su sıcaklığı oldukça düşük seviyede gerçekleşmiştir.
Deneme sırasında ölçülen oksijen değeri en düşük 6.06 mg/L ile eylül, 9.99 mg/L ile
nisan ayında saptanmıştır. Araştırma süresince pH’nın 7.88 – 8.28, tuzluluğun ‰16.62–18.11
arasında olduğu belirlenmiş, zaman içerisinde pH ve tuzluluğun fazlaca değişmediği
saptanmıştır.
12
30
Sıcaklık (°C)
25
20
15
10
5
H
A
EK
A
Ş
N
AYLAR
KARADENİZ
H
A
EK
A
EGE DENİZİ
Şekil 1. Karadeniz ve Ege Denizi’ndeki sıcaklıkların karşılaştırılması.
28
300
26
24
22
200
20
150
18
16
100
14
50
0
12
1
47
103
160 217
Gün
Boy
280
342
Ağırlık
Şekil 2. Araştırmada ölçülen boy ve ağırlık değerleri.
421
10
Boy (cm)
Ağırlık (g)
250
13
Tablo 3. Balıkların boy ve ağırlıklarına ilişkin değerler (SH: standart hata).
BOY (cm)
AĞIRLIK (g)
Ölçüm Tarihi
Gün Min.
Mak.
Ort.±SH
Min. Mak.
Ort.±SH
11.09.1996
1
9.1
12.9
11.1±0.17
13
38
24.4±1.14
8.10.1996
13
12.2
16.0
14.2±0.14
34
76
50.4±1.75
11.11.1996
47
12.9
17.7
15.5±0.19
36
87
63.7±2.27
9.12.1996
75
14.3
18.0
16.0±0.18
47
93
68.1±2.34
06.01.1997
103 14.5
17.9
16.1±0.16
49
98
69.3±2.33
05.02.1997
133 15.5
18.5
16.2±0.18
64
105
68.8±2.43
04.03.1997
160 14.2
18.0
16.2±0.16
43
99
67.2±2.52
31.03.1997
187 14.7
18.2
16.3±0.14
48
98
65.7±1.55
30.04.1997
217 13.5
18.2
16.3±0.19
33
100
63.3±2.42
04.06.1997
252 14.8
19.3
17.0±0.02
48
129
79.2±3.28
02.07.1997
280 16.3
20.2
18.3±0.03
62
139
98.6±3.73
04.08.1997
313 18.7
22.4
20.7±0.19
110
198
152.8±3.86
02.09.1997
342 19.7
25.4
22.4±0.25
125
296
196.2±7.60
03.10.1997
373 21.8
25.8
23.9±0.20
174
323
242.0±7.09
20.11.1997
421 21.5
27.4
26.3±0.28
167
351
258.9±9.47
Çipura balıklarının boy ve ağırlıkları yaklaşık olarak aylık periyotlar halinde tesadüfi
örnekleme ile alınan 30 bireyin ölçülmesi ile saptanmış ve sonuçlar Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3’den de izlenebileceği gibi başlangıçta 11.1±0.17 cm ortalama total boy ve
24.4±1.14 g ortalama ağırlığa sahip çipuralar 421 günlük deneme sonunda 26.3±0.28 cm total
boy ve 258.9±9.47 g ağırlığa ulaşmıştır. Mutlak bireysel canlı ağırlık artışlarına ilişkin
sonuçlar tablo 4’de verilmiştir.
14
Tablo 4. Mutlak bireysel canlı ağırlık artışları.
Ölçüm Tarihi
11.09.1996
08.10.1996
11.11.1996
09.12.1996
06.01.1997
05.02.1997
04.03.1997
31.03.1997
30.04.1997
04.06.1997
02.07.1997
04.08.1997
02.09.1997
03.10.1997
20.11.1997
Gün
1
13
47
75
103
133
160
187
217
252
280
313
342
373
421
Ağırlık (g)
24.4
50.4
63.7
68.1
69.3
68.8
67.2
65.7
63.3
79.2
98.6
151.8
196.2
242.0
258.9
Toplam Artış (g) Günlük Artış (g)
26.0
13.3
4.4
1.2
-0.5
-1.6
-1.5
-2.4
15.9
19.4
52.9
44.4
45.8
16.9
2.00
0.39
0.16
0.04
-0.02
-0.06
-0.06
-0.08
0.45
0.69
1.60
1.53
1.48
0.38
Mutlak bireysel canlı ağırlık artışları sıcaklığın yüksek olarak seyrettiği periyotlarda
oldukça yüksek değerde gerçekleşmiş, aralık-nisan arasında sıcaklığın düşmesine bağlı olarak
canlı ağırlıklarda azalma görülmüştür.
Büyümenin en önemli kriterlerinden biri oransal büyümedir. Ölçüm yapılan
periyotlara göre boyca ve ağırlıkça ve günlük boy ve ağırlıkça oransal büyüme değerleri
Tablo 5’de verilmiştir.
Boyca ve ağırlıkça oransal büyüme değerleri deniz suyu sıcaklığının yüksek olduğu
dönemlerde yüksek çıkmış, su sıcaklığının azalmasına bağlı olarak soğuk dönemlerde de
düşmüştür.
Spesifik büyüme, balığın içinde bulunduğu ortam şartları ile belirlenmiş büyümenin
ölçüsü olup, belirli bir zaman aralığı içindeki büyümenin ifadesidir. Gerçek büyüme veya
anlık büyüme olarak da bilinir (Mükinen ve Ruohanen, 1990).
Denemede ölçümlerinin gerçekleştirildiği dönemler dikkate alınarak belirlenen
spesifik büyüme oranları Tablo 6’da verilmiştir.
15
Tablo 5. Çipura balıklarında boyca (OBA), günlük boyca (GOBA), ağırlıkça (OAA)
ve günlük ağırlıkça (GOAA) oransal büyüme değerleri.
