Zeytinyağı ve Sağlık - Laleli Zeytin ve Zeytinyağı İşletmesi

Zeytinyağı ve Sağlık
Dr. Yahya Laleli
D
Y h L l li
Zeytinyağı Çalıştayı – 14 Mart 2012
Oturum Başkanı: Prof. Dr. Fahrettin GÖĞÜŞ
Kapsam
• Beslenme gen ilişkisi
• Zeytinyağın genel sağlık etkileri ve
Zeytinyağın genel sağlık etkileri ve
ilgili epidemiyolojik yayınlar
• Zeytinyağın bileşenleriyle lezzet ilişkileri Z i ğ bil
l i l l
ili kil i
• Gen regülasyonu üzerinden
g
y
ateroskleroz, Tm oluşumu ve tedaviye etkisi, diyabet meme kanseri yaşam ve iştah üzerine
diyabet, meme kanseri, yaşam ve iştah üzerine etkisi
Vücut Salgıları Kuramı ve Baharat Gereksinimi
Vücut Salgıları Kuramı ve Baharat Gereksinimi
y
y y
Yiyeceklerin özellikleri üstüne Galenos’un II.yüzyılda
1. Kuram: “Vücut Salgıları”
Hekim beslenme uzmanı ya da kendi reçetesini kendisi yazan kişinin
Hekim‐beslenme uzmanı ya da kendi reçetesini kendisi yazan kişinin hedefi, vücut salgılarını dengelemek ve dengede tutmaktır. Bireyin yaradılışını doğru teşhis etmeli ve yiyeceklerin beslenme özelliklerini bilmelidir
2. Kuram: “Yiyeceklerin Gücü”
Her besin maddesinin “gücü” belli olduktan sonra, amacı hem yeterince beslemek, hem vücut salgılarının ideal dengesini sağlamak olan bir dizi uygun yiyecek ve içecek salık verilebilir
i
k i
k lk
il bili
(Andrew Dalby, Bizansın Damak Tadı) Andrew Dalby. Flavours of Byzantium. Prospect Books , 2003
NUTRITIONAL GENOMICS
Diyet değişiklikleri:
• Sağlıklılığın korunması
• Hastalıkların oluşmasına engel olma
• Bu oluşumları yavaşlatma yönündedir
Nutritional Genomics:
• Gen yapısı ve diyet arasındaki ilişkiyi kurar
Gen yapısı ve diyet arasındaki ilişkiyi kurar
• Koruyucu etki sağlamaya veya • Hastalığın takibine yönelik moleküler belirteçlerin geliştirilmesini sağlar
http://bmj.bmjjournals.com/cgi/content/full/324/7351/1438
DİYET VE GEN İFADESİ
Diyet
Besinler
(A)
M b li
Metabolizma
Sinyal İletimi
(B)
(C)
Gen İfadesi
(A) Besin ile gen ifadesi arasındaki direkt ilişki,
(B) ve (C) Besin ile gen ifadesi arasındaki
(B) ve (C) Besin ile gen ifadesi arasındaki dolaylı ilişki
Normal Hücre Büyümesi
http://nutrigenomics.ucdavis.edu/?page=Information/Concepts_in_Nutrigenomics/Diet_and_Gene_Expression
Zeytinyağının Biyolojik Önemi
ƒ Hücre zar geçirgenliğini ve dolayısıyla insülin
lğ
d l
l
l dahil duyarlılığı ↑ d hld
llğ ↑
ƒ Lipit peroksidasyonunu (oksidatif fosforilasyonu) yavaşlatarak sağlıklı ve açlık genini uyararak uzun yaşamı destekler
ğl kl
lk
i i
k
d t kl
