RADYOLOJ K ANAL Z

KLÝNÝK
/ CLINICAL
RESEARCH
146 ARAÞTIRMA
ARTROPLASTÝ
ARTROSKOPÝK
CERRAHÝ
/
JOURNAL
OF
No. 2, (146-150),
2000
ARTHROPLASTYVol. 11,
ARTHROSCOPIC
SURGERY
LOMBER OMURGANIN SAGÝTTAL PLANDA
RADYOLOJÝK ANALÝZÝ
Güvenir OKCU*, Hüseyin YERCAN*, Ýlginç YORULMAZ**
Serkan ERKAN***, Uður ÖZÝÇ****
ÖZET
Amaç: Lomber omurganýn sagittal plandaki
konturunun ve lomber lordozun sýnýrlarýnýn bilinmesi
patolojik durumlarý deðerlendirmek için gereklidir. Bu
amaçla genç eriþkin erkeklerde lomber omurganýn
sagittal plandaki incelemesini yapmak için kesitsel ve
klinik bir çalýþma planlandý.
Hastalar ve Yöntem: Hayatýnda hiç bel aðrýsý
þikayeti olmamýþ 130 genç eriþkin erkeðin ayakta
lomber omurga ön-arka ve yan radyografileri çekildi.
10 olgu yapýsal eðrilik ve spondilolistezis nedeniyle
çalýþmadan dýþlandý. 120 olguda Cobb metodu ile
birbirinden baðýmsýz olarak 2 ortopedik cerrah
tarafýndan sakrohorizontal, lumbosakral eklem açýlarý
ile sakral inklinasyon ve lomber lordoz ölçüldü.
Lomber lordoz 2 ayrý seviyede deðerlendirildi.
Bulgular: Sakrohorizontal açý or talama
33,15° ± 9,60°, lumbosakral eklem açýsý
11,65° ± 5,56° bulundu. Sakral inklinasyon
ortalama 49,65° ± 7,12° saptandý. L1 vertebra
cismi üst plaðý ile L 5 vertebra cismi üst plaðý
arasýndan yapýlan lomber lordoz ölçümü ortalama
-32,36° ± 9,82°.
L1 vertebra cismi üst plaðý ile L5 vertebra cismi alt
plaðý arasýndan yapýlan lomber lordoz ölçümü
ortalama -47,74° ± 13,28° olarak saptandý.
Tartýþma: Çalýþmamýz kesitsel bir çalýþma
olduðundan elde edilen sonuçlar tüm topluma
genellenemez. Ancak bulduðumuz sonuçlar
referans deðerler olup bundan sonraki çalýþmalar
için yol göstericidir.
Anahtar Kelimeler: Lomber Lordoz, Radyolojik
Analiz.
SUMMARY
RADIOGRAPHICAL ANALYSIS OF THE
LUMBAR SPINE IN THE SAGITTAL PLAN
Objective: To establish the normal alignment of
the lumbar spine in the sagittal plane.
****
****
****
****
Design: Cross-sectional clinical study.
Introduction: Understanding of the normal
alignment of the lumbar spine in the sagittal plane
and the range of the lumbar lordosis is necessary
in assessing pathologic conditions.
Patients and Methods: A standard standing
anteroposterior and lateral radiographs of the
lumbar spine were obtained in 130 young men who
had no history of back pain and/or lower back
problems. 10 men were excluded from the study
because of structural scoliosis and spondylolisthesis.
Sacrohorizontal angle, lumbosacral joint angle and
sacral inclination were measured with Cobb method
by two orthopaedic surgeons independently.
Two methods were used for the evaluation lumbar
lordosis:
1. From the superior endplate of L1 to the superior
endplate of L5
2. From the superior endplate of L1 to the inferior
endplate of L5.
Results: Lumbar lordosis averaged 32,36° ± 9,82°
and -47,74° ± 13,28° respectively.
The degree of sacral inclination averaged
49,65° ± 7,12°. Sacrohorizontal and lumbosacral
joint angle averaged 33,15° ± 9,60° and
11,65° ± 5,56° respectively.