Gün
1
13
47
75
103
133
160
187
217
252
280
313
342
373
421
OBA(%)
GOBA(%)
OAA(%)
GOAA(%)
27.49
9.51
3.15
0.25
0.56
0.37
0.37
0.12
4.54
7.63
12.87
8.21
6.52
10.23
2.291
0.280
0.113
0.009
0.019
0.014
0.014
0.004
0.130
0.272
0.390
0.283
0.210
0.213
106.56
26.40
6.91
1.76
-0.72
-2.33
-2.23
-3.65
25.12
24.49
53.96
29.25
23.34
6.98
8.780
0.776
0.247
0.063
-0.024
-0.086
-0.083
-0.122
0.718
0.875
1.635
1.009
0.753
0.145
Tablo 6. Spesifik büyüme oranlarına ilişkin sonuçlar.
Gün
1
13
47
75
103
133
160
187
SBO(%)
6.045
0.689
0.239
0.062
-0.024
-0.087
-0.084
Gün
217
252
280
313
342
373
421
SBO(%)
-0.124
0.640
0.782
1.308
0.885
0.677
0.141
16
Spesifik Büyüme Oranı
6
8
5
6
4
4
3
2
2
1
0
0
-1
Oransal Ağırlık Artışı
10
7
13
75
133
187
Gün
SBO
252
313
373
-2
OAA
Şekil 3. Araştırmada elde edilen SBO ve günlük OAA değerleri.
Denemede en büyük SBO 1-13. günler arasında %6.045 olarak saptanmıştır. Sonraki
dönemlerde bireylerdeki mutlak ağırlık artışı ve su sıcaklığının azalmasına bağlı olarak SBO
düşmüştür. 133-217. günler arasında ise SBO negatif olarak gerçekleşmiştir.
Canlı ağırlığın yüzdesi olarak tüketilen yem miktarı ve yem değerlendirme değerinin
belirlenmesinde, serbest yemleme yöntemi ile balıklara verilen yem miktarı günlük olarak
belirlenmiş, her periyot sonunda tüketilen yem miktarından hareketle canlı ağırlığın yüzdesi
olarak tüketilen yem miktarı hesaplanmıştır. günlük yem tüketimi ve yem değerlendirme
değerlerine ilişkin sonuçlar Tablo 7’de verilmiştir.
Tablo 7’den de izlenebileceği gibi canlı ağırlığın yüzdesi tüketilen yem miktarı, su
sıcaklığına bağlı olarak değişim göstermektedir. 1-13. günler arasında %8.11 olarak en
yüksek oranda gerçekleşen yem tüketimi 133-217. günler arasında tamamen durmuştur.
Balıklar kafese yerleştirilirken ve yaklaşık aylık periyotlarla yapılan bireysel ağırlık ve
boy ölçüm değerlerinden hareketle hesaplanan kondisyon faktörleri Tablo 8’de verilmiştir.
Ortalama kondisyon faktörleri 1.44±0.02 ile 1.75±0.02 arasında değişmektedir.
17
Tablo 7. Canlı ağırlığın yüzdesi olarak yem tüketimi (YT) ve yem değerlendirme
değerleri (YDD).
Ölçüm Tarihi
11.09.1996
08.10.1996
11.11.1996
09.12.1996
06.01.1997
05.02.1997
04.03.1997
31.03.1997
30.04.1997
04.06.1997
02.07.1997
04.08.1997
02.09.1997
03.10.1997
20.11.1997
Gün
1
13
47
75
103
133
160
187
217
252
280
313
342
373
421
YT(%)
YDD
8.11
1.30
0.50
0.10
1.08
1.21
2.94
2.20
1.89
0.42
1.4
1.9
2.1
3.2
3.4
3.1
2.3
2.2
2.8
3.0
Tablo 8. Kondisyon faktörleri (K%)
Ölçüm Tarihi
11.09.1996
08.10.1996
11.11.1996
09.12.1996
06.01.1997
05.02.1997
04.03.1997
31.03.1997
30.04.1997
04.06.1997
02.07.1997
04.08.1997
02.09.1997
03.10.1997
20.11.1997
Gün
1
13
47
75
103
133
160
187
217
252
280
313
342
373
421
Min
1.565
1.511
1.455
1.342
1.369
1.369
1.610
1.299
1.228
1.406
1.236
1.545
1.512
1.016
1.592
Max
1.901
1.926
1.902
2.078
1.826
1.657
2.051
2.013
1.709
1.794
1.754
2.077
1.915
1.897
1.779
Ort±SH
1.731±0.017
1.745±0.017
1.677±0.019
1.732±0.027
1.652±0.017
1.545±0.013
1.616±0.025
1.612±0.024
1.442±0.019
1.578±0.002
1.576±0.002
1.705±0.021
1.722±0.019
1.703±0.028
1.706±0.016
5. TARTIŞMA
Bu araştırmada, çipura (Sparus aurata, L. 1758)’nın Doğu Karadeniz koşullarında
kafes ortamında büyüme performansı incelenmiştir.
Çalışma süresince günlük olarak ölçülen sıcaklık, oksijen, tuzluluk ve pH değerleri
Tablo 2’de verilmiştir.
Büyümenin belirlenmesinde ana kriter olarak ele alınan canlı ağırlık artışları sıcaklık
ve tuzluluktan önemli derecede etkilenir. Ancak sıcaklık tuzluluktan daha güçlü bir etkiye
sahiptir.
Storebakken ve No(1992) su sıcaklığının balıkta büyüme ve metabolizmayı önemli
derecede etkilediğini, Beveridge (1988) sıcaklıktaki bir artışın metabolizmayı, oksijen
tüketimini ve aktiviteyi artırdığını bildirmektedirler. Ravognan (1984) çipura balığının soğuğa
karşı direncinin çok az, 3-34°C arasındaki sıcaklıklara toleranslı olduğu, 7-10°C su
sıcaklığında büyümenin durduğu (Benli ve Uçal, 1990), optimum büyüme ve yem
değerlendirme için su sıcaklığının 22-25°C olduğu (Alpbaz, 1990) bildirilmektedir.
Eylül 1996 – Kasım 1997 arasında yürütülen çalışma süresince su sıcaklıkları 7.9024.0°C arasında değişim göstermiştir. Ekim ayından sonra deniz suyu sıcaklığının 16°C’nin
altına düşmesi ile büyümenin yavaşladığı, ocak-nisan arasındaki dönemde su sıcaklığının
10°C’nin altına düşmesine bağlı olarak yem alımı ve büyümenin tamamen durduğu, ağırlık
kaybının olduğu gözlenmiştir.