ƒ İnflamatuvar sitokinleri kontrol ederek damar sertliğine bağlı hastalıklara karşı koruyucu kan basıncının kontrolünü
hastalıklara karşı koruyucu, kan basıncının kontrolünü kolaylaştırıcı ve bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcıdır
ƒ LDL kolesterolü ve Trigliseriti
LDL kolesterolü ve Trigliseriti ↓,
↓ HDL kolesterolü ↑
HDL kolesterolü ↑
ƒ Doğal Siklodeksogenaz inhibitörüdür,
romatizmal hastalıklar, yangıya bağlı ağrıyı ↓
hastalıklar, yangıya bağlı ağrıyı ↓
ƒ Kolorektal ve Meme kanserine karşı
koruyucudur
y
ƒ Ülser gelişimini yavaşlatır ↓
ƒ Serbest radikalleri bağlama gücü,
ğ
g ,
radyasyon/güneş etkisini azaltır ↓
http://academic.brooklyn.cuny.edu/health/rschnoll/HNS251/PowerPoint/phytonutrients_files/frame.htm#slide0068.htm
http://
academic.brooklyn.cuny.edu/health/rschnoll/HNS251/PowerPoint/phytonutrients_files/frame.htm#slide0068.htm
Index Medicus’da yer alan “Zeytinyağı ve ……” konulu makale sayılarının yıllara göre değişimi
makale sayılarının yıllara göre değişimi
600
500
400
300
200
100
0
Genel Sağlık
Kardiyovasküler
2012‐2019 (tahmini)
2010‐2011
(
)
2010‐2019 (tahmini)
Kanser
2000‐2009
Obezite
1990‐1999
Deri
‐1989
13 Mart 2012 tarihinde belirtilen tarih aralıkları verilerek PubMed’den yapılan tarama sonucu bulunan makale sayılarıdır
EPIC‐erişkin çalışmasındaki 74607 katılımcı ve 4047 ölümün modifiye Akdeniz diyeti skoru kategorilerine göre dağılımları
Diyet skoru 0‐3
Özellik
Yaş
60‐64
Sayı
5763
65‐69
1624
70‐74
701
>75
97
Sigara içimi
Hiç
2516
Bırakmış
3657
Aktif
2012
Eğitim düzeyi
Hiç veya ilköğretim
Ölüm Sy Ölü
S
(%)
Erkek
Diyet skoru 4‐5
Sayı
443
((7.7))
183
(11.3)
104
(14.8)
32
(33.0)
6099
176
(7.0)
(7
0)
300
(8.2)
286
(14 2)
(14.2)
2920
1984
900
217
4653
1627
Ölüm Sy Ölü
S
(%)
Diyet skoru 6‐9
Sayı
388
(6.4))
(6
183
(9.2)
136
(15.1)
62
(28.6)
4105
162
(5.5)
(5
5)
387
(8.3)
220
(13 5)
(13.5)
2417
1833
912
310
3449
1294
Ölüm Sy Ölü
S
(%)
Diyet skoru 0‐3
Sayı
169
((4.1))
101
(5.5)
91
(10.0)
47
(15.2)
11580
88
(3.6)
(3
6)
241
(7.0)
79
(6 1)
(6.1)
10292
4760
1249
166
4097
3366
Ölüm Sy Ölü
S
(%)
Kadın
Diyet skoru 4‐5
Sayı
460
((4.0)
0)
312
(6.6)
116
(9.3)
29
(17.5)
11784
386
(3.8)
(3
8)
235
(5.7)
296
(8 8)
(8.8)
12239
5151
1550
311
4359
2198
Ölüm Sy Ölü
S
(%)
Diyet skoru 6‐9
Sayı
361
(3.1))
(3
265
(5.1)
111
(7.2)
36
(11.6)
7886
404
(3.3)
(3
3)
211
(4.8)
58
(2 6)
(2.6)
10253
3985
1303
337
2305
953
Ölüm Sy Ölü
S
(%)
202
((2.6)
6)
122
(3.1)
59
(4.5)
35
(10.4)
270
(2.6)
(2
6)
99
(4.3)
49
(5 1)
(5.1)
3828
416
(10.9)
3857
395
(10.2)
3922
217