Conclusions: This study is a cross-sectional one,
because of this the results cannot be applied to
the whole population. However, these results will
serve as guidelines and references for the future
studies and the spinal surgeon.
Key Words: Lumbar Lordosis, Radiographical
Analysis.
GÝRÝÞ
Omurga deformiteleri nedeniyle cerrahi olarak
tedavi edilen hasta sayýsý her geçen gün
artmaktadýr. Cerrahi tedavide amaç omurganýn
Yrd. Doç. Dr., Celal Bayar Üniversitesi Týp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalý, Manisa.
Yrd. Doç. Dr., Celal Bayar Üniversitesi Týp Fakültesi Radyoloji Anabilim Dalý, Manisa.
Arþ. Gör. Dr., Celal Bayar Üniversitesi Týp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalý, Manisa.
Prof. Dr., Celal Bayar Üniversitesi Týp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalý, Manisa.
ARTROPLASTÝ
ARTROSKOPÝK
CERRAHÝ
/
JOURNAL
OF
ARTHROPLASTY
ARTHROSCOPIC
SURGERY
147
frontal, transvers ve sagittal plandaki konturlarýný
mümkün olduðu kadar normal sýnýrlara getirmektir.
Servikal lordoz, torakal kifoz ve lomber lordoz ile
omurga etkili enerji absorbsiyonu yapmakta ve
spinal kaslarýn verimliliði artmaktadýr. Ayrýca bu
yapýsal eðrilikler insanýn erekt posturüne de katkýda
bulunmaktadýrlar1-3.
Son yýllarda spinal enstrümanlarýn yaygýn kullaným
alaný bulmasý ve giderek artan füzyon
operasyonlarý omurga konturlarýnýn daha detaylý
araþtýrýlmasýný saðlamýþtýr2,4-8. Lordoz artýþýnýn veya
azalmasýnýn etkileri tam olarak gösterilememekle
birlikte bir çok araþtýrmacý spinal cerrahi sonrasý
iyatrojenik lordoz kaybýnýn olumsuz etkilerini
bildirmiþ ve fizyolojik lordozun saðlanmasýnýn
önemini vurgulamýþlardýr 9-12 . Ancak tüm bu
olumsuz gözlemlere raðmen eriþkinde lomber
omurganýn normal sagittal konturunun sýnýrlarý
hakkýnda detaylý bilgimiz yoktur. Oysa lomber
lordoz açýsýnýn normal sýnýrlarýný bilmek hem
patolojik durumlarý daha iyi deðerlendirmek hem
de sonuçlarý objektif olarak ortaya koymak için
gereklidir5,13-15. Ancak bu þekilde "lordoz azalmýþ
veya artmýþ" gibi subjektif deðerlendirmelerden
uzaklaþmak mümkün olur.
Bu çalýþmanýn amacý genç eriþkin yaþ grubunda
lomber omurgada Wiltse ve Winter'in tarif ettiði
þekilde lomber lordoz, sakral inklinasyon, lumbosakral
eklem ve sakrohorizontal açýlar için ortalama deðerler
bulmak ve omurga cerrahýna yol gösterecek objektif
referans deðerler ortaya koymaktýr.
GEREÇ VE YÖNTEM
Askerlik görevini yapmakta olan, daha önce hiç
bel ve sýrt aðrýsý þikayeti olmamýþ 130 genç eriþkin
gönüllü zar atma yöntemi kullanýlarak rastgele
seçildi ve çalýþma kapsamýna alýndý. Tüm olgularýn
vücut üst yarýsý çýplak ve ayakkabýsýz, kollar öne
doðru semifleksiyonda, bir bar üzerinde gevþek
þekilde destekliyken, ayakta lomber omurganýn
2 yönlü standart radyografileri Celal Bayar
Üniversitesi Týp Fakültesi hastanesi Radyoloji
bölümünde çekildi (Þekil 1). Kaset ile tüp
arasýndaki mesafe 1 metre; kaset boyutu ise
30 x 40 cm idi. Çekilen radyografiler radyoloji ve
ortopedi uzmanlarýnca birbirinden baðýmsýz olarak
ayrý ayrý incelendi. Yapýsal eðriliði ve
spondilolistezis saptanan 10 olgu çalýþmadan
dýþlandý. Çalýþma kapsamýna alýnan 120 olgunun
genel ortopedik fizik bakýlarý yapýldý ve normal
olarak deðerlendirildi.