Yetiştiricilik ortamında çipura için uygun oksijen içeriğinin 6 mg/L olduğu, 3
mg/L’nin altında ölümlerin arttığı (Alpbaz, 1990) bildirilmektedir. Denemenin yürütüldüğü
periyotlarda suyun oksijen içeriği 6.06-9.99 mg/L arasında değişim göstermiştir.
Balıklar soğukkanlı canlılar olduğundan vücut sıcaklıkları su sıcaklığına bağlı olarak
değişir. su sıcaklığındaki yükselme balığın metabolizma aktivitesini de artırır. Bu aktivitenin
artışına paralel olarak sudaki karbondioksit ve amonyak miktarı yükselir. bu durum oksijen
tüketiminin artışına neden olur (Çelikkale, 1988; Beveridge, 1988). Öte yandan suyun
sıcaklığı ile oksijen doygunluğu arasında ters bir ilişki olduğu bilinmektedir. Denemenin
yapıldığı dönemde en düşük oksijen içeriği su sıcaklığının yükseldiği aylarda ortaya çıkmıştır.
Ancak bu düşük oksijen düzeyi yaşamı olumsuz yönde etkileyecek seviyede olmamıştır.
Beveridge (1988), extern pH değerlerinin doğrudan solungaç yüzeylerinde tahribat
yaparak ölüme yol açtığını, bazı kirleticiler veya ağır metallerin toksisitesini artırdığını, bu
yüzden yetiştiricilikte önemli olduğunu ve ideal pH değerlerinin deniz ortamında 6.0-8.5
19
arasında değiştiğini bildirmektedir. Deneme süresince ölçülen pH değerleri minimum 7.88,
maksimum 8.28 olarak saptanmış olup optimal sınırlar içinde seyretmiştir.
Eurihalin tür olan çipuraların ‰5-50 tuzluluklar arasında yaşayabildikleri (Benli ve
Uçal, 1990), optimum tuzluluk değerleri bilinmemesine rağmen tuzluluğun ‰10’un altına
düşmemesi gerektiği (Alpbaz, 1990) bildirilmektedir. Bu çalışmada Akdeniz ve Ege’ye göre
oldukça düşük (‰16.52-18.11) olan tuzluluk değerleri önemli bir mevsimsel değişim
göstermemiştir. Buna göre, Karadeniz’in tuzluluğu çipuralarda büyüme için önemli bir
sınırlayıcı faktör olmayabilir.
Balıklarda ağırlık artışı, balığın ilk ağırlığı, su sıcaklığı, tüketilen yemin miktarı ve
yemin protein içeriğinin bir fonksiyonudur (Cacho ve ark., 1988). Bununla birlikte büyümeyi
etkileyen faktörler arasında en önemlisinin yem tüketimi olduğu ifade edilmektedir
(Klaoudates ve Apostolopoulus, 1986).
Alpbaz ve ark. (1989) Ege denizi koşullarında kafes ortamında yaptıkları bir çalışmada
121 g başlangıç ağırlığındaki çipuraların üç ay içinde 148 g, beş ay içinde 172 g’a, 52 g
başlangıç ağırlığında olanların 19 aylık bir periyotta 277 g’a ve 49.5±3.1 g başlangıç
ağırlığındakilerin 8 ayda 197±0.8 g ağırlığa ulaştıklarını bildirmektedirler. Bermüdez ve ark.
(1989) başlangıç ağırlığı 26.21±2.38 g olan çipuraların 12 ayda172.68±6.61 g olduğunu,
Alpbaz ve ark. (1991) tanklarda iki grup üzerinde yaptıkları 40 günlük bir çalışmada
başlangıç ağırlıkları 105.35±5.81 g ve 110.64±6.02 g çipuraların 134.36±7.37 g ve
144.5±6.36 g’a ulaştığını, Doğu Karadeniz koşullarında tank ortamında Şahin ve ark. (1997)
tarafından yapılan çalışmada 192 günlük deneme sonunda 141.6±6.4 g başlangıç ağırlığından
306.6±12.2 g’a, aynı koşullarda Çiftçi (1997) başlangıç ağırlıkları 5.3±0.14 g ve 10.8±0.37 g
olan iki ayrı grupta yaptığı çalışmada 207 günde sıra ile 96.9±1.46 g ve 123.3±1.69 g’a
ulaştıklarını rapor ettiler.
Bu çalışmada ise 24.4±1.14 g başlangıç ağırlığından 421 günde 258.9±9.48 g’a
ulaşılmış ve 234.5 g mutlak bireysel canlı ağırlık artışı olmuştur. Benzer koşullar dikkate
alındığında araştırmada gerçekleşen ağırlık artışı Bermüdez ve ark. (1989)’nın değerlerinden
yüksek, Alpbaz ve ark. (1989) ve Şahin ve ark. (1997)’nin değerleri ile uyumludur.
Genel olarak balık büyüdükçe mutlak ağırlık artışının fazla olması beklenir (Çelikkale,
1988). Ancak bu artışın da sürekli olmadığı, su sıcaklığına bağlı olarak değişebileceği
görülmüştür. Su sıcaklığının 16ºC’nin altına düştüğü dönemlerde büyümenin oldukça
yavaşladığı, aralık-nisan arasındaki dönemde su sıcaklığının 10ºC’nin altına düşmesi ile yem
alımı ve buna bağlı olarak büyümenin tamamen durduğu, hatta bir miktar ağırlık kaybı olduğu
saptanmıştır.
20
Büyümenin en önemli kriterlerinden biri olan oransal büyüme dikkate alındığında hem
boyca hem de ağırlıkça oransal büyümenin deniz suyu sıcaklığının yüksek olduğu aylarda
daha yüksek oranda gerçekleştiği görülmüştür. Ancak su sıcaklığının yem alımını sınırladığı
ocak–nisan arasındaki dönemde boyca oransal büyüme önemli bir artış kaydetmemekle
birlikte, ağırlıkça oransal büyümede azalma söz konusudur. Bu dönemde boyca oransal
büyüme %0.12–0.56, ağırlıkça oransal büyüme negatif olarak %0.72–3.65 oranda
gerçekleşmiştir.
Spesifik büyüme oranı su sıcaklığı ve balık büyüklüğünün bir fonksiyonudur. Su
sıcaklığı azaldıkça ve balık büyüklüğü arttıkça spesifik büyüme oranı düşer (Sumpter, 1992;
Jobling, 1985).