(5.5)
8073
463
(5.7)
7785
340
(4.4)
6367
180
(2.8)
Teknik/
Teknik/ meslek ok
2008
178
(8.9)
2177
174
(8.0)
1023
77
(7.5)
4835
253
(5.2)
3835
175
(4.6)
1327
58
(4.4)
Lise
581
944
41
(4.3)
73
(5.8)
2839
130
(4.6)
71
(3.5)
4217
145
(3.4)
13
(0.4)
3481
1768
69
(7.3)
131
(5.9)
947
Üniversite
46
(7.9)
122
(6.9)
110
(3.2)
70
(3.0)
2222
1268
2008
2959
2336
A.Trichopoulou, BJM, 2005
EPIC‐erişkin çalışmasındaki 74607 katılımcı ve 4047 ölümün
modifiye Akdeniz diyeti skoru kategorilerine göre dağılımları
Yaş
Erkek
Di t k
Diyet skoru 0‐3
03
Sayı
Ölüm Sy (%)
60‐64
60
64
65 69
65‐69
Di t k
Diyet skoru 4‐5
45
Sayı
Ölüm Sy (%)
5763
443
(7.7)
1624
183
(11.3)
70 74
70‐74
>75
75
Di t k
Diyet skoru 6‐9
69
Sayı
Ölüm Sy (%)
6099
388
(6.4)
4105
169
(4.1)
1984
183
(9.2)
1833
101
(5.5)
701
104
(14.8)
900
136
(15.1)
912
91
(10.0)
97
32
(33.0)
217
62
(28.6)
310
47
(15.2)
Yaş
Trichopoulou A, et al. BMJ, 2005
EPIC‐erişkin çalışmasındaki 74607 katılımcı ve 4047 ölümün
modifiye Akdeniz diyeti skoru kategorilerine göre dağılımları
Yaş
Kadın
Di t k
Diyet skoru 0‐3
03
Sayı
Ölüm Sy (%)
60‐64
60
64
65 69
65‐69
Di t k
Diyet skoru 4‐5
45
Sayı
Ölüm Sy
(%)
11580
460
(4.0)
4760
312
(6.6)
70 74
70‐74
>75
75
Di t k
Diyet skoru 6‐9
69
Sayı
Ölüm Sy (%)
11784
361
(3.1)
7886
202
(2.6)
5151
265
(5.1)
3985
122
(3.1)
1249
116
(9.3)
1550
111
(7.2)
1303
59
(4.5)
166
29
(17.5)
311
36
(11.6)
337
35
(10.4)
Yaş
Trichopoulou A, et al. BMJ, 2005
ABD’de Akdeniz Diyeti ve Miyokard Enfarktüsü Arasındaki İlişki
(2568 kişi / 9 yıllık takip sonuçları)
MI (n =133)
Akdeniz Diyeti Skoru
Model 1
Model 2
1.00 (referans)
1.00 (referans)
3 (n=437)
0.55 (0.31, 1.00)2
0.57 (0.32, 1.03)2
4 (n=576)
0.62 (0.36, 1.06)3
0.62 (0.37, 1.06)3
5 (n=572)
0.59 (0.34, 1.03)3
0.60 (0.34, 1.04)3
6‐9
6
9 (n=635)
(n=635)
0.61 (0.35, 1.04)
0
61 (0 35 1 04)3
0.65 (0.38, 1.12)
0
65 (0 38 1 12)3
0.19
0.27
0.93 (0.83, 1.04)
0.94 (0.84, 1.05)
0‐2 (n=348)
P‐eğilimi
Sürekli: 1‐puan artış
2P < 0.05
3
0.05 < P < 0.10
• Tüm
Tüm değerler, kombine vasküler
değerler, kombine vasküler olaylar için risk oranı olarak verilmiştir, %95 GA parantez olaylar için risk oranı olarak verilmiştir, %95 GA parantez
içerisinde belirtilmiştir.
• Model 1: başlangıçtaki yaş, cinsiyet, ırk/etnik grup, eğitim düzeyi, fiziksel aktivite düzeyi, enerji alımı ve sigara kullanımına göre kontrol edilmiştir.
• Model 2: Model 1’deki parametrelere ek olarak, hipertansiyon, diyabet, hiperkolesterolemi ve kardiyak hastalık geçmişine göre kontrol edilmiştir.