Þekil 1: Ayakta lomber omurganýn 2 yönlü
standart radyografileri
Olgularýn tümü erkek olup, ortalama yaþý 21,1 dir.
Tüm radyografilerde Wiltse ve Winter'ýn tarif ettiði
þekilde sakrohorizontal, lumbosakral eklem, sakral
inklinasyon ve 2 ayrý seviyede lomber lordoz açýlarý
Cobb metoduyla ve standart gonyometre
kullanýlarak 2 ayrý araþtýrmacý tarafýndan birbirinden
baðýmsýz olarak ölçüldü. Ayrýca radyografilerde
saptanan lumbalizasyon, sakralizasyon ve spina
bifida kayýt edildi.
Lomber lordoz açýsý 1. ölçümde L1 vertebra cismi
üst plaðýna teðet geçen çizgi ile L5 cismi üst uç
plaðýna teðet geçen çizgi arasýnda kalan
açý; 2. ölçümde L1 cismi üst plaðýna teðet geçen
çizgi ile L5 cismi alt uç plaðýna teðet geçen çizgi
arasýnda kalan açý olarak kabul edildi.
Sakrohorizontal açý kasetin alt kenarýnýn yer
düzlemine paralel olduðu kabul edilerek bununla
sakrum üst uç plaðýna teðet geçen çizgi arasýnda
kalan açý olarak kabul edildi. Lumbosakral eklem
açýsý L5 cismi alt uç plaðýna teðet geçen çizgi ile S1
üst uç plaðýna teðet geçen çizgi arasýnda kalan açý
olarak ölçüldü. Sakral inklinasyon vertikal düzlem
ile sakrum cismi arka sýnýrýna teðet geçen çizgi
arasýnda kalan açý olarak ölçüldü (Þekil 2 ve 3).
Gözlemciler arasý ve gözlemciler içi ölçümlerin
güvenilirliði çalýþmanýn baþýnda rastgele seçilen
10 olguya ait radyografilerin araþtýrmacýlar
tarafýndan deðiþik zamanlarda tekrarlayan
ölçümlerinin yapýlmasýyla hesaplandý. Gözlemciler
arasý ve gözlemciler içi ölçüm farklýlýklarý
Tablo I‘de görülmektedir.
Tüm ölçümlerin istatiksel deðerlendirmesi SPSS
Version 6.1 for Windows programý kullanýlarak
yapýldý. Tüm açýlar için tanýmlayýcý istatistiki
deðerler hesaplandý ve deðiþkenler arasýndaki
iliþkiyi saptamak için korelasyon analizleri yapýldý.
148
ARTROPLASTÝ
ARTROSKOPÝK
CERRAHÝ
/
JOURNAL
OF
ARTHROPLASTY
ARTHROSCOPIC
SURGERY
Þekil 2: Ayakta lomber omurganýn 2 yönlü
standart radyografileri.
Þekil 3: Lombor lordoz açýsý 1. ölçüm.
SONUÇLAR
120 olgunun ortalama yaþý 21,1 olup, en küçük
yaþ 19 en büyük ise 31’dir. Lomber lordoz açýsý
1. ölçümde ortalama – 32,36° ± 9,82° (-12° ile
60° arasýnda), 2. ölçümde ise – 47,74° ± 13,28°
(-20° ile – 72° arasýnda) bulundu. Sakral
inklinasyon açýsý ortalama 49,65° ± 7,12° (22° ile
64° arasýnda), lumbosakral eklem açýsý ortalama
11,65° ± 5,56° (0° ile 28° arasýnda) bulundu.
Sakrohorizontal açý ortalama 33,15° ± 9,60°
(12° ile 57° arasýnda) saptandý.