Bermüdez ve ark. (1989) spesifik büyüme oranını 0.57, Alpbaz ve ark (1991) iki ayrı
grup için 0.61 ve 0.67, Şahin ve ark. (1997) 0.40 ve Çiftçi (1997) iki ayrı grup için 1.32 ve
1.10 olarak bildirdiler. Bu çalışmada ise ortalama spesifik büyüme oranı 0.80 olarak saptandı.
Araştırmada kafeslere stoklanan balıkların spesifik büyüme oranları sıcaklığın yüksek olduğu
periyotta yüksek çıkmış, sıcaklığın azaldığı periyotta spesifik büyüme oranı da düşmüştür. Su
sıcaklığının 10ºC’nin altında seyrettiği ocak–nisan döneminde spesifik büyüme oranı negatif
olmasına rağmen, bütün üretim sezonu dikkate alındığında spesifik büyümenin kabul
edilebilir oranda (SBO≥ 0.5) gerçekleştiği görülmektedir.
Balıklar doyuncaya kadar yapılan yemlemede yem değerlendirme değerini, Bermüdez
ve ark. (1989) 3.0, Korkut ve ark. (1994) 2.77, Şahin ve ark. (1997) 3.8 ve Çiftçi (1997) iki
ayrı grup için 2.18 ve 2.14 olarak bildirdiler. Bu araştırmada ise yem değerlendirme değeri
2.54 olarak belirlenmiştir. Araştırmada belirlenen yem değerlendirme değeri Bermüdez ve ark
(1989), Korkut ve ark. (1994), Şahin ve ark. (1997) bildirdiği değerlerden düşük ve Çiftçi
(1997)’nin değerlerinden yüksek çıkmıştır. Bilindiği gibi, yem değerlendirme değerine balık
büyüklüğü ve yaşı, su koşulları, kullanılan yemin türü ve stok yoğunluğu etki etmektedir.
Balıklarda beslenme ve gelişme kriterlerinin en önemlilerinden birisi kondisyon
faktörüdür. Şahin ve ark. (1997) çipuraların kondisyon faktörünün 1.694, Çiftçi (1997) iki
farklı grup için 1.706 ve 1.727 ve Gülnur (1992) doğal ortamdaki çipuralar için 1.38–1.49
arasında bildirmektedirler. Bu çalışmada ise ortalama 1.65 olarak saptanmıştır. Kondisyon
faktörü, balıklarda boy ve ağırlık arasındaki ilişkiyi belirten bir bağıntıdır. Ocak–nisan
arasında sıcaklığın düşmesine bağlı olarak yem alımının azalması ile kondisyon faktörünün
de düştüğü, ancak bütün üretim sezonu dikkate alındığında araştırmada kullanılan çipuraların
yeterli oranda beslendiği, büyüme üzerine olumsuz etki gösterecek besin yetersizliğinin
olmadığı söylenebilir.
21
Sonuç olarak, Doğu Karadeniz koşullarında özellikle su sıcaklığı bu türün
yetiştiriciliğini sınırlayan önemli bir faktördür. Özellikle su sıcaklığının 10ºC’in altına
düştüğü ocak–nisan arasındaki dönemde ağırlık kaybı ve negatif bir büyüme söz konusudur.
Ancak bütün üretim sezonu dikkate alındığında, uygun ortam koşullarına bağlı olarak
çipuranın oldukça iyi bir büyüme performansı gösterdiği, iyi bakım ve besleme uygulanarak
Doğu Karadeniz’de deniz kafeslerinde ticari boyutta yetiştiriciliğinin yapılabileceği
söylenebilir.
6. ÖZET
Son yıllarda, Karadeniz sahillerinde balık yetiştiriciliğinde önemli bir faaliyet
başlamıştır. Başlangıçta çok sayıda girişimci Karadeniz’de kafeslerde yetiştirilebilen tek tür
olan gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) üretimine başlamış, ancak yaz başlangıcında
(haziran) su sıcaklığının bu tür için letal limit olan 20°C’yi geçmesi önemli sorunlar
yaratmıştır. Sonuçta çoğu girişimci faaliyetini durdurmuş, diğerleri ise alternatif yaklaşım ve
türler aramaya başlamışlardır. Bu nedenle Karadeniz gibi belirgin mevsimsel sıcaklık
varyasyonu gösteren acı sularında yetiştiriciliği yapılabilecek alternatif bir tür olarak çipura
balığı düşünülmüştür.
Bu çalışmada, Doğu Karadeniz koşullarında kafeslerde yetiştirilen çipuranın büyüme
özellikleri incelenmiş ve bölge için kültür potansiyeli irdelenmiştir.
Yapılan literatür araştırmasında Karadeniz gibi tuzluluğu ‰16–18 arasında değişen
subtropikal bir denizde kafeslerde yetiştirilen gökkuşağı alabalığına alternatif türlerden biri
olabilecek çipura yetiştiriciliği ile ilgili pratiğe yönelik detaylı bir çalışma mevcut değildir. Bu
nedenle böyle bir çalışma özellikle pratik yetiştiricilik açısından önem taşımaktadır.
Çipua balığı (Sparus aurata Linne 1758) Sparidae familyasın ait Sparus genusunun bir
türüdür. Coğrafik olarak Karadeniz’den Atlantik ve Baltık Denizi’ne, hatta Kuzey Denizi’ne
kadar uzanır. Yoğun olarak Ege ve Akdeniz’de avlanır.
Su sıcaklığı ve tuzluk değişimlerine karşı toleranslı olup 5–28°C sıcaklık ile ‰5–50
tuzluluk değerleri arasında yaşayabilirler. Büyüme için ideal su sıcaklığı 22– 4ºC’ dir.
Araştırma, Adana Yumurtalık dalyanından 1995-96 üreme dönemi çıkışlı 11.1±0.17
cm total boy, 24.4±1.14 g ağırlıktaki 2590 adet çipura yavrularının 11 Eylül 1996'da Yomra
balıkçı barınağındaki Su Ürünleri Araştırma Enstitüsüne ait araştırma kafeslerine stoklanması
ile başlanmıştır. Su sıcaklığının düşmesi ve buna bağlı olarak balıkların yem alımı ve
büyümelerinin yavaşlaması, ayrıca balıkların porsiyonluk boya gelmesi nedeniyle deneme 20
Ekim 1997 tarihinde sonuçlandırılmıştır.