Gardener H, et al. Am J Clin Nutr. 2011;94(6):1458‐64
ABD’de Akdeniz Diyeti ve Vasküler Ölüm Arasındaki İlişki
(2568 kişi / 9 yıllık takip sonuçları)
Vasküler ölüm (n =314)
Akdeniz Diyeti Skoru
Model 1
Model 2
0‐2 (n=348)
1.00 (referans)
1.00 (referans)
3 (n=437)
0.90 (0.62, 1.29)
0.87 (0.60, 1.26)
4 (n=576)
0.76 (0.53, 1.09)
0.74 (0.52, 1.06)3
5 (n=572)
0.70 (0.48, 1.02)3
0.69 (0.47, 1.00)2
6‐9
6
9 (n=635)
(n=635)
0.67 (0.46, 0.98)
0
67 (0 46 0 98)2
0.71 (0.49, 1.04)
0
71 (0 49 1 04)3
0.02
0.04
0.91 (0.84, 0.97)2
0.91 (0.85, 0.98)2
P‐eğilimi
Sürekli: 1‐puan artış
2P < 0.05
3
0.05 < P < 0.10
• Tüm
Tüm değerler, kombine vasküler
değerler, kombine vasküler olaylar için risk oranı olarak verilmiştir, %95 GA parantez olaylar için risk oranı olarak verilmiştir, %95 GA parantez
içerisinde belirtilmiştir.
• Model 1: başlangıçtaki yaş, cinsiyet, ırk/etnik grup, eğitim düzeyi, fiziksel aktivite düzeyi, enerji alımı ve sigara kullanımına göre kontrol edilmiştir.
• Model 2: Model 1’deki parametrelere ek olarak, hipertansiyon, diyabet, hiperkolesterolemi ve kardiyak hastalık geçmişine göre kontrol edilmiştir.
Gardener H, et al. Am J Clin Nutr. 2011;94(6):1458‐64
Avrupa’nın 3 bölgesinden katılımcıların
başlangıçta ve 9 hafta zeytinyağı kullanımı sonrasındaki
başlangıçta ve 9 hafta zeytinyağı kullanımı sonrasındaki kan basıncı değerleri
n
Başlangıç
Çalışma sonu
mm Hg
Kuzey Avrupa
50
Sistolik
Diyastolik
Orta Avrupa
Orta Avrupa
60
Sistolik
Diyastolik
Güney Avrupa
45
Sistolik
Diyastolik
126.7 ± 2.6a
122.5 ± 2.4*
80.6 ± 3.3a
78.4 ± 3.1x
124 2 ± 2.4
124.2 ±
2 4a
119 8 ± 2.5
119.8 ±
2 5*
78.6 ± 3.2a
75.7 ± 3.0x
122.0 ± 2.4b
119.6 ± 2.3h
74.0 ± 3.1b
72.6 ± 2.9y
Değerler ortalama ± SS olarak verilmiştir.
Farklı harfle belirtilenler için p < 0.05
* l
*Başlangıçtan anlamlı olarak farklı, p < 0.05
l l l k f kl
Bondia‐Pons I, et al. J. Nutr. 137: 84–87, 2007
Zeytinyağı Bileşenleri, içerik olarak
Polifenoller
P
lif ll
Lipofilik fenolikler (Vitamin E,
Alfa tokoferol)
Hidrofilik fenolikler
((Hidroksitirozol, Tirozol vb.))
Secoiridoidler
(oleuropein ve aglikonları)
Lignanlar
Alkoller
Alifatik ve triterpene alkoller
Sabunlaşan, Steroller
Hidrokarbonlar
Skualen
β Karoten
β-Karoten
Likopen
Gliserid Fraksiyonu
(Triasilgliserol)
Beta-Sitosterol
5A
5-Anemosterol
t l
Kampesterol
Tekli doymamış coklu doymamis (esansiyel) ve doymus yağ asitleri
Estigmasterol
Δ7-Estigmasterol
Estigmasterol
Oleik Asit
Linoleik asit
Linolenik asit
Palmitik asit
Stearik Asit
Δ5- Avehasterol
Δ7--Avenasterol
Pigmentler
Klorofil (a ve b) ve yıkım ürünü
Feofitinler
Aldehidler
Ketonlar :
Alkoller :
Asidler :
Aromatik Bileşikler
Asit aldehid propanol
2 ve 3 sis ve trans-hekzenallar
Pentan -3- on
11-penton
penton – 33-onon 11-octan-3-on
octan 3 on
Etanol, Pentan, Hekzan
Metil Propan, Metilbutan v.s.