120 olgunun 19 tanesinde spina bifida (%15,8),
15 tanesinde sakralizasyon (%12,5 ) ve 8 tanesinde
lumbalizasyon (%6,6 ) saptandý.
Her 2 seviyeden ölçülen lomber lordoz açýsý ile
sakral inklinasyon açýsý arasýnda anlamlý korelasyon
vardý (1. ölçüm ile sakral inklinasyon arasýnda r = 0,28, p = 0,002; 2. ölçüm ile sakral inklinasyon
arasýnda r – 0,64, p = 0,001).
Ölçülen diðer parametrelerin birbirleriyle olan
iliþkisi Tablo II'de görülmektedir.
Tablo I
Gözlemciler Ýçi ve Gözlemciler Arasý Ölçüm Farklýlýðý
Gözlemciler Ýçi Ölçüm Farklýlýðý
Lomber lordoz açýsý (1. ölçüm)
Lomber lordoz açýsý (2. ölçüm)
Sakrohorizontal açý
Lumbosakral eklem açýsý
Sakral inklinasyon açýsý
Gözlemciler Arasý Ölçüm Farklýlýðý
2,4° ± 1°
2,6° ± 1°
3,9° ± 1,6°
1,7° ± 1,2°
2,5° ± 1,4°
2,7° ± 1,3°
3,7° ± 2,4°
3,4° ± 1,7°
2° ± 0,9°
1,9° ± 1,2°
Tablo II
Parametrelerin Korelasyon Analizleri
Lomber Lordoz
(1. Ölçüm)
Lomber Lordoz
(2. Ölçüm)
—————-
—————
—————
r = - 0,28
p = 0,002
r = - 0,54
p = 0,0005
r = 0,16
p = 0,067
—————
r = - 0,64
p = 0,001
r = -0,72
p = 0,0005
r = 0,21
p = 0,08
Lomber lordoz (1. ölçüm)
Lomber lordoz (2. ölçüm)
Sakral inklinasyon açýsý
Sakrohorizontal Açý
Lumbosakral eklem açýsý
Sakral Ýnklinasyon
Açýsý
r = - 0,28
p = 0,002
r = - 0,64
p = 0,001
—————r = 0,34
p = 0,0001
r = 0,01
p = 0,84
Sakrohorizontal
Açý
r = - 0,54
p = 0,0005
r = -0,72
p = 0,0005
r = 0,34
p = 0,0001
——————
r = 0,28
p = 0,001
Lumbosakral
Eklem Açýsý
r = 0,16
p = 0,067
r = 0,21
p = 0,08
r = 0,01
p = 0,84
r = 0,28
p = 0,001
—————
ARTROPLASTÝ
ARTROSKOPÝK
CERRAHÝ
/
JOURNAL
OF
ARTHROPLASTY
ARTHROSCOPIC
SURGERY
149
Bu sonuçlar lomber lordozun azalmasý durumunda
sakral inklinasyonun da azaldýðýný ve sakrumun
daha dik bir konuma geldiðini göstermektedir, bu
lomber lordoz ve sakral inklinasyonun birbirlerini
dengelediðinin bir göstergesidir.
deðerler saptamýþtýr4. Bernhardt ise T12 cismi alt
uç plaðý ile L5 cismi alt uç plaðý arasýndan yapýlan
ölçümde 14° - 69° arasýnda deðerler bildirmiþtir23.
Wiltse ve Winter ise klasik makalelerinde lomber
lordozun L1 cismi üst uç plaðý ile L5 cismi üst uç
plaðý arasýndan ölçülmesini önermiþlerdir18.