Araştırmada 4x4x4 m ebatlarında galvaniz borudan yapılmış yüzer kafesler ve naylon
iplikten yapılmış 4, 12, 18 ve 24 mm göz açıklıklarında ağlar kullanıldı. Araştırmanın her
safhasında çevresel parametrelerden su sıcaklığı, pH, tuzluluk ve oksijen günlük olarak
belirlenmiş.
23
Biyometrik ölçümler, her kafesten tesadüfi alınan 30 adet balıktan oluşan örneklerde
yapılmış. Ölçüm yapılacağı günün sabahı balıklara yem verilmemiş. Balıklar 0.04 gr/L
oranında MS 222 ile bayıltıldıktan sonra tek tek, ±1mm hassasiyetli Von Bayer ölçü tahtası ile
çatal boy olarak ölçülmüş ve gram hassasiyetli elektronik terazi ile de canlı ağırlıkları alınmış.
Yemlemede piyasadan alınan ve %46 protein, %10 yağ, %3 selüloz, %13 kül, %2.2
kalsiyum ve %1.5 fosfor içeren ticari çipura yemi kullanılmıştır. Günde 3 kez el ile serbest
yemleme yapılmıştır. Her yemlemede balıklar doyuncaya kadar yemlemeye devam edilmiştir.
Kafesler düzenli olarak dalgıç tarafından kontrol edilerek, varsa ölen balıklar tartılıp
kaydedilmiş.
Denemenin yürütüldüğü eylül 1996 – kasım 1997 tarihleri arasında aylık ortalama su
sıcaklığı en düşük (7.90ºC) ocak-mart aylarında, en yüksek (24ºC) temmuz-eylül aylarında
saptanmıştır.
Deneme sırasında ölçülen oksijen değeri en düşük 6.06 mg/L ile eylül, 9.99 mg/L ile
nisan ayında saptanmıştır. Araştırma süresince pH’nın 7.88–8.28, tuzluluğun ‰16.62–18.11
arasında olduğu belirlenmiş, zaman içerisinde pH ve tuzluluğun fazlaca değişmediği
saptanmıştır. Bu çalışmada Akdeniz ve Ege’ye göre oldukça düşük (‰16.52-18.11) olan
tuzluluk değerleri önemli bir mevsimsel değişim göstermemiştir. Buna göre, Karadeniz’in
tuzluluğu çipuralarda büyüme için önemli bir sınırlayıcı faktör olmayabilir.
Başlangıçta 11.1±0.17 cm ortalama total boy, 24.4±1.14 g ortalama ağırlık ve
1.73±0.02 kondisyon faktörüne sahip çipuralar 421 günlük deneme sonunda kondisyon
faktörü 1.71±0.02, 26.3±0.28 cm total boy ve 258.9±9.47 g ağırlığa ulaşmıştır.
Büyümenin en önemli kriterlerinden biri olan oransal büyüme dikkate alındığında hem
boyca hem de ağırlıkça oransal büyümenin deniz suyu sıcaklığının yüksek olduğu aylarda
daha yüksek oranda gerçekleştiği görülmüştür. Denemede en büyük SBO 1-13. günler
arasında %6.045 olarak saptanmıştır. Sonraki dönemlerde bireylerdeki mutlak ağırlık artışı ve
su sıcaklığının azalmasına bağlı olarak SBO düşmüştür. 133-217. günler arasında ise SBO
negatif olarak gerçekleşmiştir. Ortalama spesifik büyüme oranı 0.80 olarak saptanmıştır.
Araştırmada kafeslere stoklanan balıkların spesifik büyüme oranları sıcaklığın yüksek
olduğu periyotta yüksek çıkmış, sıcaklığın azaldığı periyotta spesifik büyüme oranı da
düşmüştür. Su sıcaklığının 10ºC’nin altında seyrettiği ocak–nisan döneminde spesifik büyüme
oranı negatif olmasına rağmen, bütün üretim sezonu dikkate alındığında spesifik büyümenin
kabul edilebilir oranda (SBO≥ 0.5) gerçekleştiği görülmektedir.
Canlı ağırlığın yüzdesi olarak tüketilen yem miktarı, su sıcaklığına bağlı olarak
değişim göstermektedir. 1-13. günler arasında %8.11 olarak en yüksek oranda gerçekleşen
24
yem tüketimi 133-217. günler arasında tamamen durmuştur. Ortalama yem değerlendirme
değeri 2.54 olarak belirlenmiştir.
Balıklar kafese yerleştirilirken ve yaklaşık aylık periyotlarla yapılan bireysel ağırlık ve
boy ölçüm değerlerinden hareketle hesaplanan ortalama kondisyon faktörleri 1.44±0.02 ile
1.75±0.02 arasında değişmektedir. Ocak–nisan arasında sıcaklığın düşmesine bağlı olarak
yem alımının azalması ile kondisyon faktörünün de düştüğü, ancak bütün üretim sezonu
dikkate alındığında araştırmada kullanılan çipuraların yeterli oranda beslendiği, büyüme
üzerine olumsuz etki gösterecek besin yetersizliğinin olmadığı söylenebilir.
Sonuç olarak, Doğu Karadeniz koşullarında özellikle su sıcaklığı bu türün
yetiştiriciliğini sınırlayan önemli bir faktördür. Özellikle su sıcaklığının 10ºC’in altına
düştüğü ocak–nisan arasındaki dönemde ağırlık kaybı ve negatif bir büyüme söz konusudur.
Ancak bütün üretim sezonu dikkate alındığında, uygun ortam koşullarına bağlı olarak
çipuranın oldukça iyi bir büyüme performansı gösterdiği, iyi bakım ve besleme uygulanarak
Doğu Karadeniz’de deniz kafeslerinde ticari boyutta yetiştiriciliğinin yapılabileceği
söylenebilir.
SUMMARY
Recently years, aquaculture activities have been started on the Black Sea coast and
many enterprising have begun to rearing Rainbow trout in sea cages, but they have confronted
important problems on summer when sea water temperature increase above 20ºC. Same of
them stopped their activities and others started to find alternative ways and species. Thus, sea
bass as an alternative species has been thought due to this species cultured in the brackish
water such as Black Sea.