Asetik asit, Propanoik asit
2-3 Metilbutirik asit v.s.
Sabunlaşmayan
Non-Gliserid Fraksiyonu
www.zeytinim.com/zeytinyagbilesenlerivesaglik
Erkeklerde 4 gün sürekli düşük (LPC), orta (MPC) ve yüksek (HPC) fenol içerikli zeytinyağı tüketimi sonrası değerler (ortalama ± SEM, n = 12)
(A): Plazma okside LDL
(A):
Plazma okside LDL’deki
deki yüzde değişim yüzde değişim
(B): Mitokondriyal DNA’daki 8‐oxo‐dG
(C): İdrardaki 8‐oxo‐dG
(D) İdrardaki malondialdehit
(D)
İdrardaki malondialdehit
(E) Plazmadaki GSH‐Px aktivitesi
(F) Serum HDL‐C seviyesi
J. Nutr. 134:2314‐21, 2004; Int. J. Cancer 117:1–7, 2005.
Sabunlaşmayan Fraksiyonda Bulunan Bazı Maddelerin Etki Mekanizmaları
Etkisi
Madde (Lezzet
Madde
(Lezzet‐aroma
aroma verenler)
Etki merkezi/ odağı
Etki merkezi/ odağı
Antioksidan
Fenol/Polifenoller
DNA
Antikanseröz
Zeytinyağı secoiridoidler ve Lignanlar
HER2 tirozin kinaz/ apoptosis, CVP 1P1 p
Kalp Damar Hastalıklarına karşı
Fenolik maddeler
Endotelyal
y adezyon y
molekülü
Antidiyabetik
??? (Lipoik asit sentetaz ↑)
Oleuropein aglycone
TGF‐β, PON1
Amilin ↓
Antiromatizmal
Antifibrogenesis
Oleokantal*
Oleuropein aglycone
(E Cadherin Vimentin)
(E‐Cadherin, Vimentin)
TRPV1 Analjezik
İştah regülatörü
Kapsaikin
TRPA1t
*non‐steroid
SMAD4 SNAIL 2
antienflamatuvar
t transient receptor potential ion channels, subfamily A, member 1
Sabunlaşmayan Fraksiyonda Bulunan Bazı Maddelerin Etki Mekanizmaları
Etkisi
Madde (Lezzet‐aroma Madde
(Lezzet‐aroma
verenler)
Etki merkezi/ odağı
Etki merkezi/ odağı
Yaşlanma karşıtı
Fitokimyasal maddeler**
SIR2 geni
Oksidatif fosforilasyon ↓
fosforilasyon ↓
Yaşlanma karşıtı
Kolon kolite karşı
Hidroksitirizol
iNO’ler!
MARKt
Yaşlılık/Alzheimer
Oleuropein aglycone
Aβ(1‐42)
Tağşiş
Ornitin
Amino asit
**likopen, lupeol, kuersetin, genistein, carnosol, resveratrol, catechin, vitaminler, vb.
tMicrotubule
Affinity Regulating Kinase
Kontrolde
e elde edilen
n maksimum
m cevabın %ssi
(Orrt ± SS)
VCAM‐1 EEkspresyo
V
onu
mRNA Ekspresyonu
Elenolik asit
Tirozol
Oleuropein
aglycone
Hidroksitirozol
Resveratrol
Oleuropein
glikozid
Zeytinyağı ve kırmızı şarapta bulunan antioksidan polifenollerin besinlerle alınan miktarları endotelyel adhezyon molekülü (VCAM‐1)
miktarları, endotelyel adhezyon molekülü (VCAM
1) ekspresyonunu inhibe etmektedir. Bu ekspresyonunu inhibe etmektedir Bu
bulgu, Akdeniz diyetlerinin ateroma karşı koruyucu etkisini kısmen de olsa açıklamaktadır.