TARTIÞMA
Literatürde bu kadar farklý seviyelerin seçilmesinin
sonuçlarý farklýlaþtýrdýðý açýktýr. Farklý vertebra
seçilmesinin nedenleri eðriliðin tamamýný içine almak
ve/veya sýnýrlarý en iyi görünen vertebrayý kullanma
kaygýsý olabilir14,16,23. Sonuçlarýn farklýlaþmasýný
önlemek için total lomber lordoz ile beraber
segmenter lordozun hesaplanmasý gerekliliðini
savunan çalýþmalar da vardýr7,17. Biz çalýþmamýzda
iki ayrý seviyeden lordoz ölçümü yaptýk. 1. ölçümde
Wiltse ve Winter'ýn tarif ettiði þekilde L1 cismi üst uç
plaðý ile L5 cismi üst uç plaðý arasýndan ölçüm yaptýk
ve –12° ile – 60° deðerler saptadýk. 2. ölçümde ise
L1 cismi üst uç plaðý ile L5 cismi alt uç plaðý arasýndan
ölçüm yaptýk ve –20° ile – 72° deðerler saptadýk. 2
ayrý seviyeden ölçüm yapmamýzýn nedeni total
lomber lordoza L4 ve L5 düzeyinden yapýlan katkýyý
bulmaktýr. 1. ve 2. ölçümlerdeki ortalama deðerler
dikkate alýndýðýnda total lomber lordozun %46'sýnýn
L4 ve L5 düzeyinden kaynaklandýðý görülmektedir.
Lumbosakral eklem açýsý da dikkate alýndýðýnda
lomber lordozun esas olarak L4 – sakrum arasýndan
kaynaklandýðý görülür. Bu özellikle füzyon
operasyonlarýnda dikkat edilmesi gereken bir
noktadýr. Çalýþmamýzda lordoz açýsýnýn normal sýnýrlarý
oldukça geniþ bulunmuþtur; ancak bu literatürdeki
diðer çalýþmalar ile uyumludur4,14,17,23. Normal
sýnýrlarýn geniþ olmasýndan dolayý yapýlan ölçümlerde
sonuçlarýn ortalama deðerlere göre deðil normal
daðýlým geniþliði dikkate alýnarak yorumlanmasýnýn
daha yerinde olduðunu düþünmekteyiz.
Radyolojik deðerlendirmede deðiþime neden
olabilecek diðer faktörler gözlemciler arasý ve
gözlemciler içi ölçüm farklýlýðý ile Cobb metodunun
kendisinden kaynaklanan yetersizliktir 20,21 .
Çalýþmamýzda gözlemciler arasý ve gözlemciler içi
ölçüm farklýlýðýnýn 4° altýnda olmasý ölçümlerin
güvenilir ve tekrarlanabilir olduðunu göstermektedir.
Ancak Voutsinas'ýn vurguladýðý gibi omurga sagittal
konturunu tanýmlamada Cobb metodundan
kaynaklanan kýsýtlamalar bizim çalýþmamýz içinde
geçerlidir17. Cobb ölçüm metodu özellikle omurga
frontal plandaki eðriliklerin ölçümü için geliþtirilmiþtir.
Voutsinas sagittal planda birbirinden oldukça farklý
olan iki eðriliðin Cobb metoduyla ölçülen açýlarýnýn
ayný olabileceðini bildirmiþ ve özellikle patolojik
durumlarda omurga sagittal konturunun
tanýmlanmasýnda eðriliðin uzunluðunu ve geniþliðini
Saðlýklý bir kiþide her türlü fonksiyonunu yerine
getiren omurganýn normal sagittal konturunun
sýnýrlarýnýn bilinmesi önemlidir. Omurga bu fizyolojik
konturla baþý ve gövdeyi destekler; yeterli ve aðrýsýz
hareketi saðlar1. Omurga sagittal konturunun doðal
geliþimi tam olarak bilinmemektedir. Lomber
lordozun primer olarak mý yoksa torakal kifoza
sekonder olarak mý geliþtiði hala tartýþma konusu
olmaya devam etmektedir1,16.
Literatürde lomber lordoz azalmasýnýn bel aðrýsý ile iliþkili
olduðunu savunan çalýþmalar mevcuttur2,9,10,13,14.
Ancak lomber lordoz azalmasýnýn veya artýþýnýn etkileri
hala tam olarak belli deðildir4,6. Buna raðmen ortopedi
pratiðinde çoðu bel aðrýlý hastada lomber lordoza bakýlýr;
lordoz azalmýþ veya artmýþ gibi subjektif bir yorum
yapýlarak hastanýn sorunu buna baðlanmaya çalýþýlýr.