In this study, growth of the gilthead sea bream that reared in cages in Eastern Black
sea coast were investigated and culture potential of this species in the Black sea has been
evaluated.
Gilthead sea bream (Sparus aurata linne 1758) belong to Sparidea family and is a
species of Sparus genus. Geographic distribution of gilthead sea bream extents from Black
Sea to Atlantic, to Baltic Sea and even North Sea, but mostly were caught in Aegean and
Mediterranean. Gilthead sea bream tolerate temperature of 5 – 28ºC and salinity of 5 – 50‰.
Optimal temperature rang between 22 – 24ºC for best growing. There is not sufficient data on
rearing of this species in the subtropical seas such as Black Sea. Thus, especially such a study
is important for practical farming of this species.
25
The study was carried out in marine cages located in Trabzon-Yomra Fisherman
Shelter between 11 September 1996 and 20 October 1997. Gilthead sea bream juveniles
(n=2590) of 11.1±0.17 cm in length and 24.4±1.14 g in weight were transferred from AdanaYumurtalık
to marine cages belong to Central Fisheries Research Institute and growth
followed until 20 October 1997.
The 4x4x4 m floating cages were made of timber, galvanised 1 inch pipes and
Styrofoam
construction supporting 4, 12, 18 and 24 mm mesh knotted nylon nets.
Temperature, dissolved oxygen, pH and salinity values were measured by daily.
All fish in the stages received a dry pelleted commercial feed of following
composition; crude protein 46%, crude fat 10%, crude fibre 3%, ash 13%, calcium 2.2% and
phosphate 1.5% and fish fed ad libitium by hand three times a day, up to they were satisfied.
Before being weighed and measured, fish were fasted 24 hours to allow the gut to be emptied.
They were anaesthetised in a 0.04 g/L solution of MS-222 Sandoz (meta-aminobenzoic
ethylester) in water.
At monthly intervals, 30 number of fish were randomly taken as sample and lengths
were measured by Von Bayer box and fish were weighted by electronic balance. During this
study, maximum average sea water temperature (24ºC) was measured in July and November
and minimum temperature (7.9ºC) was observed in January-March. Dissolved oxygen
concentration was found low (6.06 mg/L) when temperature became maximum and it was
getting increase (10.24 mg/L) when temperature decrease in winter season. Salinity changed
between 16.52 – 18.11‰ and pH ranged 7.88 – 8.28. These salinity values were lower than
Aegean and Mediterranean, but not limited grow of Gilthead sea bream in Black Sea.
At the end of growing season, the fish that were 11.1± 0.17 cm in length and 24.4 g in
weight with 1.73 condition factor in the beginning, received to 26.3±0.28 cm in length and
258.9 g in weight with 1.71±0.28 condition factor after 421 days. Weight gains were
determined as high when temperature optimal and low when temperature decrease between
December and April.
Specific Growth Rate were determined as the highest 6.045 in the first 1-13 day and
found negative between 133 and 217 days.
Average SGR was established as 0.80 and an
acceptable growth (SGR≥0.50) considered overall rearing period, although It was negative
between January and April when temperature decreased below 10ºC.
Feed conversion varied with temperature in overall rearing period and were
determined 8.11% as the highest between 1 and 13 days and food intake almost ceased
between 133 and 217. Average FCR were calculated as 2.54 in the overall rearing season.
26
Condition factors changed depending to food intake and ranged between 1.44±0.02 and
1.75±0.02. Considered results in the overall rearing season It can be said that fish got enough
feed for growing.
In conclusion, It seems that the temperature is the main factor limiting the growth in
Eastern Black Sea, especially fish lost weight and depend that negative growth rates occurred
in the fasting season including January, February and March months when temperature
dropped below 10ºC. But growth performance of fish acceptable for rearing of this species by
considering overall rearing season and the cage farming with good management of Gilthead
sea bream might be practised in Eastern Black Sea coast.
7. LİTERATÜR LİSTESİ
Alpbaz, A. G., 1981. Çipura Balıklarının Akvaryum Koşullarında Gelişmesi Üzerine Bir
Çalışma, E. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 18, 1-2-3:33-39.
Alpbaz, A. G., 1990. Deniz Balıkları Yetiştiriciliği, E. Ü. Su Ürünleri Fak., Yayın No 20,
İzmir.
Alpbaz, A. G., Hoşsucu, H., Özden, O., Korkut, A. Y., ve Çörüş, İ., 1989. Çipura (Sparus
aurata L. 1758) Larvası Yetiştiriciliği, E.U. Su Ürünleri Y. okulu Yayın No. 17,
Bornova –İzmir.
Alpbaz, A. G., Özden, O ve Korkut, A. Y., 1991. Düşük su sıcaklığı Koşullarında Çipura
(Sparus aurata L. 1758) Balığının Yemden Yararlanma ve Gelişme Özellikleri, E.U.
Su Ürünleri Dergisi, 8:29-30.
APHA, AWWA, WPCF, 1985. Standart Methods For the Exemination of Water and
Westwater, 16. edition, New York.
Ballestrazzi, R., Lanari, D., D’Agora, E. ve Mion, A., 1994. The Effect of Dietary Protein
Level and Source on Growth, Body Composition, Total Ammonia and Reactive
Phosphate Excretion of Growing Sea Bass (Dicentrarchus labrax), Aquaculture, 127,
197 - 206.
Benli H. A. ve Uçal, O., 1990. Deniz Balıkları Yetiştirme Tekniği, TOKB Su Ürünleri Arş.
Enst. Müd., Yayın No. 3, Bodrum.
Bermüdez, l., Garcia, G. B., Gomez, O., Rosique, M. J. ve Faraco, F., 1989. First Results on
the Ongrowing in Cage of Sparus aurata, Puntazo puntazo and Lithognatus
mormyrus in the Mar Meno, European mariculture Society, Special Pub., 27-38.
Bernabe, G., 1993. Broodstock Manegment and Egg and Larval Quality, In; N. R. Bromage
and R. J. Robert, Aquaculture, Blackwell Science Publications, Oxford.
Beveridge, M., 1988. Cage Aquaculture, Fishing New Books Lmt., Surrey.