Carluccio MA, et al. Arterioscler Thromb Vasc Biol 2003, 23:622‐9
EVOO’da bulunan fenolik maddelerin MCF‐7 hücrelerindeki TGF‐β
β tarafından regüle edilen epitelyal‐mezenkimal g
p y
dönüşümdeki sinyalizasyon yolağı üzerine etkileri
TGF‐β tarafından regüle edilen epitelyal‐mezenkimal dönüşüm
1 Si li l
1: Sinyalin alınması [ligand/reseptör/adaptörler]
[li d/
ö/ d öl ]
2: Sinyalin işlenmesi [sinyalizasyon yolağı/transkripsiyon faktörleri]
3: Sinyalin tamamlanması [epitelyal/mezenkimal markerlar]
Vazquez‐Martin A, et al. Rejuvenation Res. 2012;15(1):3‐21
İnsülin Rezistansı
• Li
Lipoik
ik asit
it
(LIAS tarafından mitokondiride endojen sentez edilir)
– Fruktoz diyetine bağlı lipid peroksidasyonunu azaltır
– Buna bağlı insülin
Buna bağlı insülin direnci azalır
direnci azalır
– Noksanlığında ateroskleroz hızlanır
• Ak
Akut zeytinyağı alımının ise insülin
i ğ l
i i üli direncinde di
i d
etkili olduğu bilinen bazı genleri ve Lipoik asit sentetaz (LIAS) genini de aktive ettiği be e
belirlenmiştir
şt
Thirunavukkarasu V, et al. Indian J Med Res 2003 118:134‐40.
Konstantinidou V, et al. OMICS 2009 13(5):431‐8.
British Naturopathic Journal, Vol. 23, No. 1, 2006
Doğal “anti‐HER2 kokteyli” Zeytinyağı
ğ
y
y y ğ
Zeytinyağı, meme kanserine karşı koruyucu etki açısından “avantajlı yağ kompozisyonu”na sahiptir.
• Düşük omega‐6/omega‐3 çoklu doymamış yağ asidi oranı
Dü ük
6/
3 kl d
ğ idi
• Yüksek omega‐9 tekli doymamış yağ asidi seviyesi
Menendez JA, et al. BMC Cancer 2007, 7:80
“HER2 hücrelerinin gelişimini engeller ve bu yönde kullanılan ilaçlara üc e e
ge ş
e ge e e bu yö de u a a aç a a
karşı rezistansı azaltır”*
*Menendez
JA, et al. BMC Cancer 2007, 7:80
Kalori
Kısıtlamasının
(Açlık) yaşam
süresi*
üzerindeki
pozitif etkisi
ortaya
konulmuştur
Under normal conditions in a yeast cell, the longevity protein Sir2 uses NAD as a cofactor to produce nicotinamide, which then inhibits Sir2
in a negative feedback loop. But when the cell is exposed to environmental stresses like calorie restriction heat
stresses like calorie restriction, heat shock, or osmotic stress (top), PNC1
gets switched on. The Pnc1 protein converts nicotinamide to nicotinic acid, a molecule that has no effect on Sir2. No longer inhibited by nicotinamide, Sir2 becomes more i b
active and yeast live longer.
http://www.hms.harvard.edu/news/releases/0503sinclair.html
* Maya hücreleri, sirke sineği
Leptin is produced in and secreted by the Adipocyte. It enters circulation and travels to the central nervous system where it acts on circulation
and travels to the central nervous system where it acts on
the hypothalamus to decrease the excretion of Neuropeptide Y. This serves to down regulate Neuropeptide Y causing a decrease in hunger, increase in activity, and increase in Thermogenesis, reducing energy storage and fat accumulation.
Hypothalamus
Adipocyte
Neuropeptide‐Y
• Decreases Hunger
• Increases Activity
• Increases Thermogenesis
http://origin.www.fda.gov/ohrms/dockets/ac/05/slides/2005‐4179s1_04_Hassink_FDA.ppt
Sağlıklı Yaşam için;
Ha at n Her Döneminde
Hayatın
Herkes için
ç
•
•
•
•
•
•
•
Annenin Doğuma Hazırlanması
Süt Çocukluğu
Bebeklikten-Ergenliğe
Gençlik dönemi
Üreme dönemi
Olgunluk
Yaşlılık
SİŞMANLAMADAN İYİ ZEYTİNYAĞI
SİŞMANLAMADAN,
Zeynep Gökçe,. F.Kızıklı IOO 4B