Oysa omurganýn deðerlendirilmesinde klinik muayene
kadar radyolojik inceleme de önem taþýmaktadýr16-18.
Literatürde bel aðrýsý ile lomber sagittal kontur
arasýndaki iliþki konusunda farklý yorumlar
bulunmasýna raðmen birçok yazar omurga cerrahisi
sonrasý iyatrojenik lordoz kaybýnýn olumsuz
etkilerini bildirmiþ ve semptomatik omurga
deformitelerinde fizyolojik sagittal konturun
korunmasýnýn veya saðlanmasýnýn önemini
vurgulamýþlardýr4,5,11,12,19.
Omurga konturlarýnýn deðerlendirilmesinde yapýlan
radyolojik inceleme ideal olarak her zaman doðru ve
tekrarlanabilir olmalýdýr17. Ancak günümüzde lomber
lordoz ölçüm tekniði bile tam olarak standart hale
gelmemiþtir16. Radyolojik incelemede varyasyona
neden olan faktörlerden en önemlisi lordozun
ölçüleceði üst ve alt vertebralarýn seçimidir. Bu
ölçümlerde en büyük farký yaratan faktördür20, 21.
Lomber lordoz açýsýnýn deðiþik çalýþmalarda deðiþik
seviyelerden ölçüldüðü görülmektedir. Stagnara L1
cismi üst uç plaðý ile sakrum arasýndan yaptýðý
ölçümde lordoz açýsýný 33° – 79° arasýnda; L1 cismi
üst uç plaðý ile L5 cismi alt uç plaðý arasýndan
yapýlan ölçümde ise 18° – 69° bulmuþtur 22.
Jackson ise L 1 cismi üst uç plaðý ile sakrum
arasýndan yaptýðý ölçümde lordoz açýsýný -31° ile
-88° arasýnda bulmuþtur14. Gelb ve arkadaþlarý T12
cismi alt uç plaðý ile sakrum arasýndan yaptýðý
ölçümde lordoz açýsý için -38° ile -84° arasýnda
150
ARTROPLASTÝ
ARTROSKOPÝK
CERRAHÝ
/
dikkate alan lordoz indeksinin hesaplanmasýnýn daha
doðru olacaðýný belirtmiþtir (Þekil 4)17,23. Ancak biz
çalýþmamýzda yapýsal eðriliði olanlarý dýþladýðýmýz ve
sadece normal radyografileri çalýþmaya aldýðýmýz için
böyle bir indeks hesaplamasý yapmadýk. Hiçbir klinik
þikayeti olmayan çalýþma grubumuzda saptadýðýmýz
spina bifida (%15,8), sakralizasyon (%12,5 ) ve
lumbalizasyon (%6,6) gibi konjenital anomali oranlarý
dikkat çekicidir.
JOURNAL
OF
ARTHROPLASTY
ARTHROSCOPIC
SURGERY
5. Propst-Proctor SL and Bleck EE. Radiographic determination
of lordosis and kyphosis in normal and scoliotic children .
J Pediatr Orthop 1983, 3 (3): 344–6.
6. Tsai L and Wredmark T: Spinal posture, sagittal mobility
and subjective rating of back problems in former female
elite gymnasts. Spine 1993, 18: 872–5.
7. Wambolt A and Spencer DL: A segmental analysis of the
disribution of lumbar lordosis in the normal spine.
Orthopedic Transactions 1987, 11: 92–3.
8. Wright JG and Bell D: Lumbosacral joint angles in
children. J Pediatr Orthop. 1991, 11 (6): 748–51.
9. Hasday CA, Passoff TL and Perry J: Gait abnormalities
arising from iatrogenic loss of lumbar lordosis secondary
to Harrington instrumentation in lumbar fractures. Spine
1983, 8 (5): 501–11.
10. Kostuik JP and Hall BB: Spinal fusions to the sacrum in
adults with scoliosis. Spine 1983, 8 (5): 489–500.
11. La Grone MO: Loss of lumbar lordosis. A complication of spinal
fusion for scoliosis. Orthop Clin North Am 1988, 19: 383–93.