Bouchot, M., 1987. Vertebres, in: W. M. Fisher, L. Bouchot, M. Schneider Ed. Fish FAO
d’ldendification des Especes Pourles besains de la Peche, (Rev. 1), Mediterrance et
Mar Noire, Zonne de Pech 37, Vol. 2, FAO, p. 1183: 1374-1375.
Cacho, O. J., Hatche, U. ve Kinnucan, H., 1988. Bio-Ekonomik Analysis of Fish Growth:
Effect of Different Stocking Densities on Phsiological Parameters and Growth of
Adult Atlantik Salmon (Salmo salar) Reread in Circular Tanks, Aquaculture,
73:261-274.
Cnexo, H., 1983. Fisheries Biotekniques, D’Aquaculture: La Dorade Suppl. Bull., 4: 1-68.
28
Çelikkale, M. S., 1988. Balık Biyolojisi, K.T.Ü. Sürmene Deniz Bilimleri Fak. Yayınları,
Fakülte Yayın No: 1, Trabzon.
Çelikkale, M. S.,1994. İç Su Balıkları ve Yetiştiriciliği, Cilt 1, İkinci Baskı, K.T.Ü. Sürmene
Deniz Bilimleri Fak. Yayınları, fakülte Yayın No: 2, Trabzon.
Çiftçi, Y., 1997. Doğu Karadeniz’de Çipura Balığının (Sparus aurata, L. 1758) yetiştiriciliği,
Y. Tez K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Genç, M. A., Tekelioğlu, N. ve Tekelioğlu, K., 1997. Farklı Stoklama Oranının Çipura
(Sparus aurata, L.1758) Yavrularının Büyümesine Etkisi, Akdeniz Balıkçılık
Kongresi, İzmir.
Gordin, H., Krom, M., Neori, A., Popper, D., Popper, C. ve Shpigel, M., 1987. Intensive
Integreted Seawater Fish Ponds: Fish growth and Water Quality, German-Israeli
Cooperation in Aquaculture reasearch, 3. Status Seminer, 45-64, Tiberias.
Gülnur, Ö., 1992. Güllük ve Gökova Körfezlerindeki Çipura (Sparus aurata) Balığının
Üreme Peryodu Üzerine İncelemeler, Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, Bodrum.
Jobling, M., 1985. Physiological and Social Constaints on Growth of Fish with Special
Referance to Arctic charr (Salvelinus alpinus), Aquaculture, 44: 83-90.
Klaoudates, S. ve Apostopoulos, J., 1986. Food Intake, Growth, Maintenance and Food
Conversion Efficience in the Gilthead Seabream (Sparus aurata) Cultered in Egyept,
J. King-Abdulaziz Univ., Marine Science, 2: 299-315.
Korkut, A. Y., Temelli, B. ve Altan, Ö., 1994. İzmir Homa Dalyanında Üretim Sezonunda
Yakalanan Çipura (S. aurata) Balığı Yavrularının Yarı Entansif Yöntemle
Yetiştirilmesi Üzerine Bir Çalışma, E. Ü. Su Ürünleri Dergisi , 2,4:1-10.
Lagler, K. F., 1969. Fresh Water Fishery Biology, W. M. C. Brown Campany Publisher, Iowa
Lall, S. P. and Bishop, F. J., 1976. Studies on the Nutrient Requirements of Rainbow Trout,
Salmo gairdneri, Grown in Sea Water and Fresh Water. Advances in Aquaculture.
Fishing News Books Ltd., Farnham, Surrey, England.
Makinen, G. ve Ruohonen, K., 1990. The Effect of Rearing Density on the Growth of Finnish
Rainbow Trout (Oncorhynchus mykss Walbaum 1872), Aquaculture, 6: 193-203.
Mater, S., Uçal, O. ve Kaya, M., 1989. Türkiye Deniz Balıkları Atlası, E.Ü Fen Fakültesi,
İzmir.
Porter, C ve Gordin, H., 1984. Development of Marine Fish Cage Culture Technology for
Exposed Sites, German_Israeli Cooperation in Aquaculture Research, 2. Status
Seminer, Tiberias, 69-71.
Ravognan, G., 1984. Rearing of Sea Bass and Sea Bream in Valliculture, L’Aquaculture du
Bar et des Sparides, Ed. : Barnabe, G. ve Billard, R., INRA Press, Paris.
29
Storebakken, T. and Austreng, E., 1987. Ration Level for Salmonids II.Growth, Feed Intake,
Protein Digestinbility, Body Composition, and Feed Conversion in Rainbow Trout
Weighing 0.5-1,0 Kg, Aquaculture, 60, 207-221.
Storebakken, T. ve No, H. K., 1992. Pigmentation of Rainbow Trout, Aquaculture, 100: 209229.
Sumpter, J. P., 1992. Control of Growth of Rainbow Trout (O. mykiss W. 1789), Aquaculture,
92: 299-320.
Şahin, T., Çiftçi, Y., Erteken, A. ve Güneş, E. 1997. Çipura Balığı (Sparus aurata L.
1758)’nın Karadeniz Koşullarında Büyüme Performansı, E.Ü. Su Ürünleri Dergisi.
Temelli, B., Korhut, A. Y. ve Özden, O., 1991. Farklı Gruplarda Levrek (D. labrax) ve Çipura
(S. aurata) Balıklarının Beslenmesi, Eğitimin 10. Yılında Su Ürünleri Sempozyumu,
Kasım 1991, 565-572, İzmir.
Tıraşın, E. M., 1993. Balık Populasyonlarının Büyüme Parametrelerinin Araştırılması, İzmirTürkiye, Doğa - Tr. J. of Zoology 17, 29-© TÜBİTAK.
Uçal, O. 1983. Çipura (Sparus aurata) Balığı Yumurtalarında Embiryolojik Gelişme, Ege
University, Faculty of Science Journal, Series B: 87-98.
Woottton, R. J., 1995, Ecolgy of Teleost Fishes, Chapman-Hall, Cornwall.
Zanuy, S. ve Carrillo, M., 1985. Annual Cycles of Growth, Feeding Rate, Gross Conversion
Efficiency and Hematocrit Levels of Sea Bass (Dicentrarchus labrax) Adapted to
Two Different Osmotic Media, Aquaculture, 44, 11 - 25.
Zohar, Y., Abraham, M. ve Gordin, H., 1978. Gonodal Cycle of the Captivity Reared
Hermofroditic Teleost Sparus aurata During the First Two Years of Life, Anneles
Biologie Animale Biochimie Biophysique, 18:877-882.
KARADENİZ’DE ÇİPURA BALIĞI (Sparus aurata l.. 1758) YETİŞTİRİCİLİĞİ
AMAÇ
Son yıllarda, Karadeniz sahillerinde balık yetiştiriciliğinde önemli bir faaliyet
başlamıştır. Başlangıçta çok sayıda girişimci Karadeniz’de kafeslerde yetiştirilebilen tek tür
olan gökkuşağı alabalığı üretimine başlanmış, ancak yaz başlangıcında (haziran) su
sıcaklığının bu tür için letal limit olan 20°C’yi geçmesi önemli sorunlar yaratmıştır. Sonuçta
çoğu girişimci faaliyetini durdurmuş, diğerleri ise alternatif yaklaşım ve türler aramaya
başlamışlardır. Bu nedenle Karadeniz gibi belirgin mevsimsel sıcaklık varyasyonu gösteren
acı sularında yetiştiriciliği yapılabilecek alternatif bir tür olarak çipura balığı düşünülmüştür.
Bu çalışmada, Doğu Karadeniz koşullarında kafeslerde yetiştirilen Çipuranın büyüme
özellikleri incelenmiş ve bölge için kültür potansiyeli irdelenmiştir.
Yapılan literatür araştırmasında Karadeniz gibi tuzluluğu ‰16 – 18 arasında değişen
subtropikal bir denizde kafeslerde yetiştirilen gökkuşağı alabalığına alternatif türlerden biri
olabilecek çipura yetiştiriciliği ile ilgili pratiğe yönelik detaylı bir çalışma mevcut değildir. Bu
nedenle böyle bir çalışma özellikle pratik yetiştiricilik açısından önem taşımaktadır.
Şekil - 1. Çipura balığının görünümü
31
Şekil - 2 Çipura balığının doğal dağılım alanları
Şekil – 3 Araştırmanın yapıldığı yer
32
Şekil – 5 Kafesteki balıkların yemlenmesi
33
Şekil - 6 Kafesten balık alınması
Şekil -7 Çevresel parametrelerin ölçülmesi
Şekil – 8 Verilerin değerlendirilmesi
34
30
Sıcaklık (°C)
25
20
15
10
5
H
A
EK
A
Ş
N
AYLAR
KARADENİZ
H
A
EK
A
EGE DENİZİ
Şekil – 9 Karadeniz ve Ege Denizindeki sıcaklıkların karşılaştırılması
300
28
26
24
200
22
20
150
18
100
16
14
50
0
12
1
47
103
160 217
Gün
Boy
280
Ağırlık
Şekil – 10 Araştırmada ölçülen boy ve ağırlık değerleri
342
421
10
Boy (cm)
Ağırlık (g)
250
35
10
7
8
5
6
4
4
3
2
2
1
0
0
-1
Oransal Ağırlık Artışı
Spesifik Büyüme Oranı
6
13
75
133
187
Gün
SBO
252
313
373
-2
OAA
Şekil – 11 Araştırmada elde edilen SBO ve günlük OAA değerleri
SONUÇ
Sonuç olarak, Doğu Karadeniz koşullarında özellikle su sıcaklığı bu türün
yetiştiriciliğini sınırlayan önemli bir faktördür. Özellikle su sıcaklığının 10ºC’in altına
düştüğü ocak–nisan arasındaki dönemde ağırlık kaybı ve negatif bir büyüme söz konusudur.
Ancak bütün üretim sezonu dikkate alındığında, uygun ortam koşullarına bağlı olarak
çipuranın oldukça iyi bir büyüme performansı gösterdiği, iyi bakım ve besleme uygulanarak
Doğu Karadeniz’de deniz kafeslerinde ticari boyutta yetiştiriciliğinin yapılabileceği
söylenebilir.
36
T.C.
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
KARADENİZ’DE ÇİPURA YETİŞTİRİCİLİĞİ
LİFLET ÖRNEĞİ
Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
TRABZON
1999
MÜDÜRİYET MAKAMINA
TRABZON
Enstitümüz imkanları ile yürütülen “Karadeniz’de Çipura Yetiştiriciliği” projesinin
sonuç raporu hazırlanmış olup, kitap haline getirilebilmesi için Tarımsal Araştırmalar Genel
Müdürlüğünün görüşleri alınmak üzere ekte sunulmuştur.
Gereğini bilgilerinize arz ederim.
22/10/1998
Dr. Temel ŞAHİN
Proje Lideri
EK: 4 Adet Proje sonuç raporu
38
LİFLET ÖRNEĞİ
39
YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ
Proje Lideri Dr. Temel ŞAHİN, 1959 yılında Trabzon-Akçaabat’ta doğdu.
1981yılında Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi’nden Ziraat Yüksek Mühendisi olarak
mezun oldu. 1994 yılında K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkçılık Teknolojisi Mühendisliği
Anabilim dalında “Deniz Kafeslerinde Gökkuşağı Alabalığı Yetiştiriciliğinde Optimal
Stoklama Yoğunluğu ve Günlük Yem Miktarının Tesbiti” konusunda doktorasını tamamladı.
Yurt içinde, Türkiye-İtalya teknik işbirliği ile gerçekleştirilen “Aquaculture Training
Course, March 1991-June 1991” ve “A Basic Level Training Course on Disease, Diagnosis
and Prevention for Aquatic Species, 17- 30 November 1991”, yurt dışında “Managment of
Agricultural Research , 17 Feb.–7 March 1997, Cranfield University” ve “Seed Production in
Japan, 20 January-20 April 1988” adlı eğitim proğramlarına katıldı.
Halen Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nde Japonya Uluslararası İşbirliği
Ajansı’nın
(JICA)
teknik
işbirliği
çerçevesinde
yürütülen
“Karadeniz’de
Balık
Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi” projesi kapsamında Kalkan Balığı yetiştiriciliğinde yavru
geliştirme bölümünde araştırmacı olarak çalışmaktadır.
Evli ve iki çocuk babasıdır.
41