12. La Grone MO, Bradford DS, Moe JH, Lonstein JE, Winter
RB and Ogilvie JW: Treatment of symptomatic flatback after
spinal fusion. J Bone Joint Surg 1988, 70–A: 569–80.
13. Frymoyer JW, Newberg A, Pope MH, Wilder DG, Clements
J and MacPherson B: Spine radiographs in patients with
low-back pain. J Bone Joint Surg. 1984, 66-A: 1048–55.
14. Jackson RP and McManus AC: Radiographic analysis of
sagittal plane alignment and balance in standing volunteers
and patients with low back pain matched for age, sex and
size. Spine 1994, 19 (14): 1611–8.
Þekil 4: Lombor lordoz açýsý 2. ölçüm.
SONUÇ
Çalýþmamýz kesitsel bir klinik çalýþmadýr. Bu yüzden
elde ettiðimiz sonuçlar tüm topluma genellenemez.
Bunun için örneklemin tüm toplumu yansýtacak
þekilde, rastgele seçildiði, kontrollü çalýþmalara
gerek vardýr. Ancak saptadýðýmýz lomber lordoz ve
diðer açý deðerleri genç eriþkin yaþ grubu için
referans deðerler olup normal deðerlerin
saptanmasýnda ve bundan sonra yapýlacak olan
çalýþmalarda yol göstericidir.
KAYNAKLAR
1. Alýcý E. Omurga hastalýklarý ve Deformiteleri; Dokuz Eylül
Üniversitesi Yayýnlarý, Ýzmir, 1991, 29-33.
2. Itoý E. Roentgenographýc analysýs of posture in spinal
osteoporotics. Spine 1991, 16 (7): 750–6.
3. Öhlen G, Wredmark T and Spangfort E. Spinal sagittal
configuration and mobility related to low-back pain in the
female gymnast. Spine 1989, 14 (8): 847–50.
4. Gelb DE, Lawrence GL, Bridwell KH, Blanke K and
McEnery KW. An analysis of sagittal spinal alignment in
100 asymptomatic middle and older aged volunteers.
Spine 1995, 20 (12) 1351–8.
15. Sward L, Eriksson B and Peterson L: Anthropometric
characteristics, passive hip flexion and spinal mobility in relation
to back pain in athlete; Spine 1990, 15 (5): 376–82.
16. Polly DW Jr, Kilkelly FX, McHale KA, Asplund LM, Mulligan
M and Chang AS: Measurement of lumbar lordosis:
Evaluation of intraobserver, interobserver and technique
variability. Spine 1996, 21 (13): 1530–3.
17. Voutsinas SA and MacEwen DG: Sagittal profiles of the
spine. Clin Orthop Rel Res 1986, 210: 235–42.
18. Wiltse LL and Winter RB: Terminology and measurement of
spondylolisthesis. J Bone Joint Surg 1983, 65–A: 768–72.
19. Kostuik JP, Maurais GR, Richardson WJ and Okajima Y:
Combined single stage anterior and posterior osteotomy
for correction of iatrogenic lumbar kyphosis. Spine 1988;
13: 257–66.
20. Carman DL, Browne RH and Birch JG. Measurement of scoliosis
and kyphosis radiographs: intraobserver and interobserver
variation. J Bone Joint Surg 1990, 72–A: 328–33.
21. Morrissy RT, Goldsmith GS, Hall EC, Kehl D and Cowie
GH: Measurement of the Cobb angle on radiographs of
patients who have scoliosis: evaluation of intrinsic error.
J Bone Joint Surg 1990, 72–A: 320–7.
22. Stagnara P, De Mauroy JC, Dran G, Gonon GP, Costanzo
G, Dimnet J and Pasquet A: Reciprocal angulation of
vertebral bodies in a sagittal plane: Approach to references
for the evaluation of kyphosis and lordosis. Spine 1982,
7: 335–42.
23. Bernhardt M and Bridwell KH: Segmental analysis of the sagittal
plane alignment of the normal thoracic and lumbar spines and
thoracolumbar junction. Spine 1989, 14 (7): 717–21.